TẠP CHÍ DƯỢC HỌC
ISSN 0866 - 7861
02/2019 (Số 514 NĂM 59)
MỤC LỤC
NGHIÊN CỨU - KỸ THUẬT
●● VŨ ĐÌNH HÒA, NGUYỄN PHƯƠNG THÚY,
ĐÀM THỊ THANH HƯƠNG, NGUYỄN THỊ
PHƯƠNG THỊNH, NGUYỄN HOANG ANH B,
TRẦN NGÂN HÀ, PHẠM LAN HƯƠNG, ĐỖ
THỊ NHÀN, NGUYỄN HOÀNG ANH: Giám sát
phản ứng có hại của thuốc ARV trên bệnh nhân
nhi tại một số cơ sở điều trị HIV/AIDS giai đoạn
2013 – 2016
●● THÁI KHẮC MINH, TRẦN THÀNH ĐẠO,
ĐỖ TRỌNG NHẤT, LÊ MINH TRÍ: Nghiên cứu xây
dựng mô hình docking và 3D-pharmacophore trên
các chất ức chế bơm ngược ABCG2/BCRP
●● CAO NGỌC ANH, THÁI NGUYỄN HÙNG THU,
ĐỖ THỊ HÀ, LÊ ĐÌNH CHI: Xây dựng quy trình định
lượng paris saponin H (paris H), paris saponin II
(paris II) và gracillin chiết xuất, phân lập từ cây bảy
lá một hoa Việt Nam bằng kỹ thuật HPLC
●● DƯƠNG NGỌC TÚ, HỒ VĂN KHÁNH, LƯU ĐỨC
HUY, NGUYỄN THỊ DIỆP, BÙI ĐỨC TRUNG,
VŨ THẢO CHI: Nghiên cứu thành phần hóa học
của hạt mắc ca (Macadamia integrifolia Maiden &
Betche) trồng tại Lâm Đồng
●● NGUYỄN THỊ THUẬN, NGUYỄN HẢI NAM,
DƯƠNG TIẾN ANH: Tổng hợp và thử tác
dụng ức chế tế bào ung thư của một số dẫn
chất 3/4-((benzamidophenoxy) methyl)-N-
hydroxybenzamid
●● TRẦN THANH TÂM, NGUYỄN ĐỨC HẠNH,
NGUYỄN ĐỨC TUẤN: Xây dựng quy
trình định lượng đồng thời geniposid và
pinoresinol diglucosid trong viên nén 2
thành phần dành dành – đỗ trọng bằng phương
pháp HPLC
●● LÊ MINH TRÍ, THÁI KHẮC MINH, TRẦN
THÀNH ĐẠO: Tối ưu qui trình tổng hợp acid
thiazolidin-2,4-dicarboxylic dùng làm thuốc bảo vệ
tế bào gan
●● LÊ VĂN THỊNH, NGUYỄN ĐỨC HẠNH: Xây dựng
và thẩm định quy trình định lượng đồng thời rutin
và isoquercitrin trong gel Neem bằng phương
pháp HPLC
PHARMACEUTICAL JOURNAL
ISSN 0866 - 7861
02/2019 (No 514 Vol. 59)
CONTENTS
RESEARCH - TECHNIQUES
●● VŨ ĐÌNH HÒA, NGUYỄN PHƯƠNG THÚY,
ĐÀM THỊ THANH HƯƠNG, NGUYỄN THỊ
PHƯƠNG THỊNH, NGUYỄN HOANG ANH B,
TRẦN NGÂN HÀ, PHẠM LAN HƯƠNG, ĐỖ THỊ
NHÀN, NGUYỄN HOÀNG ANH: Review on adverse
drug reactions (ADRs) related to antiretroviral therapy
(ART) in pediatric HIV/AIDS patients at some HIV/
3 AIDS treatment bases Vietnam in 2013 – 2016 3
●● THÁI KHẮC MINH, TRẦN THÀNH ĐẠO,
ĐỖ TRỌNG NHẤT, LÊ MINH TRÍ: Development of
molecular docking and 3D-pharmacophore modellings
9 for reverse-pumping inhibitors on ABCG2/BCRP 9
●● CAO NGỌC ANH, THÁI NGUYỄN HÙNG THU,
ĐỖ THỊ HÀ, LÊ ĐÌNH CHI: Development of an
HPLC procedure for quantitation of paris saponin
H, paris saponin II and gracilin from the plant Paris
14 polyphylla var. chinensis Franchet 14
●● DƯƠNG NGỌC TÚ, HỒ VĂN KHÁNH, LƯU ĐỨC
HUY, NGUYỄN THỊ DIỆP, BÙI ĐỨC TRUNG,
VŨ THẢO CHI: Investigation of the chemical
composition of the nut oils of Macadamia integrifolia
16 (Maiden & Betche) grown in Lam Dong province 16
●● NGUYỄN THỊ THUẬN, NGUYỄN HẢI NAM,
DƯƠNG TIẾN ANH: Synsthesis and
anticancer bioactivity of some derivatives
of 3/4-((benzamidophenoxy) methyl)-N-
19 hydroxybenzamide 19
●● TRẦN THANH TÂM, NGUYỄN ĐỨC HẠNH,
NGUYỄN ĐỨC TUẤN: An HPLC method for
simultaneous determination of geniposide and
pinoresinol diglucoside in the binary compound tablets
of Fructus Gardeniae and Cortex Eucommiae for
blood hepetension 24
24
●● LÊ MINH TRÍ, THÁI KHẮC MINH, TRẦN THÀNH
ĐẠO: Optimization of the synthesis of the
hepatoprotective drug thiazolidine-2,4-dicarboxylic
acid 31
31
●● LÊ VĂN THỊNH, NGUYỄN ĐỨC HẠNH: Development
of an HPLC procedure for simultaneous determination
of rutin and quercitrin in the cosmetic jels prepared
35 from Neem (Azadirachta indica A.. Juss., Meliaceae) 35
l Mục lục
●● NGUYỄN THỊ TRANG ĐÀI, NGUYỄN NGỌC NHÃ
THẢO, NGUYỄN THỊ NGỌC VÂN, NGUYỄN THỊ
THU TRÂM, LÊ THỊ CẨM TÚ, DƯƠNG XUÂN
CHỮ: Nghiên cứu thực vật và di truyền học của
loài Azadirachta indica A. Jus tại Việt Nam
●● PHẠM HỒ NGUYÊN HƯƠNG, PHẠM NGỌC
TUẤN ANH: Nghiên cứu tổng hợp các tạp chất liên
quan của ranolazin
●● LÊ MINH TRÂN, HÀ MINH HIỂN: Nghiên cứu
xác định khả năng hấp phụ strychnin sulfat của
diosmectit trong hỗn dịch thuốc bằng phương
pháp HPLC
●● ĐỖ THỊ THANH THỦY, DIÊM THỊ MẾN HUYỀN,
NGUYỄN HẢI NAM, ĐOÀN CAO SƠN: Tổng
hợp tạp chất C của terazosin dùng trong
kiểm nghiệm
●● TRẦN MẠNH HÙNG, ĐỖ HỒNG QUYÊN LINH,
TRẦN THÀNH ĐẠO: Nghiên cứu độc tính cấp
và bán trường diễn của doxophyllin tổng hợp từ
theophyllin và 2-bromomethyl-1,3-dioxolan
●● TỪ VĂN QUYỀN, NGUYỄN MINH CHƠN,
NGUYỄN TRỌNG TUÂN, ĐÁI THỊ XUÂN TRANG:
Khảo sát khả năng ức chế enzym xanthin oxidase
của một số cây thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae) và
họ Dền (Amaranthaceae)
●● NGÔ DUY TÚY HÀ, NGUYỄN ĐỖ MINH TIẾN,
TRƯƠNG PHƯƠNG: Tổng hợp và khảo sát hoạt
tính kháng khuẩn, kháng nấm của một số dẫn chất
alkylbenzimidazol
●● NGUYỄN LÂM HỒNG, ĐÀO TÚ ANH, LÊ CÔNG
VINH, PHẠM VĂN CƯỜNG, ĐOÀN THỊ MAI
HƯƠNG, NGUYỄN THỊ HẰNG, TRẦN VIỆT
HÙNG: Xác định độ tinh khiết của nguyên liệu
thiết lập chất chuẩn cleistantoxin được phân lập
từ quả cây chà chôi (Cleistanthus tonkinensis Jabl.
Euphorbiaceae) bằng phương pháp cân bằng khối
lượng (Mass-balance)
●● ĐÀO THỊ CẨM MINH, NGUYỄN THỊ THANH
HUYỀN, LÊ VĂN VŨ, NGUYỄN THỊ KIỀU ANH,
PHẠM THỊ THANH HÀ: Xây dựng phương pháp
phát hiện sildenafil trộn trái phép trong chế phẩm
Đông dược bằng sắc ký lớp mỏng kết hợp tán xạ
Raman tăng cường bề mặt (TLC-SERS)
●● ĐỖ VĂN MÃI, NGUYỄN TẤN PHÁT, TRẦN CÔNG
LUẬN: Chiết xuất, phân lập một số saponin từ lá
cây đinh lăng (Polyscias fruticosa (L.) Harm) trồng
tại An Giang
●● NGUYỄN THỊ TRANG ĐÀI, NGUYỄN NGỌC NHÃ
THẢO, NGUYỄN THỊ NGỌC VÂN, NGUYỄN THỊ
THU TRÂM, LÊ THỊ CẨM TÚ, DƯƠNG XUÂN
CHỮ: Study on the botany and genetics of the
40 species Azadirachta indica A. Jus grown in Vietnam 40
●● PHẠM HỒ NGUYÊN HƯƠNG, PHẠM NGỌC
TUẤN ANH: Synthesis of some impurity compounds
of ranolazin for use in its quality control 45
45
●● LÊ MINH TRÂN, HÀ MINH HIỂN: Estimation
of the adsorbility of diosmectite toward
strychnine sulfate in the its oral suspensions by
HPLC 48
48
●● ĐỖ THỊ THANH THỦY, DIÊM THỊ MẾN HUYỀN,
NGUYỄN HẢI NAM, ĐOÀN CAO SƠN: Synthesis
of the impurity C of terazosin for use in drug quality
control 51
51
●● TRẦN MẠNH HÙNG, ĐỖ HỒNG QUYÊN LINH,
TRẦN THÀNH ĐẠO: Acute and subchronic toxicity
of the doxophyllin synthesized from theophyllin
and 2-bromomethyl-1,3-dioxolan 55
55
●● TỪ VĂN QUYỀN, NGUYỄN MINH CHƠN,
NGUYỄN TRỌNG TUÂN, ĐÁI THỊ XUÂN
TRANG: Inhibitivity of some Lamiaceous and
Amaranthaceous plant species on xanthin oxidase
enzyme (XO) 60
60
●● NGÔ DUY TÚY HÀ, NGUYỄN ĐỖ MINH TIẾN,
TRƯƠNG PHƯƠNG: Synthesis, antibacterial
and antifungal activity of some alkylbenzimidazole
derivatives 63
63
●● NGUYỄN LÂM HỒNG, ĐÀO TÚ ANH, LÊ CÔNG
VINH, PHẠM VĂN CƯỜNG, ĐOÀN THỊ MAI
HƯƠNG, NGUYỄN THỊ HẰNG, TRẦN VIỆT
HÙNG: Determination of the purity of the
cleistantoxin isolated from Cleistanthus
tonkinensis Jabl. (Euphorbiaceae) for
establisment of standard reference by mass-
balance method 69
69 ●● ĐÀO THỊ CẨM MINH, NGUYỄN THỊ THANH
HUYỀN, LÊ VĂN VŨ, NGUYỄN THỊ KIỀU ANH,
PHẠM THỊ THANH HÀ: Establishment of a
thin layer chromatography-surface enhanced
Raman spectroscopy (TLC-SERS) method for
determination of the adulterant sildenafil in herbal
remedies 74
74
●● ĐỖ VĂN MÃI, NGUYỄN TẤN PHÁT, TRẦN CÔNG
LUẬN: Extraction and isolation of some triterpenoid
saponins from the leafs of Polyscias fruticosa (L.)
Harm (Araliaceae) cultivated in An Giang province
78 of South Vietnam 78
TẠP CHÍ DƯỢC HỌC - 2/2019 (SỐ 514 NĂM 59)
l Nghiên cứu - Kỹ thuật
2. British Pharmacopoeia Commission (2018), “British
pharmacopoeia 2018”, Stationery Office Books (TSO).
3. Usp reference standards committee, Hauck W. W.
(2012), “Primary and secondary reference materials for
procedures to test the quality of medicines and foods”, Pharm.
Research, 29(4), pp. 922-931.
4. Trinh Thi Thanh V., Cuong Pham V., Doan Thi Mai H.,
et al. (2012), “Cytotoxic lignans from fruits of Cleistanthus
indochinensis: Synthesis of cleistantoxin derivatives”, J. of
Natural Products, 75(9), pp. 1578-1583.
5. Trinh Thi Thanh V. P., Van Cuong, Mai H. D. T., Litaudon
M., et al. (2014), “Cytotoxic aryltetralin lignans from fruits of
Cleistanthus indochinensis”, Planta Medica, 80(08/09), pp.
695-702.
6. United states pharmacopeial convention inc (2017),
“USP 40-NF 35 The United states pharmacopoeia and
(Ngày nhận bài: 08/01/2019 - Ngày phản biện: 13/02/2019 - Ngày duyệt đăng: 12/02/2019)
national formulary 2017”, Deutscher Apotheker Verlag.
7. World Health Organization (2017), “The International
pharmacopoeia”, World Health Organization.
8. World Health Organization (2007), “General guidelines
for the establishment, maintenance and distribution of chemical
reference substances”, WHO Technical Report Series, annex
3(943), pp. 61-82.
9. Zöllner T., Schwarz M. (2013), “Herbal reference
standards: Applications, definitions and regulatory
requirements”, Revista Brasileira de Farmacognosia, 23(1),
pp. 1-21.
10. The United States Pharmacopeial Convention (2018),
Reference standards, updated 2018, cited 2018 1st May,
available from: http://www.usp.org/reference-standards/
reference-standards-catalog.

Xây dựng phương pháp phát hiện sildenafil trộn trái phép
trong chế phẩm Đông dược bằng sắc ký lớp mỏng kết hợp
tán xạ Raman tăng cường bề mặt (TLC-SERS)
Đào Thị Cẩm Minh1,4, Nguyễn Thị Thanh Huyền2,4
Lê Văn Vũ3, Nguyễn Thị Kiều Anh4, Phạm Thị Thanh Hà4*
Trường Đại học Y Dược - Đại học Huế
1

2
Trường Cao đẳng Dược Trung ương Hải Dương
3
Trường ĐH. Khoa học Tự nhiên – ĐH. Quốc gia Hà Nội
4
Trường Đại học Dược Hà Nội
*E-mail: thanhha.pham@gmail.com

Summary
The objective of this study was to develop a rapid, sensitive and selective analytical method using thin layer
chromatography (TLC) and surface enhanced Raman spectroscopy (SERS) to identify sildenafil adulterated in herbal
products. A mobile phase comprised of ethylacetate-iso propanol-amoniac 25 % (45:5:2.6, v/v/v) was chosen for TLC
separation, and freshly prepared silver colloid was used and typical Raman shift was investigated for SERS detection
of sildenafil. The limit of detection of the TLC-SERS method was 67 ng sildenafil/spot. The established TLC-SERS
method was used for the analysis of 24 herbal products sold on market as erectile dysfuntion therapy, and the results
obtainted were verified by liquid chromatography coupled with tandem mass spectrometry (LC-MS-MS). Five herbal
supplement products were found adulterated with sildenafil by TLC-SERS and LC-MS/MS.
Keywords: Sildenafil, thin layer chromatography (TLC), surface-enhanced Raman spectroscopy (SERS), herbal
products, adulterated.

Đặt vấn đề
Các chế phẩm Đông dược dùng trong điều trị
bệnh hoặc tăng cường sức khỏe vì có nguồn gốc
thiên nhiên nên an toàn, ít độc hại đối với con người.
Tuy nhiên, một số nhà sản xuất đã trộn tân dược vào
chế phẩm Đông dược nhằm mục đích tăng tác dụng
để người sử dụng nhận thấy hiệu quả nhanh chóng.
Các dược chất hay trộn vào chế phẩm Đông dược
gồm các thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs),
corticoid, thuốc ức chế phosphodiesterase-5 [2,5]...
Sildenafil citrate (SIL) có thể được trộn vào chế
phẩm Đông dược hỗ trợ điều trị bệnh liệt dương, giúp
tăng cường sinh lý [4]. Nó có thể được phát hiện bằng
HPLC, LC-MS/MS [4], HPTLC, TLC [5]; Tuy nhiên, vết
sildenafil tách ra bằng TLC khi phát hiện có trường
hợp kết luận dương tính giả do ảnh hưởng của nền
mẫu. Nghiên cứu này được thực hiện với mục tiêu xây
dựng phương pháp TLC-SERS phát hiện sildenafil
trộn trái phép trong chế phẩm Đông dược, trong đó
TLC được tích hợp với SERS (tán xạ Raman tăng

74 TẠP CHÍ DƯỢC HỌC - 2/2019 (SỐ 514 NĂM 59)

l Nghiên cứu - Kỹ thuật
cường bề mặt) để tăng độ đặc hiệu và độ tin cậy, giúp
định tính phân biệt các trường hợp trộn trái phép trong
mẫu chế phẩm Đông dược lưu hành trên thị trường.
Nguyên vật liệu, thiết bị và phương pháp
nghiên cứu
Hóa chất, chất chuẩn
Chất chuẩn: Sildenafil citrat hàm lượng 98,28 %,
số lô WS.0316265.03, Viện Kiểm nghiệm thuốc Trung
ương.
Hóa chất, vật tư: Methanol, ethyl acetat, isopropanol,
amoniac đạt độ tinh khiết phân tích. Acetonitril, methanol,
acid formic đạt tiêu chuẩn HPLC. Bản mỏng TLC silica
gel 60 F254 của Merck (Đức). Cột sắc ký Restek Ultra II
C18 (100 mm x 2,1 mm; 1,9 µm), Mỹ.
Thiết bị nghiên cứu: Hệ thống quang phổ Raman,
LabRam, Horiba Jobin Yvon, camera CCD, tia laser
632,8 nm (Pháp). Dải đo sóng 120 - 4000 cm-1. Phần
mềm Labspec và Origin. Hệ thống sắc ký LC-MS/MS,
EVOQ Qube, Bruker, (Mỹ). Cân phân tích chính xác
đến 0,01 mg XPE105 (Mettler Toledo, Thụy Sĩ); Cân
kỹ thuật XP 320C (Presica, Thụy Sĩ); Máy ly tâm Z306
(Hermle, Đức).
Đối tượng nghiên cứu
Các chế phẩm Đông dược: 24 chế phẩm Đông
dược với dạng bào chế viên hoàn, viên nang, cao
thuốc được sử dụng điều trị hoặc hỗ trợ điều trị các
bệnh lý liệt dương, tăng cường sinh lý đang lưu hành
tại Việt Nam.
Mẫu placebo: Nền dạng viên nang tự tạo bào chế
từ dược liệu dựa trên bài thuốc Hoàn sâm nhung bổ
thận trong DĐVN V; Nền viên hoàn dựa trên bài thuốc
Minh mạng thang; Nền cao thuốc dựa trên bài thuốc
Điều nguyên cứu bản thang trong Hải Thượng Y tông
tâm lĩnh.
Phương pháp nghiên cứu
Quy trình xử lí mẫu: Thực hiện dựa vào kết quả
công bố của [3]. Mẫu thử được nghiền mịn, cân ½ liều
dùng mẫu thử hoặc mẫu placebo vào ống falcon. Thêm
25 ml methanol, lắc xoáy 5 phút, siêu âm 10 phút, ly
Hình 1. Kết quả (a) Phổ UV−vis, (b) Hình ảnh TEM của keo bạc
TẠP CHÍ DƯỢC HỌC - 2/2019 (SỐ 514 NĂM 59)
tâm 6000 vòng/phút trong 5 phút, lọc lớp dịch trong qua
màng lọc 0,45 µm, chấm sắc ký.
Chuẩn bị dung dịch keo bạc: Theo [6-7], có cải tiến
[2]
như sau: lấy 194 ml nước cất được đun nóng đến
100 oC dưới sinh hàn hồi lưu có khuấy từ mạnh. Sau
khi sôi, thêm từng giọt lần lượt 2 ml dung dịch AgNO3
1 M và 4 ml dung dịch natri citrat 1 %. Tiếp tục, đun hồi
lưu trong 40 phút, sau đó để nguội đến nhiệt độ phòng.
Bảo quản trong tủ lạnh, dùng trong thời gian 6 tháng.
Phương pháp TLC-SERS: Gồm pha tĩnh TLC
silica gel 60 F254 với kích thước (20×10 cm); thể tích
mẫu 5 µl, hệ dung triển khai ethyl acetat-isopropanol-
amoniac 25% (45:5:2,6), thời gian triển khai 20 phút,
vết sildenafil tách hoàn toàn khỏi nền dược liệu, vết
gọn, màu đen phát hiện dưới đèn UV 254 nm với Rf
là 0,21 [3]. Nhỏ 1,5 µl dung dịch keo bạc lên vết được
đánh dấu có Rf tương đương với sildenafil.­ Phát hiện
vết bằng máy Raman cho tín hiệu tán xạ Raman tăng
cường bề mặt (SERS) bằng tia laser 632,8 nm, thời
gian chiếu tia laser 60 giây, vật kính phóng đại 50 lần.
Thẩm định phương pháp theo AOAC.
Phương pháp LC-MS/MS: Dựa trên phương pháp
của Lee E. E và CS [5] với một số cải tiến. Sildenafil
được tách bằng cột UltraII C18 (100 mm × 2,1 mm; 1,9
µm), pha động gồm acid formic 0,1 % trong nước (A)
và acid formic 0,1 % trong acetonitril (B); tỉ lệ pha động:
gradient (0 - 7 phút, 30 % B; 7 phút, 70 % B; 8,5 phút,
30 % B; 12 phút, 30 % B) thể tích tiêm mẫu 2 µl, tốc
độ dòng 0,3 ml/phút, thời gian 12 phút. Chất phân tích
được phát hiện bằng detector MS/MS với nguồn ion
hóa ESI (+), mảnh mẹ có m/z là 475,2 và 2 mảnh con
là 100,3 và 283,0; tỉ lệ 2 mảnh con 100,3 và 283,0 lần
lượt là 76,3 ± 20 %; 23,7 % ± 20 %.
Kết quả nghiên cứu
Xây dựng phương pháp định tính sildenafil
bằng TLC-SERS
Tối ưu hóa keo bạc
Khảo sát phổ UV và hình ảnh kích thước bằng kính
hiển vi điện tử truyền qua (TEM) của dung dịch keo bạc.
75
l Nghiên cứu - Kỹ thuật
Hình 1 (a) cho thấy kết quả cực đại UV của keo bạc
là 417 nm. Kết quả phổ UV tương ứng với các hình ảnh
TEM của keo bạc ở hình 1.b. Từ ảnh TEM cho thấy
kích thước hạt trung bình khoảng gần 30 nm, và sự
phân bố kích thước hạt được thể hiện như đồ thị nhỏ
bên trong ảnh TEM. Có thể thấy hình dạng hạt Ag có
dạng cầu và khá đồng đều, các tính chất này rất phù
hợp cho việc hình thành “hot spots”.
Xác định các đỉnh đặc trưng của sildenafil
Để xác định các đỉnh đặc trưng của sildenafil đã tiến
hành đo Raman của mẫu sildenafil bột chuẩn, sildenafil-
MeOH-Ag và Ag-MeOH để xác định chính xác hơn. Phổ Hình 2. Phổ Raman của keo bạc (màu đen), bột sildenafil
(màu xanh) và phổ SERS của dung dịch sildenafil (màu đỏ)
Raman của chúng được thể hiện ở hình 2.

Hình 3. Phổ SERS của sildenafil với (a) phổ của sildenafil với nồng độ dung dịch tăng dần.
Hình ảnh mở rộng tại các đỉnh đặc trưng: (b) 1232 cm-1, (c) 1580 cm-1
Phổ SERS của sildenafil trong methanol ở các nồng
độ khác nhau từ 0,02-0,2 mg/ml chấm trên bản mỏng
TLC được trình bày ở hình 3 (a) với một số đỉnh lý thuyết
của sildenafil. Kết quả cho thấy cường độ đỉnh Raman
đặc trưng cho sidenafil giảm khi giảm nồng độ. Chẳng
hạn ở đây xét hai đỉnh cao nhất đặc trưng là 1232 và
1580 cm-1 được phóng đại để quan sát được thể hiện
ở hình 3 (b, c). Các đỉnh đặc trưng của sildenafil ở các
nồng độ khác nhau có các đỉnh dao động như sau 1232
± 1, 1268 ± 2, 1485 ± 1, 1529 ± 2, 1580 ± 1 cm-1, với dao
động tỷ lệ so với đỉnh 1232 cm-1 tương ứng lần lượt 1,0;
0,33 - 0,36; 0,24 - 0,26; 0,56 - 0,70; 1,56 - 2,01.
Thẩm định phương pháp định tính sildenafil
bằng TLC-SERS
Độ chọn lọc
Phân tích và ghi nhận các phổ SERS đồng thời 3
mẫu gồm sildenafil chuẩn, mẫu placebo (các dạng viên
nang, viên nén, cao thuốc) và mẫu placebo thêm chuẩn.
Kết quả cho thấy trên sắc ký đồ của mẫu nền thêm
chuẩn xuất hiện vết có Rf và màu sắc tương đương
với vết thu được trên sắc ký đồ của mẫu chuẩn (Rf
của sildenafil là 0,21). Trên sắc ký đồ của mẫu placebo
không xuất hiện vết tương ứng về vị trí với vết của các
chất phân tích. Sau đó, nhỏ keo bạc lên vị trí vết; thu
nhận phổ SERS của các vết cho thấy sildenafil có các
tín hiệu đặc trưng tái lặp quanh các dịch chuyển SERS
chính của chất chuẩn. Nền mẫu ảnh hưởng không
đáng kể đến vị trí các đỉnh đặc trưng của sildenafil,
riêng đỉnh 1398 cm-1 ở phổ nền mẫu viên nang làm
thay đổi đáng kể, dao động đỉnh rộng nên không còn
là đỉnh đặc trưng để nhận biết hoạt chất trong nền mẫu
hình 4. Như vậy, các đỉnh đặc trưng của các chế phẩm
đông dược có trộn lẫn sildenafil là 1232 ± 1, 1268 ± 2,
1485 ± 1, 1529 ± 2, 1580 ± 1 cm-1.
Hình 4. Phổ SERS của 3 vết: b) sildenafil (spot 1), sildenafil
trong nền nang (spot 2), nền nang (spot 3)
Các đỉnh đặc trưng của sildenafil là 1232
cm-1 (nsSO2+vC-N), 1268 cm-1 (vC-N), 1529 cm-1
(dNH+dCH), 1580 cm-1 (vòng thơm C=C). Các đỉnh
1580, 1485 cm-1 đặc trưng của sildenafil bằng phương
pháp TLC-SERS được lặp lại so với đỉnh đặc trưng của
sildenafil chuẩn và các mẫu viên tân dược, các đỉnh
1232, 1268, 1529 cm-1 có sự sai lệch không đáng kể
so với nghiên cứu của Đặng Thị Ngọc Lan [1], do các tia
kích thích có bước sóng khác nhau.
Giới hạn phát hiện (LOD): Pha dung dịch chuẩn
của sildenafil citrat có nồng độ 300; 200; 100; 50; 20;

76 TẠP CHÍ DƯỢC HỌC - 2/2019 (SỐ 514 NĂM 59)

l Nghiên cứu - Kỹ thuật
13,4; 5 µg/ml. Thêm 1 ml các dung dịch trên vào bột
nền mẫu trắng với lượng khoảng 1/2 liều dùng, trộn
đều. Xử lý mẫu và tiến hành phân tích, tín hiệu các đỉnh
đặc trưng của sildenafil ở nồng độ 13,4 µg/ml (tương
đương 67 ng/vết) vẫn có thể phát hiện được. Do đó,
LOD của sildenafil là 67 ng/vết.
Ứng dụng phương pháp
Ứng dụng phương pháp để phân tích 24 mẫu
chế phẩm đông dược thu thập được. Các mẫu chế phẩm
được xử lý theo quy trình và phân tích bằng TLC – SERS
với các điều kiện đã chọn. Kết quả thu được cho thấy
trên sắc ký đồ TLC của 24 mẫu chế phẩm Đông dược
được khảo sát, phát hiện có 06 mẫu VNP03, VNP09,
VNP10, VNP15, VNP24, VNP25 có vết tương ứng tại Rf
của sildenafil chuẩn. Trên phổ SERS của 06 vết nghi ngờ
cho kết quả ở hình 5, bảng 1 như sau:

a b
Hình 5. Phổ SERS của (a) các mẫu dương tính với sildenafil;(b) mẫu nghi ngờ có sildenafil dựa vào Rf tương ứng 0,21
Bảng 1. Bảng các đỉnh đặc trưng và tỉ lệ cường độ SERS ở các đỉnh của các mẫu dương tính sildenafil
VNP03 Raman shift (cm-1) 1232 1268 1485 1530 1581
Tỉ lệ 1,00 0,33 0,23 0,60 1,77
VNP09 Raman shift (cm-1) 1231 1268 1485 1530 1579
Tỉ lệ 1,00 0,29 0,27 0,70 1,83
VNP15 Raman shift (cm-1) 1232 1268 1485 1530 1579
Tỉ lệ 1,00 0,30 0,23 0,71 1,90
VNP24 Raman shift (cm-1) 1231 1268 1485 1530 1580
Tỉ lệ 1,00 0,36 0,23 0,56 1,67
VNP25 Raman shift (cm-1) 1231 1268 1485 1530 1579
Tỉ lệ 1,0 0,36 0,25 0,56 1,76
Nhận xét: Trong 6 mẫu nghi nghờ có chứa sildenafil sildenafil, 5 mẫu VNP03, VNP09, VNP15, VNP24,
thì có 5 mẫu gồm VNP03, VNP09, VNP15, VNP24, VNP25 cho mảnh ion mẹ có m/z là 475,2 và 2 mảnh
VNP25 cho tín hiệu SERS có các đỉnh đặc trưng trùng con 100,3 và 283,0 có tỷ lệ đạt 76,3 % ± 20 %; 23,7 %
với các đỉnh đặc trưng của sildenafil chuẩn với tỉ lệ các ± 20 % đáp ứng yêu cầu số điểm IP = 4 cho phép khẳng
đỉnh nằm trong ngưỡng dao động. Mẫu VNP10 không định sự có mặt của sildenafil. Mẫu VNP10 nghi ngờ
xuất hiện đỉnh nào trùng với các đỉnh đặc trưng của dương tính theo TLC cũng đã được kết luận âm tính
sildenafil (hình 5b), nghĩa là, nếu chỉ kết luận bằng so như kết quả TLC-SERS. Tất cả các kết luận âm tính và
sánh Rf và màu sắc vết như trong phương pháp TLC dương tính qua phân tích LC-MS/MS đều tương đồng
truyền thống mà không có sự hỗ trợ của SERS, mẫu với kết quả thu được khi phân tích 24 mẫu thử nghiên
VNP10 sẽ bị kết luận dương tính giả. Như vậy, phương cứu bằng phương pháp TLC-SERS. Kết quả này minh
pháp TLC – SERS đã khẳng định được 5 mẫu dương chứng cho tính đặc hiệu và độ tin cậy của phương
tính với sildenafil trong tổng số 24 mẫu chế phẩm được pháp TLC-SERS vừa xây dựng.
khảo sát, đồng thời cũng tránh được kết luận dương
tính giả với mẫu VNP10. Tác giả Hu. X [4] đã tiến hành Kết luận
phát hiện 6 chất nhóm PDE-5 trong đó có sildenafil Nghiên cứu đã phân tách sildenafil trong 3 nền
bằng TLC-SERS, nhưng khảo sát trên 50 chế phẩm mẫu chế phẩm Đông dược viên nang, viên hoàn, cao
Đông dược chưa phát hiện mẫu dương tính sildenafil. thuốc; dựa vào Rf của sildenafil rồi nhỏ keo bạc, chiếu
Phương pháp sắc ký khối phổ LC-MS/MS để tia laser trong 60 giây, thu nhận được phổ SERS với
kiểm chứng kết quả của TLC-SERS các đỉnh đặc trưng của sildenafil bằng phương pháp
Tiến hành pha loãng các dung dịch mẫu thử phân TLC-SERS. Phương pháp đã được thẩm định theo
tích bằng TLC - SERS và tiêm vào hệ thống LC-MS/ AOAC, có giới hạn phát hiện là 67 ng/vết, và đã được
MS. Kết quả cho thấy 19/24 mẫu không phát hiện được kiểm chứng song song với phương pháp LC-MS/MS.

TẠP CHÍ DƯỢC HỌC - 2/2019 (SỐ 514 NĂM 59) 77

l Nghiên cứu - Kỹ thuật
Đây là phương pháp mới được phát triển tại Việt Nam,
đã thành công phát hiện 5 mẫu dương tính với sildenafil
trong 24 mẫu chế phẩm Đông dược đang lưu hành trên
thị trường, mở ra nhiều triển vọng trong ứng dụng phát
hiện các chất trộn trái phép trong chế phẩm Đông dược.
Tài liệu tham khảo
1. Đặng Thị Ngọc Lan, Đoàn Cao Sơn, Thái Nguyễn Hùng
Thu (2016), ‘’Nghiên cứu xác định bộ dịch chuyển Raman cơ
bản của sildenafil, ibuprofen và lamivudin để sàng lọc nhanh
thuốc giả’’, Tạp chí Dược học số 483, tr. 16-20.
2. Đào Thị Cẩm Minh, Lê Văn Vũ và CS. (2018), Tạp chí
Dược học, số 502, tr. 23-27.
3. Đào Thị Cẩm Minh, Nguyễn Thị Thanh Huyền và CS.
(2018), Tạp chí phân tích Hóa, Lý và Sinh học, 23(5), tr. 11-19.
4. Hu. X., Fang. G., Han. A., et al. (2017), ‘’Rapid detection
of six phosphodiesterase type 5 enzyme inhibitors in health
care products using thin-layer chromatography and surface
enhanced Raman spectroscopy combined with BP neural
network’’, J. of Separation Science, pp. 1-28.
5. Lee. E. S., Lee. J. H., Han. K. M., et al. (2013),
‘’Simultaneous determination of 38 phosphodiestrase-5
inhibitors in illicit erectile dysfunction products by liquid
chromatography–electrospray ionization-tandem mass
spectrometry’’, J. of Pharm. and Biomedical Analysis, 83, pp.
171-178.
6. Lee. P.C., Meisel. D., (1982), ‘’Adsorption and Surface-
Enhanced Raman of Dyes on Silver and Gold Sols’’, The J. of
Physical Chemistry, 86(17), pp. 3391-3395.
7. Meng W., Hu F., Jiang X., Lu L., (2015), ‘’Preparation
of silver colloids with improved uniformity and stable surface-
enhanced Raman scattering’’, Nanoscale Res Lett, 10, pp. 34.

(Ngày nhận bài: 19/12/2018 - Ngày phản biện: 09/01/2019 - Ngày duyệt đăng: 12/02/2019)

Chiết xuất, phân lập một số saponin từ lá cây đinh lăng

(Polyscias fruticosa (L.) Harm) trồng tại An Giang
Đỗ Văn Mãi1,2*, Nguyễn Tấn Phát3,4, Trần Công Luận2
Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh, 2Trường Đại học Tây Đô
1

3
Học viện Khoa học & Công nghệ - Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam
4
Viện Công nghệ Hoá Học- Viện KH&CN Việt Nam
*E-mail: dvmai@tdu.edu.vn

Summary
From the leaves of Polyscias fruticosa (L.) Harms (Araliaceae) cultivated in An Giang Province (South Vietnam), three
triterpene saponins - ladyginoside A (1), 3-O-[β-D-glucopyranosyl-(1à4)]-b-D-(6-O-methyl)glucuronopyranosyloleanolic acid
(2), 3-O-b-D-glucuronopyranosyloleanolic acid 28-O-β-D-glucopyranosyl ester (3) - were characterized and isolated by
various chromatographic methods. Their structures were elucidated by NMR (1D and 2D-NMR) in reference to the literature.
Keywords: Polyscias fruticosa, Araliaceae, ladyginosid A, 3-O-[β-D-glucopyranosyl-(1à4)]-b-D-(6-O-methyl)
glucuronopyranosyloleanolic acid, 3-O-b-D-glucuronopyranosyloleanolic acid 28-O-β-D-glucopyranosyl ester.

Đặt vấn đề
Cây đinh lăng có tên khoa học là Polyscias
fruticosa (L.) Harms, thuộc họ Nhân sâm (Araliaceae) là
một cây thuốc quý được sử dụng nhiều để làm thuốc
ở Việt Nam. Theo chuyên luận Dược điển Việt Nam thì
đinh lăng có tác dụng bổ khí, lợi sữa, giải độc; điều trị
suy nhược cơ thể và suy nhược thần kinh, tiêu hóa kém [1].
Đinh lăng có chứa 2 nhóm hợp chất chính và quan trọng là
hợp chất saponin [2-3] và polyacetylen [4]. Nhiều tác giả đã
phân lập được hơn 12 saponin triterpen [3,5-7] và 5 hợp
chất polyacetylen [4] trong lá và rễ đinh lăng. Bài báo này
trình bày kết quả phân lập và xác định cấu trúc 3 saponin
triterpen từ cao n-butanol của lá cây đinh lăng.
Nguyên liệu và phương pháp
Nguyên liệu
Lá cây đinh lăng (Polyscias fruticosa (L.) Harms)
được cung cấp bởi Trạm Bảo vệ thực vật Tịnh Biên,
trồng tại huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang tháng 11 năm
2016, loại cây 3 năm tuổi. Căn cứ vào đặc điểm hình
thái của mẫu nghiên cứu, sử dụng khóa phân loại chi
Polyscias, đối chiếu với các tiêu bản và bản mô tả loài
theo TLTK và được PGS.TS. Trần Công Luận định danh
xác định tên khoa học là Polyscias fruticosa (L.) Harms.
Phương pháp xác định cấu trúc và chiết xuất
Phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) được ghi trên
máy Bruker AM500 FT-NMR spectrometer (500 MHz).
Sắc ký lớp mỏng (TLC) được thực hiện trên bản nhôm
silica gel Merck-GF60F254 tráng sẵn (Merck, Đức). Sắc
ký cột pha thường dùng silica gel 60, Merck (0,040-
0,063 mm), silica gel pha đảo RP - 18 (30 - 50 µm) và
diaion HP-20.
Bột lá cây đinh lăng (859,375 g) được chiết kiệt với
ethanol 96 % lọc bỏ bã, phần dịch chiết được cô loại
dung môi dưới áp suất thấp thu được cao thô EtOH

78 TẠP CHÍ DƯỢC HỌC - 2/2019 (SỐ 514 NĂM 59)