‫ٌسارت تحصیالت عالی‬

‫ریاضت امٍرمحصالن دصٍصی‬

‫مٍضطً تحصیالت عالی ضلطان محمٍدغشنٍی‬

‫پٍىنځی اقتصاد‬

‫دیپارمتنت ‪BBA‬‬

‫ةً ضلطلً پایان نامً پٍىنځی اقتصاد‬

‫پیامد ىای رشد اقتصادی ةاالی ضطح سنده گی مزدم افغانطتان اس ضال" ‪"۱۴۰۰ – ۱۳۹۸‬‬

‫محقیق‪ :‬محمد هللا " ةيادری"‬

‫اضتاد رىنام ‪ :‬نصیز احمد "عاملی"‬

‫ضال ‪۱۴۰۲.....................................................................................................:‬‬
 ‫اىداء‬
‫ت‪٦‬عیم ةً پعؼ ةؿؼگ ٌاؼ ٌ ماظؼ ميؽةانم!‬
‫آن ؼٌؾ کً ظٌ ‪١‬ؽمتً ای کً صٍافتً ىای مان ؼا گػامتً ‪ ،‬فضتی ىا ؼا ةً حان صؽیعه ٌ صٍظ ؼا فپؽی‬
‫ةؽای منکالت ٌ نامالیامت کؽظنع تامن ةً حایگاه کً اکنٍن افتاظه ام ةؽفم‪ .‬ت‪٦‬عیم ةً پعؼ ٌماظؼ‬
‫منٍ‪ ٤‬ام ظؼ ؼافتای آمٍؾل ‪ٙ‬لم ٌ ‪١‬ؽىنگ ةٍظه ٌ ةً متام منکالت رامیت ىمً‬
‫ّ‬ ‫ميؽةانم کً ىمٍاؼه‬
‫حانتً کؽظه انع‪ٌ.‬ىمچنان پؽفٍنل ‪ٙ‬لمی پٍىنتٍن فلْان مزمٍظ‪ٝ‬ؿنٍی ٌ افتاتیع گؽان‪٦‬عؼ کً ةا ةقرت‬
‫فاؾی منافث ظؼفی کمک مایانی کؽظنع ٌ ظؼ ‪ٙ‬ؽىً ظانه آمٍؾی فيم مایقتً ی ؼا ظؼ کنٍؼ گؽ‪١‬تنع‪.‬‬
 ‫پیشگفتار‬
‫ظؼ فال ۾ۿ‪ ۸۹‬ىخؽی صٍؼمیعی اٌٍا٘ مالی کنٍؼ نیؿ منافث نتٍظ؛ ظؼ این فال ٌؾاؼت مالیً اؾ گؽظآٌؼی‬
‫۾‪ ۸۰‬میلیاؼظ ا‪ٞ١‬انی ٌ ا‪١‬ؿایه این ظؼآمعىا صربظاظ‪ ،‬اما یا‪١‬تًىای انقتیتٍت ىلس امؽیکا این اؼ‪٥‬ام ؼا‬
‫‪ٝ‬یؽٌا‪ٚ٥‬ی صٍانع ٌ ظؼآمعىای رکٍمت ؼا ةیه اؾ ۾۾‪ ۸‬میلیاؼظ ا‪ٞ١‬انی گ‪٢‬تًافت ‪.‬اؾفٍیی ىم‪ ،‬ظؼ ۾ۿ‪۸۹‬‬
‫ٌحٍظ ‪١‬قاظ گقرتظه ظؼ مناة‪ ٛ‬ظؼآمعؾای رکٍمت اؾ ظیگؽ چالهىا ةٍظهافت‪.‬ماىع ىقتیم کً ۼ‪ ۸‬میلیاؼظ‬
‫ا‪ٞ١‬انی اؾ ةانک مؽکؿی گؽ‪١‬تً مع ٌ ىمچنان اؾ ةانک ملی تا ‪۰۰‬۾ ملیٍن ا‪ٞ١‬انی گؽ‪١‬تً مع ةضاّؽی کً‬
‫‪ٍٙ‬ایع ر‪٦‬ی‪٦‬ی کم ةٍظ؛ ی‪ٚ‬نی رکٍمت ٌ ةيٍؼت منضً ٌؾاؼت مالیً کٍتاه آمعه ةٍظ تا ىع‪ ٠‬ت‪ٚ‬یین معه‬
‫ةؽای ‪ٍٙ‬ایع ؼا ةً ظفت ةیاٌؼظ »‪.‬ظؼ ۾ۿ‪ ۸۹‬ظؼ کناؼ ناامنی‪ ،‬منکالت انتضاةات ٌ متيم ةٍظن گ‪٢‬تگٍىای ىلس‬
‫فتث ؼکٍظ کاؼٌةاؼىا مع ٌنیؿ رسمایً گگػاؼی گىای الؾم ةؽای ؾیؽةناىا ىٍؼت نگؽ‪١‬ت‪.‬فضی ارمع‬
‫پیامن‪ ،‬م‪ٚ‬اٌن اتا‪ ٤‬ىنای‪ ٌ ٛ‬م‪ٚ‬عن إياؼ ظامت‪« :‬ىنٍؾ ىم منکالت ةؽ‪ ٤‬ما پاةؽحا افت‪ ،‬ةزث منکالت‬
‫گمؽکی ٌ ‪١‬قاظ ىنٍؾ مٍحٍظ افت‪ .‬فال ۾ۿ‪ ۸۹‬ةا امیعىای ةؿؼگ ةؽای ةيتٍظ ا‪٥‬تياظ کنٍؼ‪ ،‬اؾ حملً‬
‫ةاؾمعن ؼاهىای الحٍؼظ‪ ،‬چاةياؼ‪ ،‬ؼاه تؽانؿیتی ةا چین ٌ نیؿ آ‪ٝ‬اؾ کاؼ ‪ٙ‬ملی پؽٌژوىای تاپی‪ ،‬کافا یک ىؿاؼ‬
‫آ‪ٝ‬اؾ معنع اما ظؼ این میان اؾ آ‪ٝ‬اؾ کاؼ ‪ٙ‬ملی پؽٌژو تاپی صربی نیقت ٌ منکالت ظؼ ؼاه الحٍؼظ کً‬
‫ا‪ٞ١‬انقتان ؼا ةً ةاؾاؼىای اؼٌپا پیٍنع میعىع پا ةؽحافت‪.‬ظؼ ؼٌؾىای اصیؽ فال ۾ۿ‪ ۸۹‬میٍ٘ ةیامؼی کٍیعۿ‪۸‬‬
‫ظؼ کنٍؼ ظؼ کناؼ ؼکٍظ چنمگیؽی کاؼٌةاؼ ظؼ ةضهىای ىٍانٍؼظی ٌ ىتل ظاؼی ةی نٖمیىای ةؿؼگ ٌ‬
‫ةیپیننً ؼا ظؼةاؾاؼىای کنٍؼ ایخاظ کؽظ‪ .‬نؽش ؼمع حم‪ٚ‬یت اؾ ةؿؼگرتین مٍان‪ ٛ‬ةؽ رس ؼاه تٍف‪ ًٚ‬کنٍؼىای‬
‫کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً افت‪ .‬نؽش ؼمع ةاالی حم‪ٚ‬یت اؾ ٌیژگی ىای ‪٥‬ؽن ةیقتم ةٍظه افت‪ .‬اؾ آن حا کً ةقیاؼی‬
‫اؾ کنٍؼىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً ةً اثؽات نا مْلٍب این ا‪١‬ؿایه حم‪ٚ‬یت ةؽ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی کنٍؼ مان پی‬
‫ةؽظنع‪ ،‬ا‪٥‬عام ةً کنرتٌل آن منٍظه انع‪ .‬ؾیؽا چنین ؼمع رسی‪ ٛ‬حم‪ٚ‬یتی ظؼ کنٍؼ ىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً ‪،‬‬
‫ةا‪ٙ‬ث مزعٌظیت رسمایً گػاؼی ٌ ظؼ نتیخً ی مزعٌظیت ا‪١‬ؿایه ةاؾظىی نیؽٌی کاؼٌ ظؼآمع می گؽظظ‪ .‬اؾ‬
‫ّؽ‪ ٠‬ظیگؽ نؽش ؼمع رسی‪ ٛ‬حم‪ٚ‬یت‪ ،‬تؽکیث فنی حم‪ٚ‬یت ؼا ت‪ٞ‬یؽ میعىع‪ ،‬ةٍْؼی کً ظؼ صانٍاظه ىا ظؼ‬
‫م‪٦‬ایقً ةا ت‪ٚ‬عاظ ةؿؼگ فاالن ما‪ٝ‬ل ٌ مٍلع‪١ ،‬ؽؾنعان ٌاةقتً ةینرتی ةً ٌحٍظ می آیع‪ .‬چنین ٌٍ‪ٚ‬یتی‬
‫کاىه نؽش پك انعاؾ ٌ ةً ّت‪ ٛ‬آن کاىه رسمایً گػاؼی ؼا ةً ظنتال ظاؼظ‪.‬‬

‫ٌاضالم‬

‫‌أ‬
 ‫مقدمً ‪:‬‬
‫ؼمع ٌتٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی آؼؾٌی افت ملی ٌمؽظمی ةؽای متام کنٍؼىا‪،‬ةضيٍو کنٍؼىای ‪٦١‬یؽ کً متایل‬
‫ظاؼنع تا ٕؽ‪١‬یت ماظی ٌم‪ٚ‬نٍی کنٍؼ مانؽا ا‪١‬ؿایه ظىنع‪ ،‬ظامنت نیؽٌی فامل ٌمتضيً معةؽ ٌةا ایامن‬
‫ىمؽاه ةاىنای‪ ٛ‬پیرش‪١‬تً ‪ ،‬مؽاکؿىزی ت‪ٚ‬لیم ٌتؽةیً ‪ ،‬معاؼـ ٌظاننگاه ىای ىم فْس ةا کنٍؼىای ىن‪ٚ‬تی‬
‫ٌصٍظ ک‪٢‬ائی ظؼتٍلیعات ظاصلی احؿای اؾ اىعا‪ ٠‬منرتک ىؽیک اؾحٍام‪٦ٙ ٛ‬ث مانعه می ةامع‪ .‬فیافت‬
‫معاؼان ٌا‪٥‬تياظ ظانان اؾؾمان آظم افمت ظؼمٍؼظ چگٍنگی ؼمع ٌتٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ةً ةزث پؽظاصتً انع ٌلی‬
‫ةزث تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ّی چنع ظىً اصیؽصاىتا ة‪ٚ‬ع اؾحنگ حيانی ظٌم ظؼکنٍؼىایکً ةنام کنٍؼىای‬
‫ظؼرال تٍف‪ٙ ًٚ‬نٍان معه انع ان‪ٚ‬کاـ حيانی پیعاکؽظه ظؼٌا‪ ٛ٥‬ؼمع رسی‪ ٛ‬ا‪٥‬تياظی پك اؾحنگ حيانی‬
‫ظٌم ةً ‪ٙ‬نٍان یکی اؾ اىعا‪ٙ ٠‬معه ا‪٥‬تياظی کنٍؼىای حيان ةٍیژو کنٍؼىای ؼٌةً انکنا‪ ٠‬مٍؼظ پػیؽل‬
‫‪٥‬ؽاؼگؽ‪١‬ت ‪ .‬تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ةً م‪ٚ‬نی حایگؿین کؽظن ‪٦١‬ؽ ةاؼ‪١‬اه‪ ،‬ةیقٍاظی‪ ،‬ةاتضيً ٌمياؼت ‪ٌ ،‬اةقتگی‬
‫‪١‬نی ٌتکنالٍژیکی‪ ،‬ةا افت‪٦‬الل ٌپیرش‪١‬ت ظؼ‪ٙ‬لٍم نیاؾ ىای افت کً کنٍؼ ىای ظؼرال تٍف‪ ًٚ‬اؾکمتٍظ آن‬
‫ؼند میربنع ‪ .‬ةضاّؽ کم فاصنت ٌاؾةین ةؽظن ت‪٢‬اٌت ىای ةقیاؼؾیاظی ةین ظٌظفتً کنٍؼىا ی‪ٚ‬نی کنٍؼىای‬
‫پیرش‪١‬تً ى ن‪ٚ‬تی ٌکنٍؼىای ؼٌةً انکنا‪ ٠‬ةؽ‪ٙ‬الٌه فایؽ ‪ٍٙ‬امل ن‪٦‬ه ٌاىمیت ‪ٍٙ‬امل تٍلیع (کاؼ‪ ،‬ؾمین ‪،‬‬
‫رسمایً ٌتکنالٍژی ) ةً کعام پیامنً مٍثؽ میتامع ‪ ،‬ظؼمٍنٍگؽا‪ ٠‬ىػا ةزث صٍاىیم ظامت ظؼمٍؼظ اینکً ‪ٍٙ‬امل‬
‫تٍلیع ةً چً انعاؾه ظؼپیرش‪١‬ت ٌتٍف‪ ًٚ‬کنٍؼىای ؼٌةً انکنا‪ ٠‬ن‪٦‬ه ةاؾی مینامیع ‪‌ .‬مٍان‪ ٛ‬ةؽ رس ؼاه تز‪٧٦‬‬
‫اىالرات ٌ ٌصامت ةینرت اٌٍا٘ امنیتی فتث ةْی معن ؼمع ا‪٥‬تياظی؛ ا‪١‬ؿایه ظامنً ‪٦١‬ؽ ٌ آفیث پػیؽی‬
‫مؽظم میگؽظظ‪ .‬نیاؾ افت تا إىالرات ةً ٍّؼ ىمً حانتً ظؼ ؼافتای ا‪ٙ‬اظه ا‪ٙ‬تامظ رسمایً گػاؼان ٌ انقخام‬
‫مناة‪ ٛ‬ةال‪ٍ٦‬ه ا‪٥‬تياظی مٍحٍظ ظؼ کنٍؼ؛ ةٍیژو افت‪٢‬اظه اؾ ٕؽ‪١‬یت ىای ةال‪ٍ٦‬ه فکتٍؼ ؾؼا‪ٙ‬ت ٌ ىنای‪ٛ‬‬
‫افتضؽاحی ؼٌمنا گؽظظ‪ .‬تعاٌم کمک ىای مالی ةین املللی ظؼ ةضه ىای امنیتی ٌ انکنا‪١‬ی ةً منٍٖؼ‬
‫ر‪ ٗ٢‬ظفت آٌؼظ ىای انکنا‪١‬ی ظؼ ى‪٢‬عه فال گػمتً ن‪٦‬ه ریاتی ظاؼظ‪.‬‬

‫‌ب‬
‫ضفحه‬ ‫فيزضت‬ ‫عنىان‬
‫پینگ‪٢‬تاؼ ‪ ....................................................................................................................‬أ‬
‫م‪٦‬عمً ‪ .....................................................................................................................:‬ب‬
‫فصل اٌل‬
‫کلیات تحقیق‬
‫‪ .1 . 1‬ةیان مقلً تز‪٦‬ی‪1 ................................................................................................. ٧‬‬
‫‪ . ۸ .۸‬اىعا‪ ٠‬تز‪٦‬ی‪1 ................................................................................................... : ٧‬‬
‫‪ ۸ . ۸ . ۸‬ىع‪ ٠‬اىلی‪1 ....................................................................................................:‬‬
‫‪ . ۸ . ۸ . ۸‬اىعا‪١ ٠‬ؽ‪ٙ‬ی‪1 ................................................................................................:‬‬
‫‪ . 1‬ۺ ‪ .‬پینینً تز‪٦‬ی‪2 .................................................................................................... ٧‬‬
‫‪ . 1‬ۻ‪ .‬اىمیت تز‪٦‬ی‪2 .................................................................................................... ٧‬‬
‫‪ . ۸‬ۻ ‪ .‬ؼٌل تز‪٦‬ی‪2 .......................................................................................................٧‬‬
‫‪ . ۸‬ۼ ‪ .‬ؼٌل حم‪ ٛ‬آٌؼی م‪ٚ‬لٍمات‪2 ........................................................................................‬‬
‫‪ . ۸‬۽نٍ‪ٙ‬یت تز‪٦‬ی‪2 ....................................................................................................... ٧‬‬
‫‪ . ۸‬۾ ‪ .‬مزعٌظیت ىای تز‪٦‬ی‪3 .......................................................................................... ٧‬‬
‫‪ . ۸‬ۿ ‪٥ .‬عؼت تز‪٦‬ی‪3 ......................................................................................................٧‬‬
‫فصل دٌم‬
‫متانی نظزی تحقیق‬
‫‪ . ۸ . ۸‬ت‪ٚ‬ؽی‪ ٣‬تٍف‪4......................................................................................................ًٚ‬‬
‫‪ . ۸ . ۸‬اىعا‪ ٠‬تٍف‪4..................................................................................................... ًٚ‬‬
‫‪ . ۹ . ۸‬انٍا٘ تٍف‪5 ....................................................................................................... ًٚ‬‬
‫‪ . ۸ . ۹ . ۸‬تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‪5 .............................................................................................‬‬
‫‪ . ۸. ۹ . ۸‬تٍف‪ ًٚ‬احتام‪ٙ‬ی‪5 ..............................................................................................‬‬
‫‪ . ۹ . ۹ . ۸‬تٍف‪ ًٚ‬فیافی‪5 ...............................................................................................‬‬
‫‪ . ۹ . ۸‬ۺ ‪ .‬تٍف‪ ًٚ‬انقانی‪6 ...............................................................................................‬‬
‫‪ . ۹ . ۸‬ۻ ‪ .‬تٍف‪١ ًٚ‬ؽىنگی ‪6 .............................................................................................‬‬
‫‪ . ۹ . ۸‬ۼ ‪ .‬تٍف‪ ًٚ‬ملی ‪7 ..................................................................................................‬‬
‫‪ . ۸‬ۺ ‪ .‬ت‪٦‬قیم ةنعی حٍام‪ ٛ‬ةؽ افاـ فْس تٍف‪ ًٚ‬آنيا‪7 ...............................................................‬‬
‫‪ . ۸‬ۻ ‪ٍٙ .‬امل اثؽگػاؼ ةؽ ؼمع ا‪٥‬تياظی‪9 .................................................................................‬‬
‫‪ . ۸‬ۻ ‪ٍٙ. ۸.‬امل ّؽ‪ ٠‬ت‪٦‬اٍا‪11 ...........................................................................................‬‬
‫‪ . ۸‬ۻ ‪ٍٙ. ۸ .‬امل فمت ‪ٙ‬ؽًٍ‪12 .........................................................................................‬‬

‫‌ج‬
‫‪ . ۸‬ۻ ‪. ۹ .‬رکمؽانی‪13 ....................................................................................................‬‬
‫‪ . ۸‬ۻ ‪ .‬ۺ ‪ٍٙ.‬امل ةنیاظی ‪13 ..............................................................................................‬‬
‫‪ . ۸‬ۼ ‪ .‬ؼٌل ىای تٍلیع ؼمع ا‪٥‬تياظی ‪15 ...............................................................................‬‬
‫‪ . ۸‬ۼ ‪ .‬ت‪٢‬اٌت ؼمع ا‪٥‬تياظی ٌ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪16 .....................................................................‬‬
‫‪ . ۸‬۽ ‪ٌ .‬یژگی ىای ؼمع ا‪٥‬تياظی ٌ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪16 ..............................................................‬‬
‫‪ . ۸‬۾ ‪ .‬ماصً ىای تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‪17 .................................................................................‬‬
‫‪ . ۸‬ۿ ‪ .‬اىعا‪ ٠‬تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‪18 ........................................................................................‬‬
‫‪. ۸۰ . ۸‬تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ ‪22 ...................................................................................................‬‬
‫فصل ضٍم‬
‫یافتً ىای تحقیق‬
‫‪ . ۸ . ۹‬اىعا‪ ٠‬تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‪23 ........................................................................................‬‬
‫‪ . ۸ . ۹‬ت‪٢‬اٌت میان تٍف‪ ٌ ًٚ‬ؼمع‪23......................................................................................‬‬
‫‪ . ۹ . ۹‬ماصً ىای ميم تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‪24...........................................................................‬‬
‫‪ . ۸ . ۹ . ۹‬تٍلیع ناصالً ملی‪24 ........................................................................................‬‬
‫‪ . ۸ . ۹ . ۹‬تٍلیع ٌا‪ٚ٥‬ی رسانً ‪24 .......................................................................................‬‬
‫‪. ۹ . ۹ . ۹‬تٍؾی‪ ٛ‬ظؼآمع ‪25 .................................................................................................‬‬
‫‪ . ۹ . ۹‬ۺ ‪ٌ .‬ف‪ٚ‬ت ‪٦١‬ؽ‪25 .................................................................................................‬‬
‫‪ . ۹ . ۹‬ۻ ‪ .‬نؽش امت‪ٞ‬ال‪25 ...............................................................................................‬‬
‫‪ . ۹ . ۹‬ۼ ‪ .‬ت‪ٞ‬یؽ فاصتاؼ ا‪٥‬تياظی‪25 ....................................................................................‬‬
‫‪ . ۹ . ۹‬۽ ‪ .‬متؽکؿ ؾظایی ٌ ا‪١‬ؿایه نؽش مناؼکت ‪25 ....................................................................‬‬
‫‪ . ۹ . ۹‬۾ ‪ .‬ظفرتفی ةً امکانات ةيعامتی‪26 ........................................................................‬‬
‫‪ . ۹ . ۹‬ۿ ‪ .‬ظفرتفی ةً امکانات امٍؾمی ‪26 ...........................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۺ ‪ .‬مٍان‪ ٛ‬تٍف‪ ًٚ‬ظؼ کنٍؼ ىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً‪26..............................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۺ ‪ . ۸ .‬نؽش ؼمع حم‪ٚ‬یت ‪26 ........................................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۺ ‪. ۸ .‬تٍؾی‪ ٛ‬ظؼآمع ‪27 .................................................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۺ ‪ ٣ٍٚ . ۹ .‬ةضه کناٌؼؾی ‪27 ..................................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۺ ‪ .‬ۺ ‪ .‬کمتٍظ ‪ٍٙ‬امل تٍلیع‪28 .......................................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۺ ‪ .‬ۻ ‪ .‬ةعىی صاؼحی‪28 ............................................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۻ ‪ٌ .‬یژو گی ىای ميم تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪28..........................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۻ ‪ . ۸ .‬تعؼیخی ةٍظن‪29 .............................................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۻ ‪ . ۸ .‬صٍظ گؽظانی ٌ افتمؽاؼ‪29 ....................................................................................‬‬

‫‌د‬
 ‫‪ . ۹‬ۻ ‪ . ۹ .‬صٍظ اتکایی ‪32 ................................................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۻ ‪ .‬ۺ ‪ .‬صٍظ ک‪٢‬ایی‪32 .................................................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۻ ‪ .‬ۻ ‪ .‬تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ‪32.................................................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۼ ‪ .‬ن‪٦‬ه ٌاىمیت ‪ٍٙ‬امل تٍلیع ٌتأثیؽات آن ةاالی تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪31 ...........................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۼ ‪ . ۸ .‬ؾمین یامناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی ٌن‪٦‬ه آن ظؼؼمع ٌتٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‪31 ..............................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۼ ‪ . ۸ .‬ن‪٦‬ه نیؽٌی کاؼ ظؼؼمعٌتٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪33 ...............................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۼ ‪ . ۸ . ۸ .‬چگٍنگی ایخاظ نیؽٌی کاؼمْلٍب‪34 .................................................................. :‬‬
‫‪ . ۹‬۽ ‪ .‬ةؽصی ٌٕای‪ ٣‬ظٌلت ظؼ ؼافتای ؼفیعن ةً تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪35 ...............................................‬‬
‫‪ . ۹‬۽ ‪ . ۸ .‬گقرتل آمٍؾل ىای ‪ٙ‬مٍمی ٌ ةاالةؽظن فْس ‪١‬ؽىنگ حام‪35 ....................................... ًٚ‬‬
‫‪ . ۹‬۽ ‪ . ۸ .‬ةيتٍظ صعمات احتام‪ٙ‬ی ‪35 ...................................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬۽ ‪ . ۹ .‬تالل ظؼ فيیم کؽظن ىمً ا‪١‬ؽاظ حام‪ ًٚ‬ظؼ ؼٌنع تٍف‪36 ................................................ ًٚ‬‬
‫‪ . ۹‬۽ ‪ .‬ۺ ‪ .‬تنٍی‪ ٧‬تٍلیع کننعگان ةً تٍلیع کاالىای ةا کی‪٢‬یت ةؽای ‪ٙ‬ؽًٍ ظؼ ‪ٙ‬ؽىً حيانی ‪36 ..................‬‬
‫‪ . ۹‬۽ ‪ .‬ۻ ‪ .‬اىالذ فیقتم آمٍؾل ‪ٙ‬الی‪36 ..............................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬۽ ‪ .‬ۼ ‪ .‬ةؽنامً ؼیؿی ىای ا‪٥‬تياظی ةلنع معت ‪37 ...................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬۾ ‪ .‬ةزؽان امت‪ٞ‬ال ظؼ ا‪ٞ١‬انقتان ‪38 ..................................................................................‬‬
‫‪ . ۹‬ۿ ‪ .‬چالنيای امت‪ٞ‬ال ظؼ ا‪ٞ١‬انقتان ‪38 ..............................................................................‬‬
‫نتیخً گیؽی ‪42 ..............................................................................................................‬‬
‫پیننياظات ‪43 ...............................................................................................................‬‬
‫‪١‬يؽفت ماصػ‪44 .............................................................................................................‬‬

‫‌ه‬
 ‫فصل اٌل‬

‫کلیات تحقیق‬

‫‪ .1 . 1‬ةیان مطلً تحقیق‬

‫گؿاؼل ىای ما ننان می ظىع کً ؼمع ا‪٥‬تياظی ا‪ٞ١‬انقتان ظؼ فال مالی حاؼی ا‪١‬ؿایه یا‪١‬تً افت‪.‬‬
‫ؼمع ا‪٥‬ياظی کنٍؼ اؾ ۽‪١ ۸.‬یيع ظؼ فال ۽ۿ‪ ۸۹‬ةً ‪١ ۹‬یيع ظؼ فال ۾ۿ‪ ۸۹‬ا‪١‬ؿایه یا‪١‬تً افت کً‬
‫ظالیل ميم ؼمع ا‪٥‬تياظی ا‪ٞ١‬انقتان‪ ،‬ایخاظ ظىلیؿىای ىٍایی ةا کنٍؼ‪‎‬ىای منْ‪ ً٦‬کً اؾ ّؽی‪ ٧‬آن‬
‫ىاظؼات کنٍؼ ةيتٍظ یا‪١‬ت ٌ ؼمع ظؼ فکتٍؼ ؾؼا‪ٙ‬ت می ةامع‪.‬ا‪ٞ١‬انقتان کً یک کنٍؼ ؾؼا‪ٙ‬تی افت‪،‬‬
‫ؼمع ا‪٥‬تياظی ظؼ این کنٍؼ ةینرت متکی ةؽ فکتٍؼ ؾؼا‪ٙ‬ت ٌ ىاظؼات مزيٍالت ؾؼا‪ٙ‬تی می ةامع‪ .‬کً‬
‫اکنٍن فيم ؾؼا‪ٙ‬ت ظؼ مخمٍ٘ تٍلیعات ناصالً ظاصلی رعٌظ ‪١ ۸۸.۹‬یيع می ةامع‪.‬‬
‫ؼمع ا‪٥‬تياظی ا‪ٞ١‬انقتان ظؼ رالی ا‪١‬ؿایه یا‪١‬تً افت کً نياظىای متٍیل کننعه ا‪ٞ١‬انقتان ةا تٍحً ةً‬
‫ة ؽگؿاؼی انتضاةات ٌ پؽٌفۀ ىلس ٌ ناةقامانی ىای نامی اؾ آن ؼمع ا‪٥‬تياظی ا‪ٞ١‬انقتان ؼا مزتاّانً‬
‫پینتینی منٍظه ٌ ف‪ ٣٦‬۽‪١ ۸.‬یيعی ؼا ةؽای آن ت‪ٚ‬یین منٍظه ةٍظنع‪.‬‬
‫‪ . ۲ .۱‬اىداف تحقیق ‪:‬‬
‫‪ ۱ . ۲ . ۱‬ىدف اصلی‪:‬‬
‫ةؽؼفی پیامع ىای ؼمع ا‪٥‬تياظی ةاالی فْس ؾنعه گی مؽظم ا‪ٞ١‬انقتان‬

‫‪ . ۲ . ۲ . ۱‬اىداف فزعی‪:‬‬
‫‪-۸‬ةؽؼفی م‪٢‬يٍم ٌ انٍا٘ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‬
‫‪-۸‬ةؽؼفی ماصيً ىای ميم ؼمع ا‪٥‬تياظی ا‪ٞ١‬انقتان‬
‫‪-۹‬ةؽؼفی منکالت ا‪٥‬تياظی ا‪ٞ١‬انقتان‬
‫‪ .۳ . 1‬پزضش تحقیق‬
‫‪ . 1 . ۳. 1‬پزضش اصلی‬
‫پیامع ىای ؼمع ا‪٥‬تياظی ةاالی فْس ؾنعه گی مؽظم ا‪ٞ١‬انقتان چیقت؟‬
‫‪ .2 .۳ . 1‬پزضش ىای فزعی‬
‫ن‪٦‬ه ظٌلت ظؼ مٍؼظ ؼمع ا‪٥‬تياظی مؽظم چیقت؟‬

‫‪1‬‬
 ‫ماصيً ىای ؼمع ا‪٥‬تياظی ا‪ٞ١‬انقتان چیقت؟‬
‫‪ٙ‬لت ‪ٙ‬عم ؼمع ا‪٥‬تياظ ا‪ٞ١‬انقتان چیقت؟‬
‫‪ . ۴ . 1‬پیشینً تحقیق‬
‫ةنا ةً تز‪٦‬ی‪ ٌ ٧‬حقتخٍ کً انخام معه افت تزت این مٍٍٍ‪ ٜ‬ىیچگٍنً تز‪٦‬ی‪ ٧‬ننعه ىٍؼت نگؽ‪١‬تً‬
‫افت ٌ ما ظؼ اینخا کٍمه میکنیم تا متام منضيً ىای کً رضٌؼت میتامع ؼا مٍؼظ ةزث ٌ ةؽؼفی ‪٥‬ؽاؼ‬
‫ظىیم‬
‫‪ .۵ . 1‬اىمیت تحقیق‬
‫این تز‪٦‬ی‪ ٧‬ةً این ‪ٙ‬لت اىمیت ظاؼظ اینکً ا‪ٞ١‬انقتان یک کنٍؼ ظؼ رال تٍف‪ ًٚ‬افت ٌ ؼمع ا‪٥‬تياظی‬
‫ةقیاؼ کم میتامع کً این تز‪٦‬ی‪ ٧‬کمک میکنع تا منکالت ؼا ظؼیا‪١‬ت منایم ٌ ؼاه رل ىای ؼا نیؿ‬
‫پیننياظ کنیم‬
‫‪ . ۵ . ۱‬رٌش تحقیق‬
‫ؼٌل پژٌىـه مٍؼظ افت‪٢‬اظه ظؼ این م‪٦‬الً‪ ،‬تزلیلی ـ تـٍىی‪٢‬ی ةٍظه الؾم ةـً غکؽ افت کً ظؼ این‬
‫پژٌىه‪ ،‬گؽظآٌؼی ظاظه ىا ةً مکل کتاةضانً ای ٌ تؽکیتی اؾ مناة‪ٚ‬ی چٍن کـتاب ىـا‪ ،‬مخلً ىا ٌ ‪١‬يلنامً‬
‫ىا‪ ،‬اینرتنت ٌ گـؿاؼل تـٍف‪ ًٚ‬تؽانؿیت ةٍظه افت ‪.‬‬
‫‪ . ۶ . ۱‬رٌش جمع آٌری معلٍمات‬
‫ظؼ این تز‪٦‬ی‪ ٧‬ةؽای تيیً م‪ٚ‬لٍمات اؾ ؼٌل کتاب صانً ای افت‪٢‬اظه معه افت کً این مناة‪ ٛ‬ةً مکل‬
‫کتاب ‪ ،‬م‪٦‬الً ‪ ،‬فایت ىای م‪ٚ‬ترب انرتنتی ٌ مخالت میتامع کً م‪ٚ‬لٍمات ىا پؽٌفك معه ٌ اؾمتام مناة‪ٛ‬‬
‫افت‪٢‬اظه مینٍظ‪ .‬ظؼ نتیخً‪ ،‬ةایع اؾ ؼٌل کتاةضانًای افت‪٢‬اظه کنع ٌ نتاید مْال‪ٚ‬ات صٍظ ؼا ظؼ اةؿاؼ‬
‫منافث مامل ‪١‬یه‪ ،‬حعٌل ٌ ‪١‬ؽم ثتت ٌ نگيعاؼی ٌ ظؼپایان ةً ّت‪ ً٦‬ةنعی ٌ ةيؽه ةؽظاؼی اؾ آنيا ا‪٥‬عام‬
‫کنع‪.‬ةا تٍحً ةً ن‪٦‬ه ؼٌل کتاةضانًای ظؼ تز‪٦‬ی‪٦‬ات ‪ٙ‬لمی‪ ،‬الؾم افت مز‪٦٦‬ان اؾ این ؼٌل مْل‪ ٛ‬ةامنع‪.‬‬
‫نضقتین گام ظؼ مياؼت تز‪٦‬ی‪ ٧‬کتاةضانًای‪ ،‬آمنایی ةا نزٍه افت‪٢‬اظه اؾ کتاةضانً افت‪ ،‬ی‪ٚ‬نی مز‪٦٦‬ان‬
‫ةایع اؾ ؼٌلىای کتاةعاؼی‪ ،‬نزٍه افت‪٢‬اظه اؾ ةؽگًظان ٌ ثتت منضيات مناة‪ ،ٛ‬نزٍه حقتٌ حٍ ٌ‬
‫ف‪٢‬اؼل کتاب آگاىی یاةنع‪.‬‬
‫‪۷ . ۱‬نىعیت تحقیق‬
‫نٍ٘ تز‪٦‬ی‪ ٧‬این مٍنٍگؽا‪ ٠‬کاؼةؽظی ةٍظه کً یک نٍ٘ پژٌىه افت کً ظؼ ؼافتای ‪ٙ‬مل ٌ نیاؾىای حٍام‪ٛ‬‬
‫ٌ ةرشیت ةًانخام میؼفع‪ .‬این نٍ٘ پژٌىه ظؼ م‪٦‬اةل پژٌىه ةنیاظی ‪٥‬ؽاؼ ظاؼظ ٌ ةً یک م‪ٚ‬نامؽتث ةؽ آن‬
‫افت‪ .‬ی‪ٚ‬نی ىؽ پژٌىنی کاؼةؽظی نیاؾمنع پیه ؾمینًای چٍن پژٌىه ةنیاظی افت‪ .‬اما اینگٍنً نیقت‬

‫‪2‬‬
‫کً ىؽ پژٌىه ةنیاظی لؿٌما ً کاؼةؽظی ةامع‪ .‬اؾ ىمین ؼٌ ظؼ تز‪٦‬ی‪ ٧‬این اثؽ اؾ نٍ٘ تز‪٦‬ی‪ ٧‬کاؼةؽظی‬
‫افت‪٢‬اظه معه افت‪.‬‬
‫‪ . ۸ . ۱‬محدٌدیت ىای تحقیق‬
‫مزعٌظیت ىای کً ظؼ این ‪ٙ‬نٍان ةً آن ؼٌةؽٌ معیم کمتٍظ م‪ٚ‬لٍمات ةٍظ کً ظؼ ىؽفال لیقت ىا ٌحٍظ‬
‫نعامت ٌ ةالصؽه تٍانیقتیم اؾ کتاب ىای مضتلی‪ ٣‬ةؽظامت منٍظه ٌ ةً مٍنٍگؽا‪ ٠‬إا‪ ً١‬منٍظیم ‪.‬‬
‫‪ . ۹ . ۱‬قدرت تحقیق‬
‫این تز‪٦‬ی‪ ٧‬ظاؼای صيٍىیات ةقیاؼ ناظؼ میتامع کً ظؼ ظیگؽ م‪٦‬االت ٌ مٍنٍگؽا‪ ٠‬ىا ظیعه منینٍظ ٌظؼ‬
‫یک مزعٌظه ؾمانی ٌ مکانی احؽا معه کً این یکی اؾ ةؽحقتً تؽین صيٍىیات ٌ یا ‪٥‬عؼت این تز‪٦‬ی‪ ٧‬ؼا‬
‫ننان میعىع‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫فصل دٌم‬

‫متانی نظزی تحقیق‬

‫‪ . ۱ . ۲‬تعزیف تٍضعً‬
‫تٍف‪ٙ ًٚ‬تاؼت اؾ ایخاظ ٌ گقرتل ‪ٍٙ‬امل مؤثؽ ی افت کً ةا‪ٙ‬ث ةيتٍظ ظؼ فْس ؾنعگی ةرش اؾ نٖؽ کمی‬
‫ٌ کی‪٢‬ی گؽظظ‪ ،‬ی‪ٚ‬نی ؼفیعن ةً ؼ‪١‬اه ةینرت ٌ اؼت‪٦‬ای فْس صٍمتضتی متامی ا‪١‬ؽاظ حام‪ ًٚ‬اؾ نٖؽ ماظی ٌ‬
‫م‪ٚ‬نٍی‪ .‬تٍف‪ ًٚ‬افافا یک ‪ٙ‬ملکؽظ انقانی افت کً ظؼ آن ىمً مؽظم حام‪ ًٚ‬ةً ٍّؼ کامل ةقید می‬
‫مٍنع‪ ،‬ظٌؼ ةاّل ‪٦١‬ؽ مکقتً می مٍظ‪ ،‬کی‪٢‬یت ؾنعگی ىمً مؽظم ظؼ ىمً نٍاری ح‪ٞ‬ؽا‪١‬یایی ةيتٍظ می‬
‫یاةع ٌ ظؼ ىامن رال م‪٢‬يٍم ناؾه ای اؾ ؼٌایٓ کنٍؼ ةافایؽ کنٍؼىا ظؼ فٍْذ ةین املللی مْؽذ می‬
‫‪1‬‬
‫گؽظظ‪.‬‬
‫‪ . ۲ . ۲‬اىداف تٍضعً‬
‫می تٍان نتیخً گؽ‪١‬ت کً تٍف‪ ًٚ‬ىم ٌا‪ٚ٥‬یتی ماظی افت ٌ ىم رالتی غىنی‪ ،‬کً ةؽرقث آن حام‪ ًٚ‬اؾ‬
‫ّؽی‪ ٧‬تؽکیث ‪١‬ؽاینعىای احتام‪ٙ‬ی‪ ،‬ا‪٥‬تياظی ٌ نياظی ٌفایلی ؼا ةؽای ةعفت آٌؼظن ؾنعگی ةيرت تامین‬
‫می کنع‪ .‬احؿا صاو این ؾنعگی ةيرت ىؽ ةامع‪،‬تٍف‪ ًٚ‬ظؼ کلیً حٍام‪ ٛ‬ةایع رعا‪٥‬ل ظاؼای فً ىع‪ ٠‬ؾیؽ‬
‫ةامع‪:‬‬
‫‪ .۸‬امکان ظفرتفی ةینرت ةً کاالىای تعاٌم ةضه ؾنعگی‪ ،‬ماننع ‪ٝ‬ػا ‪،‬مقکن‪ ،‬ةيعامت ٌ امنیت ٌ تٍؾی‪ٛ‬‬
‫گقرتظه این گٍنً کاالىا‪.‬‬
‫‪ . ۸‬ا‪١‬ؿایه فْس ؾنعگی‪ ،‬اؾ حملً ظؼآمعىای ةاالتؽ‪ ،‬تامین امت‪ٞ‬ال ةینرت‪ ،‬آمٍؾل ةيرت ٌ تٍحً ةینرت ةً‬
‫اؼؾميای ‪١‬ؽىنگی ٌ انقانی‪ ،‬ی‪ٚ‬نی متام آنچً کً نً ‪ ٓ٦١‬ةً پیرش‪١‬ت ماظی کمک می کنع‪ ،‬ةلکً اررتام‬
‫ةً ن‪٢‬ك مضيی ٌ ملی ةینرتی نیؿ ایخاظ می کنع‪.‬‬
‫‪ . ۹‬گقرتل ظامنً انتضاب ا‪٥‬تياظی ٌ احتام‪ٙ‬ی ا‪١‬ؽاظ ٌ ملل اؾ ّؽی‪ ٧‬ؼىایی اؾ ‪٥‬یع ةؽظگی ٌ ٌاةقتگی ‪،‬‬
‫نً تنيا نقتت ةً فایؽ ا‪١‬ؽاظ ٌ کنٍؼ ىا ‪ ،‬ةلکً ىمچنین نقتت ةً نیؽٌی حيل ٌ ةعةضتی ةرشی‪.‬‬

‫‪ 1‬عتدالحق امیری تجارت در افغانستان پیشاور‪ .‬کتاةخانه سیار‪ ،‬سال طتع‪ ،1381 ،‬ص ‪۲۱‬‬

‫‪4‬‬
 ‫‪ . ۳ . ۲‬انٍاع تٍضعً‬
‫‪ . ۱ . ۳ . ۲‬تٍضعً اقتصادی‬
‫تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪١‬ؽاینعی افت‪ ،‬کً ظؼ ّی آن‪ ،‬مالٍظه ىای ا‪٥‬تياظی ٌ احتام‪ٙ‬ی حام‪ ًٚ‬ظگؽگٍن می‬
‫مٍظ‪ٍّ .‬ؼی کً راىل چنني ظگؽگٍنی ٌ تز ٍّلی ظؼ ظؼحً ی اٌل‪ ،‬کاىه ناةؽاةؽی ىای ا‪٥‬تياظی ٌ‬
‫ت‪ٞ‬يرياتی ظؼ ؾمينً ىای تٍليع‪ ،‬تٍؾی‪ ٌ ٛ‬الگٍىای مرص‪ ٠‬حام‪ ًٚ‬صٍاىع ةٍظ ‪.‬امؽٌؾه تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی تنيا‬
‫ظؼ چاؼچٍب تئٍؼی صالً ا‪٥‬تياظی مٍؼظ تٍحً نيقت؛ ةلکً ةناةً گ‪٢‬تً "مريظال" ؼمع ٌ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‬
‫‪2‬‬
‫یک مقألً احتام‪ٙ‬ی‪-‬فيافی ٌ ‪١‬ؽىنگی افت‪.‬‬

‫تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪ٙ‬تاؼت اؾ ؼمع معاٌم ا‪٥‬تياظی یک حام‪ ٌ ًٚ‬ةيتٍظ ٌٍی‪ٚ‬ت ؼ‪١‬اىی ا‪١‬ؽاظ حام‪ ًٚ‬کً ظؼ‬
‫ةؽگیؽنعه ظگٍگٍی ٌ تزٍل ظؼ متام ةضه ىای ا‪٥‬تياظی میتامع‪ٌ .‬یا ةً ‪ٙ‬تاؼه ظیگؽ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی نً‬
‫تنيا ةً م‪ٚ‬نی ا‪١‬ؿایه تٍلیع ٌ ‪ٙ‬ایع ملی ظؼ ظؼاؾ معت افت ةلکً ت‪ٞ‬یؽات اؾ ‪٥‬تیل‪ ،‬ت‪ٞ‬یؽات ظؼ فاصتاؼ‬
‫تٍلیع‪ ،‬ت‪ٞ‬یؽ ظؼ تکنٍلٍژی تٍلیع ت‪ٞ‬یؽظؼ ّؽؾ ت‪٢‬کؽ احتام‪ٙ‬ی ٌ ‪١‬ؽىنگی حام‪ ًٚ‬ؼا نیؿ ظؼ ةؽ میگیؽظ‪ .‬لػا‬
‫گ‪٢‬تً میتٍانیم کً تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ظؼ ةؽگیؽنعه مٍاؼظ ةیه اؾ ؼمع ا‪٥‬تياظی افت ٌ ةعین تؽتیث تٍف‪ًٚ‬‬
‫ا‪٥‬تياظی ‪ٝ‬یؽ اؾ ت‪ٞ‬یؽات کمی مامل ظگؽگٍنی ىای کی‪٢‬ی ٌ فاصتاؼی نیؿ میتامع‪.‬‬
‫‪ . ۲. ۳ . ۲‬تٍضعً اجتامعی‬
‫این نٍ٘ تٍف‪ ًٚ‬ةا چگٍنگی ٌ ميٍه ؾنعگی ا‪١‬ؽاظ یک حام‪ ًٚ‬پيٍنعی تنگاتنگ ظامتً ٌ ظؼ اة‪ٚ‬اظ ‪ٙ‬ينی‪،‬‬
‫ةينرت نإؽ ةؽ ةاالةؽظن فْس ؾنعگی ‪ٙ‬مٍمی اؾ ّؽی‪ ٧‬ایخاظ رشایٓ مْلٍب ٌ ةيينً ظؼ ؾمينً ىای‬
‫‪٦١‬ؽؾظایی‪ ،‬ت‪ٞ‬ػیً‪ ،‬ةيعامت‪ ،‬مقکن‪ ،‬آمٍؾل ٌ چگٍنگی گػؼانعن اٌ‪٥‬ات ‪١‬ؽا‪ٝ‬ت می ةامع‪.3‬‬

‫‪ . ۳ . ۳ . ۲‬تٍضعً ضیاضی‬
‫تٍف‪ ًٚ‬فيافی ‪١‬ؽاینعی افت کً ؾمينً الؾم ؼا ةؽای نياظی کؽظن تنکّل ٌ مناؼکت فيافی ‪١‬ؽاىم می‬
‫کنع ٌ راىل آن ا‪١‬ؿایه تٍامننعی یک نٖام فيافی افت‪.‬‬

‫ةؽای کنٍؼىای ‪٦١‬یؽ کً معت ىا تزت ‪١‬ناؼ ٌ افتثامؼ ةٍظه انع تٍف‪ ًٚ‬فیافی ةً م‪ٚ‬نی ؼىایی اؾ ‪٥‬یع‬
‫ةؽظگی افت‪ ٌ .‬ىؽ ا‪٥‬عام کً ةً اینان امکان کنرتٌل ةینرتی اؾ امٍؼ صٍظ مانؽا ةعىع ا‪٥‬عامی ظؼ حيت‬
‫تٍف‪ ًٚ‬افت‪ ،‬ةً ‪ٙ‬تاؼه ةيرت گقرتل ظامنً انتضاب ٌ کنرتٌل ا‪٥‬تياظی ٌ احتام‪ٙ‬ی مؽظم اؾ ّؽی‪ ٧‬ؼىائی‬
‫آنان اؾ ‪٥‬یع ةؽظه گی ٌ ٌاةقتگی افت‪ٙ ،‬لامی احتام‪ٙ‬ی ا‪ٝ‬لث ةین تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ٌ تٍف‪ ًٚ‬فیافی‬

‫‪2‬‬

‫‪ 3‬عتدالحق امیری تجارت در افغانستان پیشاور‪ .‬کتاةخانه سیار‪ ،‬سال طتع‪ ،1381 ،‬ص ‪۲۱‬‬

‫‪5‬‬
‫ؼاةًْ نؿظیکی مناىعه کؽظه انع‪ ٌ ،‬ةؽاین ‪٦ٙ‬یعه انع کً اگؽ یک ظٌلت فیافت ىای م‪ٍ٦ٚ‬ل ؼا ت‪٦ٚ‬یث‬
‫منایع ٌ ةً نزٍ مٍثؽ اؼؾل ىای ميمی ؼا ةؽای اتتا‪ٙ‬ه ‪١‬ؽاىم آٌؼظ ةً مؽٌؼؾمان این امؽ ممکن افت ةً‬
‫نٖام فیافی مرشٌ‪ٙ‬یت ظىع‪ .‬ظؼ ظنیای امؽٌؾ‪ ،‬این کاؼ آی ظؼ ظؼحۀ اٌل ةً م‪ٚ‬نی تٍف‪ ًٚ‬مقتمؽ‬
‫ا‪٥‬تياظی افت‪ ،‬کنٍؼیکً صٍظؼا ةً ةيرتین ٌحيً ةا یک نٖام ىن‪ٚ‬تی تْتی‪ ٧‬ظاظه انع کمرتین منکالت‬
‫‪4‬‬
‫یا کنمکه ىای ظاؼنع‪.‬‬
‫‪ . ۴ . ۳ . ۲‬تٍضعً انطانی‬
‫تٍف‪ ًٚ‬انقانی ؼٌنعی افت کً ّی آن امکانات ةرش ا‪١‬ؿایه می یاةع ‪.‬این نٍ٘ تٍف‪ ًٚ‬کً مؽظم ؼا ظؼ‬
‫مزٍؼ ‪١‬ؽاینع تٍف‪٥ ًٚ‬ؽاؼ می ظىع ٌ نً رص‪ ٠‬اؾظیاظ ثؽٌت ٌ ظؼآمع ؼا‪ٙ ،‬نارصی ىمچٍن ةؽصٍؼظاؼی اؾ‬
‫ريثيّت ٌ منؿلت مضيی ٌ ر‪ ٤ٍ٦‬انقانی تَمني معه ٌ ‪١‬ؽىت ظامنت ةؽای ظفت یاةی ةً ن‪٦‬ه ص ّال‪٤‬‬
‫ٌ فاؾنعه ؼا ظؼةؽمی گريظ ‪ .‬التتً تأکيع این نٍ٘ تٍف‪ ،ًٚ‬ةؽ ؼٌی ماصً ٍّل ‪ٙ‬مؽ‪ ،‬فْس ظانه ٌ فْس‬
‫م‪ٚ‬ال آةؽٌمنع می ةامع‪.‬‬

‫‪ . ۵ . ۳ . ۲‬تٍضعً فزىنگی‬
‫این م‪٢‬يٍم اؾ اٌایل ظىً ‪ 0891‬اؾ ّؽ‪ ٠‬یٍنقکٍ ظؼ متارث تٍف‪ ًٚ‬مْؽذ معه ٌ اؾ م‪٢‬اىيمی افت کً‬
‫نقتت ةً فایؽ ةضه ىای تٍف‪ ،ًٚ‬چٍن تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‪ ،‬احتام‪ٙ‬ی ٌ فيافی اؾ اة‪ٚ‬اظ ٌ ةاؼ اؼؾل‬
‫ةينرتی ةؽصٍؼظاؼ افت ٌ تأکيع ةينرتی ةؽ نياؾىای ‪ٝ‬ريماظی ا‪١‬ؽاظ حام‪ ًٚ‬ظاؼظ ‪.‬ةؽافاـ این تٍف‪،ًٚ‬‬
‫ت‪ٞ‬يرياتی ظؼ رٍؾه ىای اظؼاکی‪ ،‬مناصتی‪ ،‬اؼؾمی ٌ گؽاینی انقان ىا پعیع می آیع‪ ،‬کً ‪٥‬اةليت‪ ،‬ةاٌؼىا ٌ‬
‫مضييت ٌیژه ای ؼا ظؼ آن ىا ةً ٌحٍظ می آٌؼظ کً راىل این ‪٥‬اةليت ىا ٌ ةاٌؼىا‪ ،‬ؼ‪١‬تاؼىا ٌ کنه ىای‬
‫منافث تٍف‪ ًٚ‬می ةامع‪.‬‬

‫تٍف‪ ًٚ‬مامل ت‪ٞ‬یؽات ‪١‬ؽىنگی نیؿ صٍاىع مع ٌلی مقئلً این افت کً چً نٍ٘ ت‪ٞ‬یؽات ٌ ةً چً ةيای‪ ،‬چؽا‬
‫کً ةقیاؼی اؾ متضييان ٌ کاؼمنافان ظؼ مٍؼظ تٍف‪ ًٚ‬م‪ٚ‬ت‪٦‬ع انع کً ةا پػیؽل تکنٍلٍژی ظنیای ‪ٝ‬ؽب یا‬
‫رش‪ ٌ ٤‬ةا گؽ‪١‬نت کمک ىای ‪ٙ‬لمی ٌ ‪١‬نی ٌ مالی اؾ کنٍؼ ىای ىن‪ٚ‬تی پیرش‪١‬تً ظیگؽ منیتٍان ظؼ ر‪ٗ٢‬‬
‫‪١‬ؽىنگ ٌ ملی کٍمیع ٌ ةایع ةً آنيا ٌظا٘ گ‪٢‬ت‪ .‬مثالً‪ :‬ظؼ یک ‪١‬ؽىنگ حام‪ ًٚ‬فنتی چنین ةؽظامت یا‬
‫افتعالل مینٍظ کً معؼنیؿه کؽظن حام‪ ًٚ‬یا ظؼیا‪١‬ت کمک ىای مالی‪١ ،‬نی ٌ تکنٍلٍژیکی ظؼ ٌا‪ٛ٥‬‬
‫‪١‬ؽىنگ ةیگانً ٌ احنتی ؼا ةً حام‪ ًٚ‬تقيیل ٌیا ترسی‪ ٛ‬میکنع‪ .‬رتی ة‪َٚ‬ی اؾ متضييان یا نٖؽیً‬
‫ةؽظاؾان تٍف‪ ًٚ‬ةؽاین ‪٦ٙ‬یعه انع کً ‪١‬ؽىنگ فنتی یکی اؾ مٍان‪ ٛ‬تٍف‪ ًٚ‬ظؼ کنٍؼىای تٍف‪ ًٚ‬نیا‪١‬تً افت‪.‬‬

‫‪4‬عرفانی‪ ،‬عتدالجمیل‪ .)1397( .‬مىنع و چالش های فراروی تىسعه در افغانستان‪ .‬کاةل‪.‬ص‪۲۱‬‬

‫‪6‬‬
‫این گؽٌه اؾ نٖؽیً ةؽظاؾان م‪ٚ‬ت‪٦‬یع انع کً اگؽ کنٍؼىای تٍف‪ ًٚ‬نیا‪١‬تً ةضٍاىنع ةً ظؼحً اؾ تٍف‪ ًٚ‬ظفت‬
‫یا ةنع ةایع ‪١‬ؽىنگ فنتی صٍظ ؼا ةً ‪١‬ؽامٍمی فپؽظه ٌ یا ةا ‪٥‬تٍل ‪١‬ؽىنگ معؼن صٍظ ؼا فاؾگاؼ مناینع‪ .‬اما‬
‫ظؼ ةؽاةؽ این گؽٌه‪ ،‬کاؼمنافان ظیگؽی ٌحٍظ ظاؼنع کً م‪ٚ‬ت‪٦‬یع انع تٍف‪ ًٚ‬نً ةً م‪ٚ‬نی مزٍ ‪١‬ؽىنگ ةلکً‬
‫ةؽ‪ٙ‬ک ك ةً م‪ٚ‬نی ر‪ ٗ٢‬آن افت‪ ،‬م‪٢‬يٍم ر‪ ٗ٢‬ىٍیت ‪١‬ؽىنگی نیؿ پؽىیؿ اؾ تزٍل ‪١‬ؽىنگی ٌ تزٍل‬
‫تکنٍلٍژیکی نیقت ةلکً ةایع ةا ر‪ ٗ٢‬ىٍیت ‪١‬ؽىنگی ةً آؼمانيای نٍفاؾی ٌ تٍف‪ ًٚ‬حام‪ ًٚ‬ظفت یا‪١‬ت ٌ‬
‫ةؽصٍؼظ ‪١‬ؽىنگ ٌ اؼتتاّات ةین آنيا رضٌؼی افت ٌ ظؼ این ةؽصٍؼظ ىا ٌ اؼتتاّات افت کً ‪١‬ؽىنگ ىا ةً‬
‫فٍی تکامل گام ةؽمی ظاؼنع‪.‬‬
‫‪ . ۶ . ۳ . ۲‬تٍضعً ملی‬
‫‪١‬ؽاینع تٍف‪ ًٚ‬ی ىمً حانتً ای افت‪ ،‬کً اة‪ٚ‬اظ گٍناگٍن تٍف‪ ًٚ‬احتام‪ٙ‬ی‪ ،‬فيافی‪ ،‬ا‪٥‬تياظی‪١ ،‬ؽىنگی‪،‬‬
‫امنيتی ٌ اؼتتاّات مت‪٦‬اةل آن ىا ؼا ظؼ ةؽمی گريظ؛ ةً گٍنً ای کً ىؽکعام اؾ اة‪ٚ‬اظ این ‪١‬ؽاینع ظؼ اؼتتاِ‬
‫مقتمؽ ةا اة‪ٚ‬اظ ظیگؽ ‪٥‬ؽاؼ ظامتً ٌ ظؼ کنه ٌ ٌاکنه ٌ تأثري ٌ تأثّؽ مت‪٦‬اةل‪ ،‬یکعیگؽ ؼا کامل ٌ یک پيکؽه‬
‫ٌارعی ةً نام تٍف‪ ًٚ‬ملّی ؼا پعیع می آٌؼنع‪.5‬‬

‫‪ . ۴ . ۲‬تقطیم ةندی جٍامع ةز اضاص ضطح تٍضعً آنيا‬

‫اؾ گػمتً ىای ظٌؼ تا ةً امؽٌؾ ؼفم ةؽاین ةٍظه افت کً کنٍؼ ىای مضتل‪ ٣‬حيان ؼا چنع گؽٌه ّت‪ً٦‬‬
‫ةنعی کننع‪ّ ،‬ت‪ ً٦‬ةنعی کً مت‪٢‬اٌت نیؿ ةؽ افاـ ةً کاؼ گؽ‪١‬نت م‪ٚ‬یاؼىای مضتل‪ ٣‬منٍظه افت ةً ٍّؼ‬
‫مثال‪ :‬ةؽافاـ ؼنگ ٌ پٍفت حٍام‪ ٛ‬ؼا ةً چياؼ ظفتً‪ ،‬ف‪٢‬یع پٍفت‪ ،‬فیاه پٍفت‪ ،‬ؾؼظ پٍفت ٌ رسش‬
‫پٍفت ت‪٦‬قیم کؽظه انع ىم چنین ةؽ افاـ منْ‪ ً٦‬ح‪ٞ‬ؽا‪١‬یای‪ ،‬حٍام‪ ٛ‬ؼا ةً آفیائی ‪ ،‬ا‪١‬ؽی‪٦‬ای‪ ،‬اؼٌپای‪،‬‬
‫امؽیکائی‪ ،‬افرتالیائی ت‪٦‬قیم کؽظه انع اؾ ّت‪ ً٦‬ةنعی حٍام‪ ٛ‬میتٍان ا‪٥‬لیم‪ ،‬ؾمان‪ ،‬نٍ٘ ؼژیم فیافی ٌ‬
‫‪6‬‬
‫‪ٝ‬یؽه نام ةؽظ‪.‬‬
‫یکی اؾ م‪ٚ‬یاؼ ىای ةقیاؼ متعاٌل کً امؽٌؾ ةینرت ةکاؼ می ؼٌظ ٌ مٍؼظ ةزث ما نیؿ می ةامع ّت‪ً٦‬‬
‫ةنعی حٍام‪ ٛ‬ةؽ افاـ فْس تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی آنيا افت‪ ،‬ةٍْؼ کلی کنٍؼ ىای حيان ةعٌ ظفتً کنٍؼ‬
‫ىای ظؼ رال تٍف‪ ٌ ًٚ‬تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً ت‪٦‬قیم می مٍنع‪ ،‬ةؽ ىمین متنا ٌةؽافاـ این م‪ٚ‬یاؼ‪،‬ةؽای نام گػاؼی‬
‫این ظٌ ظفتً حٍام‪ ٛ‬اؾ ىْالرات ظیگؽی نیؿ افت‪٢‬اظه مینٍظاؾ حملً م‪ٚ‬ؽٌ‪ ٠‬تؽین آنيا ‪ٙ‬تاؼت انع اؾ‪،‬‬
‫کنٍؼ ىای ‪٦ٙ‬ث مانعه‪ ،‬ظؼ م‪٦‬اةل کنٍؼ ىای پیرش‪١‬تً‪ ،‬کنٍؼىای ‪ٝ‬یؽ ىن‪ٚ‬تی ظؼ م‪٦‬اةل کنٍؼىای ؼمع‬
‫یا‪١‬تً‪ ،‬کنٍؼ ىای ‪٦ٙ‬ث نگيعامتً معه ظؼ م‪٦‬اةل کنٍؼ ىای مقلٓ‪ ،‬کنٍؼ ىای کم ؼمع ظؼ م‪٦‬اةل‬

‫‪ 5‬عتدالحق امیری تجارت در افغانستان پیشاور‪ .‬کتاةخانه سیار‪ ،‬سال طتع‪ ،1381 ،‬ص ‪۳‬‬
‫‪6‬ستانکزی‪ ،‬محمد نارص‪ .)1368 (.‬وضع تجارت خارجی افغانستان‪ ،‬ص ‪17 – 15‬‬

‫‪7‬‬
‫کنٍؼ ىای ؼمع یا‪١‬تً‪ ،‬کنٍؼ ىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً ظؼ م‪٦‬اةل کنٍؼ ىای تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً‪ ،‬کنٍؼ ىای ‪٦١‬یؽ‬
‫ظؼ م‪٦‬اةل کنٍؼ ىای ‪ٝ‬نی‪ ،‬کنٍؼ ىای حيان فٍم ظؼ م‪٦‬اةل اٌل ٌ ظٌم‪.‬‬
‫اگؽچً نامیعن این ظٌظفتً حٍام‪ ،ٛ‬ةا افت‪٢‬اظه اؾ ىؽیک اىْالرات ‪ ٤ٍ١‬ظؼ اىل مقئلً ت‪٢‬اٌت‬
‫ایخاظ منی کنع ‪ ،‬اما ةکاؼ ةؽظن ىؽ یک اؾ این اىْالرات ننان ظىنعۀ نگؽل صاو ةً مقلً افت‪.‬‬
‫ةٍْؼ مثال‪ :‬افت‪٢‬اظه اؾ اىْالذ کنٍؼ ىای ‪٦ٙ‬ث نگيعامتً معه ةؽای ظفتً اٌل ةیانگؽ این مْالث‬
‫افت کً تٍف‪ ًٚ‬نیا‪١‬تگی ظؼ یک ظفتً اؾ حٍام‪ ٛ‬ؼا می ةایع ظؼ ‪ٙ‬امل صاؼحی ی‪ٚ‬نی کنٍؼ ىای مقلٓ‬
‫‪7‬‬
‫ظانقت‪.‬‬
‫ةً ىمین تؽتیث افت‪٢‬اظه اؾ اىْالذ کنٍؼ ىای ‪ٝ‬یؽ ىن‪ٚ‬تی ظؼ م‪٦‬اةل کنٍؼىای ىن‪ٚ‬تی ننان ظىنعۀ‬
‫این مْلث افت کً ت‪٢‬اٌت اىلی ةین این ظٌ ظفتً حٍام‪ ، ٛ‬ت‪٢‬اٌت ظؼ فاصتاؼ ا‪٥‬تياظی آنيا افت‪.‬‬
‫‪٥‬اةل غکؽ افت کً ت‪٦‬قیم ةنعی حٍام‪ ٛ‬ىن‪ٚ‬تی ٌ ‪ٝ‬یؽ ىن‪ٚ‬تی امؽٌؾ ةٍفیلً ةقیاؼی اؾ نٍیقنعگان‬
‫ن‪ ُ٦‬می مٍظ ٌ کنٍؼىای مضتلی‪ ٣‬ةً فً ظفتً کنٍؼ ىای ‪ٝ‬یؽ ىن‪ٚ‬تی‪ ،‬کنٍؼ ىای ىن‪ٚ‬تی ٌ‬
‫کنٍؼىای ‪ ٤ٍ١‬ىن‪ٚ‬تی ت‪٦‬قیم می مٍنع‪ .‬ؾیؽا یک ت‪ٚ‬عاظ اؾ کنٍؼىا ماننع ةؽاؾیل‪ ،‬چین‪ ،‬ىنع‪ ،‬انعٌنیؿی‬
‫ظؼ ظىً ىای اصیؽ پیرش‪١‬ت ىن‪ٚ‬تی ‪٥‬اةل تٍحً ظامتنع‪ ،‬ةً ٍّؼیکً منیتٍان متامی کنٍؼىای این گؽٌه‬
‫‪ٝ‬یؽ ىن‪ٚ‬تی نامیع‪ ،‬اؾ ّؽ‪ ٠‬ظیگؽ ىن‪ٚ‬ت ظؼ کنٍؼ ىای گؽٌه ظٌم ةً ٍّؼ چنمگیؽی ةيرت ٌ پیچیعه تؽ‬
‫معه افت ظؼ این مٍؼظ ةخای ل‪ ٗ٢‬ىن‪ٚ‬تی اؾ ‪ ٤ٍ١‬ىن‪ٚ‬ت افت‪٢‬اظه مٍظ‪ ،‬ةً ىمین حيت کنٍؼ ىای‬
‫پیرش‪١‬تً ؼا کنٍؼ ىای ‪ ٤ٍ١‬ىن‪ٚ‬تی یا ‪١‬ؽا ىن‪ٚ‬تی نیؿ می نامنع‪.‬‬
‫افت‪٢‬اظه اؾ اىْالذ کنٍؼ ىای حيان فٍم ةً صيٍو ‪٥‬تل اؾ ‪١‬ؽٌپامی ةضه ‪ٙ‬معه اؾ حيان کمٍنیؿم‬
‫ظؼ فاليای اصیؽ ةعلیل رشایٓ ‪ٙ‬ینی ة‪ٚ‬ع اؾ حنگ حيانی ظٌم اؾ منافث تؽین اىْالرات ةً کاؼ گؽ‪١‬تً‪،‬‬
‫گ‪٢‬تً می مٍظ این اىْالذ ؼا اٌلین ةاؼ آل‪٢‬ؽظفٍئعی ظؼ فال (‪ ) 1949‬ةً منٍٖؼ ت‪٦‬قیم ةنعی فیافی‬
‫حٍام‪ ٛ‬آن ؾمان ةً کاؼ ةؽظه افت‪ ،‬ةً این تؽتیث کنٍؼىای پیرش‪١‬تً‪ ،‬ةلٍک ‪ٝ‬ؽب ةً ‪ٙ‬نٍان کنٍؼىای‬
‫حيان اٌل‪ ،‬کنٍؼىای ةلٍک رش‪ ٤‬آن ؾمان ةً ‪ٙ‬نٍان حيان ظٌم ٌ ة‪٦‬یً کنٍؼ ىای کً اؾ نٖؽ ا‪٥‬تياظی‬
‫‪٦ٙ‬ث ا‪١‬تتاظه ةٍظنع ٌلی اؾ نٖؽ فیافی رع ا‪٥‬ل ةً ىیچ یک اؾ ظٌ ةلٍک ‪ٝ‬ؽب ٌ رش‪ٌ ٤‬اةقتً نتٍظنع‬
‫کنٍؼىای حيان فٍم نامیعه معه انع‪ .‬اما این ت‪٦‬قیم ةنعی فیافی ة‪ٚ‬ع ىا ةً یک ّت‪ ً٦‬ةنعی‬
‫ا‪٥‬تياظی افت‪٢‬اظه مع ٌ ظؼ ت‪٦‬قیم ةنعی فیافی ل‪ ٗ٢‬کنٍؼ ىای ‪ٝ‬یؽ مت‪ٚ‬يع حای اىْالذ حيان فٍم‬
‫ؼا گؽ‪١‬ت‪ ،‬اما فت‪٢‬اظه اؾ اىْالذ حيان فٍم ةً ‪ٙ‬نٍان منافث تؽین ٌاژو ةً یک ‪ٙ‬عه اؾ کنٍؼ ىای ةً این‬
‫ظلیل افت کً تزٍالت ا‪٥‬تياظی حيان اٌل مامل کنٍؼ ىای اؼٌپائی ‪ٝ‬ؽةی ٌ ماملی‪ ،‬تزٍالت‬

‫‪7‬عرفانی‪ ،‬عتدالجمیل‪ .)1397( .‬مىنع و چالش های فراروی تىسعه در افغانستان‪ .‬کاةل‪.‬ص‪۶‬‬

‫‪8‬‬
‫ا‪٥‬تياظی ةلٍک رش‪٥‬ی‪ ٌ ،‬ةالصؽه تزٍالت ا‪٥‬تياظی ظؼکنٍؼ ىای حيان فٍم ةٍْؼ حعاگانً ‪٥‬اةل ّؽذ‪،‬‬
‫تزلیل ٌ نتیخً گیؽی افت‪.8‬‬
‫‪ . ۵ . ۲‬عٍامل اثزگذار ةز رشد اقتصادی‬
‫یکی اؾ مقائلی کً ىمینً ةؽ رس آن ةزث افت‪ ،‬ت‪ٚ‬یین ‪ٍٙ‬امل اثؽگػاؼ ةؽ ؼمع ا‪٥‬تياظی افت؛ ؾیؽا ةا‬
‫منافایی ظؼفت آنىا‪ ،‬میتٍان ظؼ مقیؽ ظؼفت ٌ ظفتیاةی ةً ؼمع ا‪٥‬تياظی ‪٥‬عم ةؽظامت‪ .‬ةًىٍؼت‬
‫کلی ‪ٍٙ‬امل کلیعی ؼمع ا‪٥‬تياظی ةً ظٌ گؽٌه ‪ٍٙ‬امل ّؽ‪ ٠‬ت‪٦‬اٍا ٌ ‪ٍٙ‬امل ّؽ‪ٙ ٠‬ؽًٍ ت‪٦‬قیم میمٍنع‪.‬‬
‫ةً نٖؽ من ظٌ ظفتً ظیگؽ اؾ ‪ٍٙ‬امل ميم نیؿ ٌحٍظ ظاؼنع کً میتٍان رتی ةًنٍ‪ٙ‬ی آن ؼا ؾیؽةنای ظٌ ‪ٙ‬امل‬
‫اٌل ظانقت؛ ؾیؽا ؼٌی آنىا نیؿ اثؽ میگػاؼنع ٌ ةً آنىا فمتٌفٍ میظىنع‪ .‬آن ظٌ رکمؽانی ٌ ‪ٍٙ‬امل‬
‫ةنیاظی ىقتنع‪ .‬ظؼ اظامً ظؼةاؼه ىؽ ۺ مٍؼظ تٍٍیس میظىیم‪.‬‬
‫کلمً ی ؼمع ةً م‪ٚ‬نای ةؿؼگ معن افت ٌ ظاؼای م‪٢‬يٍمی کمی افت ؼمع ا‪٥‬تياظی یک کنٍؼ ‪ٙ‬تاؼت‬
‫افت اؾا‪١‬ؿایه تٍلیع ملی ٌا‪ٚ٥‬ی رسانً ی آن کنٍؼ ظؼٍّل یک ظٌؼه ی ةلنع معت‪ .‬ظالیل مْؽذ معه‬
‫ةؽای چنین ت‪ٚ‬ؽی‪٢‬ی ةً رشذ ؾیؽافت ‪:‬‬
‫ال‪ – ٣‬ةً کاؼةؽظن کلمً تٍلیع ٌا‪ٚ٥‬ی ‪ ،‬ةً منٍٖؼ رػ‪ ٠‬اثؽا‪١‬ؿایه فْس ‪ٙ‬مٍمی ‪٥‬یمت ىافت ‪.‬‬
‫ب – ةؽای ظفتیاةی ةً نتاید ٌا‪ٚ٥‬ی تؽ ٌ امکان م‪٦‬ایقً ٌٍ‪ٚ‬یت یک حام‪ ًٚ‬ظؼفاليای مضتل‪ ، ٣‬یا م‪٦‬ایقً‬
‫حٍام‪ ٛ‬مضتل‪ ٣‬ةا ت‪ٚ‬عاظ حم‪ٚ‬یت مت‪٢‬اٌت ظؼت‪ٚ‬ؽی‪ ٣‬ةاال اؾتٍلیع ملی رسانً ةً حای تٍلیع ملی افت‪٢‬اظه‬
‫معه افت‪،‬‬
‫ج – ظلیل ةً کاؼةؽظن کلمً ةلنع معت ظؼت‪ٚ‬ؽی‪ ، ٤ٍ١ ٣‬اّمینان یا‪١‬نت اؾ افتمؽاؼ ؼمع ا‪٥‬تياظی افت‪.‬‬
‫کلمً ی تٍف‪ ًٚ‬ظؼل‪ٞ‬ت ةً م‪ٚ‬نی گقرتل ٌ ةيتٍظ افت‪ .‬تٍف‪ ًٚ‬اگؽچً ظاؼای ة‪ٚ‬ع کمی نیؿ می ةامع ‪ ،‬اما‬
‫ظؼاىل ظاؼای اة‪ٚ‬اظ کی‪٢‬ی افت ‪.‬تٍف‪ ًٚ‬ی ا‪٥‬تياظی ‪١‬ؽآینعی افت کً ظؼآن یک ؼمتً تزٍالت ٌ ت‪ٞ‬ییؽات‬
‫ةنیاظی ظؼفاصتاؼ ىای ا‪٥‬تياظی ‪ ،‬احتام‪ٙ‬ی ‪١ ،‬ؽىنگی ٌ فیافی حام‪ ًٚ‬ةً ٌ‪ ٍ٘٥‬می پیٍنعظ ٌ ةً مؽرلً‬
‫ةاالتؽی اؾپیرش‪١‬ت ا‪٥‬تياظی می ؼفع‪ .‬ةً این تؽتیث ‪ ،‬می تٍان گ‪٢‬ت ؼمع حؿئی اؾتٍف‪ ًٚ‬افت ٌ ىمؽاه ةا‬
‫تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی رتامً ؼمع ا‪٥‬تياظی –اگؽچً ةا تأصیؽ ؾمانی –راىل می مٍظ‪.‬‬
‫ةناةؽاین تٍف‪ ًٚ‬مرتاظ‪ ٠‬ةا ؼمع ا‪٥‬تياظی نیقت ‪ .‬ممکن افت ظؼ کنٍؼی تٍلیع ناصالً ملی رسانً‬
‫ا‪١‬ؿایه پیعا کؽظه ةامع ةا این ٌحٍظ ناةؽاةؽی ظؼآمعىا ةینرت معه ةامع ‪٦١ ،‬ؽا ‪٦١‬یؽتؽ معه ةامنع ٌفایؽ‬
‫اىعا‪ ٠‬تٍف‪ ًٚ‬ةعتؽ معه ةامنع‪ .‬چنین رالتی ؼمع ا‪٥‬تياظی ةا تٍف‪ ًٚ‬من‪٢‬ی نامیعه می مٍظ کً ظؼآن ةا‬
‫ٌحٍظ این کً ظؼآمع رسانً ا‪١‬ؿایه یا‪١‬تً افت ٌٍ‪ ٛ‬ا‪٥‬تياظی ‪ٙ‬مٍم مؽظم ةعتؽ معه افت ٌ ىیچ پیرش‪١‬تی‬

‫‪8‬ارةاب‪ ،‬حمید رضا‪ .)1389( .‬تجارت ةین امللل‪ .‬تهران نرشنی‪ ،‬ص ‪44‬‬

‫‪9‬‬
‫ظؼت‪ٞ‬ییؽ ‪ٙ‬اظات ٌ ؼ‪١‬تاؼ ا‪١‬ؽاظ ٌنياظىا متنافث ةا آؼمانيای معؼن گؽائی ةً ٌحٍظ نیامعه افت‪ .‬اما ظؼ‬
‫م‪٦‬اةل ممکن افت کنٍؼی ظؼکٍتاه معت(نً ظؼةلنع معت) ؼمع ا‪٥‬تياظی من‪٢‬ی ظامتً ةامع‪.‬مثال"‬
‫ظؼحام‪ ًٚ‬ای کً ظؼرال تخعیع فاصتاؼ ظؼنياظىای احتام‪ٙ‬ی ٌنياظىای فیافی ٌؼٌاةٓ تٍلیع ( مثال"‬
‫احؽای اىالرات اؼٍی) ةامع کً رشایٓ ؼا ةؽای تٍف‪ ًٚ‬حام‪ ًٚ‬ظؼآینعه ‪١‬ؽاىم می فاؾظ اما ظؼکٍتاه معت‬
‫ةً ‪ٙ‬لت اؾةین ؼ‪١‬نت نٖام ‪٥‬تلی تٍلیع ٌتٍؾی‪ ، ٛ‬ىؿینً آن تٍف‪ ًٚ‬کاىه مزيٍل ناصالً ملی ةامع‪ .‬می‬
‫تٍان ةعٌن تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪ ،‬ؼمع ا‪٥‬تياظی ظامت ىمچنین می تٍان تٍف‪ ًٚ‬ةعٌن ؼمع ا‪٥‬تياظی‬
‫‪9‬‬
‫ظامت‪.‬‬
‫مناصت این مقئلً کً ؼمع ا‪٥‬تياظی ةً صٍظی صٍظ ٌةً تنيائی ٌةً ٍّؼ صٍظکاؼ ةعٌن ةيتٍظ ظؼ رشایٓ‬
‫کی‪٢‬ی ؾنعگی ا‪١‬ؽاظ حام‪ ًٚ‬منخؽ ةً تز‪ ٧٦‬اىعا‪ ٠‬م‪ٚ‬ین ٌ ٌفی‪ٚ‬رت تٍف‪ ًٚ‬منی مٍظ ‪٥‬عم ميمی ظؼتکامل‬
‫‪ٙ‬لم تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ظؼظٌؼه پك اؾ حنگ حيانی ظٌم ةٍظه افت ‪ .‬ةا این ٌحٍظ ت‪ٚ‬اؼی‪ ٣‬مخؽظ ٌآؼمان‬
‫گؽایانً اؾ تٍف‪ ًٚ‬کً ظؼاظةیات تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪ٙ‬مٍمیت پیعا کؽظه افت منکالت نٖؽی ؼا ةً ٌحٍظ آٌؼظه‬
‫افت کً رضٌؼت ظاؼظ م‪٢‬يٍم تٍف‪ ًٚ‬ؼا مخعظا" ةؽؼفی کؽظ‪ .‬چياؼ نکتً ؾیؽؼا می تٍان ةا تٍحً ةً این‬
‫ت‪ٚ‬اؼی‪ ٣‬غکؽ کؽظ‪:‬‬
‫اٌال" م‪٢‬يٍم تٍف‪ ًٚ‬کً ؼاید معه افت ةً یک ظنیای آؼمانی اماؼه ظاؼظ کً ىم ‪ٝ‬یؽتاؼیضی ٌىم ‪ٝ‬یؽ‬
‫فیافی افت‪ٝ .‬یؽ تاؼیضی افت چٍن این فاصتاؼ ایعه آل ىؽگؿ ٌحٍظ نعامتً افت ٌ‪ٝ‬یؽفیافی افت‬
‫چٍن م‪٢‬يٍم تٍف‪ ًٚ‬ةً ىٍؼت تخؽیعی ةعٌن اماؼه ٌةی تٍحً ةً فاصتاؼ فیافی ‪ ،‬احتام‪ٙ‬ی ‪ ،‬نياظی‬
‫صاىی تتیین می مٍظ‪.‬‬
‫ىع‪١‬يای تٍف‪ ًٚ‬ظاؼای اىمیت ٌیژه ای ىقتنع اما این فئٍال مْؽذ می مٍظ کً چاؼچٍب احتام‪ٙ‬ی ‪،‬‬
‫فیافی صاىی کً مٍحث ؼفیعن ةً این اىعا‪ ٠‬می مٍظ چً ةایع ةامع؟ةً ‪ٙ‬تاؼتی تٍف‪ ًٚ‬ظؼصالء‬
‫فیافی ؼش منی ظىع ةلکً الؾمً تٍف‪ ًٚ‬یک فاؾمانعىی احتام‪ٙ‬ی ٌفیافی صاىی افت کً ةتٍانع اؾ‬
‫نتاید نامْلٍب ؼمع ا‪٥‬تياظی احتناب کؽظه ٌ حام‪ ًٚ‬ؼا ةً فٍی اىعا‪ ٠‬تٍف‪ ًٚ‬فٍ‪ ٤‬ظىع‪.‬‬
‫ثانیا"‪ ،‬م‪٢‬يٍم آؼمانی تٍف‪ ًٚ‬مٍحث ةعةینی ظؼةاؼه ا‪٥‬تياظ تٍف‪ ًٚ‬معه افت ‪ .‬تٍف‪ ًٚ‬ظؼةقیاؼی اؾ‬
‫کنٍؼىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً ةقیاؼ مت‪٢‬اٌت اؾآن چیؿی ةٍظه کً ا‪٥‬تياظظانان تٍف‪ ًٚ‬ةً ان امیع ظامتً‬
‫انع ‪ٙ .‬عه ای این ٌٍ‪ٚ‬یت ؼا ةً ‪ٙ‬نٍان ةزؽانی ظؼ‪ٙ‬لم ا‪٥‬تياظ تٍف‪ ًٚ‬مْؽذ فاصتً انع‪.‬‬
‫ثالثا"‪ ،‬یک گؽایه منضيی ظؼا‪٥‬تياظ تٍف‪ ًٚ‬ىم ظؼ ا‪٥‬تياظ نئٍکالفیک ٌىم ظؼ انعینً فاصتاؼگؽایان‬
‫ٌمکتث ٌاةقتگی ٌحٍظظامتً کً م‪ٚ‬مٍال" تٍٍیس (تاؼیضی –تزلیلی ) ‪ٙ‬لل تٍف‪ ًٚ‬ؼا ةا فیافتيای تٍف‪ًٚ‬‬

‫‪ 9‬عتدالحق امیری تجارت در افغانستان پیشاور‪ .‬کتاةخانه سیار‪ ،‬سال طتع‪ ،1381 ،‬ص ‪‌ ۲‬‬

‫‪10‬‬
‫مضلٍِ کؽظه انع ‪ .‬ما اؾ ا‪٥‬تياظ ظانان تٍف‪ ًٚ‬ةینرت منیعه ایم ((چً ةایع ةامع)) اما ظؼةاؼه چگٍنگی‬
‫ٌفیافتيائی کً ةای ع اتضاغ مٍنع کمرتمنیعه ٌصٍانعه ایم ‪ .‬لػا ةایع اؼظؼىم آمیضنت آؼؾٌ ٌمتایل ةؽای‬
‫حيان ةيرت ةا ظؼک کاملرت اؾ ٌا‪ٚ٥‬یت احتناب کؽظ‪.‬‬
‫ؼاة‪ٚ‬ا"‪ ،‬ا‪٥‬تياظ تٍف‪ٝ ًٚ‬التا" ةً نٖؽ می ؼفع کً ةؽاین ‪١‬ؽٌ افتٍاؼ می ةامع کً منکالت فاصتاؼی‬
‫ظؼا‪٥‬تياظ حيان تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً (رسمایً ظاؼی) تا رعٌظی رل معه افت ٌمنکل این ‪٥‬تیل کنٍؼىا ‪ٓ٦١‬‬
‫کقث ؼمع مقتمؽ ٌصٍظکاؼ ظؼحام‪ ًٚ‬مان می ةامع ‪ .‬ةً ‪ٙ‬تاؼت فاظه تؽ کنٍؼىای تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً امؽٌؾی‬
‫ةؽمقائل ٌمنکالت تٍف‪ٝ ًٚ‬لتً پیعا کؽظه انع ‪ .‬التتً این مٍٍٍ٘ ؼٌمن نیقت ظؼفت ةامع‪ .‬ؾیؽا ىنٍؾ‬
‫ةیکاؼی ‪ ،‬ناةؽاةؽی ‪ ،‬مزؽٌمیت ٌانٍا٘ مضتل‪٢‬ی اؾ ‪ٙ‬عم ت‪ٚ‬اظل فاصتاؼی ( ظؼاؼتتاِ ةا تؽاؾپؽظاصتيا ‪،‬‬
‫ىن‪ٚ‬تی معن ٌميؽننینی ٌنٖایؽ آن ) ةً ٌٍٍذ ظؼةقیاؼی اؾ کنٍؼىای تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً رسمایً ظاؼی ٌحٍظ‬
‫ظاؼظ ‪ .‬این منکالت ‪ٙ‬معه ‪ ،‬ؼینً ظؼ فاصتاؼ ا‪٥‬تياظی احتام‪ٙ‬ی آن کنٍؼىا ظاؼظ کً ةا تٍف‪ ، ًٚ‬رل‬
‫ننعه انع ٌآنيا ةً نٍةً صٍظ‪ ،‬نتیخً الگٍىای صاىی اؾتٍف‪ ًٚ‬ىم ظؼ ظؼٌن ا‪٥‬تياظ آن کنٍؼىا ٌىم ظؼ‬
‫ٌف‪ٚ‬ت ةینرت ظؼا‪٥‬تياظ حيانی می ةامنع‪.‬‬
‫اؾ نکات ‪ ٤ٍ١‬ظؼةیان م‪٢‬يٍم تٍف‪ ًٚ‬چً نتایخی می تٍان گؽ‪١‬ت؟ ميمرتین ٌ‪ٙ‬معه تؽین نکتً ای کً می‬
‫تٍان ةؽ آن تاکیع ظامت این افت کً تٍف‪ ًٚ‬حؽیانی ىمٍاؼه صْی (ظاؼای یک حيت) ٌفاظه نیقت ةلکً‬
‫ةً حای آن تٍف‪ ًٚ‬حؽیانی افت نا مت‪ٚ‬اظل ‪ٝ ،‬یؽ مقتمؽ ‪ٝ ،‬یؽ فاؾگاؼ ‪ .‬تٍف‪ ًٚ‬حؽیانی ظیالکتیکی افت‬
‫کً ظؼآن ىؽ ت‪ٞ‬ییؽی ظؼا‪٥‬تياظ ةً ىمؽاه صٍظ منکالت ٌت‪ٚ‬عیليای حعیعی ؼا ةً ٌحٍظ می آٌؼظ‪ .‬تٍف‪ًٚ‬‬
‫‪١‬ؽآینعی ‪ٝ‬امُ ٌمتَاظ افت ‪١ .‬ؽآینعی افت تٍام ةا ةزؽانيا ٌظؼظىا ٌمنکالت ةً ماننع ؾایه ٌتٍلع یک‬
‫نٍؾاظ کً ظؼ‪ٙ‬ین رال ةؽای آینعه ‪ ،‬امیعىائی ؼا مز‪ ٧٦‬می فاؾظ ‪ .‬تٍف‪ ًٚ‬چیؿی نیقت کً رکٍمتيا اؾةاال‬
‫ةضٍاىنع ةلکً چیؿی افت کً ظؼظؼٌن حام‪ ًٚ‬ةایع ةخٍمع ٌمنٍ کنع‪ .‬تا آنخا کً ممکن افت ىع‪١‬يای‬
‫تٍف‪ ًٚ‬ؼا ةایع ت‪ٚ‬ؽی‪ٌ ٣‬م‪ٚ‬ین فاصت ٌم‪ٚ‬لٍم کؽظ کً آن ىع‪١‬يا ظؼ چاؼچٍب کعامین فاصتاؼ احتام‪ٙ‬ی ‪،‬‬
‫‪12‬‬
‫ا‪٥‬تياظی ‪ ،‬فیافی ٌاحتام‪ٙ‬ی ‪٥‬اةل تز‪ٌ ٧٦‬ظفرتفی می ةامنع‬
‫‪. ۱. ۵ . ۲‬عٍامل طزف تقاضا‬
‫‪ٍٙ‬امل ّؽ‪ ٠‬ت‪٦‬اٍا یا‪ ، Demand-side Drivers‬مخمٍ‪ًٙ‬ای اؾ ‪ٍٙ‬امل ىقتنع کً ةا‪ٙ‬ث ا‪١‬ؿایه ت‪٦‬اٍای‬
‫مرص‪٠‬کننعگان ةؽای کاالىا ٌ صعمات میمٍنع‪ .‬ظؼ ٌا‪٥ٌ ،ٛ٥‬تی ت‪٦‬اٍا ةؽای یک مزيٍل ا‪١‬ؿایه‬
‫مییاةع‪ ،‬تٍلیعکننعه آن تزؽیک میمٍظ تا ةینرت آن ؼا تٍلیع ٌ ةً ةاؾاؼ ‪ٙ‬ؽًٍ کنع‪.‬‬

‫‪10‬شتان‪ ،‬دکتىر محمد انىر و اسد‪ ،‬دکتىر محمد نعیم‪.)1375( .‬اقتطاد ةین املللی‪.‬ص‪‌ ۱۲‬‬

‫‪11‬‬
‫‪ٍٙ‬امل مزؽک ت‪٦‬اٍا مامل ‪ٍٙ‬امل مضتل‪٢‬ی ماننع فْس ظؼآمع مرص‪٠‬کننعگان‪ ،‬ت‪ٞ‬ییؽات حم‪ٚ‬یتی‪ ،‬میؿان‬
‫رسمایًگػاؼیىا ٌ مٍاؼظی اؾ این ظفت ىقتنع‪ .‬ظؼ ٌا‪ ،ٛ٥‬ىؽگٍنً ت‪ٞ‬ییؽ ظؼ این ‪ٍٙ‬امل میتٍانع تاثیؽات‬
‫ؾیاظی ؼٌی ت‪٦‬اٍای ةاؾاؼ ٌ ظؼ نتیخً ؼٌنع ؼمع ا‪٥‬تياظی ظامتً ةامع‪ .‬ةؽای مثال ؾمانی کً فْس ظؼآمع‬
‫ا‪١‬ؽاظ حام‪ ًٚ‬ةینرت میمٍظ‪ ،‬آنىا م‪٦‬عاؼ ةینرتی پٍل ةؽای کاال ٌ صعمات رص‪ ٠‬میکننع ٌ این مقالً‬
‫میتٍانع ةً ا‪١‬ؿایه ت‪٦‬اٍا‪ ،‬رؽکت ‪ٙ‬ؽًٍ ٌ ظؼ نتیخً ؼمع ا‪٥‬تياظی منخؽ مٍظ‪ .‬التتً این مقالً نیؿ ٌحٍظ‬
‫ظاؼظ کً اگؽ پافط منافث ةً این مٍؼظ ظاظه ننٍظ‪ ،‬ی‪ٚ‬نی ةًاؾای ىؽ ٌارع ت‪٦‬اٍا یا پٍل مزيٍل ٌحٍظ‬
‫نعامتً ةامع‪ ،‬ارتامل ةؽٌؾ تٍؼم ةینرت ٌ ةینرت میمٍظ‪.‬‬
‫‪. ۲ . ۵ . ۲‬عٍامل ضمت عزضً‬
‫‪ٍٙ‬امل فمت ‪ٙ‬ؽًٍ ةًٍّؼ مقت‪٦‬یم ةؽ میؿان تٍلیع مزيٍل ٌ ؼمع ا‪٥‬تياظی اثؽ میگػاؼنع‪ .‬اؾ حملً‬
‫ميمتؽین ‪ٍٙ‬امل کلیعی اثؽگػاؼ ةؽ ؼمع ا‪٥‬تياظی کً ظؼ فمت ‪ٙ‬ؽًٍ ‪٥‬ؽاؼظاؼنع‪ ،‬رسمایً ٌ نٍآٌؼی ىقتنع‪.‬‬
‫رسمایً ؼا میتٍان ةً ظٌ نٍ٘ رسمایً انقانی ٌ رسمایً ‪١‬یؿیکی ت‪٦‬قیم کؽظ‪ .‬التتً م‪٢‬يٍم رسمایً انقانی‬
‫نیؿ ظاؼای ظٌ ة‪ٚ‬ع افت کً ةً آن اماؼه میکنیم‪ .‬اةتعا ظؼةاؼه رسمایً ‪١‬یؿیکی تٍٍیس مضترصی میظىیم‪.‬‬
‫رسمایً ‪١‬یؿیکی مامل متامی ظاؼاییىایی میمٍظ کً ةً ىٍؼت ‪١‬یؿیکی ٌ ماظی ٌحٍظ ظاؼنع؛ ماننع‬
‫فاصتامنىا‪ ،‬مامینآالت‪ ،‬تخيیؿات‪ٌ ،‬فایل ن‪٦‬لیً ٌ ؾمین‪ .‬این ظاؼاییىا م‪ٚ‬مٍال ةً ٌفیلً‬
‫رسمایًگػاؼیىایی کً ظؼ رٍؾه ىن‪ٚ‬ت‪ ،‬تٍلیع ٌ فاصتامنفاؾی انخام میمٍظ‪ ،‬ایخاظ میمٍنع‪ .‬رسمایً‬
‫‪١‬یؿیکی ةً ‪ٙ‬نٍان یکی اؾ ‪ٍٙ‬امل تٍلیع ميم ظؼ ؼمع ا‪٥‬تياظی ظؼ نٖؽ گؽ‪١‬تً میمٍظ ٌ تاثیؽ ؾیاظی ةؽ‬
‫ؼمع ٌ التتً تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ظاؼظ‪ .‬این ظاؼاییىا میتٍاننع ةا‪ٙ‬ث ا‪١‬ؿایه کاؼایی‪ ،‬کاىه ىؿینًىا ٌ‬
‫ا‪١‬ؿایه تٍلیع مٍنع‪ .‬ةً ‪ٙ‬نٍان مثال‪ ،‬فاصت یک کاؼصانً حعیع ةا‪ٙ‬ث ایخاظ م‪ٞ‬ل‪ ،‬ا‪١‬ؿایه تٍلیع ٌ ةيتٍظ‬
‫ماصًىای ا‪٥‬تياظ کالن میمٍظ‪ .‬نکتً ميم این افت کً ةؽای ةيؽهةؽظاؼی ةيینً اؾ رسمایً ‪١‬یؿیکی‬
‫ةایع رسمایً انقانی منافث ظؼ اصتیاؼ ظامت‪.‬‬
‫ىامنٍّؼ کً ةً آن اماؼه کؽظیم‪ ،‬ن‪٦‬ه رسمایً انقانی ظؼ ؼمع ا‪٥‬تياظی ةقیاؼ ميم افت؛ ؾیؽا ظؼ ىٍؼت‬
‫صالء آن‪ ،‬ةيرتین ٌ ةًؼٌؾتؽین رسمایًىای ‪١‬یؿیکی نیؿ ةعٌن افت‪٢‬اظه صٍاىنع ةٍظ‪ .‬اؾ نٖؽ من رسمایً‬
‫انقانی ؼا میتٍان ةً ظٌ م‪٢‬يٍم نیؽٌی کاؼ ‪ٙ‬اظی ٌ نیؽٌی کاؼ ماىؽ ت‪٦‬قیم کؽظ‪ .‬ظؼ ةؽصی اؾ متٍن رسمایً‬
‫انقانی ؼا ةً‪ٙ‬نٍان مياؼت ٌ ظانه ظؼ نٖؽ میگیؽنع‪ .‬نیؽٌی کاؼ میتٍانع یک نیؽٌی کاؼ فاظه ةامع ٌ‬
‫ةًٍّؼ کلی ةً ا‪١‬ؽاظی اّال‪ ٤‬می مٍظ کً ظؼ ةاؾاؼ کاؼ ما‪ٝ‬ل ىقتنع‪ .‬ظؼ کناؼ این مقالً ظامنت مياؼت‪،‬‬
‫ظانه ٌ تخؽةً ةا‪ٙ‬ث اؼت‪٦‬اء ٌ حيه فْس تٍلیع میمٍظ‪.11‬‬

‫‪ 11‬عتدالحق امیری تجارت در افغانستان پیشاور‪ .‬کتاةخانه سیار‪ ،‬سال طتع‪ ،1381 ،‬ص ‪‌ ۳‬‬

‫‪12‬‬
‫رسمایً ‪١‬یؿیکی ؼا ظؼ کناؼ رسمایً انقانی ةگػاؼیع‪١ .‬ؽاینع تٍلیع ة‪ٚ‬ع اؾ معتی تکؽاؼی میمٍظ‪ .‬کاالىا ٌ‬
‫صعماتی کً ةً ةاؾاؼ ‪ٙ‬ؽًٍ می مٍنع‪ ،‬ظاؼای یک مکل ٌ یک معل ىقتنع‪ .‬اینخا اگؽ ةنگاىی نٍآٌؼی ٌ‬
‫صال‪٥‬یت ةً صؽج ظىع‪ ،‬میتٍانع ةً فٍْذ ظیگؽی اؾ تٍلیع ظفت یاةع‪ .‬یکی اؾ م‪٢‬اىیمی کً ظؼ م‪ٍ٦‬لً‬
‫ؼمع ا‪٥‬تياظی ةقیاؼ مٍؼظ تٍحً ‪٥‬ؽاؼ میگیؽظ‪ ،‬نٍآٌؼی یا ‪ Innovation‬افت‪ .‬نٍآٌؼی میتٍانع ةً ةيتٍظ‬
‫‪١‬ؽاینع تٍلیع‪ ،‬کاىه ىؿینًىای تٍلیع‪ ،‬ا‪١‬ؿایه ةيؽهٌؼی ٌ اؼت‪٦‬ای ‪١‬ناٌؼی ٌ تکنٍلٍژی ظؼ ىنای‪ ٛ‬مضتل‪٣‬‬
‫منخؽ مٍظ‪ .‬ةً ٌحٍظ آمعن اینرتنت ٌ گػاؼ اؾ نقل یک ةً نقل فٍم ٌب( تا ةً امؽٌؾ) یکی اؾ منٍنًىای‬
‫تاثیؽ صال‪٥‬یت ظؼ پیعایه رٍؾهىای حعیع افت‪.‬‬
‫‪. ۳ . ۵ . ۲‬حکمزانی‬
‫‪ٍٙ‬امل فمت ت‪٦‬اٍا ٌ ‪ٙ‬ؽًٍ ؼا گ‪٢‬تیم؛ اما اگؽ ةقرتی ةؽای پیاظهفاؾی آنىا ٌحٍظ نعامتً ةامع یا اگؽ‬
‫ةقرت نامنافتی ةؽاینان مکل ةگیؽظ‪ ،‬نتیخً مٍؼظ نٖؽ راىل نضٍاىع مع‪ .‬راکمیت ٌ رکمؽانان ةایع‬
‫‪َ١‬ای الؾم ؼا ةؽای ‪ٚ١‬الیت ىای ا‪٥‬تياظی ‪١‬ؽاىم کننع‪ .‬رشایٓ کالن ا‪٥‬تياظی مْلٍب ماننع نؽش تٍؼم‬
‫مت‪ٚ‬اظل ٌ پایین‪ ،‬نؽش اؼؾ ثاةت‪ ،‬فیقتم مالی ٌ اظاؼی کاؼآمع‪ٍ٥ ،‬انین تخاؼت ٌ گمؽکی ظؼفت ٌ ظؼ یک‬
‫کالم امنیت ا‪٥‬تياظی ىمگی اؾ حملً کاؼىاییقت کً فیافتگػاؼ ةؽای پیاظهفاؾی آن ةایع تالل کنع‬
‫کً مٍل‪ ً٢‬ىای فمت ت‪٦‬اٍا ٌ ‪ٙ‬ؽًٍ ظؼ رالت منافث ‪ٚ١‬الیت کننع ٌ ؼمع ا‪٥‬تياظی مز‪ ٧٦‬مٍظ‪.‬‬
‫م‪٢‬يٍمی ظؼ این ةاؼه تزت ‪ٙ‬نٍان رکمؽانی صٍب یا ‪ٌ Good Governance‬حٍظ ظاؼظ کً مْال‪ٚ‬ات ؾیاظی‬
‫ظؼةاؼهال انخام معه افت‪ .‬این م‪٢‬يٍم ةً راکمیت ‪٥‬انٍن‪ ،‬پؽىیؿ اؾ ا‪ٙ‬امل فلی‪ ً٦‬مضيی یا گؽٌىی‪،‬‬
‫ةٍؼٌکؽافی کاؼآمع‪ ،‬م‪٢‬ا‪١‬یت ٌ کنرتل ‪١‬قاظ اماؼه ظاؼظ‪ .‬پیننياظ میکنم رتام ظؼةاؼه این مٍٍٍ٘ مْال‪ًٚ‬‬
‫ظامتً ةامیع‪.‬‬

‫‪. ۴ . ۵ . ۲‬عٍامل ةنیادی‬

‫ىمً مٍاؼظ ةا ال ؼا یک ةاؼ ظیگؽ ظؼ کناؼ ىم ‪٥‬ؽاؼ ةعىیع‪ .‬مْال‪ٚ‬ات ؾیاظی ظؼةاؼه ؼمع ا‪٥‬تياظی انخام معه‬
‫افت‪ .‬فٍالی کً اینخا مْؽذ میمٍظ‪ ،‬این افت کً اگؽ متام پیهرشِىا منضً ىقتنع ٌ ت‪٦‬ؽیتا‬
‫میتٍان ‪١‬ؽمٍل ٌ نقضً منضيی ةؽای ؼمع ا‪٥‬تياظی یا‪١‬ت‪ ،‬چؽا ةؽصی اؾ ا‪٥‬تياظىا ؼمع منیکننع؟‬
‫پافط این پؽفه ظؼ «‪ٍٙ‬امل ةنیاظی» افت‪ٍٙ .‬امل ةنیاظی مامل مٍاؼظی ماننع مٍ‪ٚ٥‬یت ح‪ٞ‬ؽا‪١‬یایی‪،‬‬
‫مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی‪١ ،‬ؽىنگ ٌ نياظىا میمٍظ‪.12‬‬

‫‪12‬شتان‪ ،‬دکتىر محمد انىر و اسد‪ ،‬دکتىر محمد نعیم‪.)1375( .‬اقتطاد ةین املللی‪.‬ص‪‌ ۱۲‬‬

‫‪13‬‬
‫ةؽصی اؾ کنٍؼىا اؾ نٖؽ ح‪ٞ‬ؽا‪١‬یایی ظؼ مکانی ‪٥‬ؽاؼ ظاؼنع کً منیتٍاننع ىیچگٍنً ‪ٚ١‬الیت کناٌؼؾی یا‬
‫ىن‪ٚ‬تی ظامتً ةامنع‪ .‬ةؽصی اؾ کنٍؼىا نیؿ ‪١‬ا‪٥‬ع ىؽگٍنً منت‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی ىقتنع؛ ةناةؽاین ةًٍّؼ مثال‬
‫منیتٍان نقضًای کً ةؽای کنٍؼىای ن‪٢‬تی میظىیم ؼا ةؽای کنٍؼىای ‪ٝ‬یؽن‪٢‬تی ةعىیم‪ .‬اؾ ّؽ‪ ٠‬ظیگؽ‪،‬‬
‫ممکن افت ظٌ کنٍؼ ظاؼای مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی یکقانی نیؿ ةامنع‪ ،‬اما ةاؾ ىم اؾ نٖؽ ‪ٚ١‬الیتىای ا‪٥‬تياظی ٌ‬
‫ؼمع مت‪٢‬اٌت ةامنع‪ .‬ةؽای مثال نؽٌژ ٌ ایؽان یا کنٍؼىای ظیگؽ ماننع ‪ٙ‬ؽةقتان ٌ ٌنؿٌئال ظاؼای مناة‪ٛ‬‬
‫ن‪٢‬تی ىقتنع‪ .‬ت‪٢‬اٌتی کً ظؼ اینخا ٌحٍظ ظاؼظ‪١ ،‬ؽىنگ افت‪١ .‬ؽىنگ ن‪٦‬ه ‪٥‬اةلتٍحيی ظؼ تؽحیزات‬
‫ا‪١‬ؽاظ ٌ مناؼکتپػیؽی آنىا ظؼ ا‪٥‬تياظ ظاؼظ‪ .‬نؽٌژ تيمیم میگیؽظ کً اؾ چاهىای ن‪٢‬ت صٍظ‬
‫ةيؽهةؽظاؼیىای ظیگؽی ظامتً ةامع یا اثؽگػاؼی آن ؼا ظؼ تيمیامت صٍظ کمؼنگ کنع؛ اما ظؼ ایؽان (ظؼ‬
‫رال رارض ٌ اؾ فالیان گػمتً) ن‪٢‬ت ن‪٦‬ه ميمی ظؼ تامین ةٍظحً کنٍؼ ظاؼظ؛ ؾیؽا این ‪١‬ؽىنگ ٌحٍظ‬
‫ظاؼظ کً کنٍؼی ةا این رخم اؾ مناة‪ ٛ‬نتایع فضتی ةکنع‪ .‬این ‪٥‬قمت ةزث م‪٢‬يلی ظاؼظ ٌ میتٍان‬
‫فا‪ٙ‬تىا ظؼة اؼه آن ىزتت کؽظ‪ .‬اگؽ مایل ةً ةزث ٌ تتاظل نٖؽ ظؼ این ؾمینً ىقتیع‪ ،‬پیننياظ میکنم‬
‫رتام اؾ ّؽی‪ ٧‬کامنتىا یا متکًىای احتام‪ٙ‬ی ةا ما ظؼ اؼتتاِ ةامیع‪ .‬ىمچنین میتٍانم کتاب «ایؽان‬
‫حام‪ ًٚ‬کٍتاهمعت» ؼا ةؽای ملك ةینرت این مٍٍٍ٘ ةً مام م‪ٚ‬ؽ‪١‬ی کنم‪.13‬‬
‫اگؽ حام‪ًٚ‬ای ةگٍیع کً این ‪١‬ؽىنگ مافت ٌ منیتٍانیم آن ؼا ت‪ٞ‬ییؽ ظىیم‪ ،‬پك ىیچٌ‪٥‬ت منیتٍانیم ةً‬
‫ؼمع ا‪٥‬تياظی مْلٍب ةؽفیم‪ ،‬ةایع ةگٍییم کً صیؽ‪ .‬اینخا م‪٢‬يٍمی ةً‪ٙ‬نٍان نياظ مْؽذ میمٍظ‪ .‬نياظ‬
‫ظؼةؽظاؼنعه ‪ٍ٥‬ا‪ٙ‬ع‪ ،‬م‪٦‬ؽؼات‪ٍ٥ ،‬انین معنی ٌ فیافتىافت کً ةؽ انگیؿهىای ا‪٥‬تياظی اثؽ ظاؼظ‪ .‬این‬
‫م‪ ٢‬يٍم مامل ‪٥‬یٍظ ‪ٝ‬یؽؼفمی (ؼفٍم‪ ،‬تاةٍىا‪ ،‬فنن ٌ الگٍىای ؼ‪١‬تاؼی) ٌ ‪٥‬یٍظ ؼفمی (‪٥‬انٍن افافی‪،‬‬
‫‪ٍ٥‬انین ٌ ر‪ ٤ٍ٦‬مالکیت) میمٍظ‪ .‬ةضنی اؾ نياظ ؼا میتٍان ةا ن‪٦‬ه راکمیت ظؼ ؼمع ا‪٥‬تياظی منرتک‬
‫ظانقت‪.‬‬
‫ظؼ انتيای این مٍاؼظ می صٍاىم ةً مٍٍٍ‪ٙ‬ی اماؼه کنم کً این اٌاصؽ ةا آن آمنا معم ٌ مایع ةيرت افت‬
‫ةؽای آن یک ن‪٦‬ه مقت‪٦‬ل ظؼ نٖؽ گؽ‪١‬ت‪ .‬ی‪ٚ‬نی این مٍل‪ ً٢‬میتٍانع ظؼ متام مٍاؼظ ةاال (فمت ت‪٦‬اٍا‪،‬‬
‫فمت ‪ٙ‬ؽًٍ‪ ،‬راکمت ٌ ‪ٍٙ‬امل ةنیاظین) ‪٥‬ؽاؼ ةگیؽظ‪ .‬این ‪ٙ‬امل ؼا ةا ٌاژو «مانك» م‪ٚ‬ؽ‪١‬ی میکنم‪ .‬التتً‬
‫‪ْٚ٥‬ا ظؼ ‪ٙ‬لمی ماننع ا‪٥‬تياظ‪ ،‬ىزتت اؾ مانك ةا ‪ٙ‬لمی ةٍظن آن ؾیاظ ىمصٍانی نعاؼظ‪ .‬میتٍان ةًحای‬
‫مانك اؾ ٌاژو تيمیم ظؼ ةؿنگاه‪ ،‬ؼیقکپػیؽی یا مٍاؼظی اؾ این ظفت افت‪٢‬اظه کؽظ‪ .‬ةا یک مثال ظؼةاؼه‬
‫این م‪٢‬يٍم ىزتت میکنم‪ .‬متًحؿیؽه کؽه ؼا ظؼ نٖؽ ةگیؽیع‪ .‬ظؼ م‪ْٚ٦‬ی رقاـ کؽه ماملی ‪ٚ١‬لی‬
‫تيمیم گؽ‪١‬ت کً ةً فمت کمٍنیقت ةؽٌظ ٌ کؽه حنٍةی ا‪٥‬تياظ آؾاظ ؼا انتضاب کؽظ‪.‬‬

‫‪ 13‬عتدالحق امیری تجارت در افغانستان پیشاور‪ .‬کتاةخانه سیار‪ ،‬سال طتع‪ ،1381 ،‬ص ‪‌ ۵‬‬

‫‪14‬‬
‫اىال منی صٍاىیم ةگٍییم کً کعام صٍب یا ةع ىقتنع‪ .‬این ظٌ کنٍؼ تيمیم گؽ‪١‬تنع کً مقیؽ صٍظ ؼا ظؼ‬
‫ن‪ ًْ٦‬ای اؾ تاؼیط ظؼ ظٌ فمت حعا اظامً ظىنع؛ ةناةؽاین نتاید مت‪٢‬اٌتی ؼا مناىعه کؽظنع‪ .‬این مقالً ظؼ‬
‫م‪ٍ٦‬لً مؿیت نقتی نیؿ ‪٥‬اةل گنخانعن افت‪ .‬یک ا‪٥‬تياظ تيمیم میگیؽظ کً ةً فمت تٍلیع یک‬
‫مزيٍل ةؽٌظ؛ ظؼ این ىٍؼت متام مناة‪ ٛ‬صٍظ ؼا رص‪ ٠‬آن میکنع‪ .‬ظؼفت افت کً ةایع ‪٥‬تل اؾ آن‬
‫ةؽآٌؼظىای الؾم ؼا انخام ظاظه ةامع یا ظؼ ٍّل مقیؽ ةًىٍؼت ظائم نٖاؼتىای الؾم انخام مٍظ‪ ،‬اما تاصیؽ‬
‫یا ت‪ٚ‬خیل ظؼ تيمیمگیؽی نیؿ میتٍانع تت‪ٚ‬ات صٍظ ؼا ةً ىمؽاه ظامتً ةامع‪.‬‬
‫‪ . ۶ . ۲‬رٌش ىای تٍلید رشد اقتصادی‬
‫چنع ؼٌل ةؽای تٍلیع رشد اقتصادی ٌحٍظ ظاؼظ کً ظؼ اظامً ةً آن ىا اماؼه می کنیم‪:‬‬

‫اٌلین مٍؼظ‪ ،‬ا‪١‬ؿایه م‪٦‬عاؼ کاالىای رسمایً ای ‪١‬یؿیکی ظؼ ا‪٥‬تياظ افت‪ .‬ا‪١‬ؿٌظن رسمایً ةً‬ ‫‪‬‬

‫ا‪٥‬تياظ ةا‪ٙ‬ث ا‪١‬ؿایه ةيؽه ٌؼی نیؽٌی کاؼ می مٍظ‪.‬‬

‫مٍؼظ ة‪ٚ‬عی‪ ،‬ظؼ مٍؼظ اةؿاؼىای کاؼ افت‪ .‬اةؿاؼىای حعیعتؽ ٌ ةینرت ةعان م‪ٚ‬نی افت کً کاؼگؽان‬ ‫‪‬‬

‫می تٍاننع ظؼ ىؽ ةاؾه ؾمانی تٍلیع ةینرتی ظامتً ةامنع‪ .‬ةً ‪ٙ‬نٍان مثال‪ ،‬یک ماىیگیؽ کً تٍؼ‬
‫ماىیگیؽی ظؼ اصتیاؼ ظاؼظ‪ ،‬ظؼ ىؽ فا‪ٙ‬ت ماىی ةینرتی نقتت ةً ماىیگیؽی کً ةا ظفت صالی‬
‫این کاؼ ؼا انخام می ظىع‪ ،‬ىیع می کنع‪.‬‬
‫ؼٌل ظیگؽ‪ ،‬ةيتٍظ ‪١‬ناٌؼی افت کً منٍنً ای اؾ آن اصرتا٘ فٍصت ةنؿین افت‪٥ .‬تل اؾ کن‪٣‬‬ ‫‪‬‬

‫‪٥‬عؼت تٍلیع انؽژی ةنؿین‪ ،‬اؼؾل ا‪٥‬تياظی ن‪٢‬ت نقتتاً پایین ةٍظ‪ .‬افت‪٢‬اظه اؾ ةنؿین ةً ؼٌل ةيرت‬
‫ٌ فاؾنعه تؽی ةؽای رمل ٌ ن‪٦‬ل کاالىای تٍلیعی ٌ تٍؾی‪ ٛ‬مٍثؽتؽ کاالىای نيایی تتعیل مع‪.‬‬
‫‪١‬ناٌؼی پیرش‪١‬تً این امکان ؼا ةً کاؼگؽان می ظىع تا ةا ىامن تؽکیث کاالىای رسمایً ای‪ ،‬ةا‬
‫تل‪٢‬ی‪ ٧‬آن ىا ةً ؼٌل ىای حعیع ٌ ةيؽه ٌؼی‪ ،‬تٍلیع ةینرتی ظامتً ةامنع‪ .‬ماننع ؼمع رسمایً‪،‬‬
‫نؽش ؼمع ‪١‬نی نیؿ ةً میؿان پك انعاؾ ٌ رسمایً گػاؼی ةقیاؼ ٌاةقتً افت؛ ؾیؽا پك انعاؾ‬
‫ٌ رسمایً گػاؼی ةؽای انخام تز‪٦‬ی‪ ٌ ٧‬تٍف‪ ًٚ‬رضٌؼی افت‪.‬‬
‫ؼاه ظیگؽ ةؽای تٍلیع ؼمع ا‪٥‬تياظی‪ ،‬ؼمع نیؽٌی کاؼ افت‪ .‬ىمچنین ا‪١‬ؿایه نیؽٌی کاؼ لؿٌماً‬ ‫‪‬‬

‫میؿان تٍلیعی ؼا کً ةایع تأمین مٍظ تا ةتٍانع م‪ٚ‬ینت افافی کاؼگؽان حعیع ؼا تأمین کنع‪،‬‬
‫ا‪١‬ؿایه می ظىع؛ ةناةؽاین کاؼگؽان حعیع ةایع رعا‪٥‬ل ةً انعاؾه کا‪١‬ی تٍلیع کننع تا این مقئلً‬
‫ؼا حربان کننع ٌ مرص‪ ٠‬کننعه صالً نتامنع‪.‬‬
‫مٍؼظ ظیگؽ‪ ،‬ا‪١‬ؿایه رسمایً انقانی افت‪ .‬این ةعان م‪ٚ‬نی افت کً کاؼگؽان ظؼ کاؼ صٍظ مياؼت‬ ‫‪‬‬

‫ةینرتی کقث می کننع ٌ اؾ ّؽی‪ ٧‬آمٍؾل مياؼت‪ ،‬آؾمٍن ٌ صْا یا ةا متؽین ةینرت‪ ،‬ةيؽه ٌؼی‬

‫‪15‬‬
‫صٍظ ؼا ةاال می ةؽنع‪ .‬رسمایً انقانی ظؼ این ؾمینً می تٍانع ةً رسمایً احتام‪ٙ‬ی ٌ نياظی نیؿ‬
‫اماؼه ظامتً ةامع‪ .‬گؽایه ىای ؼ‪١‬تاؼی ةً فمت ا‪ٙ‬تامظ ٌ نٍآٌؼی ىای فیافی یا ا‪٥‬تياظی‪،‬‬
‫ماننع ةيتٍظ رامیت اؾ ر‪ ٤ٍ٦‬مالکیت ظؼ ٌا‪ ٛ٥‬انٍا٘ رسمایً انقانی افت کً می تٍانع ةيؽه ٌؼی‬
‫ا‪٥‬تياظ ؼا ا‪١‬ؿایه ظىع‪.‬‬
‫ةً ٍّؼ کلی‪ ،‬ظٌ منت‪ ٛ‬اىلی ةؽای این ‪١‬ؽآینع ٌحٍظ ظاؼظ‪ :‬ؼمع ظؼ انعاؾه نیؽٌی کاؼ ٌ ؼمع ظؼ ةيؽه ٌؼی‬
‫(م‪٦‬عاؼ تٍلیع ظؼ ٌارع ؾمان) آن نیؽٌی کاؼ‪ .‬ىؽ ظٌ می تٍاننع انعاؾه کلی ا‪٥‬تياظ ؼا ا‪١‬ؿایه ظىنع؛ اما تنيا‬
‫ؼمع ‪ٍ٥‬ی ةيؽه ٌؼی می تٍانع تٍلیع ناصالً ظاصلی ٌ ظؼآمع رسانً ؼا ا‪١‬ؿایه ظىع‪.‬‬
‫‪ . ۶ . ۲‬تفاٌت رشد اقتصادی ٌ تٍضعً اقتصادی‬
‫ؼمع ا‪٥‬تياظی )‪ (Economic Growth‬ننانظىنعهی میؿان ةاؾظه ٌ تٍلیع یک کنٍؼ افت‪٥ٌ .‬تی اؾ ؼمع‬
‫ا‪٥‬تياظی رؽ‪ ٠‬میؾنیم‪ ،‬ةینرت تٍحًمان ةً فمت تٍلیعات یک کنٍؼ م‪ ٠ٍْٚ‬میمٍظ‪ .‬ظؼ فمت ظیگؽ‬
‫تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی )‪ (Economic Development‬ؼا ظاؼیم کً ةً فْس ؾنعگی مؽظم ٌ کی‪٢‬یت آن‬
‫ةؽمیگؽظظ‪ .‬پك ظؼ یک ظیع کلی میتٍانیم ت‪٢‬اٌت ؼمع ا‪٥‬تياظی ٌ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ؼا اینٍّؼ ةیان‬
‫کنیم ‪ :‬ؼمع ا‪٥‬تياظی یک م‪٢‬يٍم کمی افت ٌلی تٍف‪ ًٚ‬ةا م‪ٚ‬یاؼىای کی‪٢‬ی رس ٌ کاؼ ظاؼظ‪.‬‬
‫اما تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ؼا ةایع ظؼ فْس ؾنعگی مؽظم حام‪ ًٚ‬حقتخٍ کنیم‪ .‬مٍاؼظی مثل ؼ‪١‬اه‪ ،‬فْس‬
‫ظفتمؿظ‪ ،‬فْس فٍاظ‪ ،‬میؿان ‪٦١‬ؽ‪ ،‬نؽش امیع ةً ؾنعگی ٌ ةً ٍّؼ کلی کی‪٢‬یت ؾنعگی ا‪١‬ؽاظ یک حام‪ ًٚ‬ةً‬
‫مکلی ‪٥‬اةل تٍحً فْس تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ؼا ةاؾگٍ میکنع‪ .‬م‪ٚ‬مٍال کاؼمنافان ةؽای اینکً ‪ٍٙ‬امل مضتل‪٣‬‬
‫ؼا کناؼ ىم ‪٥‬ؽاؼ ظىنع ٌ ةً یک ظؼک کلی ٌ ىزیس اؾ کی‪٢‬یت ؾنعگی ةؽفنع‪ ،‬اؾ ماصيی ةً افم ماصً‬
‫تٍف‪ ًٚ‬انقانی یا ‪ HDI‬افت‪٢‬اظه میکننع‪ .‬این ماصً یک معل ا‪٥‬تياظی افت کً ‪ ٓ٦١‬ةً تٍف‪ًٚ‬‬
‫ا‪٥‬تياظی تٍحً ظاؼظ ٌ ‪ٍٙ‬امل مٍثؽ ظؼ ؼمع ا‪٥‬تياظی ؼا ظؼ نٖؽ منیگیؽظ‪.14‬‬
‫‪ٌ . ۷ . ۲‬یژگی ىای رشد اقتصادی ٌ تٍضعً اقتصادی‬
‫ةع نیقت ٌیژگی ىای ةاؼؾ ؼمع ٌ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ؼا ظؼ کناؼ ىم ةؽؼفی ٌ م‪٦‬ایقً کنیم تا ت‪٢‬اٌت آنىا‬
‫ةيرت ةؽایمان ؼٌمن مٍظ‪.‬‬
‫تعؼیخی ٌ ةلنعمعت ةٍظن ‪:‬منیتٍان یک متً انتٖاؼ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ؼا ظامت! این مقئلً‬ ‫‪‬‬

‫ؾمانةؽ افت ٌ ةایع ظؼ ةلنعمعت اثؽ آن ؼا ظیع‪.‬‬

‫افتمؽاؼ ‪:‬مقتمؽ ةٍظن یکی اؾ ٌیژگیىای اىلی تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی افت‪ .‬اگؽ ت‪ٞ‬ییؽات ‪ ٓ٦١‬ظؼ‬ ‫‪‬‬

‫یک ةؽىًی منضً ات‪٢‬ا‪ ٤‬ةی‪٢‬تنع ظیگؽ منیتٍان ةً آن تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی گ‪٢‬ت‪.‬‬

‫‪14‬شتان‪ ،‬دکتىر محمد انىر و اسد‪ ،‬دکتىر محمد نعیم‪.)1375( .‬اقتطاد ةین املللی‪.‬ص‪‌ ۱۵‬‬

‫‪16‬‬
 ‫صٍظاتکایی ‪٥ٌ:‬تی ةؽای تٍلیع کاالىایمان ةً ‪ٍٙ‬امل ةیؽٌنی نیاؾ نعامتً ةامیم میتٍانیم یک‬ ‫‪‬‬

‫‪٥‬عم ةً تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی نؿظیکتؽ مٍیم‪.‬‬

‫صٍظک‪٢‬ایی ‪٥ٌ:‬تی ةتٍانیم کاالىای مٍؼظنیاؾ حام‪ ًٚ‬ؼا ظؼ رعی ‪٥‬اةل ‪٥‬تٍل تٍلیع کنیم‪ ،‬میتٍانیم‬ ‫‪‬‬

‫اظ‪ٙ‬ای صٍظک‪٢‬ایی کنیم‪.‬‬

‫ؼمع ا‪٥‬تياظی‪:‬‬
‫اثؽگػاؼی ت‪ٞ‬ییؽات مؽتتٓ ةا ‪١‬ناٌؼی ؼٌی فایؽ ةضهىای حام‪ًٚ‬‬ ‫‪‬‬

‫ا‪١‬ؿایه ّتی‪ٚ‬ی رعٌظا ‪ ۸۰‬ظؼىعی نؽش ؼمع حم‪ٚ‬یت‬ ‫‪‬‬

‫اؼتتاِ تنگاتنگ ةا تٍلیع رسانً‬ ‫‪‬‬

‫ةؽٌؾ تزٍالت فاصتاؼی‬ ‫‪‬‬

‫ا‪١‬ؿایه ٌ ؼمع ىنای‪ٛ‬‬ ‫‪‬‬

‫کاىه کناٌؼؾی‬ ‫‪‬‬

‫‪ . ۸ . ۲‬شادص ىای تٍضعً اقتصادی‬

‫ةؽای اینکً تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ؼا ظؼ فْس یک حام‪ ًٚ‬ةؽؼفی کنیم ةایع ةتینیم چً ‪ٍٙ‬املی ؼٌی این مقئلً‬
‫اثؽ میگػاؼنع‪ .‬ةً این تؽتیث ةيرت میتٍانیم ت‪٢‬اٌت ؼمع ٌ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ؼا ظؼک کنیم‪ .‬چنع ماصً‬
‫ميم ظؼ این ؾمینً ٌحٍظ ظاؼنع کً آنىا ؼا ةا ىم مؽٌؼ میکنیم‪:‬‬
‫ماصً ةؽاةؽی ‪٥‬عؼت صؽیع‬ ‫‪‬‬

‫ماصً تٍف‪ ًٚ‬انقانی‬ ‫‪‬‬

‫تٍلیع ناصالً ملی‬ ‫‪‬‬

‫ظؼآمع ٌا‪ٚ٥‬ی رسانً‬ ‫‪‬‬

‫ظؼآمع پایعاؼ‬ ‫‪‬‬

‫ماصً ىای تؽکیتی تٍف‪ًٚ‬‬ ‫‪‬‬

‫ةً حؿ این ماصً ىا مٍاؼظ ظیگؽی ىم ظؼ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ظصیل ىقتنع‪ .‬ةً چنع منٍنً ظؼ ؾیؽ تٍحً‬
‫کنیع‪:15‬‬
‫ظفرتفی ةً امکانات مؽةٍِ ةً تکنٍلٍژی مثل اینرتنت ٌ ٌب‬ ‫‪‬‬

‫معت ٌ میؿان ىامىنگی ٌ فاؾگاؼی میان ا‪١‬ؽاظ حام‪ًٚ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ 15‬عتدالحق امیری تجارت در افغانستان پیشاور‪ .‬کتاةخانه سیار‪ ،‬سال طتع‪ ،1381 ،‬ص ‪‌ ۸‬‬

‫‪17‬‬
 ‫تعاٌم ؼمع ا‪٥‬تياظی ةً مکلی م‪ٍ٦ٚ‬ل ٌ منْ‪٦‬ی‬ ‫‪‬‬

‫ظفرتفی ةً آب آمامیعنی فامل ٌ تقٍیً معه‬ ‫‪‬‬

‫‪ . ۹ . ۲‬اىداف تٍضعً اقتصادی‬

‫یکی ظیگؽ اؾ ؼاهىای ظؼک ت‪٢‬اٌت میان ؼمع ا‪٥‬تياظی ٌ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی این افت کً اىع‪ ٠‬آنىا ؼا‬
‫ةؽؼفی کنیم‪ .‬مٍاؼظی کً ظؼ اظامً میصٍانیع اىعا‪ ٠‬تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ىقتنع‪:‬‬
‫‪ ‬ظفتیاةی ةً رعا‪٥‬لىای آمٍؾمی‬
‫‪ ‬کاىه ةیامؼیىا ٌ مؽگ ٌ میؽ‬
‫‪ ‬رػ‪ ٌ ٠‬اؾ ةین ةؽظن تت‪ٚ‬یُ‬
‫‪ ‬ا‪١‬ؿایه ؼ‪١‬اه ٌ ثؽٌت حام‪ًٚ‬‬
‫‪ٙ ‬عالت ٌ ةؽاةؽی احتام‪ٙ‬ی‬
‫‪ ‬امت‪ٞ‬الؾایی‬
‫‪ ‬کاىه ‪٦١‬ؽ‬
‫میتٍان ظیع کً این اىعا‪ ٠‬چً گقرتهای ظاؼنع‪ .‬ةً این مقئلً تٍحً کنیع کً کنٍؼىای مضتل‪ ٣‬اىعا‪٠‬‬
‫مت‪٢‬اٌتی ؼا ظؼ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی میةیننع‪ .‬مثال ٌ‪٥‬تی ظؼ یک کنٍؼ فاظهتؽین ٌ اةتعاییتؽین نیاؾىای‬
‫مؽظم ناظیعه گؽ‪١‬تً میمٍظ‪ ،‬اٌلٍیت ةا کاىه ‪٦١‬ؽ افت‪ .‬اما ظؼ یک کنٍؼ پیرش‪١‬تً تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ةً‬
‫ظنتال ا‪١‬ؿایه ثؽٌت ٌ ؼ‪١‬اه ا‪١‬ؽاظ آن حام‪ ًٚ‬افت‪ .‬ؼمع ا‪٥‬تياظی یک م‪٢‬يٍم ک ّمی افت کً ةً نؽش‬
‫تٍلیعات یک کنٍؼ اماؼه ظاؼظ‪ .‬م‪ٚ‬مٍال این رشایٓ ةا اؼت‪٦‬ای ظفتگاهىا ٌ مامینآالت ٌ تخيیؿ کؽظن‬
‫کاؼصانًىا ٌ صٍِْ تٍلیع ات‪٢‬ا‪ ٤‬میا‪١‬تع‪ .‬اما تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی م‪٢‬يٍمی افت کً ةً کی‪٢‬یت ؾنعگی‬
‫آظم ىای یک حام‪ ًٚ‬مؽةٍِ افت‪٥ٌ .‬تی اؾ فْس فٍاظ‪ ،‬آمٍؾل‪ ،‬ةيعامت ٌ ؼ‪١‬اه مؽظمان یک کنٍؼ رؽ‪٠‬‬
‫میؾنیم ظؼ ر‪٦‬ی‪٦‬ت ةً تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی اماؼه میکنیم‪ .‬ؼمع ٌ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ىامن‪٥‬عؼ کً میتٍاننع‬
‫ةً ىم گؽه ةضٍؼنع‪ ،‬ممکن افت اؾ ىم حعا ةامنع‪ .‬پك منیتٍانیم ةگٍییم ظؼ پی ؼمع ا‪٥‬تياظی‪ ،‬تٍف‪ًٚ‬‬
‫ا‪٥‬تياظی ىم لؿٌما ةً ٌحٍظ میآیع‪ .‬تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ةا ىع‪ ٠‬کاىه ‪٦١‬ؽ‪ ،‬ةاال ةؽظن فْس فٍاظ‪ ،‬ا‪١‬ؿایه‬
‫فْس ظؼآمع ا‪١‬ؽاظ ٌ ةً ٍّؼ کلی ‪ٙ‬عالت ٌ ةؽاةؽی احتام‪ٙ‬ی انخام میمٍظ‪ .‬کنٍؼىای تٍف‪ ًٚ‬نیا‪١‬تً‬
‫م‪ٚ‬مٍال ةا منکالتی مثل مياحؽت‪١ ،‬ؽاؼ م‪ٞ‬ؿىا‪ ،‬فیافتىای ناظؼفت ا‪٥‬تياظی ٌ تٍؼم ظفت ٌ پنخً نؽم‬
‫میکننع کً این مقائل آنىا ؼا اؾ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ظٌؼ میکنع‪ .‬می تٍان ةعٌن تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪ ،‬ؼمع‬
‫ا‪٥‬تياظی ظامت ىمچنین می تٍان تٍف‪ ًٚ‬ةعٌن ؼمع ا‪٥‬تياظی ظامت‪.‬اما ىمً ةا افرتینت اؾاین نٖؽ‬
‫مٍا‪ ٧١‬نیقتن ع ‪ .‬ةً ٍّؼ مثال ‪ ،‬فنتیك ةً ٍّؼ ىٍممنعانً ای چنین افتعالل می کنع ‪ :‬ىؽت‪٢‬اٌتی میان‬

‫‪18‬‬
‫تئٍؼیيای ؼمع ٌتٍف‪ ًٚ‬ظؼةيرتین رالت صٍظ‪ ٓ٦١‬ةؽای م‪٦‬اىع ‪ٙ‬ملی می تٍانع ‪٥‬اةل ‪٥‬تٍل ةامع‪ ...‬ةا این‬
‫ٌحٍظ ت‪٢‬اٌت ‪ٙ‬لمی ةین ؼمع ٌتٍف‪ٌ ًٚ‬حٍظ ظاؼظ ؾیؽا تٍف‪ ًٚ‬ىمینً ٌظؼىمً حا ظؼةؽگیؽنعه یک اؼتتاِ‬
‫مت‪٦‬اةل ٌظیالکتیک میان ت‪ٞ‬ییؽات کمی ٌکی‪٢‬ی ‪ ،‬ان‪٦‬الب ٌتکامل افت ‪ٌ .‬رتی اگؽ یک ؼمع رص‪١‬ا کمی‬
‫ٌم‪٦‬عاؼی ظؼحای صاىی ظؼؾمان م‪ٚ‬ینی ظؼچاؼچٍب فاصتاؼ یا فیقتم مٍحٍظ انخام مٍظ نً ‪ ٓ٦١‬نتیخً‬
‫‪16‬‬
‫ت‪ٞ‬ییؽات کی‪٢‬ی ‪٥‬تلی افت ةلکً ةعٌن تؽظیع ؼاه حعیعی ؼا ةؽای تٍف‪ ًٚ‬ةاؾ می کنع‪.‬‬
‫مناص ت این مقئلً کً ؼمع ا‪٥‬تياظی ةً صٍظی صٍظ ٌةً تنيائی ٌةً ٍّؼ صٍظکاؼ ةعٌن ةيتٍظ ظؼ رشایٓ‬
‫کی‪٢‬ی ؾنعگی ا‪١‬ؽاظ حام‪ ًٚ‬منخؽ ةً تز‪ ٧٦‬اىعا‪ ٠‬م‪ٚ‬ین ٌ ٌفی‪ٚ‬رت تٍف‪ ًٚ‬منی مٍظ ‪٥‬عم ميمی ظؼتکامل‬
‫‪ٙ‬لم تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ظؼظٌؼه پك اؾ حنگ حيانی ظٌم ةٍظه افت ‪ .‬ةا این ٌحٍظ ت‪ٚ‬اؼی‪ ٣‬مخؽظ ٌآؼمان‬
‫گؽایانً اؾ تٍف‪ ًٚ‬کً ظؼاظةیات تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪ٙ‬مٍمیت پیعا کؽظه افت منکالت نٖؽی ؼا ةً ٌحٍظ آٌؼظه‬
‫افت کً رضٌؼت ظاؼظ م‪٢‬يٍم تٍف‪ ًٚ‬ؼا مخعظا ةؽؼفی کؽظ‪ .‬چياؼ نکتً ؾیؽؼا می تٍان ةا تٍحً ةً این‬
‫ت‪ٚ‬اؼی‪ ٣‬غکؽ کؽظ‪:‬اٌال م‪٢‬يٍم تٍف‪ ًٚ‬کً ؼاید معه افت ةً یک ظنیای آؼمانی اماؼه ظاؼظ کً ىم ‪ٝ‬یؽتاؼیضی‬
‫ٌىم ‪ٝ‬یؽ فیافی افت ‪ٝ .‬یؽ تاؼیضی افت چٍن این فاصتاؼ ایعه آل ىؽگؿ ٌحٍظ نعامتً افت‬
‫ٌ‪ٝ‬یؽفیافی افت چٍن م‪٢‬يٍم تٍف‪ ًٚ‬ةً ىٍؼت تخؽیعی ةعٌن اماؼه ٌةی تٍحً ةً فاصتاؼ فیافی ‪،‬‬
‫احتام‪ٙ‬ی ‪ ،‬نياظی صاىی تتیین می مٍظ‪.‬ىع‪١‬يای تٍف‪ ًٚ‬کً اؾّؽ‪ ٠‬انعینمنعانی چٍن فیؽؾ ‪،‬‬
‫افرتینت ‪ ،‬میؽظال ٌفایؽین ةیان می مٍنع ظاؼای اىمیت ؾیاظ ٌیژو ای ىقتنع اما این فئٍال مْؽذ می‬
‫مٍظ کً چاؼچٍب احتام‪ٙ‬ی ‪ ،‬فیافی صاىی کً مٍحث ؼفیعن ةً این اىعا‪ ٠‬می مٍظ چً ةایع‬
‫ةامع؟ةً ‪ٙ‬تاؼتی تٍف‪ ًٚ‬ظؼصالء فیافی ؼش منی ظىع ةلکً الؾمً تٍف‪ ًٚ‬یک فاؾمانعىی احتام‪ٙ‬ی‬
‫ٌفیافی صاىی افت کً ةتٍانع اؾ نتاید نامْلٍب ؼمع ا‪٥‬تياظی احتناب کؽظه ٌ حام‪ ًٚ‬ؼا ةً فٍی‬
‫اىعا‪ ٠‬تٍف‪ ًٚ‬فٍ‪ ٤‬ظىع‪ .‬انیا‪ ،‬م‪٢‬يٍم آؼمانی تٍف‪ ًٚ‬مٍحث ةعةینی ظؼةاؼه ا‪٥‬تياظ تٍف‪ ًٚ‬معه افت ‪.‬‬
‫تٍف‪ ًٚ‬ظؼةقیاؼی اؾ کنٍؼىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً ةقیاؼ مت‪٢‬اٌت اؾآن چیؿی ةٍظه کً ا‪٥‬تياظظانان تٍف‪ًٚ‬‬
‫ةً ان امیع ظامتً انع ‪ٙ .‬عه ای این ٌٍ‪ٚ‬یت ؼا ةً ‪ٙ‬نٍان ةزؽانی ظؼ‪ٙ‬لم ا‪٥‬تياظ تٍف‪ ًٚ‬مْؽذ فاصتً انع‪.‬‬
‫▪ ثالثا‪ ،‬یک گؽایه منضيی ظؼا‪٥‬تياظ تٍف‪ ًٚ‬ىم ظؼ ا‪٥‬تياظ نئٍکالفیک ٌىم ظؼ انعینً فاصتاؼگؽایان‬
‫ٌمکتث ٌاةقتگی ٌحٍظظامتً کً م‪ٚ‬مٍال تٍٍیس (تاؼیضی – تزلیلی ) ‪ٙ‬لل تٍف‪ ًٚ‬ؼا ةا فیافتيای تٍف‪ًٚ‬‬
‫مضلٍِ کؽظه انع ‪ .‬ما اؾ ا‪٥‬تياظ ظانان تٍف‪ ًٚ‬ةینرت منیعه ایم ((چً ةایع ةامع)) اما ظؼةاؼه چگٍنگی‬
‫ٌفیافتيائی کً ةایع اتضاغ مٍنع کمرتمنیعه ٌصٍانعه ایم ‪ .‬لػا ةایع اؼظؼىم آمیضنت آؼؾٌ ٌمتایل ةؽای‬
‫حيان ةيرت ةا ظؼک کاملرت اؾ ٌا‪ٚ٥‬یت احتناب کؽظ‪.‬ؼاة‪ٚ‬ا‪ ،‬ا‪٥‬تياظ تٍف‪ٝ ًٚ‬التا ةً نٖؽ می ؼفع کً ةؽاین‬

‫‪16‬عرفانی‪ ،‬عتدالجمیل‪ .)1397( .‬مىنع و چالش های فراروی تىسعه در افغانستان‪ .‬کاةل‪.‬ص‪۷‬‬

‫‪19‬‬
‫‪١‬ؽٌ افتٍاؼ می ةامنع کً منکالت فاصتاؼی ظؼا‪٥‬تياظ حيان تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً (رسمایً ظاؼی) تا رعٌظی‬
‫رل معه افت ٌمنکل این ‪٥‬تیل کنٍؼىا ‪ ٓ٦١‬کقث ؼمع مقتمؽ ٌصٍظکاؼ ظؼحام‪ ًٚ‬مان می ةامع ‪ .‬ةً‬
‫‪ٙ‬تاؼت فاظه تؽ کنٍؼىای تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬ت ً امؽٌؾی ةؽمقائل ٌمنکالت تٍف‪ٝ ًٚ‬لتً پیعا کؽظه انع ‪ .‬التتً این‬
‫مٍٍٍ٘ ؼٌمن نیقت ظؼفت ةامع‪ .‬ؾیؽا ىنٍؾ ةیکاؼی ‪ ،‬ناةؽاةؽی ‪ ،‬مزؽٌمیت ٌانٍا٘ مضتل‪٢‬ی اؾ ‪ٙ‬عم ت‪ٚ‬اظل‬
‫فاصتاؼی ( ظؼاؼتتاِ ةا تؽاؾپؽظاصتيا ‪ ،‬ىن‪ٚ‬تی معن ٌميؽننینی ٌنٖایؽ آن ) ةً ٌٍٍذ ظؼةقیاؼی اؾ‬
‫کنٍؼىای تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً رسمایً ظاؼی ٌحٍظ ظاؼظ ‪ .‬این منکالت ‪ٙ‬معه ‪ ،‬ؼینً ظؼ فاصتاؼ ا‪٥‬تياظی‬
‫احتام‪ٙ‬ی آن کنٍؼىا ظاؼظ کً ةا تٍف‪ ، ًٚ‬رل ننعه انع ٌآنيا نتیخً الگٍىای صاىی اؾتٍف‪ ًٚ‬ىم ظؼ ظؼٌن‬
‫ا‪٥‬تياظ آن کنٍؼىا ٌىم ظؼ ٌف‪ٚ‬ت ةینرت ظؼا‪٥‬تياظ حيانی می ةامع‪.‬اؾ نکات ‪ ٤ٍ١‬ظؼةیان م‪٢‬يٍم تٍف‪ًٚ‬‬
‫چً نتایخی می تٍان گؽ‪١‬ت؟ ميمرتین ٌ‪ٙ‬معه تؽین نکتً ای کً می تٍان ةؽ آن تاکیع ظامت این افت‬
‫کً تٍف‪ ًٚ‬حؽیانی ىمٍاؼه صْی (ظاؼای یک حيت) ٌفاظه نیقت ةلکً ةً حای آن تٍف‪ ًٚ‬حؽیانی افت نا‬
‫مت‪ٚ‬اظل ‪ٝ ،‬یؽ مقتمؽ ‪ٝ ،‬یؽ فاؾگاؼ ‪ .‬تٍف‪ ًٚ‬حؽیانی ظیالکتیکی افت کً ظؼآن ىؽ ت‪ٞ‬ییؽی ظؼا‪٥‬تياظ ةً‬
‫ىمؽاه صٍظ منکالت ٌت‪ٚ‬عیليای حعیعی ؼا ةً ٌحٍظ می آٌؼظ‪ .‬تٍف‪١ ًٚ‬ؽآینعی ‪ٝ‬امُ ٌمتَاظ افت ‪.‬‬
‫‪١‬ؽآینعی افت تٍام ةا ةزؽانيا ٌظؼظىا ٌمنکالت ةً ماننع ؾایه ٌتٍلع یک نٍؾاظ کً ظؼ‪ٙ‬ین رال ةؽای‬
‫آینعه ‪ ،‬امیعىائی ؼا مز‪ ٧٦‬می فاؾظ ‪ .‬تٍف‪ ًٚ‬چیؿی نیقت کً رکٍمتيا اؾةاال ةضٍاىنع ةلکً چیؿی افت‬
‫کً ظؼظؼٌن حام‪ ًٚ‬ةایع ةخٍمع ٌمنٍ کنع‪ .‬تا آنخا کً ممکن افت ىع‪١‬يای تٍف‪ ًٚ‬ؼا ةایع ت‪ٚ‬ؽی‪ٌ ٣‬م‪ٚ‬ین‬
‫فاصت ٌم‪ٚ‬لٍم کؽظ کً آن ىع‪١‬يا ظؼ چاؼچٍب کعامین فاصتاؼ احتام‪ٙ‬ی ‪ ،‬ا‪٥‬تياظی ‪ ،‬فیافی ٌاحتام‪ٙ‬ی‬
‫‪17‬‬
‫‪٥‬اةل تز‪ٌ ٧٦‬ظفرتفی می ةامنع‪.‬‬

‫‪. ۱۱ . ۲‬تىسعه پایدار‬

‫ٌاژو تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼةً م‪٢‬يٍم گقرتظه آن مامل اظاؼه ٌةيؽه ةؽظاؼی ىزیس ٌکاؼا اؾ مناة‪ ٛ‬پایً‪ ،‬مناة‪ٛ‬‬
‫ّتی‪ٚ‬ی‪ ،‬مناة‪ ٛ‬مالی ٌ نیؽٌی انقانی ةؽای نیل ةً الگٍی مرص‪ ٠‬مْلٍب ىمؽاه ةا ةکاؼگیؽی امکانات ‪١‬نی‬
‫ٌ فاصتاؼٌ تنکیالت منافث ةؽای ؼ‪ ٛ١‬نیاؾ نقل ىای امؽٌؾ ٌ آینعه ةٍْؼمقتمؽ ٌ ‪٥‬اةل ؼٍایت می مٍظ‪.‬‬
‫تٍحً ةً مقایل ؾیقت مزیْی ظؼفْس حيان پك اؾ تنعیع ‪ٚ١‬الیتيای آلٍظه کننعه ظؼ ظىً‬
‫ىای‪1962ٌ1952‬میالظی ی‪ٚ‬نی رعٌظ ‪ 65‬فال ‪٥‬تل‪ ،‬آ‪ٝ‬اؾ گؽظیع‪ .‬ظؼفال ‪1968‬میالظی مخم‪ٙ ٛ‬مٍمی‬
‫فاؾمان ملل متزع تيمیم ةً ةؽگؿاؼی کن‪٢‬ؽانك ةین املللی مزیٓ ؾیقت گؽ‪١‬ت ٌ ظؼ نتیخً اٌلین‬
‫کن‪٢‬ؽانك حيانی ظؼژٌئن ‪ 1972‬ظؼافتکيلم ةؽگؿاؼ مع‪ .‬راىل کاؼ کن‪٢‬ؽانك ةیانیً مزیٓ ؾیقت انقانی‬
‫ٌ ةؽنامً ‪ٙ‬مل مامل‪126‬تٍىیً نامً ةٍظ کً ٌاةقتگی انقان ةً مزیٓ ؾیقت ٌمکل ظىنعگی آن ؼاةیان‬

‫‪17‬شتان‪ ،‬دکتىر محمد انىر و اسد‪ ،‬دکتىر محمد نعیم‪.)1375( .‬اقتطاد ةین املللی‪.‬ص‪‌ ۱۸‬‬

‫‪20‬‬
‫منٍظه ٌ افت‪٢‬اظه منْ‪٦‬ی اؾ مناة‪ ٛ‬کاىه آلٍظگی ىا‪ ،‬آمٍؾل ىمگانی‪ ،‬مزیٓ ؾیقت‪ ،‬تز‪٦‬ی‪٦‬ات ؾیقت‬
‫مزیْی ٌ ایخاظ فاؾمانيای ةین املللی ؾیقت مزیْی ؼا ةً کنٍؼىا تٍىیً منٍظ‪ .‬ةؽنامً مزیٓ ؾیقت‬
‫ملل متزع ایخاظ ٌ نامگػاؼی پنخم ژٌئن ىؽفال ةً ‪ٙ‬نٍان ؼٌؾ حيانی مزیٓ ؾیقت انخام مع‪.‬‬
‫ظفتاٌؼظىایی کً ؼاىنامی تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ می ةامع ةً رشذ ؾیؽىقتنع‪:‬‬
‫‪" -1‬ةیانیً ؼیٍ" یا "مننٍؼ ؾمین" کً مامل ‪ 27‬ةنع افت ٌاىٍل افافی مؽةٍِ ةً ر‪ ٌ ٤ٍ٦‬ؼ‪١‬تاؼ کنٍؼىا‬
‫ؼا نقتت ةً مزیٓ ؾیقت ٌتٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ ؼا ةیان می منایع ةيٍؼتی کً ریات نقليای آتی ةرش ٌفایؽ‬
‫مٍحٍظا ت ؾنعه تَمین گؽظظ‪" .‬ةیانیً ؼیٍ" حام‪ ٛ‬تؽ ٌ ‪١‬ؽاگیؽتؽ اؾ ةیانیً افتکيلم ٌ ةیانیً مزیٓ انقانی‬
‫‪18‬‬
‫می ةامع‪.‬‬
‫‪" -2‬کنٍانقیٍن تنٍ٘ گٍنً ىای ؾیقتی" کً ةً تاییع اکرثیت کنٍؼىای رشکت کننعه ظؼ کن‪٢‬ؽانك ؼفیع‬
‫ٌىع‪ ٠‬آن ر‪ ٗ٢‬گٍنً ىای متنٍ٘ ةیٍلٍژیکی ظؼ فْس حيان می ةامع‪.‬‬
‫‪" -3‬کنٍانقیٍن ت‪ٞ‬ییؽات آب ٌىٍا" کً اىعا‪ ٌ ٠‬ةؽنامً ىای احؽایی ةؽای ر‪٢‬إت کؽه ؾمین ظؼ‬
‫ةؽاةؽت‪ٞ‬ییؽات آب ٌىٍا اؾ حملً تٍلیع گاؾىای گلضانً ای ٌکاىه الیً اؾن ؼا مْؽذ منٍظ‪ .‬اٌلین احالـ‬
‫کنٍؼىایی کً کنٍانقیٍن ؼا ةً تيٍیث مؽاح‪٥ ٛ‬انٍنگػاؼی ظؼ کنٍؼىای صٍظ ؼفانعه ةٍظنع ظؼ ماؼـ‬
‫‪ 1995‬ظؼ ةؽلین تنکیل گؽظیع‪.‬‬
‫‪" -4‬اىٍل حنگل" کً ةً لزأ نعامنت ؾمینً کا‪١‬ی ةً ىٍؼت کنٍانقیٍن مْؽذ ننع ةلکً ةيٍؼت‬
‫اىٍلی ةؽای ر‪٢‬إت اؾ حنگليا ةؽای مٍاؾنً آب ٌىٍایی حيان اؼائً گؽظیع‪.‬‬
‫‪" -5‬ظفتٍؼ کاؼ‪ "21‬کً ةً م‪٢‬يٍم ظفتٍؼ کاؼ حيان ةؽای ‪٥‬ؽن ‪ 21‬می ةامع‪ٍٙ .‬املی کً ظؼ"ظفتٍؼ کاؼ‬
‫‪ " 21‬ة‪ٚ‬نٍان ‪ٍٙ‬امل مٍثؽظؼ تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ مْؽذ گؽظیع ‪ٙ‬تاؼتنع اؾ‪ :‬اىالذ تخاؼت ةین املللی متتنی ةؽ‬
‫‪ٙ‬عم تت‪ٚ‬یُ‪ ،‬متاؼؾه ةا ‪٦١‬ؽ‪ ،‬ت‪ٞ‬ییؽ الگٍی مرص‪ ،٠‬ةؽنامً ی کنرتل حم‪ٚ‬یت‪ ،‬رامیت اؾ فالمت انقان‪،‬‬
‫تامین مقکن منافث ةؽای انقان ‪،‬تل‪٢‬ی‪ ٧‬امٍؼ تٍف‪ ًٚ‬ی مزیٓ ؾیقت‪ ،‬ر‪٢‬إت اؾ امتق‪٢‬ؽ‪ ،‬ةيؽه ةؽظاؼی‬
‫منافث اؾ ؾمین ‪ ،‬متاؼؾه ةا ناةٍظی حنگل ىا‪ ،‬کٍیؽ ؾظایی ‪،‬تٍف‪ ًٚ‬ی کٍىقتان ىا‪ ،‬تٍف‪ ًٚ‬کناٌؼؾی‬
‫پایعاؼ‪ ،‬ر‪ ٗ٢‬تنٍ٘ گٍنً ىای ؾیقتی‪ ،‬ةیٍتکنٍلٍژی پایعاؼ‪ ،‬ر‪٢‬إت ٌمعیؽیت مناة‪ ٛ‬آب‪ ،‬معیؽیت مٍاظ‬
‫میمیایی فمی‪ ،‬معیؽیت ٍای‪ٚ‬ات صْؽناک‪ ،‬معیؽیت ؾةالً ىای حامع ٌصْؽناک‪ ،‬معیؽیت ؾةالً ىای‬
‫امتی‪ٙ .‬الٌه ةؽ ةؽنامً ىای ‪١‬نی‪ ،‬ت‪ٍ٦‬یت گؽٌىيای ميم احتام‪ٙ‬ی مامل ؾنان‪ ،‬حٍانان‪ ،‬مؽظم ةٍمی‪،‬‬
‫فاؾمانيای ‪ٝ‬یؽظٌلتی‪ ،‬م‪٦‬امات مزلی‪ ،‬کاؼگؽان ٌکناٌؼؾان نیؿ اؾ احؿای ةؽنامً حام‪ ٛ‬تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ‬
‫مزقٍب گؽظیعه ٌپیننياظىایی ظؼ این ؾمینً اؼائً معه افت‪ .‬ةاتٍحً ةً گقرتظه ةٍظن ةؽنامً ىای‬

‫‪ 18‬عتدالحق امیری تجارت در افغانستان پیشاور‪ .‬کتاةخانه سیار‪ ،‬سال طتع‪ ،1381 ،‬ص ‪‌ ۲۲‬‬

‫‪21‬‬
‫مزیٓ ؾیقت ٌتٍف‪ ،ًٚ‬میٍه ىای احؽایی ةؽای تز‪ ٧٦‬اىعا‪ ٠‬پیه ةینی گؽظیعه افت کً مامل مناة‪ٛ‬‬
‫مالی‪،‬مکانیؿم ىای انت‪٦‬ال ظانه ‪١‬نی‪ ،‬ىمکاؼیيای ‪ٙ‬لمی ةؽای تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ‪ ،‬آمٍؾل ‪ٙ‬مٍمی‪ٕ ،‬ؽ‪١‬یت‬
‫فاؾی ظؼ کنٍؼىا‪ ،‬ایخاظ نياظ ىای ةین املللی‪ ،‬پیه یتنی اةؿاؼ ‪٥‬انٍنی ٌتٍف‪ ًٚ‬ةانک اّال‪ٙ‬اتی ؾیقت‬
‫مزیْی می ةامع‪.‬‬
‫تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ کً ؾیؽةنای ‪١‬کؽی ةؽنامً ىای احالـ ؾمین ةٍظ‪ ،‬گقرتظگی امٍؼ ؼا ظؼ فْس ملی ٌةین‬
‫املللی ةضٍةی ننان ظاظ‪ .‬این گقرتظگی مامل امٍؼ ا‪٥‬تياظی‪ ،‬احتام‪ٙ‬ی‪١ ،‬ؽىنگی‪ ،‬تکنٍلٍژیکی ٌنیاؾ ةً‬
‫‪19‬‬
‫ت‪ٚ‬امالت حٍام‪ ٛ‬ظؼ فْس ملی ٌةین املللی می مع‪.‬‬

‫‪19‬شتان‪ ،‬دکتىر محمد انىر و اسد‪ ،‬دکتىر محمد نعیم‪.)1375( .‬اقتطاد ةین املللی‪.‬ص‪‌ ۲۱‬‬

‫‪22‬‬
 ‫فصل ضٍم‬

‫یافتً ىای تحقیق‬

‫‪ . ۱ . ۳‬اىداف تٍضعً اقتصادی‬

‫اٌل ‪:‬ا‪١‬ؿایه ثؽٌت ٌ ؼ‪١‬اه مؽظم حام‪ ٌ( ًٚ‬ؼینًكنی ‪٦١‬ؽ) ٌ ظٌم‪ ،‬ایخاظ امت‪ٞ‬ال‪ ،‬كً ىؽ ظٌی این اىعا‪٠‬‬
‫ظؼ ؼافتای ‪ٙ‬عالت احتام‪ٙ‬ی افت‪ .‬نگاه ةً تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ظؼ كنٍؼىای پیرش‪١‬تً ٌ كنٍؼىای‬
‫تٍف‪ ًٚ‬نیا‪١‬تً مت‪٢‬اٌت افت‪ .‬ظؼ كنٍؼىای تٍف‪ًٚ‬یا‪١‬تً‪ ،‬ىع‪ ٠‬اىلی ا‪١‬ؿایه ؼ‪١‬اه ٌ امكانات مؽظم افت ظؼ‬
‫‪22‬‬
‫رالیكً ظؼ كنٍؼىای ‪٦ٙ‬ثمانعه‪ ،‬ةینرت ؼینً كنی ‪٦١‬ؽ ٌ ا‪١‬ؿایه ‪ٙ‬عالت احتام‪ٙ‬ی مع نٖؽ افت‪.‬‬
‫‪ . ۲ . ۳‬تفاٌت میان تٍضعً ٌ رشد‬
‫یکی اؾ نتاید ميم ظؼ تالل ةؽای ت‪ٚ‬ؽی‪ ٣‬تٍف‪ ًٚ‬این افت کً ‪١‬ؽاینع تٍف‪ ًٚ‬مرتاظ‪ ٠‬ةا ؼمع ا‪٥‬تياظی‬
‫نیقت‪ .‬ممکن افت ظؼ کنٍؼی تٍلیع ناصالً ملی رسانً ا‪١‬ؿایه پیعا کؽظه ةامع ةا این ٌحٍظناةؽاةؽی‬
‫ظؼآمع ىا ةینرت معه ةامع ‪٦١ ،‬ؽا‪٦١‬یؽتؽ مع فایؽ اىعا‪ ٠‬تٍف‪ ًٚ‬ةعتؽ معه ةامنع‪.‬چنین رالتی می تٍانع‬
‫ةً ‪ٙ‬نٍان ؼمع ا‪٥‬تياظی ةا تٍف‪ ًٚ‬من‪٢‬ی نامیعه مٍظ کً ظؼ آن ةا ٌحٍظ این کً ظؼامع رسانً ا‪١‬ؿایه یا‪١‬تً‬
‫افت ٌٍ‪ ٛ‬ا‪٥‬تياظی تٍظه مؽظم ةعتؽ معه ةامع ٌ ىیچ پیرش‪١‬تی ظؼ ت‪ٞ‬یؽ ‪ٙ‬اظات ٌ ؼ‪١‬تاؼ ا‪١‬ؽاظ ٌ نياظ ىا‬
‫متنافث ةا آؼمانيای معؼن گؽایی ةً ٌحٍظ نیامعه ةامع اما ظؼ کٍتاه معت (نً ظؼ ةلنع معت) ؼمع‬
‫‪21‬‬
‫ا‪٥‬تياظی من‪٢‬ی ظامتً ةامع ‪.‬‬
‫ؼمع ظؼ ل‪ٞ‬ت گػؼ اؾ یک مؽرلً ةً مؽرلً ای ةاالتؽ م‪ٚ‬نی می مٍظ ٌ ‪ٙ‬تاؼت اؾ ا‪١‬ؿایه ‪ٙ‬مٍمی ظؼآمع ملی‬
‫تٍلیع صالً ملی یک حام‪ّ ًٚ‬ی یک ظٌؼه م‪ٚ‬ین ؼمع ا‪٥‬تياظی پعیعه کمی ةٍظه ٌ ةٍْؼ م‪ٚ‬مٍل آنؽا ةً‬
‫ىٍؼت ‪١‬یيعی ت‪ٞ‬یؽات ا‪١‬ؿایه ظؼامع ملی یک حام‪ ًٚ‬نقتت ةً فال ‪٥‬تل یا ظٌؼه ‪٥‬تل ةیان مینٍظ‪.‬‬
‫تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ظؼ ل‪ٞ‬ت ٌ م‪ٚ‬نی تٍف‪ٌ ًٚ‬ف‪ٚ‬ت افت‪ .‬ظؼ ‪ٙ‬لم ا‪٥‬تياظ ةکاؼگیؽی انخام ةک تعاةیؽ‬
‫ا‪٥‬تياظی ٌ ا‪٥‬عامات ؼا گٍینع کً منخؽ ةً ا‪١‬ؿایه ‪ٚ١‬الیت ىای ا‪٥‬تياظی اؾ لزأ کمی ٌ کی‪٢‬ی افت‪.‬‬
‫ظؼ ‪ٙ‬مل ؾمانی اؾ رضٌؼت آن فضن گ‪٢‬تً مینٍظ کً ٌٍ‪ٚ‬یت ا‪٥‬تياظی اؾ تٍاؾن الؾم ةؽصٍؼظاؼنتامع‪ .‬ظؼ‬
‫آن ىٍؼت ا‪٥‬تياظ کنٍؼ ؼا ةقٍی تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ؼاىنامیی کؽظ(تٍظاؼٌ‪۸،‬ۿ‪ .)۸۹‬تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‬
‫ؼفیعن ةً یک ا‪٥‬تياظ مؽ‪ ً١‬ةيٍؼت آؼمان ةقیاؼی اؾ ملت ىا ٌ ىع‪ ٠‬اىلی ٌ ‪ٝ‬الث ظٌلت ىا ظؼ فاليای‬
‫اصیؽ ظؼ آمعه افت‪ .‬تالل ىای ةی ٌ‪ ً٢٥‬صيٍىا کنٍؼىای ظؼ رال تٍف‪ ًٚ‬ظؼ ‪ٙ‬ؽىً تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ٌ‬

‫‪20‬عرفانی‪ ،‬عتدالجمیل‪ .)1397( .‬مىنع و چالش های فراروی تىسعه در افغانستان‪ .‬کاةل‪.‬ص‪۲۱‬‬

‫‪21‬ارةاب‪ ،‬حمید رضا‪ .)1389( .‬تجارت ةین امللل‪ .‬تهران نرشنی‪ ،‬ص ‪۱‬‬

‫‪23‬‬
‫ؼفیعن ةً یک ا‪٥‬تياظ فامل اؾ پعیعه ىای ‪ٙ‬رص ‪ٚ١‬لی افت‪ .‬ظؼکنٍؼ ىای ظؼرال تٍف‪ٙ ًٚ‬امل ميمی‬
‫کً مان‪ ٛ‬تٍف‪ ًٚ‬ا‪١‬تياظی می گؽظظ ‪ٙ‬تاؼت اؾ ‪٦١‬ؽ می ةامع‪٦١ .‬ؽ مؽٌ ميلک ةٍظه ٌ متام کنٍؼىای‬
‫حيان ؼا تزت پٍمه صٍظ ‪٥‬ؽاؼ ظاظه کً تا امؽٌؾ ىیچ یک اؾ کنٍؼىای حيان نتٍانقتً ةٍْؼ کامل اؾ این‬
‫پعیعه مٍم ا‪٥‬تياظی ؼىائی کامل یاةنع‪ .‬ةً ىمین تؽتیث کنٍؼ حنگ ؾظه ا‪ٞ١‬انقتان یکی اؾ ‪٦١‬یؽتؽین‬
‫کنٍؼىای حيان مزقٍب مینٍظ‪ .‬کً ةؽ ‪ٙ‬الٌه کمتٍظ ‪ٍٙ‬امل ّتی‪ٚ‬ی ‪ ،‬مناة‪ٍٙ ٌ ٛ‬امل تٍلیع‪ ،‬حنگ ىای‬
‫متامظی ٌ پی ظؼ پی ظؼ معت ٌ ا‪١‬ؿایه ‪٦١‬ؽ ٌ تنگ ظفتی این کنٍؼ کمک متٍظه افت‬
‫‪ . ۳ . ۳‬شادص ىای ميم تٍضعً اقتصادی‬
‫ةؽصی اؾ ا‪٥‬تياظظانان ماصً ىای کمی ؼا اؼایً منٍظه انع ٌ ةؽصی ماصً ىای کي‪٢‬ی ؼا م‪ٚ‬ؽ‪١‬ی منٍظه‬
‫انع کً این ماصً ىا ننان ظىنعه ميؿان تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تگی کنٍؼىافت‪:‬اگؽچً ىؽ یک اؾ کنٍؼىای کمرت‬
‫تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً ٌ یا کنٍؼ ىای تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً ظاؼای ٌیژگی ىای مؽةٍِ ةً صٍظ ىقتنع اما میتٍان اؾ ظیع‬
‫تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی م‪٦‬ایقً ای میان آنيا انخام ظاظ‪ .‬این م‪٦‬ایقً ةً کمک ماصً ىای تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‬
‫‪22‬‬
‫امکان پػیؽ می مٍظ )‪.‬‬

‫‪ . ۱ . ۳ . ۳‬تٍلید نادالص ملی‬

‫اٌلني ماصً انعاؾه گريی تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی می ةامع کً ‪ٙ‬تاؼت اؾ اؼؾل متام کاالىا ٌ صعمات نيای‬
‫تٍليع معه ةً ‪٥‬يمت حاؼی ّی یک ظٌؼه مالی م‪ٚ‬ني م‪ٚ‬مٍال یکقال افت‪ .‬ىؽ ‪٥‬عؼ یک کنٍؼ ‪GNP‬‬
‫ةاالتؽی ظامتً ةامع ظاؼای ‪٥‬عؼت‪ ،‬ثؽٌت ٌ امکانان ةينرت افت‪ .‬این ماصً تا رعی گمؽاه کننعه افت‬
‫ؾیؽا مت‪ٞ‬ريىای افافی نٖري ؼمع ‪٥‬يمت ىا‪ ،‬ؼمع حم‪ٚ‬يت‪ ،‬تٍؾی‪ ٛ‬حم‪ٚ‬يت‪ ،‬تٍؾی‪ ٛ‬ظؼآمع‪ ،‬الٍظگی مزيٓ‬
‫ؾیقت ٌ ا‪٥‬تياظ ؾیؽ ؾمينی ان‪ٚ‬کاـ منافث ظؼآن نعاؼنع‪ .‬ةناةؽ این ماصً ظیگؽی ةنام تٍليع ناصالً‬
‫ٌا‪ٚ٥‬ی رسانً م‪ٚ‬ؽ‪١‬ی معه کً ة‪َٚ‬ی مت‪ٞ‬ريىای افافی ظؼآن من‪ٚ‬کك می گؽظظ‪.‬‬

‫‪ . ۲ . ۳ . ۳‬تٍلید ٌاقعی رسانً‬

‫‪ٙ‬تاؼت اؾ ت‪٦‬قيم تٍليعات ناصالً ملی ةً ‪٥‬يمت ىای ثاةت ةؽ کل حم‪ٚ‬يت کنٍؼ می ةامع‪ .‬این ماصً‬
‫مت‪ٞ‬ريىای ؼمع حم‪ٚ‬يت ٌ ؼمع ‪٥‬يمت ىا ؼا ان‪ٚ‬کاـ می ظىع ٌلی اثؽ تٍؾی‪ ٛ‬ظؼآمع‪ ،‬تٍليع ةؽای صٍظ‬
‫مرص‪ ،٠‬ا‪٥‬تياظ ؾیؽ ؾمينی ٌ آلٍظگی مزيٓ ؾیقت ؼا من‪ٚ‬کك منی کنع‪ .‬پك ةایع اؾ ماصً ظیگؽی‬
‫‪23‬‬
‫افت‪٢‬اظه گؽظظ‪.‬‬

‫‪22‬ارةاب‪ ،‬حمید رضا‪ .)1389( .‬تجارت ةین امللل‪ .‬تهران نرشنی‪ ،‬ص ‪۳۴‬‬

‫‪23‬عرفانی‪ ،‬عتدالجمیل‪ .)1397( .‬مىنع و چالش های فراروی تىسعه در افغانستان‪ .‬کاةل‬

‫‪24‬‬
 ‫‪. ۳ . ۳ . ۳‬تٍسیع درآمد‬
‫‪ٙ‬تاؼت اؾ فيم ظؼآمع ا‪١‬ؽاظ اؾ ظؼآمع ملی ظؼ یک کنٍؼ می ةامع‪ .‬ةناء ؼ‪١‬اه حام‪ ًٚ‬ةقتگی ةً تٍؾی‪ ٛ‬ظؼآمع‬
‫منافث ظؼ یک کنٍؼ ظاؼظ‪ .‬تٍؾی‪ ٛ‬ظؼآمع ظؼ کنٍؼىای ظؼرال تٍف‪ ًٚ‬ناةؽاةؽ می ةامع نقتت ةً کنٍؼىای‬
‫تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً‪ .‬ةؽای انعاؼه گريی تٍؾی‪ ٛ‬ظؼآمع اؾ اةؿاؼىای ماننع منزنی لٍؼنؿ‪ ،‬رضیث حينی‪ ،‬ماصً تایل‬
‫‪24‬‬
‫ٌ م‪ٚ‬ياؼ اتکينقٍن افت‪٢‬اظه می گؽظظ‪.‬‬

‫‪ٌ . ۴ . ۳ . ۳‬ضعت فقز‬

‫‪٦١‬ؽ ٌ تيیعفتی یا تنگعفتی ةً م‪ٚ‬نای ٌٍ‪ٚ‬یتی افت کً ‪١‬ؽظ ‪١‬ا‪٥‬ع میؿان م‪ٚ‬ینی ظاؼای ىای ماظی یا‬
‫پٍل ةامع ‪.‬م‪ٚ‬یاؼی ظیگؽی ةؽای انعاؾه گیؽی ظؼحً تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تگی یک کنٍؼ ٌف‪ٚ‬ت ‪٦١‬ؽ میتامع‪ٌ .‬ف‪ٚ‬ت‬
‫‪٦١‬ؽ ةً ظٌ ‪ٙ‬امل ةقتگی ظاؼظ‪ :‬فْس متٍفٓ ظؼامع ملی ٌ ظؼحً ناةؽاةؽی ظؼ تٍؾی‪ ٛ‬ظؼآمع ‪.‬ظؼ ىؽ فْس‬
‫ظؼآمع ملی رسانً‪ ،‬ىؽچً تٍؾی‪ ٛ‬ظؼآمع نا‪ٙ‬اظالنً تؽ ةامع‪ ،‬ميؿان ‪٦١‬ؽ ةينرت افت‪ .‬مت‪٦‬اةال ىؽچی فْس‬
‫متٍفٓ ظؼآمع پایني تؽ ةامع‪ ،‬ميؿان ‪٦١‬ؽ ةينرت افت‪ .‬آماؼىا ننان می ظىع کً یک فٍم حم‪ٚ‬يت ظؼ‬
‫‪25‬‬
‫کنٍؼىای ظؼ رال تٍف‪ ًٚ‬اؾ ‪٦١‬ؽ ؼند می ةؽنع‬

‫‪ . ۵ . ۳ . ۳‬نزخ اشتغال‬
‫ىؽچً ت‪ٚ‬عاظ ةينرتی اؾ نريٌی کاؼ ‪ٚ١‬ال حام‪ ًٚ‬ةً کاؼ متام ٌ‪٥‬ت من‪ٍٞ‬ل مٍنع ٌ نقتت ما‪ٝ‬لني ةً کل‬
‫نريٌی کاؼ حام‪ ًٚ‬ا‪١‬ؿایه یاةع‪ ،‬تٍليعات ناصالً ملی‪ ،‬ظؼآمع ٌا‪ٚ٥‬ی رسانً ٌ ؼ‪١‬اه ا‪٥‬تياظی حام‪ ًٚ‬ا‪١‬ؿایه‬
‫می یاةع‪ .‬ا‪١‬ؿایه نؽش امت‪ٞ‬ال ةا‪ٙ‬ث کاىه ةؽصی منکالت ماننع‪ :‬تٍؾی‪ ٛ‬نامنافث ظؼآمع‪ ،‬حؽم ٌ حنایت‬
‫ٌ ا‪ٙ‬تياظ می کؽظظ‪ .‬نؽش امت‪ٞ‬ال ماصً منافث ةؽای انعاؾه گريی ظؼحً تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تگی کنٍؼ ىافت‪.‬‬

‫‪ . ۶ . ۳ . ۳‬تغیز ضادتار اقتصادی‬

‫اٌلني ا‪٥‬تياظظانی کً ةً این مٍٍٍ٘ پؽظاصتً کٍلني کٍالؼک افت‪ .‬ت‪ٞ‬ري فاصتاؼ ةً م‪ٚ‬نی ا‪١‬ؿایه فيم‬
‫نريٌی کاؼ ٌ اؼؾل ا‪١‬ؿٌظه ظؼ ةضه ىای صعمات ٌ ىن‪ٚ‬ت نقيت ةً ةضه کناٌؼؾی افت کً ظؼ ‪١‬ؽاینع‬
‫ّتي‪ٚ‬ی تٍف‪ ًٚ‬ىٍؼت می گريظ‪.‬‬

‫‪ . ۷ . ۳ . ۳‬متزکش سدایی ٌ افشایش نزخ مشارکت‬

‫ٌاگػاؼ کؽظن امٍؼ ا‪٥‬تياظی ةً مناّ‪ٌ ،٧‬الیات‪ ،‬ميؽىا ٌ ؼٌفتاىا ٌ کاىه رخم ‪ٚ١‬اليت ىای ا‪٥‬تياظی‬
‫ظٌلت ٌفپؽظن آن ةً مؽظم ةً منٍٖؼ ا‪١‬ؿایه کاؼایی ؼا متؽکؿ ؾظایی می گٍینع‪ .‬ميؿان مناؼکت ؾنان ظؼ‬

‫‪24‬عرفانی‪ ،‬عتدالجمیل‪ .)1397( .‬مىنع و چالش های فراروی تىسعه در افغانستان‪ .‬کاةل‪.‬ص‪۵۶‬‬

‫‪25‬ارةاب‪ ،‬حمید رضا‪ .)1389( .‬تجارت ةین امللل‪ .‬تهران نرشنی‪ ،‬ص‪۳۲‬‬

‫‪25‬‬
‫‪ٚ١‬اليت ىای ا‪٥‬تياظی ٌ ةؽنامً ؼیؿی ىای احتام‪ٙ‬ی ماصً ميم تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً گی مزقٍب می مٍظ‪ .‬ةً‬
‫ىؽ انعاؾه کً ميؿان متؽکؿ ؾظایی ٌ نؽش مناؼکت ؾنان ةينرت ةامع کنٍؼ تٍف‪ ًٚ‬فا‪١‬تً تؽ تل‪٦‬ی می‬
‫‪26‬‬
‫مٍظ‪.‬‬

‫‪ . ۸ . ۳ . ۳‬دضرتضی ةً امکانات ةيداشتی‬

‫یکی ظیگؽ اؾ ماصً ىای تٍف‪ ،ًٚ‬ظفرتفی ةً امکانات ةيعامتی نٖري آب آماميعنی فامل‪ ،‬پایني ةٍظن‬
‫نؽش مؽگ ٌ مري کٍظکان ٌ ةاال ةٍظن اميع ةً ؾنعگيقت‪ .‬ا‪ٝ‬لث مؽظم ظؼ کنٍؼىای ظؼرال تٍف‪ ًٚ‬اؾ‬
‫ماصً ىای امکانات ةيعامتی مزؽٌم انع‪.‬‬

‫‪ . ۹ . ۳ . ۳‬دضرتضی ةً امکانات امٍسشی‬

‫تاکيع فاؾمان ملل متزع ةؽ گقرتل امکانات آمٍؾل ٌ ظفرتفی آفان ٌ ؼایگان امکانات آمٍؾمی ةؽای‬
‫ىمً افت‪ .‬ىؿینً ىای آمٍؾل ظؼ کنٍؼىای ظؼ رال تٍف‪ ًٚ‬ةيقاؼ ةاال افت ٌلی کي‪٢‬يت آمٍؾل نقتت‬
‫ةً ظانه ؼٌؾ حيان پایني افت‪ .‬ةناء رشِ کا‪١‬ی حيت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تگی اؾ حنتً آمٍؾل اینقت کً نٖام‬
‫‪27‬‬
‫آمٍؾمی این کنٍؼ ىا ةً فْس ةاالتؽین نٖام ىای آمٍؾل ظنيا اؼت‪٢‬ا یاةع‪.‬‬

‫‪ . ۴ . ۳‬مٍانع تٍضعً در کشٍر ىای کمرت تٍضعً یافتً‬

‫ةً ظلیل ت‪٢‬اٌتيای ‪١‬ؽىنگی‪ ،‬احتام‪ٙ‬ی‪ ،‬فیافی ٌ ا‪٥‬تياظی میان کنٍؼ ىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً‪ ،‬منی‬
‫تٍان نٖؽیً ٌارع ظؼ مٍؼظ تٍف‪ ًٚ‬کنٍؼىا مضتل‪ ٣‬اؼایً کؽظ‪ٌ .‬لیکن این کنٍؼىا ةا ةؽصی مٍان‪ٌ ٛ‬‬
‫مزعٌظیت ىا کً ظؼ ٌا‪ٌ ٛ٥‬یژگی ىای منرتک آنيا می ةامع ؼٌ ةؽٌ ىقتنع‪ .‬ةؽصی اؾین مٍان‪ٙ ٛ‬تاؼت انع‬
‫اؾ‪ :‬نؽش ؼمع حم‪ٚ‬یت‪ ،‬تٍؾی‪ ٛ‬نامنافث ظؼآمع‪ ٣ٍٚ ،‬ةضه کناٌؼؾی ‪ ،‬کمتٍظ ‪ٍٙ‬امل تٍلیع‪ ،‬ةعىی‬
‫صاؼحی می ةامع‪.‬‬
‫‪ . ۱ . ۴ . ۳‬نزخ رشد جمعیت‬
‫نؽش ؼمع حم‪ٚ‬یت اؾ ةؿؼگرتین مٍان‪ ٛ‬ةؽ رس ؼاه تٍف‪ ًٚ‬کنٍؼىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً افت‪ .‬نؽش ؼمع ةاالی‬
‫حم‪ٚ‬یت اؾ ٌیژگی ىای ‪٥‬ؽن ةیقتم ةٍظه افت‪ .‬اؾ آن حا کً ةقیاؼی اؾ کنٍؼىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً ةً‬
‫اثؽات نا مْلٍب این ا‪١‬ؿایه حم‪ٚ‬یت ةؽ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی کنٍؼ مان پی ةؽظنع‪ ،‬ا‪٥‬عام ةً کنرتٌل آن‬
‫منٍظه انع‪ .‬ؾیؽا چنین ؼمع رسی‪ ٛ‬حم‪ٚ‬یتی ظؼ کنٍؼ ىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً ‪ ،‬ةا‪ٙ‬ث مزعٌظیت رسمایً‬
‫گػاؼی ٌ ظؼ نتیخً ی مزعٌظیت ا‪١‬ؿایه ةاؾظىی نیؽٌی کاؼٌ ظؼآمع می گؽظظ‪ .‬اؾ ّؽ‪ ٠‬ظیگؽ نؽش ؼمع‬

‫‪26‬عرفانی‪ ،‬عتدالجمیل‪ .)1397( .‬مىنع و چالش های فراروی تىسعه در افغانستان‪ .‬کاةل‪.‬ص‪۵۶‬‬
‫‪27‬ارةاب‪ ،‬حمید رضا‪ .)1389( .‬تجارت ةین امللل‪ .‬تهران نرشنی‪ ،‬ص ‪۳۲‬‬

‫‪26‬‬
‫رسی‪ ٛ‬حم‪ٚ‬یت‪ ،‬تؽکیث فنی حم‪ٚ‬یت ؼا ت‪ٞ‬یؽ میعىع‪ ،‬ةٍْؼی کً ظؼ صانٍاظه ىا ظؼ م‪٦‬ایقً ةا ت‪ٚ‬عاظ ةؿؼگ‬
‫فاالن ما‪ٝ‬ل ٌ مٍلع‪١ ،‬ؽؾنعان ٌاةقتً ةینرتی ةً ٌحٍظ می آیع‪ .‬چنین ٌٍ‪ٚ‬یتی کاىه نؽش پك انعاؾ ٌ‬
‫ةً ّت‪ ٛ‬آن کاىه رسمایً گػاؼی ؼا ةً ظنتال ظاؼظ‪ .‬ةؽصی م‪ٚ‬ت‪٦‬یع انع کً ا‪١‬ؿایه حم‪ٚ‬یت رضٌؼتا ةً‬
‫کاىه نؽش پك انعاؾ منی انخامع اما مقلام ةؽ ‪ٍٙ‬امل رسمایً ىای انقانی اؾ ّؽی‪ ٧‬مزعٌظیت ظؼ ةؽنامً‬
‫ىا ی چٍن ت‪ٞ‬ػیً کٍظکان ٌ ‪١‬ؽاىم آٌؼظن رشایٓ منافث تزيیلی تاثیؽ می گػاؼظ ٌ ةؽىؿینً ىای ‪ٙ‬مٍمی‬
‫‪28‬‬
‫ظٌلت ‪١‬ناؼ میاٌؼظ‬
‫‪. ۲ . ۴ . ۳‬تٍسیع درآمد‬
‫‪ٙ‬الٌه ةؽ فْس پاین ظؼآمع رسانً‪ ،‬تٍؾی‪ ٛ‬نا‪ٙ‬اظالنً ظؼآمع نیؿ مٍحث تنعیع پعیعه ‪٦١‬ؽ ظؼ کنٍؼ ىای کمرت‬
‫تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً معه ٌ ةً ظلیل ‪٦١‬ؽ‪ ،‬فؤ ت‪ٞ‬ػیً ظؼ فْس نقتتا ٌفی‪ٚ‬ی ظؼین کنٍؼ ىا مناىعه می مٍظ‪.‬اؾ‬
‫آنخای کً ؼایًْ مقت‪٦‬می ةین ت‪ٞ‬ػیً ٌ کاؼایی حقمی ٌ ‪١‬کؽی ٌحٍظ ظاؼظ‪ ،‬لػا فؤ ت‪ٞ‬ػیً ظؼین کنٍؼ ىا‬
‫اؾ حملً ‪ٍٙ‬املی افت کً ظؼ ؼٌنع تٍف‪ ًٚ‬ایخاظ اصالل میکنع‪ .‬حيل ٌ ةیقٍاظی‪ ،‬فْس پایین ةيعامت‬
‫‪ٙ‬مٍمی ٌ نتٍظ ظیگؽ امکانات ؼ‪١‬اىی اؾ ‪٥‬تیل آب آمامیعنی فامل ٌ تقيیالت آمٍؾمی ‪ ،‬ظؼفْس گقرتظه‪،‬‬
‫اؾ ظیگؽ پعیعه ىای ناصٍماینعی ىقتنع کً ةً ظلیل ٌحٍظ ‪٦١‬ؽ ٌ فْس پایین ظؼامع رسانً ظؼین کنٍؼىا‬
‫ظیعه می مٍنع‪.‬‬
‫‪ . ۳ . ۴ . ۳‬ضعف ةذش کشاٌرسی‬
‫ةضه کناٌؼؾی می تٍانع ن‪٦‬ه کلیعی ؼا ‪١‬ؽاینع تٍف‪ ًٚ‬ظامتً ةامع‪ .‬تٍلیع مزيٍالت کناٌؼؾی ظؼ‬
‫ةقیاؼی اؾ کنٍؼىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً‪ٙ ،‬معتا ةً نیؽٌی انقانی ٌاةقًْ افت ٌلیکن تٍلیع رسانً ا‪١‬ؽاظ‬
‫کً ظؼ ةضه کناٌؼؾی من‪ٍٞ‬ل ةکاؼ ىقتنع پایین افت‪ .‬اؾیرنٌ ‪ٝ‬ػای مٍؼظ نیاؾ صٍظ ٌ صانٍاظه صٍیه ؼا‬
‫ةً فضتی تامین می کنع ٌ ةً نعؼت ماؾاظی ٌحٍظ ظاؼظ کً ةً ظیگؽان ‪ٙ‬ؽًٍ منایع‪ .‬ةکاؼگیؽی تکنالٍژی‬
‫حعیع ظؼ ةضه کناٌؼؾی اؾ اىمیت ةقیاؼی ةؽصٍؼظاؼ افت‪ .‬اگؽ ظؼ کنٍؼی ماؾاظ ظؼ ةضه کناٌؼؾی‬
‫ٌحٍظ نعامتً ةامع ٌ نیاؾىای ‪ٝ‬ػای ا‪١‬ؽاظ ما‪ٝ‬ل ظؼ ةضه ‪ٝ‬یؽ کناٌؼؾی تامین ننٍظ‪ ،‬ظؼآن کنٍؼ امکان‬
‫تٍلیع کاالىای ىن‪ٚ‬تی مٍؼظ نیاؾ ةؽای ظفتیاةی ةً فْس ةاالتؽی اؾ تٍف‪ٌ ًٚ‬حٍظ نضٍاىع ظامت‪ .‬ظؼ‬
‫ةؽصی اؾ کنٍؼىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً ‪ ،‬ةضه ‪ٙ‬معه تٍلیعی ٌ ظؼآمعىای راىل اؾ کناٌؼؾی ‪ٙ‬ایع‬
‫ىارتان ؾمین ٌ ةضه کٍچکی اؾ آن نيیث کناٌؼؾان مینٍظ‪ٝ .‬التا تً ظلیل ٌحٍظ اینگٍنً ؼٌميای‬
‫مالکیت ٌافت‪٢‬اظه اؾ ؾمین افت کً کناٌؼؾان انگیؿه چنعانی ةؽای ا‪١‬ؿایه ةيؽه ٌؼی صٍظ نعاؼنع‪.29‬‬

‫‪28‬یىسف ذراقی‪ .) 1379 (.‬تىسعه و کشىرهای تىسعه نیافته‪ ،‬رشکت سهامی انتشار‪ .‬ص ‪30‬‬

‫‪ 29‬شتان‪ ،‬دکتىر محمد انىر و اسد‪ ،‬دکتىر محمد نعیم‪.)1375( .‬اقتطاد ةین املللی‪.‬ص ‪۴۳‬‬

‫‪27‬‬
 ‫‪ . ۴ . ۴ . ۳‬کمتٍد عٍامل تٍلید‬
‫ناکا‪١‬ی ةٍظن ‪ٍٙ‬امل تٍلیع ةً ٌیژه کمتٍظ رسمایً انقانی ٌ مٍحٍظی رسمایً (مامل‪ :‬مامین آالت ٌ‬
‫تخيیؿات کاؼصانً حات ‪ ٌ ،‬تافیقات) اؾ ميمرتین ظاالیل پایین ةٍظن فْس تٍلیع ظؼ کنٍؼىای کمرت‬
‫تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً افت‪ .‬اگؽ چً کنٍؼىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً اؾ نیؽٌی کاؼی ‪١‬ؽاٌان ةؽصٍؼظاؼ انع‪ .‬اما ة‪َٚ‬ا‬
‫ظاؼای مياؼت ٌ تضيً منافث نیقتنع‪ .‬لػا ةا ‪٦١‬عان نیؽٌی کاؼماىؽ مٍاحً انع ٌ ةً ىمین ظلیل ٕؽ‪١‬یت‬
‫حػب رسمایً ظؼین کنٍؼىا پایین افت‪ .‬ةٍْؼی کلی ظؼ کنٍؼىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً کمتٍظ نیؽٌی‬
‫انقانی ماىؽ ٌ مٍحٍظی رسمایً ‪ ،‬تضيیً نامنافث رسمایً ٌ پایین ةٍظن ‪٥‬عؼت حػب رسمایً‪ ،‬ةاؾظىی‬
‫‪32‬‬
‫مناة‪ ٛ‬تٍلیع ةً ّت‪ ٛ‬آن تٍلیع ملی ؼا مزعٌظ کؽظه افت‬
‫نکتً ظیگؽ اینکً چٍن ظؼین حٍام‪ ٛ‬تٍان پك انعاؾ کم افت ٌ ىؽ آنچً تٍلیع می مٍظ ةً مرص‪ ٠‬میؽفع‪،‬‬
‫فْس رسمایً گػاؼی پایین افت‪ .‬ةعٌن رسمایً گػاؼی‪ ،‬مٍحٍظی رسمایً ىؽگؿ ؼمع نضٍاىع کؽظ‪ ٌ .‬ظؼآمع‬
‫کامکان ظؼ فْس پایین صٍظ ةا‪٥‬ی صٍاىع مانع‪ .‬ظؼآمع پایین امکان پك انعاؾ ظؼین حٍام‪ ٛ‬ؼا ‪١‬ؽاىم منی‬
‫آٌؼظ ٌ ةً نٖؽ میؽفع کً این کنٍؼىا ىؽگؿ نتٍاننع اؾین منکل ؼىایی یاةنع‪.‬‬
‫ةناةؽ این کنٍؼىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً ةً منٍٖؼ ظفتیاةی ب ؼمع ٌ تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ مرص‪ٚ١ ٠‬لی صٍظ تا‬
‫رعٌظی رص‪ ٠‬نٖؽ کننع‪ .‬تا ةتٍانع ؾمینً ىای انتامت رسمایً ٌ امکان تٍلیع ةینرت ظؼآینعه ؼا ‪١‬ؽاىم‬
‫فاؾنع‬
‫‪ . ۵ . ۴ . ۳‬ةدىی دارجی‬
‫کا‪١‬ی نتٍظن پك انعاؾ ملی ةً منٍٖؼ تامین نیاؾ ىای رسمایً گػاؼی ظؼ کنٍؼ ىای کمرت تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً‬
‫فتث مع تا ةقیاؼی اؾ ةانکيای صاؼحی ٌام ةگیؽظ‪ .‬اما ةً ظلیل ت‪ٞ‬یؽ فیافت کنٍؼىای تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً‬
‫رسمایً گػاؼی ٌام ىا ظؼ پؽٌژه ىای نامٍ‪ ٌ ٧١‬کاىه ت‪٦‬اٍا ةؽای مزيٍالت ىاظؼاتی کنٍؼىای کمرت‬
‫‪31‬‬
‫تٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً‪ ،‬مٍحث ةتاؼ آمعن ةعیيی صاؼحی ةؽای این کنٍؼىا مع‪.‬‬
‫‪ٌ . ۵ . ۳‬یژو گی ىای ميم تٍضعً اقتصادی‬
‫اؾ متارث گػمتً این ٍّؼی میتٍان نتیخً گؽ‪١‬ت کً تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ظاؼای م‪٢‬يٍم گقرتظه ٌ ةقیاؼ‬
‫پیچیعه افت ٌ ةً ىمین حيت اؼایً ت‪ٚ‬ؽی‪ ٣‬ظ‪٥‬ی‪ ٌ ٧‬کامل اؾ آن آفان نیقت‪ .‬ةٍْؼ کلی تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‬
‫ظاؼای ٌیژگی ىای افت کً تز‪ ٧٦‬تٍف‪ٌ ًٚ‬ا‪ٚ٥‬ی ؼا امکان پػیؽ می فاؾظ‪ .‬این ٌیژگی ىا ‪ٙ‬تاؼت انع اؾ‪:‬‬

‫‪30‬یىسف ذراقی‪ .) 1379 (.‬تىسعه و کشىرهای تىسعه نیافته‪ ،‬رشکت سهامی انتشار‪ .‬ص ‪3۲‬‬

‫‪31‬ستانکزی‪ ،‬محمد نارص‪ .)1368 (.‬وضع تجارت خارجی افغانستان‪ ،‬ص ‪17 – 15‬‬

‫‪28‬‬
 ‫‪ . ۱ . ۵ . ۳‬تدریجی ةٍدن‬
‫تزٍل ‪١‬کؽی ٌ ‪١‬ؽىنگ ؾمینً فاؾ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی افت‪ .‬چنین حؽیانی منی تٍانع ةً یک ةاؼه ٌ یا ظؼ‬
‫کٍتاه معت ؼش ظىع‪ .‬تزٍل ظؼ اة‪ٚ‬اظ ٌ فاصتاؼىای احتام‪ٙ‬ی‪ ،‬ةنیاظ فاؾمانی‪ ،‬نگؽل ىا ٌ ةاٌؼىای مؽظم‬
‫ظؼ ّی ؾمان ىٍؼت میگیؽظ‪ ٌ .‬ماىیتا امؽ تعؼیخی افت ‪.‬ةيتٍظ ؼٌميای تٍلیع‪ ،‬ا‪١‬ؿایه کاؼایی تٍلیع‪،‬‬
‫اةعا‪ٙ‬ات ٌ اصتاؼا‪ٙ‬ات‪ ،‬راىل مامؼفت ٌ کٍمه ىا ی مت‪٢‬کؽان ٌ ظاننمنعان ظؼ ّی معت ؾمان‬
‫ٍّالنی افت‪ .‬ةً ‪ٙ‬الٌه ةً کاؼگیؽی ؼٌميای ‪١‬نی حعیع‪ ،‬ظؼٌن ؾا معن ٌ رس انخام گقرتل آن ةً کلیً‬
‫فٍْذ حام‪ ًٚ‬اؾ حملً رضٌؼیات امؽ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی افت‪ .‬چنین ‪١‬ؽاینع ةً فاظگی ممکن منیگؽظظ‪.‬‬
‫ؾیؽا ةکاؼگیؽی‪ ،‬حػب ٌ اما‪ ًٙ‬ؼٌميای ‪١‬نی حعیع نیاؾ ةً ةؽنامً ؼیؿی ٌ ؾمان نقتتا ٍّالنی ظاؼظ‪.‬‬
‫ةؽای افت‪٢‬اظه اؾ ؼٌميای ‪١‬نی حعیع ؼٌميای تٍلیع مکانیؿه اةتعا ةایع ؾمینً منافث ‪١‬ؽاىم گؽظظ‪ .‬ی‪ٚ‬نی‬
‫ةایع اةتعا ؼٌميای فنتی ٌ اةؿاؼىای اةتعای کناؼ گػامتً مٍظ ٌ یا کمرت اؾ آن افت‪٢‬اظه مٍظ‪ .‬ىمچنین ةا‬
‫آمٍؾل نیؽٌی انقانی ؾمینً ‪١‬کؽی ٌ ‪١‬ؽىنگی ٌ تکنیکی الؾم ةؽای انخام این امؽ ميم ‪١‬ؽاىم گؽظظ‪ .‬کً‬
‫التتً آمٍؾل ٌ تؽةیت نیؽٌی انقانی متضيً ٌ ماىؽ ةً ةؽنامً ؼیؿی ىای ظ‪٥‬ی‪ ٌ ٧‬معت ؾمان نقتتا‬
‫ٍّالنی نیاؾ ظاؼظ‪ .‬ةناةؽین ‪١‬ؽاینع تٍف‪١ ،ًٚ‬ؽاینع تعؼیخی افت ٌ ظؼ چنین رشایٓ افت کً تٍف‪ ًٚ‬ةً‬
‫‪32‬‬
‫نزٍه منافث تز‪ ٧٦‬می یاةع‬
‫‪ . ۲ . ۵ . ۳‬دٍد گزدانی ٌ اضتمزار‬
‫ٌیژگی ظٌم ‪١‬ؽاینع تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی‪ ،‬صٍظگؽظانی ٌ افتمؽاؼآن افت‪ .‬ظؼ ىؽ چنع ظىً یک ةاؼ ا‪٥‬تياظی‬
‫حيانی ةً ةزؽان ؼٌةؽٌ می مٍظ‪ .‬این ةزؽان ىای یین املللی اصتالالت ؼا ظؼ ا‪٥‬تياظ کنٍؼىای مضتل‪٣‬‬
‫ةً ٌیژه کنٍؼىای کً ظاؼای فاصتاؼ ا‪٥‬تياظی منقخم نیقتنع ةً ةاؼ می آٌؼظ‪ .‬ةٍْؼ کلی مٍکيای‬
‫ا‪٥‬تياظی ٌ اصتالل نامی اؾ ةزؽان ىای ةین املللی ؼٌنع تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ؼا کنع میکنع ٌ رتی گاىی‬
‫مٍحث تٍ‪ ٣٥‬کامل آن می مٍظ‪.‬اگؽ متام نياظىای ا‪٥‬تياظی – احتام‪ٙ‬ی یک کنٍؼ مامل‪ :‬مٍفقات‬
‫پٍلی‪ٌ ،‬ارع ىای تٍلیعی ٌ صعماتی‪ ،‬ظفتگاه ىای اظاؼی ٌ نياظ ىای ‪٥‬انٍن گػاؼی‪ ،‬ظؼ یک متکً‬
‫مؽتتٓ ٌ ىامىنگ ةا یکعیگؽ ‪ٙ‬مل کننع ظؼ ىٍؼت ةؽٌؾ چنین ةزؽانيای ةا انعک ٌ‪٥ ً٢٥‬اظؼ صٍاىنع ةٍظ‬
‫‪33‬‬
‫ةً رؽکت ظؼ مقیؽ تٍف‪ ًٚ‬اظامً ظىع‬

‫‪ 32‬شتان‪ ،‬دکتىر محمد انىر و اسد‪ ،‬دکتىر محمد نعیم‪.)1375( .‬اقتطاد ةین املللی‪.‬ص ‪۴۳‬‬
‫‪ 33‬شتان‪ ،‬دکتىر محمد انىر و اسد‪ ،‬دکتىر محمد نعیم‪.)1375( .‬اقتطاد ةین املللی‪.‬ص ‪۴۳‬‬

‫‪29‬‬
 ‫‪ . ۳ . ۵ . ۳‬دٍد اتکایی‬
‫ٌیژگی ميم ظیگؽ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی صٍظ اتکایی افت‪ .‬ةؽای اینکً ظؼ ‪١‬ؽاینع تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی اصتاللی‬
‫ایخاظ ننٍظ رضٌؼی افت کً کنٍؼ ظؼ حؽیان تٍلیع کاالىای افرتاتیژیگ ٌ مٍؼظنیاؾ حام‪ ًٚ‬ةً ‪ٍٙ‬امل‬
‫تٍلیع صاؼحی ٌاةقتگی کلی نعامتً ةامع این ‪ٙ‬عم ٌاةقتگی ؼا صٍظ اتکایی می منایع‪.‬‬
‫اگؽ چً ظؼ ظنیای امؽٌؾ ت‪٦‬ؽیتا کنٍؼی یا‪١‬ت منی مٍظ کً ةناةؽ ظالیل ماننع کمتٍظ مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی ٌ مٍاظ‬
‫اٌلیً صام ظؼ ةؽصی مناّ‪ ٧‬حيان‪ ،‬نیاؾ ىای تکنالٍژی ٌ ةاالصؽه مالرٖات ا‪٥‬تياظی‪ ،‬ةً صاؼج ٌاةقتگی‬
‫نعامتً ةامع‪ .‬اما چنین ٌاةقتگی ىای ةؽای کنٍؼىای ظؼ رال تٍف‪ ًٚ‬اؾ رقافیت ةینرتی ةؽصٍظاؼ‬
‫افت‪ .‬رضٌؼی افت کً کنٍؼ ىای مػکٍؼ ةا احؽای فیافت ىای منافث ٌ اتضاغ تعاةیؽ الؾم این‬
‫‪34‬‬
‫ٌاةقتگی ىا ؼا کاىه ظىنع‪.‬‬
‫‪ . ۴ . ۵ . ۳‬دٍد کفایی‬
‫ٌیژگی چياؼم تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی صٍظک‪٢‬ایی افت‪ .‬ةً منٍٖؼ تزکیم پایً ىای ‪١‬ؽاینع تٍف‪ ًٚ‬الؾم افت کً‬
‫کنٍؼ ظؼ تٍلیع کاالىای افرتاتیژیک صٍظک‪٢‬ا گؽظظ‪ .‬ةً ‪ٙ‬تاؼتی کنٍؼ ةایع ظؼ تٍلیع کاالىای کً ظؼ تامین‬
‫نیاؾ ىای اٌلیً ن‪٦‬ه افافی ظاؼن صٍظ ک‪٢‬ا ةامع‪ .‬ةؽای مثال‪ :‬ا‪ٞ١‬انقتان ةایع ظؼ ةضه کناٌؼؾی ٌ‬
‫تامین نیاؾىای اٌلیً صٍظ ک‪٢‬ا ةامع‪ .‬ممکن افت کنٍؼی ةناةؽ ظالیل گٍناگٍن ماننع رشایٓ ح‪ٞ‬ؽا‪١‬یای‪،‬‬
‫کمتٍظ مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی‪ٝ ٌ ،‬یؽه نتٍانع اینگٍنً کاالىای ا‪٥‬تياظی تٍلیع کنع ظؼین ىٍؼت ةایع ةا ّؽاری ٌ‬
‫احؽای ةؽنامً ؼیؿی ىای ىزیس ٌ تعؼیخی ٌ فیافت گػاؼی منافث ىؿینً تٍلیع آن ىا کاىه ظىع‪.‬‬
‫‪ . ۵ . ۵ . ۳‬تٍضعً پایدار‬
‫ت‪ٚ‬ؽی‪ ٣‬ىا‪ :‬تٍف‪ ًٚ‬ی افت کً ارتیاحات نقل رارض ؼا ةعٌن لْمً ؾظن ةً تٍانایی تامیین نیاؾىای نقل‬
‫ىای آتی‪ ،‬ةؽآٌؼظه می منایع‪ .‬ا‪١‬ؿایه پایعاؼظؼ تٍلیع ٌ مرص‪ ٠‬کاالىا ٌ صعمات کً مؽةٍِ ةً نیاؾىای‬
‫اٌلیً ةٍظه ٌ کی‪٢‬یت ؾنعگی ؼا اؼت‪٦‬ا میعىنع‪ .‬این کاؼةایع ىمؿمان ةاکاىه ةيؽه ةؽظاؼی اؾ مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی ٌ‬
‫مٍاظ فمی ٌ پؽاگنعه ؾةالً ىا ٌ ظؼ چؽصً ؾنعگی ةامع تا تامین نیاؾىای نقل آینعه ؼا ظچاؼ مضاّؽه‬
‫نقاؾنع ىؽ نقل ةایع مناة‪ ٛ‬آب‪ ،‬ىٍا‪ ،‬صاک ؼا ةعٌن آلٍظگی ىا ؾمانیکً این مناة‪ ٛ‬ةؽ ؼٌی کؽه ؾمین ةٍظه‬
‫انع ر‪ ٗ٢‬منٍظ ٌ ةؽای نقل ة‪ٚ‬ع ةا‪٥‬ی گػاؼظ‪.‬‬
‫ةا تٍحً ةً مٍاؼظ غکؽ معه م‪ٚ‬لٍم می مٍظ کً نکتً اىلی ظؼ ةزث تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ ظفت یاةی ةً ؼٌل‬
‫منافث افت کً ظؼ ‪٥‬الث آن مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی ؾمین پایعاؼ مبانع‪ .‬منٍٖؼ اؾ پایعاؼمناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی این کً‬
‫‪١‬ؽىت افت‪٢‬اظه ٌ ةيؽه ةؽظاؼی اؾ آنيا ةؽای نقل ىای ة‪ٚ‬عی ىم ةا‪٥‬ی مبانع‪ .‬ةناةؽ این ظؼ تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ‬

‫‪34‬یىسف ذراقی‪ .)1379 (.‬تىسعه و کشىرهای تىسعه نیافته‪ ،‬رشکت سهامی انتشار‪ .‬ص ‪۲۲‬‬

‫‪30‬‬
‫نقل رارض ةایع ةً نیاؾ ىای صٍظ ةً گٍنً ای پافط ظىع کً نقل آتی نیؿ امکان پافط گٍیی ةً نیاؾ ىای‬
‫صٍظ ؼا ظامتً ةامع‪ .‬ةٍْؼکلی تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ ظاؼای فً حؿ اىلی احتام‪ٙ‬ی‪ ،‬ا‪٥‬تياظی‪ ٌ ،‬مزیٓ ؾیقت‬
‫افت‪ .‬ظؼ ٌا‪ ٛ٥‬تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ راىل ‪١‬يل منرتک این فً حؿ افت ٌ ةً ىمین حيت ظؼ چاؼچٍب این‬
‫م‪ٍ٦‬لً ةً مقایل احتام‪ٙ‬ی‪ ،‬ا‪٥‬تياظی‪ ٌ ،‬ؾیقت مزیْی پؽظاصتً مینٍظ‪ .‬ةعین م‪ٚ‬نا کً ظؼ تٍف‪ ًٚ‬پایعاؼ‬
‫ىع‪ ٠‬ظفتیاةی ةً فْزی اؾ تٍف‪ ًٚ‬افت کً اؾ نٖؽ احتام٘ مْلٍب ٌاؾ نٖؽ ا‪٥‬تياظی ‪٥‬اةل ظفرتفی ٌ‬
‫‪35‬‬
‫اؾ نٖؽ ؾیقت مزیْی پایعاؼ ةامع‪.‬‬

‫‪ . ۶ . ۳‬نقش ٌاىمیت عٍامل تٍلید ٌتأثیزات آن ةاالی تٍضعً اقتصادی‬

‫ىامن ٍّؼیکً یک کاالی صاو مؽةٍِ ‪ٍٙ‬امل تٍلیع‪ ،‬ةکاؼؼ‪١‬تً افت‪ ،‬تٍلیع ملی نیؿ تاة‪ٍٙ ٛ‬امل تٍلیع‬

‫ظؼفْس ملی می ةامع‪ٍٙ .‬امل تٍلیعةً چياؼظفتً ت‪٦‬قیم معه افت کً ‪ٙ‬تاؼت اؾ ؾمین‪ ،‬رسمایً ‪،‬نیؽٌی‬

‫کاؼٌتکنا لٍژی میتامع کً ما ظؼاین ‪١‬يل ن‪٦‬ه ىؽیک اؾ‪ٍٙ‬امل ‪ ٤ٍ١‬ؼا ةً تؽتیث رشذ صٍاىیم ظاظ‪.‬‬

‫‪ . ۹‬ۼ ‪ . ۸ .‬سمین یامناةع طتیعی ٌنقش آن دررشد ٌتٍضعً اقتصادی‬

‫ؾمین یامناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی ةً ریث یک ‪ٙ‬امل تٍلیع ن‪٦‬ه ميم ظؼانکنا‪ ٠‬ا‪٥‬تياظی ظاؼظ‪ ،‬م‪٦‬يع اؾؾمین‬

‫آنچً کً ظؼکؽه ؾمین ةً اصتیاؼةرش ‪٥‬ؽاؼ گؽ‪١‬تً ٌمامل ؾمین ؾؼا‪ٙ‬تی ‪ ،‬حنگالت‪ ،‬کٍه ىا‪ ،‬ظؼیاىا‪ ،‬ىزؽاىا‪،‬‬
‫‪36‬‬
‫اةزاؼ‪ ،‬مناة‪ ٛ‬ؾیؽؾمینی ٌ‪ٝ‬یؽه مامل می ةامع‪.‬‬

‫این ىاىمً تٍفٓ ةرشتٍلیع ننعه ةلکً ىعیً صعاٌنعی افت‪ٙ ،‬الٌتاً‪ ،‬م‪٦‬عاؼاین مناة‪ ٛ‬مزعٌظ ةٍظه ٌةؽای‬
‫ىؽ مملکت رعٌظفیافی ٌ ح‪ٞ‬ؽا‪١‬یای آن م‪٦‬عاؼمٍحٍظ این مناة‪ ٛ‬ؼا ت‪ٚ‬ین میکنع‪ ،‬گؽچً ة‪َٚ‬ی ماملک ةا‬
‫مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی مزعٌظىم انکنا‪ ٠‬منٍظه انع‪ ،‬ماننع‪ :‬حاپان ٌفٍیك ٌلی ‪١‬کؽمی مٍظ کً ‪ٝ‬نای مناة‪ٛ‬‬
‫ّتی‪ٚ‬ی انکنا‪ ٠‬ا‪٥‬تياظی ؼا آفانرتمیقاؾظ ٌ ىم چنان گ‪٢‬تً می مٍظ کً رسؾمین یک مملکت غاتاً ‪ٝ‬یؽ‬
‫متزؽک ةٍظه ٌ‪ ٓ٦١‬راىالت ؾمین(مٍاظ ؾؼا‪ٙ‬تی ٌمٍاظ صام) ةین ماملک متزؽک انع ماملک ظاؼای مناة‪ٛ‬‬
‫ّتی‪ٚ‬ی رسماؼماننع مامل ک ن‪٢‬ت صیؿةا ا‪ْٙ‬ای امتیاؾات ن‪٢‬ت ةً کمپنی ىای صاؼحی‪ ،‬ظؼاٌل ٌة‪ٚ‬عىا‬
‫ةاملی فاصنت آنيا کمپنی ىا تٍانقتنع ظؼمعت کٍتاه ‪ٙ‬ایع مؽظم صٍیه ؼا ةً رس‪ٙ‬ت ا‪١‬ؿایه ظىنع‪ .‬ةً‬
‫‪ٙ‬تاؼه ظیگؽانکنا‪ ٠‬ا‪٥‬تياظی ةً غصیؽه یا مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی ظؼیک مملکت مؽةٍِ نتٍظه ةلکً ةً حؽیان آن‬
‫مناة‪ٌ ٛ‬افت‪٢‬ا ظه اؾآن ظؼ‪ٙ‬ملیً تٍلیع می ةامع‪ .‬ةً ٍّؼی کلی منٍٖؼاؾ ؾمین ةاالی ؾمین‪ ،‬فْس ؾمین‬

‫‪35‬یىسف ذراقی‪ .) 1379 (.‬تىسعه و کشىرهای تىسعه نیافته‪ ،‬رشکت سهامی انتشار‪ .‬ص ‪۲۳‬‬

‫‪36‬ستانکزی‪ ،‬محمد نارص‪ .)1368 (.‬وضع تجارت خارجی افغانستان‪ ،‬ص ‪15‬‬

‫‪31‬‬
‫ٌؾیؽؾمین (مناة‪ ٛ‬ؾیؽؾمینی) میتامعٌ منٍٖؼاؾةاالی ؾمین‪ ،‬رشایٓ ا‪٥‬لیمی ٌآب ٌىٍای ؾمین افت‪ ،‬ة‪َٚ‬ی‬
‫اؾ ‪ٙ‬لامی تٍف‪ ًٚ‬ةا غکؽاین نکتً کً ت‪٢‬ؽیتاً متامی کنٍؼىای ظؼرال تٍف‪ ًٚ‬ظؼمنْ‪ ً٦‬گؽمقیؽ ‪٥‬ؽاؼظاؼنع‪،‬‬
‫ظؼٌا‪ ٛ٥‬ةؽن‪٦‬ه ‪ٝ‬یؽمقت‪٦‬یم ا‪٥‬لیم ٌآب ٌ ىٍا ظؼتٍف‪ ًٚ‬حٍام‪ ٛ‬تاکیع ظاؼنع‪ٍّ .‬ؼمثال‪ ،‬ىانتینگتٍن ظؼکتاب «‬
‫‪ٙ‬لل اىلی متعن » ةا تاکیع ةؽتٍف‪ ًٚ‬متامی کنٍؼىای ةاآب ٌىٍای م‪ٚ‬تعل ن‪٦‬ه این ‪ٙ‬امل ؼا ت‪ٚ‬ین‬
‫کننعه می ظانع‪ ،‬ةً نٖؽ این ظفتً اؾنٖؽیً پؽظاؾان‪ ،‬ا‪٥‬لیم آب ٌىٍای گؽم ٌّا‪٥‬ت ‪١‬ؽفا مٍحث کاىه‬
‫تٍان کاؼی ‪،‬ا‪١‬ؿایه ةی رٍىلگی ٌتنتلی ظؼا‪١‬ؽاظ می مٍظ ٌظؼنتیخً رسؼاه انقان ظؼکٍمه ةؽای‬
‫‪37‬‬
‫پیرش‪١‬ت ا‪٥‬تياظی افت‪.‬‬
‫ن‪٦‬ه فْس ؾمین ظؼتٍلیع‪ ،‬ةً صيٍو ظؼتٍلیع ؾؼا‪ٙ‬تی (اؾحملً مٍاظ ‪ٝ‬ػای ) ةً رشِ ظامنت ‪٥‬اةلیت‬
‫کنت ٌةيؽه ةؽظاؼی‪ ،‬ةؽکقی پٍمیعه نیقت‪ ،‬التتً ‪٥‬اةلیت ةيؽه ةؽظاؼی اؾفْس ؾمین صٍظ تاة‪ ٛ‬رشایْی‬
‫ماننع‪ ،‬مؽ‪ٍٝ‬ةیت صاک‪ ،‬ظفت ؼفی ةً آب ٌرتی آب ٌىٍا (ا‪٥‬لیم) افت‪.‬ن‪٦‬ه مثتت فْس ؾمین ‪ ٓ٦١‬ةً‬
‫تٍلیع مزيٍالت ؾؼا‪ٙ‬تی مزعٌظ منی مٍظ ةلکً ٌحٍظ ؾمین منافث اؾنٖؽ حاظه فاؾی ٌنیؿ ٌحٍظ ؼٌظ‬
‫صانً ىا ٌظفت ؼفی ةً ظؼیا اؾنٖؽ کاىه مرص‪ ٠‬رمل ٌن‪٦‬ل‪ٙ ،‬امل مؤثؽ ظؼتقيیل اؼتتا ّات ظؼیک‬
‫کنٍؼافت‪ .‬اکرث‪ٙ‬لامی ةضه تٍف‪ ًٚ‬ةؽاىمیت گقرتل اؼتتاّات حاظه فاؾی ظؼکنٍؼىای ظؼرال تٍف‪ًٚ‬‬
‫تأکیع ظاؼنع‪ ،‬ةً نٖؽآنيا گقرتل اؼتتاّات‪ ،‬امکان ایخاظ یک ا‪٥‬تياظ ملی ؼا ‪١‬ؽاىم می فاؾظ‪ٍّ،‬ؼمثال‬
‫ظؼکنٍؼانگلقتان ةً ‪ٙ‬لت ٌٍ‪ٚ‬یت صاو ح‪ٞ‬ؽا‪١‬یای‪ ،‬امکان ةٍحٍظ آمعن یک ا‪٥‬تياظ ملی ظؼمؽارلی اٌلیً‬
‫تٍف‪ٌ ًٚ‬حٍظ ظامتً افت‪ .‬ةً این تؽتیث کً ظفرتفی ةً ظؼیا ٌایخاظ اؼتتاِ آةی ةین ن‪٦‬اِ مضتل‪ ٣‬آن‬
‫کنٍؼ فتث ةخٍظ آمعن یک ةاؾاؼظؼفْس ملی مع‪ ،‬این اؼتتاِ ة‪ٚ‬عىا اؾ ّؽی‪ ٧‬گقرتل رسی‪ ٛ‬ؼاه آىن‬
‫ترسی‪ٌ ٛ‬کامل گؽظیع‪ .‬کنٍؼىای ظیگؽی نٖیؽآملان نیؿ‪ ،‬ةً ‪ٙ‬لت حاؼی ةٍظن ؼٌظ صانً ىای مت‪ٚ‬عظ ظؼآن‬
‫رسؾمین اؾاین مؿیت ةؽصٍؼظاؼةٍظنع ظؼمؽارل اٌلیً تٍف‪ ًٚ‬امؽیکا‪ ،‬ایخاظ ؼاه ىای اؼتتاّی ةً ‪ٙ‬نٍان یکی‬
‫اؾىع‪ ٠‬ىای تٍف‪ ًٚ‬ملی مْؽذ ةٍظه افت‪ ،‬ظؼآن کنٍؼىا‪ ،‬ایخاظ صٍِْ ؼاه آىن ظؼةٍحٍظ آٌؼظن یک‬
‫ا‪٥‬تياظ ملی ٌیک پاؼچً ن‪٦‬ه مؤثؽظامتً افت‪ .‬اىمیت متکً ىای اؼتتاّی ظؼیک کنٍؼةً رعی افت‬
‫کً آنؽا ةً ؼگيای ةعن یک مٍحٍظ ؾنعه تنتیً کؽظه انع اؼتتاّات ن‪٦‬اِ مضتل‪ ٣‬یک کنٍؼنً تنيا ةاؾاؼىای‬
‫مزلی مزعٌظ ظاصلی ؼا ةً یک ةاؾاؼملی گقرتظه تتعیل می کنع‪ ،‬ةلکً ةً ظلیل ایخاظ اؼتتاِ مناّ‪٧‬‬
‫مضتل‪ ٣‬ةا ی کعیگؽ‪١ ،‬ؽىنگ حام‪ ًٚ‬یک نٍاصت تؽمی مٍظ‪ .‬ظؼاکرثکنٍؼىای حيان فٍم ‪ٙ‬عم ٌحٍظ متکً‬
‫ىای اؼتتاّی منافث ٌمنقخم یکی اؾمٍان‪ ٛ‬ؼمع ا‪٥‬تياظی آنيا غکؽمی مٍظ‪.‬‬

‫‪ 37‬شتان‪ ،‬دکتىر محمد انىر و اسد‪ ،‬دکتىر محمد نعیم‪.)1375( .‬اقتطاد ةین املللی‪.‬ص ‪۴۴‬‬

‫‪32‬‬
‫ن‪٦‬ه ؾیؽؾمین یاظؼ ٌا‪ ٛ٥‬ن‪٦‬ه مناة‪ ٛ‬ؾیؽؾمینی‪ ،‬نیؿاؾظٌ ّؽی‪ ٧‬ظؼا‪١‬ؿایه تٍلیع مؤثؽافت‪ .‬اٌالً‪،‬‬
‫ىمؽاه ةاؼمع ا‪٥‬تياظی ت‪ٚ‬عاظ مرص‪ ٠‬ةقیاؼی اؾمناة‪ ٛ‬ؾیؽؾمینی ماننع مٍاظ انؽژی ؾا‪ ،‬آىن ٌفایل ‪١‬لؿات‬
‫ٌظیگؽمٍاظ اٌلیً ٌ‪ٝ‬یؽه ةً معت ا‪١‬ؿایه می یاةع‪ ،‬ةناةؽاین ظامنت مناة‪ ٛ‬ؾیؽؾمینی ‪ٝ‬نی میتٍانع ظؼاین ؼاه‬
‫‪38‬‬
‫کمک مؤثؽٌؼؼٌنع ؼمع ٌتٍف‪ ًٚ‬منایع‪.‬‬
‫ثانیاً‪ :‬ىمؽاه ةاؼمع ا‪٥‬تياظی ٌةً صيٍو ظؼمؽارل اٌلیً آن‪ ،‬ةً ‪ٙ‬لت رخم کم رسمایً ٌظاصل نیاؾةً‬
‫مامین آالت ٌاةؿاؼٌاؼظاتی معت می گیؽظ‪ .‬ةؽای ٌؼٌظاین نٍ٘ رسمایً ىای ‪١‬ؿیکی نیؿارتیاج ةً‬
‫اف‪ٚ‬اؼافت کً اؾّؽی‪ ٧‬ىعٌؼ ‪٥‬قمت اؾمناة‪ ٛ‬ؾیؽؾمینی ةً صاؼج این کاؼامکان پؿیؽافت‪ .‬ةناةؽاین میتٍان‬
‫گ‪٢‬ت کً مناة‪ ٛ‬ؾیؽؾمینی ةً ىٍؼت مقت‪٦‬یم ٌ‪ٝ‬یؽمقت‪٦‬یم ظؼؼمع تٍلیع ن‪٦‬ه ميمی ای‪٢‬ا میکنع این مقلً‬
‫ةؽصال‪ ٠‬تيٍؼ‪ٙ‬امً‪ ،‬تنيا صاىً کنٍؼىای حيان فٍم منی ةامع‪ ،‬کنٍؼىای نٖیؽانگلقتان ٌآملان‬
‫ظؼ‪٥‬ؽٌن ‪ 19ٌ18‬ةا ىعٌؼ ةضنی اؾغ‪ٝ‬ال صٍظ ةً کنٍؼىای ىمقایً اؾچنین فیافتی پیؽٌی کؽظه انع‪.‬‬
‫پاؼکؽ‪ ،‬ظؼکتاةی تزت ‪ٙ‬نٍان « مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی ٌؼمعا‪٥‬تياظی » ةا اماؼه ةً مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی ةً ‪ٙ‬نٍان مؤثؽتؽین‬
‫‪ٙ‬امل ؼمعا‪٥‬تياظی کنٍؼىای اؼٌپای ‪ٝ‬ؽةی ظؼ‪٥‬ؽن نؿظىم‪ ،‬ةً این مْلث اماؼه کؽظه افت‪ .‬ةً‬
‫نٖؽکین عل ظؼکنٍؼىای کمرتتٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً‪ ،‬ةً صيٍو ظؼمؽارل اٌلیً ؼمع ةً ظلیل مزعٌظیت فایؽ‪ٍٙ‬امل‬
‫تٍلیع رسمایً‪ ،‬تکنالٍژی‪ٌ ،‬ظؼةقیاؼی مٍاؼظ نیؽٌی کاؼمتضيً ةً ‪ٙ‬نٍان آصؽین ‪ٙ‬امل تٍلیع ةینرتمی‬
‫‪39‬‬
‫مٍظ‪.‬‬

‫‪ . ۲ . ۶ . ۳‬نقش نیزٌی کار دررشدٌتٍضعً اقتصادی‬

‫ظؼمتزث تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ‪ ,‬ظؼةزث نیؽٌی کاؼةً ‪ٙ‬نٍان یکی اؾ‪ٍٙ‬امل ؼمع ا‪٥‬تياظی‪ ،‬مٍٍٍ٘ کمیت‬
‫ٌکی‪٢‬یت نیؽٌی کاؼافت ٌلی مٍٍٍ٘ اىلی ةً حای کمیت ةؽرسکی‪٢‬یت نیؽٌی کاؼافت‪ ،‬کی‪٢‬یت نیؽٌی کاؼ‬
‫ظاؼای چنان اىمیتی افت کً ةً ‪ٍ٥‬ل ة‪َٚ‬ی اؾا‪٥‬تياظانان تٍف‪ ًٚ‬نٖیؽکٍؾنتؿ‪ ،‬ت‪٢‬اٌت ةین فْس ؼمع‬
‫ا‪٥‬تياظی کنٍؼىا ؼا میتٍان ةات‪٢‬اٌت ظؼکی‪٢‬یت نیؽٌی کاؼظؼاین کنٍؼىاتٍحً کؽظ‪.‬کٍؾنتؿ م‪ٚ‬ت‪٦‬ع افت کً‬
‫رسمایً اىلی یک کنٍؼتٍف‪ ًٚ‬یا‪١‬تً اةؿاؼٌاؼظات ىن‪ٚ‬تی آن کنٍؼ نیقت‪ ،‬اینکً ٕؽ‪١‬یت تکنیکی ٌکاؼ ظانی‬
‫نیؽٌی کاؼآن کنٍؼ افت‪ .‬ةا تائیع نٖؽیً کٍؾنتؿ م‪ٚ‬مٍالً مثال آملان ٌحاپان ة‪ٚ‬ع اؾحنگ حيانی ظٌم آٌؼظه‬
‫م ینٍظ‪ .‬ؾیؽا ةضه ‪ٙ‬معه رسمایً ىای ‪١‬ؿیکی این ظٌکنٍؼ ظؼٍّل حنگ ناةٍظ مع‪ٌ .‬لی ةضه ‪٥‬اةل‬

‫‪38‬شتان‪ ،‬دکتىر محمد انىر و اسد‪ ،‬دکتىر محمد نعیم‪.)1375( .‬اقتطاد ةین املللی‪.‬ص ‪۴۴‬‬
‫‪39‬یىسف ذراقی‪ .) 1379 (.‬تىسعه و کشىرهای تىسعه نیافته‪ ،‬رشکت سهامی انتشار‪ .‬ص ‪۲۱‬‬

‫‪33‬‬
‫مالرًٖ اؾنیؽٌی کاؼانقانی آنيا ةا‪٥‬ی مانعه ةيمین فتث این ظٌکنٍؼتٍانقتنعپك اؾکمرتظٌظىً ظٌةاؼه‬
‫‪42‬‬
‫ا‪٥‬تياظمان ؼاةً ٌٍ‪ ٛ‬مْلٍب ةاؾگؽظاننع‪.‬‬
‫مْمناً اگؽچً مياؼت ‪١‬نی نیؽٌی کاؼیکی اؾمنضيً ىای نیؽٌی کاؼمْلٍب افت‪ ،‬امامنٍٖؼاؾکی‪٢‬یت‬
‫نیؽٌی کاؼ تنيا ظانه ‪١‬نی نیقت ةلکً مامل م‪٢‬اىیمی نٖیؽ ‪ٙ‬ال‪ ً٥‬ةً مزيٍل تٍلیع معه‪ ،‬ظامنت‬
‫ؼٌریً کاؼ ظفتً حم‪ٚ‬ی‪ ،‬متایل ةً رص‪ ً١‬حٍی‪ ،‬انَتاِ ظؼکاؼ‪ ،‬تزؽک ظؼکاؼ‪ ،‬مٍ‪ ٤‬ةً ظامنت ‪ٙ‬ایعةینرت‬
‫نیؿمینٍظ‪ ،‬ة‪ٚ‬تاؼه ظیگؽنیؽٌی کاؼمْلٍب ظاؼای مخمٍ‪ ًٙ‬اؾصيلت ىای ‪ٙ‬نٍان معه ظؼةاال افت‪ .‬ةيمین‬
‫فتث ةاتٍحً ةً مْا لث ‪ ٤ٍ١‬منکالت کنٍؼىای ظؼرال تٍف‪ ًٚ‬ظؼؾمینً نیؽٌی کاؼ‪ ،‬کمتٍظ نیؽٌی‬
‫‪41‬‬
‫متضيً ٌمقلکی نیؿ میتامع‪.‬‬

‫‪ . ۱ . ۲ . ۶ . ۳‬چگىنگی ایجاد نیروی کارمطلىب‪:‬‬

‫مقلامٌ ظؼمقیؽانت‪٦‬ال اؾیک حام‪ ًٚ‬فنتی ‪٦ٙ‬ث مانعه ةً یک حام‪ ًٚ‬نٍین پیرش‪١‬تً یکی اؾ‪ٍٙ‬امل ميم‬
‫مٍؼظ نیاؾنیؽٌی کاؼمنافث افت‪ .‬یکی اؾظالیل ؼٌمن این نیاؾ ؼاةایع ظؼت‪ٞ‬ییؽفاصتاؼ ا‪٥‬تياظی اؾؾؼا‪ٙ‬تی‬
‫فنتی‪ ،‬ىن‪ٚ‬ت ٌصعمات فنتی ةً رالت ىای مامینی ةا نیمً مامینی آن ىمچنین ةٍحٍظ آمعن ‪ٚ١‬الیت‬
‫ىای حعیع ظانقت‪ٙ .‬مٍماً ةً این فٍال کً چگٍنً میتٍان نیؽٌی کاؼ مْلٍب ؼاةٍحٍظ آٌؼظ چنع حٍاب‬
‫ظاظه مینٍظ‪ .‬ظؼپافط ةً این فٍال چياؼ ن‪٢‬ؽاؾىارث نٖؽان ا‪٥‬تياظ ةً نام ىای ىاؼةیك‪ ،‬کؽ‪ٌ ،‬انلپ‬
‫ٌمایؽؾ ظؼاین مٍؼظ چنین میگٍینع‪ .‬ظؼایخاظ نیؽٌی کاؼ مْلٍب ةایع ةً چياؼ نکتً تٍحً مٍظ‪.‬تأمین نیؽٌی‬
‫کاؼ‪ .‬ب‪:‬ایخاظ رك مقؤلیت ظؼنیؽٌی کاؼ‪ ،‬پیرش‪١‬ت نیؽٌی کاؼٌمؽا‪٥‬تت اؾنیؽٌی کاؼ‪.‬‬
‫الف‪ -:‬منٍٖؼ اؾ تأمین نیؽٌی کاؼ ‪ٙ‬تاؼت اؾانتضاب‪ ،‬افتضعام ٌانتضاب نیؽٌی کاؼةا ّؽی‪ ً٦‬ىای مٍؼظ نٖؽ‬
‫افت‪.‬‬
‫ب‪ -:‬ةؽای ایخاظ رك مقؤلیت ظؼنیؽٌی کاؼةایع رشایٓ ‪١‬ؽاىم آٌؼظکً نیؽٌی کاؼصعمات ظؼکاؼصانً‬
‫ةافائؽ ٌارع ىای ا‪٥‬تياظی ؼا ة‪ٚ‬نٍان یک کاؼمؤ‪٥‬تی تل‪٦‬ی نکنع ةلکً آنؽا ة‪ٚ‬نٍان یک ّؽی‪ ٧‬ؾنعگی ةؽای‬
‫ىمیه ةپػیؽنع‪ ،‬ة‪َٚ‬ی اؾپژٌىنگؽان ظؼاین مٍؼظنیؿ إياؼ کؽظه انع کً ظؼفائؽی اؾکنٍؼىای ظؼرال‬
‫تٍف‪ ًٚ‬ةً ‪ٙ‬لت نتٍظن رشایٓ الؾم ‪٥‬اظؼةً ایخاظ چنین ارقاـ ظؼنیؽٌی کاؼننعه انع‪.‬‬
‫ج‪ -:‬منٍٖؼ اؾپیرش‪١‬ت نیؽٌی کاؼ‪١ ،‬ؽاىم آٌؼظن رشایْی افت کً نیؽٌی کاؼظؼٍّل فاليای صعمت صٍظ‬
‫ةتٍانع پیرش‪١‬ت کنع‪ ،‬این امؽميم میتٍانع اؾّؽی‪ ٧‬ایخاظ ؾمینً ةؽای ا‪١‬ؿایه مياؼت ٌایخاظ انگیؿه ىای الؾم‬
‫ةؽای مٍ‪ ٤‬ظلتقتگی پینرت ةکاؼةٍحٍظ آیع‪.‬‬

‫‪ 40‬شتان‪ ،‬دکتىر محمد انىر و اسد‪ ،‬دکتىر محمد نعیم‪.)1375( .‬اقتطاد ةین املللی‪.‬ص ‪۴۵‬‬
‫‪41‬محتشم دولت شاهی‪ ،‬دکرت طهامسث‪ .)1381( .‬چاپ پنجم‪ .‬اقتطاد ةین امللل‪ .‬انتشارات پىتن‪ .‬تهران‪.‬ص‪۲۳‬‬

‫‪34‬‬
‫د‪ -:‬ة الصؽه منٍٖؼ اؾمؽا‪٥‬تت نیؽٌی کاؼا‪٥‬عامات افت کً ظؼؾمان امت‪ٞ‬ال ٌةیکاؼی‪ ،‬نیؽٌی کاؼ‪ ،‬ةایع انخام‬
‫گیؽظ‪ ،‬ی‪ٚ‬نی چً ظؼؾمان مرصٌ‪ ٠‬ةٍظن ظؼکاؼمؽا‪٥‬تت الؾم ةایعانخام گیؽظٌىم ظؼرالت ‪١‬اؼ‪ ٜ‬ةٍظن اؾکاؼ‪،‬‬
‫این کاؼؼامیتٍان اؾؼاه ىای ماننع ایخاظ ةیمً ىای احتام‪ٙ‬ی مامل مٍاؼظ مثل کمک ىای ىزی ٌ‪ٝ‬یؽه‬
‫ةایع ىٍؼت گیؽظ‪ٙ ،‬عم مؽا‪٥‬تت اؾنیؽٌی کاؼ مٍحٍظ کً رسمایً انقانی ىؽکنٍؼ افت‪ ،‬مٍحث ؾیان ىای‬
‫‪42‬‬
‫ؾیاظی ظؼآینعه صٍاىع مع‪.‬‬

‫‪ . ۷ . ۳‬ةزدی ٌظایف دٌلت در راضتای رضیدن ةً تٍضعً اقتصادی‬

‫‪ . ۱ . ۷ . ۳‬گطرتش آمٍسش ىای عمٍمی ٌ ةاالةزدن ضطح فزىنگ جامعً‬

‫ظؼ‪٥‬ؽآن کؽیم آمعه افت کً‪" :‬صعاٌنع رسنٍمت ىیچ ملتی ؼا ت‪ٞ‬ییؽ منی ظىع مگؽ آنيا صٍظ ؼا ت‪ٞ‬ییؽ‬
‫ظىنع‪ ".‬این ةعین م‪ٚ‬نافت کً اگؽ ىع‪ ٠‬حام‪ ًٚ‬ای پیرش‪١‬ت ٌ ةيؽٌؾی ةامع ةایع تک تک ا‪َٙ‬ای آن ظؼ‬
‫ىؽ مٍ‪ٚ٥‬یت م‪ٞ‬لی ٌ احتام‪ٙ‬ی کً ‪٥‬ؽاؼ ظاؼنع‪ ،‬ف‪ٚ‬ی ظؼ ف‪ٚ‬ی ظؼ ای‪٢‬ای ن‪٦‬ه مثتت صٍظ ظامتً ةامنع ‪.‬‬
‫ملتی مثل ژاپن یک متً ةيٍؼت ‪ٚ١‬لی ظؼنیامعه افت ؛ تک تک ميؽٌنعان ژاپنی ةيتٍظ ٌٍ‪ٚ‬یت صٍظ ؼا‬
‫صٍافتاؼ معه ٌ ظؼ این ؼافتا کاؼ ٌ تالل کؽظه انع ٌ التتً ةً اىمیت ن‪٦‬ه صٍظ ظؼ حام‪ ًٚ‬کامال ٌا‪٣٥‬‬
‫ةٍظه ٌ ىقتنع‪.‬این نکتً ميمی افت کً ىمً ا‪١‬ؽاظ حام‪ ًٚ‬ةایع ن‪٦‬ه صٍظ ؼا ةاٌؼ ظامتً ةامنع ٌ ةعاننع‬
‫کً ‪ٚ١‬الیت ىای آنان ظؼ ‪١‬ؽاینع رؽکت حام‪ ًٚ‬مٍثؽ افت‪.‬نياظینً کؽظن چنین ت‪٢‬کؽ ٌ ‪١‬ؽىنگی ظؼ‬
‫حٍام‪ٚ‬ی کً ‪١‬ا‪٥‬ع این نٍ٘ نگؽل ىقتنع ‪ ،‬ة‪ٚ‬يعه ظٌلت افت کً ةایع ان ؼا اؾ ّؽی‪ ٧‬آمٍؾل ىمگانی ةً‬
‫‪43‬‬
‫مؽظم صٍظ ال‪٦‬ا منایع‪.‬‬

‫‪ . ۲ . ۷ . ۳‬ةيتٍد ددمات اجتامعی‬

‫ظٌلت ةایع ا‪٥‬عاماتی ظؼ ؼافتای ةيتٍظ ٌٍ‪ ٛ‬م‪ٚ‬ینتی مؽظم انخام ظىع تا رعا‪٥‬ل ىای یک ؾنعگی فامل‬
‫ةؽای مؽظم راىل مٍظ‪:‬گقرتل متکً ىای ةيعامت ٌ ظؼمان‪ -‬تؽٌید ‪١‬ؽىنگ پینگیؽی اؾ ةیامؼی‬
‫ىا(فاالنً متال‪ ٟ‬ىنگ‪٢‬تی رص‪ ٠‬ظؼمان ةیامؼی ىا می گؽظظ کً ةا پینگیؽی اؾ ةیامؼی ىا ٌ پك انعاؾ‬
‫کؽظن این متال‪، ٟ‬کمک ‪٥‬اةل تٍحيی ةً ا‪٥‬تياظ حام‪ ًٚ‬میگؽظظ‪ -).‬تاکیع ةؽ کنرتل حم‪ٚ‬یت‪ -‬تٍف‪ًٚ‬‬
‫ىن‪ٚ‬ت ةیمً ةيتٍظ ٌگقرتل ناٌگان رمل ٌن‪٦‬ل ميؽی‪ -‬گقرتل فیقتم ىای اؼتتاّاتی(ةضيٍو‬
‫اؼتتاّات الکرتٌنیک)‪ -‬مزتٍی ةضنی ةً ةؽنامً ىای اؼتتاِ حم‪ٚ‬ی ٌ ىع‪١‬منع کؽظن این ةؽنامً ىا –‬
‫ایخاظ ت‪٢‬ؽیزات حػاب ٌ ماظ ةً منٍٖؼ ت‪ٍ٦‬یت ؼٌریً مؽظم ةؽای کاؼ ٌ تالل ةيرت(پؽٌاٍس افت کً‬

‫‪42‬یىسف ذراقی‪ .) 1379 (.‬تىسعه و کشىرهای تىسعه نیافته‪ ،‬رشکت سهامی انتشار‪ .‬ص ‪.۲۳‬‬

‫‪43‬ستانکزی‪ ،‬محمد نارص‪ .)1368 (.‬وضع تجارت خارجی افغانستان‪ ،‬ص ‪17 – 15‬‬

‫‪35‬‬
‫کاؼایی یک ملت ‪ٙ‬تٍـ ٌاصمٍ مبؽاتث پایینرت اؾ کاؼایی ملتی ماظ ٌرسؾنعه افت‪.‬کاؼگؽ ٌ کاؼمنعی کً‬
‫حم‪ ًٚ‬ماظی ؼا پنت رس گػامتً ‪،‬مقلام ظؼ ٍّل ى‪٢‬تً تٍلیع ٌ صعمت ةيرتی اؼائً می کنع ‪.‬ظؼ ةنع‬
‫فٍم اؾ اىل چيل ٌفٍم ‪٥‬انٍن افافی حميٍؼی افالمی ایؽان نیؿ امعه افت ‪[ " :‬یکی اؾ ٌٕای‪ ٣‬نٖام‬
‫این افت ] تنٖیم ةؽنامً ا‪٥‬تياظی کنٍؼ ةيٍؼتی کً مکل ٌ مزتٍی ٌ فا‪ٙ‬ات کاؼ چنان ةامع کً ىؽ‬
‫‪١‬ؽظ ‪ٙ‬الٌه ةؽ تالل م‪ٞ‬لی ‪١ ،‬ؽىت ٌتٍان کا‪١‬ی ةؽای صٍظفاؾی م‪ٚ‬نٍی‪،‬فیافی ٌ احتام‪ٙ‬ی ٌ رشکت‬
‫‪ٚ١‬ال ظؼ ؼىربی کنٍؼ ٌا‪١‬ؿایه مياؼت ٌ اةتکاؼ ظامتً ةامع‪".‬ظؼ ىٍؼت احؽای این ةنع اؾ اىل چيل ٌ‬
‫فٍم ‪٥‬انٍن افافی ‪،‬ةا حام‪ ًٚ‬ای مٍاحً صٍاىیم ةٍظ کً ظؼ ىؽ م‪ٞ‬ل ٌپقتی ‪١،‬ؽظ ما‪ٝ‬ل ةؽ کاؼ صٍظ‬
‫‪44‬‬
‫مقلٓ ٌ متمؽکؿ افت ٌ نتیخً این تٍلیع ةینرتٌ ةيرت ٌ اؼائً صعمات ةا کی‪٢‬یت ةاالتؽ افت‪.‬‬

‫‪ . ۳ . ۷ . ۳‬تالش در سهیم کردن همه افراد جامعه در روند تىسعه‬

‫ظؼ حيان امؽٌؾ مقلام منی تٍان ماننع ىعىا فال پیه ؾنان ؼا ةٍْؼ پیه ‪١‬ؽٌ ظؼ صانً ظیع ٌ مؽظان‬
‫ؼا صاؼج اؾ صانً! ؾن ٌ مؽظ ةایع ظٌل ةً ظٌل ىم ٌ ةا کمک ىم کاؼىا ؼا پیه ةربنع ٌ الؾمً تز‪ ٧٦‬این‬
‫ميم این افت کً ظٌلتيا ر‪ ٤ٍ٦‬مقاٌی ةؽای ؾن ٌ مؽظ ‪٥‬ائل مٍنع ٌ ةؽای ؾنان کً م‪ٚ‬مٍال نیمی اؾ‬
‫حم‪ٚ‬یت حام‪ ًٚ‬ؼا تنکیل می ظىنع ‪ ،‬ؾمینً ىای الؾم ؼا ةؽای گقرتل ‪ٚ١‬الیتيای آنان ةٍحٍظ ةیاٌؼنع‪.‬‬
‫اىمیت این ةزث تا حایی افت کً یکی اؾ اىٍل ‪٥‬انٍن افافی حميٍؼی افالمی ایؽان (اىل ‪)21‬‬
‫‪45‬‬
‫ةعین امؽ ی‪ٚ‬نی تٍحً ٌیژو ةً امٍؼ ؾنان ‪ ،‬اصتياو ظاظه معه افت ‪.‬‬

‫‪ . ۴ . ۷ . ۳‬تشٍیق تٍلید کنندگان ةً تٍلید کاالىای ةا کیفیت ةزای عزضً در عزصً جيانی‬
‫کنٍؼىای حيان فٍم ‪ٙ‬معتا ٌاؼظ کننعه ا‪٥‬الم مرص‪١‬ی ىقتنع ‪ .‬ظٌلت ةایع ةا رامیت اؾ تٍلیع کننعگان‬
‫ظاصلی ٌ تنٍی‪ ٌ ٧‬رتی احتاؼ آنيا ةً تٍلیع کاالىای ةا کی‪٢‬یت ‪ ،‬ف‪ٚ‬ی ظؼ ا‪١‬ؿایه ىاظؼات منایع تا ‪ٙ‬الٌه‬
‫ةؽ ا‪١‬ؿایه تٍلیع (ظؼآمع ) رسانً امت‪ٞ‬ال نیؿ ةً رع ‪٥‬اةل ‪٥‬تٍلی ةؽفع ٌ منکالت ا‪٥‬تياظی ٌ احتام‪ٙ‬ی‬
‫‪46‬‬
‫نامی اؾ ةیکاؼی مؽت‪ ٛ٢‬گؽظظ‪.‬‬

‫‪ . ۵ . ۷ . ۳‬اصالح ضیطتم آمٍسش عالی‬

‫‪١‬اؼ‪ ٜ‬التزيیالن ظاننگاىيا ظؼ کنٍؼىای حيان فٍم ‪ٝ‬التا آمٍصتً ىایی ظاؼنع کً این آمٍصتً ىا‬
‫ىمضٍانی ةا نیاؾىای ؼٌؾ حام‪ ًٚ‬نعاؼنع ‪ .‬این ةعین صاّؽ افت کً فیقتم آمٍؾل حاؼی ظؼ این کنٍؼىا‬

‫‪44‬محتشم دولت شاهی‪ ،‬دکرت طهامسث‪ .)1381( .‬چاپ پنجم‪ .‬اقتطاد ةین امللل‪ .‬انتشارات پىتن‪ .‬تهران‪.‬ص‪۲۴‬‬
‫‪45‬عرفانی‪ ،‬عتدالجمیل‪ .)1397( .‬مىنع و چالش های فراروی تىسعه در افغانستان‪ .‬کاةل‪.‬ص ‪۱‬‬

‫‪46‬تىدارو‪ ،‬مایکل‪ .) 1391( .‬تىسعه اقتطادی در جهان سىم‪ .‬انتشارات کىهسار‪ .‬تهران‪ .‬ص ‪57‬‬

‫‪36‬‬
‫ا‪ٝ‬لث یک کپی کمؽنگ ٌ ٍ‪ٚ‬ی‪ ٣‬اؾ فیقتم ىای امٍؾمی فایؽ ماملک افت کً مایع ىیچ گٍنً‬
‫فنضیتی ةا نیاؾىای امٍؾمی آن يا نعامتً ةامع‪.‬ةً ىؽ رال مقئلً ‪١‬ؽاؼ م‪ٞ‬ؿىا کً کنٍؼىای ظؼرال تٍف‪ًٚ‬‬
‫ؼا ةً معت آؾاؼ میعىع ‪ ،‬میتٍانع ةا اىالذ فیقتم امٍؾل ‪ٙ‬الی ‪ ،‬تا انعاؾه ای رل مٍظ ‪.‬این نکتً ؼا ةایع‬
‫ةً یاظ ظامتً ةامیم کً یکی اؾ ‪ٙ‬لل مٍ‪٦١‬یت ان‪٦‬الب ىن‪ٚ‬تی ظؼ کنٍؼىای ‪ٝ‬ؽةی ‪ ،‬ایخاظ مؽاکؿ تز‪٦‬ی‪٦‬اتی‬
‫ٌ پژٌىنی ةٍظه افت ‪ ٌ .‬ةا تٍحً ةً این کً اکرث این مؽاکؿ ظؼ ظاننگاىيا ةٍظه ٌ ت‪٦‬ؽیتا متام کاؼمنافان‬
‫این مؽاکؿ نیؿ ‪ ،‬ظانه آمٍصتً ىای ظاننگاه ةٍظه انع ‪ ،‬می تٍانیم ةً اىمیت ن‪٦‬ه آمٍؾل ‪ٙ‬الی ظؼ ؼٌنع‬
‫تٍف‪ ًٚ‬پی ةربیم‪.‬ظٌلت ةایع ‪ٙ‬الٌه ةؽ تؽمیم فیقتم آمٍؾمی ةضيٍو ظؼ م‪٦‬اّ‪ ٛ‬ظةیؽفتان ٌ ظاننگاه ‪،‬‬
‫اؼتتاّات ةین ىن‪ٚ‬ت ٌ ظاننگاه ؼا پؽؼنگرت منایع ‪.‬کنٍؼىای ظؼ رال تٍف‪ ًٚ‬اکرثا پؽ حم‪ٚ‬یتنع (کً اکرث‬
‫این حم‪ٚ‬یت ؼا نیؿ حٍانان تنکیل می ظىنع) ‪ ،‬ظٌلت می تٍانع ةا ةؽنامً ؼیؿی ظ‪٥‬ی‪ ٌ ٧‬نیؿ ةا حػب‬
‫‪47‬‬
‫رسمایً ىای صاؼحی ‪ ،‬این نیؽٌىا ظؼ صعمت پیرش‪١‬ت کنٍؼ ةکاؼ گیؽظ‪.‬‬
‫‪ . ۶ . ۷ . ۳‬برنامه ریزی های اقتصادی بلند مدت‬
‫ىامنٍْؼ کً ‪٥‬تال نیؿ اماؼه مع کنٍؼىای ظؼ رال تٍف‪ ًٚ‬منی تٍاننع ٌ نتایع فیقتم ىای ا‪٥‬تياظی ٌ‬
‫اظاؼی ماملک پیرش‪١‬تً ؼا ‪ٙ‬ینا ظؼ نٖام صٍظ پیاظه کننع ‪ .‬چؽا کً آن فیقتم ا‪٥‬تياظی مضتً آن‬
‫کنٍؼىافت ةا رشایٓ صاو صٍظ ( اؾ لزأ ا‪٥‬تياظی‪١-‬ؽىنگی –‪ٙ‬لمی – ح‪ٞ‬ؽا‪١‬یایی ٌ فایؽ‬
‫مٍاؼظ)‪.‬مْمئنا رتی اگؽ ةيرتین نٖؽیات ٌ فیقتم ىای ‪ٝ‬ؽةی ظؼ کنٍؼ تٍف‪ ًٚ‬نیا‪١‬تً پیاظه مٍظ‪ ،‬ة‪ٚ‬یع‬
‫افت کً نتیخً ظلضٍاه ؼا ةعىع‪ .‬ما منی تٍانیم پیرش‪١‬تً تؽین ‪ْ٥‬اؼ رسی‪ ٛ‬القیؽ ؼا ؼٌی ؼیل ىای ‪٥‬عیمی‬
‫ٌ ‪١‬ؽفٍظه ةً رؽکت ةیانعاؾیم‪ ،‬اما می تٍانیم مْاة‪ ٧‬رشایٓ صٍِْ آىن ‪ٚ١‬لی ‪ْ٥‬اؼی ّؽاری کنیم کً‬
‫ةتٍانع ةا رس‪ٙ‬ت ‪٥‬اةل ‪٥‬تٍلی رشٌ٘ ةً رؽکت کنیم‪.‬‬
‫ّؽاری یک فیقتم حام‪ ٛ‬ا‪٥‬تياظی ٌ اظاؼی کً ةتٍانع کنٍؼ ؼا ةً ةيرتین ٌحً اظاؼه کنع ‪ ،‬نیاؾ ةً ةؽنامً‬
‫ؼیؿی ظ‪٥‬ی‪ ، ٧‬ظٌؼةینانً ‪ ،‬حام‪ ٌ ٛ‬التتً ةلنع معت ظاؼظ‪ .‬ةؽنامً ؼیؿی ىای ةلنع معت ‪ٝ‬التا پانؿظه ‪ ،‬ةیقت‬
‫یا ةیقت ٌ پند فالً ىقتنع کً ف‪ٚ‬ی ظؼ پیه ةینی متام مقائل ظاؼنع ٌ می کٍمنع تا ىؽ چً رسی‪ٚ‬رت‬
‫کنٍؼ ؼا ةً اىعا‪ ٠‬کلی ت‪ٚ‬یین معه نؿظیک کنن ع‪ .‬التتً این چنین ةؽنامً ىایی ةینرت رالت چنم انعاؾ‬
‫ظاؼنع تا یک ةؽنامً احؽایی‪.‬فنع چنم انعاؾ ةیقت فالً ایؽان نیؿ منٍنً ای اؾ ىمین ةؽنامً ؼیؿی ىافت‬
‫‪48‬‬
‫کً مْالث گ‪٢‬تنی ؼاح‪ ٛ‬ةً این فنع ةقیاؼ ؾیاظ افت‪.‬‬

‫‪47‬عرفانی‪ ،‬عتدالجمیل‪ .)1397( .‬مىنع و چالش های فراروی تىسعه در افغانستان‪ .‬کاةل‪.‬‬

‫‪48‬محتشم دولت شاهی‪ ،‬دکرت طهامسث‪ .)1381( .‬چاپ پنجم‪ .‬اقتطاد ةین امللل‪ .‬انتشارات پىتن‪ .‬تهران‪.‬ص‪۲۵‬‬

‫‪37‬‬
 ‫‪ . ۸ . ۳‬ةحزان اشتغال در افغانطتان‬
‫کاىه ؼمع ٌ تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ٌ ‪١‬نـاؼ ظٌامعاؼ ةؽصٍافتً اؾ ا‪١‬ؿایه ن‪ٍ٢‬ـ چاله‪ ،‬ةً چاله ىای‬
‫کاؼیاةی ٌ ٌٍ‪ٚ‬یت ةاؾاؼ کاؼ ا‪١‬ؿٌظه افت‪ .‬ظؼ ةین فال ىای ۺ‪ ۸۰۸۹-۸۰۸‬ظؼ رعٌظ ۼ‪١ ۸۸٫‬یيــــع‬
‫نیؽٌی کاؼ ا‪ٞ١‬انقــــتان ةیکاؼ ةٍظه انع کً اؾ آن حملً‪٪ ،‬ۼۺ آنؽا حٍانان تنکیل میعىنع‪.‬ةیکاؼی حٍانان‬
‫مضيٍىاًةیکاؼی حٍانان غکٍؼ یک نگؽانی صاو می ةامع ؾیؽا امکان ظاؼظ آنيا ظؼ حنگ ٌ یا ظؼ‬
‫مٍٍٍ‪ٙ‬ات مؽةٍِ ةً مقـــایل احت‪ٚ‬ی مٍؼظ افت‪٢‬اظه ‪٥‬ؽاؼ گیؽنع‪ .‬ظؼ فال ۺ‪ ۸۰۸۹-۸۰۸‬ةً ت‪ٚ‬عاظ‬
‫‪۰۰٫۰۰۰‬ۻ تن اؾ حٍانان ّت‪ ً٦‬غکٍؼ ةیکاؼ ةٍظنع کً اک آنيا ظؼ مناّ‪ ٧‬ؼٌفتایی (‪۸‬۽ ‪١‬یيــــــع) ؾنعگی‬
‫می اینع ٌ آنيا یا ‪١‬ا‪٥‬ع ت‪ٚ‬لیم ٌ تؽةیً ةٍظه ٌ یا اینکً ظاؼای ت‪ٚ‬لیت اةتعایی می ةامنع‪ .‬ةزؽان امت‪ٞ‬ال ظؼ‬
‫مناّ‪ ٧‬ؼٌفتایی ةینـــرت ةٍظه ٌ کاؼگؽان کً مياؼت ٌ فٍاظ کا‪١‬ی نعاؼنع‪ ،‬ةینـــرت متاثؽ معنع ٌ فيم‬
‫مان ظؼ فکتٍؼ صعمات نقــتت ةً کاؼگؽظن ةا مياؼت ٌ ةا فٍاظ کمرت افت‪ٌ .‬صامت اٌٍا٘ امنیتی ‪ٙ‬الٌه‬
‫ةؽ اینکً ةاالی کاىه ؼمع ا‪٥‬تيــاظی ٌ ت‪٦‬اٍای کاؼ تاثیؽ گػامتً افت‪ ،‬ةلکً مٍحث ةیخا معن اک‬
‫ميؽٌنعان اؾ ؼٌفتا ىا ةً ميؽ ٌ ةیؽٌن اؾ کنـــٍؼ‪ ،‬نیؿ معه افت‪ .‬مياحؽت منزیث یک افرتاتیژی ميم‬
‫ةؽای م‪ٚ‬ینــــــت ةؽای صانٍاظه ىای ا‪ٞ١‬ان ٌ ىمچنان کانال ميم ةؽای ؼ‪ ٛ١‬مزعٌظیت ىای ةاؾاؼ کاؼ‬
‫ا‪ٞ١‬انقتان ‪٥‬لمعاظ می گؽظظ‪.49‬‬
‫‪ . ۹ . ۳‬چالشيای اشتغال در افغانطتان‬
‫ا‪ٞ١‬انقــتان تالل ظاؼظ تا ‪١‬ؽىت ىای کاؼی ؼا ةینـــرت ایخاظ ایع تا نیؽٌی کا ِؼ ؼٌ ةً ؼمع رسی‪ ٛ‬ؼا حػب‬
‫ٌ افتضعام ایع ‪.‬ؼکٍظ ا‪٥‬تياظی ا‪ٞ١‬انقتان نگؽانی ىا ؼا ظؼ مٍؼظ اؾیاظ ةیکاؼی ا‪١‬ؿایه ظاظه افت‪ .‬ةً‬
‫ىمین تؽتیث‪ ،‬میؿان ةاؼٌؼی ظؼ ا‪ٞ١‬انقتان ةینرت اؾ ۺ‪ ۸‬ۻ ّ‪٢‬ل ةؽای ىؽ ؾن افت ٌ ا‪ٞ١‬انقــتان رسی‪ٛ‬‬
‫تؽین ؼمع ن‪ٍ٢‬ـ‪ ،‬ةینــرتین میؿان ٌاةقــتگی ٌ ؼمع نقـــل حٍان ؼا ظؼ آفیای حنٍةی ظاؼظ ‪( .‬مکل‬
‫‪ .)۸‬منـضيـات ٌ تؽکیث ظمٍگؽا ‪١‬ی ا‪ٞ١‬انقـتان چالنــيای ةؿؼگی ؼا متٍحً مٍٍٍ‪ٙ‬ات مالی ‪ٙ‬امً ٌ ةاؾاؼ‬
‫کاؼ کؽظه افت‪ .‬ۻ‪ ۸‬ةً صيٍو میؿان ةاالی ٌاةقـتگی؛ پك انعاؾ ٌ رسمایً گػاؼی ؼا معیعن ىعمً ؾظه‬
‫افت ٌ فتث مزعٌظ معن ميـاؼ‪ٙ ٠‬امً ةاالی صعمات احت‪ٚ‬ی مضيٍىاًىزت ٌ ت‪ٚ‬لیم ٌ تؽةیً می‬
‫گؽظظ‪ .‬رضٌؼت افت کً ظؼ ىؽ فال تضمیناًةً ت‪ٚ‬عاظ ‪۰۰٫۰۰۰‬ۺ م‪ٞ‬ل ظؼ ةاؾاؼ کاؼ ایخاظ گؽظظ تا کاؼگؽان‬
‫حعیع ىارث م‪ٞ‬ل گؽظنع کً این مقـــئلً ظؼ نتٍظ ؼمع ا‪٥‬تيــــاظی ٌ ظؼ مٍحٍظیت ةٍظیخً مزعٌظ‬
‫‪52‬‬
‫ةؽای رسمایً ۼ‪ ۸‬گػاؼی ‪ٙ‬مٍمی یک چاله ميم ةرش می ؼٌظ‬

‫‪49‬عرفانی‪ ،‬عتدالجمیل‪ .)1397( .‬مىنع و چالش های فراروی تىسعه در افغانستان‪ .‬کاةل‪.‬ص‪۷‬‬

‫‪50‬مىسىی جهرمی‪ ،‬دکتىر یگانه‪ .)1389( .‬تىسعه اقتطادی و ةرنامه ریزی‪ ،‬نرش پژواک اندیشه‪ .‬تهران‪ .‬ص‪۲۱‬‬

‫‪38‬‬
‫یا‪١‬تً ىای اىلی نقـضً ظٌم گؿاؼل تزلیل ٌٍ‪ٚ‬یت ‪٦١‬ؽظؼ ا‪ٞ١‬انقـتان گٍاه این افت کً صانٍاظه ىای‬
‫ا‪ٞ١‬ان ةؽ اثؽ ةزؽان نامی اؾ انت‪٦‬ال امنیتی ٌ فیافی ةً گٍنً من‪٢‬ی متاثؽ معه انع‪ .‬نً تنيا کاىه کمک‬
‫ٌ ؼمع ا‪٥‬تيـــاظی فتث کاىه ‪١‬ؽىت ىای م‪ٞ‬لی معه افت ةلکً تنعیع مناؾ‪ٙ‬ات ٌ نا امنی ىا نیؿ ةؽ‬
‫ٌٍ‪ٚ‬یت آفیث پػیؽی پیچیعه صانٍاؼىای ا‪ٞ١‬ان ا‪١‬ؿٌظه افت ‪.‬چاله ‪٦١‬ؽ ظؼ حؽیان ظٌؼه انت‪٦‬ال ةا ام‬
‫‪٥‬عؼت ایان مع‪٦١ .‬ؽ معیع ‪١ 39‬یيــع حم‪ٚ‬یت ا‪ٞ١‬انقــتان ؼا متاثؽ فاصتً ٌ ظؼ رال ا‪١‬ؿایه افت‪ .‬ةاؾاؼ‬
‫کاؼ ی تٍانع پافضگٍ نیؽٌی کاؼ رسی‪ ٛ‬الؽمع کنـٍؼ ةامع ٌ ةؽای ا‪ٞ١‬ان ىایی کً ‪١‬ا‪٥‬ع فٍاظ افافی ٌ‬
‫مياؼت ىای رشل ٌ رقـاب انع‪ ،‬م‪ٚ‬ینـت تامین کنع‪ .‬ةؽ ‪ٙ‬الٌه‪ ،‬گنـرتـ ٌ تنـعیع مناؾ‪ٙ‬ات‪ ،‬ت‪ٚ‬عاظی اؾ‬
‫صانٍاظه ىا ؼا مختٍؼ ةً تؽک صانً ىای مان ٌظه‪ ،‬مزؽٌمیت ت‪ٚ‬عاظ ‪١‬ؿاینعه کٍظکان اؾ مکتث ٌ مزعٌظ‬
‫فاش گؿینً ىا ةؽای صانٍاظه ىا ظؼ امؽ معیؽیت صْؽات ٌ مزا‪ٖ١‬ت اؾ م‪ٚ‬ینـــــت مان‪ ،‬فتث انت‪٦‬ال ‪٦١‬ؽ‬
‫ةً نق ــل ىای آینعه می گؽظظ‪ .‬ةزؽان ا‪٥‬تيــاظی ٌ امنیتی ةاؼ ظیگؽ فتث ناةؽاةؽی ‪ٙ‬می‪ ٌ ٧‬گقـــرتظه‬
‫معه افت‪ ،‬ناةؽاةؽی ةین کقــانی کً ٌفایل م‪٦‬اةلً ةا پیامعىای من‪٢‬ی مٍک ؼا ظؼ اصتیاؼ ظاؼنع ٌ‬
‫کقـــانی کً مختٍؼ انع ة‪٦‬ای امؽٌؾ مان ؼا ةً ‪٥‬یمت ‪٦١‬ؽ ‪١‬ؽظا ةضؽنع؛ ةین کقانی کً ظؼ ميؽىا ؾنعگی‬
‫می کننع ٌ می تٍاننع اؾ امنیت ةيرت‪ ،‬ظفرتفی ةً صعمات ٌ ‪١‬ؽىت ىای ا‪٥‬يـاظی فٍظ ةربنع ٌ کقانی‬
‫کً ظؼ مناّ‪ ٧‬ؼٌفتایی ؾنعگی می کننع‪ ٌ ،‬ةین ؾنان ٌ مؽظان ا‪ٞ١‬ان کً ظفرتفی مان ةً صعمات‬
‫ت‪ٚ‬لیمی ٌ ىزی ةً گٍنً ؼٌؾ ا‪١‬ؿٌن ظؼ م‪ٚ‬ؽٌ صْؽ افت ‪.‬ظؼ ىٍؼت ‪ٙ‬عم ؼفیعگی ةً چاله ىای ‪٦١‬ؽ ٌ‬
‫ناةؽاةؽی‪ ،‬این چاله ىا می تٍاننع انقـخام احت‪ٚ‬ی ؼا تَـ‪ٚ‬ی‪ ٌ ٣‬پیرشــ‪٢‬ت ؼا کً اؾ پانؿظه فال پیه تا‬
‫اکنٍن ی‪ٚ‬نی پك اؾ رسنگٍنی ؼژیم ّالتان ةً فضتی ةعفـت آمعه افـت ظؼ م‪ٚ‬ؽٌ ناةٍظی ‪٥‬ؽاؼ ظىع‪.‬‬
‫یا‪١‬تً ىای این گؿاؼل چنع مالرًٖ ةنیاظین ؼا ظؼ ؾمینً پالیقی پیننياظ می کنع ‪.‬نضقت‪ ،‬ةعٌن ةيتٍظ‬
‫ٌٍ‪ٚ‬یت امنیتی ٌ ةيرت معن ٌٍ‪ ٛ‬ا‪٥‬تيـاظی ظمٍاؼ افت ةتٍان ةا چاله ىای ‪٦١‬ؽ ٌ ناةؽاةؽی م‪٦‬اةلً‬
‫کؽظ ‪ .‬ظؼ ر‪٦‬ی‪٦‬ت ‪ٍٙ‬امل مزؽک ‪٦١‬ؽ ظؼ حؽیان مؽرلً ‪٥‬تل اؾ انت‪٦‬ال ننــان ظاظ کً ؼمع ا‪٥‬تيــاظی ةً‬
‫تنيایی ی تٍانع ‪٦١‬ؽ ؼا کاىه ظىع مگؽ ؾمانیکً ةٍْؼ مقاٌیانً ةین ام ا‪ٞ١‬انيا تٍؾی‪ ٛ‬گؽظظ‪ ،‬اما ‪ٙ‬عم ؼمع‬
‫ا‪٥‬تيـاظی ٌ ا‪١‬ؿایه مناؾ‪ٙ‬ات ةً ِ معت ‪٦١‬ؽ ا‪١‬ؿٌظه ٌ ا‪ٞ١‬انيای ةینـرتی ؼا ةً ظام ‪٦١‬ؽ می انعاؾظ‪ .‬این‬
‫گؿاؼل ننان میعىع کً چگٍنً کاىه ؼمع ا‪٥‬تيـاظی ظؼ ظٌؼه انت‪٦‬ال منخؽ ةً ا‪١‬ؿایه ‪٦١‬ؽ ٌ ؼمع‬
‫‪51‬‬
‫چنـمگیؽ ةیکاؼی ةٍیژو ظؼ مناّ‪ ٧‬ؼٌفتائی گؽظیع‪.‬‬
‫ةؽ‪ٙ‬الٌه‪ ،‬ظؼ کناؼ ؼمع ٍ‪ٚ‬ی‪ ٣‬ا‪٥‬تيـاظی‪ ،‬اٌٍا٘ ٌصیم امنیتی ٌ مناؾ‪ٙ‬ات فتث مع تا ت‪ٚ‬عاظ ؼٌؾ ا‪١‬ؿٌن‬
‫ا‪ٞ١‬انيا مختٍؼ ةً تؽک صانً ىا ٌ مٍامی مان معه ٌ ؾنعگی پؽ مضاّؽه ؼا ظؼ ميؽىا اصتیاؼ کننع‪ .‬اریأ‬

‫‪51‬محتشم دولت شاهی‪ ،‬دکرت طهامسث‪ .)1381( .‬چاپ پنجم‪ .‬اقتطاد ةین امللل‪ .‬انتشارات پىتن‪ .‬تهران‪.‬ص‪۲۶‬‬

‫‪39‬‬
‫ؼمع ا‪٥‬تيـــــاظی ظؼ رشایٓ ‪۰‬ۼ حنگی کنٍنی ظمٍاؼ صٍاىع ةٍظ‪ .‬ةا ٌحٍظ این‪ٍّ ،‬ؼیکً ظؼ آصؽین‬
‫کن‪٢‬ؽانك ظؼ مٍؼظ ا‪ٞ١‬انقتان ظؼ ةؽٌکقـل ةزث گؽظیع‪ ،‬کاىه ‪٦١‬ؽ ظؼ ا‪ٞ١‬انقــتان مقــتلؿم ؼمع‬
‫‪52‬‬
‫ا‪٥‬تيــاظی ىمً حانتً ٌ ىمً ممٍل نقــتت ةً گػمتً میتامع‪.‬‬
‫ميمرت اؾ ىمً‪ ،‬ؼمع فکتٍؼ ؾؼا‪ٙ‬ت متمؽکؿ ةؽ ا‪٥‬عامات ریت کننعه ؾاؼ‪ٙ‬ین کٍچک‪ ،‬ایخاظ اؼؾل ا‪١‬ؿٌظه‬
‫ة ؽای مزيــــــٍالت تخاؼتی‪ ٌ ،‬ظفرتفی ةً ماؼکیتيای ؾؼا‪ٙ‬تی ٌ اؼتتاِ ةین ‪۸‬ۼ ميؽ ٌ ؼٌفتاىا‪،‬‬
‫اٌلٍیتيای ظٌلت ؼا ظؼ ؼٌنع کاىه ‪٦١‬ؽ ٌ ایخاظ ت‪٦‬اٍا ظاصلی ٌ ایخاظ م‪ٞ‬ل ظؼ فکتٍؼىای ظیگؽ تنکیل‬
‫میعىع‪ .‬ظٌم ٌ مٍٍٍ٘ کً ةا ‪٦١‬ؽ ؼاةًْ نؿظیک ظاؼظ‪ ،‬کاىه ‪٦١‬ؽ ظؼ ا‪ٞ١‬انقــــتان منٍِ ةؽ پیرشـــــ‪٢‬ت ٌ‬
‫ةيرت معن ةاؾاؼ امت‪ٞ‬ال ٌ ایخاظ ‪١‬ؽىتيای م‪ٞ‬لی ظؼ ظاصل ٌ ةیؽٌن کنٍؼ افت‪ .‬ا‪١‬ؿایه ‪ٝ‬یؽ ‪٥‬اةل‬
‫پینـتینی ةیکاؼی کً ظٌؼه انت‪٦‬ال ات‪٢‬ا‪ ٤‬ا‪١‬تیع‪ ،‬چاله ایخاظ م‪ٞ‬ل حٍاةگٍ ةؽای نیؽٌی کاؼ رسی‪ ٛ‬الؽمع ؼا‬
‫کً فاالنً ظؼ رعٌظ ‪۰۰‬ۺ ىؿاؼ اٍا‪ ً١‬میگؽظظ‪ ،‬ؼا ىؽ چً ةینـرت ایان ٌظ‪ .‬ةا مزؽکً ىای مٍحٍظ حم‪ٚ‬یت‪،‬‬
‫نیاؾ افت تا ت‪ٚ‬عاظ ةینرت م‪ٞ‬ل ةٍیژو ةؽای حٍانان ایخاظ گؽظظ‪ .‬ةؽای تٍف‪ ٌ ًٚ‬ةيتٍظ ىؽ چً ةینرت‬
‫ٌٍ‪ٚ‬یت‪ ،‬ؼمع ا‪٥‬تياظی متنی ةؽ افت‪٢‬اظه اؾ نیؽٌی انقـــانی اؾ اىمیت ؾیاظی ةؽصٍؼظاؼ افت‪ .‬ظؼ کٍتاه‬
‫معت ةا مزعٌظیتيای مٍحٍظ ا‪٥‬تيــــاظی ٌ امنیتی‪ ،‬تنيا ؼکؿ ةاالی ؼمع ا‪٥‬تياظی ةؽای ةؽّؽ‪ٌ ٠‬ظن‬
‫چالنيای ماؼکیت کاؼ کا‪١‬ی یتامع‪ ،‬ةناًتٍحً ةینـرت ةؽ ایخاظ ؼاه ىای ‪٥‬انٍنی مياحؽت ىای ‪۸‬ۼ ةین‬
‫املللی م‪ ٠ٍْٚ‬گؽظظ ‪ .‬مياحؽت ىمینـــــً یکی اؾ ؼاه ىای رل افافی ةؽای م‪٦‬اةلً ةا حنگ ٌ‬
‫‪53‬‬
‫‪١‬ؽىتيای مزعٌظ ا‪٥‬تيــــــاظی ظؼ ا‪ٞ١‬انقتان ةٍظه افت‪.‬‬
‫ظؼ ةقیاؼی اؾ کنٍؼىای ظؼ رال تٍف‪ ،ًٚ‬مياحؽت نیؽٌی کاؼ ٌ پٍليای اؼفالی آنيا ةً ظؼآمع ٌ مرص‪٠‬‬
‫ظاصلی کمک ٌظه‪ ،‬فتث کاىه ‪٦١‬ؽ ٌ ت‪ٍ٦‬یت پٍل کنـــٍؼ ظؼ م‪٦‬اةل اف‪ٚ‬اؼ صاؼحی میگؽظظ‪ .‬تؽٌید‬
‫مقــــیؽىای ‪٥‬انٍنی ٌ مْمنئ ةؽای مياحؽت ةین املللی ظؼ معیؽیت ‪ٍٙ‬امل ةی ثتات کننعهء ماننع‬
‫ةیکاؼی‪٦١ ،‬ؽ ٌ ةیخا معگی کً ةً ‪ٙ‬لت ةؽگنت ت‪ٚ‬عاظ ؾیاظی ا‪ٞ١‬انيا اؾ پاکقتان‪ ،‬ایؽان ٌ اؼٌپا معت یا‪١‬تً‬
‫افت‪ ،‬یاؼی ؼفانع ‪ .‬فٍم؛ چاله ىای ‪٦١‬ؽ ٌ ناةؽاةؽی ظؼ ا‪ٞ١‬انقـتان ٌ نیؿ چنــم انعاؾ ؼمع ا‪٥‬تيــاظی آن‬
‫ةيتٍظ نضٍاىع یا‪١‬ت مگؽ اینکً ةا رسمایً گػاؼی ظؼ ةضه رسمایً انقـانی ةنـمٍل ت‪ٚ‬لیم ةؿؼگ فاالن‪،‬‬
‫ىمؽاه مٍظ‪ٙ .‬الٌه ةؽ آن‪ٍٙ ،‬امل مزؽک ‪٦١‬ؽ ٌ ناةؽاةؽی ظؼ ا‪ٞ١‬انقـتان اىمیت رسمایً گػاؼی ظؼ ةضه‬
‫م‪ٚ‬اؼ‪ ٠‬ةؽای ممٍلیت احت‪ٚ‬ی‪ -‬ا‪٥‬تيــــــاظی ؼا ىٍیعا کؽظه افت‪ .‬ظؼ ر‪٦‬ی‪٦‬ت‪ ،‬نً تنيا ا‪١‬ؽاظ ةی فٍاظ‬
‫نتٍانقــتً انع اؾ ‪١‬ؽىت ىای ةيرت ا‪٥‬تيـــاظی کً ظؼ حؽیان فاليای ؼمع پایعاؼ ‪٥‬تل اؾ ‪ 2212،‬فٍظ‬
‫ةربنع ةلکً ةیه اؾ ىمً ةؽ اثؽ ةزؽان ةیکاؼی ظؼ حؽیان ظٌؼه انت‪٦‬ال متأثؽ معه انع‪ .‬ةا مزؽٌمیت ت‪ٚ‬عاظ‬

‫‪52‬مىسىی جهرمی‪ ،‬دکتىر یگانه‪ .)1389( .‬تىسعه اقتطادی و ةرنامه ریزی‪ ،‬نرش پژواک اندیشه‪ .‬تهران‪ .‬ص‪۲۱‬‬
‫‪53‬محتشم دولت شاهی‪ ،‬دکرت طهامسث‪ .)1381( .‬چاپ پنجم‪ .‬اقتطاد ةین امللل‪ .‬انتشارات پىتن‪ .‬تهران‪.‬ص‪۲۷‬‬

‫‪40‬‬
‫ؾیاظی اؾ کٍظکان اؾ مکتث ة‪ٚ‬نٍان پیامع مقــــــــت‪٦‬یم مناؾ‪ /ٌ ًٙ‬یا ‪٦١‬ؽ ‪١‬ؿاینعه‪ ،‬الؾم افت تٍحً‬
‫ةینـرتی ةً ةي تٍظ ظفرتفی مناّ‪ ٧‬ؼٌفتایی ٌ حم‪ٚ‬یت ‪٦١‬یؽ ةً م‪ٚ‬اؼ‪ ٌ ٠‬نیؿ تْتی‪ ٧‬ةؽنامً ىای ت‪ٚ‬لیمی‬
‫"‪١‬ؽىت ظٌم" ةؽای ةؿؼگقاالن کً فاليای اؼؾممنع مکتث ؼا اؾ ظفت ظاظه انع‪ ،‬ىٍؼت ةگیؽظ‪ .‬ةضيٍو‪،‬‬
‫تامین مياؼت ىای فٍاظ ریاتی‪ ،‬رقاب ٌ مياؼت ىای م‪ٞ‬لی ةؽای حم‪ٚ‬یت ةؿؼگ فال ةً ةؽاةؽ فاؾی‬
‫‪١‬ؽىت ىا ةؽای آفیث پػیؽتؽین ةضه ىای حام‪ ًٚ‬ا‪ٞ١‬انقـــــتان کمک می کنع ٌ ظؼ نيایت ظؼ ظؼاؾ‬
‫معت فتث ؼمع ا‪٥‬تياظی ٌ کاىه ‪٦١‬ؽ می مٍظ ةؽای کاىه ‪٦١‬ؽ‪ ،‬نیاؾ افــت تا صانٍاؼ ىای ا‪ٞ١‬ان ظؼ‬
‫م‪٦‬اةل صْؽات ر‪٢‬إت مــٍنع‪.‬چاله ‪٦١‬ؽ صانٍاؼىای ا‪ٞ١‬ان ٌ آفــیث پػیؽی معیع آنيا ظؼ ةؽاةؽ مٍک ةً‬
‫صٍةی مناصتً معه افت‪ ٌ ،‬پیچیعگی مٍٍٍ٘ صْؽات ظؼ ا‪ٞ١‬انقــــــــتان نیؿ نامی اؾ ىمین مٍٍٍ٘‬
‫افت ‪ .‬ةینـرت مٍک ىا ٌ ىعمات ام احت‪ ٛ‬یا یک فارً ؼا ةنـکل کلی متأثؽ میقــاؾظ کً ارتل کمکيای‬
‫مزلی ؼا کمرت میقــاؾظ‪ .‬نً تنيا ا‪ٞ١‬انيا اؾ نٖؽ م‪ٚ‬یاؼات ةین امللی ظؼ م‪ٚ‬ؽٌ صْؽات ٌ مـٍکيای ةلنع‬
‫‪٥‬ؽاؼ ظاؼنع‪ ،‬ةلکً ٌ‪ ٍ٘٥‬مـٍکيا ٌٍــ‪ٚ‬یت ا‪ٞ١‬انيای کً اؾ ‪٥‬تل آفــیث پػیؽ ةٍظنع ؼا ةعتؽ میقـــاؾظ‪.‬‬
‫صانٍاظه ىای ‪٦١‬یؽ ٌ صانٍاظه ىای کً ظؼ مناّ‪ ٧‬نا امن ٌ پؽ مناؾ‪ ًٙ‬ؾنعگی ظاؼنع م‪ٚ‬مٍالً ةؽای م‪٦‬اةلً ةا‬
‫مٍکيا اؾ ّؽی‪ ً٦‬ىای مَــــؽ افتــ‪٢‬اظه ٌظه ٌ ظفت ةً ‪١‬ؽٌل ظاؼائی ىای مؤلع یا مان‪ ٛ‬معن اّ‪٢‬ال اؾ‬
‫ؼ‪ ٠‬ةً مکتث میؿننع‪ .‬این افرتاتیژی ىای مَــؽ ؼ‪١‬اه صانٍاظه ىا ؼا ظؼ آینعه مزعٌظ فاصتً ٌ فتث‬
‫انت‪٦‬ال ‪٦١‬ؽ ةً نقــليای آینعه میگؽظظ‪ .‬ظؼ چنین رالت‪ ،‬کاىه ‪٦١‬ؽ نیاؾمنع تٍحً ةینـرت ةؽای ت‪ٍ٦‬یت‬
‫صانٍاظه ىا ظؼ م‪٦‬اةل صْؽات‪ ،‬کً مامل ایخاظ فیقـتم پؽظاصت ‪٥‬ؽًٍ ٌ ةیمً ةؽای صانٍاظه ىا ٌ ایخاظ‬
‫فیقــتم متکً ميئٍنیت مینٍظ‪ ،‬میتامع‪. 54‬‬

‫‪54‬عرفانی‪ ،‬عتدالجمیل‪ .)1397( .‬مىنع و چالش های فراروی تىسعه در افغانستان‪ .‬کاةل‪.‬ص‪۷۸‬‬

‫‪41‬‬
 ‫نتیجً گیزی‬
‫‪ -۸‬صقت‪ ،‬ةعٌن ةيتٍظ ٌٍ‪ٚ‬یت امنیتی ٌ ةيرت معن ٌٍ‪ ٛ‬ا‪٥‬تيـاظی ظمٍاؼ افت ةتٍان ةا چاله ىای‬
‫‪٦١‬ؽ ٌ ناةؽاةؽی م‪٦‬اةلً کؽظ ‪.‬ظؼ ر‪٦‬ی‪٦‬ت ‪ٍٙ‬امل مزؽک ‪٦١‬ؽ ظؼ حؽیان مؽرلً ‪٥‬تل اؾ انت‪٦‬ال ننــان ظاظ کً‬
‫ؼمع ا‪٥‬تيــاظی ةً تنيایی ی تٍانع ‪٦١‬ؽ ؼا کاىه ظىع مگؽ ؾمانیکً ةٍْؼ مقاٌیانً ةین ام ا‪ٞ١‬انيا تٍؾی‪ٛ‬‬
‫گؽظظ‪ ،‬اما ‪ٙ‬عم ؼمع ا‪٥‬تيـاظی ٌ ا‪١‬ؿایه مناؾ‪ٙ‬ات ةً ِ معت ‪٦١‬ؽ ا‪١‬ؿٌظه ٌ ا‪ٞ١‬انيای ةینـرتی ؼا ةً ظام ‪٦١‬ؽ‬
‫می انعاؾ‬
‫‪ -۸‬مٍٍٍ٘ کً ةا ‪٦١‬ؽ ؼاةًْ نؿظیک ظاؼظ‪ ،‬کاىه ‪٦١‬ؽ ظؼ ا‪ٞ١‬انقــــتان منٍِ ةؽ پیرشـــــ‪٢‬ت ٌ ةيرت معن‬
‫ةاؾاؼ امت‪ٞ‬ال ٌ ایخاظ ‪١‬ؽىتيای م‪ٞ‬لی ظؼ ظاصل ٌ ةیؽٌن کنٍؼ افت‪ .‬ا‪١‬ؿایه ‪ٝ‬یؽ ‪٥‬اةل پینـتینی ةیکاؼی‬
‫کً ظٌؼه انت‪٦‬ال ات‪٢‬ا‪ ٤‬ا‪١‬تیع‪ ،‬چاله ایخاظ م‪ٞ‬ل حٍاةگٍ ةؽای نیؽٌی کاؼ رسی‪ ٛ‬الؽمع ؼا کً فاالنً ظؼ‬
‫رعٌظ ‪۰۰‬ۺ ىؿاؼ اٍا‪ ً١‬میگؽظظ‪ ،‬ؼا ىؽ چً ةینـرت ایان ٌظ‪ .‬ةا مزؽکً ىای مٍحٍظ حم‪ٚ‬یت‪ ،‬نیاؾ افت تا‬
‫ت‪ٚ‬عاظ ةینرت م‪ٞ‬ل ةٍیژو ةؽای حٍانان ایخاظ گؽظظ‬
‫‪ - ۹‬چاله ىای ‪٦١‬ؽ ٌ ناةؽاةؽی ظؼ ا‪ٞ١‬انقـتان ٌ نیؿ چنــم انعاؾ ؼمع ا‪٥‬تيــاظی آن ةيتٍظ نضٍاىع یا‪١‬ت‬
‫مگؽ اینکً ةا رسمایً گػاؼی ظؼ ةضه رسمایً انقـانی ةنـمٍل ت‪ٚ‬لیم ةؿؼگ فاالن‪ ،‬ىمؽاه مٍظ‪ٙ .‬الٌه ةؽ‬
‫آن‪ٍٙ ،‬امل مزؽک ‪٦١‬ؽ ٌ ناةؽاةؽی ظؼ ا‪ٞ١‬انقـتان اىمیت رسمایً گػاؼی ظؼ ةضه م‪ٚ‬اؼ‪ ٠‬ةؽای ممٍلیت‬
‫احت‪ٚ‬ی‪ -‬ا‪٥‬تيــــــاظی ؼا ىٍیعا کؽظه افت‪.‬‬
‫ۺ‪ -‬ةؽای کاىه ‪٦١‬ؽ‪ ،‬نیاؾ افــت تا صانٍاؼ ىای ا‪ٞ١‬ان ظؼ م‪٦‬اةل صْؽات ر‪٢‬إت مــٍنع‪.‬چاله ‪٦١‬ؽ‬
‫صانٍاؼىای ا‪ٞ١‬ان ٌ آفــیث پػیؽی معیع آنيا ظؼ ةؽاةؽ مٍک ةً صٍةی مناصتً معه افت‪ ٌ ،‬پیچیعگی‬
‫مٍٍٍ٘ صْؽات ظؼ ا‪ٞ١‬انقــــــــتان نیؿ نامی اؾ ىمین مٍٍٍ٘ افت ‪.‬ةینـرت مٍک ىا ٌ ىعمات ام‬
‫احت‪ ٛ‬یا یک فارً ؼا ةنـکل کلی متأثؽ میقــاؾظ کً ارتل کمکيای مزلی ؼا کمرت میقــاؾظ‪.‬‬
‫ۻ‪١ -‬ؽاینع تٍف‪ ًٚ‬ی ىمً حانتً ای افت‪ ،‬کً اة‪ٚ‬اظ گٍناگٍن تٍف‪ ًٚ‬احتام‪ٙ‬ی‪ ،‬فيافی‪ ،‬ا‪٥‬تياظی‪،‬‬
‫‪١‬ؽىنگی‪ ،‬امنيتی ٌ اؼتتاّات مت‪٦‬اةل آن ىا ؼا ظؼ ةؽمی گريظ؛ ةً گٍنً ای کً ىؽکعام اؾ اة‪ٚ‬اظ این ‪١‬ؽاینع ظؼ‬
‫اؼتتاِ مقتمؽ ةا اة‪ٚ‬اظ ظیگؽ ‪٥‬ؽاؼ ظامتً ٌ ظؼ کنه ٌ ٌاکنه ٌ تأثري ٌ تأثّؽ مت‪٦‬اةل‪ ،‬یکعیگؽ ؼا کامل ٌ یک‬
‫پيکؽه ٌارعی ةً نام تٍف‪ ًٚ‬ملّی ؼا پعیع می آٌؼنع‬
‫ۼ‪ -‬ا‪ٞ١‬انقــتان تالل ظاؼظ تا ‪١‬ؽىت ىای کاؼی ؼا ةینـــرت ایخاظ ایع تا نیؽٌی کا ِؼ ؼٌ ةً ؼمع رسی‪ ٛ‬ؼا‬
‫حػب ٌ افتضعام ایع‬
‫۽‪ -‬می تٍان نتیخً گؽ‪١‬ت کً تٍف‪ ًٚ‬ىم ٌا‪ٚ٥‬یتی ماظی افت ٌ ىم رالتی غىنی‪ ،‬کً ةؽرقث آن حام‪ًٚ‬‬
‫اؾ ّؽی‪ ٧‬تؽکیث ‪١‬ؽاینعىای احتام‪ٙ‬ی‪ ،‬ا‪٥‬تياظی ٌ نياظی ٌفایلی ؼا ةؽای ةعفت آٌؼظن ؾنعگی ةيرت‬
‫تامین می کنع‬

‫‪42‬‬
 ‫پیشنيادات‬

‫‪ )1‬ميــئٍنیت احتام ‪ٙ‬ی ظؼ ا‪ٞ١‬انقــتان ةضه انعکی ؼا تزت پٍمه ‪٥‬ؽاؼ می ظىع ٌ ةً گٍنً ی مٍثؽ‬
‫‪٦١‬یؽتؽین ٌ آفیث پػیؽتؽین صانٍاؼىا ؼا مٍؼظ ىع‪٥ ٠‬ؽاؼ میعىع کً اؾ آن حلٍگیؽی مٍظ‬
‫‪ )۸‬تالل ظٌلت ىا میتٍانع ظؼ ؼمع ا‪٥‬تياظ حام‪ ًٚ‬مٍثؽ میتامع‪.‬‬
‫‪ )3‬ةً صاّؽ تنٍي‪ ٧‬ىناي‪ ٛ‬تٍليعي ظؼ ظاصل ةايع ةاالي مزيٍالت ٌ کاالىاي ٌاؼظايت ماليات ةلنع ٌٍ‪ٛ‬‬
‫گؽظظ‪ ،‬تا تاحؽان ٌ رسمايگػاؼان تنٍي‪ ٧‬مٍنع ٌ رسمايگػاؼي ىاي مان ؼا ظؼ اين ؾمينً ىا انخام‬
‫ظىنع‪.‬‬
‫‪ )4‬ایخاظ منٍظن کاؼ ىای مٍثؽ ةؽای مؽظم تٍفٓ ظٌلت ىٍؼت ةیگیؽظ‪.‬‬
‫‪ )5‬اؾ مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی ظؼ رع امکان افت‪٢‬اظه مٍظ تا مؽظم اؾ ‪٦١‬ؽ نخات پیعا کنع‪.‬‬
‫‪ )6‬ةؽای ؼمع ا‪٥‬تياظ ا‪ٞ١‬انقتان میتٍانیم ؾؼا‪ٙ‬ت معؼن تنکیل ظىیم ٌ ظؼ ةضه ؾؼا‪ٙ‬ت رسمایً گػاؼی‬
‫مناییم‬
‫‪ )7‬اؾ مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی ا‪ٞ١‬انقتان ةایع ةً ىٍؼت ظؼفت آن افت‪٢‬اظه مٍظ‬
‫‪ )8‬ةؽای ؼمع فْس ؾنعه گی مؽظم ةایع پؽٌژو ىای ةؿؼگ ؼاه انعاؾی مٍظ‬
‫‪ )9‬ةً نیؽٌ کاؼ ا‪ٞ١‬انقتان ةؽ نامً ىای کٍچک آمٍؾمی ایخاظ گؽظظ‬
‫ظؼ ةضه ‪١‬ن آٌؼی ىا ةینرت رسمایً گػاؼی مٍظ‬ ‫‪)12‬‬
‫رسمایً گػاؼی ىا ةینرت ظؼ مناة‪ّ ٛ‬تی‪ٚ‬ی ىٍؼت ةگیؽظ‬ ‫‪)11‬‬
‫ایخاظ م‪ٞ‬ل ىای حعیع ةؽای مؽظم‬ ‫‪)12‬‬
‫ؼمع ا‪٥‬تياظی ةایع ظؼ ىؽ فال مٍؼظ اؼؾیاةی ‪٥‬ؽاؼ ةگیؽظ‬ ‫‪)13‬‬

‫‪43‬‬
 ‫فيزضت مادذ‬
‫‪ٙ.1‬تعالز‪ ٧‬امیؽی تخاؼت ظؼ ا‪ٞ١‬انقتان پیناٌؼ‪ .‬کتاةضانً فیاؼ‪ ،‬فال ّت‪ ،1381 ،ٛ‬و ‪. 25 – 22‬‬

‫‪ .2‬اؼةاب‪ ،‬رمیع ؼٍا‪ .)1389( .‬تخاؼت ةین امللل‪ .‬تيؽان نرشنی‪ ،‬و ‪. 45 – 44‬‬

‫‪ .3‬م‪٦‬یم‪ ،‬ظکرت فیع حٍاظ پٍؼ‪ .)1375( .‬چاپ پانؿظىم‪ ،‬تخاؼت ةین امللل‪ ،‬و ‪.482 ، 86 – 65‬‬

‫‪ .4‬فتانکؿی‪ ،‬مزمع نارص‪ ٌٍٛ .)1368 (.‬تخاؼت صاؼحی ا‪ٞ١‬انقتان‪ ،‬و ‪.78–76 ،33 – 23 ،17 – 15‬‬

‫‪ .5‬تٍظاؼٌ‪ ،‬مایکل‪ .)1391( .‬تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ظؼ حيان فٍم‪ .‬انتناؼات کٍىقاؼ‪ .‬تيؽان‪ .‬و ‪،258 ،218 ،62 – 57‬‬

‫‪.276 ،272‬‬

‫‪ .6‬مٍفٍی حيؽمی‪ ،‬ظکتٍؼ یگانً‪ .)1389( .‬تٍف‪ ًٚ‬ا‪٥‬تياظی ٌ ةؽنامً ؼیؿی‪ ،‬نرش پژٌاک انعینً‪ .‬تيؽان‪ .‬و ‪، 27 – 25 ،3‬‬

‫‪.299 ،288 ، 275 – 272 ،46 ،42‬‬

‫‪ .7‬یٍف‪ ٣‬غؼا‪٥‬ی‪ .)1379 (.‬تٍف‪ ٌ ًٚ‬کنٍؼىای تٍف‪ ًٚ‬نیا‪١‬تً‪ ،‬رشکت فيامی انتناؼ‪ .‬و ‪. 35 – 32‬‬

‫‪ٙ .8‬ؽ‪١‬انی‪ٙ ،‬تعالخمیل‪ .)1397( .‬مٍن‪ ٌ ٛ‬چاله ىای ‪١‬ؽاؼٌی تٍف‪ ًٚ‬ظؼ ا‪ٞ١‬انقتان‪ .‬کاةل‪.‬‬

‫‪.9‬متان‪ ،‬ظکتٍؼ مزمع انٍؼ ٌ افع‪ ،‬ظکتٍؼ مزمع ن‪ٚ‬یم‪.)1375( .‬ا‪٥‬تياظ ةین املللی‪.‬‬

‫‪ .12‬مزتنم ظٌلت ماىی‪ ،‬ظکرت ّيامفث‪ .)1381( .‬چاپ پنخم‪ .‬ا‪٥‬تياظ ةین امللل‪ .‬انتناؼات پٍتن‪ .‬تيؽان‪.‬‬

‫‪ .11‬اظاؼه ملی ارياییً ٌ م‪ٚ‬لٍمات‪ .‬اؼؾل ىاظؼات ٌ ٌاؼظات‪NSIA .‬‬

‫‪ٌ .12‬ؾاؼت ىن‪ٚ‬ت ٌ تخاؼت‪.(www.acci.org.af) .‬‬

‫‪ .13‬فایت انرتنتی ٌؾاؼت ا‪٥‬تياظ ٌ ىن‪ٚ‬ت‪.(www.comerce.gov.af) .‬‬

‫‌‬

‫‪44‬‬