VI PHẠM PHÁP LUẬT VÀ TRÁCH NHIỆM PHÁP LÍ

I. Hà nh vi phá p luậ t

1.1. Khá i niệm hà nh vi phá p luậ t

Phá p luậ t là hệ thố ng cá c quy tắ c xử sự chung hay cò n gọ i là cá c quy tắ c hà nh vi, là tiêu chuẩ n
củ a hà nh vi con ngườ i. Phá p luậ t đượ c ban hà nh là để điều chỉnh cá c quan hệ xã hộ i, cụ thể hơn
là điều chỉnh hà nh vi củ a con ngườ i.

Hà nh vi là nhữ ng phả n ứ ng, cá ch ứ ng xử đượ c biểu hiện ra bên ngoà i củ a con ngườ i trong
nhữ ng hoà n cả nh, điều kiện nhấ t định. Mỗ i hà nh vi đều đượ c hình thà nh trên cơ sở nhậ n thứ c
và kiểm soá t củ a chủ thể, nghĩa là chủ thể ý thứ c đượ c và chủ độ ng thự c hiện nó . Nhữ ng hoạ t
độ ng củ a con ngườ i trong trạ ng thá i vô thứ c khô ng thể coi là hà nh vi. Hà nh vi phả i đượ c biểu đạ t
ra bên ngoà i bằ ng nhữ ng phương thứ c khá c nhau (hà nh độ ng hoặ c khô ng hà nh độ ng), nghĩa là
nó phả i thể hiện trong thế giớ i khá ch quan thô ng qua nhữ ng thao tá c hà nh độ ng hoặ c khô ng
hà nh độ ng củ a chủ thể và cá c chủ thể khá c có thể nhậ n biết đượ c điều đó .

Tù y theo tính chấ t, đặ c điểm và nhữ ng lĩnh vự c thể hiện củ a hà nh vi con ngườ i mà xã hộ i đặ t ra
nhữ ng tiêu chuẩ n, nhữ ng cô ng cụ điều chỉnh chú ng khá c nhau. Nhữ ng hà nh vi nà o củ a con ngườ i
đượ c phá p luậ t quy định, điều chỉnh thì đượ c xem là hà nh vi phá p luậ t.

Hà nh vi phá p luậ t luô n gắ n liền vớ i cá c quy định củ a phá p luậ t. Nhữ ng hà nh vi khô ng đượ c phá p
luậ t quy định, điều chỉnh thì khô ng phả i là hà nh vi phá p luậ t (hà nh vi liên quan đến đạ o đứ c,
tình cả m…).

Chủ thể hà nh vi phá p luậ t phả i là nhữ ng ngườ i có khả nă ng nhậ n thứ c, xá c lậ p, kiểm soá t đượ c
hoạ t độ ng củ a bả n thâ n. Khả nă ng nà y do phá p luậ t quy định phụ thuộ c và o độ tuổ i và nă ng lự c
lý trí củ a chủ thể . Nhữ ng ngườ i khô ng có khả nă ng nhậ n thứ c hay điều khiển đượ c hoạ t độ ng
củ a bả n thâ n thì khô ng đượ c coi là chủ thể hà nh vi phá p luậ t.

Hà nh vi phá p luậ t có thể thự c hiện bằ ng hà nh độ ng như thô ng qua cử chỉ, lờ i nó i…hoặ c khô ng
hà nh độ ng nhưng phả i đượ c biểu hiện ra bên ngoà i, nghĩa là có thể nhìn thấ y, nghe thấ y, nhậ n
thứ c đượ c hà nh độ ng hay khô ng hà nh độ ng đó .

1.2. Phâ n loạ i hà nh vi phá p luậ t

Hà nh vi phá p luậ t rấ t đa dạ ng nên có thể phâ n chia chú ng theo nhiều tiêu chuẩ n khá c nhau.

- Că n cứ và o sự phù hợ p củ a hà nh vi vớ i quy định củ a phá p luậ t có thể chia hà nh vi phá p luậ t

thà nh hà nh vi hợ p phá p và hà nh vi khô ng hợ p phá p.

Hà nh vi hợ p phá p là nhữ ng hà nh vi đượ c thự c hiện phù hợ p vớ i yêu cầ u, đò i hỏ i củ a phá p luậ t.

Hà nh vi hợ p phá p thườ ng là nhữ ng hà nh vi có lợ i cho xã hộ i, nhà nướ c, cá nhâ n trong xã hộ i
phả i thự c hiện.

Hà nh vi khô ng hợ p phá p (trá i phá p luậ t) là hà nh vi đượ c thự c hiện trá i vớ i nhữ ng quy định củ a
phá p luậ t như khô ng là m nhữ ng việc mà phá p luậ t yêu cầ u, là m nhữ ng việc mà phá p luậ t cấ m…
Hà nh vi khô ng hợ p phá p cò n có thể đượ c phâ n chia thà nh hà nh vi vi phạ m phá p luậ t và nhữ ng
hà nh vi trá i phá p luậ t nhưng khô ng bị coi là vi phạ m phá p luậ t gồ m có :

+ Hà nh vi trá i phá p luậ t do cá c chủ thể khô ng có khả nă ng nhậ n thứ c hoặ c điều khiển
hà nh vi.

+ Hà nh vi trá i phá p luậ t đượ c thự c hiện bở i cá c chủ thể chưa đến tuổ i phả i chịu trá ch
nhiệm phá p lý.

+ Hà nh vi trá i phá p luậ t đượ c thự c hiện bở i nhữ ng nguyên nhâ n khá ch quan mà chủ thể
hà nh vi khô ng thể khắ c phụ c, khô ng có lỗ i khi thự c hiện hà nh vi đó .

- Că n cứ và o phương thứ c biểu đạ t ra bên ngoà i hiện thự c khá ch quan có thể chia hà nh vi
phá p luậ t thà nh hà nh vi hà nh độ ng và hà nh vi khô ng hà nh độ ng.

+ Hà nh vi hà nh độ ng là hà nh vi mà chủ thể phả i thự c hiện bằ ng nhữ ng thao tá c nhấ t định. Ví dụ :

Ký hợ p đồ ng, đă ng ký kết hô n…

+ Hà nh vi khô ng hà nh độ ng là hà nh vi mà chủ thể thự c hiện nó bằ ng cá ch khô ng tiến hà nh

nhữ ng thao tá c nhấ t định.

Ví dụ , Hà nh vi khô ng tố giá c ngườ i phạ m tộ i, hà nh vi khô ng cứ u giú p nhữ ng ngườ i đang trong
tình trạ ng nguy hiểm…

2. Thự c hiện phá p luậ t

2.1. Khá i niệm

Phá p lụ â t là mộ t cô ng cụ quả n lý xã hộ i sắ c bén, song phá p luậ t chỉ có thể phá t huy đượ c vai trò
và nhữ ng giá trị củ a mình trong việc duy trì trậ t tự và tạ o điều kiện cho xã hộ i phá t triển khi nó
đượ c tô n trọ ng và thự c hiện trong cuộ c số ng. Vì vậ y, thự c hiện phá p luậ t là hoạ t độ ng khô ng thể
thiếu kể từ khi phá p luậ t xuấ t hiện.

Thự c hiện phá p luậ t trướ c hết là mộ t trong nhữ ng hình thứ c để thự c hiện cá c chứ c nă ng, nhiệm
vụ củ a nhà nướ c. Tấ t cả cá c nhà nướ c để có thể tổ chứ c, quả n lý đượ c xã hộ i đều bắ t buộ c phả i
tiến hà nh xâ y dự ng (ban hà nh) phá p luậ t. Ban hà nh quy phạ m phá p luậ t nhà nướ c mong muố n
sử dụ ng chú ng để điều chỉnh cá c quan hệ xã hộ i phụ c vụ lợ i ích và mụ c đích củ a nhà nướ c và xã
hộ i.

Thự c hiện phá p luậ t là hà nh vi hợ p phá p củ a cá c chủ thể phá p luậ t. Phá p luậ t đượ c đặ t ra là để
điều chỉnh hà nh vi củ a con ngườ i, nên việc thự c hiện phá p luậ t phả i thể hiện ở hà nh vi phá p luậ t
củ a con ngườ i. Bên cạ nh đó , việc thự c hiện phá p luậ t là giai đoạ n khô ng thể thiếu và vô cù ng
quan trọ ng củ a cơ chế điều chỉnh phá p luậ t. Thự c hiện phá p luậ t do nhiều chủ thể khá c nhau
tiến hà nh vớ i nhiều cá ch thứ c khá c nhau. Từ đó chú ng ta có nêu lên khá i niệm về thự c hiện phá p
luậ t.

Thự c hiện phá p luậ t là hoạ t độ ng có mụ c đích nhằ m hiện thự c hoá cá c quy định củ a phá p luậ t,
là m cho chú ng đi và o cuộ c số ng, trở thà nh nhữ ng hà nh vi thự c tế hợ p phá p củ a cá c chủ thể phá p
luậ t.
2.2. Cá c hình thứ c thự c hiện phá p luậ t

Cá c quy phạ m phá p lụ â t rấ t phong phú cho nên cá ch thứ c thự c hiện chú ng cũ ng rấ t phong phú
và khá c nhau, cá ch thứ c thự c hiện phá p luậ t củ a mỗ i loạ i chủ thể phá p luậ t khá c nhau thì khá c
nhau. Că n cứ và o tính chấ t củ a hoạ t độ ng thự c hiện phá p luậ t có thể xá c định nhữ ng hình thứ c
thự c hiện phá p luậ t sau:

- Tuân thủ (tuân theo) pháp luật là hình thứ c thự c hiện phá p luậ t, trong đó cá c chủ thể kiềm
chế, khô ng tiến hà nh nhữ ng hoạ t độ ng mà phá p luậ t cấ m. Cá c quy phạ m phá p luậ t cấ m đoá n
đượ c thự c hiện ở hình thứ c nà y: quy định cấ m điều đó và mọ i ngườ i khô ng là m theo.

Ví dụ : Khô ng buô n bá n phụ nữ , trẻ em; khô ng vậ n chuyển, tà ng trữ , sử dụ ng hay mua bá n trá i
phép cá c chấ t ma tú y; khô ng đượ c xâ m phạ m đến danh dự , nhâ n phẩ m củ a ngườ i khá c....

- Thi hành (chấp hành) pháp luật là hình thứ c thự c hiện phá p luậ t, trong đó cá c chủ thể phá p
luậ t thự c hiện nghĩa vụ phá p lý củ a mình bằ ng hà nh độ ng tích cự c. Nhữ ng quy phạ m phá p luậ t
bắ t buộ c đượ c thự c hiện ở hình thứ c nà y. Dạ ng hà nh vi hà nh độ ng, là loạ i quy phạ m bắ t buộ c.

Ví dụ : Cô ng dâ n X phả i đó ng thuế thu nhậ p cá nhâ n cho nhà nướ c; hay hà nh vi tố giá c tộ i phạ m
khi biết rõ hà nh vi phạ m tộ i củ a mộ t cá nhâ n nà o đó .

Ví dụ : Xá c nhậ n quan hệ hô n nhâ n thì phả i tớ i cơ quan nhà nướ c có thẩ m quyền để đă ng kí kết
hô n

- Sử dụng pháp luật là hình thứ c thự c hiện phá p luậ t, trong đó cá c chủ thể phá p luậ t thự c hiện
quyền, tự do phá p lý củ a mình (nhữ ng hà nh vi mà phá p luậ t cho phép chủ thể thự c hiện). Nhữ ng
quy phạ m phá p luậ t quy định về cá c quyền và tự do phá p lý củ a cá c tổ chứ c, cá nhâ n đượ c thự c
hiện ở hình thứ c nà y. Cá c quyền và tự do phá p lý là nhữ ng hà nh vi mà phá p luậ t cho phép chủ
thể thự c hiện nên chủ thể phá p luậ t có thể thự c hiện hoặ c khô ng thự c hiện cá c quyền, tự do đó
tù y theo ý chí củ a mình, chứ khô ng bắ t buộ c phả i thự c hiện.

Chủ thể lựa chọn và thực hiện cách thức sử sự trong phạm vi pháp luật cho phép

- Dạng biểu hiện: hành vi hành động và không hành động

- Loại quy định tương ứng: quy phạm cho phép
- Loại chủ thể thực hiện: mọi chủ thể

Quyền khiếu nạ i, tố cá o; Quyền yêu cầ u cơ quan nhà nướ c có thẩ m quyền cô ng nhậ n quyền tá c
giả đố i vớ i tá c phẩ m là nhữ ng ví dụ về sử dụ ng phá p luậ t. Quyền tự do ngô n luậ n.

- Áp dụng pháp luật là hình thứ c thự c hiện phá p luậ t, trong đó nhà nướ c thô ng qua cá c cơ quan
nhà nướ c hoặ c nhà chứ c trá ch có thẩ m quyền tổ chứ c cho cá c chủ thể phá p luậ t thự c hiện nhữ ng
quy định củ a phá p luậ t, hoặ c tự mình că n cứ và o cá c quy định củ a phá p luậ t để tạ o ra cá c quyết
định là m phá t sinh, thay đổ i, chấ m dứ t nhữ ng quan hệ phá p luậ t cụ thể.

Chủ thể thực hiện: Cơ quan nhà nước có thẩm quyền, tổ chức được trao quyền

Loại quy đinh tương ứng: các loại quy phạm

Hành vi: Hành động, hợp pháp

Ví dụ : Bả n á n xét xử củ a Tò a á n về hà nh vi phạ m tộ i củ a mộ t cá nhâ n; Quyết định xử phạ t hà nh
chính về hà nh vi điều khiển xe cơ giớ i chạ y quá tố c độ .

Ở hình thứ c nà y cá c chủ thể phá p luậ t thự c hiện cá c quy định củ a phá p luậ t luô n có sự can thiệp
củ a cơ quan nhà nướ c hay nhà chứ c trá ch có thẩ m quyền. Trong mộ t số trườ ng hợ p đặ c biệt,
theo quy định củ a phá p luậ t, mộ t số tổ chứ c xã hộ i cũ ng có thể đượ c thự c hiện hoạ t độ ng nà y

Nếu như tuâ n thủ phá p luậ t, thi hà nh phá p luậ t và sử dụ ng phá p luậ t là nhữ ng hình thứ c mà mọ i
chủ thể phá p luậ t đều có thể thự c hiện thì á p dụ ng phá p luậ t là hình thứ c thự c hiện phá p luậ t chỉ
dà nh cho

So sánh các hình thức pháp luật ( BTVN )

cá c cơ quan nhà nướ c hay nhà chứ c trá ch có thẩ m quyền. Á p dụ ng phá p luậ t đượ c xem là hoạ t
độ ng thự c hiện phá p luậ t củ a cá c cơ quan nhà nướ c, nó vừ a là mộ t hình thứ c thự c hiện phá p
luậ t, vừ a là mộ t giai đoạ n mà cá c cơ quan nhà nướ c có thẩ m quyền tiến hà nh tổ chứ c cho cá c chủ
thể phá p luậ t khá c thự c hiện cá c quy định phá p luậ t.

2.3. Á p dụ ng phá p luậ t Các giai đoạn pháp luật (tự

xem)
2.3.1. Nhữ ng trườ ng hợ p cầ n á p dụ ng phá p luậ t: á p dụ ng cưỡ ng chế khi có vi phạ m :

Phá p luậ t tá c độ ng và o cá c quan hệ xã hộ i, và o cuộ c số ng đạ t hiệu quả cao nhấ t chỉ khi tấ t cả
nhữ ng quy định củ a nó đều đượ c thự c hiện chính xá c, triệt để. Nhưng nếu chỉ thô ng qua cá c hình
thứ c tuâ n theo phá p luậ t, thi hà nh phá p luậ t và sử dụ ng phá p luậ t thì sẽ có rấ t nhiều quy phạ m
phá p luậ t khô ng đượ c thự c hiện. Bở i sẽ có nhữ ng chủ thể khô ng thự c hiện hoặ c khô ng đủ khả
nă ng tự thự c hiện nếu thiếu sự tham gia củ a cơ quan nhà nướ c có thẩ m quyền. Do đó , hoạ t độ ng
á p dụ ng phá p luậ t cầ n phả i đượ c tiến hà nh trong cá c trườ ng hợ p sau:

Khi cần truy cứu trách nhiệm pháp lý đối với những chủ thể vi phạm pháp luật hoặc cần
áp dụng các biện pháp cưỡng chế nhà nước đối với tổ chức hay cá nhân nào đó.

Ví dụ : Cô ng dâ n A có hà nh vi phạ m tộ i. Thì cầ n có hoạ t độ ng củ a Tò a á n và cá c cơ quan bả o vệ

phá p luậ t khá c nhằ m điều tra, đố i chiếu vớ i phá p luậ t để xét xử , ra bả n á n trong đó ấ n định trá ch
nhiệm hình sự đố i vớ i A và buộ c A phả i chấ p hà nh hình phạ t đó .

Khi những quyền và nghĩa vụ pháp lý của chủ thể không mặc nhiên phát sinh, thay đổi
hoặc chấm dứt nếu thiếu sự can thiệp của nhà nước.

Ví dụ : Theo quy định củ a phá p luậ t thì nam cô ng dâ n từ 18 đến 25 phả i có nghĩa vụ tham gia
nghĩa vụ quâ n sự . Tuy nhiên để phá t sinh quan hệ phá p luậ t giữ a nhà nướ c vớ i cô ng dâ n X nà o
đó thì phả i có quyết định củ a cơ nhà nướ c có thẩ m quyền.

Khi xảy ra tranh chấp về quyền chủ thể và nghĩa vụ pháp lý giữa các bên tham gia quan hệ
pháp luật mà các bên không tự giải quyết được.
Chẳ ng hạ n, tranh chấ p giữ a cá c bên tham gia mộ t hợ p đồ ng dâ n sự về quyền sở hữ u nhà ở ,
quyền thừ a kế…

Đố i vớ i mộ t số quan hệ phá p luậ t quan trọ ng mà nhà nước thấy cần thiết phải tham gia để
kiểm tra, giám sát hoạt động của các bên tham gia vào quan hệ đó, hoặc nhà nước xác
nhận sự tồn tại của một số sự việc, sự kiện thực tế nào đó.

Chẳ ng hạ n, nhà nướ c xá c nhậ n di chú c hợ p phá p, chứ ng sinh hay chứ ng tử cho mộ t ngườ i nà o
đó .

2.3.2 Đặ c điểm á p dụ ng phá p luậ t

Á p dụ ng phá p luậ t có mộ t số đặ c điểm cơ bả n sau:

Thứ nhất, áp dụng pháp luật là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước.

- Hoạ t độ ng á p dụ ng phá p luậ t chỉ do nhữ ng cơ quan nhà nướ c hay nhà chứ c trá ch có thẩ m
quyền tiến hà nh. Phá p luậ t là cơ sở để cá c cơ quan nhà nướ c có thẩ m quyền á p dụ ng phá p luậ t
thự c hiện cá c chứ c nă ng, nhiệm vụ củ a mình. Tuy nhiên, trong mộ t số trườ ng hợ p đặ c biệt, khi
đượ c nhà nướ c uỷ quyền mộ t số tổ chứ c xã hộ i cũ ng có thể tiến hà nh á p dụ ng phá p luậ t

- Phá p luậ t luô n thể hiện ý chí củ a nhà nướ c và á p dụ ng phá p luậ t cũ ng vậ y. Do đó , ở mộ t chừ ng
mự c nhấ t định á p dụ ng phá p luậ t cò n mang tính chính trị, phụ c vụ nhữ ng mụ c đích chính trị
nhấ t định.

- Hoạ t độ ng á p dụ ng phá p luậ t đượ c tiến hà nh chủ yếu theo ý chí đơn phương củ a cá c cơ quan
nhà nướ c hay nhà chứ c trá ch có thẩ m quyền, khô ng phụ thuộ c và o ý chí củ a chủ thể bị á p dụ ng
phá p luậ t. Đồ ng thờ i, có tính chấ t bắ t buộ c đố i vớ i chủ thể bị á p dụ ng và cá c chủ thể có liên quan.

Thứ hai, áp dụng pháp luật là hoạt động phải tuân theo những hình thức và thủ tục chặt
chẽ do pháp luật quy định.

Do tính chấ t quan trọ ng và phứ c tạ p củ a á p dụ ng phá p luậ t, chủ thể bị á p dụ ng phá p luậ t có thể
đượ c hưở ng nhữ ng lợ i ích nhưng cũ ng có thể phả i chịu nhữ ng hậ u quả bấ t lợ i nghiêm trọ ng nên
trong phá p luậ t luô n có sự xá c định rõ rà ng cơ sở , điều kiện, trình tự , thủ tụ c, quyền và nghĩa vụ
củ a cá c chủ thể trong quá trình á p dụ ng phá p luậ t.

Chẳ ng hạ n, để điều tra, truy tố và xét xử mộ t vụ á n hà nh sự thì hoạ t độ ng nà y cầ n phả i tiến hà nh

theo cá c thủ tụ c bắ t buộ c đượ c quy định trong Bộ luậ t tố tụ ng hình sự .

Thứ ba, áp dụng pháp luật là hoạt động điều chỉnh có tính cá biệt, cụ thể đối với quan hệ
xã hội xác định. Đố i tượ ng củ a á p dụ ng phá p luậ t là nhữ ng quan hệ xã hộ i cầ n đến sự điều
chỉnh cá biệt, bổ sung trên cơ sở nhữ ng mệnh lệnh chung trong quy phạ m phá p luậ t. Nó i cá ch
khá c, quy tắ c xử sự có tính chấ t chung trong quy phạ m phá p luậ t thô ng qua hoạ t độ ng á p dụ ng
phá p luậ t sẽ đượ c cá biệt hó a mộ t cá ch chính xá c thà nh mệnh lệnh cụ thể cho mỗ i trườ ng hợ p cụ
thể đố i vớ i nhữ ng chủ thể cụ thể.

Thứ tư, áp dụng pháp luật đòi hỏi tính sáng tạo (sự sáng tạo trong phạm vi quy định của
nhà nước). Khi á p dụ ng phá p luậ t, cá c cơ quan nhà nướ c hay nhà chứ c trá ch có thẩ m quyền
phả i nghiên cứ u kỹ lưỡ ng vụ việc, là m sá ng tỏ cấ u thà nh phá p lý củ a nó để từ đó lự a chọ n quy
phạ m, ra quyết định, vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t và tổ chứ c thi hà nh. Trong trườ ng hợ p phá p luậ t
chưa quy định hoặ c quy định chưa rõ thì phả i vậ n dụ ng mộ t cá ch sang tạ o bằ ng cá ch á p dụ ng tậ p
quá n hoặ c á p dụ ng phá p luậ t tương tự để giả i quyết vụ việc.

2.3.3. Vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t.

Hình thứ c thể hiện chính thứ c chủ yếu củ a hoạ t độ ng á p dụ ng phá p luậ t là vă n bả n á p dụ ng phá p
luậ t. Vớ i tính cá ch là mộ t mắ t xích củ a cơ chế điều chỉnh phá p luậ t, vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t có
mộ t số đặ c điểm sau đâ y:

1. Vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t do nhữ ng cơ quan nhà nướ c, nhà chứ c trá ch có thẩ m quyền hoặ c
tổ chứ c xã hộ i đượ c uỷ quyền á p dụ ng phá p luậ t ban hà nh và bả o đả m thự c hiện.

2. Vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t có tính chấ t cá biệt, mộ t lầ n đố i vớ i cá nhâ n, tổ chứ c cụ thể trong

nhữ ng trườ ng hợ p cụ thể.

3. Vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t phả i hợ p phá p (có că n cứ phá p lý) và phù hợ p vớ i thự c tế. Nó phả i
đượ c ban hà nh trên cơ sở cá c quy định phá p luậ t cụ thể. Nếu ban hà nh khô ng phù hợ p vớ i cá c
quy định phá p luậ t thì vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t sẽ bị đình chỉ hoặ c huỷ bỏ . Nếu nộ i dung vă n
bả n khô ng phù hợ p vớ i điều kiện thự c tế thì nó sẽ khó đượ c thi hà nh hoặ c đượ c thi hà nh nhưng
hiệu quả khô ng cao.

4. Vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t phả i đượ c thể hiện trong nhữ ng hình thứ c phá p lý nhấ t định như:
bả n á n, quyết định, lệnh…

5. Vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t là mộ t yếu tố củ a cơ chế điều chỉnh phá p luậ t, thiếu nó , nhiều quy
phạ m phá p luậ t cụ thể khô ng thể thự c hiện đượ c.

Că n cứ và o nộ i dung và nhiệm vụ củ a vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t, có thể chia chú ng thà nh hai

loạ i: vă n bả n xá c định quyền và nghĩa vụ phá p lý theo hướ ng tích cự c và vă n bả n bả o vệ phá p
luậ t.

Như vậ y, vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t là vă n bả n phá p lý cá biệt, mang tính quyền lự c do cá c cơ

quan nhà nướ c có thẩ m quyền, nhà chứ c trá ch hoặ c cá c tổ chứ c xã hộ i đượ c nhà nướ c uỷ quyền
ban hà nh trên cơ sở nhữ ng quy phạ m phá p luậ t, nhằ m xá c định cá c quyền và nghĩa vụ phá p lý
củ a cá c chủ thể cụ thể hoặ c xá c định nhữ ng biện phá p trá ch nhiệm phá p lý đố i vớ i chủ thể vi
phạ m phá p luậ t.

2.3.4. Cá c giai đoạ n củ a quá trình á p dụ ng phá p luậ t.

Á p dụ ng phá p luậ t là mộ t quá trình phứ c tạ p vớ i sự tham gia, phố i hợ p củ a nhiều cơ quan, tổ
chứ c, cá nhâ n, để có thể á p dụ ng mộ t cá ch chính xá c và đạ t hiệu quả cao cầ n tiến hà nh theo cá c
giai đoạ n sau đâ y:

- Phâ n tích đá nh giá đú ng, chính xá c cá c tình tiết, hoà n cả nh, điều kiện củ a sự việc thự c tế đã xả y
ra.

Khi có sự đề xuấ t củ a cá c tổ chứ c, cá nhâ n hay tự mình nhậ n thấ y sự việc nà o đó cầ n phả i á p
dụ ng phá p luậ t thì cá c cơ quan hay nhà chứ c trá ch có thẩ m quyền á p dụ ng phá p luậ t phả i nghiên
cứ u, xá c định xem sự việc đó có ý nghĩa phá p lý hay khô ng. Nếu thấ y cầ n á p dụ ng phá p luậ t thì
tiến hà nh xem xét, phâ n tích, đá nh giá đú ng, chính xá c tấ t cả cá c tình tiết củ a sự việc, là m sá ng tỏ
nhữ ng hoà n cả nh, điều kiện và nhữ ng sự kiện có liên quan.
Giai đoạ n đầ u củ a quá trình á p dụ ng phá p luậ t cầ n phả i:

+ Xá c định đặ c trưng phá p lý củ a sự việc.

+ Xá c định chủ thể có thẩ m quyền á p dụ ng phá p luậ t đố i vớ i trườ ng hợ p đó .

+ Nghiên cứ u mộ t cá ch khá ch quan, toà n diện và đầ y đủ nhữ ng tình tiết, hoà n cả nh, điều kiện
củ a sự việc.

+ Tuâ n thủ tấ t cả cá c quy định mang tính thủ tụ c gắ n vớ i mỗ i loạ i vụ việc.

- Lự a chọ n quy phạ m phá p luậ t phù hợ p và phâ n tích là m sá ng rõ nộ i dung, ý nghĩa củ a quy
phạ m phá p luậ t đố i vớ i trườ ng hợ p cầ n á p dụ ng.

Sau khi xá c định xong đặ c trưng phá p lý củ a sự việc đượ c xem xét, phả i lự a chọ n quy phạ m phá p
luậ t để giả i quyết nó .

Trướ c hết, phả i xá c định quy phạ m thuộ c ngà nh luậ t nà o điều chỉnh vụ việc nà y, sau đó lự a chọ n
quy phạ m phá p luậ t cụ thể thích ứ ng vớ i vụ việc. Quy phạ m đượ c lự a chọ n phả i là quy phạ m
đang có hiệu lự c á p dụ ng.

Trong trườ ng hợ p cá c vă n bả n quy phạ m phá p luậ t có quy định khá c nhau về cù ng mộ t vấ n đề,
thì lự a chọ n quy phạ m á p dụ ng trong vă n bả n có hiệu lự c phá p lý cao hơn hoặ c trong vă n bả n
đượ c ban hà nh sau nếu cá c vă n bả n đó do cù ng mộ t cơ quan ban hà nh.

Trong trườ ng hợ p vă n bả n quy phạ m phá p luậ t mớ i khô ng quy định trá ch nhiệm phá p lý hoặ c
quy định trá ch nhiệm phá p lý nhẹ hơn đố i vớ i hà nh vi xả y ra trướ c ngà y vă n bả n có hiệu lự c thì
á p dụ ng quy phạ m củ a vă n bả n mớ i.

Sau cù ng, phả i là m sá ng tỏ nộ i dung và ý nghĩa củ a quy phạ m phá p luậ t đượ c lự a chọ n, đồ ng thờ i
tìm hiểu chủ trương chính sá ch củ a nhà nướ c để á p dụ ng cho phù hợ p.

Như vậ y, giai đoạ n nà y cầ n phả i:

+ Lự a chọ n đú ng quy phạ m phá p luậ t cho trườ ng hợ p cầ n á p dụ ng.

+ Quy phạ m đượ c lự a chọ n phả i đang có hiệu lự c và khô ng mâ u thuẫ n vớ i cá c vă n bả n quy phạ m
phá p luậ t khá c.

+ Xá c định tính chính xá c củ a quy phạ m phá p luậ t đã lự a chọ n.

+ Nhậ n thứ c đú ng, chính xá c nộ i dung, tư tưở ng củ a quy phạ m phá p luậ t và chủ trương chính
sá ch củ a nhà nướ c.

- Ra vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t.

Đâ y là giai đoạ n quan trọ ng nhấ t củ a quá trình á p dụ ng phá p luậ t. Bở i việc ra vă n bả n á p dụ ng
phá p luậ t nhữ ng quyền và nghĩa vụ phá p lý cụ thể củ a cá c chủ thể phá p luậ t, hoặ c nhữ ng biện
phá p trá ch nhiệm phá p lý đố i vớ i chủ thể vi phạ m phá p luậ t đượ c ấ n định.

Sau khi xem xét, đố i chiếu cá c tình tiết, hoà n cả nh, điều kiện củ a sự việc thấ y phù hợ p vớ i nhữ ng
điều nêu trong quy phạ m phá p luậ t đã lự a chọ n thì cơ quan hay nhà chứ c trá ch có thẩ m quyền
á p dụ ng phá p luậ t đố i vớ i trườ ng hợ p đó ban hà nh vă n bả n (quyết định) á p dụ ng phá p luậ t để
giả i quyết vụ việc. Bằ ng vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t, nhữ ng quyền và nghĩa vụ đượ c cá biệt hó a,
cụ thể hó a đố i vớ i cá c chủ thể nhấ t định.

Tuy nhiên, khi ra vă n bả n (quyết định) giả i quyết vụ việc, cá c cơ quan nhà nướ c có thẩ m quyền
khô ng thể xuấ t phá t từ độ ng cơ cá nhâ n hoặ c quan hệ riêng tư. Nó phả i phù hợ p vớ i lợ i ích và
mụ c đích mà nhà nướ c đã đề ra trong cá c quy phạ m hoặ c vă n bả n phá p luậ t. Vì vậ y, vă n bả n á p
dụ ng phá p luậ t cầ n phả i đượ c ban hà nh vớ i nhữ ng yêu cầ u là :

+ Hợ p phá p: nó phả i đượ c ban hà nh đú ng thẩ m quyền, đú ng tên gọ i, đú ng trình tự và thủ tụ c do

phá p luậ t quy định.

+ Có cơ sở phá p lý: trong vă n bả n phả i chỉ rõ là că n cứ và o quy định nà o củ a phá p luậ t (vă n bả n
phá p luậ t nà o), cá c cơ quan có thẩ m quyền á p dụ ng phá p luậ t trong trườ ng hợ p nà y. Và việc giả i
quyết trên cơ sở quy định (điều, khoả n) nà o củ a phá p luậ t.

+ Có cơ sở thự c tế: nghĩa là , việc ban hà nh vă n bả n phả i că n cứ và o nhữ ng sự kiện, nhữ ng nhu
cầ u, đò i hỏ i thự c tế có thậ t, đá ng tin cậ y. Nếu khô ng sẽ có thể á p dụ ng phá p luậ t nhầ m, sai hoặ c
khô ng có tính thuyết phụ c.

+ Phù hợ p vớ i nhu cầ u, điều kiện thự c tế củ a cuộ c số ng: nghĩa là , nộ i dung củ a vă n bả n á p dụ ng

phá p luậ t phả i có khả nă ng thự c hiện trong thự c tế. Nếu vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t khô ng phù
hợ p vớ i điều kiện thự c tế thì sẽ khó đượ c thi hà nh nghiêm chỉnh trong thự c tế hoặ c kém hiệu
quả .

- Tổ chứ c thự c hiện vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t

Đâ y là giai đoạ n cuố i cù ng củ a quá trình á p dụ ng phá p luậ t. Ở giai đoạ n nà y cầ n tiến hà nh nhữ ng
hoạ t độ ng có tính chấ t tổ chứ c, kỹ thuậ t nhằ m bả o đả m về mặ t vậ t chấ t, kỹ thuậ t cho việc thự c
hiện đú ng đắ n vă n bả n á p dụ ng phá p luậ t đã đượ c ban hà nh và có hiệu lự c thi hà nh.

3. Vi phạ m phá p luậ t

3.1. Khá i niệm

Trong xã hộ i có giai cấ p luô n luô n tồ n tạ i cá c lợ i ích khá c nhau, thậ m chí đố i lậ p nhau. Hơn nữ a
nhậ n thứ c củ a mỗ i ngườ i về bổ n phậ n củ a mình đố i vớ i xã hộ i cũ ng khá c nhau. Vì thế, khô ng
phả i bấ t cứ ai và lú c nà o cũ ng luô n luô n xử sự đú ng vớ i yêu cầ u củ a phá p luậ t. Vi phạ m phá p luậ t
vì thế là điều khô ng thể trá nh khỏ i trong xã hộ i. Do đó , nhà nướ c nà o cũ ng đấ u tranh phò ng và
chố ng vi phạ m phá p luậ t, đặ c biệt là tộ i phạ m.

Để xoá bỏ hiện tượ ng vi phạ m phá p luậ t trướ c hết cầ n tìm hiểu bả n chấ t, đặ c điểm (dấ u hiệu)
củ a chú ng để tìm cá ch loạ i bỏ nhữ ng nguyên nhâ n, điều kiện đã sinh ra chú ng, đấ u tranh và
phò ng ngừ a vi phạ m phá p luậ t trong quả n lý xã hộ i.

Vi phạ m phá p luậ t là mộ t hiện tượ ng xã hộ i có nhữ ng dấ u hiệu cơ bả n sau: là hà nh vi nguy hiểm
cho xã hộ i, trá i phá p luậ t, có lỗ i, gâ y thiệt hạ i cho xã hộ i củ a ngườ i có nă ng lự c trá ch nhiệm phá p
lý.

Vi phạ m phá p luậ t có nhiều dấ u hiệu đặ c trưng, trong đó cầ n phả i tá ch ra cá c dấ u hiệu đặ c trưng
sau:
- Thứ nhấ t: Là hà nh vi nguy hiểm cho xã hộ i

Cá c quy định củ a phá p luậ t đượ c đặ t ra là để điều chỉnh hà nh vi củ a con ngườ i. Cho nên vi phạ m
phá p luậ t trướ c hết phả i là hành vi của con người gây nguy hiểm hoặc có khả năng gây nguy
hiểm cho xã hội. Để xá c định vi phạ m phá p luậ t thì dấ u hiệu hà nh vi là khô ng thể thiếu đượ c.
Không có hành vi nguy hiểm của con người thì khô ng có vi phạ m phá p luậ t. Phá p luậ t khô ng
điều chỉnh nhữ ng suy nghĩ hoặ c nhữ ng đặ c tính cá nhâ n khá c củ a con ngườ i nếu nhữ ng đặ c tính
đó khô ng biểu hiện thà nh cá c hà nh vi cụ thể củ a họ . Vì thế, suy nghĩ, tình cả m, nhữ ng đặ c tính cá
nhâ n khá c củ a con ngườ i và cả sự biến cho dù có nguy hiểm cho xã hộ i cũ ng khô ng bị coi là vi
phạ m phá p luậ t.

- Thứ hai: Trá i phá p luậ t xâ m hạ i tớ i cá c quan hệ xã hộ i đượ c phá p luậ t xá c lậ p và bả o vệ.

Khô ng nhữ ng là hà nh vi nguy hiểm cho xã hộ i củ a cá c chủ thể phá p luậ t mà hà nh vi đó cò n phả i
trá i vớ i phá p luậ t, xâ m hạ i tớ i cá c quan hệ xã hộ i đượ c phá p luậ t xá c lậ p và bả o vệ. Vì vậ y, nhữ ng
hà nh vi hợ p phá p hay hà nh vi trá i vớ i cá c quy định củ a cá c tổ chứ c xã hộ i, trá i vớ i quy tắ c tậ p
quá n, đạ o đứ c, tín điều tô n giá o…mà khô ng trá i phá p luậ t thì khô ng bị coi là vi phạ m phá p luậ t.
Hà nh vi trá i phá p luậ t ở nhữ ng mứ c độ khá c nhau đều xâ m hạ i tớ i cá c quan hệ xã hộ i đã đượ c
nhà nướ c xá c lậ p và bả o vệ.

Như vậ y, những gì mà pháp luật không cấm, không xác lập và bảo vệ thì dù có vi phạm, có
xâm hại cũng không bị coi là vi phạm pháp luật. Tính trá i phá p luậ t là dấ u hiệu khô ng thể
thiếu củ a hà nh vi bị coi là vi phạ m phá p luậ t.

- Thứ ba: Có lỗ i củ a chủ thể.

Dấ u hiệu trá i phá p luậ t mớ i chỉ là biểu hiện bên ngoà i củ a hà nh vi, để xá c định vi phạ m phá p luậ t
cầ n xem xét cả mặ t chủ quan củ a hà nh vi, nghĩa là xá c định lỗ i (trạ ng thá i tâ m lý) củ a chủ thể khi
thự c hiện hà nh vi trá i phá p luậ t đó . Lỗ i là yếu tố chủ quan thể hiện thá i độ củ a chủ thể đố i vớ i
hà nh vi trá i phá p luậ t củ a mình.

Mộ t hà nh vi trá i phá p luậ t đượ c thự c hiện do nhữ ng điều kiện và hoà n cả nh khá ch quan, chủ thể
hà nh vi đó khô ng cố ý và cũ ng khô ng vô ý thự c hiện hoặ c khô ng thể ý thứ c đượ c, từ đó khô ng
thể lự a chọ n đượ c cá ch xử sự theo yêu cầ u củ a phá p luậ t thì chủ thể hà nh vi đó khô ng bị coi là có
lỗ i và hà nh vi đó khô ng bị coi là vi phạ m phá p luậ t. Kể cả nhữ ng hà nh vi trá i phá p luậ t mà chủ
thể bị buộ c phả i thự c hiện trong điều kiện bấ t khả khá ng cũ ng khô ng thể bị coi là vi phạ m phá p
luậ t.

Như vậ y, những hành vi trái pháp luật mang tính khách quan, không có lỗi của chủ thể
thực hiện hành vi đó (chủ thể không cố ý và cũng không vô ý thực hiện) thì không bị coi là
vi phạm pháp luật.

Từ đó có thể khẳ ng định là tấ t cả mọ i vi phạ m phá p luậ t trướ c hết phả i là hà nh vi trá i phá p luậ t,
nhưng ngượ c lạ i khô ng phả i tấ t cả mọ i hà nh vi trá i phá p luậ t đều bị coi là vi phạ m phá p luậ t. Chỉ
những hành vi trái pháp luật nào có lỗi (được chủ thể thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý)
mới có thể bị coi là vi phạm pháp luật.

- Thứ tư: Chủ thể có nă ng lự c trá ch nhiệm phá p lý.

Nă ng lự c trá ch nhiệm phá p lý là khả nă ng phả i chịu trá ch nhiệm phá p lý củ a chủ thể do nhà
nướ c quy định. Chủ thể có nă ng lự c trá ch nhiệm phá p lý phả i có khả nă ng nhậ n thứ c, điều khiển
đượ c hà nh vi củ a mình, có điều kiện lự a chọ n và quyết định cá ch xử sự cho mình và chịu trá ch
nhiệm độ c lậ p về hà nh vi củ a mình. Vì vậ y, nhà nướ c chỉ quy định nă ng lự c trá ch nhiệm phá p lý
cho nhữ ng ngườ i đã đạ t đượ c mộ t độ tuổ i nhấ t định, có khả nă ng lý trí và có tự do ý chí.

Đối với trẻ em có thể nhậ n thứ c và điều khiển đượ c hà nh vi củ a mình, nhưng do sự phá t triển
chưa đầ y đủ về thể lự c, trí lự c và tâ m sinh lý nên chú ng chưa có khả nă ng nhậ n thứ c và đá nh giá
đượ c hết nhữ ng hậ u quả do hà nh vi củ a chú ng gâ y ra cho xã hộ i nên nhà nướ c khô ng bắ t chú ng
phả i chịu trá ch nhiệm phá p lý về hà nh vi củ a mình, khô ng quy định nă ng lự c phả i chịu trá ch
nhiệm phá p lý đố i vớ i chú ng. Độ tuổ i phả i chịu trá ch nhiệm phá p lý củ a chủ thể đượ c phá p luậ t
quy định khá c nhau trong mỗ i loạ i quan hệ khá c nhau hoặ c phụ thuộ c và o tầ m quan trọ ng, tính
chấ t củ a quan hệ xã hộ i đó . Đối với những người do mất khả năng nhận thức hoặc khả năng
lựa chọn, điều khiển hà nh vi củ a mình ở thờ i điểm khi thự c hiện hà nh vi đó thì phá p luậ t cũ ng
quy định họ khô ng có nă ng lự c trá ch nhiệm phá p lý. Do đó , họ khô ng phả i chịu trá ch nhiệm phá p
lý đố i vớ i trườ ng hợ p đó .

Ví dụ , Điều 21 Bộ luậ t hình sự Việt Nam nă m 2015 quy định: “Ngườ i thự c hiện hà nh vi nguy
hiểm cho xã hộ i trong khi đang mắ c bệnh tâ m thầ n hoặ c mộ t bệnh khá c là m mấ t khả nă ng nhậ n
thứ c hoặ c khả nă ng điều khiển hà nh vi củ a mình thì khô ng phả i chịu trá ch nhiệm hình sự ”.

Mỗ i nhà nướ c khá c nhau thì có quy định khá c nhau về nă ng lự c trá ch nhiệm phá p lý. Nhữ ng
hà nh vi trá i phá p luậ t nhưng khi thự c hiện chú ng cá c chủ thể khô ng có hoặ c chưa có nă ng lự c
trá ch nhiệm phá p lý theo quy định củ a phá p luậ t thì khô ng bị coi là vi phạ m phá p luậ t.

Từ cá c đặ c điểm nêu trên chú ng ta có thể kết luậ n: Vi phạ m phá p luậ t là hà nh vi (hà nh độ ng và
khô ng hà nh độ ng) trá i phá p luậ t và có lỗ i do chủ thể có nă ng lự c trá ch nhiệm phá p lý thự c hiện,
xâ m hạ i cá c quan hệ xã hộ i đượ c phá p luậ t bả o vệ.

3.2.Cấ u thà nh vi phạ m phá p luậ t

Là mộ t sự kiện phá p lý, vi phạ m phá p luậ t đượ c cấ u thà nh bở i cá c mặ t sau đâ y:

 Mặ t khá ch quan

 Mặ t chủ quan

 Chủ thể

 Khá ch thể .

3.2.1. Mặ t khá ch quan.

Mặ t khá ch quan củ a vi phạ m phá p luậ t là nhữ ng biểu hiện ra bên ngoà i củ a vi phạ m phá p luậ t.
Nó gồ m nhữ ng yếu tố sau:

- Hà nh vi trá i phá p luậ t. Bấ t kỳ mộ t vi phạ m phá p luậ t nà o cũ ng đượ c cấ u thà nh bở i hà nh vi trá i

phá p luậ t. Điều đó có nghĩa là , trong thự c tế khô ng tồ n tạ i hà nh vi trá i phá p luậ t củ a cá nhâ n
hoặ c hoạ t độ ng trá i phá p luậ t củ a tổ chứ c cụ thể nà o đó mà khô ng có vi phạ m phá p luậ t xả y ra.
- Hậ u quả (thiệt hạ i) do hà nh vi trá i phá p luậ t gâ y ra cho xã hộ i. Hà nh vi trá i phá p luậ t ở nhữ ng
mứ c độ khá c nhau đều nguy hiểm và gâ y hạ i cho xã hộ i. Tính nguy hiểm củ a hà nh vi trá i phá p
luậ t thể hiện ở chỗ nó đã hoặ c có nguy cơ gâ y ra nhữ ng thiệt hạ i về vậ t chấ t, tinh thầ n và nhữ ng
thiệt hạ i khá c cho xã hộ i. Mứ c độ nguy hiểm củ a hà nh vi trá i phá p luậ t đượ c xá c định phụ thuộ c
và o tính chấ t và mứ c độ thiệt hạ i thự c tế hoặ c nguy cơ gâ y hạ i cho xã hộ i.

- Mố i quan hệ nhâ n quả giữ a hà nh vi trá i phá p luậ t vớ i hậ u quả mà nó gâ y ra. Mố i quan hệ nhâ n
quả giữ a hà nh vi trá i phá p luậ t vớ i hậ u quả mà nó gâ y ra cho xã hộ i thể hiện ở chỗ sự thiệt hạ i
củ a xã hộ i là do chính hà nh vi trá i phá p luậ t đó trự c tiếp gâ y ra. Nếu giữ a hà nh vi trá i phá p luậ t
và sự thiệt hạ i củ a xã hộ i khô ng có mố i quan hệ nhâ n - quả thì sự thiệt hạ i củ a xã hộ i khô ng phả i
do hà nh vi trá i phá p luậ t đó trự c tiếp gâ y ra mà có thể do nhữ ng nguyên nhâ n khá c.

Ngoà i ra trong mặ t khá ch quan củ a vi phạ m phá p luậ t cò n có cá c yếu tố khá c như thờ i gian, địa
điểm và cá ch thứ c vi phạ m…

3.2.2. Mặ t chủ quan

Mặ t chủ quan củ a vi phạ m phá p luậ t là nhữ ng biểu hiện tâ m lý bên trong củ a chủ thể vi phạ m
phá p luậ t. Mặ t chủ quan bao gồ m nhữ ng yếu tố sau:

- Lỗ i củ a chủ thể vi phạ m phá p luậ t. Lỗ i là trạ ng thá i tâ m lý củ a chủ thể đố i vớ i hà nh vi vi phạ m
củ a mình và hậ u quả do hà nh vi đó gâ y ra. Lỗ i thể hiện thá i độ tiêu cự c củ a chủ thể đố i vớ i xã
hộ i. Dự a và o mứ c độ tiêu cự c trong thá i độ củ a chủ thể khoa họ c phá p lý chia lỗ i ra thà nh hai
loạ i: Lỗ i cố ý và lỗ i vô ý. Lỗ i cố ý có thể là cố ý trự c tiếp hoặ c cố ý giá n tiếp. Lỗ i vô ý có thể là vô ý
vì quá tự tin hoặ c vô ý do cẩ u thả .

+ Lỗ i cố ý trự c tiếp: chủ thể vi phạ m nhậ n thứ c rõ hà nh vi củ a mình là nguy hiểm cho xã hộ i, thấ y
trướ c hậ u quả nguy hiểm cho xã hộ i do hà nh vi củ a mình gâ y ra và mong muố n điều đó xả y ra.

Ví dụ : A đã bẻ khó a độ t nhậ p và o nhà B để trộ m cắ p tà i sả n; hay A cầ m dao chém và o đầ u ngườ i

khá c.

+ Lỗ i cố ý giá n tiếp: Chủ thể vi phạ m nhậ n thứ c rõ hà nh vi củ a mình là nguy hiểm cho xã hộ i,
thấ y trướ c hậ u quả nguy hiểm cho xã hộ i do hà nh vi củ a mình gâ y ra, nhưng có ý thứ c để mặ c
cho hậ u quả đó xả y ra.

Ví dụ : Do bự c tứ c, A đã dù ng dao đâ m bừ a và o B là m B chết. Trong trườ ng hợ p nà y, khi đâ m A

nhậ n thứ c đượ c việc đâ m củ a mình là nguy hiểm, có thể dẫ n đến chết ngườ i. Nhưng do bự c tứ c
nên vẫ n cứ đâ m, muố n như thế nà o cũ ng đượ c. A khô ng mong muố n giết B nhưng nếu B có chết
cũ ng chấ p nhậ n.

+ Lỗ i vô ý vì quá tự tin: Chủ thể vi phạ m nhậ n thấ y trướ c hậ u quả nguy hiểm cho xã hộ i do hà nh
vi củ a mình gâ y ra nhưng hy vọ ng, tin tưở ng hậ u quả sẽ khô ng xả y ra hoặ c có thể ngă n chặ n
đượ c.

Ví dụ : A tin rằ ng sẽ khô ng có vấ n đề gì cả khi điều khiển xe gắ n má y chạ y quá tố c độ nhưng tai

nạ n đã xả y ra; hay mộ t ngườ i đi să n tin rằ ng sẽ bắ n trú ng con thú , khô ng để đạ n lạ c và o ngườ i.

+ Lỗ i vô ý cẩ u thả :
Ví dụ : Do vộ i và ng, ngườ i y tá đã phá t nhầ m thuố c cho bệnh nhâ n, dẫ n đến hậ u quả bệnh nhâ n bị
chết; hay hà nh vi bậ t diêm châ m thuố c ngay ở chỗ cấ p phá t xă ng.

- Độ ng cơ vi phạ m. Độ ng cơ đượ c hiểu là cá i (độ ng lự c) thú c đẩ y chủ thể thự c hiện hà nh vi vi

phạ m phá p luậ t. Thô ng thườ ng khi thự c hiện vi phạ m phá p luậ t chủ thể thườ ng đượ c thú c đẩ y
bở i mộ t độ ng cơ nhấ t định nà o đó . Độ ng cơ đó có thể là vụ lợ i, trả thù , đê hèn…

- Mụ c đích vi phạ m. Mụ c đích là kết quả cuố i cù ng mà trong suy nghĩ củ a mình chủ thể mong
muố n đạ t đượ c khi thự c hiện hà nh vi vi phạ m phá p luậ t. Mụ c đích vi phạ m củ a chủ thể cũ ng thể
hiện tính chấ t nguy hiểm củ a hà nh vi. Tuy nhiên, khô ng phả i khi nà o kết quả mà chủ thể vi phạ m
đạ t đượ c trong thự c tế cũ ng trù ng hợ p vớ i mụ c đích mà chủ thể vi phạ m mong muố n đạ t đượ c.
Ví dụ , A muố n giết chết B (mụ c đích giết ngườ i), nhưng kết quả thự c tế B khô ng chết. Việc B
khô ng chết nằ m ngoà i mong muố n củ a A.

3.2.3. Chủ thể

Chủ thể vi phạ m phá p luậ t có thể là cá nhâ n hoặ c tổ chứ c có nă ng lự c trá ch nhiệm phá p lý, nghĩa
là theo quy định củ a phá p luậ t thì họ phả i chịu trá ch nhiệm đố i vớ i hà nh vi trá i phá p luậ t củ a
mình trong trườ ng hợ p đó . Ở mỗ i loạ i vi phạ m phá p luậ t đều có cơ cấ u chủ thể riêng, chú ng sẽ
đượ c xem xét ở cá c ngà nh khoa họ c phá p lý cụ thể.

3.2.4. Khá ch thể.

Khá ch thể vi phạ m phá p luậ t là nhữ ng quan hệ xã hộ i đượ c phá p luậ t bả o vệ, nhưng bị hà nh vi vi
phạ m phá p luậ t xâ m hạ i. Nhữ ng quan hệ xã hộ i khá c nhau thì có tính chấ t và tầ m quan trọ ng
khá c nhau. Do vậ y, tính chấ t và tầ m quan trọ ng củ a khá ch thể cũ ng là nhữ ng yếu tố để xá c định
mứ c độ nguy hiểm củ a hà nh vi vi phạ m phá p luậ t

3.3. Phâ n loạ i vi phạ m phá p luậ t.

Hiện tượ ng vi phạ m phá p luậ t trong xã hộ i rấ t đa dạ ng, do vậ y cũ ng có rấ t nhiều cá ch để phâ n

loạ i chú ng.

+ Că n cứ và o cá c loạ i quan hệ xã hộ i mà phá p luậ t bả o vệ bị xâ m hạ i có thể phâ n loạ i vi phạ m

phá p luậ t thà nh vi phạ m phá p luậ t về tà i chính, vi phạ m phá p luậ t hà nh chính, vi phạ m phá p luậ t
đấ t đai…

+ Că n cứ và o tính chấ t và mứ c độ nguy hiểm củ a hà nh vi có thể phâ n loạ i vi phạ m phá p luậ t
thà nh tộ i phạ m và cá c vi phạ m phá p luậ t khá c. Tộ i phạ m là hà nh vi nguy hiểm cao độ cho xã hộ i.
Cá c vi phạ m phá p luậ t khá c khô ng phả i là tộ i phạ m thì mứ c độ nguy hiểm khô ng cao bằ ng tộ i
phạ m đượ c quy định trong cá c ngà nh luậ t khá c.

+ Thô ng thườ ng vi phạ m phá p luậ t đượ c phâ n chia thà nh bố n nhó m cơ bả n sau:

1. Tộ i phạ m là hà nh vi nguy hiểm cho xã hộ i đượ c phá p luậ t hình sự quy định, do ngườ i có nă ng
lự c trá ch nhiệm hình sự thự c hiện mộ t cá ch cố ý hoặ c vô ý, xâ m phạ m độ c lậ p, chủ quyền, thố ng
nhấ t, toà n vẹn lã nh thổ Tổ quố c, xâ m phạ m chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền vă n hoá , quố c
phò ng, an ninh, trậ t tự an toà n xã hộ i, quyền, lợ i ích hợ p phá p củ a tổ chứ c, xâ m phạ m tính mạ ng,
sứ c khoẻ, danh dự , nhâ n phẩ m, tự do, tà i sả n, cá c quyền, lợ i ích hợ p phá p khá c củ a cô ng dâ n,
xâ m phạ m cá c lĩnh vự c khá c củ a trậ t tự phá p luậ t.
2. Vi phạ m hà nh chính là hà nh vi do cá nhâ n, tổ chứ c thự c hiện mộ t cá ch cố ý hoặ c vô ý, xâ m
phạ m cá c quy tắ c quả n lý nhà nướ c mà khô ng phả i là tộ i phạ m hình sự và theo quy định củ a
phá p luậ t phả i bị xử phạ t hà nh chính.

3. Vi phạ m dâ n sự là nhữ ng hà nh vi trá i phá p luậ t, có lỗ i xâ m hạ i tớ i nhữ ng quan hệ tà i sả n, quan

hệ nhâ n thâ n có liên quan tớ i tà i sả n, quan hệ phi tà i sả n …

4. Vi phạ m kỷ luậ t nhà nướ c là nhữ ng hà nh vi có lỗ i trá i vớ i nhữ ng quy chế, quy tắ c xá c lậ p trậ t
tự trong nộ i bộ mộ t cơ quan, xí nghiệp, trườ ng họ c …Chủ thể vi phạ m kỷ luậ t chỉ có thể là cá
nhâ n, tậ p thể (cá n bộ , cô ng nhâ n, cô ng chứ c, họ c sinh…) có quan hệ rà ng buộ c vớ i cơ quan, xí
nghiệp, trườ ng họ c nà o đó .

Vi phạ m phá p luậ t là sự kiện phá p lý và là cơ sở để truy cứ u trá ch nhiệm phá p lý.

II. Trá ch nhiệm phá p lý

1. Khá i niệm

Trong ngô n ngữ hà ng ngà y thuậ t ngữ “trá ch nhiệm” đượ c dù ng theo nhiều nghĩa khá c nhau tù y
thuộ c và o lĩnh vự c hoặ c hoà n cả nh cụ thể.

Trong lĩnh vự c chính trị, đạ o đứ c “trá ch nhiệm” đượ c hiểu theo nghĩa bổ n phậ n, vai trò . Chẳ ng
hạ n như trá ch nhiệm vớ i gia đình, vớ i bạ n bè, trá ch nhiệm vớ i đấ t nướ c, vớ i nhâ n loạ i…

Trong lĩnh vự c phá p lý thuậ t ngữ “trá ch nhiệm” đượ c sử dụ ng theo hai nghĩa. Theo nghĩa tích
cự c, trá ch nhiệm đượ c hiểu là nghĩa vụ (nhữ ng điều mà phá p luậ t yêu cầ u phả i là m). Trá ch
nhiệm theo nghĩa thứ hai là phả i gá nh chịu nhữ ng hậ u quả bấ t lợ i vì đã vi phạ m phá p luậ t. Đó là
sự phả n ứ ng, lên á n củ a nhà nướ c và xã hộ i đố i vớ i nhữ ng chủ thể vi phạ m phá p luậ t gâ y hậ u
quả xấ u cho xã hộ i. Chú ng ta tìm hiểu về trá ch nhiệm phá p lý theo nghĩa hậ u quả bấ t lợ i.

Cơ sở củ a trá ch nhiệm phá p lý là vi phạ m phá p luậ t, trá ch nhiệm phá p lý chỉ xuấ t hiện khi trong
thự c tế xả y ra vi phạ m phá p luậ t, khô ng có vi phạ m phá p luậ t thì khô ng đượ c truy cứ u trá ch
nhiệm phá p lý. Trá ch nhiệm phá p lý chỉ đượ c phép á p dụ ng đố i vớ i cá c chủ thể vi phạ m phá p
luậ t. Khô ng truy cứ u trá ch nhiệm phá p lý đố i vớ i cá c hà nh vi trá i phá p luậ t đượ c thự c hiện trong
nhữ ng trườ ng hợ p sau:

+ Chủ thể khô ng có nă ng lự c trá ch nhiệm phá p lý (khô ng có khả nă ng nhậ n thứ c hoặ c khả nă ng
điều khiển hà nh vi củ a mình).

+ Do sự kiện bấ t ngờ (chủ thể khô ng thấ y trướ c hoặ c khô ng buộ c phả i thấ y trướ c hậ u quả do
hà nh vi củ a mình gâ y ra).

+ Do phò ng vệ chính đá ng.

+ Đượ c thự c hiện phù hợ p vớ i tình thế cấ p thiết.

Chỉ có cơ quan nhà nướ c,nhà chứ c trá ch có thẩ m quyền hay cá c chủ thể đượ c phá p luậ t trao
quyền thì mớ i có quyền truy cứ u trá ch nhiệm phá p lý đố i vớ i tổ chứ c hay cá nhâ n nà o đó .

Trá ch nhiệm phá p lý luô n gắ n liền vớ i nhữ ng biện phá p cưỡ ng chế đượ c quy định trong chế tà i
cá c quy phạ m phá p luậ t. Truy cứ u trá ch nhiệm phá p lý về thự c chấ t là á p dụ ng nhữ ng biện phá p
cưỡ ng chế đã đượ c quy định trong bộ phậ n chế tà i củ a cá c quy phạ m phá p luậ t đố i vớ i cá c chủ
thể vi phạ m phá p luậ t.

Như vậ y, Trá ch nhiệm phá p lý là hậ u quả bấ t lợ i (sự trừ ng phạ t) đố i vớ i chủ thể vi phạ m phá p
luậ t, thể hiện ở mố i quan hệ đặ c biệt giữ a nhà nướ c vớ i chủ thể vi phạ m phá p luậ t, đượ c cá c quy
phạ m phá p luậ t xá c lậ p và điều chỉnh, trong đó chủ thể vi phạ m phá p luậ t phả i chịu nhữ ng hậ u
quả bấ t lợ i, nhữ ng biện phá p cưỡ ng chế đượ c quy định ở chế tà i cá c quy phạ m phá p luậ t.

2. Că n cứ truy cứ u trá ch nhiệm phá p lý

Để truy cứ u trá ch nhiệm phá p lý đố i vớ i tổ chứ c hay cá nhâ n nà o đó cầ n phả i xá c định đượ c cơ
sở thự c tiễn và cơ sở phá p lý là m că n cứ cho việc truy cứ u. Về cơ sở thự c tiễn để truy cứ u trá ch
nhiệm phá p lý thì phả i có vi phạ m phá p luậ t xả y ra. Về cơ sở phá p lý đó là nhữ ng quy định phá p
luậ t hiện hà nh có liên quan đến vi phạ m phá p luậ t đó và thẩ m quyền, trình tự , thủ tụ c để giả i
quyết vụ việc đó .

Khi xá c định cơ sở thự c tiễn cầ n xem xét từ ng yếu tố củ a cấ u thà nh vi phạ m phá p luậ t. Điều đầ u
tiên phả i tiến hà nh là xá c định đượ c trong thự c tế đã xả y ra hà nh vi trá i phá p luậ t nguy hiểm,
nếu khô ng xá c định đượ c hà nh vi trá i phá p luậ t nguy hiểm trong thự c tế, thì khô ng đượ c truy
cứ u trá ch nhiệm phá p lý.

Tiếp đến là đá nh giá mứ c độ nguy hiểm củ a hà nh vi trá i phá p luậ t đó thô ng qua việc xá c định
hậ u quả (sự thiệt hạ i) về vậ t chấ t, về tinh thầ n và nhữ ng thiệt hạ i khá c nếu có do hà nh vi đó gâ y
ra cho xã hộ i.

Về mố i quan hệ nhâ n quả giữ a hà nh vi trá i phá p luậ t vớ i hậ u quả , tuyệt đố i khô ng đượ c suy diễn
về hậ u quả , nghĩa là phả i xá c định mộ t cá ch chắ c chắ n rằ ng sự thiệt hạ i củ a xã hộ i là do chính
hà nh vi trá i phá p luậ t đó trự c tiếp gâ y ra. Khô ng thể bắ t chủ thể phả i chịu trá ch nhiệm về nhữ ng
thiệt hạ i mà hà nh vi trá i phá p luậ t củ a họ khô ng trự c tiếp gâ y ra.

Việc xá c định lỗ i, độ ng cơ và mụ c đích vi phạ m trong nhiều trườ ng hợ p khi truy cứ u trá ch nhiệm
phá p lý là rấ t cầ n thiết, nó cho phép lự a chọ n đượ c biện phá p cưỡ ng chế thích hợ p.

Về nguyên tắ c, trá ch nhiệm phá p lý chỉ á p dụ ng đố i vớ i chủ thể có nă ng lự c trá ch nhiệm phá p lý
khi họ thự c hiện hà nh vi trá i phá p luậ t có lỗ i, tứ c là chủ thể hà nh vi đó có khả nă ng nhậ n thứ c
đượ c nhữ ng hậ u quả nguy hiểm cho xã hộ i do hà nh vi củ a mình gâ y ra nhưng cố ý hoặ c vô ý gâ y
ra. Tuy nhiên, trong mộ t số trườ ng hợ p phá p luậ t cò n cho phép truy cứ u trá ch nhiệm phá p lý đố i
vớ i cả nhữ ng hà nh vi trá i phá p luậ t đượ c thự c hiện do nhữ ng nguyên nhâ n khá ch quan hoặ c
trườ ng hợ p thiệt hạ i do nhữ ng nguồ n nguy hiểm cao độ như phương tiện giao thô ng vậ n tả i cơ
giớ i, hệ thố ng tả i điện, chấ t nổ , thú dữ …gâ y ra và mộ t số trườ ng hợ p khá c trong quan hệ dâ n sự
mặ c dù khô ng có lỗ i chủ thể vẫ n phả i chịu trá ch nhiệm phá p lý.

Ví dụ , cha mẹ hay ngườ i giá m hộ phả i bồ i thườ ng thiệt hạ i do con mình dướ i 15 tuổ i hoặ c ngườ i
mấ t nă ng lự c hà nh vi dâ n sự gâ y ra. Trong nhữ ng trườ ng hợ p trên chỉ á p dụ ng nhữ ng biện phá p
tá c độ ng mang tính chấ t khô i phụ c thiệt hạ i, khô ng á p dụ ng cá c biện phá p trá ch nhiệm hình sự .
Về chủ thể vi phạ m phá p luậ t cầ n chú ý tớ i nă ng lự c trá ch nhiệm phá p lý củ a chủ thể trong mỗ i
trườ ng hợ p cụ thể. Khi xem xét khá ch thể vi phạ m phá p luậ t cầ n chú ý tớ i tính chấ t và tầ m quan
trọ ng củ a khá ch thể để đá nh giá mứ c độ nguy hiểm củ a hà nh vi vi phạ m phá p luậ t.

Khi xá c định cơ sở phá p lý cho việc truy cứ u trá ch nhiệm phá p lý đố i vớ i trườ ng hợ p vi phạ m
phá p luậ t đó cầ n chú ý trướ c hết là thẩ m quyền củ a cơ quan hay nhà chứ c trá ch trong việc giả i
quyết vụ việc, trình tự , thủ tụ c để giả i quyết vụ việc đó , cá c biên phá p mà phá p luậ t quy định có
thể á p dụ ng đố i vớ i chủ thể vi phạ m.

Ngoà i việc xá c định cá c vấ n đề đó cò n phả i xem xét cả thờ i hiệu truy cứ u trá ch nhiệm phá p lý đố i
vớ i trườ ng hợ p vi phạ m cụ thể đó và nhữ ng trườ ng hợ p đượ c miễn trá ch nhiệm phá p lý (nếu
có ) khi tiến hà nh truy cứ u trá ch nhiệm phá p lý.

Phá p luậ t cũ ng có thể quy định miễn trá ch nhiệm phá p lý cho mộ t số chủ thể trong nhữ ng
trườ ng hợ p nhấ t định. Trá ch nhiệm phá p sẽ chấ m dứ t khi xẩ y ra sự kiện phá p lý thích ứ ng như
có quyết định â n xá ; thờ i hạ n trừ ng phạ t đã kết thú c, nộ p phạ t xong…

3. Cá c loạ i trá ch nhiệm phá p lý

Trá ch nhiệm phá p lý có nhiều loạ i, thô ng thườ ng chú ng đượ c chia thà nh: Trá ch nhiệm hình sự ,
trá ch nhiệm hà nh chính, trá ch nhiệm kỷ luậ t, trá ch nhiệm dâ n sự , trá ch nhiệm vậ t chấ t.

- Trá ch nhiệm hình sự là loạ i trá ch nhiệm phá p lý nghiêm khắ c nhấ t do tò a á n á p dụ ng đố i vớ i
nhữ ng chủ thể có hà nh vi phạ m tộ i.

- Trá ch nhiệm hà nh chính là loạ i trá ch nhiệm phá p lý do cá c cơ quan nhà nướ c hay nhà chứ c
trá ch có thẩ m quyền á p dụ ng đố i vớ i cá c chủ thể vi phạ m hà nh chính.

- Trá ch nhiệm kỷ luậ t là loạ i trá ch nhiệm phá p lý do cá c cơ quan, xí nghiệp, trườ ng họ c…á p dụ ng
đố i vớ i cá n bộ cô ng chứ c, nhâ n viên, sinh viên…củ a cơ quan, xí nghiệp, trườ ng họ c củ a mình khi
họ vi phạ m phá p luậ t.

- Trá ch nhiệm dâ n sự là loạ i trá ch nhiệm phá p lý do tò a á n á p dụ ng hoặ c cá c chủ thể khá c đượ c
á p dụ ng đố i vớ i cá c chủ thể vi phạ m dâ n sự .

- Trá ch nhiệm vậ t chấ t là loạ i trá ch nhiệm phá p lý do cá c cơ quan, xí nghiệp…á p dụ ng đố i vớ i cá n

bộ , cô ng chứ c, cô ng nhâ n…củ a cơ quan, xí nghiệp trong trườ ng hợ p họ gâ y thiệt hạ i về tà i sả n
cho cơ quan, xí nghiệp.

Để đả m bả o cô ng bằ ng và tính hiệu quả trong việc truy cứ u trá ch nhiệm phá p lý đố i vớ i mỗ i

trườ ng hợ p vi phạ m phá p luậ t cụ thể có thể á p dụ ng mộ t hoặ c cù ng đồ ng thờ i nhiều loạ i trá ch
nhiệm phá p lý.

4. Cô ng tá c phò ng và chố ng vi phạ m phá p luậ t trong xã hộ i chủ nghĩa.

4.1. Nhữ ng nguyên nhâ n dẫ n đến tình trạ ng vi phạ m phá p luậ t trong xã hộ i ta.
Nguyên nhâ n dẫ n đến tình trạ ng vi phạ m phá p luậ t trong xã hộ i ta rấ t đa dạ ng và phứ c tạ p
khô ng thể nêu ra hết đượ c. Tuy nhiên, vẫ n có thể kể ra mộ t số nguyên nhâ n cơ bả n sau đâ y:

- Về mặ t khá ch quan xã hộ i XHCN đượ c sinh ra từ xã hộ i cũ nên nó mang nặ ng nhữ ng tà n dư củ a

xã hộ i cũ , ả nh hưở ng củ a lố i số ng và sinh hoạ t khô ng là nh mạ nh từ nướ c ngoà i; do xã hộ i chưa
phá t triển cao, nă ng suấ t lao độ ng cò n thấ p, nên tình trạ ng nghèo nà n và lạ c hậ u củ a mộ t bộ
phậ n khô ng nhỏ ngườ i lao độ ng trong xã hộ i; Sự chố ng phá củ a cá c thế lự c thù địch đố i vớ i cá ch
mạ ng và cô ng cuộ c xâ y dự ng chủ nghĩa xã hộ i củ a nướ c ta…

- Về mặ t chủ quan thì đó sự yếu kém trong cô ng tá c quả n lý xã hộ i dẫ n tớ i quá trình quả n lý xã
hộ i dẫ n đến quá trình quả n lý cá c lĩnh vự c cò n nhiều sơ hở , thiếu só t, dễ bị kẻ xấ u lợ i dụ ng; hệ
thố ng phá p luậ t củ a nhà nướ c ta chưa đượ c hoà n thiện và đồ ng bộ , nhiều quy định củ a phá p luậ t
cò n chồ ng chéo, mâ u thuẫ n chưa đá p ứ ng đượ c nhu cầ u đò i hỏ i củ a cuộ c số ng; cô ng tá c giá o dụ c
chính trị, phá p luậ t và đạ o đứ c chưa tố t; tệ nạ n và cá c hiện tượ ng tiêu cự c trong xã hộ i cò n
tương đố i nhiều…

4.2. Nhữ ng phương hướ ng cơ bả n để phò ng và chố ng vi phạ m phá p luậ t trong xã hộ i ta.

Để phò ng ngừ a và đấ u tranh xó a bỏ tộ i phạ m, xoá bỏ nhữ ng hiện tượ ng vi phạ m phá p luậ t trong
xã hộ i ta trướ c hết và quan trọ ng hơn cả là phả i nghiên cứ u, tìm hiểu, phâ n tích nhữ ng nguyên
nhâ n, nhữ ng điều kiện dẫ n đến tình trạ ng nả y sinh hiện tượ ng vi phạ m phá p luậ t trong xã hộ i để
rồ i từ ng bướ c xoá bỏ nhữ ng nguyên nhâ n và điều kiện đó . Lấ y phương châ m giá o dụ c, phò ng
ngừ a là chính, kết hợ p vớ i ră n đe, giữ nghiêm kỷ cương, phép nướ c.

+ Thườ ng xuyên xâ y dự ng và hoà n thiện hệ thố ng phá p luậ t.

+ Đẩ y mạ nh hoạ t độ ng phổ biến, giá o dụ c, giả i thích, hướ ng dẫ n thi hà nh phá p luậ t.

+ Quả n lý nhà nướ c, quả n lý xã hộ i bằ ng phá p luậ t; Tă ng cườ ng phá p chế xã hộ i chủ nghĩa…

Đi đô i vớ i việc tích cự c đấ u tranh phò ng và chố ng vi phạ m phá p luậ t cầ n là m tố t cô ng tá c phổ

biến, giá o dụ c phá p luậ t, nâ ng cao ý thứ c phá p luậ t trong xã hộ i.