Daluma Ng/sa FILIPINO

Inihanda ni:

Bb. ROWELYN F. VICTORIANO

Lekturer
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 2

Paunang Salita

Minamahal na mga mag-aaral,

Narito ang isang modyul na pinagsikapang makalap at maihanda ng guro

upang sa paglago ng inyong pagkakatuto sa kursong GE 12: Dalumat ng/sa
Filipino

Ang DALUMATFIL ay isang maagwat na kursong nagpapalawak at nagpapalalim

sa kasanayan sa malalim at mapanuring pagbasa, pagsulat, at pananaliksik sa
wikang Filipino sa iba’t ibang larangan, sa konteksto ng kontemporaryong
sitwasyon at mga pangangailangan ng bansa at ng mga mamamayang Pilipino.
Partikular na nakatuon ang kursong ito sa makrokasanayang pagbasa at
pagsulat, gamit ang mga makabuluhang pananaliksik sa wikang Filipino, bilang
lunsaran ng pagpapalawak at pagpapalalim sa kasanayan, kakayahan at
kamalayan ng mga estudyante na malikhain at mapanuring makapagdalumat o
“makapag-teorya” sa wikang Filipino, batay sa mga piling lokal at dayuhang
konsepto at teorya na akma sa konteksto ng komunidad at bansa.

Inaasahang Bunga ng Kurso:

1. Maipaliwanag ang kahalagahan ng wikang Filipino sa pagdadalumat o
pagteteorya.

2. Matukoy ang mga mapagkakatiwalaan, makabuluhan at kapaki-pakinabang

na sanggunian sa pagdadalumat at pananaliksik.

3. Malikhain at mapanuring makapag-ambag sa pagpapaliwanag at

pagpapalawak ng piling makabuluhang konsepto at teoryang lokal at dayuhan
na akma sa konteksto ng komunidad at bansa.

4. Maisapraktika at mapaunlad pa ang mga batayang kasanayan sa

pananaliksik.

5. Makapagbasa at makapagbuod ng impormasyon, estadistika, datos atbp.

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 3

mula sa mga babasahing nakasulat sa Filipino sa iba’t iba ng larangan.

6. Makapagsalin ng mga artikulo, pananaliksik atbp. na makapag-aambag sa

patuloy na intelektwalisasyon ng wikang Filipino.

7. Makapagpahayag ng mga makabuluhang kaisipan sa pamamagitan ng

tradisyonal at modernong midyang akma sa kontekstong Pilipino.

8. Makagawa ng mga malikhain at mapanghikayat na presentasyon ng

impormasyon at analisis na akma sa iba’t ibang konteksto.

Ang modyul na ito ay ginawa upang matugunan ang pangangailangan ng

bawat mag-aaral sa kursong ito. Dito malalaman ang mga kaalaman na dapat
taglayin niyo sa buong klaster upang matamo ang hinahangad na pagkatuto.

Buong husay na pinaglaanan ng oras at panahon ang kagamitang ito upang

matamo niyo ang kaalamang nararapat niyong taglayin.

Rowelyn F. Victoriano

Lekturer
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 4

Mga Tuntunin

Narito ang mga tuntunin na hindi dapat isawalang-bahala at dapat isaisip.

PANGKALAHATANG TUNTUNIN SA PAGSASAGAWA NG DISTANSYANG PAGKATUTO

GAMIT ANG MODYUL.

1. I-download ang google classroom sa inyong cellphone. I-click ang link na

ibibigay ng guro upang makapasok sa google classroom na inilaan
lamang ng guro para sa subject na ito.

2. Ang pagkuha at pagpasa ng mga awtput ay sa google classroom na ito

isasagawa.

3. Maaari mong maibahagi ang inyong sagot at ideya sa inyong mga kamg-
aral lalo na sa mga gawain sa inyong modyul. Kung may mga pag-
aalinlangan at tanong, ang mga lider sa bawat munisipalidad lamang ang
mgapo-post ng mga tanong sa ating group chat. Ang mga sagot sa mga
gawain ay ipapasa bawat pagkatapos ng linggo (Biyernes). Ang mga
awtput na kailangang ipacheck sa kaklase ay kailangang maipa-check
para sa pagmamarka. Ang pinal na awtput ay ichecheck ng inyong guro
para sa pinal na pagmamarka.

4. Laging tandaan na ang malaking responsibilidad sa inyong pagkatuto ay

nakasalalay sa inyong sarili, kaya naman sunding mabuti ang mga panuto
at instruksiyon at seryosong gawin at basahin nang may pang-unawa ang
modyul. Ang pagsagot sa mga gawain ay hindi lamang sa ito ay
kinakailangan bagkus ito ay repleksiyon ng iyong pagkatao bilang isang
guro sa hinaharap.

5. Ang paraan ng pagmamarka ay 60-40. Animnapung bahagdan (60%) ay

magmumula sa mga awtput na hinihingi batay sa inaasahang bunga at
(40%) ay magmumula sa mga major exams.

6. Alamin ang mga kasanayang pampagkatuto at mga inaasahang bunga sa

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 5

bawat paksa bago magpatuloy sa pagsasagawa ng mga gawain.

7. Ang mga lider ng pangkat ay maaaring magtanong sa pamamagitan ng

pagtawag sa oras na 4:00-5:00 PM sa numerong 09122941506. Ang mga
text ay hindi bibigyang atensyon malibang ito ang hinihingi ng propesor.

8. Ang iyong sagot sa bawat gawain ay isusulat sa hiwalay na papel,

(maaaring kopyahin ang template ng gawain). Huwag sulatan ng sagot o
anumang sulatin ang inyong modyul.

9. Hangga’t maaari, ang mga awtput o sagot sa mga gawain ay isulat sa

short coupon bond. Isulat nang maayos ang inyong sagot upang
maunawaan ng guro. Kung nais na ito ay i-type, gamitan ito ng font style
na Times New Roman, at 12 ang fon size.

10. Maging magalang sa pakikipag-usap sa inyong mga Guro.

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 6

Paalala:

Kahit anong “concern” patungkol sa modyul na ito ay huwag mahihiyang

magtanong sa inyong guro. Kung may pagkakataon man na hindi kayo agad
mabigyang pansin ng inyong guro sa inyong katanungan sa pamamagitan ng
chat o tawag ay inyo nawang unawain na abala ang inyong guro. Hanggat
maaari ay school days makipag-usap sa guro upang madaliang kayo’y
mabigyang pansin at tugon.

Kung dumating man sa pagkakataon na kayo ay lubos na nahihirapan na sa

inyong mga gawain, mabutihing magpahinga; magrefresh at maglibang sa mga
makabuluhang gawain o bagay. Bigyang halaga ang inyong kalusugan, dahil ito
ang inyong magiging puhunan sa pagtupad ng inyong mga panagarap sa buhay.
Kami ay laging handing umalalay at gumabay sa abot ng aming makakaya sa
iba’t ibang sitwasyon at paraan.

Huwag magtiwala lamang sa sariling kaalaman, bagkus humingi ng tulong sa

mga taong pwedeng makatulong sa inyo, at higit sa lahat ay humingi ng tulong
sa Poong Maykapal na Siyang pinagmumulan ng ating karunungan at kaalaman.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 7

Pagpalain ka nawa ng Panginoon!

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 8

Modyul 1

Kahulugan ng salitang “Pagdadalumat” at Konsepto

ng mga salitang itinatanghal na salita ng taon

PANIMULA:

Ang Modyul na ito ay naglalaman ng iba’t ibang paksa at mga

gawain na magsisilbing susi upang ganap na mabigyan ng kahalagahan at
kahulugan ang salitang “Pagdadalumat” at kaugnayan nito sa proseso ng pag-
iisip at pag-uurirat sa mga salitang nakaugnay sa salita o paksang dinadalumat.
Ito ang magiging gabay upang lubos na mapayabong ang talasalitaan na dulot
ng katangian ng wika na buhay at nagbabago ay nagbubunga ito ng mga
bagong salita na ganap na itinanghal at kinilala bilang salita ng taon.

Ano ang dapat mong matamo sa Modyul na ito?

Inaasahang Bunga:

Makabuo ng isang pagsusuri sa napanood na teleserye.

Mga Kasanayang Pampagkatuto:

1. Natutukoy at nabibigyang paliwanag ang mga salita ng

taon/sawikain.

2.Nakapagsusuri ng dalawang magkaibang awitin gamit ang pantulong

na mga tanong.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 9

Tuklasin Natin!

Ang PAGDADALUMAT ay isang maagwat na prosesong nagpapalawak

at nagpapalalim sa kasanayan sa malalim at mapanuring pagbasa, pagsulat at
pananaliksik sa wikang Filipino sa iba’t ibang larangan, sa konteksto ng
kontemporaryong sitwasyon at mga pangangailangan ng bansa at ng mga
mamamayang Pilipino.

Ang pag-aaral na ito ay may pagtatangkang dalumatin ang salitang

“dalunsangan”. Gagamitin ang tatlong lebel ng pagdadalumat ng salita na
tumutukoy sa lexical, simbolikal, at diskursibo. Ang prosesong ito ay batay sa
Utopian Natin, sa pgdadalumat ng isang salita.

Ang Usaping Simbolikal sa Salitang Dula

Ayon kay Salazar (1968) ang dula ay isang larawan ng buhay na

sinasangkapan ng wika, damdamin at sining. Hinahabi ito upang itanghal,
makaaliw, umantig ng damdamin, at makapaghatid ng isa o higit pang mensahe.

Ayon naman kat Atieza (2001)., karaniwan nang ikinakabit sa salitang dula
nag konseptong tulad ng teatro, artista, iskrip, pag-arte, stage, costume make-
up, set ,props, rihersal, director at palakpak.

Ang Usaping Diskurso sa Salitan Dula

Ayon kay Mendoza (2011), hindi na mabilang sa daliri ang napakaraming

kahulugan ng dula. Mula sa konsepto ng mimesis ni Aristotle hanggang sa
pagkilala sa iba’t ibang katangian taglay nito.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 10

Konsepto ng mga salitang itinitanghal na salita ng taon:

a. “Canvass” (2004)

b. “Huwateng” (2005)

c. “Lobat” (2006)

d. “Jejemon” (2010)

e. “Miskol” (2007)

f. “Wangwang” (2012)

Linangin Natin!

Panuto: Magtala ng limang salita na hindi pa istandardisado o

kasalukayang ginagamit lamang ng mga tao sa kanto at bigyang
pagpapaliwanag kung bakit ito dapat na itanghal bilang salita ng taon batay
sa kung paano ito lumalaganap at ginagamit sa pakikipagkomunikasyon.

Salita Paliwanag
1.
2.

3.
4.
5.

Pagpapatuloy…

Mga Salita ng Taon/Sawikaan (Selfie, Footbam at Tokhang)

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 11

Sawikaan 2014: Selfie

Itinanghal ang “Selfie” bilang salita ng taon matapos makakuha ng

pinakamataas na boto mula sa mga kalahok ng “Pambansang
Kumperensiya sa Pagpapanayam ng Wikang Filipino at Sawikaan 2014:
Pagpili ng Salita ng Taon”.

Sawikaan 2016: Fotobam

Hango sa salitang Ingles na “Photobomb” ginamit ni Michael

Charleston Chua ang salitang “fotobam” (upang maihiwalay sa orihinal
nitong Ingles, bukod sa ito rin ang ginagamit sa isang dokumentaryo
ng kaniyang mga estudyante noong 2014) upang ilarawan ang isyu ng
pagsiraa ng isang gaya ng Torre de manila sa isang pambansang
simbolo. Mula sa mababaw na pagsingit lang sa retrato ng ibang tao,
hinubdan nito ang realidad na hindi nakikita sa isang retrato-ang
realidad kung paano ang mga awtoridad mismo ay mas minamahalaga
ang negosyo kaysa ang mga pamanang pangkultura ng bansa.

Sawikaan 2016: Tokhang

Hinirang ang “Tokhang” bilang salita ng taon sa sawikaan 2018 na

ginanap sa Institute of Biology sa Unibersidad ng Pilipinas (UP) Diliman
noong ikaw-26 ng Oktubre.

Inilahok ng mamamahayag na si Mark Angeles ang salitang ito na

hango sa salitang Cebuano na “toktok” o katok at “hangyo” o paki-
usap”.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 12

Pagsipat sa mga Awitin Bilang Panimulang Pagdadalumat

Musika

Ang musika ay isang uri ng sining na mas kilala bilang tugtugin o tunog.
Ayon kay Mangusad (2009), it ay repleksyon n gating kultura at n
gating pagkatao.

Ang Elemento ng Musika

Pitch o Tinis - ito ay ang mababa at mataas na tono na sumasabay sa

harmoniya at melodiya. Ang pagkabuo ng pitch ay naglilikha ng mga
scales na may ayos: major o minor, chromatic, pentatonic at gapped.

Daynamiks - ay ang paglakas at paghina o pagbaba ng himig, ito ay ang

komposisyom na malakas at mahina ay may malawakang daynamiks a t
ang pagbabago ng paunti- unti at pabigla-bigla; crescendo, decrescendo.

Timbre o uri ng tono - ay ang kalidad ng tunog.

Melodiya o himig- ang tema ng isang komposisyon - ito ang

kombinasyong ng mga ritmo at tono. Ang ritmo na may kaugnayan sa
metro, tempo at artilulasyon.

Magkaroon ng Pananaliksik tungkol sa:

PAGDADALUMAT-SALITA: KUNG BAKIT HINDI NA HIKAIN ANG WIKA NG TEORYA

SA WIKANG FILIPINO ni Prof. Rhoderick V. Nuncio, Ph.D. Departamento ng Filipino,
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 13

Kolehiyo ng Malayang Sining, Pamantasang De La Salle-Maynila

Pansinin ang Talahanayan sa Ibaba:

Morpolohiya Pagdadalumat-Salita
Tipo/kinabibilangang pag Linggwistik metalinggwistik
-aaral
Tipo ng palabuuan ng Denotatibo at konkreto Konotatibo at
salita abstrakto/teoritikal
Uri ng pag-unawa Linggwistiko pilosopikal
Pagpapakahulugan Gramatikal diskurso
Talahahanayn1.1 Pagkakaiba ng Morpolohiya at Pagdalumat-salita

Ang pag-unawa sa salita sa morpolohikal na istruktra ay linggwistikong

nakabatay sa kumbensyonal na pamantayan. Ibig sabihin higit nang alam ng
nakararami ang salita at kahulugan nito.

Samantala, ang isang katangian ng dalumat-salita ay hindi ito

matatagpuan sa anumang diksyunaryo, dahil nga sa bagong mga salita-
konsepto ito at at dahil arbitraryo itong nilikha ayon sa pangangailangang
teoritikal.

Kultural (Kontextualisasyon at Konseptualisasyon) Madalas sabihin ng

mga iskolar na magkatambal ang wika at kalinangan.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 14

Subukin Natin!

Panuto: Saliksikin at ilista ang mga salitang nakalaban ng sumusunod

na sawikaan na nasa ibaba.

1. Selfie (2014)

______________________________________________________________
____________________________________________________________________

____________________________________________________________________.

2. Fotobam (2016)

______________________________________________________________
____________________________________________________________________

____________________________________________________________________.

3. Tokhang (2018)

_____________________________________________________________
___________________________________________________________________

___________________________________________________________________.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 15

Gawain 1

Panuto: Pakinggan ang awiting nasa ibaba. Pagkatapos ay

sagutin ang mga tanong na kaugnay nito.

a. Upuan- Gloc 9

b. Ang bayan kong Sinilangan-Asin

1. Sino ang persona ng dalawang awitin?

____________________________________________________________

_________________________________________________________________

2. Ano ang nilalaman ng awitin at ano ang kaugnayan nito sa

realidad ng buhay?

________________________________________________________________
________________________________________________________

3. Masasalamin pa rin ba sa mga liriko ng Upuan at Ang bayan

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 16

kong Sinilangan angmga nangyayari sa ating lipunan sa

kasalukuya? Ipaliwanag.

____________________________________________________________

____________________________________________________________

4. Kung magsusulat ka ng isang awit sa kasalukuyan, ano ang

pamagat nito at tungkol saan? Ipaliwanag.

_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________.

Gawain 2

Panuto: Panuorin ang epekseryeng AMAYA na pinagbidahan ni

Marian Rivera Dantes sa episodyo 1 hanggang 5 at isagawa ang
mga sumusunod na Gawain:

1. Magtala ng dalawampu (20) na katutubong salita na ginamit sa

mga dayalogo sa loob ng epikserye.

2. Bigyang kahulugan at ilahad ang katumbas na tagalog na salita

ng mga katutubong salita na iyong itinala batay sa konteksto ng
tagpo kung saan ito ginamit sa loob ng epikseryeng Amaya.

3. Gamitin sa pangungusap ang mga katutubong salita na iyong

nailahad.

4. Gumawa ng maikling pagpapaliwanag sa pinagmulan ng

pangunahing wika sa Pilipinas nabibilang ang mga katutubong
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 17

wika na iyong inilahad.

Modyul 2

Mga Teorya Para Sa Epektibong Pagdalumat

Panimula:

Ang Modyul na ito ay tumatalakay sa kung paano ang panitikan ay

sumasalamin sa mga pangyayari sa buhay ng mga tao at ang mga teoryang
panitikan para sa epektibong pagdadalumat. Tatalakayin din sa modyul na ito
ang pagdadalumat sa mga akdang pampanitikan at iba pang anyo ng sining.

Ang modyul na ito ay naglalaman ng mga gawain at pagsasanay na

isasagawa ng bawat mag-aaral. Ang mga gawaing ito ay magiging daan sa
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 18

lubos na pagkatuto sa paksa.

Ano ang dapat mong matamo?

Inaasahang Bunga:

Nakapagsusuri ng isang maikling kwento na nagtataglay ng iba’t ibang

teoryang pampanitikan.

Mga Kasanayang Pampagkatuto:

1. Nabibigyang pakahulugan ang isang larawan gamit ang piling

teorya.

2. Nakabubuo ng sariling teorya pampanitikan.

Tuklasin Natin !

Ang panitikan ay sumasalamin sa mga pangyayari sa buhay ng tao na

inilalapat sa mga akda at lathalaing makabuluhan. ‘Di lingid sa ating kaalaman
na nakatutulong ito upang maipahayag ang ating saloobin at damdamin,
maibahagi ang mga komposisyon mula sa ating malawak na imahinasyon at
maaaring karanasan na mapulot sa iba’t ibang sitwasyon. Lubusang
pinapalawak ng paniitkan ang ating kaisipan, dito’y nahahsa ang gamit natin sa
mga salita, naibubulalas ang pagiging makata at naipapakita ang pagiging
malikhain.

May ibaa’t ibang teorya na bumubuo sa panitikan. Mga teorya na

maaaring Makita sa mga akda, ito ay tumutukoy sa layuning iparating ng awtor,
kanyang saloobin at maging kanyang mga imahinasyon. Sa iba’t ibang akda,
maaari tayong makakalap ng impormasyon at mamulat an gating isip sa mga
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 19

kagnapan sa ating paligid. Maipabatid ang gamit at kahalagahan ng mga teorya

sa paggawa ng mainam na akda at maging gabay ang mga teorya sa paglikha
ng matalinong lathalain.

Ang teoryang ito ay maaaring historical na sumisiyasat sa pinagmulan ng

isang sinaunang paniitkan o teksto, sosyolohikal na nagbibigay ng pangunahing
halaga sa tao, formalism na ang layunin ay iparating sa mambabasa ang nais
niyang ipaabot gamit ang kanyang tuwirang panitikan, marxismo na isang
pandaigdigang pananaw at nakasentro sa ugnayan at hidwaan ng mga antas
ng lipunan, sikolohikal na ang layunin ay ipakita at ipaliwanag ang mga salig sa
pagbuo ng naturang behavior (pag-uugali, paniniwala, pananaw at pagkatao) sa
isang tauhan sa akda, feminism na pinagtutuunan ang kalagayan o
representasyon ng kababaihan sa isang akda, kultural na binibigyan ng buhay
ang isang akda sa pamamagitan ng pagtatanghal ng kultura ng isang lipi, isang
bansa o nasyon at iba pa.

Kahulugan at Katuturan

HISTORIKAL

Ayon sa aklat nina Quijano et. Al. (2019) na pinamagatang DalumatFil,

ang historical na pananaw ay isang uri ng kritisismong pampanitikan na
sumisyasat sa pinagmulan ng isang sinaunang panitikan o teksto para
maunawaan ang “daigdig sa likod” ng tekstong ito.

SOSYOLOHIKAL

Ayon sa aklat nina Quijano et. Al. (2019), na pinamagatang

DalumatFil ang sosyolohikal na pananaw ay tumitingin sa pangkalahatang
pattern sa pag-uugali ng mga indibidwal na kasapi sa lipunan.

FORMALISMO
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 20

Ayon sa aklat ni Villafuerte (2000) ang pagtuklas at pagpapaliwanag

sa anumang anyo ng akda ang siyang layunin ng teoryang ito at ang pisikal na
katangian ng akda ang pinakabuod ng pagdulog na ang pinakamahalaga ay
ang nilalaman, kaanyuan o kayarian, at paraan ng pagkakasulat.

MARXISTANG PANANAW

Ayon sa aklat nina Quijano et. Al. (2019), na pinamagatang

DalumatFil ito ay nakabatay sa mga naisulat ng mga pilosopo, ekonomista na
sina Karl Marx at Freidrich Engels.

SIKOLOHIKAL

Ayon sa aklat nina Quijano et. Al. (2019), na pinamagatang

DalumatFil ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa pamamagitan ng
pagpapakita ng mga salig sa pagbuo ng naturang behavior (pag-uugali,
paniniwala, pananaw at pagkatao) sa isang tauhan sa kanyang akda.

POST- ISTRUKTURALISMO

Ayon sa aklat nina Quijano et. Al. (2019), na pinamagatang

DalumatFil, para sa maraming iskolar ang Post- istrukturalismo ay nagmula sa
teoryang istrukturalismo na katatagpuan ng mga katangian na siyang
magbibigay-hugis sa Post-istrukturalismo.

FEMINSMO

Ayon sa aklat nina Quijano et. Al. (2019), pinagtutuunan ng pananaw

Feminismo ang kalagayan o representasyon ng kababaihan sa isang akda.

KULTURAL

Ayon sa aklat nina Quijano et. Al. (2019), ang kultura ay salamin ng
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 21

lipunan at mabilis itong sumasabay sa pagbabago dahil saa globalisasyon.

Nagsulputan ang mga gawaing may makabagong dulog at napalitan ang dating
nakasanayan. Nakapaloob sa kulturang ito ang musika, panoorin, kasuotan,
inumin at gadgets.

Teorya ng Pagtanggap/Pagbasa

Isang makabagong teorya na lubhang impluwensyal sa kanluran ang

kalipunan ng mga kaisipan at kategorya na nagtutuon ng pansin sa mambabasa
bilang mahalagang element sa paglikha ng kahulugan. Walang kabuluhan ang
isang akda kung walang reaksyon galing sa mambabasa. Ito ang nagsisilbing
tulay para makabuo ng koneksyon at maihayag ang nais iparating ng isang
manunulat.

Makikita ang mga tatsulok na dayagram sa itaas. Ang una ay

nagpapakita ng relasyon ng mambabasa, manunulat at ng teksto. Ayon kay
Shklovsky, hindi imahen ang natatanging elementong nagtatatag ng tula; ang
imahen ay isa lamang paraan sa paglikha ng pinakamalakas na posibleng
impresyon, isa sa mga paraang retorikal na nagagamit upang lubusin ang
epekto ng tula. Sa pagsusuri ng tula, hindi dapat magsisimula sa mga simbolo o
metapora, na mga instrumento lamang ng epekto, kundi sa mga
pangkalahatang batas ng persepsyon. Makikita sa pahayag na ito na
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 22

sinasabing hindi lamang isang elemento ang bumubuo sa isang likha. Upang
magkaroon ng kabuluhan ang isang tula ay kailangan ng tagatanggap na
magbibigay ng interpretasyon nito hindi lamang sa isang mababaw na
pamamaraan kundi sa pagsisid sa kabuuan ng tula. Mahalaga kung gayon hindi
lamang ang manlilikha o teksto o mambabasa kundi lalo na ang kahuluhan.

Makikita naman sa pangalawang dayagram ang dalawang hugis na bilog

na nagrerepresenta sa teksto at mambabasa. Mapapansin ang intersection ng
dalawang bilog na ito na bumubuo ng isang bilohaba na nagrerepresenta sa
transakyon. Nagpapakita ang dayagram na ito sa proseso ng paglilikha ng
kahulugan ng mambabasa sa teksto at kahulugan mula sa teksto patungong
mambabasa. Kung gayon ay masasabing sinakop ito ng interaktibong teorya ng
pagbasa na may dalawang direksyon ng komprehensyong itaas-pababa at
ibaba-pataas. Dito nagaganap ang interaksyong awtor-mambabasa at
mambabasa-awtor. Tinatawag din itong bi-directional.

Ipinaglalaban ng teoryang ito ang kahalagahan ng mambabasa sa pag-

intindi ng isang akda na hindi binigyang pansin ng mga ibang teorya tulad ng
Formalismo, Istrukturalismo, Marxista at iba pa. Mahalaga ang papel na
ginagampanan ng ostranenie sa teoryang ito dahil ang mga masyadong
pamilyar na ideya ay ginagawang kakaiba upang magkaroon ng mas malalim na
pag-intindo rito. Inilalarawan din sa teoryang ito ang penominolohiya ng
pagbabasa na nagpapaliwanag sa pagbabago-bago ng desisyon ng
mambabasa habang siya nagbabasa.

Tatlong larangang masusuri sa akdang pampanitikan

Unang Larangan Ito ay tumitingin sa teksto bilang isang

potensyal na makapagbibigay-daan sa
pagkalikha ng kahulugan; ang
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 23

mambabasa ang siyang gagawa ng

aktwalisasyon ng mga posibleng
kahulugan.
Ikalawang Larangan Ito ang prosesong dinadaraanan sa
pagbasa o penomenolohiya ng
pagbasa. Mahalaga ang konsepto ng
punto de bistang naglalagalag
(wandering point).
Ikatlong Larangan Tumutukoy sa istrukturang
pangkomunikasyon na siyang
nagibbigay-daan sa interaksiyon ng
teksto at mambabasa.
PAGDADALUMAT SA MGA AKDANG PAMPANITIKAN AT IBA PANG ANYO NG
SINING

Mabulaklak ang panitikan ng Pilipinas. Kakikitaan ito ng iba’t ibang larawan ng

bawat mga nainirahan dito- ang kanilang kultura, paniniwala o maging
kinagisnanng hindi maiututulad sa ibang lalawigan at pook, bawat bahagi ay
nagpapakita ng kailangan sa kanilang kinabibilangan.

Tematikong Pagtutulad- sa paggamit ng ganitong paraan, pinasasama-sama

ng mananaliksik ang mga artikulo, babasahin, at pag-aaral na may iisang tema o
paksang tinatalakay kahit pa ito ay gawang local o banyaga.

Paalala:

1. Hindi lamang pagtutulad ang maaring gawin sa bahagi ng

intertektuwal na pagsusuri maaari ring maglahad ng pagkakaiba.

2. Maaari ring nasa anyong pagtatalata ang paglalahad ng

intertekstuwal na pagsusuri.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 24

Tandaan…

Ang tekstuwal, kontekstuwal at intertekstuwal ay mga bahagi ng

pagdadalumat para sa mas detalyado at organisadong pagdadalumat sa isa
at/o patungo sa isa pang-akda.

1. Tekstuwal na pagsusuri- bahagi ng pagsusuri sa akdang pampanitikan

na nakatuon sa teknikal na aspeto ng akda, sinusuri sa bahaging ito ang
bawat bahagi ng akda at ang pagbibigay ng pangunahing impormasyon
kaugnay ng manunulat.

2. Intertekstuwal na pagsusuri- mula sa salitang inter na

nangangahulugang mula sa pagitan ng dalawa o ang pagtatagpo sa gitna.
Sa bahaging ito ng pagsusuri ay paghahambingin ang dalawang akda
para sa malalim na pagtatalakay. Ito ay maaaring tula sa kwento, kwento
sa pelikula, pelikula sa dula, dula sa sayaw, sayaw sa kanta at iba pa. Ang
layunin nito ay ipakita ang pagkakaiba at pagkakatulad ng dalawang
akdang dinadalumat.

3. Kontekstuwal na pagsusuri- bahagi ngppagsusuri sa akdang ampanitikan

na nakatuon sa konseptong lumulutang sa kabuuan ng kwento. Makikita
ang mga patunay sa mga bahagi ng akda. Layunin nitong ipakita ang mga
espisipikong konseptong binibigyang kahulugan ng akda na hindi lamang
nakakulong sa simbolismong ginagamit.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 25

Subukin Natin!

Panuto: Gamit ang teorya ng pagtanggap, ibigay ang iyong

interpretasyon batay sa iyong nakikita sa larawan.

Interpretasyon:

_____________________________

_____________________________

_____________________________

________________.

Interpretasyon:

_____________________________

_____________________________

_____________________________

________________.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 26

Gawain 1

Panuto: Gumawa ng sariling teoryang pampanitikan. Bigyan ng

pangalan at ilarawan ang teoryang ito. Pagkatapos a sagutin ang
tanong kaugnay nito.

Pangalan ng Teoryang Pampanitikan:

___________________________________________________________

Deskripsiyon:

___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Ano ang iyong isinaalang-alang sa pagbuo ng teoryang ito?

___________________________________________________________

___________________________________________________________
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 27

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Gawain 2

Panuto: Basahin ang maikling kwento na pinamagatang “Tata Selo”

ni Rogelio Sikat. Tukuyin ang paksa at teoryang nakapaloob dito.
Magbigay ng mga pangyayari o sipi sa maikling kwento na
magpapatunay sa teoryang iyong napili.

Paksa: _______________________________________________________

Paliwanag:

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
____________________.

Teoryang nakapaloob sa kwento:

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 28

______________________.

Mga pangyayari o sipi sa kwento na magpapatunay sa teoryang

iyong napili:

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_________________________.

PAMANTAYAN SA PAGSUSURI NG MAIKLING KWENTO

PAMANTAYAN PUNTOS
Natukoy at naipaliwanag ang 30
paksa ng kwento.
Natukoy ang teoryang 30
nakapaloob sa kwento.
Nakapagbigay ng mga patunay 40
sa napiling teorya
KABUUAN 100
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 29

Modyul 3

Pagsasalin ng Piling Tekstong Makabuluhan sa Dalumat ng/sa

Filipino

PANIMULA:

Ang DALUMATFIL ay isang maagwat na kursong nagpapalawak at

nagpapalalim sa kasanayan sa malalim at mapanuring pagbasa, pagsulat at
pananaliksik sa wikang Filipino sa iba’t ibang larangan, sa konteksto ng
kontemporaryong sitwasyon at mga pangangailangan ng bansa at ng mga
mamayang Pilipino. Sa Modyul na ito ay tatalakayin ang mga sumusunod:
Pagsasalin ng Piling Tekstong Makabuluhan sa Dalumat ng/sa Filipino, Sulyap sa
Kasaysayan ng Pagsasalin sa Filipinas ni Virgilio S. Almario, Tungkulin ng
Tagasalin ni Walter Benjamin, Salin ni Michael M. Coroza, Pagsasaling Siyentipiko
at Teknikal: Kalikasan, Mga Teorya, at metodolohiya ni Lilia F. Antonio at
Florentino A. Iniego, Jr., Dalumat Pag-aaral: Mga Babasahin Hinggil sa Teorya at
Praktika ng Pagsasalin. Sa modyul na ito ay higit na mapapaunlad ang kaisipan
ng bawat mag-aaral ukol sa kahalagahan ng pagsasalin.

Naglalaman din ito ng mga pagsasanay at Gawain para sa mga mag-

aaral.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 30

Ano ang dapat mong matamo?

Inaasahang Bunga:

Nakagagawa ng paghahambing at pagkokontrast ng isang musika mula

sa orihinal patungong salin.

Mga kasanayang Pampagkatuto:

1. Natutukoy ang kasaysayan ng pagsasalin sa pamamagitan ng

timeline graphic organizer

2. Nakagagawa ng isang sanaysay tungkol sa kahalagahan ng

pagsasalin sa ating lipunan.

Tuklasin Natin !

Magkaroon ng pananaliksik tungkol sa “ Sulyap sa Kasaysayan ng

Pagsasalin sa Filipinas” ni Virgilio S. Almarion.

A. Pagsasaling Siyentipiko at Teknikal: Kalikasan, Mga Teorya at

Metodolohiya (Lilia F. Antonio at Florentino A. Iniego, Jr.)

Hindi matatawaran ang kahalagahan ng pagsasaling siyentipiko at

teknikal (ST) sa pagpapalaganap ng impormasyon sa iba’t ibang sangay
at institusyon ng bansa.

Paghahambing sa mga Wika: Daan sa Pagsasalin

1. Gramatikal

2. Morpolohikal (pag-aaral ng salita)

3. Sintaktikal ( pagbuo, sugnay, pangungusap, ayos ng mga salita)

4. Leksikal (depende ang kahulugan sa tao, lugat at iba pa.)

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 31

5. Denotatibo

6. Konotatibo (brainstorming)

7. Kultural

Ang Siyentipiko at Teknikal na Wika

Ayon kay Pinchuck, tinutukoy na teknikal na wika ang “isang varayti

n pangkalahatang lengguwahe na nagtataglay ng tiyak at particular na
mga katangian ng bokubularyo at sa higit na limitadong saklaw ng
gramatika”.

Uri ng Wika sa Sub-Varities

 Wikang pangsiyentipiko

 Wikang pangkasanayan

 Wikang pangnegosyo

Mga Suliranin sa Pagsasaling Siyentipiko at Teknikal

Maraming suliraning kaakibat ang mga pagsasaling ST sa

kasalukuyan. Kabilang ditto ang paparaming bilang ng mga dayuhang
publikasyon na kailangang maisalin sa lalong madaling panahon.

Mga Paraan sa Pagsasaling Siyentipiko-teknikal

 Complete Translation

 Selective Translation

 Summarry Translation

 Condensed Translation

 Composite Transalation
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 32

PANGKALAHATANG TUNTUNIN SA PANGHIHIRAM AT PAGSASALIN NG MGA

SALITANG BANYAGA

 Sikapin munang ihanap ng katumbas ang salitang banyaga sa

wikang Filipino.

 Kapag walang makitang katumbas ang hinihiram na salitang

banyaga sa Filipino, ihanap ito ng katumbas sa alin mang wikang
rehiyunal.

 Kapag hindi maihanap ngkatumbas ang salitang banyaga ayon sa (1),

at (2), ihanap ito ng katumbas sa wikang kastila.

 Kapag walang makitang katumbas ang hinihiram na salita ayon sa

1,2 at 3, hiramin ang tunog sa Ingles at baybayin sa Filipino ang
salita kung ito’y Ingles, o ihanap ng katumbas ang salitang hinihiram
sa Ingles kung ang salita ay galing sa iba pang wikang bnayaga.

Mga paraan sa pagpapaunlad ng teknikal na wika

Saling-angkat (direct borrowing) ang salita at kahulugan ay hindi

nagbabago. Hal. Perception, amnesia at moron

Saling paimbabaw (surface assimilation) Hal. Reinforcement

Saling-panggramatika (grammatical translation)

Saling-hiram (loan translation) brainwashing o paghuhugas ng

isipan

Salitang likha (word invention)

Salitang daglat (abbreviated words) (S-R, IQ, EQ)

Salitang tapat (parallel translation) hal. Social interaction

Salitang taal (indigenous-concept oriented translation)

Salitang-sanib (amalgated translation)

Salitang-tapat (parallel translation)

Salitang-taal (indigenous-concept oriented translation)

Salitang-sanib (amalgamated translation)

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 33

Mga Serbisyo sa Pagsasaling Siyentipiko at teknikal sa Internet

1. American Translators Association, (www.atanet.org)

2. Bioscience Writers/Survey Translation Bureau

(www.biosciencewriters.com)

3. Intergraldocs, (www.intergraldocs.com)

4. PTI Global (www.ptiglobal.com)

5. Technical Translation Services

(www.techtranslations.lu/services)

6. Translation Central (www.translationcentral.com)

7. Vox Translation, Corp (www.vortranslatio.com)

8. Web translation (www.web-translation.eu.com)

Hingil sa Pagsasalin ni John Dryden

“Lahat ng pagsasalin, s atingin ko, ay maaaring ipaloob sa tatlong

pangalang sumusunod: metaphrase, paraphrase at imitasyon.”

Dalubhasa sa Dalawang Wika

Walang sinumang may kakayahang magsalin ng tula, na, katulad sa isang

henyo sa naturang sining ay hindi dalubahsa kapuwa sa wika ng kaniyang awtor
at sa kaniyang sarili.

Dagdag-bawas

Ngunit sa kabila ng lahat, dapat kong tanggapin na malimit akong

lumalagpas sa aking komisyon; sapagkat kapuwa ako gumawa ng
pagdadagdag at paglikwad.

Mga posibleng kahinaan ng salin:

1. May dadag na diwa ang salita

2. Kulang ang diwa ng salin

3. Mali/iba ang diwa ng salin

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 34

4. May mga bahaging Malabo ang kahulugan kaya’t nagkakaroon ng higit sa

isang kahulugan

5. Hindi nauunawaan ng pinag-uukulang mambabasa ang salin.

(http://www.slideshare.net/kazekage15/pagsasalingwikafrom_m_app=and
roid)

Itanghal ang Autor

Dapat palitawin ng tagasalin ang kaniyang awtor na kaakit-akit hanggang

makakaya niya, hanggang’t napapanatili niya ang kaniyang karakter at
naitatanghal niya itong hindi katulad nito.

Problema sa Modernong Wika

Ang naiibang kagandahan ay nasa kaniyang pagpili ng mga salita. Tayo,

at ang modernong wika, ay higit na maraming mga pantukoy at panghalip,
bukod sa senyas para sa mga pamanahon at mga kaso at iba pang barbaridad
na pinagsandigan n gating pangungusap bunga ng mga kahinaan ng ating mga
ninuno.

Muling Pagbuhay sa Luma

May mga higit na dakilang talino kay Chaucer na ang kahinaan ay ang
sobrang talinghaga. Hindi kaialngang isulat ng awtor ang lahat ng kaya niya;
manapa, yaon lamang kailangan niyang isulat.

Muling Huwarang Tagasalin

Kailangan isang ganap na paggagap sa wika ng isinasalin niya at sa

wikang pinagsasalinan niya.

Mga Katangiang Dapat Taglayin ng isang Tagapagsalin Arellano, ungab,

Velasco

1. Sapat na kaalaman sa daalwang wikang kasangkot sa pagsasalin

2. Sapat na kakayanin sa pampanitikang paraan ng pagpapahayag

3. Sapat na kaalaman sa paksang isasalin.

4. Sapat na kaalaaman sa kultura ng dalawang bansang kaugnay sa

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 35

pagsasalin.

5. Sapat na kaalaman sa gramatika ng dalawang wikang kaugnay sa

pagsasalin.

Subukin Natin!
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 36

Panuto: Gamit ang Timeline Graphic Organizer ibuod ang Sulyap sa

Kasaysayan ng Pagsasalin sa Filipinas.

Gawain 1
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 37

Panuto: Sumulat ng isang maiking sanaysay tungkol sa kahalagahan

ng pagsasalin sa ating lipunan. Paano ito nakatutulong sa
pagpapaunlad ng ating kakayahan bilang isang mamamayang
Pilipino. Ang gagawing sanaysay ay hindi bababa sa 150 na salita.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 38

Gawain 2

Panuto: Pakinggan ang kantang “Dance with My Faher Again” ni

luther Vandross at ang bersiyon nito sa Filipino na ‘ Mahal kita o
Aking Ama” ni Lil Coli, matapos mo itong pakinggan ay suriin ang
nilalaman mula orihinal patungong salin at gumawa ng isang
paghahambing o pagkokontrast sa katangian at nilalaman ng
nasabing musika. Gumawa ng sariling illustrasyon para rito.

Paraan ng pagpupuntos:

Pamantayan Puntos
1. Sistematikong naipaliwanag 30%
ang nilalaman ng awitin
2. Naibalangkas ng maayos ang 20%
mga konsepto
3. Gumamit ng mga suportadong 25%
detalye sa paghahambing
4. Wastong gamit ng gramatika 25%
at pagbabaybay
KABUUAN 100%
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 39

Modyul 4

Pagdadalumat sa Pelikulang Pilipino

Panimula:

Ang Modyul na ito ay tumatalakay sa kahalagahan at kahulugahan ng

pelikula, documentary films, teleserye, at Indie Films pagdating sa aspeto ng
pagtatalakay sa mg anapapanahong isyung kinakaharap n gating bansa at ang
naitutulong ng mga ito sa pagpapataas ng ekonomiya n gating bansa.

Ang modyul na ito ay naglalaman ng mga gawain at pagsasanay na

isasagawa ng bawat mag-aaral. Ang mga gawaing ito ay magiging daan sa
lubos na pagkatuto sa paksa.

Ano ang dapat mong matamo?

Inaasahang Bunga:

Nakagagawa ng isang promotional video tungkol sa pagtangkilik ng

pelikulang Pilipino.

Mga Kasanayang Pampagkatuto:

1. Makapagsaliksik ng mga pelikulang Pilipino na tumutukoy sa

napapanahong isyu na maaaring maiugnay sa sariling buhay.

2. Matukoy ang katuturan ng Indie Films at telesersye sa industriya ng

pelikula at kultura sa pamamagitan ng pagsusuri.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 40

Tuklasin Natin !

Mayaman ang Pilipinas sa iba’t ibang anyo ng kultura. Bawat isa mga
ito ay nagbibigay ng makabuluhang tungkulin upang mapaunlad an gating
bansa. Nagiging daan din ito upang magkaroon ng pagbubuklod-buklod ng mga
mamamayan.

Sa iba’t ibang aspeto ng pamumuhay hindi matatawaran ang maraming

mga suliranin na kinakaharap ng lipunan, mga isyung nagpapabigat sa estado
ng pamumuhay ng bawat tao at ng mga napapanahong usapin na umiiral sa
ating bansa. Dahil sa mga ganitong sitwasyon ay nagkakaroon ng ilang mga
palabas na mapapanood sa telebisyon kung saan ang mga ito ay nagpapakita
ng mga paksang panlipunan. Ilan na rito ang pelikula, documentary films,
teleserye, at Indie films.

Ayon kay Ediny (2010), hinding-hindi mawawala sa mga tahanan ng mga

Pilipino ang mga telebisyon. Para kasing mababaliw ka sa kalungkutan kung
wala ito para magbigay saya at aliw sa atin.

Binanggit ni Omnes (2013) sa kanyang blog na ang panonood ay isang

kasanayang pangkomunikasyon na umuunawa sa mga nakikitang imahe sa
kapaligiran ng tao. Ito ay nakatutulong sa pagpapaunlad ng kaalaman sa higit
na malalim na panghihinuha sa mga nakikita at naririnig.binanggit din niya mula
sa aklat ni Considene na ang panonood ay tumutulong sa mga bata na
madebelop ang isang bagong karunungan-ang biswal na kaalaman na dapat
nilang paunlarin sa isang teknolohikal na mundo.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 41

ANG PELIKULA

Google
Images

Ang pelikula ay kilala rin bilang sine at pinkilang tabing. Isang larangan na
sinasakop ang mga gumagalaw na larawan bilangisang anyo ng sining o bilang
bahagi ng industriya ng libangan.

MGA KATANGIAN NG PELIKULA

Narito ang ilang mga katangian na makikita sa pelikula:

1. Ito ay audio-visual (hearing and seeing)- ang paningin at pandinig ang

ginagamit.

2. Ang mga damdamin o kaloob-looban o di-konkretong kaisipan o diwa ay

dapat na maipakita nang malinaw sa screen.

3. May tiyak nah aba ang pelikula.

4. Gawa ng maraming tao ang pelikula.

5. Nabubuhay ang pelikula nang dahil sa script na iniinterpret ng director.

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 42

MGA URI NG PELIKULA

Nagkakakroon ng pagkakaiba ang mga pelikula dahil sa sentral na kwento,

emosyong ipinapadama nito at ang mga kaisipang pinapairal sa bawat palabas.

1. Aksyon

Mga pelikulang nakapokus sa mga

bakbakang pisikla; maaaring hango sa tunay na
tao o pangyayari, o di kaya’y kathang-isp lamang.

2. Animasyon

Pelikulang gumagamit ng mga larawan o pagguhit

upang magmukhang buhay ang mga bagay na
walang buhay.

3. Dokyu

Mga pelikulang nag-uulat sa

mga balita, o mga bagay
namay halaga sa kasaysayan,
pulitika o lipunan.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 43

4. Drama

Mga pelikulang nagpopokus sa mga personal na suliranin o

tunggalian, nagtutulak ito sa damdamin at ginawa upang paiyakin
ang manunuod.

5. Pantasya

Nagdadala sa
manunuod sa isang
mundong gawa ng
imahinasyon tulad ng
mundo ng mga
prinsipe/prinsesa,
kwentong bayan o mga
istoryang hango sa mga natutuklasan ng siyensiya.

6. Historikal

Mga pelikulang base sa mga tunay na kaganapan sa

kasaysayan.

7. Katatakutan

Nagnanais na takutin o sindakin ang

manunuod gamit ang mga multo, bangkay o
kakaibang nilalang.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 44

8. Komedy

Mga nagpapatawang pelikulla kung saan ang mga karakter ay

inilalagay sa mga hindi maisip na sitwasyon.

9. Musikal

Mga komedyang may temang pangromansa. Puno ito

ng musika at kantahan.

MGA SANGKAP NG PELIKULA

Sa pagbuo ng isang pelikula, kinakailangan ng mga sangkap sa siyang

magbibigay ng kulay at magpapaganda rito.

1. Nialalaman/kwento- makatotohanang paglalarawan ng tao mula sa

pananaw ng kalagayan ng tao mula sa pananaw ng Pilipino.

2. Pagganap- matagumpay na nagawa ng artista na mapaniwala ang mga

manunuod sa tauhang kanyang inilalarawan.

3. Disenyong Pamproduksyon- ang pagkonsepto, pagplano at paggawa ng

lahat ng gamit at lugar kung saan nagaganap ang mga eksena sa pelikula.
Naisakatuparan sa malikhaing paraan ang pook, tagpuan, make-up,
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 45

kasuotan at kagamitan na nagpapalitaw ng panahon, kapaligiran at

katauahang hinihingi ng realidad ng dulang pampelikula.

4. Sinematograpiya- ang paggamit ng kamera upang maisapelikula ang

mga eksena sa isang production o screenplay.

5. Editing- ang pagpili at pagsasaayos ng mga kuha upang mabuo ang isang
tuloy-tuloy na pellikula.

6. Tunog- malinaw ba ang dating ng mga dayalogo sa pelikula? Nauuna ba o

nahuhuli ang mga tunog sa bawat eksena?

7. Musika- pinapatingkad ang atmospera at damdamin ng pelikula.

8. Pagsulat ng Skript- proseso ng pagsulat ng dayalogo ng mga karakter at

mga detalyeng kailangan sa bawat eksena.

9. Direksyon- matagumpay ba ang director sa pagbibigay –buhay sa dulang

pampelikula?

Gawain 1

Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na tanong.

1. Magbigay ng isang halimbawa ng pelikula na iyong napanood. Paano nito

naapektuhan ang iyong damdamin, kaisipan at kaasalan? Ipaliwanag ang
iyong sagot.

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_________________________________________.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 46

2. Mula sa napili mong halimbawa ng pelikula na nasa bilang 1, sa paanong

paraan mo ito maiuugnay sa iyong buhay?

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________.

INDIE FILM

Naging bahagi nan g buhay ng bawat Filipino ang pagtangkilik sa iba’t

ibang panoorin. May naaaliw sa mga panonood ng teatro, teleserye at
maging pagpunta sa malaking sinehan upang manood ng mga sikat na
pelikula. Ang mga pelikulang ito ay may iba’t ibang genre, may pumapaksa sa
iba’t ibag uri ng pag-ibig, may kababalaghan, may nagbibigay kasiyahan, may
mga trahedya at homesekswalidad. Ngunit ang pinakamahalaga sa lahat
kahit ito’y may iba’t ibang genre ito ay nagbubunsod sa mga manunuod
upang mamulat sa realidad ng buhay.

Isa sa uri ng pelikula na nagmumulat sa mga manunuod hinggil sa

katotohanan ay ang Indie Films. Ang pelikulang ito ay hindi umaayon sa mga
paksa ng mga pelikula sa mainstream.

Ang Kasayasayan
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 47

Mayaman ang kasaysayan ng Indie Film sa Pilipinas. Ayon sa CCP

Encylopedia, sabay na umusbong ang tradisyon ng independent film at
mainstream cinema sa bansa.

Ang Independent Film

Maituturing na ang Indie Film ay isa sa sikat na panuorin lalo ng

mga kabataan sa kasalakuyan na nasa ika-21 na siglo, isang uri ng pelikula na
may kakaibang pagtanggap sa lipunan at tiyak na makapagmulat sa
reyalidad ng buhay. Dahil sa tema at nilalaman, lumabas sa mainstream ang
indie films upang makapghatid ng pelikulang “non-commercial” na may
kalidad. Sa taong 2003, sumikat ang mga pelikula gaya ng Magnificio (Violett
Films), Homecoming (Teamwork Production), Babae sa Breakwater
(Entertainment Workhouse), at Crying Ladies (Unitel Pictures). Sa pahayag ni
Tiongson (2003), ang indie films ay nagpapakita ng bawat aspeto ng buhay,
hindi lamang ang mga bagay-bagay na ikinalulugod ng madla.

Ang Cinemalaya

Mula sa Inquirer.net, ang pag-usbong ng industriya ng Philippine

independent films ang nakapagpatatag ng Cinemalaya. Isang paligsahang
pampelikula ng mga independent films na naglalayong maipakita ng mga
bagong director ang kanilang pagkamalikhain sa paggawa ng pelikula.

Ang Cinemalaya ay isang taon-taong paligsahan para sa indie films.

Dahil dito, mas mailalantad ang mga karaniwang tema sa indie film. Madalas
homosekswal ang mga bida ng mga ganitong klase ng pelikula, at sa mg
aproblema ng isang hoomosekswal.

Tema ng Independent Films

Ang mga Independent Films ay gawa sa imahinasyon ng mga

manunulat kung saan ang limitasyon ay ang kanilang imahinasyon. Dahil sa
paraang ito, nabubuo lamang ang mga ginagawang idependent film kung
ikukumpara sa mga gawa ng mga production companies sa limitado ang
tema.

Pagpasok ng Independent Films

Mula nang ilabas ang “Ang Pagdadalaga ni Maximo Oliveros” sa

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 48

sinehan at nakakuha ng karangaln mula sa iba’t ibang pampelikulang

paligsahan sa labas ng bansa. Nainganyo naring gumawa ng pelikula ang iba
pang nagnanais na maging local na director ng pelikula.

Ilan sa mga pelikula ay ang:

100- ito ay tungkol sa sandaang bagay na nais gawin ng isang bababeng

may kanser sa huling tatlong buwan ng kanyang buhay.

Ang Pagdadalaga ni Maximo Oliveros- ito ay kuwento ng isang baklang

pinapapipili kung sino ang kailangan niyang protektahan, ang kanyang
pamilyang puro magnanakaw o ang isang pulis na tumutugis sa mga
magnanakaw.

Boses- isang kuwento ito ng mabuting pagkakaibigan ng isang violin

teacher at ng batang maninigarilyo ng kaniyang Ama. Malalaman nila ang
kahinaan at kalakasan ng bawat isa sa pamamagitan ng pagtugtog ng
violin.

Brutus- umiikot ang kuwento nito sa dalawang batang Mangyan na

inarkilahan ng mga illegal loggers upang kumulimbat ngmga torso sa
gubat ng Mindoro. Sa kanilang pagtratrabaho, makikita nila ang malaking
kaibahan ng mundo sa pamamgitan ng mga ganid na tao.

Concerto- kuwento ito ng pagkakaibigan nf isang pamilyang Pilipino sa

mga Hapon noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Huling Pasada- ito ay tungkol sa isang manunulat na gumagawa ng

kuwento tungkol sa isang taxi driver na nagsisilibing isang batang
lansangan. Hang minanatyagan niya ang taxi driver at sa kaniyang
ugnayan sa bata, makakahanap siya ng bagay na hindi niya inakalang
makikita niya.

Inang Yaya- ito ang kuwento ng isang Ina na nakakaramdam ng

pagmamahal ng dalawang anak, ang kanyang tunay na anak at ang
kaniyang anak-anakan.

Kubrador- kuwento ito ng isang kubrador sa jueteng. Tinatalakay din nito

ang pang araw-araw na buhay ng mga pangkaraniwang mamamayan.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 49

Magnificio- ito ay kuwento ng isang batang kinulang sa talino ngunit

maabilidad. Umikot ang kuwento sa pagiging maabilidad niya upang
malutas ang pangangailangan ng kanilang pamilya.

Masahista- ito tungkol sa isang batang masahista na bukod sa

pagmamasahe ay nagbibigay din ng panandaliang aliw.

Gawain 2

Panuto: Magsagawa ng isang Pagsusuring Pampanitkan tungkol sa

isang Indie Film (Shift) na tumatalakay sa Gender and Development kung
saan mapapanood gamit ang link na nasa ibaba. Maaaring mangalap ng
impormasyon mula sa mga sites sa internet.

Link: https://ph.asiatatler.com/life/filipino-independent-feature-length-
and-short-films-you-can-watch-for-online-and-for-a-cause

Pormat ng Panunuring Pampanitkan

I. Pamagat ng Pelikula

II. Mga Tauhan

 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 50

III. Buod ng pelikula

IV. Baghay ng mga Pangyayari

a. Tagpuan

b. Protagonista

c. Antagonista

d. Suliranin

e. Mga kaugnay na pangyayari o Mga Pagsubok sa paglutas ng

suliranin

f. Mga ibinunga

V. Paksa o Tema

VI. Mga Aspektong Teknikal

a. Sinematograpiya

b. Musika

c. Visual Effects

d. Set Design

VII. Kabuuang Mensahe ng Pelikula

Pagpupuntos sa Gawain:

Pamantayan Puntos
5. Sistematikong naipaliwanag 30%
ang pelikula
6. Naibalangkas ng maayos ang 20%
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 51

mga konsepto
7. Gumamit ng mga suportadong 25%
detalye
8. Wastong gamit ng gramatika 25%
at pagbabaybay
KABUUAN 100%

KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN NG SOAP OPERA SA PILIPINAS

Ang mga dulang pantelibisyon ng pinakatutukan sa loob ng tahanan ng

pamilyang Pilipino noong Dekada’50 at kinilala itong soap opera. Ang soap
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 52

opera ay kuwento tungkol sa ilang karakter at sa kanilang pakikibaka sa buhay,

na inilalahad sa naratibo na punong-puno ng emosyon (melodrama) at
kadalasan, sa eksaheradong paraan. Ang istraktura ay ipinalalabas nang 30
hanggang 45 minuto.

Ang soap opera ay kilalang genre ng mga babae dahil sa karamihan sa

mga manunuod nito ay babaeng naiiwan sa bahay (Cantor and Pingree, 1983).
Ayon naman kay Hobson, ang mga tauhang babae sa soap opera ay
matatapang at isa sa pinasikat na katangian ng mga soap opera. Kitang-kita na
ang kapangyarihan ng mga babae sa mga soap opera dahil sa usaping gender
equality. Ang mga babaeng api noon ay palaban na ngayon.

Noong 1949 nagsimulang pumainlanlang ang “Gulong ng Palad” na soap

opera sa DZRH noong 1949 hanggang 1956 na tinutukan ngmga tagapakinig.
Binuhay ito sa telebisyon ng BBC (Banahaw Broadcasting Corporation) Channel 2
noong 1977 na pinagbidahan nina Marianne dela Riva (Luisa), Ronald Corveau
(Carding), Augusto Victa (Mang Emong), (CaridadSanchez (Aling Idad), Beth
Bautista (Mimi) at 4 na taong gulang na si Romnick Sarmenta (Peping) na tumagal
hanggang 1985.

Ang kauna-unahang soap opera ay “Hiwaga sa Bahay ng Bato” noong 1963 na

tumagal hanggang 1964 na sinundan ng “Larawan ng Pag-ibig1964 at “Prinsipe
Amante” 1966 na ipinalabas sa ABS-CBN . taong 1978 ay tinutukan gabi-gabi ang
soap operang “Flordeluna” sa RPN 9 hanggang 1983 at ipinagpatuloy sa BBC 2
noong 1982 hanggang 1986 na pinagbibidahan nina Janice de Belen, Dindo
Fernando at Laurice Gullen.

Taong 1979 hanggang dekada’80 tinutukan din gabi-gabi ang soap opera na
“Anna Liza” na pinagbibidahan ng namayapang si Julie Vega. Dekada’80 nang
ipalabas sa telebisyon ang mga soap opera sa hapon. Ilan lamang sa mga
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 53

namayagpag na soap opera noon “Nang Dahil sa Pag-ibig” (1981), “Yagit” (1983),
“Kaming mga Ulila” (1987) ng GMA 7, “Ang Pamilya Ko” (1987), “Ula, Ang Batang
Gubat” (1988) na pinagbibidihan ni Judy Ann Santos ng IBC 13, “Agila” (1989), “Anna
Luna” (1989) ng ABS-CBN,.Hobson “Soap opera speaks to millions of individual
and mirrirs aspects of their lives back to them”. Tunay ngang sinubaybayan ng
karaniwang mamamayang Pilipino ang mga soap opera sa telebisyon dahil sa
mga tema nito san a sumasalamin sa buhay ng karaniwang mamamayan;
paghihirap at pananagumpay ng mga api sa lipunan, kabiguan at kaligayahan
sa pag-ibig sa pag-ibig at marami pang iba.

Nagpatuloy ang mga soap opera nang dekada’90 at ilan sa ito ay ang “Valiente”
(1992-1995) “Maria Clara” (1992-1997) at “Ezperanza” (1997-1999). Taong 1994 unang
ipinakilala ng PRN ang Latin American Telenovela na “La Traidora”. Hindi
gaanong tinangkilik ito subalit kinatuwaan dahil sa nahuhuli ang pag-dub ng
mga diyalogo sa Filipino sa mga karakter. Sinasabing ito ang unang inangkat na
teleserye sa ibang bansa. Subalit bago pa man makilala ang “La Traidora” ay
ipinalabas ng RPN 9 ang “Oshin”, isang seryeng pantelebisyon na mula sa
bansang Japan. Mas nakilala ang mga telenovela nang naging matunog at
inantabayanan ng manunuod ang “Marimar” mula sa “Maria trilogy” ang una ay
“Maria Mercedes” na kalaunan ay ipinilabas sa ABS-CBN noong 1996 at
“Rosalinda” noong 2000, “Maria la del Bario”, na ipinalabas sa RPN 9 noong
kasikatan ng Mexican telenovela, nagsipagsunuran na rin ang ibang networks
na magpalabas ng ganito ABC 5 (TV 5 ngayon) “Morena Clara” at “Agujetas de
Color de Rosa” sa GMA. Napalitan ang katawagan ng soap opera na telenovela
sa panahong ito. Suno-sunod na mga Latin American telenovela ang ipinalabas
sa Pilipinas na ipinalalabas sa umaga, hapon hanggang gabi.

Gumawa ng tatak ang ABS-CBN nang ilunsad nila ang kanlang unang teleserye
na “Pangako sa Iyo”. Nakilala ang mga karakter nina Angelo Buenavista (Jericho
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 54

Rosales) at Yna Macaspac (Kristine Hermosa). Gayundin ang tarayan ng mga

karakter ni Claudia Buenavista (Jean Garcia) at Amor Powers (Eula Valdez).
Sinundan ito ng sakit na teleserye na “Kay tagal Kang Hinitay” na pinagbibidahan
ni John Lloyd Cruz, Bea Alonzo, Lorna Tolentino, Jean Garcia, Edu Manzano at
John Estrada. Taong 2010 ganap na ginamit ng GMA ang “teledrama” bilang
pagkakakilanlan sa kanilang mga dramang pantelebisyon at dramaserye
naman sa TV5.

Kung bibigyang kahulugan ang teleserye o teledrama, ito ay mula sa salitang

“tele” na ibig sabihin ay telebisyon at “serye’ sa salitang tagalog ng “series” at
“drama” para sa salitang drama. Ito ay maaaring mauri sa iba’t ibang anyo at
genre. Anumang katawagan ng mga ito ay mga dramang palabas sa telebisyon
na ang-ugat sa soap opera. Ang mga kuwento nito ay makabagdamdamin na
umiikot sa pag-ibig at drama sa pamilya na sumasabay sa panlasa ng mga
manunuod.

Ang RPN 9 ang nagpalabas ng mga Asianovela noong dekada’80. Ipinalabas ito
sa umaga tuwing Sabado ngunit hindi naka-dub sa Filipino. Mga Chinese series
ang ipinalalabas noon hanggang ipinalabas nila ang “Oshin” ng bansang Japan
noong 1991. Taong 2003 ipinalabas sa ABS-CBN ang Meteor Garden na kinagat ng
mga manunuod. Sinundan ito ng Meteor Rain at Meteor Garden II.

Hindi rin nagpahuli karibal na network na GMA sa parehong toaon sa

pagpapalabas ng mga teleserye na mula naman sa bansang Korea ang “Bright
Girl” na sinundan ng “Endless Love: Autum in my Heart” (2003) na pinabidahan
nina Song Seung-heon, Song Hye-kyo and Won Bin. Dahil sa naging maganda ang
pagtangkilik ng mga manunuod ay sinundan ito ng GMA na Endless Love: Winter
Sonata (2003) at Endless Love: Summer Scent (2004). Pinalabas sa ABS-CBN ang
Spring Walts (2007) na mula sa Korean series na Endless Love.
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 55

Dala ng komersyalismo ay nauuri ang mga dramang pantelibisyon, soap opera

o teleserye na isang pop culture. Ayon kay Gilda Fernado at M.G Chavez ang
pop o popular culture ay kung ano ang tanggap ng nakararami na nagmula sa
mga impluwensiya ng teknolohiya at mass media gaya ng print, radio, telebisyon
at pelikula kaya madaling makilala ng masa. Sa isang artikulo sa wordpress.com
na may pamagat na “Ang Teleserye ng Buhay Ko, ng Buhay Mo at Buhay Nating
Lahat!” kapansin-pansin na kaya madalas mapuna angmga kuwento ng
teleserye ay dahil di umano sa pagkopya ngmga istorya mula sa ibang bansa
gaya na lamang ng mga punang nakuha ng mga teleseryeng “Sana Maulit Muli”
na mula raw sa pelikulang If Only, ang “Imortal” na ang inspirasyon daw ay
Twilight at ang Lord of the Rings naman ang sa “Encantadia”. Kung sina
Fernando at Chavez (2001) ang tatanungin, ang pangongopya na nga ang
pinakaeksaktong depinisyon ng Pinoy pop culture dahil sabi nga nila ang Pinoy
pop ay laging gaya.

Kung ang mga Pilipino ay nahuhumaling sa mga Korean novella, hindi rin
pahuhuli ang mga teleserye sa ating bansa na namayagpag sa ibang bansa.
Ang “Pangako Sayo” na pinagbidahan ni Jerico Rosales at Kristine Hermosa ay
tinangkilik sa bansang Malaysia, Indonesia, Singapore, Cambodia at Africa.

Sa artikulong inilathala ni Crispina Martiniez-Belen pinanood din ang

teleseryeng ito sa China noong 2010 na nakakuha ng 1.3 bilyong manunuod mula
sa 2,000 channel sa nasabing bansa.

Naging malaki ang impluwensiya ng telebisyon sa mga Pilipinong manunuod. 95%

o humigit kumulang 34 milyong tao sa populsayon sa rban areas sa bansa ang
nakokober ng National Urban Television Audience Measurement (NUTAM) ng
AGB Nielsen Philippines. Taong 2008, 92% -95% Pilipino ang naabot naman ng
telebisyon. Ipiinakita lamang nito kung gaano katas ang dami ng Pilipinong
nanunuod ng telebisyon at kapangyarihsn at impluwensiya nito. Taong 2011 ang
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 56

dalawang dambuhalang network sa bansa ay may apat hanggang limang oras

na nilalaan kada 20 oras sa broadcast para sa telesrye.

DOKUMENTARYONG PANTELEBISYON

Isang mahalagang midyum sa larangan ng broadcast media at hindi

maikakailang bahagi ng buhay ng baway Pilipino ang tellebisyon. Naging bahagi
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 57

at sinasabing kasama nga sa daily routine ng mga Pilipno ang panonood ng mg

apalabas sa telebisyon simula sa paggising sa umaga sa morning show
hanggang sa oras nab ago matulog sa mga prime time na mga panooring
kabilang na ang mga teledrama, balita at mga dokumentaryong pantelebisyon.

Dokumentaryong Pantelebisyon- mga pabas na naglalayong maghatifd ng

komprehensibo at estratehikong proyekto na sumasalamin sa katotohanan ng
buhay at tumatalakay sa kultura at pamumuhay sa isang lipunan.

Mga Dokumentaryong Pantelebisyon

Rated K

Matanglawin

Motorcycle Diaries

I- witness

Pinoy meets world

Reporter’s Notebook

Weekend Getaway

Jessica Soho

Katangian ng Dokumentaryong Pantelebisyon

1. Paksa

2. Layunin

3. Anyo

4. Estilo at/o Teknik

5. Uri ng Karanasan
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 58

Mga Dapat Tandaan sa Pakikipnayam Upang Maisakatuparan ang Pagbuo ng

Dokumentaryong Pantelebisyon

1. Paghahanda para sa panayam

2. Pakikipanayam

3. Pagkatapos ng Panayam
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 59

Pinal na Awtput

Panuto: Gumawa ng Promotional Video kung bakit kinakailangang

panoorin at tangkilikin ang mga pelikulang Pilipino. Pagkatapos ay i-
upload ito sa facebook upang mapanood ng marami. Ang gagawing
video ay aabot lamang ng lima o anim na minuto. Maaaring kumuha ng
ilang impormasyon sa internet na makatutulong sa iyong gagawing
promotional video.

Pagpupuntos sa Gawain:

Pamantayan Puntos
Kaangkupan ng nilalaman sa 20
paksang binigay
Orihinalidad 20
Pagiging malikhain sa paggawa ng 10
video
KABUUAN 50
 GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 60

SANGGUNIAN

Quijano,Ma.Lourdes R. et al. 2019. Dalumatfil: Diskurso sa Araling Filipino

Google images para sa mga larawan

http://detectivedindin.blogspot.com/2017/01/ang-musika-ay-isang-uri-ng-
sining-na.html?m=1

https://varsitarian.net/news/20090404/wika sa saliw ng musika/

https://www.bulatlat.com/2017/02/25/pili-na-mga-persona-sa himno-ng-peple
--power-awit-proresta

https://www.upd.edu.ph/~updinfo/jan15/articles/Selfie ang salita ng taon.html

http://kwf.gov.ph/tanong-sagot-ukol-sa-kawikaan-pagpili-sa-salita-ng-taon/

https://varsitarian.net/filipino/20181107/tokhang-ang-salita-ng-taon-sa-
sawikaan-2018

http://kadipanvalsci.blogspot.com/2010/08/mga-teoryang-
pampanitikan.html?m=1

http://dontkillmekah.blogspot.com/2016/11/teorya-ng-pagtanggap-at-
pagbasa.html?m=1

https://www.researchgate.net/publication/319598027 Tungo sa Dalumat ng

Bayan Isang Metonimiya/citation/download

https://www.scribd.com/presentation/34301878/tanggol-wika-metodo-at-
dalumat-ppt

http:www.slideshare.net/kristinaevora/81917105theoryangpagsasalin1?from_m
__app=android

https://tl.m.wikipedia.org/wiki/Literal na pagsasalinwika

https://tl.m.wikipedia.org/wiki/Pelikulang Pilipino

http://pelikulangpilipinosataong1912at1998.blogspot.com/p/kabanata-
ii.html?m=1

https://www.academia.edu/33765254/Kaligirang Pangkasaysayan ng Soap

Opera sa Pilipinas
GE-12DALUMAT NG/SA FILIPINO 61