DİŞ ANATOMİSİ VE

FİZYOLOJİSİ
2019-2020 Eğitim Öğretim Yılı
Öğr. Gör. Dr. Deniz Yılmaz
deniz.yilmaz@alanya.edu.tr
Dersin Amacı
• Dişhekimliğinde kullanılan temel terimlerin
öğrenilmesi
• Dişlerin morfolojik yapılarının öğrenilmesi
• El yeteneğinin geliştirilerek protez derslerinin alt
yapısının oluşturulmasıdır.
Diş
Sindirim sisteminin başlangıcında, besinlerin
kesilmesi, ufalanması, koparılması ve çiğnenmesi
gibi beslenme işlevinin yerine getirilmesinde önemli
bir rol oynar. Ayrıca yutkunma, estetik, konuşmaya
yardımcı olma gibi işlevleri de vardır. Kendini
destekleyen dokuların korunmasında ve gelişmesinde
de oldukça önemlidir.
Terminoloji
•Dens: Diş

•Dentes: Dişler

•Dental: Dişle ilgili olan

•Dentisyon: Ağız boşluğu içerisinde yer alan tüm

dişlerdir. Dişlenme olarak da adlandırılır.
 Alt çene kemiği
Latince “mandibula”
tek parça at nalı şeklinde bir
kemiktir
Mandibüler: Alt çene kemiğine ait, alt çene
kemiğiyle ilgili
Örn. Mandibüler diş
 Üst çene kemiği
Latince “maxilla”
iki parçadan oluşur.
Bu kemikler orta eksende
birleşir.
 Maxiller: Üst çene
kemiğine ait, üst çene
kemiğiyle ilgili.

Örn. Maxiller diş

 Ağız boşluğu (Cavum Oris): İki bölümden oluşur.

1. Vestibulum Oris (Ön Ağız Boşluğu):

2. Cavum Oris Proprium (Esas Ağız Boşluğu):

1. Vestibulum Oris (Ön Ağız Boşluğu): Alt ve üst
çene dişleri temas durumunda iken; önde
dudaklar, yanda yanaklar ve iç kısımda alt ve üst
diş arkları ile çevrili boşluktur.
2. Cavum Oris Proprium (Esas Ağız Boşluğu): Alt
ve üst çene dişleri temas durumunda iken, önde ve
yanlarda alt ve üst diş arklarının iç yüzü, altta dil
ve ağız tabanı, yukarıda sert ve yumuşak damak,
arkada Isthmus Faucium (yutak) ile çevrili
boşluktur.
Dişler maxilla ve mandibulada
alveolar kemik adı verilen
kısımda bulunur.

Alveolar kemikte dişlerin

bulunduğu boşluklara

alveolus dentales

(alveoler boşluk) adı verilir.

Alveoler kemik, maksiller ve
mandibuler kemiğin, dişlerin
köklerini kaplayan kısmıdır.

Alveoler kemiğin en tepe

noktasına alveoler kret denilir.

Komşu iki diş birbirinden

interdental septa ile ayrılır

Çok köklü dişlerin kökleri ise

birbirinden interradiküler
septalar ile ayrılır.
Alveoler kret

İnterdental septa

İnterradiküler
septa

Alveol
erkemik
 Dişlerin Adları ve Formülleri
Kesici Dişler (İnsizör) (dens incisivus)
Köpek dişleri (Kanin veya cuspid) (dens caninus)
Küçük Azı (premolar veya bicuspid) (dens
premolaris)
Büyük Azı (Molar veya multicuspid) (dens molaris)
 •Dişlerin yarım elips şeklindeki dizilimine
Dental Ark denilir. Maxillada yer alan dişlerin
oluşturduğu ark Maxiller Ark ( arcus dentalis
maxillaris), mandibulada yer alan dişlerin
oluşturduğu ark ise Mandibuler Ark (arcus
dentalis mandibularis) olarak isimlendirilir.
Dental arkta dişler ön grup dişler ve arka grup
dişler olarak 2 ye ayrılır.
Ön gurup dişler anterior, arka gurup dişler
posterior dişler olarak isimlendirilir.
 Diş Arkı (Diş Kavsi)

Ön Grup Dişler

Arka Grup Dişler

 Ön Dişler (Dentes Anteriores)

Kesici dişler: Santral +

Lateral

Köpek Dişleri : Kanin

 Arka Grup Dişler (Dentes Posteriores)

Küçük Azı Dişleri:

Premolar

Büyük Azı Dişleri: Molar

Diş arkları üç gelişim etabında değerlendirilir.

1. Süt dişlenme dönemi

(Dens deciduus, Dens lacteus)

2. Karışık dişlenme dönemi

(mixeal dentisyon)

3. Sürekli Dişlenme

(Dens permanens)
Süt Dişleri
İntrauterin 6. haftasında
oluşur.

İntrauterin 3 – 4. ayında
şekillenir.

Doğumdan sonraki 6-7. ayda

ağızda görülür.

Süt dişi arkı 2 yaşında

tamamlanır.
 Süt Dişleri
4 Kesici Diş
2 Köpek Dişi
4 Büyük Azı Dişi
Karışık Dişlenme (Miks Dentisyon)
6 – 12 yaş arasındaki dişlenme
dönemidir.
 Sürekli Dişleri
Doğumdan sonraki 3-4. ayda şekillenir.
İlk diş 6 yaşında sürer.
12 yaşında diş arkı tamamlanır.
 Sürekli Dişleri

4 Kesici Diş
2 Köpek Dişi
4 Küçük Azı Dişi
6 Büyük Azı Dişi
 Daimi Dişler Süt Dişleri
(Dentes Permanentes) (Dentes Deciduo)
Süt Dentisyon
2 1 2
I C M
2 1 2

Daimi Dentisyon
2 1 2 3
I C P M
2 1 2 3
Dişlerin ve Çevre Dokuların
Morfolojileri
 Dişin Bölümleri

Corona Dentis
(diş kronu)

Collum Dentis
(Diş Kolesi-Diş boynu)

Radix Dentis
(Diş Kökü)
 Furkasyon ve Apeks
Bifurkasyon
Alanı

Kök Apeks
Gövdesi (Apical
Trifurkasyon foramen)
Alanı
 Collum Dentis (Diş Boyunu)
Kron en dışta mine dokusu, kök ise sement dokusu ile örtülüdür. Bu
iki bölümün birleşim yerine serviks (kole, collum) denilir.
Servikal çizgi: Mine-sement birleşim yerinde ki çizgidir. Anatomik
kronu anatomik kökten ayırır. Fasial ve lingual yüzeylerde kök
yönüne, proksimal yüzeylerde kron yönüne bir eğri çizer.

Diş Kolesi

Servikal
Çizgi
 Anatomik kron ve kök tanımı
Anatomik kron; dişin mine ile örtülü olan,
Anatomik kök; dişin sement ile örtülü olan kısmıdır.
Klinik kron; dişin ağız içinde görünen kısmını,
Klinik kök; dişin dişetleri ile alveol kemiği içinde kalan, görünmeyen
kısmını ifade eder.
 Diş Dokuları
Sert Dokular Yumuşak
Mine Dokusu ( Substantia adamantina dentis) Dokular
Sement Dokusu ( Substantia ossea dentis) Pulpa Dokusu
Dentin Dokusu ( Substantia eburnea dentis)
 Mine
Tüm diş anatomik kronunu kaplar. Diş
kronlarının oklüzal ve insizal bölgelerinde kalın
olarak şekilenen mine dokusu servikale
inildikçe incelir ve mine sement sınırında
servikal çizgiyi şekillendirerek sonlanır.

mine
 Dentin
Kron ve kök bölümünde yer yer kalınlaşıp incelerek
pulpa dokusunu çevreler. Diş kronu bölgesinde mine
dokusu ile diş kökleri bölgesinde ise sement dokusu
ile örtülerek dış ortama kapatılır. Diş pulpasını
korumanın yanı sıra diş minesine de desteklik yapar.

dentin
 Sement
Dişin anatomik kök dentinini kaplayan kemik benzeri
yapıda özel bir sert dokudur. Bir taraftan kök dentini diğer
taraftan periodontal membran ile ilişkilidir. Kök
apekslerinde ve çok köklü dişlerin bifurkasyon ve
trifurkasyon bölgelerinde kalın tabakalar halinde
şekillenir.

sement
 Pulpa
Kron ve kökün merkezindeki pulpa kavitesi
adı verilen boşluk içindeki yumuşak (kalsifiye
olmamış) dokudur. Pulpa kavitesinin bir kronal
kısmı (pulpa odası) bir de kök kısmı (kök
kanalı, pulpa kanalı) vardır.

Pulpa odası

Kök
kanalı
Dişin Tutucu Dokuları Periodonsiyum
Diş Eti (Gingiva)
Diş – Dişeti Bağlantısı (dentogingival bağlantı)
Periodontal Membran (periodontal ligament)
Sement Dokusu
Alveol Kemiği
Dişeti (gingiva); Her iki çenede alveoler kemiği örten
ve dişlerin kolesini sıkıca çevreleyen fibröz bir
dokudur. Dişlere destek, koruma ve estetik sağlar.
Diş-Dişeti bağlantısı; Dişetinin, dişin kole kısmında
mine ve sementin birleşme yerinde dişe tutunduğu
kısımdır.
Periodontal membran (ligament); Diş kökünü
çepeçevre saran ve dişin alveol kemiğine tutunmasını
sağlayan fibröz bağ dokusudur. İçerisinde kollojen
lifler, damarlar, sinirler ve çiğneme fonksiyonunun
nöromüsküler kontrolünü sağlayan derin duyu ve
basınç reseptörleri bulunur
Dişlerin Morfolojileriyle İlgili
Kavramlar
Dişlere Ait Yüzeyler
Dişlere Ait Kenarlar
Dişlere Ait Köşeler
Dişlere Ait Yüzeyler
➢ LABİAL YÜZ
➢ BUKKAL YÜZ
➢ VESTİBÜLER YÜZ
➢ FASİAL YÜZ
➢ LİNGUAL YÜZ
➢ ORAL YÜZ
➢ APROKSİMAL YÜZ
➢ MEZİAL YÜZ
➢ DİSTAL YÜZ
➢ KONTAKT (TEMAS -
DEĞİM) YÜZEYİ
➢ İNSİZAL YÜZ
➢ OKLÜZAL YÜZ
 Labial Yüz

Alt ve üst çene ön dişlerin dudağa bakan yüzeyleridir.

 Bukkal Yüz
Alt ve üst çene arka dişlerin yanağa bakan
yüzeyleridir.
 Vestibuler Yüz
Alt ve üst çene dişlerinin vestibulum orise
bakan yüzeyleridir.
 Fasial Yüz
Alt ve üst çene dişlerinin yüze (sima-çehre) bakan
yüzleridir.
 Lingual Yüz
Alt çene dişlerinin dile bakan yüzleridir
 Palatinal Yüz

Üst çene dişlerinin damağa bakan yüzleridir.

 Oral Yüz
Alt-üst çene dişlerinin cavum oris propriuma bakan
yüzleridir
 Aproksimal Yüz
PROKSİMAL YÜZ
İNTERPROKSİMAL YÜZ
ARA YÜZ
Birbirine komşu olan dişlerin
komşuluk yaptıkları yüzleridir.
Orta Eksen (Orta Hat- Median Eksen)
Mezial Aproksimal Yüz

Dişlerin orta hatta yakın yan

yüzüdür
Distal Aproksimal Yüz

Dişlerin orta hattan uzak olan yan

yüzüdür
 Kontakt Yüzeyi

Birbirine komşu olan dişlerin yan yüzleri

ile birbirlerine değim yaptıkları alanlardır.
 İnsizal Yüz
Keser dişlerin labial ve lingual/palatinal yüzlerinin
çiğneme düzleminde birleşerek oluşturdukları
yüzlerdir.
 Okluzal Yüz
Arka grup dişlerin bukkal, lingual/palatinal, mezial
ve distal yüzlerinin çiğneme düzleminde birleşerek
oluşturdukları alanlardır.
 Okluzyon
Alt ve üst çene dişlerinin insizal-okluzal yüzleriyle
gerçekleştirdikleri temas ilişkisine okluzyon denir.
 Terim Birleştirme
Dişlerin yüzeylerine veya kenarlarına verilen mesial, labial,
insizal gibi isimler birleştirilerek diş üzerinde herhangi bir yön,
kenar veya köşe anlatılabilir. Kenar kendisini oluşturan iki
yüzeyin, köşe ise kendisini oluşturan üç yüzeyin adları
birleştirilerek tanımlanır.
Terim birleştirmede şu sıra izlenir:
• Mesial
• Distal
• Labial, bukkal,fasial ve vestibül
• Lingual ve palatal
• Servikal
• İnsizal ve oklüzal

68
 Dişlere Ait Kenarlar
Ön Grup Dişlerdeki Kenarlar:
Arka Grup Dişlerdeki Kenarlar:
 Dişlere Ait Köşeler
Ön Grup Dişlerdeki Köşeler:
Arka Grup Dişlerdeki Köşeler:
 Yüzeydeki Oluşumların Morfolojileri
Çıkıntı (yükselti) Tarzındaki Oluşumlar
(dişin pozitif okluzal yüz elemanları)

Çöküntü (girinti) Tarzındaki Oluşumlar

(dişin negatif okluzal yüz elemanları)
 Çıkıntı Tarzındaki Oluşumlar
Tüberkül
Sırt (ridge)
Kenar Sırtlar (marginal ridge)
Üçgensel Sırt ( triangular ridge)
-- Transvers Sırt
-- Oblik Sırt
Oklüzal Tabla
Singulum
Ekvator Ekseni
 TÜBERKÜL
Bir dişi oluşturan lobların gelişimi ile oluşan
dışbükey formda çeşitli büyüklük ve şekilde
çıkıntılı alanlardır.
 SIRT (RIDGE)
Bir dişin kronunun çeşitli yüzeylerinde yer alan
Mezio-distal yönde ve vestibülo-lingual yönde
dışbükey formda şekillenmiş olan doğrusal
çıkıntılı alanlardır.

Tüberkülleri Şekillendiren Sırtlar

Oklüzal (Lingual) Yüzleri
Şekillendiren Sırtlar
 SIRT (RIDGE)
TÜBERKÜLLERİ ŞEKİLLENDİREN
SIRTLAR
Bukkal Sırt veya Lingual (Palatinal) Sırt
Mezial Sırt Distal Sırt
Üçgensel (Triangular) Sırt
ÜÇGENSEL SIRT (TRIANGULAR
RIDGE)
Küçük ve büyük azı dişlerinin tüberkül
tepesinden oklüzal yüzün merkezine doğru
uzanan dışbükey formdaki doğrusal
çıkıntılardır.
 SONLANMAYAN ÜÇGENSEL
SIRTLAR

TRANSVERS SIRT OBLİK SIRT

 KENAR SIRTLAR (MARGINAL
SIRTLAR)
Kenar sırtlar da dişin kronunda yer alan doğrusal
yükseltilerdir.
 OKLUZAL TABLA
Tüberkül tepesinden başlayıp mezial ve distal
yönde uzanan sırtlar ile, oklüzal yüzün dişin
mezial ve distal yüzleri ile birleşmesi sonucu
şekillenen mezial ve distal kenar sırtlar bir dişin
“oklüzal tabla”sını oluşturur.
 SİNGULUM
Ön dişlerin lingual yüzlerinin kole bölgesinde yer
alan dışbükey lob formundaki oluşuma singulum
adı verilir.
 ÇÖKÜNTÜ TARZINDAKİ
OLUŞUMLAR
Fossa
Sulkus (sulcus)
Gelişim Oluğu (developmental groove)
Yan Oluklar (supplemental groove)
Pit
 FOSSA

Ön dişlerin lingual yüzlerinde, arka grup dişlerin ise oklüzal

yüzünde yer alan yuvarlak kenarlı, içbükey formdaki
düzensiz çukurcuklara fossa adı verilir.

Lingual/Palatinal Fossa
Oklüzal Fossa
*Merkezi(santral) Fossa
*Üçgensel (triangular) Fossa
-Mezial Üçgensel Fossa
-Distal Üçgensel Fossa
LİNGUAL/PALATİNAL FOSSA

Palatinal fossa

Lingual
fossa
OKLUZAL FOSSA
 SULKUS

Arka grup dişlerin oklüzal yüzünde tüberkül ve

kenar sırtların eğimlerinin bir açı altında birleşmesi
sonucu oluşan uzun vadi şeklindeki oluşumlardır.
 GELİŞİM OLUĞU
Dişlerin gelişim döneminde gözlenen lob
şeklindeki oluşumların birbirleriyle birleştikleri
alanlarda oluşan sığ oluk tarzındaki girintilere
gelişim oluğu adı verilir.
 YAN OLUKLAR
Oklüzal yüzde gelişim oluklarından ayrılan ve
tüberküllerin iniş yüzeylerinde yer alan, kısa ve sığ
çizgisel formda, kesitleri genelde yuvarlak veya
“U” şeklindeki girintilere yan oluk adı verilir.
 PİT
Arka grup dişlerin oklüzal yüzünde gelişim
oluklarının kesiştiği yerlerde görülen iğne ucu
şeklindeki sivri çukurcuklara pit adı verilir.
 Diş Embrasürleri
Komşu dişler temasta iken, her bir kontakt alanını
çevreleyen üçgen boşluklardır. Bunlar;
• İnsizal embrasür
• Oklüzal embrasür
• Gingival embrasür
• Bukkal embrasür
• Lingual embrasür

92
93
YAPAY BÖLÜNMELER

➢ Kron ve kök yatay yönde

➢ Kron ve kök dikey yönde.
YATAY YÖNDEKİ BÖLÜNME
LABİAL (BUKKAL)- LİNGUAL
YÜZDE
 YATAY YÖNDEKİ BÖLÜNME
MEZİAL veya DİSTAL ARA YÜZDE
DİKEY YÖNDEKİ BÖLÜNME
LABİAL (BUKKAL)- LİNGUAL
YÜZDE
 DİKEY YÖNDEKİ BÖLÜNME
MEZİAL veya DİSTAL ARA YÜZDE
• Kurvatür; Eğri demektir. Örneğin servikal çizgi
kurvatürü
• Kurvatür kreti; Bir eğrinin yatay veya dikey eksene
göre tepe noktasıdır. Ör; mesial servikal çizginin
kurvatür kreti

• Kontur; Dış sınır anlamına gelir. Ör; bukkalden

bakıldığında kronun mesial sınırından söz edilebilir
• Kontur kreti; Dış çizgiyi oluşturan eğrinin yatay veya
dikey eksene göre tepe noktasıdır

99
DİŞLERDEKİ METRİK
KAVRAMLAR
KRON BOYU
KÖK BOYU
MEZİO-DİSTAL ÇAP
LABİO(BUKKAL)-LİNGUAL
ÇAP
DİŞ BOYU
SERVİKAL ÇİZGİ KURVATÜR
MİKTARI
 KRON BOYU
Bir dişin servikal çizgi ile insizal kenar (arka grup
dişlerde oklüzal yüz) arasındaki dikey yöndeki
boyutuna kron boyu adı verilir. Bu kavrama aynı
zamanda “anatomik kron boyu” adı verilir.
 KÖK BOYU

Bir dişin servikal çizgi ile apeks arasındaki dikey

yöndeki boyutuna kök boyu adı verilir
 MEZİO-DİSTAL ÇAP

Bir dişin mezial ve distal yüzlerdeki en geniş

olduğu alanlar arasındaki yatay yöndeki boyuttur.

Kronun servikaldeki mesiodistal boyutu

Kronun meziodistal boyutu (kron

genişliği)
 LABİO(BUKKO)-LİNGUAL ÇAP
Bir dişin labial (arka grup dişlerde bukkal) ve
lingual yüzlerindeki en geniş olduğu alanlar
arasındaki boyuttur.

Kronun servikaldeki
labiolingual boyutu

Kronun labiolingual
(bukkolingual) boyutu (kronun
kalınlığı)
 DİŞ BOYU
Ön grup dişlerde insizal kenar ile apeks arasındaki
dikey yöndeki boyuttur. Arka grup dişlerde ise
oklüzal yüz ile apeks arasındaki dikey yöndeki
boyuta diş boyu adı verilir.
 SERVİKAL ÇİZGİ KURVATÜR
MİKTARI
Servikal çizginin labial ve lingual yüzeylerdeki
kurvatür kretleri ile
mezial (distal) yüzeydeki kurvatür kreti arasındaki
uzaklıktır.
 NOTASYONLAR
(Diş tanımlama sistemleri, Diş Formülleri)
Her bir dişin uzaydaki konumu belirlenecek şekilde
harf, rakam ya da simgeler ile belirlenmesine « diş
formülü» veya «dişlerin formüle edilmeleri» denir

Bu kapsamın içine; dişlerin fizyolojik konumları ile

patolojik durumlarının, uygulanan tedavi türlerinin, harf
ya da simgeler ile kısaltılarak belirtilmesi de girebilir

107
Hekimler arasında ve

hekim ile teknik eleman

arasında

mesleki iletişimde diş

formüllerinin, hataları en az
indirerek basit ve doğru bilgi
aktarımı açısından önemi
büyüktür
 Diş Formülleri
En çok uygulanan ve pratik değeri olan diş
formülleri;
- Chevron Sistemi
- International Sistem (A.D.A Sistemi)
- Avrupa Sistemi
- Zsigmond/ Palmer Sistemi
- Modifiye SistemI
- Modifiye Sistem II
- F.D.I Sistemi (Federation Dentaire
Internationale Sistemi)
Chevron sistemi

Daimi
dişler

Süt
dişleri

Sağ üst 2. küçük azı dişi: 5 Sağ üst süt birinci kesici diş: I

Sol üst sürekli 2. kesici diş: Sol üst süt birinci büyük azı dişi:
2 IV
110
International Sistemi
( A.D.A Sistemi)

111
 FDI
Sistemi

Sürekli
dişler

Sağ üst birinci küçük azı dişi :

14
Sol üst sürekli ikinci keser diş: 112

22
 FDI
Sistemi

Süt
dişleri

Sağ üst süt birinci kesici diş:

51
Sol alt süt kanin dişi: 73
Keywords
• Dentition • Incisor
• Occlusion • Central
• Maxilla - maxillary • Lateral
• Mandible –mandibular • Canine - cuspid
• Midline • Premolar – bicuspid
• Quadrant • Molar
• Anterior • Succedaneous
• Posterior • Eruption
• Medial • Exfoliation
• Lateral (direction) • Primary – deciduous – baby
• Permanent – adult • Vestibule
• Oral cavity
Malzeme listesi
• Beyaz önlük • Bol
• İsimlik • Bol kaşığı
• Muşamba (beyaz) • Pembe mum
• Alçı bıçağı • Zımpara kağıdı
• Mum spatülü • Sabit kalem
• Modelaj spatülü • Talk pudrası
• Üçgen spatül
• Kadın çorabı
• Beyaz sabun
Spatüller
Quiz