Երևանի Պետական Համալսարան

Մասնագիտություն​՝ Հոգեբանություն

Թեմա​՝ Ինքնագիտակցության կառուցվածք: Ես-կոնցեպցիան

հասկանանալու մոտեցումներ

Դասընթացը՝​ Սոցիալական հոգեբանություն

Հեղինակ՝ ​Աբովյան Հայկ Սամվելի

2020թ.
 Ինքնագիտակցության կառուցվածք 

Անձի ինքնագիտակցությունը բարդ երևույթ է, ուստի զարմանալի չէ, որ 

խոսելով ինքնագիտակցության մասին, անձի տեսության յուրաքանչյուր հեղինակ 
իր կյանքի փորձն է ներդնում ինքնագիտակցության կառուցվածքն ու ասպեկտները 
հասկանալու համար և արտացոլում է իրեն հավատարիմ տեսական դիրքերը: 
Կոգնիտիվիստ հոգեբանները մարդու ինքնագիտակցությունը դիտարկում են 
կոգնիտիվ սխեմաների գործարկման տեսանկյունից, որտեղ 
ինքնագիտակցությունը (ես-կոնցեպցիան) առաջ է գալիս որպես բարդ 
կազմակերպված անձի կոգնիտիվ սխեմայի հատուկ սկզբունքների հիման վրա: 
Դերային մոտեցման կողմնակիցները դիտարկում են ինքնագիտակցությունը որպես 
Ես-կոնցեպտի մեջ մարդու սոցիալական դերերի արտացոլում: 

Ես-կոնցեպցիան հասկանանալու մոտեցումներ

Այսպիսով, Ես-կոնցեպցիան մարդու բոլոր մտքերն ու զգացմունքներն են ՝
կապված իր անձի հետ, երբ նա դառնում է իր համար ուսումնասիրության
առարկա, կամ, ավելի պարզ, երբ գիտակցում է ինքն իրեն: Չնայած
Ես-կոնցեպցիան հասկանալու մեկ այլ տեսակետ էլ կա: Այսպիսով, ասենք, Ռ. Մ.
Գրանովսկայան և Ի. Մ. Նիկոլսկայան ինքնագիտակցությունը բաժանում են երկու
ոլորտի ՝ հուզական և ռացիոնալ: Նրանք հուզական ոլորտը սահմանում են որպես
Ես-պատկեր, և միայն ռացիոնալ ոլորտն են անվանում Ես-կոնցեպցիա:
Ենթադրվում է, որ Ես-պատկերը մարդու մեջ ձևավորվում է դաստիարակման
միջոցով, իմիտացիայի և մոդելավորման միջոցով, մի խոսքով,
իմիտացիա-ուսուցման այն մեխանիզմի միջոցով, որը նկարագրում են Գ. Տարդեն և
Ա. Բանդուրան: Միևնույն ժամանակ, Ես-կոնցեպցիան նորմերի, կանոնների և
արժեքների նպատակային, գիտակցված ուսուցման արդյունք է: Սա, ըստ
հեղինակների, ռացիոնալ վերլուծության և կանխատեսման, հնարավոր
գիտակցական փոփոխությունների ոլորտն է (Գրանովսկայա, Նիկոլսկայա, 1999
թ.): Եթե ​հաշվի առնենք, որ երեխայի Ես- պատկերը կամ սեփական ֆիզիկական
ես-ի պատկերացումը իրոք ավելի շուտ է ձևավորվում, քան նրա մյուս Ես-ի մասին
գիտելիքները, ապա այս տեսակետը ուշադրության է արժանի:
Միևնույն ժամանակ, հեղինակների մեծամասնությունը, ներառյալ Ռ.
Ռոջերսը ՝ Ես- կոնցեպտ տերմինի հեղինակը, այն համարում է ամբողջական,
ինտեգրալ գոյացություն, որն իր մեջ ներառում է Ես-պատկերը:
 Այսպես թե այնպես, Ես-կոնցեպտը անձի իր մասին հատուկ
կազմակերպված գիտելիքներն են, որը նա օգտագործում է, ինչպես իր վիճակները
և ապրումները բացատրելու և հասկանալու համար, այնպես էլ արտաքին,
առաջին հերթին սոցիալական աշխարը բացատրելու և հասկանալու համար: 

Ին​քնագիտակցության մակարդկաները 
Ես-պատկերը կամ ֆիզիկական Եսը գիտակցության կողմից կարող է
ներկայացվել որպես գրավիչ, ոչ գրավիչ, գեղեցիկ, ոչ գեղեցիկ, գեր, նիհար և այլն:
Նաև մարդը հաճախ բացասական երանգով ընկալում է իր
անհամապատասխանատվությունները ստանդարտներին: Այս
անհամապատասխանատվություն գրեթե միշտ առաջացնում է մտահոգություն:
Վ. Մակ Գայրը և Պադավեր Սինգերը (1976) հայտնում են, որ երեխաները, որոնց
հասակը միջինից բարձր է կամ ցածր, ինքնանկարագրության մեջ ավելի հաճախ
նշում են իրենց հասակը, քան այն երեխաները, որոնց հասակը
համապատասխանում է միջինին: Նմանապես, երեխաները, ովքեր ավելի փոքր են
կամ ավելի մեծ իրենց տարիքով, քան իրենց խմբի մնացած անդամները, առաջինը
նշում իրենց տարիքը:

Բացի այդ, Ես-պատկերը, ինչպես նաև ԵՍ-կոնցեպցիան, որպես ամբողջություն,

կայուն կազմավորում է, որը դժվար է փոխել: Հետեւաբար, իդեալական Ես-
կերպարը, որը գտնվում է անհատի ինքնագիտակցության մեջ, մնում է նույնիսկ այն
ժամանակ, երբ փոխվում է մարդու իրական տեսքը: Մարդը, այնուամենայնիվ,
ամենից հաճախ չի ցանկանում ճանաչել այս իրողությունը և համակերպվել դրա:

Ժամանակակից աշխարհում ստեղծվել է հզոր, ճյուղավորված արդյունաբերություն

՝ «կատարյալ տեսք ունենալու» մարդկային պահանջը բավարարելու համար:
Մարդիկ հսկայական գումարներ են ծախսում զարդեր, կոսմետիկա, նորաձեւ
թանկարժեք հագուստ և այլ իրեր ձեռք բերելու համար և կատարում են
թանկարժեք կոսմետիկ և պլաստիկ վիրահատություններ ՝ իդեալական
ինքնապատկերի համապատասխանեցման ցանկալի արդյունքի հասնելու համար:

Բայց ֆիզիկական Եսը միակ անձի մակարդակը չէ: Դրանից բացի,

ԵՍ-կոնցեպցիայի մեջ կարող են ներառվել նաև ինքնագիտակցության այլ
մակարդակներ ՝ սոցիալական և կոգնիտիվ-հոգեկան:
Անհատի սոցիալ-հոգեբանական Ես-ը արտացոլում է նրա սոցիալական
առանձնահատկությունները և հոգեկան առանձնահատկությունները՝ հաջողակ,
անհաջողակ, ջանասեր, ծույլ, կոկիկ, անփույթ, անկախ, կախված, հարուստ,
աղքատ, տնտեսող, առատաձեռն և այլն:

Կոգնիտիվ-հոգեկան Ես-ը արտացոլում է մարդու հոգեկան որակները ՝

արագամիտ, դանդաղ մտածող, ունակ, անկարող, հավաքված, չհավաքված,
ուշադիր, շեղված, և այլն:

Անձի ավելի բարդ սխեմաների մեջ կարող են ներառված լինել ևս երկու

մակարդակ՝ բարոյա-էթիկական և հոգևոր-ստեղծագործական:Առաջինը
արտացոլում է իր անձի, որպես ամբողջության, գիտակցությունը և իր
գործողությունները ՝ արդարության, անարդարության, ազնվության, ազնվության,
պարկեշտության, անազնվության տեսանկյունից:

Երկրորդը հոգևոր-ստեղծագործական Ես-ի մակարդակն է, որը կարող է նաև

առկա լինել կամ բացակայել անհատականության սխեմայում: Այն իր
ստեղծագործական հոգևոր ներուժի, տաղանդի, ստեղծագործական
ունակությունների մասին գիտակցումն է:

Գրականություն

● Н.И. Семечкин Социальная психология на рубеже веков. Вл.2005 

● Майерс, Дэвид Дж.​ Социальная психология / пер. З. Замчук.
● Т. Шибутани. Социальная психология, М.1969