Բովանդակություն

Ներածություն
Գլուխ 1.1 Ավադ դպրոցականների սոցիալականացման վերաբերյալ տեսական
ուսումնասիրություն
1.1 Ավագ դպրոցականների տարիքային առանրձնահատկությունները
1.2 Ավագ դպրոցականների սոցիալականացման գործընթացը
1.3 Սոցիալականացման վրա ազդող գործոններ
1.4 ԶԼՄ-մների ազդեցությունը ավագ դպրոցականների սոցիալականացման վրա
Գլուխ 2 Ավագ դպրոցականների սոցիալականացման վրա սերիալների ազդեցության
փորձարարական ուսումնասիրություն
2.1 Փորձարարական աշխատանքի գործիքակազմի ընտրություն և հիմնավորում
2.2 Փորձարարական աշխատանքի արդյունքների վերլուծություն և ընդհանրացում
Եզրակացություն
Գրականության ցանկ

1
 Ներածություն

Թեմայի արդիականությունը. Սերիալների ազդեցությունը ավագ դպրոցականի

սոցիալական վրա կարևոր է նրանով, որ մեծ տեղ է գրավում նրանց կյանքում։
Սերիալները կարող են լինել զգացմունքների աղբյուր, որոնք մեզ պակասում են
իրական կյանքում: Մենք ուրախանում և անհանգստանում ենք հերոսների համար,
հպարտության կամ վախի զգացում ենք ունենում ՝ կախված նրանից , թե ինչ կա
էկրանում: Սերիալը անձ ձևավորելու գործոններից մեկն է, որ ազդում է երեխայի
բնավորության, աշխարհայացքի, աշխարհաըմբռման և խառնվածքի վրա և
ամենակարևորը՝ սոցիալականացմանը։ Սոցիալականացումը մարդու զարգացումն է
ամբողջ կյանքի ընթացքում ՝ սոցիալական միջավայրի հետ փոխգործակցությամբ,
սոցիալական նորմերի և արժեքների յուրացման գործընթացում , և ինքնաիրացմամբ,
ինքնազարգացմամբ տվյալ սոցիումում։ Սոցիումը դա հասարակությունն է , որտեղ
ձեւավորվում է մարդը։ Սոցիակականացման մեջ ոչ պակաս կարևոր է
սոցիակականացման գործոնները, դրանք մարդու վրա ներգործող պայմաններ են։
Այս գործընթացը տեղի է ունենում մարդկանց մեծ թվով բազմատեսակ պայմանների
փոխգործակցությամբ, որոնք ներազդում են մարդու զարգացման վրա։
Սոցիակականացման ընթացքում սերունդներին փոխանցվում է սոցիալական փորձ,
որի արդյունքում յուրացնում են ոչ միայն սոցիալական միջավայրի պայմանները, այլև
առաջանում են խնդիրներ, խոչընդոտներ, որը հետագայում պետք է հաղթահարել և
լուծել։
Առաջին գլուխը, որը վերնագրված է «Ավադ դպրոցականների սոցիալականացման
վերաբերյալ տեսական ուսումնասիրություն» , կազմված է չորս ենթաբաժիններից:
Այստեղ խոսում ենք ավագ դպրոցականների տարիքային
առանրձնահատկություններից, ավագ դպրոցականների սոցիալականացման
գործընթացից, սոցիալականացման վրա ազդող գործոններից և ԶԼՄ-մների
ազդեցությունը ավագ դպրոցականների սոցիալականացման վրա:

Երկրորդ գլուխը վերնագրված է «Ավագ դպրոցականների սոցիալականացման վրա

սերիալների ազդեցության փորձարարական ուսումնասիրություն», որը կազմված է 2
բաժիններից։ Այս գլխի առաջին ենթավերնագրում խոսվում է փորձարարական
աշխատանքի գործիքակազմի ընտրությունից և հիմնավորումից :

Երկրորդ ենթավերնագրում խոսվում է մեր փորձարարական աշխատանքի

արդյունքների վերլուծության և ընդհանրացման մասին:

Ուսումնասիրության օբյեկտն է՝
 Ավագ դպրոցականի սոցիալական զարգացումը
Ուսումնասիրության սուբյեկտն է՝
 Ավագ դպրոցականի սոցիալական զարգացման վրա սերիալների
ազդեցությունը
Ուսումնասիրության և աշխատանքի նպատակն է ՝
 Պարզել թե ինպես է ազդում սերիալները սոցիալական զարգացման վրա
2
Ուսումնասիրության եւ աշխատանքի խնդիրն է `
I. Ուսումնասիրել հայկական լսարանը,
II. ,,,,,ավագ դպրոցականների տարիքային առանձնահատկությունները և
սոցիալականացման գործընթացը,
III. Ներկայացնել սերիալներ, որոնք ունեն դրական և բացասական ազդեցություն,
IV. Պարզել ավագ դպրոցականի սոցիալական զարգացման վրա սերիալների
ազդեցությունը:

Աշխատանքի մեթոդներ են՝

 Հարցազրույց
 թեստավորում
Աշխատանքի կառուցվածք՝ Աշխատանքը կազմված է երկու գլուխներից ,
ուսումնասիրություններից, հետազոտություններից, եզրակացությունից,
օգտագործված գրականության ցանկից և հավելվածից։

3
 Ավադ դպրոցականների սոցիալականացման վերաբերյալ տեսական
ուսումնասիրություն
1.1 Ավագ դպրոցականների տարիքային առանրձնահատկությունները

Ավագ դպրոցականի տարիքը կամ ինչպես այն անվանում են վաղ

պատանեկությունը, ընդգրկում է երեխայի զարգացման 15-ից մինչև 18 տարեկանը,
որը համապատասխանում է դպրոցի IX-XII դասարանների աշակերտների տարիքին։
Այդ ժամանակաշրջանի վերջում դպրոցականը ֆիզիկապես հասունանում է , ձեռք է
բերում գաղափարական և հոգևոր հասունության այն աստիճանը, որը բավարար է
ինքնուրույն կյանքի, դպրոցն ավարտելուց հետո արտադրական աշխատանքի և բուհ-
ում սովորելու համար։ 16 տարեկան պատանին անձնագիր է ստանում, և ձեռք է
բերում որոշ իրավունքներ։ Վաղ պատանեկությունը մարդու քաղաքացիական
լինելիության, նրա սոցիալական հասունության, ինքնորոշման, հասարակական
կյանքում ակտիվորեն ներգրավվելու, քաղաքացու և հայրենասերի հոգևոր որակների
ձևավորման ժամանակաշրջանն է։
Պատանու և աղջկա անձնավորությունը կազմավորվում է բոլորովին նոր դիրքի
ազդեցությամբ, որ նրանք սկսում են գրավել հասարակություն մեջ, կոլեկտիվում,
հասարակական հարաբերությունների համակարգում, այն փոփոխությունների
ազդեցությամբ, որոնք տեղի են ունենում նրա կյանքում և գործունեության մեջ XII
դասարանն ավարտելուց հետո։
Վաղ պատանեկության տարիքում գործունեության հիմնական տեսակներն են
ուսումը և աշխատանքը։ Որոշ պատանիներ շարունակում են իրենց կրթությունը
տեխնիկումներում, համալսարաններում , քոլեջներում , մյուսները սկսում են
աշխատել արտադրական կոլեկտիվներում ՝ համատեղել արտադրական
աշխատանքը ուսման հետ։ Այս պայմաններում և դրանց ազդեցությամբ տեղի են
ունենում բնորոշ փոփոխություններ պատանիների և աղջիկների մտավոր և
բարոյական զարգացման մեջ։
Ունենալով ինքնուրույն կյանքի մերձավոր հեռանկար, ավագ դպրոցականները
ձգտում են որոշել իրենց կյանքի ուղին, նշել հետագա գործունեության կոնկրետ
հեռանկար , ընտրել ապագա մասնագիտությունը։ Սրա հետ կապված ձևավորվում և
ավելի կայուն են դառնում մասնագիտական հետաքրքրությունները, ավագ
դպրոցականը սկսում է լրջորեն մտածել իրենց ապագայի մասին։
Այս տարիքային ժամանակաշրջանում առանձնահատուկ նշանակություն է ստանում
անձնավորության զարգացումը ։ Կյանքի ու գործունեության նոր պայմանները, նոր
դիրքը կոլեկտիվում, մեծերի դիրքերը դպրոցում , լուրջ հասարակական
գործունեության գործնական փորձի ձեռքբերումը ավագ դպրոցականի ներկայացնում
են բոլորովին նոր և բավականաչափ մեծ պահանջներ, որոնց ներգործությամբ էլ
ձևավորվում է նրա անձնավորությունը։
Ավագ դպրոցականի տարիքում հոգեկանի զարգացման շարժիչ ուժն է հանդիսանում
հակասությունը պահանջների մակարդակի կտրուկ բարձրացման, պահանջներ ,
որոնք սկսվում են ներկայացնել արդեն տասներորդ դասարանում ։ Այս
հակասությունը լուծվում է ավագ դպրոցականի բարոյական, մտավոր և
ստեղծագործական ուժերի ինտենսիվ զարգացմամբ։
Կանգ առնենք ֆիզիկական զարգացման վրա այս տարիքում, որ կարևոր է անել
հետևյալ նկատառումներով: Ֆիզիկական զարգացման առանձնահատկությունները
4
որոշ ազդեցություն են թողնում, որը, սակայն չպետք է չափազանցնել, ավագ
դպրոցականի անձնավորության որոշ հատկությունների զարգացման վրա և որոշ
չափով որոշում են նրա հետագա կենսագործունեության հնարավորությունները։
Առաջին, այստեղ նկատի է առնվում մասնագիտության ընտրությունը, որը ինչ-որ
չափով կապված է նաև պատանիների և աղջիկների անհատական ֆիզիկական
կազմակերպվածության առանձնահատկություններից։ Երկրորդ, արտահայտված է
սեռի փոխադարձ հակումը , որի դեպքում ֆիզիկական զարգացման
առանձնահատկությունները ամենևին էլ վերջին տեղում չեն։ Իր ֆիզիկական ուժի և
գրավչության, առողջության և լիարժեքության գիտակցումը ավագ դպրոցականների
մոտ ազդում է այնպիսի որակների ձևավորման վրա , ինչպիսին է
ինքնավարությունը, համարձակությունը, առույգությունը , լավատեսությունը,
կենսուրախությունը։ Ֆիզիկական առողջությունը, ուժը և շարժումների
ճարպկությունը , աշխատունակությունը օգնում են մի շարք աշխատանքային
կարողությունների և հմտությունների ձևավորմանը , ընդլայնում են
մասնագիտության ընտրելու հնարավորությունները։ Պատանիներն ու աղջիկները
համոզված են, որ իրենք հաջողությամբ կտիրապետեն ընտրված մասնագիտությանը
և կզբաղվեն սիրած գործով։ Եվ ընդհակառակն, իր ֆիզիկական թուլության, ոչ
լիարժեք, թերզարզացած լինելու գիտակցումը ավագ դպրոցականների մեջ երբեմն
առաջացնում է ծանր ապրումներ, հոգեպես ընկճում է նրանց, նպաստում է այնպիսի
հատկությունների առաջանալուն, ինչպիսին են հոռետեսությունը, երկչոտությունը,
անվստահությունը իր ուժերի նկատմամբ, ինքնամփոփությունը,
անհատապաշտությունը։ Այդ պատճառով ավագ դպրոցականի անձնավորության
ձևավորման առանձնահատկություններն ուսումնասիրելիս անհրաժեշտ է հաշվի
առնել նաև ֆիզիկական զարգացման գործոնը:
Քննարկենք ավագ դպրոցական տարիքի մի քանի անատոմա-ֆիզիոլոգիական
առանձնահատկություններ և կանգ առնենք այն հիմնական փոփոխությունների վրա,
որոնք այդ շրջանում կատարվում են մարդու օրգանիզմում:
Ավագ դպրոցական տարիքի վերջում պատանիներն ու աղջիկները սովորաբար
հասնում են ֆիզիկական հասունության աստիճանի, և նրանց ֆիզիկական
զարգացումը համարյա չի տարբերվում մեծահասակ մարդու ֆիզիկական
զարգացումից։ Ավարտվում է դեռահասության տարիքին բնորոշ բուռն և
անհավասարաչափ աճի ու օրգանիզմի զարգնացման շրջանը, սկսվում է ֆիզիկական
զարգացման համեմատաբար հանգիստ շրջանը:
Ավագ դպրոցական տարիքի սկզբում սովորաբար ավարտվում է սեռական
հասունացումը, զարգանում երկրորդային սեռական հատկանիշները, որը նկատելի
փոփոխության է ենթարկում պատանիների և աղջիկների արտաքինը։ Որոշ
դեպքերում սեռական հասունացման պրոցեսը երկարում է (ավելի շատ տղաների
մոտ, քան աղջիկների), և այդ դեպքում` ավագ դպրոցականների մոտ դեռևս
պահպանվում են ֆիզիկական մի քանի գծեր , որոնք հատուկ են դեռահասներին:
Ամենից առաջ, պատանիների և աղջիկների մեջ նկատելիորեն զարգանում է
ինքնագիտակցությունը: Սակայն այն ոչ թե պարզապես աճում է, այլ ձեռք է բերում
որակապես յուրահատուկ բնույթ, որը կապված է կոնկրետ կենսական նպատակների
և ձգտումների տեսանկյունից իր անձնավորության բարոյական-հոգեբանական
հատկությունները գիտակցելու և գնահատելու պահանջմունքի հետ: Հենց դրանով էլ
տարբերվում է ավագ դպրոցականի ինքնադիտակցությունը դեռահասի
5
ինքնագիտակցությունից: Դրանով է պայմանավորված ավագ դպրոցականի խոր
հետաքրքրությունը սեփական հոգեկան կյանքի նկատմամբ, իր անձնավորության
հատկությունների, իր ընդունակությունների նկատմամբ, հենց այդ պատճառով էլ
առաջանում է իր վարքը ուշադիր դիտելու, սեփական զգացմունքներն ու ապրումները
հասկանալու պահանջմունքը՝: Ի տարբերություն դեռահասի, ավագ դպրոցականն
ընդունակ է գիտակցել իր անձնավորության ոչ միայն պարզ, նկատելիորեն
դրսևորվող հատկությունները (այնպիսիք, ինչպես աշխատասիրությունը,
տոկունությունը, կայունությունը, համարձակությունը, մեծամտությունը և այլն), այլ
նաև ավելի բարդ հատկանիշները, որոնք բնութագրում են անձնավորության
բազմակողմանի հարաբերությունները (պարտքի, պատվի, սեփական
արժանապատվության զգացմունքը և այլն)։ Եթե դեռահասի ընկալմամբ նրբազգաց
մարդը միշտ օգնում է ուրիշի, ապա ավագ դպրոցականները հասկանում են ավելի
նուրբ մանրամասնություններ, գտնելով, որ նրբազգացությունը հենց զգալու
կարողությունն է, թե ինչպիսի օգնություն է անհրաժեշտ, և այդ օգնությունը տակտով,
մարդուն չվիրավորելով ցույց տալու կարողությունն է:
Ինքնագիտակցության հիման վրա ավագ դպրոցականների մեջ զարգանում է
ինքնադաստիարակման պահանջմունքը, որն ուղղված է սովորաբար ոչ միայն
վարքագծի որոշ թերությունների հաղթահարմանը կամ առանձին դրական
հատկությունների զարգացմանը (որը բնորոշ է դեռահասության տարիքին), այլ նաև
անձնավորության ձևավորմանն ամբողջությամբ՝ պատանիների ու աղջիկների մեջ
երևան եկած ընդհանրացված իդեալներին համապատասխան: Սակայն պետք է
հիշել, որ երբեմն ավագ դպրոցականները, ինչպես նաև դեռահասները,
թերահավատորեն են վերաբերվում դաստիարակության և ինքնադաստիարակու-
թյան հնարավորություններին:

1.2Ավագ դպրոցականների սոցիալականացման գործընթացը

Վաղ պատանեկան տարիքը սոցիալական ակտիվության անման շրջան է:

«Սոցիալական» հասկացությունն ունի լատինական ծագում` socialis , որը նշանակում
է «ընդհանուր», «հասարակական»: «Սոցիալական» հասկացության տակ միավորվում
է այն ամենը, ինչը կապված է մարդկանց համատեղ կյանքի հետ` նրանց
համագործակցությանն ու հաղորդակցմանը տարբեր ձևերով հանդերձ:
Սոցիալականացումը երկար և շատ բարդ գործընթաց է: Իր կառուցվածքով
հասարակությունը տարբեր սոցիալական ինստիտուտների բազմակերպություն է,
որոնք միմյանց հետ փոխկապվածության և փոխհամաձայնության մեջ են: Այս
սոցիալական ինստիտուտները դիտվում են որպես մարդու հասարակական կյանքի
կազմակերպման և կարգավորման պատմականորեն ձևավորված կառույցներ: Եվ
հենց այս կառույցներում է երեխան ծանոթանում հասարակական նորմերին ու
վարքագծային կանոններին և յուրացնում դրանք: Սոցիալականացման ողջ ընթացքն
ի վերջո հանգում է նրան, որ անհատը անձ է դառնում՝ ձեռք բերելով հասարակական
պատմական փորձը, այնուհետև իր վրա է վերցնում այդ փորձը սերնդին փոխանցելու
պարտականությունը։ Դրա համար էլ մարդու սոցիալականացումը հասարակական-
պատմական փորձի յուրացման և օգտագործման տեսանկյունից բաժանվում է երկու
շրջանի՝

6
Առաջին շրջանը վաղ սոցիալական զարգացումն է, որն ընդգրկում է մինչն
երիտասարդության տարիքի վերջը, իսկ մյուս շրջանը՝ դրանից հետո ընկած
շրջանները։
Երկրորդ շրջանում մարդն իր սովորածը, ձեռքբերածը ավել կամ պակաս
հարստացված ձևով հաղորդում է կրտսեր սերնդին։ Բայց այդ փորձի ընդունումն ու
հաղորդումը այդքան էլ հեշտ ու խաղաղ չի ընթանում, նորից առաջանում են
սերունդների միջև հարաբերությունների բազմաթիվ պրոբլեմներ։
Վաղ պատանեկության շրջանում անկախության ձգտման հիման վրա ձևավորվում է
ինքնաճանաչման կառուցվածք, որը թույլ է տալիս գնահատել սեփական
կարողություններն ու որակները և զբաղվել ինքնակատարելագործմամբ։ Այս
ժամանակահատվածում սեփական անհատականության նկատմամբ
հետաքրքրությունը նպատակային ինքնակրթության և ինքնակատարելագործման
պայման է: Ավագ դպրոցի աշակերտների համար զարգացման առաջատար
կենտրոնը դառնում է անձնական ինքնորոշումը, իսկ կյանքի իրավիճակի կենտրոնը,
որի շուրջ սկսում են պտտվել բոլոր գործերն ու շահերը, կյանքի ուղու ընտրությունն է:
Բարոյական գիտակցությունը դառնում է բարձր հասուն, տարբերակված և կայուն,
որը բնութագրվում է անցումով դեպի պայմանական մակարդակ։ Ավագ դպրոցի
աշակերտները սկսում են հասկանալ բարոյական և էթիկական խնդիրները, քանի որ
մեծահասակները դիտարկում են դրանք, և նրանց բարոյական ինքնորոշումը
միջնորդվում է ոչ միայն ճանաչողական գործընթացներով, այլև միջանձնային
հարաբերություններով, հակառակ սեռի հետ ինտիմ հարաբերությունների
առաջացմամբ:
Վաղ պատանեկության շրջանում միջանձնային կոնֆլիկտներն ավելի քիչ ինտենսիվ
են լինում, ուրիշների նկատմամբ բացասական վերաբերմունքն ավելի քիչ է
արտահայտված, ֆիզիկական և էմոցիոնալ բարեկեցությունը բարելավվում է,
մարդամոտությունը մեծանում է, անհանգստության մակարդակը նվազում է և
ինքնագնահատականը նորմալանում է: Հաղորդակցության մեջ գենդերային դերերի
տարբերակումն ավելի ընդգծված է, նման է մանկական դերերի անճկունությանը:
Որոշ դեպքերում միայնության զգացումը վատանում է։
Սոցիալական հմտություններ զարգացնելով ավագ դպրոցի աշակերտները
զարգացնում են իրենց աշխարհայացքը, ինքնազգացողությունը, վերաբերմունքը
իրականությանը, անհատականությունը, անձնական և հաղորդակցական որակներն
ու մտավոր գործընթացները, կուտակում են սոցիալ-հոգեբանական փորձը, ձեռք են
բերում անկախություն, ինքնավստահություն և սթրեսի դիմադրություն: Քանի որ
հարաբերությունները կառուցվում են որոշակի բարոյական և էթիկական
պահանջների և սոցիալական նորմերի հիման վրա, միջանձնային
հաղորդակցությունը ավագ դպրոցում դառնում է գործունեություն, որի ընթացքում
ձևավորվում են ընդհանուր հայացքներ կյանքի և ապագայի վերաբերյալ:
Ավագ դպրոցում շարունակվում է հատուկ հաղորդակցական գործունեության
զարգացումը, բայց հիմնական գործընկերներ ունենալով հասակակիցները և ավագ
ընկերները: Սոցիալականացման համատեքստում հաղորդակցությունը
ներկայացվում է որպես ավագ դպրոցի աշակերտների կողմից սոցիոմշակութային
արժեքների յուրացում ուսումնական գործընթացում և նրանց ինքնիրացում
ուսուցիչների, դասընկերների և այլ մարդկանց հետ սոցիալական
7
փոխգործակցության ընթացքում: Ավագ դպրոցում հաղորդակցության խնդիրը
հատկապես սրվում է, և նկատելի է բոլոր մակարդակներում հաղորդակցական
կարիքները բավարարելու ձգտման միտում: Հաղորդակցությունն իրականացվում է
հասակակիցների հետ հարաբերություններ կառուցելու մեջ՝ հիմնված հատուկ
էթիկական չափանիշների վրա, որոնք որոշում են ավագ դպրոցի սովորողների
վարքագիծը, կյանքի հեռանկարների և հարաբերությունների ձևավորման, այսինքն՝
անձնական իմաստի, ինքնագիտակցության ձևավորման և ձևավորման մեջ: նոր
առաջադրանքների առաջացման նախադրյալներ և հետագա անկախ գործունեության
մոտիվացիա:
Այս ժամանակաշրջանի կարևոր սոցիալ-հոգեբանական առանձնահատկությունը
սոցիալական իրավասության զարգացումն է որպես ավագ դպրոցի աշակերտների
նոր ընկերներ ձեռք բերելու և հիններին հաղորդակցության և փոխգործակցության
գործընթացում պահելու ունակության հիմնական բաղադրիչ: Նրանք ընկերներ են
փնտրում՝ հիմնված նմանության վրա, որակը քանակի հետ փոխանակելով
ընկերների հետ ընկերների հետ, ովքեր կիսում են իրենց տեսակետներն ու
արժեքները: Միևնույն ժամանակ, մտերմությունը դառնում է նույն սեռի
հասակակիցների հետ ընկերության անբաժանելի հատկանիշ:
Սոցիալականացման տեսության մեջ կարևոր դեր է խաղում ավագ դպրոցի
աշակերտների այլ մարդկանց հետ շփման հնարավորությունների ընդլայնումն ու
զարգացումը սոցիալական նշանակալի սոցիալական գործունեության
համատեքստում: Հիմնական տեղեկատու խումբը ավագ դպրոցի աշակերտների
կյանքում, որտեղ միջանձնային հարաբերությունները որոշվում են սոցիալական
գործունեության բովանդակությամբ:
Հավաքական հասարակական գործունեությունը ենթադրում է
համադասարանցիների, ավագ դպրոցի առանձին սովորողների և դասարանի միջև
փոխգործակցության համակարգ՝ որպես ընդհանուր առարկա, որի պայմանն ու
ձևավորման միջոցը հաղորդակցությունն է։ Ըստ այդմ, ձևավորվում է անհատական և
կոլեկտիվ կարիքների, շահերի, արժեքների, դրդապատճառների և նպատակների
փոխազդեցության համակարգ, որը կարգավորվում է վարքագծի որոշակի կանոնների
և նորմերի մշակմամբ։ Եվ եթե խմբային գործունեության ուղղության առանցքը
նպատակն է, որի կարևորությունը գիտակցում են բոլորը և հանդիսանում է
գործունեության գերիշխող շարժառիթը, ապա արժեքային կողմնորոշումը, որը
հանդիսանում է խմբի նպատակների և մոտիվացիայի աղբյուրը, ձևավորվում է. խմբի
կողմից հասարակության արժեքների ընդունման գործընթացը. Խմբերն առավելապես
նպաստում են մարդկանց միջև հաղորդակցական հարաբերությունների
հաստատմանը, հնարավորություններ են ստեղծում անձնական աճի և արդյունավետ
համատեղ գործունեության համար, ընդլայնում են ավագ դպրոցի աշակերտների
սոցիալական շփումները և հանդիսանում են հաջող սոցիալական
հարմարվողականության միջոց:
Եթե տանը սոցիալականացումը անհաջող է, դպրոցում հաջող սոցիալականացումն
անհնար է: Այս ինստիտուտների սերտ փոխգործակցությունը սոցիալականացման
գործընթացում միշտ դրական ազդեցություն է ունենում: Ավագ դպրոցի
աշակերտները դժվարությամբ են շփվում տանը, քանի որ մեծանալուն զուգընթաց
փոխվում են նրանց հայացքներն ու պատկերացումները սոցիալական
իրադարձությունների վերաբերյալ և հաճախ չեն համընկնում իրենց ծնողների
8
կարծիքների հետ: Վաղ պատանեկության ընթացքում տեղի ունեցող
անհատականության շատ արագ փոփոխություններով, ավագ դպրոցի աշակերտների
և նրանց ծնողների միջև տեսակետների տարբերությունների հավանականությունը
կտրուկ աճում է չափահասության ավելի վաղ շրջանների համեմատ: Եթե ծնողները
բախվում են դիմադրության, դա կարող է հանգեցնել կոնֆլիկտի և ծնողական դերի
վերասահմանման: Նման իրավիճակներում կարևոր է, որ ծնողները համագործակցեն
իրենց երեխաների հետ: ա պայմանավորված է նրանով, որ երեխայի սերտ կապը
ծնողներից մեկի հետ և մյուսի «բացառումը» հանգեցնում է նրան, որ «բացառվածը»
դադարում է լինել սոցիալականացման միջնորդ և դադարում է լինել հեղինակավոր
գործիչ։ Սոցիալականացման խնդիրներ հաճախ առաջանում են միայնակ ծնողների
ընտանիքներում: Դա պայմանավորված է նրանով, որ ավագ դպրոցի աշակերտները,
ովքեր գտնվում են ինքնորոշման գործընթացում, կարող են քննադատել ծնողական
իշխանությունը: Պետք է հաշվի առնել, որ ավագ դպրոցի աշակերտների արձագանքը
դասընկերների նկատմամբ կանխորոշված է մշակութային սովորույթներով և
ավանդույթներով, որոնք սերտորեն կապված են նրանց ծնողների տնտեսական
վիճակի, զբաղմունքի, էթնիկ և կրոնական պատկանելության և այլնի հետ:
նքնորոշման փուլում գտնվող ավագ դպրոցի աշակերտները հակված են կտրուկ
տարբերակել իրենց հասակակիցների աշխարհը և իրենց ծնողների աշխարհը կամ
ընդօրինակել իրենց հասակակիցներին վարքագծի, հագուստի և խոսքի մեջ:
Ավագ դպրոցի սովորողների սոցիալականացման կառուցվածքում արժեքները
միջանկյալ օղակն են, որը համակարգում է վարքի, գործողությունների, շահերի,
կարիքների և սոցիալական խնդիրների համապատասխանությունը: Սա նշանակում
է, որ անհատի կողմից արժեքների և անձնական վարքագծի ուղեցույցների
ընտրությունը կարող է դիտվել որպես ավագ դպրոցի աշակերտների սոցիալ-
հոգեբանական երևույթ:

Արժեքները մշակութային միջնորդավորված հասկացություններ են, որոնք մեծ

նշանակություն ունեն անհատի համար, երևույթներ, որոնք համապատասխանում են
ընթացիկ կարիքներին և իդեալներին և ծառայում են որպես համապատասխան
չափորոշիչներ կարիքներին հասնելու համար:
Ավագ դպրոցի աշակերտների մոտ ձևավորվում են շփման և գործունեության կայուն
մոտիվներ, որոնք վերածվում են համոզմունքների։ Արդյունքում, հասարակության
զարգացման մակարդակը որոշում է կարիքների քանակական և որակական
բովանդակությունը, դրանց սոցիալական և բարոյական նշանակությունը որոշում է
ուղղությունը և նպաստում արժեքային կողմնորոշումների արտահայտմանը:
Արդյունավետ սոցիալականացումը կարելի է համարել նաև որպես ավագ դպրոցի
աշակերտի հասարակության և անձնական արժեքների զարգացման համար առավել
բարենպաստի ձեռքբերման, յուրացման և ձևավորման գործընթաց: Վաղ
պատանեկության հիմնական նոր զարգացումը անձնական ինքնորոշումն է, որից
կախված են տղաների և աղջիկների ինքնորոշման բոլոր տեսակները:

Ինքնորոշումը տվյալ կյանքի իրավիճակում սեփական դիրքի գիտակցված

ընտրությունն է, ինչ-որ բանի կամ ինչ-որ մեկի նկատմամբ ընդգծված
վերաբերմունքը:

9
Հենց ինքնագիտակցությունն է որոշիչ դեր խաղում ավագ դպրոցի սովորողների
ինքնորոշման գործում, որի հիման վրա ձևավորվում է անհատի վերաբերմունքն իր
նկատմամբ և փոխգործակցությունը այլ մարդկանց հետ: Տղաների և աղջիկների
անձնական ինքնորոշման հիմնական սոցիալ-հոգեբանական որոշիչներից է
հասակակիցների հետ քննարկվող հարցերի կարևորությունը, սոցիալական
շրջանակը, արժեքային կողմնորոշումները, հարաբերություններում
հավատարմությունը, ինքնաիրացման ոլորտը, հասարակության նկատմամբ
վերաբերմունքը և հասարակության մեջ ինքնըմբռնումը: , ապագայի պլանները և
դրանց կոնկրետ բովանդակությունը, մասնագիտական ընտրությունը,
մասնագիտական ընտրության կողմնորոշումը սոցիալական կամ անձնական
նշանակության գործոններին, գործողության ընտրության նկատմամբ վստահության
աստիճանը:

1.3Սոցիալականացման վրա ազդող գործոններ

Ավագ դպրոցի աշակերտների ինքնորոշման ֆենոմենը առանցքային է

սոցիալականացման համար: Այս երեւույթի ի հայտ գալը հնարավոր է միայն
զարգացման որոշակի մակարդակի հասնելու դեպքում։
Ավագ դպրոցի սովորողների սոցիալականացման հիմնական հոգեբանական
գործոններն են.
-Սոցիալական և հոգեբանական գործոններ (դպրոցականների միկրոմիջավայր,
սոցիալականացման համակարգեր, նորմեր և արժեքային կողմնորոշման
առանձնահատկություններ);
- փոխգործակցության արդյունավետ պայմաններ (փոխըմբռնում, մարդկանց
փոխադարձ ճանաչում);
- հասանելիության վրա ազդող մեխանիզմներ (հաղորդակցության կարիքների
զարգացում);
-հոգեբանական-մանկավարժական և սոցիալ-մանկավարժական (ավագ դպրոցի
աշակերտների ընտրովի դրական վերաբերմունքը հաղորդակցության ոլորտին,
ընտանիքի, դպրոցի և հասարակական հաստատությունների մանկավարժական
ազդեցությունները, որոնք դրսևորվում են միկրո մակարդակում դրսևորված
սոցիալական և բարոյական արժեքներով և նորմերով):
Իսկ եթե նայենք սոցիալ- մանկավարժության կողմից , ապա սոցիալականացման վրա
ազդող գործոններն են՝
Սոցիալականացման գործընթացը բնութագրելիս տարբերում են կենսաբանական և
սոցիալական գործոններ: Այդ սոցիալականացման գործոնների փորձը արել է Վ.
Շտերնը։ Ըստ նրա՝ ներքին ժառանգական տվյալները հարմարեցվում են արտաքին
միջավայրի պայմաններին։ Իսկ է Կոնկլինը փաստում է , որ կենսաբանական և
սոցիալական գործոնները, միջավայրը հավասարարժեք են։ Կենսաբանական
գործոնների, ժառանգական մեխանիզմների առանձնահատկություններն ունեն երկու
մոտեցում՝
1. Ժառանգականության ազդեցություն,
2. Միջավայրի ազդեցություն,
3. դաստիարակության ազդեցությունն
10
Սոցիալականացման գործոնները մարդու վրա ներգործող պայմաններ են:
Սոցիալականացումը տեղի է ունենում մարդու և մեծ թվով բազմատեսակ
պայմանների փոխգործակցությամբ, որոնք ներգործում են նրա զարգացման վրա,
դասակարգվում է չորս հիմնական խմբերի
1. Մեգագործոններ՝ տիեզերքը, մոլորակը, աշխարհը
2. Մակրոգործոններ՝ երկիրը, ազգը, հասարակությունը, պետությունը:
3. Մեզոգործոններ ՝ պատկանում են սոցիալական խմբերի սոցիալական այն
պայմաններին, որը բնութագրում է բնակության վայրը, տեղանքը։
4. Միկրոգործոններ ՝ ընտանիքը, դպրոցը, հարևանները, հասակակիցների
խումբը, հասարակական, կրոնական, քաղաքական կազմակերպությունները:

Երեխայի սոցիալական զարգացման մեջ կարեւոր դեր է խաղում ընտանիքը։ Բացի

վերը նշվածից նաև հանդիսանում է որպես սոցիալական առաջնային ինստիտուտ ,
որտեղ երեխան յուրացնում է սոցիալական հիմնական գիտելիքները։ Երեխայի
արդյունավետ սոցիալականացման համար կարևոր նշանակություն ունի նաև
կրթությունը: Կրթության միջոցով նույնպես երեխան շփվում և հաղորդակցվում է այն
արժեքների հետ, որոնք տիրում են այդ հասարակությունում: Սրանց կարող ենք
ավելացնենք կրոնը եւ մշակույթը ։
Սոցիալական զարգացման գործընթացի մեջ ազդեցությունները բազմազան են եւ
բազմաբնույթ , այդ ազդեցություններից են ՝ Զանգվածյին լրատվական միջոցները,
հեռուստատեսությունը, սերիալները եւ ընդհանրացված սոցցանցերը:
Սոցիալականացումը սկսվում է ծննդյան պահից և շարունակվում է ողջ կյանքի
ընթացքում: Սոցիալականացումը ազդում է անձի զարգացման վրա երեք
ոլորտներում՝ հաղորդակցություն, ակտիվություն և ինքնորոշում։
Սոցիալականացման ամենակարևոր փուլը տեղի է ունենում մանկության
տարիներին և տևում է մինչև 18 տարեկան։
Ավագ դպրոցականի սոցիալականացումը բնութագրվում է մի քանի ընդհանուր
միտումներով.
- սոցիալական դերերի քանակի ավելացում, դերերի կոնֆլիկտի առաջացում
- նվազեցնել ծնողների ազդեցությունը ավագ դպրոցականի վրա
- գենդերային վարքի օրինաչափությունների դրական ճանաչում
- հակասոցիալական վերաբերմունքի կիրառման ռիսկի բարձրացում

1.4 ԶԼՄ-մների ազդեցությունը ավագ դպրոցականների սոցիալականացման վրա

Այսօր 21-րդ դարն է՝ տեխնոլոգիաների, տեղեկատվության դարաշրջան։ Մեզանից

յուրաքանչյուրը կյանքում հանդիպում է զանգվածային լրատվության միջոցների:
Լրատվամիջոցները մարդկանց հնարավորություն են տալիս կարճ ժամանակում
հասանելիություն ստանալ ցանկացած տեղեկատվության։ Լրատվամիջոցների

11
ազդեցությունը մարդու կյանքի վրա սկսվել է 19-րդ դարի վերջին։ Գրքերի, թերթերի ու
ամսագրերի հետ միասին հայտնվեցին ռադիոհեռարձակումը, հեռուստատեսությունը
և ինտերնետը։ Այս թեման այսօր էլ արդիական է։
Լրատվամիջոցները տեսողական և ձայնային հաղորդակցման համակարգ են
հեռարձակման ալիքի սկզբունքի վերաբերյալ տեղեկատվություն, որն ընդգրկում է
զանգվածայինլսարան և ունի տարածման պարբերական ձև:
Լրատվամիջոցների տեսակները ներառում են
- Տպագիր հրատարակություններ (ամսագրեր և թերթեր);
Մամուլը (թերթեր, շաբաթաթերթեր, ամսագրեր, տարեգրքեր և գրքեր)
առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում մեդիա համակարգում։ Հասարակական
զարգացման տարբեր փուլերում զանազան թերթեր ու ամսագրեր մեծ պահանջարկ
ունեն և փոխարինվում են գրքերով։
- Էլեկտրոնային լրատվամիջոցներ (առցանց հրատարակություններ, ռադիո,
հեռուստատեսություն);
Ռադիոհեռարձակումն իր հայտնվելու ժամանակով երկրորդ զանգվածային
լրատվամիջոցն է։ Ռադիոհեռարձակման ամենակարեւոր առանձնահատկությունն
այն է, որ տվյալ դեպքում ձայնը (ներառյալ գովազդը, երաժշտությունը և դադարները)
տեղեկատվության միակ կրողն է։ Ռադիոն շատ տարածված է վարորդների շրջանում,
քանի որ մեքենա վարելիս նրանք մուտք չունեն տպագիր լրատվամիջոցներ կամ
հեռուստատեսություն:
ԶԼՄ-ն այնպիսի ավելի լայն հասկացության մի մասն է, ինչպիսին է զանգվածային
հաղորդակցություն։
ԶԼՄ-ներըտարբեր տեսակի տեղեկատվություն փոխանցելու միջոց են ՝
օգտագործելով հեռարձակման ալիքի սկզբունքը: Նրանք հեռարձակում են մեծ
լսարանի համար, Նրանց աշխատանքը մշտական է ։ Լրատվամիջոցները տարբեր
տեղեկություններ են հաղորդում ժողովրդին։
ԶԼՄ-ները այսօրվա կյանքում.
Այսօրվա դրությամբ ԶԼՄ-ները բնորոշում են առաջին հերթին որպես "հանրային
կարծիք ձևավորող" և "զվարճացնող", այլ չէ թե "իրազեկող", ինչպես եղել է ի սկզբանե։
Նրանք դադարել են լինել միակողմանի հաղորդակցություն, քանի որ գոյություն ունի
այսպես կոչված հետադարձ կապի մեխանիզմ, երբ հանդիսատեսը կարող է
ուղղակիորեն ազդել տեղեկատվության ներկայացման ձևի վրա և արտահայտել իր
տեսակետը:
Զանգվածային կապեր կամ ԶԿ-ը մամուլն է (թերթեր և ամսագրեր) և էլեկտրոնային
լրատվամիջոցները (հեռուստատեսություն, ռադիո, ցանցի հրատարակություններ):
Այսպիսով՝, ԶԼՄ-ների շնորհիվ ստեղծվում են նպատակ իրականացման՝
գիտելիքների, կարողությունների, հմտությունների յուրացման գործընթացում
բարենպաստ պայմաններ:

12
Բացի դրական ազդեցությունից կա նաև բացասականը՝ ԶԼՄ-ներ հասկացողության
ազդեցությունը կրթության վրա , այսօր նկատվում է այդ խնդիրը հասարակության
մեջ։ Դպրոցակի , ընդգծելով դեռահասության եւ ավագ դպրոցական շրջանից,
նկատվում է պատնեշի առկայությունը, որը անջատում է երեխա- դպրոց կապը ։ Եւ
ընդհանրապես, վիրտուալ աշխարհ են ստեղծում իրենց համար ու չեն տարբերում
իրականության ու վիրտուալ աշխարհի տարբերությունը։ Այս դեպում շատ կարեւոր է
ուսուցչի եւ ծնոցի ուշադրությունը սևեռել դպրոցականի վրա, իսկ եթե արդեն խնդիրը
առկա է, ուրեմն պետք է ուսուցիչ- ծնող փոխազդեցությունը եւ փոխներգործությունը։
ԶԼՄ-ների իշխանությունը մեծ կամ փոքր չափով տարածվում է հասարակության
գրեթե բոլոր ոլորտների վրա ։
Դա առավել ցայտուն է դրսևորվում քաղաքական և սոցիալական ոլորտներում, բայց և
հոգևոր կյանքի ոլորտը, և նույնիսկ մարդու անձնական կյանքը չեն մնում
լրատվամիջոցների ուշադրության կենտրոնում։ Այս գործընթացում որոշիչ դեր են
խաղում հեռուստատեսությունը և ինտերնետը, որը մենք արդեն նշեցինք։
Հեռուստատեսությունն առաջին անգամ մեր կյանք մտավ 20-րդ դարի 30-ական
թվականներին։ Հեռուստատեսային հաղորդումները (ինչպես ռադիոն):
Իր ծագումից ի վեր հեռուստատեսությունը ապավինում է նոր իրականության
մոդելների ստեղծման նորագույն տեխնոլոգիաներին, որոնք դեռ բավարար չափով
չեն յուրացվել հասարակության գիտակցության կողմից: Որպես հեռավորության վրա
տեղեկատվություն փոխանցելու տեխնիկական միջոց հորինված ՝
հեռուստատեսությունը, գյուտարարների կարծիքով, պետք է ժողովրդավարացներ
հասարակությունը, ընդլայներ տեղեկատվական տարածքը և դրան հավասար
հասանելիություն ապահովերբնակչության բոլոր հատվածների:
Մեծ ոգևորությամբ ընդունվեց նաև գունավոր հեռուստատեսության ներդրումը, ինչը
թույլ տվեց զգալիորեն բարձրացնել հանդիսատեսի ընկալման հուզականությունը:
Հեռուստատեսությունն օգնում է մարդուն առանց դժվարության մուտք գործել
այսօրվա դարաշրջանին բնորոշ և էկրանին հեռարձակվող հատուկ մտավոր և
արժեքային միջավայր, լինելով սոցիալականացման հեղինակավոր գործակալ։
Սովորական մարդու համար հեռուստատեսության էությունն ու կառուցվածքը
գործնականում անհայտ են: Այն ամենը, ինչ արտացոլվում է հեռուստատեսային
էկրաններին, արտացոլվում է նաև մեր մտքում որպես իրական իրադարձություններ,
և այն ինչ չի արձանագրվում հեռուստատեսային տեսախցիկով, կարծես գոյություն
չունի, եթե մարդը որոշակի իրադարձությունների անմիջական վկա չէ: Առաջինը
մտնում է պատմության մեջ, երկրորդը կարող է դառնալ անհատի հիշողության
տարր:
Այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ եթե ինչ-որ իրադարձություն է տեղի
ունենում, իսկ հեռուստատեսությունը մնում է անմասն, ապա վստահություն չկա, թե
արդյոք այս իրադարձությունն ընդհանրապես տեղի է ունեցել ։
Հեռուստատեսությունը բոլորի կողմից կիսված պատկերների և
հաղորդագրությունների ամենահզոր աղբյուրն է:

13
Ընդ որում, պետք է նշել, որ հեռուստատեսությունն ազդում է ոչ միայն բոլորի կողմից
կիսված պատկերների, այլև հույզերի վրա: Հեռուստատեսության միջոցով
գիտելիքների ձեռքբերումը դասական թեմա է անձի վրա դրա ազդեցության սոցիալ-
մշակութային և սոցիոհոգեբանական ուսումնասիրությունների համար:
Հեռուստատեսության միջոցով մարդը կարող է սովորել ոչ միայն տվյալներ, փաստեր,
տեղեկություններ, հեռուստատեսությունը կարող է ձևավորել վերաբերմունք և
կարծիքներ սոցիալական աշխարհի վերաբերյալ: Չնայած այն հանգամանքին, որ
ներկայումս ինտերնետը դառնում է ավելի տարածված հաղորդակցման միջոց, քան
հեռուստատեսությունը, չի կարելի խոսել վերջինիս անհապաղ անհետացման մասին:
Հեռուստատեսությունը զարգանում է և տեխնիկապես, և բովանդակային, և
էսթետիկորեն ։
Հեռուստատեսությունը կարևոր դեր է խաղում երեխաների կյանքում:
Հեռուստատեսության շնորհիվ դպրոցականները ընկղմվում են մոգությամբ,
արկածներով և սուպեր հերոսներով լի աշխարհում, որտեղ նրանք ապրում են:
Կախված նրանից, թե ինչ ֆիլմեր և հեռուստահաղորդումներ են դիտում, սա կարող է
մտահոգիչ լինել ծնողների համար:
Հեռուստատեսությունը կարող է ձևավորել դպրոցականի բնավորությունն ու
անհատականությունը և նույնիսկ փոխել նրա աշխարհայացքը կյանքի նկատմամբ:
Եթե նախազգուշական միջոցներ ձեռնարկվեն, երեխաները կարող են հեռուստացույց
դիտել՝ առանց հեռուստացույցի բացասական ազդեցության վրա:
Եթե ավագ դպրոցականը դիտում է քրեական դրամաներ կամ սարսափ ֆիլմեր և
մղձավանջներ է տեսնում, դա նշանակում է, որ նա զարգացրել է հեռուստատեսային
բացասական սովորություններ:Նրանք իրենց ազատ ժամանակի զգալի մասն
անցկացնում են հեռուստացույցի էկրանին, և դա ձևավորում է նրանց
անհատականությունը։ Համապատասխան հեռուստահաղորդումները տալիս են
անհրաժեշտ տեղեկատվություն աշխարհի և հասարակության մասին և ապահովում
նրանց սոցիալական, զգացմունքային և ճանաչողական զարգացումը:
Դպրոցականներին ֆիզիկապես ակտիվ պահելու համար կարևոր է
հավասարակշռություն պահպանել հեռուստացույց դիտելու, խաղալու և սովորելու
միջև:
Աշխարհը գնում է օր օրի զարգացման։ Դրա մասնիկն է սեիալներ, հաղորդումներ
ֆիլմեր եւ ալյն։ Հիմա մեծամասամբ ավագ դպրոցականները մեծ հետաքրքրություն
ունեն իրենց տարիքի մոտ մարդկանց կյանքիը բնութագրող սերիալների նկարմամբ։
Սերիալը երեխաների, դեռահասների եւ ավագ դպրոցականների սոցիալական
զարգացման կարեւոր տարր է համարվում ։ Սերիալները, ֆիլմերը մարդիկ
համարում են որպես հոբբի , զբաղվածության միջոց կամ դերասանների
մասնագիտական խաղի, որը կարոց է հետաքրքրություն առաջացրած լինի ավագ
դպրոցականի մոտ : Նշենք այն հանգամանքը, որ այս տարիքը համարվում է կարևոր
փուլերից մեկը, ավագ դպրոցկանը մասնագիտական ընտության առջև:
Մասնագիտության ընտրությունը դժվար և պատասխանատու քայլ է մարդու
կյանքում։ Ճիշտ մասնագիտություն ընտրելը նշանակում է ընտրել մարդու տեղը
կյանքում: Երբ մենք հնարավորություն ունենք անելու այն, ինչ մեզ դուր է գալիս, մենք

14
ապրում ենք բավարարվածության զգացումով և կարող ենք երջանիկ լինել:Ավագ
դպրոցականը, մտածելով իր մասնագիտական ապագայի մասին, մտավոր շարժում
է կատարում իր ներկայիս «ես»-ից դեպի ապագա «ես»-ը: Նույնիսկ եթե այսօր հստակ
պատկերացում չունեն իրենց ապագա մասնագիտության մասին, դիտում են
շրջապատող աշխարհը, մարդկանց գործունեությունը, պատկերացնում են ինքն իրեն
ապագայում և երևակայության մեջ անցնում են տարբեր (այդ թվում՝ երևակայության
տարբերակներով:
Սերիալների վերաբերյալ ուսումնասիրություններից մեկում (Հերցոգի
հետազոտություն) ներկայացված է 3 հիմնական պատճառ՝ կապված. հանդիսատեսի
սերը սերիալների նկատմամբ. Դրանք հետեւյալն են՝ հուզական լիցքաթափում,
ֆանտազիա տեղեկատվության և խորհուրդների բավարարվածություն և ծարավ:
Այս երեք գործոններն էլ կարող են կարևոր լինել սերիալներ դիտելու խթան
հատկապես ավագ դպրոցականների մասով: Սերիալների ցուցադրման և
պրոպագանդման առաջին իսկ օրվանից դրանց ազդեցությունն ունեցել է
հասարակական կյանքի վրա, և ամենաակտիվորեն քննարկվել է. Ենթադրվում է, որ
սերիալները նոր անընդունելի արժեքներ ու գաղափարներ են մտցնում, բայց
հասարակության համար դրանք համարվում են անարժեք և անորակ։ Սերիալը
կյանքի այն պատկերներից է, որ մարդիկ անկախ տարիքային խմբերից և տվյալ
անձի առանձնահատկություններից, փորձում է ընկալել իր տեսածը, եւ այն ի
կատարած դարձնի իրական կյանքում։ Ոչ միայն սերիալները ալյ նաեւ կինոները մեծ
դեր ունեն սոցիալականացման վրա։ Չկա այնպիսի գործոն, որ չազդի մարդու
սոցիակական զարգացմանը իր կյանքի ընթացքում։
Մարդու հոգեկանի համար հեռուստասերիալը շատ վնասակար է, քանի որ այն
խաթարում է մտավոր գործունեությունը: Մարդիկ դառնում են դյուրագրգիռ,
նյարդայնանում, ի հայտ է գալիս անքնություն։ Սա հեռուստատեսության նկատմամբ
հոգեկան ռեակցիան է: Բացի այդ, սերիալների կանոնավոր դիտումը հանգեցնում է
կախվածության: Հեռուստացույցի առջև երկար ժամանակ մեկ դիրքով նստելը
վնասակար է առողջությանը` հոգեկանի համար ապուշություն: Ծնողների մեծ մասը
ժամանակի արագ թռչելու պատճառով չի կարողանում մեծ ուշադրություն դարձնել
երեխային։ Երեխան ժամանակ է հատկացնում մուլտֆիլմերի և ֆիլմերի դիտմանը, նա
զրկված է իրական շփումից։ Երբ երեխան դիտում է իր տարիքին
չհամապատասխանող հեռուստահաղորդում, կարող են խնդիրներ առաջանալ
գործընկերների հետ՝ թյուրիմացություններ, մտերմություն ընկերների կողմից,
կոնֆլիկտային իրավիճակներից դուրս գալու անկարողություն, նույնիսկ դպրոցում
սովորելը նրանց համար ավելի դժվար է:
Հավանաբար անհնար է, որ իրենցից կախված մարդիկ ընդհանրապես դադարեն
հեռուստացույց դիտել, բայց նրանք պետք է վերանայեն իրենց դիտելու պահվածքը: Ի
վերջո, սերիալը չի կարող փոխարինել ընկերների հետ շփվելը, թատրոն, կինո գնալը,
ստեղծագործական գործով զբաղվելը։
Մարդկանց կատեգորիաների համար, ինչպիսիք են տնային տնտեսուհիները և
տարեցները, հեռուստատեսային շոուները կյանքի անբաժանելի մասն են: Նշենք, որ

15
այս ժանրով հետաքրքրված են նաեւ պատանիները ։ Այսպիսով, ինչպես են անվերջ
հեռուստաշոուների շարքերը ազդում մարդկանց հոգեկանի վրա:
Այժմ կան 2 տեսակի սերիալներ, որոնք կարող են ազդել մարդու վրա և նույնիսկ
հիպնոսացնել.
1. Ոչ շատ երկար սերիաներ (մոտ 30 րոպե), որոնցում կերպարները չեն փոխվում։
Նրանք հանգստացնում են դիտողին կրկնություններով, ինչպիսիք են
երկխոսությունները: Իսկ ընդհանրապես դա պարզեցնում է իրական աշխարհի
ընկալումը։ Նրանց հսկում են մարդիկ, ովքեր անհանգստանում են և որոշումներ են
կայացնում։
2. Շատ երկար սերիալում (որը տևում է երկար տարիներ) դերասանների և
ռեժիսորների փոփոխություններ են տեղի ունենում, և սյուժեն կարող է էլ ավելի առաջ
մղել ավարտը: Դրանք մասամբ դիտվում են երևակայական մարդկանց կողմից, ովքեր
երբեք չեն կարող բաց թողնել անցյալը:
Սերիալի մի կողմը գոյություն չունեցող կյանքի ձգողությունն ու դրանից
կախվածությունն է, իսկ մյուս կողմը՝ հոգեբանական թեթեւացումն ու մարդկանց ոգու
բարձրացումը։
Կան լիքը պատճառներ որ պատանին, երիտասարդը կարող է զոհաբերի իր քնով,
աշխատանքով կամ ընկերների հետ հանդիպմամբ՝
1. Զգացմունքների տատանում.
Երբ մարդը տեսնում է իր սիրելի դերասանին ցանկալի դերով, տվյալ անձը
ստանում է հաճույք: Երբ մարդը զբաղվում է իր սիրելի զբաղմունքով ,
օրգանիզմը արտադռում է երյանկության հորմոն , դռանից հերո ուղողը
հրամայում է «Շարունակի՛ր այդպես»: Այս հորմոնը կախվածություն է
առաջացնում , դա որոշ դեպքերոմ համեմատում են թմրամոլության հետ :
Երկու դեպքում էլ զգում ենք «эйфория» (հայ թարգ էյֆորիա ), իսկ երբ
վերջացնում ենսերիալը մարդու մոտ առաջանում են տխրություն ու
դատարկություն և առաջանում է ցանկություն նորից նայել սերիալ:
2. Ազդեցությունը մարդու վրա կարեգցանքի միջոցով: Դիտողը վերապռում է
սորիալը այնպես, ինչպես իսկական կյանքում էկրաններց դուրս:
3. Ինտրիգ
Սորիալի սյուժոն գրվում է այնպիսի սկզբունքով որ դիտորդի մոր առաջացնի
բարձր զգացմունք և ցանկություն շուտ նայել հաջորդ սերիան: Այսպիսի
արդյունք ունենալու համար հաճախ օգտագործվում է անսպասելի
տեսարաններ սյուժեում և սերիալի վերջում ցույց տալ մարդկանց ինտրինգ:
Առաջին հայացքից սերիալներից կախվածությունը անվնաս է, բայց հոգեկան վրա
կարող էազդել այնպես, որ իրենց կյանքը փոխվի:
Մենք ապրում ենք «Սերիալների ոսկե դարում» դրանք դադարել են համարվել ցածր
մակարդակի, քանի որ աշխատում են մասնագետներ ովքեր ապրում են 21-րդ
դարում: ի դեպ, ավելորդ տարվելը սերիալով կարող է բերել նրան, որ մենք ռիսկ ենք

16
անում կտրվել իրականությունից և իր հերաքրքրություններից, բարիքներից և
դժվարություններից: Որը համարվում է խնդիր, դրանցից մք քամիսն են՝
1. Կախվածություն սերիալներից
Սթրեսային իրավիճակից դուրս գալու համար դպրոցականի համար
համարվում է սերիալ դիտելը: Իսկ մենք գիտենք, որ սերիալը հավասար է
թմրամոլությանը նրանով, որ երկուսն էլ կախվածություն է առաջացնում:
2. Հոգեբանական թակարդ
Որպեսզի մենք «կախված» մնանք էկրաններից սերիալի ստեղծողները
օգտագործում են հատուկ մոտեցումներ:
 Արագ մոնտաժ – սկսենք այն բանից, որ արագ մոնտաժի օգնությամբ
սերիալը դարձնում են հետաքրքիր, պատկերները դարձնում են ավելի
գրավիչ և մեծամասամբ աչք փաղցնելը անհար է դառնում:
 Սյուժե-հաջորդ նրբություններից է, այստեղ սերիալը վերջացնում են
ամենահետաքրքիր պահին և մենք սրտատրոփ սպասում ենք հաջորդ
սորիալին:
3. Իրականությունից փախուստ
Սերիալ նայելը օգնում է ճնշել ցավը և լցնում է ներքին դատարկությունը: Մեզ
մոտ տպավորություն է, որ դերասանների խաղը մենք վերապրում ենք : Բայց
խնդիրն այն է, որ մենք փախնում ենք իրական խնդիրներից, դրանք
հավաքվում են և մնում են այնքան մինչև չլուծենք այն:
Ըստ Գայանի Դե Սիլվայի « Մեր ուղողը ընդունում է ցանկացած փորձություն և այն
ամենը ինչ-որ կարդացել ենք գրքերում, տեսել ենք հեռուստացույցով կամ երևակայել
ենք »: Սերիալ նայելու ժամանակ ուղեղում ազդում և աշխատում են այն տարածքները
ինչ-որ իրական կյանքում: Երբ վերապրում ենք դերասանի հոգեկան վիճակը, նռա
կյանքն ու խնդիրները դառնում են մերը: Բայց իրականում այդ
ժամանակահատվածում մենք նստաց ենք լինում բազմոցին մենակության մեջ:
4. Արատավոր շրջան
Մենք զգում ենք, որ մեզ լավ ենք զգում սեչիալ նայելով, բայց մենք ընկնում ենք
արատավոր շրջան: Հեռուստացույց նայելը մոզ տանում է դեպի սթրես, իսկ
սթրեսը մեզ ստիպում է նայել սերիալ:
«Ոսկե դար» փոքր գրավիչ էկրանների համար, բայց հոգեկանը վնասելու կարմիր
գծով դար: Անդադար սերիալ նայելը անջատում է մեզ ուրիշներից, խանգառում է
մտահոգվել և հետևել ինքներս մեզ և անել այն ամենը, ինչը մեզ կխանգարի դառնալ
երջանիկ:

Գլուխ 2 Ավագ դպրոցականների սոցիալականացման վրա սերիալների ազդեցության

փորձարարական ուսումնասիրություն
2.1 Փորձարարական աշխատանքի գործիքակազմի ընտրություն և հիմնավորում

17
Փորձարարական աշխատանքը հիմնված է գործիքակազմի ընտրության վրա , քանի
որ ճիշտ գործիքակազմի ընտրությունն է, որ բերում է արդյունքի ։ Տվյալ դեպքում այն
հանդիսանում է մեթոդը, պայմանները։
«Մեթոդ» ունի հունական ծագում, որը նշանակում է ճանապարհ, ուղի։ Մեթոդը
աշխարհայացքի սկզբունքների, տեսական և գործնական հիմնախնդիրների լուծման
գործում կիրառվող եղանակներն են։ Փորձարարական աշխատանքի համար վերցրել
եմ ՝թեստավորումը հետազոտվողի՝ ավագ դպրոցականի, կողմից որոշակի
առաջադրանքների կատարել է դրանց արդյունքների գնահատման ճշգրիտ
եղանակների կիրառմամբ: Թեստը (անգլ. test - փորձ, փորձարկում, ստուգում)
ստանդար տացված առաջադրանքների ընտրանի է, որը նախատեսված է
բավականաչափ ճշգրտությամբ չափելու որոշակիորեն՝ սահմանված կարողութ
յունները, ունի պատասխաններն արժևորելու համապատասխան հրահանգ ներ:
Թեստի արդյունքներն օգտագործվում են առանձնահատուկ նպատակ ներով. թեստը
թույլ է տալիս բացահայտել անձի գիտելիքների, կարողությունների, հմտությունների,
անձնային հատկանիշների, ընդունակությունների ու այլ որակների
ձևավորվածության մակարդակը, ինչպես նաև դրանց համապատասխանությունը
որոշակի նորմերին՝ փորձարկվողների կողմից մի շարք առաջադրանքների
կատարման միջոցների վերլուծության ուղիով։ Թեստը հետազոտողին թույլ է տալիս
փորձարկվողների մեջ բացահայտել նրա հոգեբանական բնութագիրը,
վերաբերմունքն այս կամ այն օբյեկտի նկատմամբ: Հետազոտության օբյեկտի մեջ
թեստավորմամբ կարելի է որոշել որոշակի հատկանիշների զարգացման
մակարդակը և համեմատել չափանմուշի կամ փորձարկվողի մեջ տվյալ հատկանիշի`
ավելի վաղ շրջանում ձևավորվածության մակարդակի հետ:
Թեստային մեթոդիկայի կիրառումը հարուստ փորձ ունի:
Թեստը մանկավարժական ախտորոշման և՛ մեթոդ է, և´ միջոց, որը մանկավարժին
հնարավորություն է տալիս առավելագույնս համարժեք չափել և մեկնաբանել
ուսուցման արդյունքները: Թեստին բնորոշ են օբյեկտիվությունը (փորձարկվողների
վրա պատահական գործոնների ազդեցության բա- ցառումը), ստանդարտացումը
(փորձարկվողների հատկանիշների, տարբեր երևույթների, գործընթացների ու
արդյունքների վերլուծության ժամանակ միանման նորմերի ու պահանջների
սահմանումը):
Ըստ ուղղվածության տարբերում են դիդակտիկական, ընդունակությունների չափման
և անձնային թեստեր: Դիդակտիկական թեստերը որոշում են ուսումնական նյութի
յուրացման, գիտելիքների, կարողությունների և հմտությունների ձևավորվածության
մակարդակը: Ընդունակությունների չափման թեստերը թույլ են տալիս ախտորոշել
անձի իմացական ոլորտը, հոգեմտավոր առանձնահատկությունները: Անձնային
որակների ախտորոշման թեստերի շնորհիվ հնարավոր է բացահայտել անձի
խառնվածքը, բնավորությունը, հակումները, հուզազգայական ոլորտը կամ նրա
վերաբերմունքը այս կամ այն երևույթների նկատմամբ:
Ըստ պատասխանի ձևակերպման` թեստային առաջադրանքները լինում են.
1. Բաց, որում պատասխանը չի տրվում ո՛չ թեստավորողին, ո՛չ թեստը
մշակողին: Պրակտիկայում ընդունված են մեկնաբանում և զուգորդում
պա հանջող առաջադրանքները:

18
 2. Կիսափակ, որում պատասխանը հայտնի է միայն թեստը մշակողին:
Դրանք լինում են ազատ պատասխանով թեստեր, ինչպես նաև
կառուցվածքի փոփոխություն, տեղադրում և լրացում պահանջող
առաջադրանքներ:

3. Փակ թեստերն ընդգրկում են պատասխանի (այլընտրանքային պա-

տասխանների) ընտրությամբ, խմբավորման հիման վրա, ինչպես նաև
լրանցում, տեղադրում պահանջող առաջադրանքներ:
Ինչո՞ւ եմ ընտրել տվյալ մեթոդը:
Թեստի հիմնական առանձնահատկանիշների են հուսալիությունը և
հավաստիությունը:
Հուսալիությունը (անգլ. reliability` արժանահավատություն) թեստի բնութագրիչ
հատկանիշ է, որն արտացոլում է մանկավարժական չափումների ճշտությունը,
հաստատունությունը, հավասար պայմանների ստեղծումը, թեստի արդյունքների
կայունությունը, այսինքն` նման պայմաններում ակնկալվում են միանման
արդյունքներ: Թեստի հուսալիության ապահովման համար անհրաժեշտ է, որ
յուրաքանչյուր հարցվողի տրվի նույն հարցերի ընտրանին միանգամայն նույն
պայմաններում, միևնույն անձի պատասխանները պետք է համընկնեն բազմակի
թեստավորման դեպքում: Թեստի կազման ժամանակ պետք է պահպանվի
առաջադրանքների հաստատունությունը, որն արտահայտվում է թեստին
առաջադրվող արտաքին պայմանների ստանդարտ բնույթով, հրահանգների,
գնահատման չափանիշների, թեստի լուծման ժամանակի սահմանմամբ, արտաքին
գրգռիչների ազդեցության բացառմամբ, բարոյահոգեբանական հանգիստ մթնոլորտի
ստեղծմամբ:
Հուսալիությունը ստուգվում է մի քանի միջոցներով, հատկապես կիրառելի է
ուսումնական երկու խմբերի զուգահեռ թեստավորումը:
Հավաստիությունը (անգլ. valid հիմնավորված, ծանրակշիռ) վերաբերում է
առաջադրանքի և նպատակի համապատասխանությանը: Հավաստիությունն
արտահայտվում է նրանով, թե ըստ թեստավորման արդյունքների որքանով է
հնարավոր՝ դատել անհրաժեշտ կարողությունների ձևավորվածության մասին:
Թեստերը բնութագրվում են հետևյալ հատկանիշներով՝ օբյեկտիվություն (բացառելով
թեստի առարկայի վրա պատահական գործոնների ազդեցությունը), մոդելային բնույթ
(որոշ բարդ, բարդ ամբողջ երևույթի առաջադրանքում արտահայտվածություն),
ստանդարտացում (հատկությունները վերլուծելիս նույնական պահանջների և
նորմերի սահմանում): առարկաների կամ գործընթացների և արդյունքների մասին):

Թեստերը բաժանվում են ձեռքբերումների, կարողությունների և անհատականության

թեստերի.

 ա) ձեռքբերումների թեստեր` հիմնականում դիդակտիկ, ուսումնական նյութի

յուրացման մակարդակը, սովորողների գիտելիքների, հմտությունների և
կարողությունների ձևավորումը որոշող.

Դիդակտիկական թեստը պետք է ընկալվի որպես որոշակի ձևի և կոնկրետ

բովանդակության առաջադրանքների համակարգ, որը դասավորված է ըստ
19
դժվարության, որը ստեղծվել է կառուցվածքը օբյեկտիվորեն գնահատելու և
ուսանողների պատրաստվածության մակարդակը չափելու նպատակով: Այսպիսով,
խորհուրդ է տրվում դիդակտիկ թեստը դիտարկել ոչ թե որպես սովորական շարք
կամ առաջադրանքների շարք, այլ որպես համակարգ, որն ունի երկու հիմնական
համակարգային գործոն՝ լավագույն ամբողջականությունը ձևավորող թեստային
առաջադրանքների բովանդակային կազմը և առաջադրանքից դժվարության
ավելացումը: առաջադրանք կատարել.
Բարդության աճի սկզբունքը թույլ է տալիս որոշել գիտելիքների և հմտությունների
մակարդակը վերահսկվող կարգապահության մեջ, իսկ թեստավորման ժամանակի
պարտադիր սահմանափակումը թույլ է տալիս բացահայտել հմտությունների և
կարողությունների առկայությունը: Առաջադրանքի դժվարությունը որպես
սուբյեկտիվ հասկացություն էմպիրիկորեն որոշվում է սխալ պատասխանների
համամասնությամբ: Սա տարբերում է դժվարությունը օբյեկտիվ ցուցանիշից՝
բարդությունից, որը հասկացվում է որպես առաջադրանքի մեջ ներառված
հասկացությունների քանակի, դրանց միջև տրամաբանական կապերի և
առաջադրանքը կատարելու համար անհրաժեշտ գործողությունների քանակի
ամբողջություն: Նկատի ունեցեք, որ թեստի կետերը հարցեր կամ առաջադրանքներ
չեն, այլ հայտարարություններ, որոնք, կախված թեստը հանձնողների
պատասխաններից, վերածվում են ճշմարիտ կամ կեղծ.
բ) կարողությունների թեստեր (թույլ տալով դատել ոչ միայն որոշակի ուսումնական
նյութի յուրացման արդյունքները, այլև տվյալ տեսակի կամ դասի առաջադրանքները
կատարելու համար պատասխանողի նախադրյալները): Նման թեստերն առավել
հաճախ կապված են անհատի ճանաչողական ոլորտի ախտորոշման, մտածողության
առանձնահատկությունների հետ և սովորաբար կոչվում են ինտելեկտուալ։ Դրանք
ներառում են, օրինակ, IQ թեստը, Raven և Amthauer թեստերը, Wechsler
ենթաթեստերը և այլն;
գ) անհատականության թեստեր, որոնք հնարավորություն են տալիս թեստային
առաջադրանքներին արձագանքելով դատել անհատականության գծերի
բնութագրերը՝ կողմնորոշում, խառնվածք, բնավորության գծեր: Անհատականության
գծերի դրսևորումները առաջանում են պրոյեկտիվ նյութի ներկայացման միջոցով
(անավարտ նախադասություններ, պատասխանների մոտ ասոցիատիվ ռեակցիաներ
խթանող պատկերներ):
Թեստավորման մեթոդն ամենավիճահարույցն է և միևնույն ժամանակ տարածված
անհատականության հետազոտության մեջ: Ի՞նչն է հակասական այս մեթոդի
վերաբերյալ: Ի՞նչ դժվարություններ են ճանաչվել ցստոլոգիայում: Ի՞նչն է խանգարում
դրա տարածմանը:
Նախ, նորմալ պայմաններում թեստը հաջողությամբ լուծելը չի նշանակում դժվար
միջավայրում նմանատիպ մտավոր ջանքերի հաջողություն: Հարցվողը, ով նորմալ
պայմաններում թեստի արդյունքների հիման վրա բարձր միավոր է ստանում, կարող
է պարզվել, որ հուզականորեն անկայուն է սթրեսի նկատմամբ և մոլորվել
վտանգավոր իրավիճակում: Իհարկե, թեստը լուծելու պայմանները իրական
սոցիալական պայմաններին մոտեցնելու համար կարելի է թեստավորման
գործընթացում լարվածություն ստեղծել թեստ հանձնողների մոտ, կրճատել թեստի
լուծման ժամանակը, ներմուծել այդ պայմանների մոդելավորման տարրեր և այլն։ ,
սակայն դա զգալիորեն բարդացնում է փորձարկման մեթոդների կիրառումը։
20
Երկրորդ, իմանալով թեստի ընթացակարգերի բնույթը (և զանգվածային
ուսումնասիրություններում դրանք թաքցնելը գրեթե անհնար է), սուբյեկտը կարող է
պարզապես պատրաստվել նմանատիպ թեստի լուծմանը, իսկ որոշ դեպքերում
նախապես իմանալ արդյունքը: Մի խոսքով, էֆեկտ կարող է առաջանալ, երբ որոշ
հարցվողներ թեստն ավելի լավ են լուծում ոչ թե իրենց կարողությունների, այլ
հեռատեսության, հնարամտության, հնարամտության, երբեմն էլ խորամանկության ու
անբարեխիղճության պատճառով։ Եվ որքան շատ է այս հարցվողի ճակատագիրը
կախված թեստի արդյունքներից, այնքան մեծ է հավանականությունը, որ նա
հնարամտություն կցուցաբերի։ Այս փաստը ստիպում է թեստային ստեղծողներին
դիմել տարբեր հնարքների, օրինակ՝ ստեղծել թեստեր՝ միմյանց կրկնօրինակող
հարցերով։ Սակայն բարձրորակ թեստ ստեղծելը հեշտ չէ, և ոչ պակաս դժվար է
չափել դրա լուծումից ստացված արդյունքները։

Երրորդ, թեստավորման արդյունքները տվյալ պահին (ախտորոշումը) կարող են

զգալիորեն

21