3

Araling Panlipunan
Ang Kaugnayan ng Heograpiya sa Uri
ng Pamumuhay

Ikatlong Markahan/Linggo 2
Intervention and Supplementary Enhancement Material (ISEM)

JUSTINE S.
LACADEN

Sangay ng mga Paaralan ng Benguet • Rehiyong Administratibo ng Cordillera

 Republika ng Pilipinas
Kagawaran ng Edukasyon
Rehiyong Administratibo ng Cordillera
Sangay ng mga Paaralan ng Benguet
Wangal, La Trinidad, Benguet

Pahina ng Karapatang-ari
2021

Isinasaad ng Batas Pambansa 8293, Seksiyon 176 ang ganito:

“Walang umiiral na karapatang-ari sa anumang likha ng Pamahalaan ng

Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pagpayag ng tanggapan ng ahensiya ng
pamahalaang lumikha nito para sa paggamit ng anumang likha upang pagkakitaan.
Ang naturang ahensiya o tanggapan ay maaaring maningil ng karampatang bayad.
Ang mga hiram na materyal gaya ng mga awit, kuwento, tula, larawan, pangalan at
tatak ng mga produkto, at iba pa na kasama sa modyul na ito ay pag-aari ng mga
lumikha nito. Naisagawa ang lahat ng paraan upang matukoy ang mga nagmamay-
ari ng mga materyal at makahingi ng pahintulot para sa paggamit nito. Hindi
inaangkin ng tagapaglimbag at mga manunulat ang pagmamay-ari ng mga ito.”

Ang materyal na ito ay inihanda para sa implementasyon ng K to 12

Curriculum sa pamamagitan ng Curriculum Implementation Division (CID). Maaari
itong kopyahin para sa layuning edukasyonal na may pagkilala sa mga pinagkunan
at paghingi ng pahintulot sa nagmamay-ari nito. Ang paghalaw o pagpapaunlad nito
ay maaaring gawin, ibigay lamang ang karampatang pagkilala sa orihinal na
lumikha. Hindi pinahihitulutan ang paghalaw ng anumang likha mula rito kung ang
layunin ay pangkomersiyo o pagkakakitaan.

Inilimbag ng:

Kagawaran ng Edukasyon
Tanggapan ng Sangay ng mga Paaralan ng Benguet
Curriculum Implementation Division

ii
 Paunang Salita

Ang Intervention and Supplementary Enhancement Material (ISEM) ay

proyekto ng Curriculum Implementation Division (CID), Sangay ng mga Paaralan ng
Benguet, Rehiyong Administratibo ng Cordillera bilang pagtugon sa implementasyon
ng K to 12 Curriculum.

Ang materyal sa pagkatuto ay pag-aari ng CID, Sangay ng mga Paaralan ng

Benguet, Kagawaran ng Edukasyon. Nilalayon nitong mataya ang pagganap ng mga
mag-aaral sa asignaturang Araling Panlipunan sa bawat baitang.

Petsa ng Paglikha : February 7, 2022

Lokasyon : Mating Mangosan Elementary School
Distrito ng Sablan
Disiplina : Araling Panlipunan
Baitang : 3
Uri ng Kagamitang : Gawaing Pampagkatuto
Pampagkatuto
Wika : Filipino
Markahan/Linggo : Ikatlong Markahan / Linggo 2
Kasanayang : Naipaliwanag ang kaugnayan ng heograpiya
Pampagkatuto/Koda sa pagbuo at paghubog ng uri ng pamumuhay
ng mga lalawigan at rehiyon.
AP3PKR-IIIa-2

iii
 Pagkilala at Pasasalamat

Ang tagapaglinang ay taos-pusong nagpapasalamat sa Poong Maykapal na

nagbibigay ng walang hanggang biyaya, suporta ng pamilya, kontribusyon at gabay
ng mga kasamahang guro at kaibigan upang maging matagumpay ang pagkakabuo
ng Intervention and Supplementary Enhancement Material na ito.

Pasasalamat at pagkilala din ang ibig iparating ng tagapaglinang sa mga

sumusunod na personalidad:

Mga Kasangkot sa Paglinang

Tagalinang: Justine S. Lacaden

Tagaguhit: Oliver N. Ngiwas (pangmukhang pahina)
Benieve Laquiao at Harley Bastian (icons)
Pag-aanyo: Pangalan
Tagasuri: Macarthy B. Malanes
Lupon ng mga Tagapamahala:
Gloria B. Buya-ao
Carmel F. Meris
Rizalyn A. Guznian, EdD
Marcelino S. Baldo
Macarthy B. Malanes
Sonia D. Dupagan, EdD
Antionette D. Sacyang
Melvin L. Alfredo

iv
 Talaan ng Nilalaman
Pahina
Pangmukhang Pahina I
Pahina ng Karapatang-ari Ii
Paunang Salita Iii
Pagkilala at Pasasalamat Iv
Talaan ng Nilalaman V
Alamin Natin 1
Sukatin Natin 2
Balikan Natin 3
Tuklasin Natin 4
Talakayin Natin 5–7
Palawakin Natin 8
Tandaan Natin 9
Ilapat Natin 10
Tayahin Natin 11-13
Talasanggunian 14-16

v
 Alamin Natin

Ang pagkatuto mo sa iba’t ibang kultura ng iyong rehiyon ang

maging daan sa pagkakakilanlang Pilipino. Dito mo nalalaman ang
mga magagandang katangiang dapat panatilihin ng mga Pilipino
dahil ito ay pamana ng lahi. Paano nabubuo ang pagkakakilanlang
Pilipino? Ano ang kaugnayan nito sa kultura at kabuhayan na
natutuhan mo?
Matutunghayan sa modyul na ito ang kaugnayan ng heograpiya
sa kabuhayan ng mga mamamayan sa Cordillera. Bilang isang
bulubunduking rehiyon na may saganang yamang-likas, mababatid
ang impluwensiya nito sa uri ng pamumuhay ng mga mamamayan.
Pagkatapos pag-aaralan ito, ang mag-aaral na tulad mo ay
inaasahang:
-Naipapaliwanag ang kaugnan ng heograpiya sa pagbuo at paghubog
ng uri ng pamumuhay ng mga lalawigan at rehiyon. AP3PKR-IIIa-2
 Sukatin Natin

Panuto: Piliin at bilugan ang tamang sagot.

1. Ito ay pag-aaral sa mga pisikal na katangian ng daigdig, iba’t ibang lugar
sa mundo at ang relasyon ng tao sa kanyang kapaligiran.
a. Heograpiya’
b. Kultura
c. Klima
d. Lokasyon
2. Ito ang kalipunan ng mga gawain ng tao, pamayanan at institusyong may
kaugnayan sa paglikha, pamamahagi, palitan at kunsumong mga
produkto.
a. Heograpiya
b. kabuhayan
c. Kultura
d. Lokasyon
3. Ito ang kaparaanan ng tao sa buhay kasama ang kuro o
opinyon ng buong lipunan batay sa kanilang karanasan at
kinagawian.
a. Heograpiya
b. kabuhayan
c. Kultura
d. Lokasyon
4. Alin ang pangunahing hanapbuhay ng mga taga- Benguet?
a. pagsasaka at pagmimina
b. pangingisda at pangangaso
c. paggawa ng paputok at pananahi
d. paggawa ng basket at banig
5.Anong uri ng kasuotan ang kadalasan ginagamit o isinusuot sa
maiinit na lugar?

a. Makakapal na kasuotan
b. Mahahabang kasuotan
c. Gawa sa leather
d. Maninipis at maiiksi

Balikan Natin
2
A. Panuto: Sagutin ang sumusunod. Isulat sa sagutang papel ang iyong sagot.
________1. Ito ay uri ng kultura na nakikita at isinasagawa ng mga tao.
a. Materyal na kultura
b. Di- Materyal na kultura
c. Edukasyon
d. Relihyon
________2. Ito ang tawag sa paraan o sistema ng pamumuhay ng mga tao sa
isang lugar.
a. Kultura
b. Edukasyon
c. Wika
d. Etniko
________3. Ang uri ng kultura na kinabibilangan ng tirahan, pagkain, kasuotan
at kasangkapan?
a. Materyal na kultura
b. Di –materyal na kultura
c. Bakal na kultura
d. Plastic na kultura
________4. Ano ang tawag sa pinaniniwalaang panginoon ng mga ninuno sa
Benguet at iba pang bahagi ng Cordillera?
a. Kabunyan
b. Jehovah
c. Allah
d. Presidente
________5. Ang mga paniniwala at pananaw ng mga katutubong mamamayan
ng Cordillera ay palatandaan ng ________________.
a. di-materyal na kultura
b. materyal na kultura
c. uri ng kasuotan
d. heograpiya

Tuklasin Natin
3

Tukuyin at pag aralan ang mga larawan.

 _______________________

_______________________

_______________________

Talakayin Natin
4

Ang Heograpiya ay tumutukoy sa pisikal na katangian ng isang lugar

gaya ng klima, lokasyon, hugis topograpiya, anyong tubig, anyong lupa at
mineral.
 Kultura naman ang tawag sa kaparaanan ng tao sa buhay at kuro o
opinyon ng buong lipunan na batay sa kanilang karanasan at kinagawian. Sa
ibang salita, ito ang paraan ng pamumuhay ng mga tao sa isang lugar na
sumasaklaw sa kanilang paniniwala, tradisyon, sining, agham, kabuhayan at
Sistema ng pamamahala.
Ang kabuhayan naman ay ang kalipunan ng mga gawain ng tao sa
pamayanan kasama ang mga institusyon o negosyo na may kaugnayan sa
paglikha, pamamahagi, palitan at pagkunsumo ng mga produkto.
Ang mga pangangailangan ng mga Pilipino ay karaniwan nakadepende sa
kanilang kapaligiran.
Halimbawa, sa mga bulubunduking lalawigan ng Benguet, pagsasaka,
pagmimina, pagtrotroso, pangangaso at pagpapastol ng mga hayop ang
karaniwang hanapbuhay. Ipinapakita nito na ang pamumuhay ay naaayon sa
yamang-likas na matatagpuan sa lalawigan.
Malamig ang klima sa Benguet kaya naman ang karaniwan pananim dito
ay repolyo, cauliflower, patatas, carrots, broccoli at iba pang pananim na
angkop sa lugar na malamig ang klima.
Kadalasan, ang mga tao rito ay palaging nakasuot ng makakapal na
kasuotan.
Sa mga lugar na malapit sa ilog tulad ng Dalupirip sa Itogon at Naguey sa
Atok, dito matatagpuan ang mga palayan kung saan nagtatanim ng palay ang
mga magsasaka.

Sa mga kapatagang lugar gaya ng La Union, pagsasaka naman ang

pangunahing hanapbuhay ng mga Pilipino na nakatira rito. Palay, mais at tabako
ang karaniwang pananim sa dahil angkop ang mga ito sa lokasyon at sa klima
ng lugar.
Mainit ang klima sa mga kapatagan lugar kaya maninipis at maiiksi ang
mga kasuotan ng mga tao rito. Kadalasang yari naman sa magagaang uri ng
materyal ang kanilang tahanan.
May mga patag na lugar din na makikita ang pagkakalapit ng plasa,
simbahan, at pamilihan. Makabago na ang uri ng pamumuhay rito sapagkat ito
ay sentro ng pagnenegosyo. Ang halimbawa nito ay ang La Trinidad, ang
kabisera o kapital ng Lalawigan ng Benguet.
 Mahalagang salik ang lokasyon sa uri ng pamumuhay sa isang lugar.
Ngunit kung susuriin, ang kultura man ay mahalaga ring isaalang –alang sa
pagtukoy sa ikinabubuhay ng mamayanan ng isang lugar. Partikular itong
makikita sa ilang pangkat etniko na sama-samang namumuhay sa iisang
komunidad at may natatanging paraan ng pamumuhay. Halimbawa may mga
pangkat sa kabundukan na nakagisnan na ang pangangaso upang may pagkain,
pagtitinda ng mga bungang kahoy sa kapatagan upang may maipambili ng iba
pang pagkain, o di kaya’y paggawa ng katutubong mga palamuti na ipagbibili
sa bayan.
Gayundin naman sa mga pangkat na nasa baybay-dagat o mismong
katubigan naninirahan gaya ng mga Samal. Likas sa kanilang kultura ang
paninirahan dito kaya’t namamayani rin ang pangingisda bilang pangunahing
hanapbuhay ng pangkat na ito.

6
 Sa Cordillera, halos kalakhan ng anyong lupa ay bulubundukin kaya may
pagkakatulad ang kabuhayan ng mga mamamayan dito.

Gayunman, may mga patag na lugar gaya ng Tabuk City na mainam para
sa malawakang taniman ng palay.

Palawakin Natin
PANUTO: Tingnan ang larawan.7Pansinin ang kapaligiran nito at kumpletuhin
ang talaan sa pamamagitan ng pagsagot sa mga katanungan
Ilarawan ang klima sa lugar.

Ilarawan ang lokasyon nito.

Ano ang maaaring mga
hanapbuhay ng mga taong
nakatira sa lugar na ito?
Anong mga pananim ang
maaring itanim o
matatagpuan dito?
Anong mga kasuotan ang
maaring isuot ng mga
nakatira sa lugar na ito?

Tandaan Natin

LAGING TANDAAN ANG NATUTUHAN

SA MODYUL NA ITO!

 Ang lokasyon ay naglalarawan kung anong uri ng

pagkakakilanlan mayroon sa isang pamayanan.
 Inilalarawan din ng lokasyon ang uri ng pamumuhay
ng isang lugar.
 Mahalagang salik ang kultura sa paraan ng
hanapbuhay at lokasyon ng mga pangkat ng
mamamayan. 8
 May kaugnayan ang lokasyon, kultura at uri ng
kabuhayan sa pagkakakilanlan ng Pilipino.
 Ilapat Natin
9
PANUTO: Talakayin ang heograpiya at kultura ng iyong barangay.
Siyasatin kung may kaugnayan sa inyong barangay ang inyong mga
gawain o hanapbuhay.
Isulat sa puwang ang mga pagkakaugnay nito.

A. Lokasyon
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
B. Klima
_______________________________________________________
_______________________________________________________
______________________________________________________
C. Kabuhayan ng mga tao
_______________________________________________________
_______________________________________________________
______________________________________________________
D. Produkto ng Barangay
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
 Tayahin Natin
10

Anong mga salita ang may kaugnayan sa heograpiya, kultura at

kabuhayan? Isulat sa mga bilog ang mga sagot.

A.

___

___ HEORAPIY
A ___

___
B.
11

___

___ KULTURA ___

___

C.
 ___

___ KABUHAYA
N ___

___

Sagutin ang mga katanungan: 12

1. Sa paanong paraan nagkakaugnay ang heograpiya sa kultura?

___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
2. Sa paanong paraan may impluwensiya ang heograpiya sa kabuhayan?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________

13
Susi sa Pagwawasto

Tuklasin Natin Palawakin

Sukatin Natin Balikan Natin Ilapat Natin
Natin

1. A 1. A 1. bulubundukin

1. B 2. A 2. dagat

Magkakaiba
2. C 3. A 3. kapatagan Magkakaiba ang sagot
ang sagot

3. A 4. A .

4. D 5. A

Tayahin Natin

Magkakaiba ang
sagot
 Talasanggunian
14

Araling Panlipunan – Ikatlong Baitang

Kagamitan ng Mag-aaral – Unang Edisyon 2015
Pahina 211-214

Araling Panlipunan – Ikaapat na Baitang

Patnubay ng Guro – Unang Edisyon 2015
Pahina 145 – 149

K to 12 Most Essential Learning Competencies

https://www.google.com/search?
q=kabundukan&tbm=isch&source=iu&ictx=1&vet=1&fir=YsynjeD
TYDlEqM%252CDdEWQYKFNFysSM%252C_
%253BM1L62ntFXCvv5M%252CqYxsNlizeb7ltM%252C_
%253B0KDJxNeuGF7XlM%252COvaNf_egXGUdTM%252C_
%253B3StCv6ah6inSHM%252COvaNf_egXGUdTM%252C_
%253BZTU3GdfVsPw0BM%252C0Q6iuvGQBd2G-M%252C_
%253BeuIsjTTfRhIloM%252CC68n99G5fUyBrM%252C_%253B-
PPl7lYhjEXGeM%252CDg6tI6FrydbKkM%252C_
%253BAe1O0rLQJLDYXM%252Crjciq8vQRK0C4M%252C_
%253BI0pAk3VuVWtC3M%252Cy49Ck7W4Hh8juM%252C_
%253BWyn-kY2wPnMXeM%252CbOGuEfOG_s7OuM%252C_
%253Bycg23ecFAQ0YHM%252COvaNf_egXGUdTM%252C_
%253Bi6kguJDmnhik7M%252CzcsEvukdBfMkmM
%252C_&usg=AI4_-kSCQytxi8G4tgk-
pBhrmbFVhZ6Zeg&sa=X&ved=2ahUKEwihxK7srPb1AhWg7HM
BHa9UBXAQ9QF6BAgIEAE#imgrc=Ae1O0rLQJLDYXM

https://www.google.com/search?
q=dagat&tbm=isch&ved=2ahUKEwintJHGrvb1AhUCdpQKHQIG
DtMQ2-
cCegQIABAA&oq=dagat&gs_lcp=CgNpbWcQAzIICAAQgAQQs
15
QMyCAgAEIAEELEDMgUIABCABDIFCAAQgAQyBQgAEIAE
MgUIABCABDIFCAAQgAQyBQgAEIAEMgUIABCABDIFCAA
QgAQ6BAgAEEM6BAgAEAM6BQgAELEDOggIABCxAxCDAT
oLCAAQgAQQsQMQgwFQjApYrhBg0xZoAHAAeACAAZgBiA
HrBpIBAzAuNpgBAKABAaoBC2d3cy13aXotaW1nwAEB&sclien
t=img&ei=tKkFYqeKNoLs0QSCjLiYDQ#imgrc=9_PvuibrzVTy9M

https://www.google.com/search?
q=kapatagan&tbm=isch&ved=2ahUKEwjpx7vUr_b1AhUC95QKH
XUFD6QQ2-
cCegQIABAA&oq=kapatagan&gs_lcp=CgNpbWcQAzIHCAAQsQ
MQQzIFCAAQgAQyBQgAEIAEMgQIABBDMgQIABBDMgUIA
BCABDIFCAAQgAQyBQgAEIAEMgUIABCABDIFCAAQgAQ6
CAgAEIAEELEDOgoIABCxAxCDARBDOgsIABCABBCxAxCD
AToECAAQHjoGCAAQChAYOgQIABAYUIbeBFiEuQVgw8AFa
AJwAHgDgAG1AYgByxKSAQQwLjE2mAEAoAEBqgELZ3dzLX
dpei1pbWewAQDAAQE&sclient=img&ei=36oFYqncFoLu0wT1iry
gCg#imgrc=wBcByBbmLiX4HM
Para sa mga tanong at mungkahi, maaaring sumulat o tumawag sa:

Address: Wangal, La Trinidad, Benguet

Telephone Number: (074) 422-6570
Email: benguet@deped.gov.ph
Facebook Page: DepEd Tayo Benguet