Mục tiêu bài giảng

DƯỢC LIỆU HỌC 1. Học viên hiểu được các khái niệm trong dược liệu học

2. Học viên hiểu được hóa học cây thuốc, sản xuất và  kiểm nghiệm 
(Pharmacognosy)
dược liệu và thuốc từ dược liệu.
ThS Ds Huỳnh Lời
3. Học  viên  hiểu  được  vai  trò  cây  thuốc  và  hóa  hợp  chất  tự  nhiên 
ĐHQT Hồng Bàng
loih@hiu.vn trong điều trị
huynhloivn@gmail.com
2019

1 2

NỘI DUNG PHẦN 1: PHẦN ĐẠI CƯƠNG
• MỘT SỐ THUẬT NGỮ
• PHẦN 1: PHẦN ĐẠI CƯƠNG
• Định nghĩa
• Phần 2: Thực vật học – Các họ TV quan trọng • Tình hình sử dụng dược liệu và thuốc từ dược liệu

• Liên quan duợc liệu học
• Phần 3:HÓA HỌC CÁC HỢP CHẤT TỰ NHIÊN
• Lịch sử dược liệu học

• Phần 4: Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm • Các nền y học cổ

• Phạm vi dược liệu học
• Phần 5: CHẤT ĐỘC, CÂY ĐỘC 
• Lĩnh vực mới trong dược liệu học

• Phần 6: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CƯÚ HOÁ HỌC CÂY THUỐC • Nhiệm vụ nhà dược liệu học

• CÁC LUẬT LIÊN QUAN
• Phần 7: Các thuốc tự nhiên hay bán tổng hợp từ TV  
• Các dạng thuốc từ dược liệu

• Phần 8: Dược liệu học Việt Nam
3 4
MỘT SỐ THUẬT NGỮ MỘT SỐ THUẬT NGỮ
• Pharmacognosy • Chromatography: sắc ký, là kỹ thuật dùng phân lập các chất
• Herbal  medicines  (herbal  medicinal  products,  herbal  remedies, 
• Crude  drugs:  natural  products,  such  as  plants  or  plant  parts,  and 
phytomedicines)
extracts and exudates. Harvested and usually dried plants, animals, or 
• Herbal medicine (UK), phytotherapy (Continental Europe), clinical uses
minerals of pharmaceutical or medicinal importance generally before 
• Ethnobotany, ethnopharmacology
processing  or  modification.  Organised  crude  drug:    Entire  plants  or 
• Traditional medicine
animals, Entire organ of plants or animals, Minerals, Marine sources. 
• Materia medica
Unorganised: Mixed preparations derived from plants or animals.
• CAM: complementary and alternative medicine
5 McCreath, S.B. and R. Delgoda (2017)
6

MỘT SỐ THUẬT NGỮ MỘT SỐ THUẬT NGỮ
• Herbs: plants and refers to crude materials, which may be obtained from lichens, 
• Ethnobotany: the study of the relationships between plants and the people 
algae, fungi, or higher plants
in the field
• Medicinal plants: plants used for the management and treatment of ailments
• Ethnopharmacology:  the  scientific  study  correlating  ethnic  groups  with  • Metabolomics:  systematic  study  of  chemical  processes  that  involve  metabolites 
their  health  and  how  it  relates  to  their  physical  habitats,  and  their  that  represent  unique  fingerprints  left  behind  producing  somewhat  of  a 
methodologies in creating and using plant‐based medicines metabolite profile
• Natural products: A generic term which can be an entire organism (plant, animal, 
• Extraction:  This  is  a  way  of  separating  the  desired  substance(s)  from  a 
microorganism, etc.), part of an organism (leaf, flower, isolated glands, etc.), an 
mixture using a suitable solvent in which the desired substance is soluble extract,  an  exudate,  a  partially  fractionated  preparation,  or  isolated  pure 
compounds.
McCreath, S.B. and R. Delgoda (2017)
7 McCreath, S.B. and R. Delgoda (2017)
8
MỘT SỐ THUẬT NGỮ MỘT SỐ THUẬT NGỮ
• Phytotherapy:  It  is  a  part  of  Pharmacognosy  that  is  concerned  with  • Pharmacognosy  is  the  science  of  biogenic  or  nature‐derived 

the  clinical  use  of  crude  drug  extracts  or  partially  purified  mixtures  pharmaceuticals  and  poisons.  It  deals  with  all  medicinal  plants, 

from plants. including those yielding complex mixtures, which are used in the form 
of  crude  herbs  (comminuted  herbal  substance)  or  extracts 
• Spectroscopy:  This  is  the  study  of  the  interaction  of  atoms  and 
(phytotherapy), pure compounds such as morphine, and foods having 
molecules  with  light  also  referred  to  as  electromagnetic  radiation. 
additional  health  benefits  only  in  the  context  of  having  preventive 
Such  information  provides  insight  into  the  measurement  of  the 
effects (nutraceuticals).
radiation intensity as a function of wavelength.

Heindrich, M., et al. (2012)
McCreath, S.B. and R. Delgoda (2017)
9 10

Định nghĩa Tình hình sử dụng dược liệu và thuốc từ dược liệu
• Pharmacognosy  (derived  from  Greek  pharmakon,  ‘remedy’  (drug),  and  • Thị trường toàn thế giới: $83 tỷ (2009)
gignosco, ‘knowledge’). • UK: 20–33% dân số dùng CAM. USD 700 triệu (2007).
• The  simultaneous  application  of  various  scientific  disciplines  with  the  • USA: 72% dùng TPCN. Thị trường 5 tỷ USD (2009).
object  of  acquiring  knowledge  of  drugs  from  every  point  of  view.  • Châu Âu: 7,5 tỷ USD. Germany (27%), France (24%) Italy (12%), UK (9%).
(Fluckiger (1828‐1894)) • Indian  healthcare  market  $7.3  billion,  (60%  pharmaceutical  drug 
• The  study  of  medicinal  plants  and  their  crude  products  commonly  manufacturers, 30% Ayurvedic medicine)
designated as drugs (Kraemer. 1920). • China: $8 billion.

• The study of biologically active natural products (Cordell GA. 1993):  • Nhật: 126 USD/ người / năm (TPCN)
Impactvietnam.com (truy cập 6‐Nov‐2016)
M. Heinrich. 2012. Fundamentals of Pharmacognosy and Phytotherapy
McCreath, S.B. and R. Delgoda (2017)
11 12
Tình hình sử dụng dược liệu và thuốc từ dược liệu Liên quan duợc liệu học
• Việt nam: $526 triệu (10% ASEAN market). • TV học (botany) • Kiểm nghiệm ‐ quality control
Hà nội 56% dùng TPCN, TpHCM 48%
• Hoá – chemistry • Công nghệ SH – biotechnology

• Enzymology • Bào chế – pharmaceutics

• Di truyền – genetics • Kinh tế dược ‐  pharmcoeconomics

• Dược lý – pharmacology • Duợc cảnh giác ‐  pharmacovigilance

• Độc chất – toxicology • Luật ‐ regulatory law

• Trồng trọt – horticulture • Bảo tồn ‐ conservation

Impactvietnam.com (truy cập 6‐Nov‐2016) 13 McCreath et al. (2017) 14

Lịch sử dược liệu học (1) Lịch sử dược liệu học (2)
• Từ  “Pharmacognosy”  được  dùng  đầu  tiên  bời  J.  Adam  Schmidt  (Austrian),  1811  và  Anotheus  Seydler,  • Ngày nay, dược liệu học là bộ  môn hàn lâm trong các trường dược trên toàn 
1815.
thế  giới  và  tên  gọi  có  thể  thay  thế  bằng  pharmaceutical  biology, 
• Đối tượng của dược liệu học trong thời gian này bao gồm cây thuốc, động vật làm thuốc, khoáng vật, cao 
phytochemistry, natural product research ở một vài nước.
chiết thô hoặc các dạng oil, wax, gum, resin.

• Thế kỷ 19‐20: dược liệu học = mô tả và vi học (descriptive and microscopic applications) • Lĩnh  vực  nghiên  cứu  nhà  dược  liệu  học  bao  gồm    analytical  chemistry, 
• 1960s‐1970s: dược liệu học = thực vật học, hóa học, sinh học. bioactivity  assessment  methods  development,  biocatalysis,  biosynthesis, 
• 1960s: là môn học trong ngành dược, phối hợp với thực vật học. Thời kỳ  này dược liệu học bao gồm xác  biotechnology,  cell  biology,  chemotaxonomy,  clinical  studies,  cultivation  of 
định các  điểm vi  học, kiểm nghiệm dược  liệu theo các chuyên luận dược  điển (thực  vật, hóa học, định  medicinal  plants,  ethnobotany,  genetics,  marine  chemistry,  microbial 
nh, định lượng…), mở rộng sang vi sinh và sinh vật biển.
biotransformations,  molecular  biology,  synthetic  modification  of  natural 
• Thời kỳ  sau, dược liệu học chuyển sang tập trung về  hoá  học và  tác dụng sinh học cũng như nghiên cứu 
products,  pharmacology,  phytochemistry,  phytotherapy,  standardization  of 
liên quan cấu trúc – tác dụng (SAR) nhằm phát triển thuốc và  thử  nghiệm lâm sàng. Xác định DNA dược 
liệu cũng như tiêu chuẩn hóa cũng được chú trọng. traditional medicines, taxonomy, tissue culture, and zoopharmacognosy
McCreath et al. (2017) 15 McCreath et al. (2017) 16
Lịch sử dược liệu học (3) Lịch sử dược liệu học (4)
• 3000 (B.C): Sumerians and Akkadians (Iraq today): first written documentation of drugs • Friedrich  Wilhelm  Adam  Serturner  (1783–1841)  (Austrian)  phân  lập  Morphine  (1805),  kỷ 
• 1550 (B.C): Egyptian Ebers Papyrus. nguyên phân lập ra đời. (Krishnamurti, C. 2016)
• Hippocrates (Ancient Greece) (460 – 377 B.C) , “the father of medicines”
• Johann Adam Schmidt (1759–1809) (Austrian), Lehrbuch der Materia Medica (1811), lần đầu 
• Dioscorides (40‐90) (Greece): written “De Materia Medica” which contained about 100 medicinal plants.
ên dùng “pharmacognosis”
• Galen  (129‐210)  (Greece,  Roman  Empire),  the  first  pharmacist,  used  many  pain  killers  from  natural  origin, 
including opium. • Christianus Aenotheus Seydler: Analecta Pharmacognostica (1815)
• Paracelsus (1493‐1541) (Swiss, German Renaissance): “father of chemistry and the reformer of materia medica,” 
the “Luther of Medicine,” the “godfather of modern chemotherapy,” “the founder of medicinal chemistry”, “the  • Phân  lập:  Strychnine,  eme ne  (1817),  quinine  (1820,  bởi  Pelletier  and  Caventou),  caffeine 
founder of modern toxicology”. (Joseph F. Borzelleca, 2000) (1821,  Ferdinand  Friedlieb  Runge),  coniine  (1826),  salicin  (1829,  Leroux),  atropine  (1833, 
• John Gerarde (1545‐1612) (English), “The Generall Historie of Plantes” (1480 pages). Philipp  Geiger),  cocaine  (1860,  Albert  Niemann),  physostigmine  (1864,  Jobst  and  Hesse), 
• Carolus  Linnaeus  (1707‐1778)  (Swedish)  "father  of  modern  taxonomy”,  formalized  binomial  nomenclature:  Pilocarpine  (1873,  A.W.  Gerrard),  Theobromine  (1878),  Digitoxin  (1875,  Schmiedeberg), 
Systema Naturae (1735): 4,400 species of animals and 7,700 species of plants (10th Ed.), Species Plantarum (1753) 
(7,300  species),  Genera  Plantarum  (1737),  (divided  the  plant  Kingdom  into  24  classes),  Philosophia  Botanica  hyoscine  (1881,  Alfred  Ladenburg),  ephedrine  (1885,  Nagajosi  Nagai),  Theophylline  (1888), 
(1751). (Wikipedia). tubocurarine (1943, Harold King), ajmaline (1931, Salimuzzaman Siddiqui)
McCreath et al. (2017) 17 McCreath et al. (2017) Heindrich, M., et al. (2012)  Sneader, W. (2005) 18

Lịch sử dược liệu học (5) Các nền y học cổ (1)
• The  first  semi‐synthetic  analogue:  morphine  +  alkyl  iodides  (1853,  bởi  • Ai cập (3000 BC)
Henry  How).  Apomorphine  từ  morphine  (1869,  Charles  Alder  Wright),  • Hieratic  Papyri,  Ebers  Papyrus,  and  the  Gynecologic 
ethylmorphine (1881, Edouard Grimaux). Papyrus

• Organotherapy:  Brown‐Séquard  self‐administered  eight  injections  of  an  • Ebers Papyrus (1500 BC) contains 811 prescriptions and 

700 drugs. Ebers Papyrus (Wikipedia) 
extract of guinea pig testicles (1889).
• Onions,  coriander,  melon,  myrrh,  aloes,  gum,  poppy, 
• Vitamin: Jack Drummond (1920)
castor, anise
• Penicillin: Alexander Fleming (1929)
Sneader, W. (2005)
19 McCreath et al. (2017) 20
Các nền y dược cổ: Babylon Các nền y dược cổ: Ấn độ
• 1770 BC • 2000 BC

• Drugs  from  plant  and  mineral  sources  were  listed  in  • Riveda and Ayurveda

Babylonian medical recipes • The  word  "ayurveda"  is  Sanskrit:  आयुवद,  Āyurveda, 

• 250 vegetable drugs including opium, ricinus, myrrh, menthe  meaning  knowledge  of  life  and  longevity.  (veda  = 

knowledge)
thymus, and 120 minerals
• Sandalwood, aloes,  sesame  oil,  castor  oil,  ginger,  benzoin, 
McCreath et al. (2017)
cannabis, caraway, clove, cardamom, and pepper.
21 McCreath et al. (2017) 22

Các nền y dược cổ: TQ
• Thần Nông (神農) được xem người sáng lập nông nghiệp và y 醫 藥 dược Trung hoa.

• Thi  kinh  (詩經)  ghi  50  dược  liệu  như  Semen  Plantaginis,  Rhizoma  Alismatis,  Radix 
Puerariae, Radix Cynanchi Atrati, Radix Glycyrrhizae, and Radix Scutellariae. 

• Sơn  hải  kinh  (山海經)  ghi  126  loại  thuốc  liên  quan  đến  67  động  vật,  52  loài  thực  vật,  3 
khoáng vật, 1 thủy sinh vật.

• Hoàng đế  nội kinh  (黄帝内经):  Linh khu  (靈樞)  và  tố vấn  (素問).  Sách được viết  vào  thời 
Chiến quốc tới nhà Tần. 

• Thần Nông bản thảo kinh (神農本草經) (100 B.C): 365 loài. “Thần Nông nếm thuốc”

• Nan kinh (Hoàng đế 81 nan kinh: 黃帝八十一難經) (Tây Hán 25–220 A.D)

Jiuzhang, M. and G. Lei (2009), 
23 24
 Các nền y dược cổ ‐ TQ Các nền y dược cổ: TQ
• Thương hàn tạp bệnh luận” (伤寒杂病论) của Truơng Trọng Cảnh (張仲景) (150‐219), gồm 2 quyển: Thương hàn 
• Tiểu  nhi  dược  chứng  trực  quyết  (⼩⼉药证直诀)  của  Tiền  Ất  (钱⼄) 
luận (傷寒論) và Kim quỹ yếu lược (金櫃要略), nhiều thang thuốc: Ma hoàng thang, Quế chi thang, Tiểu thanh long 
thang… (1068‐1125): Sách đầu  ên về nhi bao gồm bệnh học, chẩn đoán, điều  李
時
• Trửu Hậu Bị Cấp  Phương (肘後備急⽅) (A  Handbook of Prescriptions  for Emergencies) của Cát  Hồng (葛洪) (283‐ trị. 珍
343)
• Tam  nhân  cực  nhất  bệnh  chứng  phương  luận  (三因極⼀病證⽅論) 
• Ngoại Đài Bí Yếu phương (外台秘要⽅) (Medical Secrets of an Official) (752) của Vuơng Đào (王焘) (670 – 755) gồm 
(1174) của Trần Ngôn (陳⾔): Nguyên nhân bệnh chứng nội ngoại khoa.
40 bộ, 1104 tập, 6000 đơn thuốc
khoa. Source: Wikipedia
• Chư bệnh nguyên hậu luận (諸病源候論) của Sào Nguyên Phương 巢元方(550?–630?): Bộ sách đầu  ên mô tả 
nguyên nhân bệnh sinh, triệu chứng. • Bản  thảo  cương  mục  (本草纲⽬)  (Compendium  of  Materia  Medica) 

• Thiên  kim  yếu  phương  (千⾦要⽅)  và  Bị  Cấp  Thiên  Kim  Yếu  Phương  (备急千⾦要⽅)  của  Tôn  Tư  Mạo  (孫思邈)  (1578) của Lý Thời Trân (李時珍) (1518‐1593), qua gần 30 năm, ông ghi 
(581–682) ông được xem là dược vương (藥王). 2 cuốn gồm 7300 đơn thuốc. lại sách gồm 52 tập, 1892 loại thuốc, 1000 hình vẽ, 10000 đơn thuốc 
• Chứng loại bản thảo (證類本草) của Đường Thận Vi (唐慎微) (cuối tk 11): 1746 loại thuốc thuộc các lĩnh vực động vật, thực vật, khoáng vật.
Jiuzhang, M. and G. Lei (2009), 
Jiuzhang, M. and G. Lei (2009),  25 26

Lĩnh vực mới trong dược liệu học (EMERGING 
Phạm vi dược liệu học AREAS IN PHARMACOGNOSY)
1. Xác định dược liệu, kiểm nghiệm: Vi học, hóa học • Dược liệu pháp lý (Forensic Pharmacognosy): criminal or civil courts of law. Detection of 
certain secondary metabolites like morphine, caffeine, and atropine by chromatography.
2. Nghiên  cứu  hóa  học:  phytochemistry,  microbial  chemistry, 
• Dược  liệu  phân  tử  (Molecular  Pharmacognosy):  Molecular  Identification,  Phylogenetic 
chemotaxonomy.
Trees  and  the  Evolution,  Evaluation  and  Preservation  of  Germplasm  Resources, 
3. Nghiên  cứu  sinh  học:  biosynthesis,  biotransformation,  Biosynthesis  and  Regulation  of  Active  Components,  Mechanism  of  Endangerment  and 

bioinformatics, biological techniques include DNA fingerprints. Protection of Endangered Medicinal Plants and Animals.

• Sinh  thái  dược  liệu  (ecopharmacognosy):  the  study  of  sustainable,  biologically  active 
4. Nghiên cứu dược lý, dược lâm sàng
natural resources. Drought, salinity, temperature, climate change, light, nutrient stress.
5. Nuôi trồng, thu hái, chế biến, bảo quản, bảo tồn dược liệu
McCreath et al. (2017) 27 McCreath et al. (2017) 28
Nhiệm vụ nhà dược liệu học Nhiệm vụ nhà dược liệu học
1. Identification of natural drug sources. 6. Evaluation of the Pharmacology of crude extracts and active constituents.

2. Determination of morphological characters. 7.  Isolation  and  characterization  of  active  secondary  metabolites  from  natural 
sources.
3. Planning for the cultivation of medicinal plants.
8. Involved  in  interdisciplinary  relationships  with  ethnobotany, 
4. Protocol  development  and/or  implementation  of  processes  involved  in  ethnopharmacology,  botany,  chemistry,  enzymology,  genetics,  pharmacology, 
the collection, drying, and preservation of crude drug material. horticulture, quality control, and biotechnology among others.

5. Evaluation  of  crude  natural  drugs  microscopically,  macroscopically,  9.  Legal and regulatory issues.

genetically, chemically, and biologically, for quality control purposes.

McCreath et al. (2017) 29 McCreath et al. (2017) 30

CÁC LUẬT LIÊN QUAN (REGULATION OF HERBAL MEDICINES) CÁC LUẬT LIÊN QUAN (REGULATION OF HERBAL MEDICINES)
• UK
• Luật về thuốc YHCT phức tạp
• Directive  2001/83/EC:  marketing  authorization  (MA,  or  product  licence,  PL)  for  that  product  unless  it 
satisfies the criteria for exemption from the requirement for a MA.
• Ginkgo biloba: UK (food), Europe (traditional herbal medical  • Herbal products are available on the UK market:
• Licensed herbal medicines
product);  Germany  (herbal  medical  product),    USA  (food 
• Traditional  herbal  medical  products  registered  under  the  European  ‘Traditional  Herbal  Medicinal  Product  Directive’ 
(THMPD)
supplement)  • Herbal medicines exempt from licensing
• Unlicensed herbal products, sold as food or dietary supplements
• Echinacea:  UK  (traditional  herbal  medical  product,  food  • Prescription‐only  medicines  (POM);  these  potentially  hazardous  plants  may  only  be  dispensed  by  order  of  a 
by a registered doctor
supplement, registered medicine). USA (dietary supplement),  • Pharmacy‐only  medicines  (P);  certain  others  may  only  be  supplied  by  a  registered  pharmacist,  or  may  be  subject  to 
dose (but not duration of treatment) and route of administration restrictions.
Germany (medicine) Evans, W.C. (2009),  31 32
 CÁC LUẬT LIÊN QUAN (REGULATION OF HERBAL MEDICINES) Các dạng thuốc từ dược liệu
• USA
1. Các bộ  phận của cây thuốc (herbal drugs derived from specific parts 
• Prior  to  marketing,  dietary  supplements  do  not  have  to  be  assessed  for  safety  and 
effectiveness. of a medicinal plant)
• Limited  therapeutic  claims  may  be  made  (dietary  supplement  addresses  a  nutrient 
1. Toàn cây, phần trên mặt đất: Bạc hà
deficiency, supports health, or is linked to a particular body function (e.g. immunity))
2. Rễ, thân rễ: Gừng, Nhân sâm
• Requires supportive prior research.
• Such a claim must be followed by the words ‘This statement has not been evaluated by  3. Thân: Tô mộc. Vỏ thân: Quế
US FDA. This product is not intended to diagnose, treat, cure, or prevent any disease.’ 4. Lá: Mơ lông
• 2008 ,  GMPs for dietary supplements
5. Hoa: Hồng hoa, kim ngân hoa
• FDA monitors the claims made and the product’s safety (on the market)
FDA, (ww.fda.gov/Food/DietarySupplements/), 
6. Quả, hạt: Ké đầu ngựa, hạt Mã  ền
Heindrich, M., et al. (2012)
(http://nccam.nih.gov/health/supplements/wiseuse.htm) 33 34

Các dạng thuốc từ dược liệu Các dạng thuốc từ dược liệu
2.  Các  chất  chiết  xuất  từ  dược  liệu  (natural  products  or  compounds  3. Các thực phẩm chức năng (nutraceuticals or ‘functional foods’)
isolated from nature) • Garlic, ginger, turmeric and many other herbs and spices
• Morphine: opium poppy (Papaver somniferum): analgesic
• Anthocyanin‐ or flavonoid‐containing plants such as bilberries, cocoa 
• Digoxin, digitalis glycosid: foxglove (Digitalis spp.): heart failure
and red wine
• Taxol: Taxus brevifolia: anticancer treatment

• Quinine: Cinchona spp. antimalaria
• Carotenoid‐containing  plants  such  as  tomatoes,  carrots  and  many 

• Galanthamine: Galanthus, Leucojum: cognitive disorders other vegetables

Heindrich, M., et al. (2012) Heindrich, M., et al. (2012)
35 36
Phần 2: Thực vật học – Các họ TV quan trọng Thực vật học
• Bộ phận dùng
• Bộ phận dùng • Bark (cortex).
• Các họ quan trọng
1. Pinaceae 9. ASTERACEAE • Aerial parts or herb (herba) • Root (radix).
2. ALLIACEAE
10. CAESALPINIACEAE (fabaceae)
3. ASPHODELACEAE • Leaf (folia). • Rhizome (rhizoma).
11. FABACEAE
4. PALMACEAE

5. POACEAE
12. Lamiaceae • Flower (flos). • Bulb (bulbus).
6. ZINGIBERACEAE 13. PAPAVERACEAE

7. APIACEAE 14. PIPERACEAE

• Bud
• Fruit (fructus).
8. Araliaceae 15. RUTACEAE

16. SOLANACEAE Heindrich, M., et al. (2012)

37 38

Thực vật học – Các họ quan trọng
Thực vật học
• Microscopic characteristics play an important role in identifying a botanical  • Pinaceae
drug.
• Abies spp. (fir)
• Phân loại học (TAXONOMY): thực vật (>500,000 loài) và thú (> 2 triệu loài).
• Picea spp. (spruce).
• The  exact  naming  (taxonomy)  and  an  understanding  of  the  species’ 
• Pinus sp.
relationship  to  other  species  is  an  essential  basis  for  pharmacognostical 
work. Only such endeavour allows the correct identification of a botanical  • 200 species

drug,  and  consequently  is  the  basis  for  further  pharmacological, 

phytochemical, analytical or clinical studies Abies alba
Heindrich, M., et al. (2012)
Heindrich, M., et al. (2012) 39 40
 Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng

• Pinaceae • ALLIACEAE (‘MONOCOTYLEDONEAE) (Tỏi)
• Common onion (Allium cepa L.), 
• Essential  oils  and  balsams:  monoterpenoids  (‐pinene  and  borneol). 
Mixtures of oil and resin (turpentine), resin (colophony)  • leek (A. porrum L.), 

• Flavonoids • chives (A. schoenoprasum L.), 

• Tannins  • garlic (A. sativum L.).

• Lignans (e.g. pinoresinol)

Heindrich, M., et al. (2012)
41 Heindrich, M., et al. (2012) 42

Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng
• ALLIACEAE (Tỏi)
• 700 species
• ALLIACEAE (‘MONOCOTYLEDONEAE) (Tỏi)
• perennial herbs
• Sulphur‐containing compounds, especially alliin and allicin. 
• Underground storage organs (onions)
• Perianth  =  2  whorls  of  three  with  the  sepals  and  petals  • Bactericidal antibiotic
identical  shape  (i.e.  the  calyx  and  corolla  are 
indistinguishable) •  Arterial hypertension 
• 6 stamens and three superior fused gynaecia. 
• Prevention of arteriosclerosis and stroke
• Leaves: simple, annual, spirally arranged, parallel‐veined and 
often of a round shape. 
• Fruit is a capsule Heindrich, M., et al. (2012) Heindrich, M., et al. (2012)
43 44
Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng

• PALMACEAE (ARECACEAE, PALMAE, ‘MONOCOTYLEDONEAE’)
• ASPHODELACEAE (‘MONOCOTYLEDONEAE’)
• 2700 species.
• 600 species • Serenoa repens (Bartram) Small (saw palmetto, sabal): benign prostate 
hyperplasia in the early stages.
• Aloe vera
• Polyphenols

• anthranoids and anthraglycosides (aloe‐emodin): laxative effects • Pyridine alkaloids

• Steroidal saponins

• Fatty acids (Cocos nucifera) and oil palm
Heindrich, M., et al. (2012) • Triterpenoid ‐sitosterol: Serenoa repens Heindrich, M., et al. (2012)
45 46

Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng

• POACEAE (‘MONOCOTYLEDONEAE’) • ZINGIBERACEAE (‘MONOCOTYLEDONEAE’)

• Zea mays: antidiarrheal • Zingiber officinale

• Cympobogon citratus • Curcuma longa, C. zedoaria.

• Imperata cylindrica • Alpinia officinarum

• Silicates, polysaccharides (starch), protein. • Kaempferia galanga

• Amomum xanthioides, A. aromaticum
Heindrich, M., et al. (2012) Heindrich, M., et al. (2012)
47 48
Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng
• APIACEAE (UMBELLIFERAE) (Hoa tán)
• ZINGIBERACEAE (‘MONOCOTYLEDONEAE’) • Carum carvi L. (caraway) (Ngò): spice
• Coriandrum sativum L. (coriander) (Ngò rí): carminative, spice

• Essential  oil:  borneol,  camphor,  cineole,  camphene,  pinene  and  • Foeniculum vulgare (fennel): (Tiểu hồi) carminative

• Levisticum officinale (lovage) (Cần núi): carminative, antidyspeptic

zingiberene. • Pimpinella anisum L. (anise‐fruit, ‘seed’) (Tiểu hồi cần): expectorant, spasmolytic, carminative
• Centella asiatica (Rau má): detoxication

• Phenylpropanoids (cinnamic acid derivatives)
Heindrich, M., et al. (2012)
49
• Angelica  sinensis  (Đương  quy):  osteoarthrosis,  inflammation,  headache,  infections,  mild  anemia, 
and high blood pressure
• Angelica dahurica (Bạch chỉ): headaches, pain reliever, anti‐inflammatory
• Ligusticum wallichii (Xuyên khung): analgesic, emmenagogue
• Daucus carota subsp. sativus (cà‐rốt): provitamin A beta‐carotene
Heindrich, M., et al. (2012)
50

Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng

• APIACEAE (UMBELLIFERAE) (Hoa tán)
• APIACEAE (UMBELLIFERAE) (Hoa tán)
• 3000 species
• nearly exclusively herbaceous • Essential oil

• hermaphrodite flowers in a double umbel • 17‐carbon skeleton polyacetylenes
• furrowed stems and hollow internodes
• Furano‐coumarins (Heracleum mantegazzianum)
• leaves with a sheathing base and generally a much divided lamina
• flowers  are  relatively  inconspicuous,  two  pistils,  an  inferior  • Alkaloids (Conium maculatum, coniin (toxic))
gynaecium with two carpels, a small calyx and generally a white 
to greenish corolla, with free petals and sepals
Heindrich, M., et al. (2012) Heindrich, M., et al. (2012)
51 52
 Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng
• Eleutherococcus senticosus
• Araliaceae (Ngũ gia bì) • Araliaceae
• Acanthopanax  trifoliatus 
• >700 species • mostly of woody species
(Ngũ gia bì gai)
• Hedera  helix  (ivy)  (Dây  thường  xuân):  • hermaphrodite  flowers  in  a  simple  umbel  (closely  related  Apiaceae 
• Schefflera  octophylla  (Ngũ 
cough remedy with a double umbel)
gia bì chân chim)
• Panax ginseng: adaptogene, anti‐stress  • leaf lobes are hand‐shaped
• Polyscias  fruticosa  (Đinh 
• Panax vietnamensis • Flowers  relatively  inconspicuous  with  two  pistils,  an  inferior 
lăng)
• Panax notoginseng (Tam thất) gynaecium,  a  small  calyx  and  generally  a  white  to  greenish  corolla, 

Heindrich, M., et al. (2012) with free petals and sepals.
53 Heindrich, M., et al. (2012) 54

Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng
• ASTERACEAE (COMPOSITAE) • Chrysanthemum indicum: detoxication
• Araliaceae • Arnica  montana  L.  (arnica),  used  topically,  • Carthamus  tinctorius:  painful  menstrual 
especially for bruises
problems
• Saponins, triterpenoids and some acetylenic compounds.  • Artemisia  absinthum  L.  (wormwood  or 
• Blumea balsamifera: essential oil
absinthium): bitter tonic and choleretic.
• Triterpenoids (ginsengosides) are implicated in the pharmacological effects of Panax 
• Artemisia annua: antimalaria • Echinacea  angustifolia,  E.  pallida,  E. 

ginseng,  • Artemisia vulgaris: Emmenagogue purpurea: immunostimulant

• Calendula  officinalis  L.  (marigold),  used  • Matricaria recutita (Matricaria chamomilla) 
• Saponins (hederasaponins) are of relevance for the secretolytic effect of Hedera helix topically, skin afflictions
• Tussilago  farfara  :  expectorant  and 
• Cnicus benedictus L. (cnicus): cholagogue
helix demulcent.
• Cynara  scolymus  L.  (artichoke):  liver  and 
gallbladder complaints
Heindrich, M., et al. (2012)
55 Heindrich, M., et al. (2012) 56
Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng

• ASTERACEAE (COMPOSITAE) • ASTERACEAE (COMPOSITAE)
• Polyfructanes  (especially  inulin)  as  storage  carbohydrates  (instead  of 
• 21,000 species
polysaccharides)  in  perennial  taxa.  Inulin‐containing  drugs  are  used  for 
• Herbaceous  and  shrubby  species,  preparing malted coffee (e.g. from the rootstocks of Cichorium intybus).

conspicuous trees. • Sesquiterpene lactones (parthenolide)

• Polyacetylenic compounds (polyenes), and essential oil.
• Complex  flower  head,  a  flower‐like 
• Pyrrolizidine alkaloids (Tussilago farfara), hepatotoxic.
structure (capitulum or pseudanthium). • Diterpenoids
Heindrich, M., et al. (2012) • Diterpene glycoside stevioside Heindrich, M., et al. (2012)
57 58

Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng

• CAESALPINIACEAE • FABACEAE
• Cytisus  scoparius:  sparteine  (formerly  used  in  cardiac  arrhythmias,  as  an 
• 2000 species
oxytoxic, and in hypotonia to raise blood pressure)
• Cassia senna, C. angustifolia: cathartic • Glycyrrhiza glabra: expectorant
• Leaves are pinnate • Melilotus  officinalis:  anticoagulant  (warfarin  was  developed  from  dicoumarol, 
isolated from spoiled hay of this plant)
• Five sepals, five free petals
• Physostigma  venenosum  (cholinesterase  inhibitor  physostigmine,  myotic  in 
• Ten (five) stamens glaucoma, in postoperative paralysis of the intestine and to counteract atropine 
• Anthranoides: laxative effects poisoning.
• Beans  (Phaseolus  and  Vigna  spp.,  Vicia  faba  L.),  peas  (Pisum  sativum  L.),  soy 
• Diterpene alkaloids (Erythrophleum)
[Glycine max ], fodder plants (Lupinus spp.)
Heindrich, M., et al. (2012)
Heindrich, M., et al. (2012)
59 60
 Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng

• FABACEAE • FABACEAE
• Polyphenols (flavonoids, tannins), isoflavonoids (oestrogenic).
• 11,000 species
• Alkaloids  (Genista,  Cytisus,  Laburnum),  quinolizidine  alkaloids  (hepatotoxic) 
• leaves are pinnate
(cytisine, sparteine).
• five sepals
• Coumarins (Melilotus officinalis)
• butterfly‐like shape corolla • Saponin: glycyrrhizin
• Fruit are pods • Lectins: sugar‐binding proteins agglutinate red blood cells.

• Phasin  (protein)  from  the  common  bean  (Phaseolus  spp.),  toxicity  of  uncooked 
Heindrich, M., et al. (2012) beans. Heindrich, M., et al. (2012)
61 62

Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng
• Salvia officinalis L. (sage), used as a 
• LAMIACEAE
• Lamiaceae topical antiseptic (gargling), carminative 
• Lavandula  angustifolia:  carminative  and 
• 5600 species spasmolytic and spasmolytic
• Melissa  officinalis  L.  (balm):  carminative  and  • Thymus vulgaris L. (thyme), a carminative 
• young stems often being four‐angled
spasmolytic
and spasmolytic
• Leaves: opposite • Mentha  arvensis  L.  var.  Piperascens:  essential  oil 
(e.g. for respiratory problems) • Perilla frutescens
• short‐stalked epidermal glands
• Mentha    piperita  L.  (peppermint):  carminative 
• Plectranthus amboinicus
• five fused sepals, five generally zygomorphic petals spasmolytic 
• Mentha  spicata  L.  (spearmint),  toothpaste,  • Ocimum gratissimum
• four  or  two  stamens  and  two  very  characteristic  fused 
carminative
• Elsholtzia cristata
gynaecia each divided into two partial units developing into  • Rosmarinus  officinalis  L.  (rosemary):  carminative, 
a nut with a secondary division into nutlets Heindrich, M., et al. (2012)
spasmolytic
Heindrich, M., et al. (2012)
63 64
Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng

• LAMIACEAE • PAPAVERACEAE

• Essential oil in the epidermal glands • Chelidonium  majus:  alkaloid  chelidonine, 

• Monoterpenoid glycosides (iridoids) (cholagogue)

• Rosmarinic acid and other derivatives of caffeic acid • Papaver  somniferum  L.  [(opium)  poppy]: 

• Anti‐inflammatory effect, antiviral activity
alkaloids  (dangerous  narcotic):  morphine,  Papaver somniferum

papaverine, codeine, thebaine and noscapine.

Heindrich, M., et al. (2012) Heindrich, M., et al. (2012)
65 66

Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng

• PIPERACEAE • RUTACEAE
• 1700 species
• 2000 species
• Pilocarpus jaborandi pilocarpine for ophthalmology
• Piper  methysticum:  for  nervous  anxiety;  recent 
• Ruta graveolens L. (rue), emmenagogue, spasmolytic, phototoxic side effects
Piper nigram
reports  of  liver  toxicity  has  resulted  in 
• Citrus maxima, C. reticulata, C. limon: pharmacy and perfumery.
in many countries
• five sepals and petals, 5+5 stamens and four or five hypogynous gynaecia.
• Piper nigrum

Heindrich, M., et al. (2012) Heindrich, M., et al. (2012)
67 68
 Thực vật học – Các họ quan trọng Thực vật học – Các họ quan trọng

• RUTACEAE • SOLANACEAE
• 2600 species
• Essential oil (Citrus, Ruta) 
• Atropa belladonna.
• Alkaloids: benzyltetrahydroisoquinoline, acridone and imidazole 
• Datura stramonium L. (stramonium)
types (pilocarpine). Acridone unique in Rutaceae.
• Datura metel
• Furano‐  and  pyrano‐coumarins  (e.g.  bergapten  from  Citrus 
• Hyoscyamus  niger  L.  (henbane):  alkaloids  with  spasmolytic  and 
aurantium subsp. bergamia. anticholinergic; atropine in ophthalmology

• bisexual, radial flowers with five fused sepals, mostly five fused petals, 

Heindrich, M., et al. (2012)
five stamens and two gynaecia, berry or a capsule fruit.
69 Heindrich, M., et al. (2012) 70

Thực vật học – Các họ quan trọng
Phần 3:HÓA HỌC CÁC HỢP CHẤT TỰ NHIÊN
• Các hướng  ếp cận trong khám phá thuốc
• SOLANACEAE
• Các hướng  ếp cận trong khám phá thuốc

• Alkaloids: tropane, nicotine, steroidal alkaloids • Sơ đồ phân lập

• Polyketides
• Oxalic acid (sand‐like in Atropa belladonna, irregular crystals in Datura 
• Terpenes
• SHIKIMIC‐ACID‐DERIVED  NATURAL 

stramonium)
PRODUCTS • GLYCOSIDES
• phenylpropenes
• Lignans • ALKALOIDS
• Coumarins
• Anticancer natural product
• Flavonoids

Heindrich, M., et al. (2012)
71 72
Hóa học các hợp chất tự nhiên (Natural product chemistry)
• Các hướng  ếp cận trong khám phá thuốc
Heindrich, M., et al. (2012)
73
Hóa học các hợp chất tự nhiên
• Ethnobotanical  approach:  tubocurarine  from  Chondrodendron 
tomentosum.
• Chemotaxonomic  approach:  Solanaceae  contain  alkaloids  of  the 
tropane  type.  Atropa  belladonna:  hyoscyamine;  Datura  stramonium: 
hyoscine.
• Random  approach:  regardless  of  any  existing  previous  knowledge  of 
their chemistry or biological activity
• Information‐driven  approach:  ethnobotanical,  chemotaxonomic  and 
random  approaches:  anti‐tumour  agents:  Taxus  baccata  ~  Taxus 
brevifolia ~ paclitaxel
Heindrich, M., et al. (2012)
74

Hóa học các hợp chất tự nhiên
Hóa học các hợp chất tự nhiên
• Sơ đồ phân lập (Schema of discovery of drugs from nature)
• Chemotaxonomic approach • low‐throughput screening (LTS), small numbers of extracts
• high‐throughput  screening  (HTS),  thousands  of  extracts  are  dispensed  into  a 
format.
• fractionation using bioassay‐guided isolation, chromatographic techniques

• 12–15 years

• 1 in 10,000 drug leads

• Development  of  Taxol  (US$300  million)  ‐>  sale  =  USD  $1 

Atropa belladonna Datura stramonium
billion/year
Solanaceae • Lipitor: Sale of Atorvastatin (Lipitor) = $13.3 billion (2009)
Heindrich, M., et al. (2012)
75 Heindrich, M., et al. (2012) 76
Hóa học các hợp chất tự nhiên Hóa học các hợp chất tự nhiên
• Polyketides • Polyketides
• FATTY  ACIDS  AND  GLYCERIDES:  a‐Linolenic  acid  (18:3),  Ricinoleic  acid, 
polyunsaturated fatty acids.
• TETRACYCLINES:  Streptomyces  aureofaciens.  Oxytetracycline:  S.  rimosus. 
Minocycline, doxycycline: semisynthesis
• ERYTHROMYCIN A: Saccharopolyspora erythrea
• GRISEOFULVIN: Penicillium griseofulvum
• STATINS:  inhibitors  of  the  enzyme  hydroxymethylglutaryl‐CoA  (HMG‐CoA) 
reductase.  Mevastatin:  Penicillium  citrinum  and  P.  brevicompactum. 
Lovastatin:  Monascus  ruber  and  Aspergillus  terreus.  Pravastatin  (Lipostat): 
semisynthesis.
Heindrich, M., et al. (2012) Heindrich, M., et al. (2012)
77 78

Hóa học các hợp chất tự nhiên Hóa học các hợp chất tự nhiên
• Polyketides
• SHIKIMIC‐ACID‐DERIVED NATURAL PRODUCTS:
• C6 unit + 3‐carbon chain (C3 unit)
• phenylpropenes
• Lignans
• Coumarins
• Flavonoids

Heindrich, M., et al. (2012) Heindrich, M., et al. (2012)
79 80
Hóa học các hợp chất  Hóa học các hợp chất tự nhiên
tự nhiên
• SHIKIMIC‐ACID‐DERIVED NATURAL PRODUCTS
• SHIKIMIC‐ACID‐DERIVED 
NATURAL PRODUCTS

Heindrich, M., et al. (2012)
Heindrich, M., et al. (2012)
81 82

Hóa học các hợp chất tự nhiên Hóa học các hợp chất tự  • SHIKIMIC‐ACID‐DERIVED NATURAL PRODUCTS: Lignan

nhiên
• SHIKIMIC‐ACID‐DERIVED NATURAL PRODUCTS: phenylpropenes

etoposide and teniposide 
(Anticancer): semisynthesis

Heindrich, M., et al. (2012)
Heindrich, M., et al. (2012) 83 84
 Hóa học các hợp chất tự nhiên
Hóa học các hợp chất tự nhiên
• SHIKIMIC‐ACID‐DERIVED NATURAL PRODUCTS ‐ COUMARINS
SHIKIMIC‐
ACID‐DERIVED 
NATURAL 
PRODUCTS: 
FLAVONOIDS

Heindrich, M., et al. (2012) 85 Heindrich, M., et al. (2012) 86

Hóa học các hợp chất tự nhiên Hóa học các hợp chất tự nhiên
• SHIKIMIC‐ACID‐DERIVED NATURAL PRODUCTS: Tannins

• hydrolysable tannins: gallic acid • Terpenes: n  C5 (isoprene)
• non‐hydrolysable tannins
• MONOTERPENES  (C10):  Limonene,  Linalool,  iridoids:  valtrate 
and didrovaltrate.
• SESQUITERPENES (C15): artemisinin, zingiberene, farnesene.
Ability to bind to proteins • DITERPENES (C20): Paclitaxel, aconitine (diterpene alkaloid)
• TRITERPENES (C30): sitosterol, saponin
Heindrich, M., et al. (2012)
• TETRATERPENES (C40): vitamin A1
Heindrich, M., et al. (2012) 87 88
Hóa học các hợp chất tự nhiên Hóa học các hợp chất tự nhiên
• Terpenes: n  C5 (isoprene) • GLYCOSIDES
• sugar (ose) + aglycone (genin)
• C‐glycosides and O‐glycosides.
• CYANIDE GLYCOSIDES: Prunus amygdalus var. dulcis, Manihot esculenta. Amygdalin

• GLUCOSINOLATES:  Brassicaceae:  cabbages,  sprouts,  mustards.  Sinalbin  from  white 

mustard (Sinapis alba).

• CARDIAC GLYCOSIDES: digoxin and digitoxin. Digitalis lanata

• Triterpene glycosides: Saponin

• ANTHRAQUINONE GLYCOSIDES: Sennoside

Heindrich, M., et al. (2012) 89 Heindrich, M., et al. (2012) 90

Hóa học các hợp chất tự nhiên Hóa học các hợp chất tự nhiên
• GLYCOSIDES: cyanide glycoside • GLYCOSIDES: glycosinolates

Heindrich, M., et al. (2012) 91 Heindrich, M., et al. (2012) 92
Hóa học các hợp chất tự nhiên Hóa học các hợp chất tự nhiên
• ALKALOIDS (alkaline = kiềm, ‐oid = giống) • Anticancer natural product
Là các dẫn chất có N trong công thức và thường có  nh kiềm • MARINE  ANTICANCER  NATURAL  PRODUCTS:  bryostatin‐1  (Bugula  neritina); 
• PYRIDINE, PIPERIDINE AND PYRROLIZIDINE ALKALOIDS Didemnin B (Trididemnum solidum); Aplidine (Aplidium albicans)
• PHENYLALKYLAMINE ALKALOIDS
• PLANT  ANTITUMOUR  AGENTS:  vinca  alkaloids  (vinblastine,  vincristine  and 
• QUINOLINE ALKALOIDS
vinorelbine),  agents  based  on  the  podophyllotoxin  class  (etoposide  and 
• ISOQUINOLINE ALKALOIDS
teniposide),  the  taxanes  (paclitaxel  and  taxotere)  and  the  camptothecin 
• INDOLE ALKALOIDS
derived cytotoxics (topotecan and irinotecan)
• TROPANE ALKALOIDS

• XANTHINE ALKALOIDS
• MICROBIAL  ANTITUMOUR  AGENTS:  anthracycline,  bleomycin  and 

• IMIDAZOLE ALKALOIDS actinomycin.

Heindrich, M., et al. (2012) 93 Heindrich, M., et al. (2012) 94

Sản xuất, tiêu chuẩn hóa và kiểm nghiệm
Phần 4: Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm (Production, standardization and quality control
• Các dạng thuốc từ dược liệu
• Các dạng thuốc từ dược liệu
• Nguồn sinh học và bảo tồn
• Hợp chất  nh khiết (Pure compounds)
• Sản xuất trồng trọt và sản xuất bằng công nghệ sinh học
• Cây thuốc (Traditionally used medicinal plants)
• THU HÁI DƯỢC LIỆU
• Dạng thô (Cut or powdered botanical crude drugs)
• Xử lý dược liệu • Cao chiết không định chuẩn hàm lượng (Non‐standardized extracts)
• CHẾ BIẾN SƠ BỘ • Cao chiết có định chuẩn hàm lượng (Standardized extracts)
• Bảo quản

• Kiểm nghiệm – TC hóa
95 Heindrich, M., et al. (2012) 96
 Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm
• PACIFIC YEW AS AN EXAMPLE
• Nguồn sinh học và bảo tồn (biological resources and conservation) • Pacific yew (Taxus brevifolia Nutt., Taxaceae)
• 250,000 species • 1962: samples collected in NCI. Potent cytotoxic effect  vitro system.
• ½ khai thác làm thuốc là mọc hoang • 1984: clinical studies

• Nhiều loài tuyệt chủng (do phá rừng hay khai thác) • Paclitaxel for mammary carcinomas
• (1962)/1975–1990 to the commercial silvicultural production of a biosynthetic precursor of paclitaxel 
• Sản  xuất  trồng  trọt  và  sản  xuất  bằng  công  nghệ  sinh  học  (agricultural  and  in Taxus.
biotechnological production) • 15–20 kg/ Taxus / patient
• Trồng trọt: tùy thuộc nhiều vào khí hậu, thời  ết, thổ nhưỡng • 145,000 tons of bark for cancer treatment

• Tiêu chuẩn: GAP, GMP, ISO • 1990s the semi‐synthetic from 10‐desacetylbaccatin II isolated from European yew, T. baccata
• Today: fermentation technology
• Bảo quản, phân phối

Heindrich, M., et al. (2012) 97 Heindrich, M., et al. (2012) 98

Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm

THU HÁI DƯỢC LIỆU

Bộ phận dùng Thời điểm thu hái • Xử lý dược liệu

Rễ, thân rễ, củ Khi cây tàn lụi / cuối thu hay đầu đông
1. Phương pháp phơi
Thân Khi cây đã rụng lá / mùa thu hoặc mùa đông
• Phơi nắng trên sân: có thể áp dụng cho nhiều dược liệu và rẻ tiền
Vỏ cây Mùa đông hay đầu xuân
• Phơi trong bóng râm: dược liệu dễ biến màu, dễ hỏng, chứa tinh dầu
Lá cây Khi cây chớm ra hoa
Búp cây Mùa xuân • Phơi trên giàn: dược liệu quí, hoa, số lượng ít

Hoa Khi hoa sắp nở (nụ) • Phơi tránh bụi, ruồi nhặng: giàn cao, che vải màng, áp dụng cho dược liệu có đường: long 

nhãn, thục địa
Quả mọng Trước khi quả chín hoặc vừa chín tới
Quả khô Trước khi quả khô hẳn
Hạt Quả già, trước khi chín hẳn
Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011).  99 Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011).  100
Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm
•Xử lý dược liệu
• Xử lý dược liệu
2. Phương pháp sấy
 1. Phơi • Sấy là phương pháp làm khô dược liệu bằng nhiệt lượng nhân tạo trong các 
lò sấy, buồng sấy có lỗ thông hơi.
• Ưu điểm của pp phơi là đơn giản, ít tốn kém, • Có  nhiều  kiểu  lò  sấy,  buồng  sấy  từ  quy  mô  thủ  công  đến  công  nghiệp  với 
nhiệt độ sấy có thể điều chỉnh được.
• Nhược điểm là:
• Khi sấy cần lưu ý:
• lệ thuộc thời tiết, • Dược liệu cần được chia nhỏ và trải mỏng trên khay,

• dễ nhiễm bụi bặm, ruồi nhặng..., • Nhiệt độ thích hợp với từng dược liệu, tăng từ thấp lên cao,

• Thường xuyên trở đảo dược liệu.
• một số hoạt chất có thể bị biến đổi bởi tia tử ngoại.
Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011).  101 Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011).  102

Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm

•Xử lý dược liệu •Xử lý dược liệu
2. Phương pháp sấy 3. Đông khô (Freeze drying, lyophilization, cryodesiccation)
Nên duy trì từ 40‐700C, chia làm 3 giai đoạn theo nhiệt độ tăng dần • Dùng nhiệt độ thấp và áp suất thấp để nước thăng hoa.
+ Giai đoạn đầu: 40‐500C
+ Giai đoạn giữa: 50‐600C
• Áp  dụng  cho  các  sản  phẩm  sinh  học,  (e.g.  bacteria,  yeasts),  y  sinh 
+ Giai đoạn cuối: 60‐700C (biomedical,  e.g.  surgical  transplants),  thực  phẩm  (e.g.  coffee)  và 
•Lưu ý: DL chứa tinh dầu nhiệt độ không quá 400C bảo quản (preservation)
Fellows, P. (Peter) (2017).

Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011).  103 104

Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm
CHẾ BIẾN SƠ BỘ CHẾ BIẾN SƠ BỘ

1. Chọn dược liệu 2. Làm sạch dược liệu

• Rửa bằng nước: làm nhanh
• Nhằm loại bỏ  các tạp chất, các  bộ  phận  ngoài  quy định,  dược  liệu 
vụn nát, nhiễm nấm mốc, mối mọt. • Sàng sẩy: loại các tạp chất, thường áp dụng cho dược liệu hạt

• Chải:  làm  sạch  lông  bên  ngoài  (tỳ  bà  diệp),  không  rửa  được  bằng  nước 
• Đảm bảo dược liệu đạt tiêu chuẩn theo quy định
(mốc), bên trong các vị thuốc (kim anh)
Vd cúc hoa cần bỏ lá và cuống hoa 
• Cạo gọt: loại bỏ vỏ ngoài (sắn dây, củ mài)

Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011).  105 Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011).  106

Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm

CHẾ BIẾN SƠ BỘ CHẾ BIẾN SƠ BỘ
3. Giã dược liệu
6. Ủ dược liệu
Loại bỏ bộ phận bên ngoài như lông gai (tật lê)
Làm dễ bào thái, tăng cường hoạt động men (sinh địa), thu aglycon 
4. Cắt thái
từ glycoside
Lạc tiên, kin ngân, thổ phục linh, kê huyết đằng, hà thủ ô đỏ
8. Chưng đồ
5. Ngâm dược liệu
Diệt men (long nhãn)
Làm  cho  dược  liệu  mềm,  dễ  bào  thái,  hay  làm  giảm  độc  tính  (mã  tiền, 
hoàng nàn), ngấm dung môi làm tăng hiệu suất chiết. Thay đổi thành phần (Hồng sâm, bạch sâm, sun ginseng, hắc sâm)
Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011).  107 Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011).  108
Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm
• Bảo quản • Bảo quản
1.  Độ ẩm không khí  4. Bao bì đóng gói
60‐65%, nhà kho, đảo kho, phơi sấy, bao bì, chống ẩm … •Chọn bao bì đóng gói thích hợp với từng loại dược liệu và tiến hành đóng gói đúng quy 
2.  Nhiệt độ cách

Thích hợp ở 250C, nhiệt độ cao làm tinh dầu bay hơi, dược liệu biến chất. Kho chứa thông  5.  Thời gian bảo quản
thoáng, đúng quy cách, đảo kho và thông gió.
•Có kế hoạch mua bán và sử dụng dược liệu hợp lý, tránh để dược liệu quá hạn
3. Côn trùng
Kiểm tra thường xuyên, sâu mọt cần xử lý như phơi sấy, xông sinh, chloropicrin. Phòng mối 
bằng cách kê cao, thuốc chống mối
Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011).  109 Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011).  110

H.5. Sâm Triều tiên

trồng bán tự nhiên

H.5. Một vườn trồng sâm Mỹ

111 112
Sản xuất,  êu chuẩn hóa và kiểm nghiệm
• Kiểm nghiệm – TC hóa (quality control and standardization)
Phần 5: CHẤT ĐỘC, CÂY ĐỘC 
• Chất độc • Datura stromonium, Datura metel Solanaceae (Cà độc 
• Tiêu chuẩn trong chuyên luận Dược điển.
• Abrus precatorius (Fabaceae): Cam thảo dây dược)
• Tiêu đề (Title: English name, Latin name)
• Agave sisalana (Asparagaceae) (Thùa sợi) • Brugmansia sp (Loa kèn độc) Solanaceae
• Định nghĩa (Definition: plant part; fresh, dried, cut or powdered, specifying constituents with minimal 
• Arum maculatum (Araceae) • Digitalis purpurea (Dương địa hoàng) Scrophulariaceae
amounts required)
• Cannabis sa va (Cannabaceae) (cần sa) • Gelsemium elegans Gelsemiaceae (Lá ngón)
• Đặc điểm (Characteristics)
• Citrullus colocynthis (Cucurbitaceae) • Manihot esculenta Euphorbiaceae (Khoai mì)
• Định  nh (Identification: macroscopic and microscopic description,, TLC)
• Cleistanthus collinus (Phyllanthaceae) • Nicotiana tabacum Solanaceae (Thuốc lá)
• Thử độ  nh khiết (Tests for purity:  foreign matter, loss on drying,  total  ash, acid insoluble ash • Gloriosa superba (Colchicaceae) (Ngọt nghẹo)
• Ricinus communis Euphorbiaceae (Thầu dầu)
• Định lượng (Required level of biologically active or lead compounds) • Nerium oleander (Apocynaceae) (Trúc đào).
• Strychnos nux‐vomica Loganiaceae (Mã  ền)
• Bảo quản (Storage) • Conium maculatum Apiaceae
• Aconitum napellus Ranunculaceae (Ô đầu)
Heindrich, M., et al. (2012) 113 114

Chất độc (Toxicity of herbal constituents)
Chất độc (Toxicity of herbal constituents)
• PYRROLIZIDINE  ALKALOIDS:  có  trong  Symphytum  spp  (Boraginaceae),  Alkanna  tinctoria 
Boraginaceae,  Petasites  hybridus  Asteraceae,  Tussilago  farfara  (Khoản  đông  hoa)  (Asteraceae), 
Eupatorium cannabinum Asteraceae: Senecionine; hepatocarcinogenic

• ARISTOLOCHIC  ACID:  trong  Aristolochia,  Aristolochia  fangchi  (Phòng  kỷ),  Asarum  (Tế  tân),  họ 
Aristolochiaceae renal failure. Aristolochia và các loài có chất này bị cấm ở Mỹ và châu Âu

• SESQUITERPENE LACTONES in Asteraceae: cytotoxic allergy

• DITERPENE ESTERS: phorbol, daphnane and ingenol esters

• FURANOCOUMARINS: phototoxic, photodermatitis, rashes.

• URUSHIOL DERIVATIVES: dermatitis.
Moreira, R., et al. (2018)
Heindrich, M., et al. (2012) 115 116
 • Arum maculatum (Araceae)
Cây độc Cây độc
• Quả  màu  vàng,  cực  độc.  Hợp  chất 
• Abrus precatorius (Fabaceae): Cam thảo dây • Agave sisalana (Asparagaceae) (Thùa sợi)
oxalate  của  saponin  gây  kích  ứng 
• Abrin (protein).  • Chất nhựa gây kích ứng, viêm da, rộp da
niêm mạc, gây rộp 
• Liều  chết  người  0.1‐1  g/kg.  chết  người  với  3  mg. 
Đường hít: khó thở, sốt, ho, nôn. Đường uống: nôn, 
êu chảy, mất nước, tụt huyết áp,  ểu ra máu, suy 
thận.

Source: nzdl.org

Dubey, N.K., et al. 2018

117 Source: Wikipedia Dubey, N.K., et al. 2018 Source: Wikipedia 118

• Gloriosa superba (Colchicaceae) (Ngọt nghẹo)
Cây độc • Citrullus colocynthis (Cucurbitaceae) Cây độc Chứa colchicine là alkaloid độc gây nôn mửa,  êu chảy 
• Cannabis sa va (Cannabaceae) (cần sa) Suy thận, suy gan, nôn mửa,  êu chảy ra  máu,  khô  họng,  mất  nước,  suy  hộ  hấp,  tụt  HA.  Cây 
• Cleistanthus collinus (Phyllanthaceae)
dùng để tự tử
Chất  tetrahydrocannabinol  (THC)    gây  độc  Lá gây tụt kali huyết, tụt huyết áp, suy thận
thần kinh. Chất này có trong lá và hoa

THC colchicine

Source: Wikipedia
Source: Wikipedia
Source: Wikipedia
Dubey, N.K., et al. 2018 119 Dubey, N.K., et al. 2018 120
 Cây độc Cây độc
• Nerium oleander (Apocynaceae) (Trúc đào). • Conium maculatum Apiaceae. 

• Oleandrin và oleandrogenin (glycoside  m), gây chóng mặt,  • Coniine, coniceine (alkaloid)

Oleandrin
co rút cơ, té ngã
• Vomiting  and  diarrhea,  inflammation  of  the 
gastrointestinal  tract,  mental  confusion, 
convolution and often death

Dubey, N.K., et al. 2018

Dubey, N.K., et al. 2018 Coniine

Source: plants.ces.ncsu.edu 121 122

Cây độc Cây độc
• Datura  stromonium,  Datura  metel  Solanaceae  • Brugmansia sp (Loa kèn độc) Solanaceae
(Cà độc dược) • tropane  alkaloids  scopolamine  and 
• Atropine, hyoscamine, scopolamine (alkaloid) atropine

• Flushed  skin,  dilated  pupils,  even  death  from  • Losing  connection  with  reality  and 
respiratory failure hallucinations

Dubey, N.K., et al. 2018 atropine

scopolamine
123 Kim, Y., et al. (2014)
124
 Cây độc Cây độc
• Digitalis purpurea (Dương địa hoàng)  • Gelsemium elegans Gelsemiaceae (Lá ngón)
Scrophulariaceae • Gelsemine (alkaloid)
• Digitalin (cardiac glycoside) • High toxic leaves. die within 30 min due to 
• Occasions  sickness,  vomiting,  purging,  giddiness,  its strong respiratory depressive effect.
confused vision. • Succide

Von Capeller, D et al. (1959) Rujjanawate, C.(2003) Zhou, Z., et al. (2017)

Digitalin Gelsemine
125 126

Cây độc Cây độc
• Manihot esculenta Euphorbiaceae (Khoai mì) • Ricinus communis Euphorbiaceae (Thầu dầu)

• Hydrocyanic acid • Ricin  (protein)  trong  hạt,  dạng  chất  lỏng,  bột  khô, 
hoặc tinh thể.
• Death from cyanide poisoning A metal vial containing ricin 
from the 2003 ricin letters 
• Nausea,  muscle  spasm,  purgation,  convolution,  (Wikipedia)
death
• Nicotiana tabacum Solanaceae (Thuốc lá) • Chất khủng bố sinh học

• Nicotine (alkaloid)

• Vomiting,  diarrhea,  slow  pulse,  collapse, 

respiratory failure https://keyserver.lucidcentral.org
Dubey, N.K., et al. 2018
Dubey, N.K., et al. 2018 127 128
Cây độc Cây độc
• Strychnos  nux‐vomica  Loganiaceae  (Mã  • Aconitum napellus Ranunculaceae (Ô đầu)
• Aconitine (alkaloid)
ền)
• Weakness  or  inability  to  move,  sweating, 
• Strychnine,  brucine,  vomicine,  breathing  problems,  heart  problems, 
ventricular arrhythmias
protostrychnine
• Painful  seizures,  spasms,  difficulty 
breathing, dizziness, confusion
Strychnine
Dubey, N.K., et al. 2018 Dubey, N.K., et al. 2018
129 130

Phần 6: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CƯÚ HOÁ HỌC  PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC
CÂY THUỐC  (Methods in natural product chemistry) NGUYÊN LIỆU

• Phân lập theo định hướng tác dụng • Phân  lập  theo  định  hướng  CHIẾT XUẤT

• Chuẩn bị và chiết xuất tác  dụng  (bioassay‐guided 
isolation):  Cell  lines,  THỬ SƠ BỘ (LTS/HTS)
• Chiết bằng dung môi:
Streptomyces.
• Phân lập PHÂN LẬP ĐỊNH HƯỚNG SINH HỌC NHỮNG CHẤT HOẠT TÍNH
• Phân lập (isola on) bằng các kỹ thuật sắc ký
XÁC ĐỊNH CẤU TRÚC
• Xác định cấu trúc low‐throughput screening (LTS) 
• IR
high‐throughput screening (HTS)  BIẾN ĐỔI HÓA HỌC
• UV
• MS
THỬ IN VIVO
• NMR

THỬ LÂM SÀNG THUỐC
131 Michael Heinrich (2012).  132
PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC
• Chuẩn bị và chiết xuất (preparation and extraction):  • Chiết bằng dung môi:
Chiết bằng dung môi (solvent extraction),   Lipophilic  (‘fat‐loving’),  resulting  from  extraction  by  non‐polar 

Ngấm kiệt nóng (hot percolation) solvents  (e.g.  petrol,  hexan,  ethyl  acetate,  chloroform, 

Chiết lỏng siêu tới hạn (Supercritical fluid extraction) dichloromethane, diethyl ether)

Chiết bằng dụng cụ Soxhlet (Soxhlet extraction)  hydrophilic (‘water‐loving’), produced by extracting biomass with 
polar  solvents  (e.g.  acetone,  propanol,  methanol,  ethanol, 
butanol, water).

133 134

PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC

• Chiết Soxhlet (Soxhlet extraction) • Phân lập (isolation)
Chiết  xuất  phân  bố  lỏng  – 
lỏng  (par oning)  thành 
những phân đoạn khác nhau 
trước khi phân lập

135 136
 PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC
• Sơ đồ chiết xuất phân lập các chất hoạt  nh
• Phân lập (isola on) bằng các kỹ thuật sắc ký (chromatography):
̶ GEL CHROMATOGRAPHY

̶ ION‐EXCHANGE CHROMATOGRAPHY: R‐COOH, (R)3‐N

̶ BIOTAGE FLASH CHROMATOGRAPHY

̶ THIN‐LAYER CHROMATOGRAPHY

̶ HIGH‐PERFORMANCE LIQUID CHROMATOGRAPHY (HPLC)

137 138

PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC
Phổ học (Spectroscopy)
PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC
• Xác định cấu trúc (structure elucida on) bằng các phương pháp phổ học
• Infrared (IR) (functional groups) and ultraviolet‐visible (UV‐Vis) (electron)

• UV: Phổ của các 

• MASS  SPECTROMETRY:  electron  impact  (EI),  chemical  ionization  (CI),  electrospray 

ionization (ESI) and fast atom bombardment (FAB)

• NMR  SPECTROSCOPY:  1D‐NMR:  1H‐NMR  spectroscopy,  13C‐NMR  spectroscopy.  2D‐

NMR: HSQC, HMBC, COSY, NOESY…

• X‐ray structural analysis: crystalline substances
Diagram of the electromagnetic spectrum, showing various 
139 properties across the range of frequencies and wavelengths
Wikipedia. 2007 140
PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC
Các band hấp thu nhóm chức trong IR

IR

L. D. S. Yadav. 2005

https://www2.chemistry.msu.edu 141 142

PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC
IR • Phổ  UV:  Là  phổ  điện  từ  (electromagnetic  spectrum)  gây  ra  bởi  phân  tử 
hữu  cơ  có  liên  kết  pi  liên  hợp  bị  tác  động  bởi  di  chuyển  điện  tử 
(electronic transitions).

Timothy Soderberg. 2016

L. D. S. Yadav. 2005

Timothy Soderberg. 2016 143 144

 PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC 
PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC Phổ MS
• Phổ UV của Rutin • Là  phổ  dùng  để  m  khối  lượng  (mass  of  a  molecule)  và  các  phân 
mảnh (different fragments).

• Các máy MS có 4 phần cơ bản:
1. Nguồn ion (Ionization source): nơi tạo các điện  ch
2. Tùy vào phương pháp ion hóa, phân tử ion hóa có thể vỡ thành các mảnh
3. Bộ  phận  phân  ch  khối  (mass  analyzer):  nơi  các  phân  mảnh  tách  ra  tùy 
vào số khối.

Živanović, S.C et al. (2016) 4. Bộ phận phát hiện (detector): phát hiện và định lượng các ion

145 Timothy Soderberg. 2016 146

PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC  PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC 
Phổ MS Phổ NMR
• Ion hóa bằng bắn phá electron (electron impact) • Phổ  NMR  (Nuclear  Magnetic  Resonance)  quan  sát  n  hiệu  điện 
trường (magnetic field) hay moment từ (magnetic moment) của hạt 
nhân khi hạt nhân quay quanh trục.

• Một  vài  hạt  nhân  có  moment  từ  (I)  như  1H,  13C,  19F  và  31P  (I=1/2). 
Hiện  tượng  cộng  hưởng  chỉ  xảy  ra  với  hạt  nhân  có  moment  từ 
(I=1/2). 

• Các nguyên tử  16O, 32S, 2H và 12C không có moment từ (I=0).

Timothy Soderberg. 2016 147 https://www2.chemistry.msu.edu Timothy Soderberg. 2016 148

 PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC  PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC 
Phổ NMR Phổ NMR
• Khi đặt trong B0, hạt nhân quay tròn theo trục B0

• Tần  số  quay  (frequency  of  precession)  (Larmour  frequency,  Cấu tạo máy NMR:

γL) là số lần quay /1s khi hạt nhân quay hết vòng. Để có từ trường mạnh cần 
cuộn solenoid ở trạng thái 
• Nếu  áp  1  tần  số  γ  =  γL  sẽ  có  hiện  tượng  cộng  hưởng 
siêu dẫn và máy phát tần 
(resonance).
số radio

https://www2.chemistry.msu.edu
https://www.lakeheadu.ca
Timothy Soderberg. 2016
149 150

PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC  PP NC HOÁ HỌC CÂY THUỐC 
Phổ NMR Phổ NMR

Phổ 1H‐NMR Phổ 13C‐NMR
Dung môi đo

Timothy Soderberg. 2016
https://www2.chemistry.msu.edu
151 152
 Ứng dụng NMR trong chẩn đoán
• MRI  (Magnetic  Resonance 
Imaging):  Máy  Scanner  đặt 
trong  từ  trường  siêu  dẫn 
Phần 7: Các thuốc tự nhiên hay bán tổng hợp từ TN 
(superconducting  magnet), 
proton  của  nước  sẽ  cộng 
hưởng  ở  các  tần  số  khác 
nhau ở trong mô khác nhau

Timothy Soderberg. 2016 153 154

Các thuốc tự nhiên hay bán tổng hợp từ TV
Các thuốc tự nhiên hay bán tổng hợp từ TV
Tên Nhóm Công dụng Nguồn gốc
Artemisinin Diterpene Antimalarial Artemisia annua
Bán TH Arteether
Tên Nhóm Công dụng Nguồn gốc
Daidzein Isoflavone Bán TH Phenoxodiol (anticancer)  Glycine max
Atropine Alkaloid Mydriatic, antispasmodic Atropa belladonna (phase III) (Đậu nành)
Thuộc khung atropine: droperidol (antipsychotic),  Digitoxin Cardiotonic  Cardiotonic Digitalis purpurea
ipratropium bromide (bronchodilator), loperamide 
glycoside
(antidiarrheal), methadone (for addict), pethidine 
Diosgenin Steroidal  Bán tổng hợp progesterone  Dioscorea sp
(analgesic), Tiotropium bromide (Spiriva®) 
sapogenin (contraceptive), cortisone (steroid 
(bronchodilator)
Betulinic acid Terpenoid Bán TH Bevirimat for blocks HIV‐1 (Phase III trial) Betula pubescens hormones)
Galantamine  Alkaloid Alzheimer Galanthus woronowii
Calanolides. Antiviral (clinical trial) Calonphyllum sp (Mù u) (razadyne®, 
Camptothecin Alkaloid Bán TH topotecan, irinotecan (Anticancer) Camptotheca acuminata reminyl®, nivalin®)
Capsaicin Capsaicinoid osteoarthritis, rheumatoid arthritis Capsicum annuum Genistein Isoflavone inhibitor of various protein tyrosine  Glycine max
kinases
Castanospermine Alkaloid Bán TH Celgosivir (antiviral) Castanospermum australe
Grandisines A‐B Alkaloid analgesic Elaeocarpus grandis
Combretastatin A4 Stilbene Bán TH Combretastatin A4 (anticancer) Combretum caffrum

Dias, D.A. et al. (2012) Salim, A.A. 2008 155 Dias, D.A. et al. (2012)

Salim, A.A. 2008 156
 Các thuốc tự nhiên hay bán tổng hợp từ TV
Các thuốc tự nhiên hay bán tổng hợp từ TV Tên Nhóm Công dụng Nguồn gốc
Paclitaxel Alkaloid Anticancer Taxus brevifolia
Tên Nhóm Công dụng Nguồn gốc Pilocarpine Alkaloid Glaucoma, xerostomia (side effect of  Pilocarpus jaborandi
Guanidine Hypoglycemic (Toxic) Galega officinalis radiation therapy)
Bán TH metformin (dimethylbiguanide)  Podophyllotoxin Lignan alkaloid Bán TH etoposide (Vepesid®)  Podophyllum heaxandrum
(Hypoglycemic) (anticancer) (Berberidaceae)
Homoharringtonine Alkaloid Ceflatonine (Gleevec®) (myeloid leukemia) là  Cephalotaxus harringtonia Prostratin Antiviral (clinical trial) Homalanthus nutans
dẫn chất homoharringtonine Protopanaxadiol Saponin Anticancer (phase I) Panax ginseng
Huperzine A Alkaloid Alzheimer Huperzia serrata Quinine Alkaloid anti‐malarial Cinchona succirubra
Salicin Bán TH Aspirin (acetylsalicyclic acid)  Salix alba L
Ingenol 3‐angelate Diterpene Skin disease, anticancer (phase II) Euphorbia peplus
(anti‐inflammatory, analgesic)
Leptospermone Quinone Bán TH Nitisinone (Orfadin®),  Callistemon citrinus Shikimic  Acid hữu cơ Bán tổng hợp Oseltamivir (Tamiflu®)  Illicium verum
Treatment of hereditary tyrosinemia type 1  (antiviral) Escherichia coli
(HT‐1) Torreyanic acid anticancer Torreya taxifolia
Morphine Alkaloid Analgesic. Bán TH Apomorphine for Parkinson,  Papaver somniferum Tubocaurarine Alkaloid muscle relaxant in surgical operations Chondrodendron tomentosum 
codeine for analgesic, morphine‐3‐glucuronide,  (Menispermaceae)
morphine 6‐glucuronide (metabolite)  Varenicline (chantix®) Alkaloid treat tobacco dependence Cytisus laburnum
(Analgesic) (phase III)
Cytisine
Dias, D.A. et al. (2012)
Salim, A.A. 2008 157 Dias, D.A. et al. (2012) Salim, A.A. 2008 158

Các thuốc dạng hỗn hợp định chuẩn từ TV
Tên Nhóm Công dụng Nguồn gốc
Các thuốc tự nhiên hay bán tổng hợp từ Nấm
Harpagoside Iridoid glycoside Osteoarthritis. rheumatoid  Harpagophytum 
arthritis (Phase II) procumbens Tên Nhóm Công dụng Nguồn gốc
Flavocoxid (Limbrel®  Hỗn hợp flavonoid  medical food” therapy for  Scutellaria baicalensis  erythromycin Macrolide antibiotic Saccharopolyspora 
500 mg) (baicalin, cathechin) osteoarthritis (hoàng cầm) và Acacia 
erythraea (Fungi)
catechu (Keo cao)
standardized ginkgo  24 % flavone glycosides  Alzheimer Ginkgo biloba Amrubicin anticancer Streptomyces 
extract (EGb 761) (quercetin, kaempferol,  doxorubicin peucetius (Fungi)
isorhamnetin)
and 6 % terpenoid lactones  penicillin Beta‐lactam Antibiotic Penicillium notatum 
[2.8–3.4 % ginkgolides A‐C,  discovery of novel antibiotic  (Fungi)
and 2.6–3.2 % bilobalide structural classe  
Mistletoe (Viscum  cytotoxic lectin (viscumin),  complementary Viscum album (norcardicins, carbapenems 
album L.) extract polypeptides treatment in cancer (Phase II) and monobactams)
(Iscador®) (viscotoxins)
Sativex® Tetrahydrocannabinol‐ neuropathic pain Cannabis sativa vancomycin glycopeptide Antibiotic Amycolatopsis 
cannabidiol (1:1) orientalis (Fungi)

Dias, D.A. et al. (2012) Salim, A.A. 2008 159 Dias, D.A. et al. (2012) 160

 Các thuốc tự nhiên hay bán tổng hợp từ sv biển Phần 8: Dược liệu học Việt Nam
Tên Công dụng Nguồn gốc
Plitidepsin (Aplidin®) anticancer Aplidium albicans (Marine Tunicate) • Lịch sử

Ecteinascidin  anticancer Ecteinascidia • LUẬT LIÊN QUAN

(Yondelis™) Turbinata (Marine Ascidian)

Trabectedin anticancer Ecteinascidia

• SÁCH ĐỎ VIỆT NAM
Turbinata (Marine Ascidian)

Spisulosine anticancer Spisula polynyma (marine clam)

Spongouridine Antiviral Cryptotheca crypta (sponge)

Spongothymidine anticancer
Bryostatin I anticancer Bulgula neritina (bryozoan)

Dias, D.A. et al. (2012) 161 162

Lịch sử Lịch sử
• Thời  Hồng  Bàng,  Các  Vua  Hùng  (2879-258 trước Tây Lịch): dùng
(2879-258 trước Tây Lịch) vỏ lựu, ngũ bội tử, cánh kiến nhuộm rang và ăn trầu. Dùng
gừng, hành, tỏi, vối. Nấu rượu.
• Thời Thục An dương vương (257 – 179 tcn):
      ‐ Biết chế tên độc [NVT]
• Tịch‐Thủy‐Tê: Tục truyền An‐Dương‐Vương có sừng văn‐tê dài 7 tấc, khi đánh trận 
thua,  ném  sừng  tê  xuống  biển,  nước  rẽ  ra,  Vương  chạy  vào  nước,  thoát 
nạn.[ANCL]

NVT: Ngô Vân Thu et al. 2011
Đại Việt Sử Ký Toàn Thư
ANCL: An Nam Chí Lược. Lê Tắc
163 164
Lịch sử Lịch sử
• Bắc thuộc (207 B.C‐938 A.D):  • Bắc thuộc (207 B.C‐938 A.D): 
• Đơn  sa  “Đời  Tấn,  Cát‐Hồng  muốn  luyện  thuốc  tiên,  xin  ra  làm  quan  lệnh  tại 
Đổng‐Phụng  Tự là Quân-Dị, người đất Hầu-Quan. Sĩ-Nhiếp
huyện  Câu‐Lậu.  Thơ  Đỗ‐Phủ:  Giao‐Chỉ  đơn‐sa  nặng  trĩu/  Thiều‐châu  bạch‐cát 
(187  ‐  226)  ở Giao-Chỉ, có lúc mắc bệnh chết 3 ngày, Phụng 
nhẹ bong”. 
cho ngậm một hoàn thuốc, giây lát nhan‐sắc lần lần bình‐phục, nửa 
• Trầm hương, Tử‐Thảo, huyết‐kiệt, Kha‐Lê‐Lặc, Cao‐Lương‐Khương, Ý‐Dĩ (Hạt bo‐
ngày sống dậy. Việc nầy thấy chép trong "Tiên‐truyện".
bo) (Mã Viện chở Ý dĩ về TQ). Thông‐Thiên‐Tề (lông tê‐ngưu).

• Tịch‐Hàn‐Tê  (Năm  Khai‐Nguyên  thứ  hai  (714),  đời  Đường,  tiết  đông‐chí,  Giao‐
dâng một sừng tê).
An Nam Chí Lược. Lê Tắc
An Nam Chí Lược. Lê Tắc
165 166

Lịch sử Lịch sử
• Ngô – Lý (939‐1224)
• Ngô – Lý (939‐1224)
• Ty Thái Y
• Ty Thái Y
• Từ Đạo Hạnh, Nguyễn Minh Không [NVT]
• Từ Đạo Hạnh, Nguyễn Minh Không [NVT]
• Nhà Trần (1225‐1398)
• Nhà Trần (1225‐1398)
• Lập Thái Y viện: Trần Thái Tông (1225‐1258). Năm 1228 thi tuyển Thái Y Viện [KĐVSTGCM].
• Trần Thái Tông (1225‐1258). Năm 1228 thi tuyển Thái Y Viện [VSTGCM].
• Huệ Nhẫn là danh y chữa bệnh đau mắt cho vua Trần Nhân Tông (1279‐1293) [ĐKDĐC]
• Huệ Nhẫn là danh y chữa bệnh đau mắt cho vua Trần Nhân Tông (1279‐1293) [ĐKDĐC]
• Phạm Công Bân (Hải Dương) danh y thời vua Trần Anh Tông (1293‐1313) 
• Phạm Công Bân (Hải Dương) danh y thời vua Trần Anh Tông (1293‐1313) [NVT]
• Chu Văn An: Nhà giáo, Thầy Thuốc [NVT]
• Trâu  Canh:  cứu  vua  Trần  Dụ  Tông  (1341‐1369)  bị  đuối  nước  gần  chết  bằng  châm  cứu  và  chữa  liệt 
• Trâu Canh: cứu vua Trần Dụ Tông (1341‐1369) bị đuối nước gần chết bằng châm cứu và chữa liệt dương cho vua. 
dương cho vua. [KĐVSTGCM]
[KĐVSTGCM]
[Đồng Khánh dư điạ chí – mục tỉnh Hải Dương] [khâm định Việt sử thông giám cương mục]
167 [Đồng Khánh dư điạ chí – mục tỉnh Hải Dương] [khâm định Việt sử thông giám cương mục] 168
 Lịch sử Lịch sử
• Nhà Trần (1225‐1398) • Nhà Trần (1225‐1398)
• Tuệ Tĩnh thiền sư (慧靜禪師) (Nguyễn Bá Tĩnh) (阮伯靜)  (Hải  • Tuệ Tĩnh thiền sư (慧靜禪師) (Nguyễn Bá Tĩnh) (阮伯靜)  (Hải DƯơng). (1330‐?)

DƯơng). (1330‐?) 1. Nam Dược Thần Hiệu: 499 vị thuốc, 10 phương chữa bệnh, 3932 phương thuốc.

• Mồ côi cha mẹ từ năm 6 tuổi, được các nhà

sư nuôi.

• Thông minh, học giỏi, đậu thái học sĩ năm 22

tuổi, nhưng không làm quan mà ở lại chùa đi
tu,  vừa làm việc từ thiện  vừa  làm  thuốc  giúp 
dân

• Sang TQ làm ở Thái Y Viện và mất ở TQ
Nam DƯợc Thần Hiệu
Tuệ Tĩnh Toàn Tập
169 170

Lịch sử Lịch sử
• Nhà Trần (1225‐1398) • Nhà Trần (1225‐1398)
• Tuệ Tĩnh thiền sư • Tuệ Tĩnh thiền sư

2. Hồng Nghĩa Giác Tư Y Thư: 810 vị thuốc, Y lý 3. Thập Tam Phương Gia Giảm

Hồng Nghĩa Giác Tư Y Thư
171 172
 Lịch sử Lịch sử
• Nhà Trần (1225‐1398) • Nhà Trần (1225‐1398)
• Tuệ Tĩnh thiền sư
Tuệ Tĩnh thiền sư
4. Thương Hàn Tam Thập Thất Chùy
• Hoàng Đôn Hòa, Lương Dược Hầu dưới triều Lê Thế Tông, giúp dân trong nạn dịch 1533 với 
thuốc nam  và chữa  cho quân đội  triều Lê khỏi  dịch  sốt rét và thồ tả ở Thái Nguyên nǎm 
1574 với thuốc Tam hoàng hoàn gồm Hoàng nàn, Hoàng lực trong Nam dược thần hiệu và 
Hùng hoàng được dùng chống khí độc lam chướng ở Thập tam phương gia giảm.

• Đường  lối  dưỡng  sinh  ở  Bổ  âm  đơn  về  phòng  bệnh  hư  lao,  được  Hoàng  Đôn  Hòa  cụ  thể 
bằng thuyết "Thanh tâm tiết dục" với phép "Tịnh công hô hấp" ở sách “Hoạt nhân toát yếu”

Tuệ Tĩnh Toàn Tập
173 174

Lịch sử Lịch sử
• Nhà Trần (1225‐1398)
•Nhà Hồ (1400‐1407)
Tuệ Tĩnh thiền sư
• Nguyễn Đại Năng biết dùng lối châm cứu để chữa bệnh. Hán
• Hải  Thượng  Lãn  Ông  (thế  kỷ  XVIII)  thừa  kế  496  bài  thơ  dược  tính  của  Nam 
Thương  (Hồ Hán Thương (1401 - 1407) bổ  dụng  Đại  Năng  giữ  chức 
thần hiệu chép vào sách Lĩnh nam bản thảo, với nhiều phương thuốc nam của 
tá nhị ở bộ thự Quảng Tế. Bộ thự Quảng Tế có đặt quan chức và liêu thuộc 
Tuệ Tinh chép vào các tập Hành giản trân nhu và Bách gia trân tàng.
bắt  đầu  từ  đây  1403.  Đại Năng: Người ở Giáp Sơn, thuộc Hải
• Đường hướng dưỡng sinh của Tuệ Tỉnh về giữ tinh khí thần để sống lâu cũng 
Dương [Khâm định Việt sử thông giám cương mục]
được Lãn Ông phụ họa thêm ở thiên Khởi cư của tập "Vệ sinh yếu quyệt ".

Tuệ Tĩnh Toàn Tập
175 176
 Lịch sử Lịch sử
• Nhà Hậu Lê (1427‐1786) •Nhà Hậu Lê (1427‐1786)
• Sách An Nam Chí Lược của Lê Tắc (TK 14) ghi lại 19 loài thảo mộc An nam trong đó có quế, trầm 
hương,  gừng,  nghệ…;  15  động  vật  (Tê  giác,  Voi…)  và  7  khoáng  vật  (đơn  sa,  vàng,  sắt, 
• Sách Gia Định Thành Thông Chí do Trịnh Hòa Đức (1765 ‐ 1825) 
muối…).[ANCL]. biên  soạn  ghi  khoảng  200  sản  vật  ở  miền  Nam  với  nhiều  dược 
• Năm  1477,  vua  Lê  Thánh  Tông  (1460  ‐  1497).  Thi  tuyển  hạng  lại:  Thái y đường và Tế sinh  liệu  như  Sa  nhân  (Mỗi  năm  sản  xuất  80.000  cân),  Hồ  êu  (Mỗi 
đường đều 11 người-Sở lương y 10 người. [KĐVSTGCM]
năm sản xuất 100.000 cân), Lộc nhung, sừng tê …
• Năm  1467  ở Quốc Oai và Tam Đái bị tật dịch, vua cho Lưu Thủ, Lê  Niệm sai Tế Sinh
đường sứ (Thuộc viện Thái y) mua thuốc để điều trị cho dân. [KĐVSTGCM]

• Hòang Đôn Hòa, triều Lê Thánh Tông: Hoạt nhân toát yếu. [NVT]
Gia Định Thành Thông Chí, Quyển 5. Sản Vật Chí 
Khâm định Việt sử thông giám cương mục]
177 178

Lịch sử
Lịch sử 海
上 Tk XVIII‐XIX
• Nhà Hậu Lê (1427‐1786) 懶
翁 • Nguyễn Gia Phan: Lịch dịch phương pháp toàn tập
• Hải  Thượng  Lãn  Ông  (1720‐1791)  (海上懶翁):  “Hải  • Nguyễn Quang Tuân: La khê phương dược
Thượng Lãn Ông Y Tông Tâm Lĩnh” soạn trong 26 năm  • Trần Nguyệt Phương: Nam bang thảo mộc
gồm 28 tập 66 quyển. Đầu TK XX
" Thuốc thang sẵn có khắp nơi • Đinh Nho Chấn và Phạm Văn Thái: Trung việt dược tính hợp biện
Trong vườn ngoài ruộng trên đồi dưới sông • Nguyễn An Nhân: Y học tùng thư
Hàng ngàn thảo mộc thú rừng, • Phó Đức Thành: Việt nam dược học
Thiếu gì thuốc bổ thuốc công quanh mình”.
Ông được xem là Đại Y Tôn
Ngô Vân Thu et al. 2011
Ngô Vân Thu et al. 2011 179 180
 Lịch sử Lịch sử
• Y học cổ truyền sau 1945:
• Thời Pháp thuộc (1885‐1945): Chính sách

– Tổ chức y tế theo lối tây y, hạn chế đông y. • Kết hợp Đông – Tây Y

• Có nhiều chính sách phát triển dược liệu
– H. Le Comte: Flore general de l’Indochine
• Lập các cơ quan nghiên cứu đông y và dược liệu.
– Ch. Crevost và A. Petelot ‐ Catalogue des produits de l'Indochine Sách
- Produits médicinaux. • Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi.

– A. Petelot ‐ Les plantes médicinales du Cambodge, du Laos et du • Dược liệu Việt nam – Bộ Y tế.

• Dược điển Việt nam – Bộ Y tế.
Vietnam.
• Từ điển cây thuốc – TS. Võ Văn Chi.
• Tài nguyên cây thuốc Việt nam – Viện Dược liệu.

Ngô Vân Thu et al. 2011 • 1000 cây thuốc thông dụng – Viện Dược liệu.

181 182

LUẬT LIÊN QUAN LUẬT LIÊN QUAN
• Đến 17‐01‐2019 có 222 XN Dp GMP (dav.gov.vn) • THÔNG  TƯ  43/2014/TT‐BYT  (24  tháng  11  năm  2014)  Quy  định  về 
• THÔNG  TƯ  05/2014/TT‐BYT  (14/2/2014)  QUY  ĐỊNH  VIỆC  SỬ  DỤNG  DƯỢC  lý thực phẩm chức năng
LIỆU,  VỊ  THUỐC  Y  HỌC  CỔ  TRUYỀN  TRONG  CÁC  CƠ  SỞ  KHÁM  BỆNH,  CHỮA  • “Điều  10.  4.  Phải  ghi  cụm  từ  “Chú  ý:  Sản  phẩm  này  không  phải  là  thuốc  và 
BỆNH  không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh” ngay sau phần ghi nhãn về công 
dụng  của  sản  phẩm  hoặc  cùng  chỗ  với  các  khuyến  cáo  khác  nếu  có.  Cụm  từ 
• THÔNG TƯ 16/2011/TT‐BYT (19/4/2011)
này phải có màu tương phản với màu nền của nhãn và chiều cao chữ không 
Quy  định  nguyên  tắc  sản  xuất  thuốc  từ  dược  liệu  và  lộ  trình  áp  dụng  nguyên  tắc,  tiêu 
được thấp hơn 1,2 mm, đối với trường hợp một mặt của bao gói dùng để ghi 
chuẩn Thực hành tốt sản xuất thuốc (GMP) đối với cơ sở sản xuất thuốc từ dược liệu
nhãn nhỏ hơn 80 cm2 thì chiều cao chữ không được thấp hơn 0,9 mm”
• Thông  tư  số  40/2013/TT‐BYT  ngày  18/11/2013  của  Bộ  Y  tế  Ban  hành  Danh 
mục thuốc thiết yếu thuốc đông y và thuốc từ dược liệu lần VI
183 184
 SÁCH ĐỎ VIỆT NAM Tài liệu tham khảo
• 1992: động vật : 365 loài
Nguyễn Tiến Bân (2007). Sách đỏ Việt nam. Phần TV. NXB KHTN và CN
• 1996: thực vật: 356 loài nằm trong danh mục.
Đặng Ngọc Thanh (2007). Sách đỏ Việt nam. Phần ĐV. NXB KHTN và CN
• 2004 : 407 loài động vật và 450 loài thực vật,
Timothy Soderberg. 2016. Organic Chemistry with a Biological Emphasis. Volume I. University of Minnesota Morris Digital 
• NĂM  1992 chỉ ở hạng Nguy cấp thì năm 2004 đã có 6 loài bị coi là tuyệt chủng trên lãnh thổ Việt
Well.
Nam. Số loài ở mức Nguy cấp là 149 loài, tăng rất nhiều so với 71 loài (1992). Có 46 loài được xếp
ở hạng Rất nguy cấp. Kim, Y., et al. (2014), Intoxication by angel’s trumpet: case report and literature review. BMC research notes. 7(1): p. 553.

• 2007:  882 loài (418 loài động vật và 464 loại thực vật),  tăng 167 loài so với thời điểm năm 1992. Von  Capeller,  D.,  G.D.  Copeland,  and  T.N.  Stern  (1959),  Digitalis  intoxication:  A  clinical  report  of  148  cases.  Annals  of 

Trong đó có 116 loài động vật được coi là "rất nguy cấp" và 45 loài thực vật "rất nguy cấp" (trong internal medicine. 50(4): p. 869‐878.
số 196 loài thực vật đang "nguy cấp"). Rujjanawate,  C.,  D.  Kanjanapothi,  and  A.  Panthong  (2003),  Pharmacological  effect  and  toxicity  of  alkaloids  from 
• 9 loài động vật: đã tuyệt chủng là tê giác 2 sừng, bò xám, heo vòi, cầy rái cá, cá chép gốc, cá chình Gelsemium elegans Benth. Journal of Ethnopharmacology. 89(1): p. 91‐95.
Nhật, cá lợ thân thấp, cá sấu hoa cà, hươu sao và hoa lan hài Zhou, Z., et al. (2017), Gelsemium elegans Poisoning: A Case with 8 Months of Follow‐up and Review of the Literature. 
Frontiers in neurology. 8: p. 204‐204.
Nguyễn Tiến Bân (2007). Sách đỏ Việt nam. Phần TV. NXB KHTN và CN
Đặng Ngọc Thanh (2007). Sách đỏ Việt nam. Phần ĐV. NXB KHTN và CN 185 186

Tài liệu tham khảo Tài liệu tham khảo
• McCreath,  S.B.  and  R.  Delgoda  (2017),  Pharmacognosy:  fundamentals,  applications  and  strategies.  Zhou, Z., et al. (2017), Gelsemium elegans Poisoning: A Case with 8 Months of Follow‐up and Review of 
Academic Press.
the Literature. Frontiers in neurology. 8: p. 204‐204.
• Borzelleca, J.F. (2000), Paracelsus: herald of modern toxicology. Toxicological Sciences. 53(1): p. 2‐4.
Moreira,  R.,  et  al.  (2018),  Pyrrolizidine  Alkaloids:  Chemistry,  Pharmacology,  Toxicology  and  Food 
• Heindrich, M., et al. (2012), Fundamentals of pharmacognosy and phytotherapy. Vol. 16. Elsevier Science 
International Journal of Molecular Sciences. 19(6): p. 1668.
Limited.

• Krishnamurti,  C.  and  S.C.  Rao  (2016),  The  isolation  of  morphine  by  Serturner.  Indian  journal  of  Dubey,  N.K.,  et  al.,  Chapter  13  ‐  Common  Toxic  Plants  and  Their  Forensic  Significance,  in  Natural 
60(11): p. 861‐862. Products and Drug Discovery, S.C. Mandal, V. Mandal, and T. Konishi, Editors. 2018, Elsevier. p. 349‐374.

• Sneader, W. (2005), Drug discovery: a history. John Wiley & Sons. 374.

• Jiuzhang, M. and G. Lei (2009), A general introduction to traditional Chinese medicine. Routledge Živanović, S.C., R.S. Nikolić, and G.M. Nikolić (2016), The influence of Mg (II) and Ca (II) ions on rutin 

• Evans, W.C. (2009), Trease and Evans' Pharmacognosy ‐ 16th edition. Elsevier Health Sciences. autoxidation in weakly alkaline aqueous  solutions.  Acta  Facultatis  Medicae  Naissensis.  33(3):  p.  163‐
171.

187 188
Tài liệu tham khảo
Salim,  A.A.,  Y.‐W.  Chin,  and  A.D.  Kinghorn,  Drug  Discovery  from  Plants,  in  Bioactive  Molecules  and 
Medicinal Plants, R. KG and M. JM, Editors. 2008, Springer.

Dias,  D.A.,  S.  Urban,  and  U.  Roessner  (2012),  A  historical  overview  of  natural  products  in  drug 
discovery. Metabolites. 2(2): p. 303‐336.

Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011). Dược liệu học. T1. NXB Y học

Tuệ Tĩnh Toàn Tập . NXB Y Học

Hải Thuợng Lãn Ông Y Tông Tâm Lĩnh . NXB Y học

Website cục QLD (dav.gov.vn)

Fellows, P. (Peter) (2017). "Freeze drying and freeze concentration". Food processing technology : 
principles and practice (4th ed.). Kent: Woodhead 

189