TẠP CHÍ DƯỢC HỌC
ISSN 0866 - 7861
2/2018 (Số 502 NĂM 58)
MỤC LỤC
NGHIÊN CỨU - KỸ THUẬT
● LÊ THỊ TÚ ANH, NGUYỄN KHẮC TIỆP, ĐÀM
THANH XUÂN: β-Glucosidase từ vi sinh vật,
ứng dụng trong công nghệ dược phẩm
● TRẦN VIỆT HÙNG: Một số thiết bị và kỹ thuật
phổ hiện đại sử dụng trong phân tích phát hiện
thuốc giả tại hiện trường và trong phòng thí
nghiệm
● NGUYỄN QUỲNH HOA, NGUYỄN TRUNG
HÀ, NGUYỄN SƠN NAM: Phân tích cơ cấu
thuốc điều trị ung thư sử dụng tại Bệnh viện K
năm 2016
12
● NGUYỄN THỊ LINH TUYỀN, NGUYỄN ĐỨC
TUẤN, LÊ QUAN NGHIỆM: Khảo sát ảnh
hưởng của thức ăn trên sinh khả dụng của
viên kết hợp metoprolol-amlodipin 50/5 mg và
xác định tương đương sinh học so với viên
cùng hoạt chất SelomaxTM 50/5
17
● LÊ ĐÌNH CHI, TỐNG THỊ THANH VƯỢNG,
LÊ THỊ HỒNG HẢO: Đánh giá hàm lượng
ba độc tố acid okadaic, dinophysistoxin-1 và
dinophysistoxin-2 trong sò lông và sò huyết tại
một số vùng ven biển Việt Nam
● ĐÀO THỊ CẨM MINH, LÊ VĂN VŨ, NGUYỄN
THỊ KIỀU ANH, PHẠM THỊ THANH
HÀ: Xây dựng phương pháp phát hiện
paracetamol trộn trái phép trong chế phẩm
đông dược bằng sắc ký lớp mỏng kết
hợp tán xạ raman tăng cường bề mặt (TLC-
SERS) 23
● NGUYỄN THỊ MINH HẠNH, NGUYỄN HOÀNG
TUẤN, ĐỖ THỊ NGUYỆT QUẾ, NGUYỄN
THỊ DUYÊN: Chiết xuất, phân lập một số
saponin từ thân rễ cây nần nghệ (Dioscorea
collettii Hook.f., Dioscoreace) thu hái tại
Sơn La 28
PHARMACEUTICAL JOURNAL
ISSN 0866 - 7861
2/2018 (No 502 Vol. 58)
CONTENTS
RESEARCH - TECHNIQUES
● LÊ THỊ TÚ ANH, NGUYỄN KHẮC TIỆP, ĐÀM
THANH XUÂN: β-Glucosidase from Aspergillus
species for use in pharmaceutical industry 3
3
● TRẦN VIỆT HÙNG: Some modern
spectral instruments and techniques for
field and laboratory detection of drug
counterfeits 7
7
● NGUYỄN QUỲNH HOA, NGUYỄN TRUNG
HÀ, NGUYỄN SƠN NAM: The usage structure
of anti-cancer drugs in the National Cancer
Hospital (Hospital K) in 2016
12
● NGUYỄN THỊ LINH TUYỀN, NGUYỄN ĐỨC
TUẤN, LÊ QUAN NGHIỆM: Influence of food
on the bioavailabity of the combined tablets
of metoprolol-amlodipin 50/5 mg and its
bioequivalence to the reference SelomaxTM
50/5 of the same active composition
17
● LÊ ĐÌNH CHI, TỐNG THỊ THANH VƯỢNG, LÊ
THỊ HỒNG HẢO: Quantitative determination
of okadaic acid, dinophysistoxin-1 and
dinophysistoxin-2 in Anadara subrenata and
Tegillarca granosa in some coastal areas of
20 Vietnam 20
● ĐÀO THỊ CẨM MINH, LÊ VĂN VŨ, NGUYỄN
THỊ KIỀU ANH, PHẠM THỊ THANH HÀ:
Development of a thin-layer chromatography
combined with surface enhanced Ramam
spectroscopy (TLC-SERS) method for rapid
detection of paracetamol in aldulterated herbal
products 23
● NGUYỄN THỊ MINH HẠNH, NGUYỄN HOÀNG
TUẤN, ĐỖ THỊ NGUYỆT QUẾ, NGUYỄN THỊ
DUYÊN: Extraction and isolation of some
saponoids from the rhisomes of Dioscorea
collettii Hook.f. (Dioscoreace) collected in Son
La province 28
l Mục lục
● PHAN THỊ HUYỀN VY, BÙI MINH THY,
PHÙNG THỊ KIM HUỆ, NGUYỄN XUÂN
THÀNH, TRIỆU NGUYÊN TRUNG: Thẩm định
phương pháp phân tích định lượng famotidin
trong huyết tương thỏ 32
● NGUYỄN THỊ KIM THU, NGUYỄN THỊ THANH
HƯƠNG: Phân tích ABC và VEN danh mục
thuốc sử dụng trong điều trị nội trú tại Bệnh
viện Da liễu Trung ương năm 2016 38
● TRẦN NGỌC LUÂN, ĐỖ CHÂU MINH VĨNH
THỌ, NGUYỄN ĐỨC TUẤN: Xây dựng qui
trình phân tích một số glucocorticoid ngụy tạo
trong chế phẩm dược liệu bằng phương pháp
UHPLC-UV-Vis 41
● HÀ THỊ NHÀN, VÕ XUÂN MINH, NGUYỄN THỊ
HOA, LÊ VĂN LỚ: Khảo sát ảnh hưởng của tá
dược tới độ hòa tan của viên nén cefpodoxim
proxetil 45
● VŨ ĐỨC LỢI, NGUYỄN THỊ HƯỜNG: Thành
phần hóa học phân đoạn dịch chiết nước của
lá cây gan heo (Dicliptera chinensis (L.) Nees) 48
● NGUYỄN THỊ KIM THU, MẠC ĐÌNH HÙNG:
Tổng hợp và nghiên cứu ảnh hưởng cấu trúc tới
hoạt tính của các dẫn xuất acetoxychavicol acetat 51
● PHAN TRỌNG ĐẠT, LÝ MINH HUY, NGUYỄN
NGỌC CHƯƠNG, TRƯƠNG NGỌC TUYỀN:
Bán tổng hợp và thử hoạt tính ức chế
acetylcholinesterase của một số dẫn chất của
huperzinin 55
● DƯƠNG THỊ HỒNG ÁNH, PHẠM THỊ HẰNG:
Nghiên cứu bào chế hệ nano chất mang lipid
chứa curcumin 59
● BÙI HỒNG CƯỜNG, ĐÀM ĐỨC TIẾN, ĐINH
THỊ QUYÊN: Nghiên cứu tác dụng chống oxy
hóa và bảo vệ gan của rong câu chỉ (Gracilaria
tenuistipitata Zhang et Xia) thu hái ở Hải Phòng 63
● NGUYỄN QUỐC TUẤN, ĐỖ CHÂU MINH VĨNH
THỌ: Nghiên cứu xây dựng qui trình phân tích
một số glucocorticoid ngụy tạo trong mỹ phẩm
điều trị mụn, làm trắng da bằng phương pháp
LC-MS-MS 67
2 TẠP CHÍ DƯỢC HỌC - 2/2018 (SỐ 502 NĂM 58)
● PHAN THỊ HUYỀN VY, BÙI MINH THY,
PHÙNG THỊ KIM HUỆ, NGUYỄN XUÂN
THÀNH, TRIỆU NGUYÊN TRUNG: Validation
of a quantitative method for determination of
plasma famotidine of experimental rabbits 32
● NGUYỄN THỊ KIM THU, NGUYỄN THỊ THANH
HƯƠNG: ABC and VEN analysis of drug items
used for inpatient treatment in the National
Hospital of Dermatology and Venereology in 2016 38
● TRẦN NGỌC LUÂN, ĐỖ CHÂU MINH VĨNH
THỌ, NGUYỄN ĐỨC TUẤN: Development
of an UHPLC-UV-Vis method for detection
of glucocorticoids in alduterated herbal
preparations 41
● HÀ THỊ NHÀN, VÕ XUÂN MINH, NGUYỄN THỊ
HOA, LÊ VĂN LỚ: Influence of the ingredients
on the drug solubitity of the cefpodoxim proxetil
tablets 45
● VŨ ĐỨC LỢI, NGUYỄN THỊ HƯỜNG:
Chemical constituents of the aqueous leaf
extracts of Dicliptera chinensis (L.) Nees 48
● NGUYỄN THỊ KIM THU, MẠC ĐÌNH HÙNG:
Synthesis and structure-activity relationships
of acetoxychavicol acetate derivatives 51
● PHAN TRỌNG ĐẠT, LÝ MINH HUY, NGUYỄN
NGỌC CHƯƠNG, TRƯƠNG NGỌC TUYỀN:
Semisynthesis and inhibitory activity on
acetylcholinesterase of some huperzinine
derivatives 55
● DƯƠNG THỊ HỒNG ÁNH, PHẠM THỊ HẰNG:
Study on formulation of nanostructured lipid
carrier systems for oral delivery of curcumin 59
● BÙI HỒNG CƯỜNG, ĐÀM ĐỨC TIẾN, ĐINH
THỊ QUYÊN: Antioxidant and hepatoprotective
effects of Gracilaria tenuistipitata (Zhang et
Xia) growing in Hai Phong 63
● NGUYỄN QUỐC TUẤN, ĐỖ CHÂU MINH VĨNH
THỌ: Development of an LC-MS-MS method
for determination of glucocorticoids
aldulteratedly added to cosmetics for acnes,
skin-whitening 67
l Nghiên cứu - Kỹ thuật

Xây dựng phương pháp phát hiện paracetamol

trộn trái phép trong chế phẩm Đông dược
bằng sắc ký lớp mỏng kết hợp tán xạ Raman
tăng cường bề mặt (TLC-SERS)
Đào Thị Cẩm Minh1,3, Lê Văn Vũ2,
Nguyễn Thị Kiều Anh3, Phạm Thị Thanh Hà3*
Trường Đại học Y Dược - Đại học Huế
1

2
Trường Đại học Khoa học tự nhiên - Đại học Quốc gia Hà Nội
3
Trường Đại học Dược Hà Nội
* E-mail: thanhha.pham@gmail.com

Summary
A novel TLC-SERS (thin-layer chromatography combined with surface enhanced Raman spectroscopy) method was
developed for detection of adulterated paracetamol in herbal products. TLC separation was performed on methanol extracts
from the herbal products. Nano silver colloid prepared in water was introduced on the TLC plate at the position equivalent to
paracetamol before SERS spectrum was recorded. Type and concentration of nano silver colloid was investigated, and typical
Raman shifts on the SERS spectrum of paracetamol were selected for the identification. The analytical method was validated
for specificity and limit of quantitation. Fourteen herbal products were analyzed, Of these products, three were detected with
paracetamol adulteration. This is the first study in Vietnam using TLC-SERS in quality control of herbal products.
Keywords: Paracetamol, herbal, adulteration, thin-layer chromatography, surface-enhanced Raman spectroscopy

Đặt vấn đề
Ngày nay, các chế phẩm Đông dược đang được
ưa chuộng và sử dụng ngày càng rộng rãi, với quan
niệm thuốc Đông dược có nguồn gốc từ thiên nhiên
nên an toàn, ít tác dụng phụ. Lợi dụng quan niệm này,
một số nhà sản xuất và cơ sở khám chữa bệnh tạo lợi
thế cạnh tranh không lành mạnh cho sản phẩm Đông
dược của mình bằng cách trộn trái phép (không công
bố) thuốc tân dược vào các chế phẩm của mình [5], gây
ra nguy cơ tổn hại về kinh tế cũng như sức khoẻ của
cộng đồng. Các phương pháp phân tích phục vụ yêu
cầu phát hiện tân dược trộn lẫn trong Đông dược cần
phải có độ đặc hiệu và độ tin cậy cao, đồng thời cần
đáp ứng được yêu cầu rà soát trên số lượng mẫu lớn.
Sắc ký lớp mỏng (TLC) là một phương pháp đã được
khai thác nhiều ở Việt Nam [1,2] để định tính nhanh các
thuốc tân dược bị trộn trái phép trong Đông dược.
Tuy nhiên, với đối tượng chế phẩm Đông dược có
chứa nhiều thành phần phức tạp, việc xác định bằng
Rf của vết sắc ký so với chuẩn trong TLC không đủ để
định tính xác định, mà thường cần kết hợp với quang
phổ (như so sánh phổ UV-VIS trong HPTLC [2]). Việc
kết hợp TLC với SERS - tán xạ Raman tăng cường bề
mặt (Surface-enhanced Raman spectroscopy) là một
kỹ thuật mới được khai thác trong những năm gần đây
trên thế giới trong lĩnh vực phát hiện tân dược trộn
trái phép trong Đông dược [10,12], nhưng chưa được
triển khai ở Việt Nam.
Paracetamol là một thuốc hạ nhiệt giảm đau phổ
biến và có giá thành nguyên liệu hợp lý, nên cũng đã
được phát hiện trộn trái phép trong các chế phẩm Đông
dược với các mục tiêu sử dụng khác nhau: thuốc viêm
khớp [7,8], chế phẩm tăng cường sức đề kháng [5], trị cảm
cúm, tăng cường miễn dịch, tăng cường sinh lực [5,7].
Paracetamol đã được phát hiện trong chế phẩm Đông
dược, được trộn đồng thời với dược chất khác trong
nhóm corticoid [8], NSAIDs [4], thậm chí cả nhóm ức chế
PDE-5 [9]. Cho tới nay, chưa có nghiên cứu nào được
công bố xây dựng phương pháp xác định paracetamol
trong Đông dược bằng TLC-SERS. Trong nghiên cứu
này, một phương pháp định tính paracetamol trộn lẫn
trong chế phẩm Đông dược bằng TLC-SERS đã được
xây dựng và ứng dụng trên 14 chế phẩm Đông dược
được thu thập trên thị trường. Đây cũng là nghiên cứu
đầu tiên ở Việt Nam sử dụng kỹ thuật phối hợp này
trong lĩnh vực kiểm nghiệm dược phẩm.
Nguyên vật liệu, thiết bị và phương pháp
nghiên cứu
Hoá chất - Thuốc thử
Chất chuẩn: Paracetamol 99,12% (Viện Kiểm
nghiệm Thuốc TW).

TẠP CHÍ DƯỢC HỌC - 2/2018 (SỐ 502 NĂM 58) 23

l Nghiên cứu - Kỹ thuật
Hoá chất, vật tư : Methanol, n-butyl acetat, acid
formic, acid acetic băng, ethanol, dicloromethan,
cloroform, n-hexan, bạc nitrat, natri citrat,
dimethylformamid đạt tinh khiết phân tích (AR). Bản
mỏng TLC Silica gel 60 F254 (Merck, Đức).
Mẫu thử: 14 chế phẩm Đông dược và thực phẩm bổ
sung hỗ trợ điều trị bệnh xương khớp (viêm khớp, phong
tê thấp, gout) được thu mua trên thị trường từ các nhà
thuốc và lương y. Dạng bào chế chủ yếu dạng rắn, gồm 2
thuốc bột, 2 hoàn cứng, 8 viên nang và 1 trà túi lọc.
Thiết bị nghiên cứu: Thiết bị đo phổ Raman
LABRAM HR 800 (HORIBA, UK). Máy lắc xoáy
Thermolyne ( Mỹ), máy siêu âm Elmasonic S80H
Hình 1. Sơ đồ tiến hành TLC-SERS
Kết quả nghiên cứu
Xây dựng phương pháp
Lựa chọn keo bạc
Keo bạc nano dùng trong SERS cần có kích thước
hạt nano nhỏ, nhưng lại cần có nồng độ tiểu phân
nano lớn, hơn nữa lớp màng bao quanh hạt nano
Hình 2. Hình ảnh đo TEM của các hỗn dịch a) keo bạc trong nước và b) keo bạc trong DMF
24
(Đức), máy ly tâm Kubota 6500 (Nhật Bản) cân phân
tích và máy đo pH (Mettler Toledo, Mỹ).
Phương pháp nghiên cứu: Dịch chiết methanol
của chế phẩm cần phân tích được tiến hành tách bằng
TLC theo phương pháp từ [2]. Điều kiện sắc ký như
sau: Bản mỏng silicagel gel F254 (20×10cm), hệ
pha động: n-hexan - ethyl acetat - acid acetic băng
(6:2,5:1,5). Sau khi triển khai, tấm TLC được để khô
tự nhiên, quan sát ở bước sóng 254 nm và đánh dấu
vết tương ứng vị trí của paracetamol. Hỗn dịch keo bạc
(1,5 μl) được nhỏ trực tiếp lên điểm được đánh dấu, ghi
phổ SERS ngay sau khi nhỏ keo, với bước sóng kích
thích 632,9 nm, thời gian ghi tín hiệu 60 giây.
lại không được quá dày thì mới tạo được hiệu ứng
SERS. Do đó, keo bạc nano cho SERS thường có độ
ổn định không cao. Chưa có một chế phẩm keo bạc
nano nào bán sẵn trên thị trường phục vụ cho SERS.
Nghiên cứu này khảo sát hỗn dịch nano bạc được điều
chế theo 2 cách: 1) Keo bạc trong nước (M5) theo [6] và
2) Keo bạc trong DMF (F4) theo [11].
TẠP CHÍ DƯỢC HỌC - 2/2018 (SỐ 502 NĂM 58)
l Nghiên cứu - Kỹ thuật

Chụp ảnh và đo kích thước hạt bạc trong hỗn dịch ở vị trí trung tâm vết và đôi khi có các đỉnh nhiễu lạ.
keo bằng kính hiển vi điện tử truyền qua (TEM), kết quả Tín hiệu tốt nhất ở vùng sát đường biên của vết. Ngoài
thu được cho thấy các hạt bạc được hình thành ở kích đường biên này, tín hiệu không còn. Như vậy, cần xác
cỡ nano (hình 2). Keo M5 kích thước đồng đều hơn, định tốt vùng biên của vết để đo trên vùng biên này, nơi
màng bao mỏng hơn, còn F4 có kích thước hạt nhỏ có tiểu phân chất cần phân tích cũng như nano bạc tập
hơn. Kết quả đo thế Zeta của hai hỗn dịch cũng cho trung cao nhất thì sẽ có được tín hiệu tốt. Hơn nữa, để
nhận xét tương tự như kết quả đo TEM. M5 cho giá trị tăng độ nhạy của phương pháp định tính, cần kiểm soát
thế Zeta nhỏ hơn (0,394) chứng tỏ có độ bền kém hơn tốt thể tích hỗn dịch bạc nhỏ vào vết.
so với F4 (0,789), và kích thước trung bình đo được
Thẩm định phương pháp
trên máy này của tiểu phân nano bạc trong M5 (30,31)
cũng lớn hơn so với F4 (19,79). Khảo sát cực đại hấp Tính chọn lọc
thụ UV-VIS của các hỗn dịch keo bạc cho thấy keo M5 Đo phổ SERS của vết chuẩn paracetamol, phổ
có độ hấp thụ UV cao hơn so với F4 (một phần thể hiện Raman của đế silicagel được nhỏ hỗn dịch keo. Kết quả
nồng độ hạt nano cao hơn). Cả hai hỗn dịch cho cực cho thấy phổ Raman của đế silicagel khi nhỏ hỗn dịch
đại hấp thụ tương tự nhau (415 nm với M5 và 417 nm keo không có các đỉnh trùng với đỉnh đặc trưng của phổ
với F4). Như vậy cả 2 loại keo đều có những điểm ưu SERS của vết paracetamol chuẩn.
việt riêng. Xác định các đỉnh đặc trưng định tính
Pha dung dịch chuẩn paracetamol 10 mg/ml trong paracetamol
methanol. Tiến hành sắc ký TLC, đánh dấu các vết sắc Đo phổ Raman của bột paracetamol chuẩn (hình 3),
ký của paracetamol sau khi triển khai, nhỏ 2 loại keo phổ SERS của vết paracetamol khi được nhỏ keo bạc
M5 và F4, ghi lại phổ SERS cho mỗi vết và so sánh nồng độ C6 (hình 4) và phổ của nền (vị trí nhỏ dung dịch
đáp ứng thu được. Kết quả cho thấy phổ SERS của MeOH, để khô và nhỏ keo bạc) để xác định các đỉnh
paracetamol sau khi nhỏ keo bạc M5 cho tín hiệu yếu SERS đặc trưng của paracetamol.
hơn so với keo F4, cho thấy hiệu ứng SERS với F4
mạnh hơn. Tuy nhiên, các đỉnh của DMF quá lớn và
chồng lấp lên các đỉnh của paracetamol. Mặt khác,
nước không hấp thụ bởi tia laser kích thích nên tín hiệu
phổ SERS của paracetamol lại hiển thị rõ ràng hơn. Do
vậy, keo bạc trong nước (M5) được lựa chọn là keo bạc
thích hợp cho việc tăng cường tín hiệu bề mặt của vết
paracetamol trên bản mỏng, với cách pha như sau: 194
ml nước cất được đun nóng đến 1000C dưới sinh hàn
hồi lưu có khuấy từ mạnh. Sau khi sôi, thêm vào 2 ml
AgNO3 1 M và 4 ml natri citrat 1%. Đun hồi lưu trong 40
phút sau đó để nguội đến nhiệt độ phòng.
Khảo sát nồng độ keo bạc
Khảo sát lựa chọn nồng độ hỗn dịch keo tối ưu: Hình 3. Phổ Raman của paracetamol tinh thể
từ hỗn dịch keo M5 đã lựa chọn ở trên, tiến hành làm
đậm đặc (bằng cách ly tâm 1 ml hỗn dịch M5 tốc độ
9000 vòng/phút trong 5 phút rồi hút bỏ phần dịch trên
với thể tích phù hợp) hoặc pha loãng (bằng nước cất)
thành các hỗn dịch nồng độ từ C1 đến C8 (từ đặc đến
loãng, với nồng độ gấp 10-5-2-1,3-1-0,67-0,5-0,33 lần
so với M5). Triển khai TLC với dung dịch paracetamol
chuẩn 10 mg/ml (tương tự khi chọn keo). Kết quả hình
5 cho thấy trong các keo từ C1 tới C8 thì keo C6 cho
các đỉnh phổ khá cao và tách biệt nhất. Từ đó lựa chọn
keo bạc trong nước M5 có nồng độ C6 để tiến hành các
thí nghiệm SERS.
Khảo sát vị trí đo trên vết Hình 4. Phổ SERS của vết paracetamol trên bản TLC
Khảo sát vị trí đo SERS cho thấy tín hiệu đo rất thấp được tăng cường bằng keo bạc

TẠP CHÍ DƯỢC HỌC - 2/2018 (SỐ 502 NĂM 58) 25

l Nghiên cứu - Kỹ thuật

Bảng 1. Đỉnh đặc trưng của paracetamol trong phổ Raman và SERS
Vùng Đỉnh Raman Đỉnh SERS Đỉnh định tính Ghi chú
623 622 +
Vùng 1 Nhóm 2 đỉnh, thường 644 rõ hơn
647 644 ++
793 793 -
829 827 -
Vùng 2 Bị ảnh hưởng bởi nền nên đỉnh bị dịch chuyển nhiều, không đại diện
853 856 +
964 963 -
1164 1165 +++ Đỉnh thường rõ và lớn
1233 1218 +
Hai pic gần trùng khít, chẻ một chút ở đỉnh
1253 1230 ++
Vùng 3
1274 1274 ++ Đỉnh rõ ràng
1319 1321 +++
Đỉnh thường rõ và lớn
1367 1370 +++
1557 1510 - Bị dịch chuyển đỉnh do nền
1606 1606 ++
Vùng 4 Hai pic gần trùng khít, chẻ ở đỉnh
1613 1613 ++
1644 1643 + Thường chỉ là vai của pic 1613
So sánh các đỉnh phổ trên hình 3 và 4, cũng như
các giá trị công bố trong tài liệu [3], nhận thấy sự trùng
hợp của nhiều đỉnh đặc trưng trong phổ SERS và phổ
Raman của paracetamol. Các đỉnh này được nhóm
thành 4 vùng như bảng 1. Khi so sánh phổ SERS của
paracetamol với phổ của nền, một số đỉnh đặc trưng
nằm trong vùng có tín hiệu nền cao, có thể bị ảnh
hưởng, do đó các đỉnh này sẽ được loại đi trong tiêu
chí định tính (đánh dấu (-) trong bảng 1): đỉnh 705,
cụm 2 đỉnh 793-827 và đỉnh 963 (vùng 2) và 1510 cm-1
(vùng 4). Như vậy, các đỉnh đặc trưng dùng để định tính
paracetamol gồm: Vùng 1: cụm 2 đỉnh 621-643, Vùng
3: cụm 5-6 đỉnh 1165-1217-1229-1274-1321-1370, và
Hình 5. Kết quả khảo sát LOD của paracetamol
Vùng 4: cụm 2 đỉnh 1613-1642 cm-1. Các mẫu được coi
trên phổ SERS
là dương tính nếu: (i) Phát hiện được ít nhất 1 đỉnh (++)
trong mỗi vùng phổ 1, 3 và 4; và (ii) Phát hiện được tối Ứng dụng phương pháp
thiểu 5 đỉnh (++) hoặc (+++) trên toàn bộ dải phổ. Phương pháp được ứng dụng để kiểm tra 14 mẫu
Giới hạn phát hiện (LOD) chế phẩm đông dược và thực phẩm chức năng từ dược
liệu được mua từ hiệu thuốc và lương y trên thị trường.
Pha các dung dịch chuẩn paracetamol nồng độ 10
Trong số 14 mẫu, phát hiện được 3 mẫu dương tính với
mg/ml trong methanol, chấm sắc ký với các hàm lượng
paracetamol khác nhau từ P1 - P6 (với hàm lượng 250- paracetamol là BN01, BN51 và HC08. Phổ SERS thu
200-150-100-50-10 mg/vết), từ chuẩn 1 mg/ml chấm các được với cả 3 mẫu này đều đạt các yêu cầu đặt ra trong
vết từ P7 - P12 (với hàm lượng 10-8-6-4-2-1 mg/vết). Các mục Thẩm định phương pháp, gồm 1: Phát hiện được
mẫu từ P1 đến P6 cho các đỉnh ứng với paracetamol rõ từ 7 đến 9 đỉnh tương ứng với paracetamol (bảng 1);
ràng, tới mẫu P7 cho tín hiệu kém, mẫu P12 thì hầu và 2: Phát hiện được đỉnh đặc trưng với đủ cả 3 vùng
như không còn nhận thấy dấu hiệu của đỉnh nào nữa phổ. Mẫu BN01 và HC08 còn phát hiện được cả 4 vùng
(hình 5). Tuy mẫu P6 và P7 có cùng lượng chất (10 µg), đỉnh (hình 6). Tất cả các mẫu, cả dương tính và âm tính,
nhưng vết P6 được chấm với thể tích 1 µl còn vết P7 là đều được phân tích song song đối chứng bằng LC-MS/
10 µl. Có thể nhận thấy khi chấm với thể tích lớn, chất MS (để đảm bảo độ đặc hiệu cao). Kết quả cho thấy các
phân tích bị phân tán làm giảm cường độ tín hiệu đo. mẫu phát hiện âm tính và dương tính hoàn toàn trùng
Như vậy giới hạn phát hiện là ở vết P6: ở nồng độ 10 khớp với các kết quả thu được từ phương pháp TLC-
mg/ml chấm thể tích 1 µl (tương ứng với 10 µg/vết). SERS được xây dựng trong nghiên cứu này.

26 TẠP CHÍ DƯỢC HỌC - 2/2018 (SỐ 502 NĂM 58)

l Nghiên cứu - Kỹ thuật
Hình 6. Phổ SERS mẫu dương tính a) BN01 và b) HC08
Kết luận
Nghiên cứu đã xây dựng được phương pháp định
tính paracetamol trộn trái phép trong chế phẩm Đông
dược bằng TLC-SERS. Phương pháp này tận dụng
được ưu thế của phổ tán xạ Raman là cho nhiều đỉnh
đặc trưng nên độ đặc hiệu cao với các dược chất, nên
có thể được sử dụng làm phương pháp định tính khẳng
định. Đây là một đề tài ứng dụng kỹ thuật mới, nên còn
rất nhiều yếu tố cần được tiếp tục khảo sát và tối ưu. Hơn
nữa, để các kết quả thực sự chặt chẽ, thuyết phục, cần
tiếp tục nghiên cứu để xử lý thống kê bằng các mô hình
toán hóa. Tuy nhiên, ứng dụng trên 14 mẫu chế phẩm
Đông dược thu thập trên thị trường, với các nền mẫu
và thành phần công bố đa dạng đã minh chứng cho tính
khả thi của phương pháp được xây dựng. Kết quả chồng
phổ SERS của các mẫu thực được phát hiện dương tính
cho đỉnh đặc trưng paracetamol khá rõ ràng, chứng tỏ
độ tin cậy của phương pháp được xây dựng. Với quy
trình đề xuất, phương pháp này có thể được triển khai
ứng dụng cho khảo sát trên diện rộng hơn, với 2 bước
tiến hành: bước 1) Triển khai phân tích bằng TLC trên
diện rộng (có thể thực hiện tại cơ sở thực địa), và bước
2) Khi phát hiện các mẫu dương tính, chuyển bản mỏng
TLC phát hiện dương tính về phòng thí nghiệm có thiết bị
Raman để tăng cường bằng keo bạc và đo phổ SERS,
so sánh với phổ chuẩn trong thư viện. Đặc biệt, trong số
14 mẫu khảo sát, phương pháp đã phát hiện được 3 chế
phẩm có trộn lẫn paracetamol. Đây là một dấu hiệu cảnh
báo về an toàn sử dụng Đông dược và thực phẩm chức
năng có nguồn gốc thiên nhiên, minh chứng cho tính cấp
thiết của hướng nghiên cứu này.
Tài liệu tham khảo
1. Lê Đào Khánh Long, Vũ Văn Hiếu, Trương Ngọc Huyền,
Trần Hùng (2011), ‘’Phát hiện corticoid pha trộn trong các chế
phẩm Đông dược bằng kỹ thuật sắc ký lớp mỏng’’, Tạp chí
Y học thành phố Hồ Chí Minh, Phụ bản số 1 (15): 617–621.
2. Đào Thị Cẩm Minh, Nguyễn Thị Hà, Lê Thị Trâm, Phạm
Thị Thanh Hà, Nguyễn Thị Kiều Anh (2016), ‘’Xây dựng
phương pháp xác định một số thuốc giảm đau, chống viêm
trộn lẫn trong chế phẩm Đông dược bằng sắc ký lớp mỏng
(Ngày nhận bài: 15/01/2018 - Ngày phản biện: 26/01/2018 - Ngày duyệt đăng: 08/03/2018)
TẠP CHÍ DƯỢC HỌC - 2/2018 (SỐ 502 NĂM 58)
hiệu năng cao’’, Tạp chí Nghiên cứu Dược và thông tin thuốc,
4+5: 91–96.
3. Nguyễn Đức Thiện, Nguyễn Thị Hồng Đức, Bùi Văn
Đạt (2016), “Khảo sát ảnh hưởng của nhiệt độ kết tinh lên
quá trình hình thành paracetamol dạng II (orthorhombic)”, TC.
Nghiên cứu Dược và Thông tin Thuốc, 4+5: 24–28.
4. Cui M, Li N, Qin F, Li F, Xiong Z (2010), ‘’Simultaneous
determination of 14 illegal adulterants in Chinese
proprietary medicines using reversed-phase ion-pair LC’’,
Chromatographia, 72(11-12): 1189–1194.
5. Ernst E (2002), ‘’Adulteration of Chinese herbal
medicines with synthetic drugs: a systematic review’’, J. of
Internal Medicine, 252: 107–113.
6. Meng W, Hu F, Jiang X, Lu L (2015), ‘’Preparation of
silver colloids with improved uniformity and stable surface-
enhanced Raman scattering’’, Nanoscale Research Letters,
5: 1–8.
7. Nuryunarsih D (2016), “Counterfeit Herbal Medicine
adulterated with chemical drugs in Indonesia: NADFC Public
warning 2011-2014”, Internal J. of Herbs, Spices and Medicinal
Plants, 1(1): 2–17.
8. Savaliya AA, Prasad B, Raijada DK, Singh S (2009),
‘’Detection and characterization of synthetic steroidal and non-
steroidal anti-inflammatory drugs in Indian ayurvedic/herbal
products using LC-MS/TOF’’, Drug Testing and Analysis, 1:
372–381.
9. Septiani R, Damayanti S (2015), ‘’Simultaneous
identification of caffeine¸ acetaminophen, sildenafil citrate,
tadalafil and vardenafil HCl in aphrodisiac traditional herbal
medicines by thin layer chromatography-densitometry’’, Der
Pharma Chemica, 7(5): 335–341.
10. Zhang Y., Huang X. Y., Liu W. F., Cheng Z. N., Chen
C. P., Yin L. H. (2013), “Analysis of drugs illegally added into
Chinese traditional patent medicine using surface-enhanced
Raman scattering”, Analytical Sciences, 29(10): 985-990.
11. Zhu Q., Li H., Lu F., Chai Y., Yuan Y. (2016), ‘’A widely
applicable silver sol for TLC detection with rich and stable
SERS features’’, Nanoscale Research Letters, 11(1): 220–
227.
12. Zhu Q. X., Cao Y. B., Cao Y., Chai Y., Lu F. (2014),
“Rapid on-site TLC–SERS detection of four antidiabetes
drugs used as adulterants in botanical dietary supplements”,
Analytical Bioanalytical Chemistry, 406: 1877–1884.
27