VARYASYONG LEKSIKAL SA MGA DAYALEKTONG SUBANEN SA

ZAMBOANGA DEL SUR

John Mark C. Lloren
Secondary School Teacher, Dumalinao National High School, Dumalinao, Zamboanga del
Sur, Philippines
johnmark.lloren001@deped.gov.ph

Abstract – layuning panlahat sa pag-aaral na ito na tuklasin ang varyasyong leksikal

sa wikang Subanen na matatagpuan sa Zamboanga del Sur. Bilang lunsaran sa paglilikom
ng mga datos, ginamit ang mga terminong kultural na pangkabuhayan na nakabatay sa
Indigenous Knowledge System and Practices (ISKP). Sinikap sagutin sa pag-aaral ang
suliraning (1) Ano-anong varyasyong leksikal ang makikita sa mga terminong kultural sa
lunsod ng Pagadian at munisipalidad ng Dinas, V.Sagun at Dumalinao? Disenyong
kwalitatibo at metodong indehinus at deskriptibo ang ginamit mula sa paglilikom hanggang
sa pag-aanalisa ng mga datos. Ang mga impormante ay pinili sa pamamagitan ng
kombinasyong purposive at snow-ball sampling. Natuklasan na ang wikang Subanen ay
kakikitaan ng varyasyong leksikal ayon sa magkakaiba, at magkakatulad ang anyo.
Pinaniniwalaan ding dahil sa paktor na heograpikal at sosyolohikal na nagaganap sa
kanilang kultura ay hindi maipagkakailang nangyari ang varyasyong leksikal na aspekto
nito.
Mga susing-salita: Dayalekto, Leksikal, Subanen, Varyasyon

I. INTRODUKSYON kumakain ng nganga/buyo para

Ang mga Subanen sa Zamboanga
del Sur ang isa sa mga minoryang pangkat
na kabilang sa tinatawag na Indigenous
People.
Matatagpuan sila sa iba’t ibang
munisipalidad ng Zamboanga del Sur at
Lunsod ng Pagadian.
Ang Lapuyan (na tinatawag noon na
Little America) ang sentro ng mga Subanen.
Nasa 75% ang mga Subanen na
nakatira sa lugar na ito.
Ang katawagang Subanun ang
orihinal na pangalan ng tribung Subanen
(Cebrero, 2010).
Ngunit dahil sa ang kasalukuyang
henerasyon ay halos nakapag-aral na at
nagkaroon nang posisyon sa gobyerno
pinalitan ang ponemang /u/ ng ponemang
/e/ batay na rin sa paraan ng pagbigkas.
Bunga ng dalawang paraan ng
pagbigkas, ang Subanen at Subanun ay
nagkaroon ng magkaibang
pagpapakahulugan.
Tinutukoy nila na mga Subanun ang
walang pinag-aralan o hindi
edukado/edukada, mahiyain, ayaw
makihalubilo sa mga taong hindi nila
pampakulay at pampatigas ng kanilang
ngipin (Cebrero, 2010).
Ang Subanen sa kasalukuyan ay
tumutukoy naman sa pangkalahatang
etnikong pangkat na may pinag-aralan,
nakikihalubilo sa ibang tao at sumusunod
sa pagbabago o modernisasyon.
Ayon kay Garcia, et al. (2006) ang
Tagalog ay wika bilang isang wika na
nagkaroon ng varayti ayon sa lugar na
ginagamit ito.
Tulad din nito ang wikang Subanen,
ang Subanen na naging linggwa franka sa
lipunang Subanen.
Naging linggwa franka ang
Subanen dahil ang wikang ito ang nag-
uugnay sa mga Subanen sa kani-kanilang
lugar.
Dahil ang wika ay dinamiko,
naaapektuhan ito ng pagbabago sa
palagiang paggamit sa kalakalan mula sa
ibang lugar patungong ibang lugar.
Bunga nito, nagkakaroon ng
varyasyon ang mga varayti ng wikang
Subanen.
Ayon kay Leny Mong (isang
impormante mula sa Ditoray, Pagadian),
salita sapagkat ang Subanen ay binubuo ng
tatlong grupo – ang Southern Subanen,
Western Subanen at Northern Subanen.
Nagkakaroon ng pagkakaiba sa ispeling,
bigkas, at aksent ang mga salita ng mga
grupong ito.
Sinabi ni Lita Dalis (isang
impormante mula sa Subis, Dumalinao) na
kapag nagkakatagpo-tagpo ang mga
grupong ito ng mga Subanen, ay may
pagkakataon na hindi sila magkaintindihan
sa ilang salita at paraan ng pagsasalita.
Sanhi rin ng pagkakaiba-iba ng
wika ay ang topograpiya ng bansa, ang
pagkalayu-layo ng mga pulo at ang
heyograpikal na kaayusan nito.
II. LAYUNIN NG PAG-AARAL
Nilayon ng pag-aaral na ito na
alamin ang varyasyong leksikal ng wikang
Subanen sa iba’t ibang lugar ng Zamboanga
del Sur.
Inalam dito ang mga varyasyong
leksikal ng mga salita sa mga lugar ng
Pagadian, Dinas, V-Sagun at Dumalinao.
Ang varyasyong leksikal sa pag-
aaral na ito ay tumutukoy sa pagkakaiba ng
salita o katawagan ng iba’t ibang dayalekto
sa isang bagay.
Bagama’t mula sa isang wika, ang
Subanen, nakitaan ng varyasyon ang apat
na lugar na gumagamit ng wikang ito.
Pinagsama ng mga terminong
kultural sa apat na pangkabuhayan:
pangangaso, pagsasaka, pangingisda at
paghahayupan batay sa Indigenous
Knowledge System and Practices (IKSP) at
inuri ang mga salita batay sa kategoryang
(1) magkakaiba ang anyo; at (2)
pagkakatulad ang anyo.
III. BATAYANG KONSEPTWAL
Sa isang partikular na komunidad ay
matatagpuan ang iba’t ibang grupo na may
ibang paraan sa paggamit ng kanilang wika
ayon sa sitwasyong kinalalagyan.
Isang katotohanan sa linggwistika
na ang wika ay nagbabago dahil sa
sitwasyong
heograpikal, sosyal, o maging ng sariling
estilo ng ispiker, ang bawat tao ay may
iba’t ibang paraan ng pagsasalita (Thurlow,
2004).
Ayon pa nga kay Hymes (Conrad at
Biber, 2001), walang taong may isang
paraan lamang ng pagsasalita sa lahat ng
pagkakataon.
Sa pag-aaral na ito ay makikitang
isang konsepto ng pagkakaroon ng iba’t
ibang varayti ng wika sa isang komunidad
ng wika ang matatagpuan sa apat na lugar.
Batay sa variation theory, lilitaw
ang varyasyon ng Subanen sa pamamagitan
ng linggwistikal nitong katangian.
IV. METODOLOHIYA
Disenyong kwalitatibo ang ginamit
sa pag-aaral, at metodong indehinus at
deskriptibo naman ang ginamit sa
paglilikom hanggang sa pag-aanalisa ng
mga datos.
Samantalang, ang mga impormante
ay pinili sa pamamagitan ng kombinasyong
purposive at snow-ball sampling.
Ang varyasyong leksikal ay batay
sa mga terminong kultural sa apat na
pangkabuhayan: pangangaso, pagsasaka,
pangingisda at paghahayupan batay sa
Indigenous Knowledge System and
Practices (IKSP).
Inuri ang mga salitang ito ayon sa
kategorya ng pagkakaroon nito ng
varyasyong leksikal.
V. RESULTA NG PAG-AARAL
1. Mga Salitang Magkaiba Ang Anyo
Isang uri ng pagkakaroon ng
varyasyong leksikal ng wikang Subanen sa
apat na lugar ay ang pagkakaiba-iba ng
anyo ng mga salita.
May iba’t ibang tawag ang iba’t
ibang grupo ng Subanen sa maraming
bagay.
Ipinapakita ng Talahanayan 1 ang
paghahanay ng mga salitang magkakaiba
ang anyo mula sa apat na lugar.
Talahanayan 1. Mga Salitang Magkaiba Ang Anyo
Mga salita sa Subanen- Subanen- Subanen- Subanen-Subis,
wikang Tagalog Ditoray, Dungos, Dinas Kabatan, V. Dumalinao
Pagadian Sagun
1. hagis pidilak tinipho habag pidilak
2. tipaka ng bulolongan bhalolongan palot kalulungan
itlog
3. Away migbunu migbulo dlero misuwal
4. ikot bulibot dlibot libot migbulibod
5. sambit misambay tinalo sabi sambay
6. bilog mitibol malipotit meleputot melingin
7. buntis beris brohs beres brehs
8. luma dan-na dhan danol dana
9. piga pinilisan piphis pelisan pisa
10. dalawa duwa duabok dua dwah
11. bantay migbilang gingat gengat meneginget
12. kapal mirikpil madiphil depel rikpil
13. sabong migtari sabong buno migsabong
14. sunog mitutong totong metutong tutong
15. pukot pukit pukot pukut baling
16. karabao kilabaw khaelabao kelabaw khalabao
17. kabuhayan galibilo hatubuan hitubuan katutubuan

May kabuuang animnapu’t walo Anyo

(68) na set ng magkakaibang anyo ng mga
salita ang Subanen mula sa apat na lugar na Isa pang uri ng varyasyong leksikal
tumutumbas sa isang bagay. ng wikang Subanen mula sa apat na lugar ay
Sinasabi ng mga Subanen na madali ang pagkakahawig ng mga salita, may
nilang nakikilala ang pinagmulang grupo pagkakatulad subalit hindi parehong-pareho.
ng kapwa Subanen batay sa salitang
Ang pagkakaiba ay maaaring nasa
ginagamit nito.
katangiang morpolohikal ng bawat grupo ng
Sa paghihiwalay ng apat na
Subanen mula sa apat na lugar.
grupong ito ng Subanen, marami sa
Tunghayan ang talahanayang
leksikon ng Subanen ang nagbago.
makikita sa ibaba.
2. Mga Salitang May Pagkakatulad sa

Talahanayan 2. Mga Salitang May Pagkakatulad sa Anyo

Mga salita sa Subanen- Subanen- Subanen- Subanen-Subis,
wikang Tagalog Ditoray, Dungos, Dinas Kabatan, V. Dumalinao
Pagadian Sagun
1. sira migiba sininsala dlat migiba
2. hindi di gindi gendi di
3. namatay minatay minatay menatay minatay
4. mutya mutya mutya bae muntiya
5. tapak minindigan ginindigan indeg minindigan
6. biyak mibikla mibikla mebekla mibikla
 7. ingay misasak malya dleya misasak
8. minana pusaka pusaha pusaha pusaka
9. ninuno karaang gitaw gapo-apo gapo-apo gapo-apoan
10. pangisdaa minginsira panginsaraan siraan minginsira
n
11. sipa sinipa sipha shel sinipa
12. dilaw na miralag gubi gubi maralag merelag gube miralag gubi
kamote
13. gambala minginsalang miha disturbo sasaw minginsalang
14. abang migilat gingatan gelat migilat
15. ibon manokmanok manohanok manok-manok manokmanok
16. lushu suminampak letsoh lushu lushu
17. pugad salag salhag salag salag
18. dami milawn mallon helunen milawn
19. ikli mayka phillok gepelek mayka
20. langgam glimigas manohanok pilah glimigas
21. giling gumaling giling sat gumaling
22. ilalim dyalim dyalom dyalem dyalim
23. tubig tubig thobig tubig tubig
24. habol gitid nganat nginat gitid
25. halo miglamug dlamog sagol miglamug
26. tuhod dlulud dlulod dlulod dlulud
27. takbo gumibik ghibok gebek gumibik
28. araw gindaw gandaw gendaw gindaw
29. itak pyis barong pes pyis
30. hapon dilabung dalabong dlelabong dilabung
31. lupa lupat dlupa dlupa dlupa
May pitumpu (70) na set ng mga salitang naiiba sa Subanen-Lakewood,
salitang Subanen ang natuklasang may anim (6) din ang mga salitang naiiba sa
pagkakatulad sa pagtawag ng iba’t ibang Subanen-Pitogo, walo (8) naman ang mga
bagay. salitang naiiba sa Subanen-Tigbao at siyam
Maaaring ang pagkakaiba ay nasa (9) ang mga salitang naiiba sa Subanen-
ponolohikal na katangian ng mga Dumingag na may kabuuang dalawampu’t
dayalekto. siyam (29) na set ng magkakaibang anyo
Ang pagkakaiba-iba ay hindi naman ng mga salita.
laging nagaganap sa apat na lugar. Natuklasan din niya na labintatlong
May mga pagkakataon kung saan (13) salita ang katulad o halos katulad sa
ang isa o dalawang lugar ay naiiba Subanen-Lakewood, labintatlong (13)
samantalang ang ibang mga lugar ay salita din ang katulad o halos katulad sa
magkatulad. Subanen-Pitogo, labing isang (11) salita
Mapapansin na may tatlong (3) naman ang katulad o halos katulad sa
salitang naiiba sa Subanen-Ditoray habang Subanen-Tigbao at sampung (10) salita ang
dalawampu’t apat (24) naman sa Subanen- katulad o halos katulad sa Subanen-
Dungos at dalawampu’t lima (25) sa Dumingag na may kabuuang apatnapu’t
Subanen-Kabatan. Samantala, may pito (47) na set ng magkakatulad na anyo
dalawang (2) salitang naiiba sa Subanen- ng mga salita.
Subis. Dahil sa mga nabanggit ay
Makikita sa talahanayan na nagkaroon ng varyasyon ang wikang
magkatumbas ng mga katawagan ang Subanen. Ito ay dahil na rin sa heograpikal
Subanen-Ditoray at Subanen-Subis. na lokasyon ng bawat pangkat at ang
Sa pag-aaral ni Cebrero (2010) impluwensya ng iba pang pangkat
natuklasan niya na anim (6) ang mga mayroon ang mga nasabing lugar.
VI. KONKLUSYON
Ang pagkakalayu-layo ng mga
lugar na pinaninirahan ng mga Subanen ay
may malaking impluwensya sa
pagkakaroon ng mga varyasyong leksikal
sa kanilang wika.

MGA REPERENSYA
Cebrero, J. C. (2010). Varayti at
Varyasyon ng Wikang Subanen sa
Zamboanga del Sur. Mga
Babasahin sa Varayti at Varyasyon
ng Wikang Filipino at Iba pang
mga Wika at Wikain
Enriquez, J. V. (2003). A Legend of the
Subanen Buklog. Xavier
University, Cagayan de Oro City
Imbing, V. L. (2003). The Subanen
Becklog: A Lapuyan Description
_________________. An Account of
Subanen and History with Special
Focus on Lapuyan, Zamboanga del
Sur
Pasion, R. M. (2014). Morpolohikal na
Varyasyon sa Wikang Mandaya ng
Davao Oriental. Asia Pacific
Journal of Education, Arts and
Sciences, 1(5), 129-135
_________________. Varyasyong
Leksikal sa mga Dayalektong
Mandaya. Asia Pacific Journal of
Multidisciplinary Research,
Volume 2, No. 6
Perigrino, J. C. et al. (2002). Minanga,
Mga Babasahin sa Varayti at
Varyasyon ng Filipino. Sentro ng
Wikang Filipino Sistemang
Unibersidad ng Pilipinas