ENZİMLERİN ÇALIŞMASINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER

1. SICAKLIK (ЖЫЛУУЛУК
 Sıcaklık artışı moleküllerin kinetik enerjilerini artırdığından dolayı, substratların enzimlerin aktif
bölgelerine bağlanmasını kolaylaştırır.
 Reaksiyon hızını (ылдамдыгын) artırır.
 Ancak enzimler protein yapılı olduğu için sıcaklığın aşırı artışı enzimlerin denatüre olmasına neden
olur.
 Reaksiyon yavaşlar ve durur.

2. PH
 Enzimler genellikle nötr (нейтралдуу) pH'ta iyi çalışır.
 Bazı enzimler asidik, bazı enzimler ise bazik pH'larda iyi çalışır.

3.SU
 Enzimler ancak sulu ortamda çalışır.
 Eğer ortamdaki su oranı %15'in altına düşerse enzimler çalışmaz.
 Ancak yapısı bozulmaz.
 Ortamda yeterince su olduğunda tekrar çalışabilir.
 Örnek Besinlerin kurutularak saklanması ve tohumların sulu ortamda çimlenmesi.

4. AKTİVATÖRLER:
 Enzimin çalışma hızını artıran madde veya faktörlere aktivatör denir.

45
 2.2.5. VİTAMİNLER (ВИТАМИНДЕР)

 Organik (органикалык) moleküllerdir. Mutualist

 Enerji vermezler, düzenleyicidirler (жөнгө салуучу). yaşam
 Hidrolize uğramazlar. nedir?
 Hücre zarından geçebilirler.
 İnsanın kalın bağırsağında (жоон ичеги-толстая кишка) mutualist yaşayan bakteriler (бактериялар)
B ve K vitamini sentezler.
 Bitkiler ihtiyaç duydukları vitaminlerin tamamını kendileri sentezler.
 İnsanda provitamin olarak alınan A vitamini karaciğerde, D vitamini güneş ışığı varlığına deri altında
sentezlenir.
 Bir vitamin eksikliği (жетишпегенде-недостаток витамина) başka bir vitamin tarafından
giderilemez.
 Vitaminlerin yapısı bazı faktörlerle bozulur.
 güneş ışığı,
 oksijen,
 demir,
 bakır,
 ısı

 Kimyasal yapılarına göre (химиялык түзүлүшүнө карай) vitaminler;

 vitamin A'ya retinol (А витаминине – ретинол),
 vitamin C'ye askorbik asit (С витаминине – аскорбин кислотасы),
 vitamin B1'e tiyamin (В1 витаминине тиамин),
 vitamin B2'ye riboflavin (В2 витаминине рибофлавин),
 vitamin E'ye tokoferol (Е витаминине токоферол)

46
SUDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER (СУУДА ЭРҮҮЧҮ ВИТАМИНДЕР-
ВОДОРАСТВОРИМЫЕ ВИТАМИНЫ)
B VİTAMİNİ

 Genellikle et, süt, yumurta, karaciğer, yeşil sebzeler, kuru yemiş, tahıllar ve meyvelerde bulunur.
 Bazı bileşik enzimlerin yapısında koenzim olarak iş yapar.
 Bazı B vitaminleri insanın kalın bağırsağında yaşayan bakteriler tarafından üretilebilir.
 B grubu vitamin eksikliğinde görülen sorunlar:
 yorgunluk (чарчоо),
 kaslarda kramp,
 anemi,
 tırnaklarda kırılma,
 saç dökülmesi,
 sinirsel bozukluk,
 zihin bulanıklığı
 erken bunama

 Tiamin (B1) – Тиамин

 Tiamin, bitkiler ve mikroorganizmalar tarafından sentezlenebilir.

 Bazı geviş getiren hayvanların tiamin ihtiyacı bağırsaklarında bulunan
mikroorganizmalar tarafından karşılandığı için bu hayvanlarda B1 vitamini eksikliği görülmez.
 Eksikliğinde pirüvat (пируват) birikir ve sonucunda beriberi (берибери) hastalığı meydana gelir.

B1 vitamini fonksiyonları

Vücudun besinleri enerjiye Beyin ve sinir sisteminin (нерв системанын)

dönüşmesine(айлануусуна) formda kalmasına yardımcı olur
yardım eder

 Niasin (B3, PP Vitamini)

 Diğer bir adının (аталышынын) PP olmasının nedeni, eksikliğinde oluşan pellagra (пеллагра)
hastalığını önlemesi sebebiyle "pellegra preventive" kelimelerinin baş harflerinin (баш
тамгалары) kullanılmasıdır.
B3 vitamini fonksiyonları

Besinlerin enerjiye dönüşmesine (айлануусуна) yardımcı olur.

Vücudun yağ ve kolesterol üretmesine yardım
e eder.

47
 Piidoksin (B6)-Пиридоксин (В6)
 B6 vitaminin çok önemli bir etkisi de kandaki homosistein seviyesini kontrol etmesidir.
 Homosistein, çok yaygın bir amino asittir.
 Tüketilen proteinin sindirimi sonucu ortaya çıkar ve kan dolaşımına katılır.
 Vücudumuzun B6 vitaminine ihtiyaç duymasının bir diğer nedeni ise B12 vitaminin emilimidir.
 B6 vitamininin varlığı B12 vitamininin emilimini arttırmaktadır.
 B6 vitamininin eksikliğinde lenfositlerin (lenfatik sistem hücreleri) büyümesi ve lenfositlerin
bir alt kümesi olan T hücrelerinin aktivitesinin azaldığı gözlemlenmiştir.

B6 vitamini fonksiyonları

Vücudun besinleri enerjiye Genetik materyalin formunu

dönüştürmesinde yardımcı olur. korumasında yardımcı olur
Kırmızı kan hücrelerinin
formunu korumasında
yardımcı olur.

Hamilelik ve bebeklik döneminde Kandaki homosistein

beyin gelişimini destekler dengesini ayarlar
Beyin ve sinir
sistemini sağlıklı tutar

 Biotin (B7, H Vitamini) – Биотин (В7, Н витамини)

 Biotin, büyüme faktörü (өсүү фактору) olarak da isimlendirilir.

Biotinin fonksiyonları

Vücudun besinleri enerjiye çevirmesine yardım eder. VücuVücudun glukoz ve yağ asidisentezinde rol alır.

48
 Folik Asit (B9) - Фолий кослотасы
 Folasin olarak da isimlendirilen folik asit, antihemorajik bir vitamin olarak bilinir ve
antianemik etkisinden dolayı ile de vitamin B12 ile yakından ilişkilidir.

Folik asidin fonksiyonları

Hücrelerin büyümesineve çalışmasına yardımcı Genetik materyalin formunu korumasında

yardımcı olur
Kırmızı kan hücrelerin
formunu korumasında
yardımcı olur

Beyin ve sinir Kandaki homosistein

sistemini sağlıklı Hamilelik dengesini ayarlar
tutar ve bebeklik
döneminde
beyin
gelişimini
destekler

49
 Kobalamin (B12) – Кобаламин
 12 vitamini insan ya da bitki hücrelerinde doğal olarak sentezlenemez; dolayısıyla bitkisel besin
kaynağı bilinmemektedir. 
 Bu yüzden hayvansal gıdalarla ya da besin takviyeleri ile almak durumundayız.
 Kolon bakteriler tarafından sentezlenen vitaminin emilimi sınırlıdır.

B12 vitaminin fonksiyonları

Kırmızı kan
Kandaki homosistein
hücrelerin
dengesini ayarlar
formda
kalmasında
yardımcı Kandaki homosistein
olur dengesini ayarlar
Beyin ve sinir sisteminin (нерв Genetik materyalin formunu
системанын) sağlıklı kalmasına korumasında korumasında
yardımcı olur yardımcı olur

Antioksidanlar
hakkında
araştırma
yapınız.
C VİTAMİNİ (ASKORBİK ASİT) – АСКОРБИН КИСЛОТАСЫ

 C vitamini, ya da diğer adıyla askorbik asit, immün sistemimiz üzerinde en etkili vitaminlerden
birisidir. Çünkü C vitamini bir antioksidandır (kanser önleyici).
 Vücudumuzun serbest radikallerin zararlı etkilerinden korunmasını sağlarken aynı zamanda
patojenlere karşı da savaşır.
 İmmün sistemimizde yer alan birçok hücre C vitaminine ihtiyaç duyar.
 C vitamini eksikliğinde görülen hastalıklar:
 eklemlerde şişme,
 diş eti kanamaları
 anemi
 iskorbüt (цинга)
 Bu hastalık kolajen (коллаген белогу) sentezindeki bozukluk nedeniyle ortaya çıkar.

YAĞDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER (МАЙДА ЭРҮҮЧҮ ВИТАМИНДЕР – ЖИРОРАСТВОРИМЫЕ

ВИТАМИНЫ)
(ADEK
 A VİTAMİNİ
 Et, karaciğer, balık, süt, yumurta ve tereyağı gibi hayvansal gıdalarda; koyu yeşil ve turuncu
renkli sebzelerde bolca bulunur.
 Uzun süreli A vitamini eksikliğinde gece körlüğü (күүгүм карыкма) oluşabilir

50
  D VİTAMİNİ

 Et, karaciğer, balık, süt, yumurta ve tereyağı gibi besinlerde bulunur.

 D vitamini vücuda, deri ve ağızdan olmak üzere iki yolla alınır.
 Güneşten ya da besinden alınan kolekalsiferol deride (тери-кожа) UV ışığının etkisi ile 7-
dehidrokolesterolden sentezlenir ve kana karışır. 
o Metabolize olması için D vitamini karaciğere taşınır.
 Besinlerle alınan D vitamini ince bağırsaklarda emilir.
o Yağda çözünür özellikte olduğu için safratuzları emiliminde görev alır. 
o Daha sonra bağırsağın mukozal hücrelerinde şilomikronlar tarafından alınır ve lenf
dolaşımına geçer. 
o Buradan da karaciğere transferi gerçekleştirilir.
o Karaciğere ulaşan D vitamini, 25-OH Vitamin D (kalsidiol-кальцидиол) şekline gelir.
o Bu formu kanda bulunan esas D vitamini formudur. 25-OH vitamin D, karaciğer, yağ doku
ve iskelet kas dokusunda depolanır. 
o Steroid türevli olduğu için bağırsaklardan geri emilir.
o 25-OH Vitamin D, böbreğin epitelyal hücrelerinde, C atomuna bir OH grubu daha katılır ve
böylece aktif form oluşur: 
 1, 25- (OH)2 Vitamin D (kalsitriol-кальцитриол) D vitaminin başlıca fonksiyonu kalsiyum ve
fosfat dengesini sağlamaktır.
 Kalsitriol (активная форма витамина Д) bağırsaklardan kalsiyum alımını (ичегилерде сорулуу
–всасывания кальция в кишечнике) artırarak kan kalsiyumunu (Ca2+) artırır.
 Kalsitriol, vitamin D reseptörü bulunan dokularda etkilidir ve sentezi paratiroid hormonu
(паратгормон-выработки паратгормона в околощитовидных железах) tarafından uyarılır.
 D vitamini eksikliğinde besinlerle alınan kalsiyum ve fosfor mineralleri, ince bağırsaktan
yeterinceemilemez.
 Bunun sonucunda çocuklarda raşitizm (рахит), yetişkinlerde osteomalazi (остеомалация)
veya kemik yumuşaması, osteoporoz (остеопороз) veya kemik erimesi hastalıkları oluşur.
Ergokalsiferol (D2)

(1) Deri (Тери) (1) D vitamini besin

kaynakları

UV Işık (күн нуру –

(2) Karaciğer (боор)
солнечный свет)

kalsidiol

(2) Bağırsaklarda
7-dehidrokolesterol kolekalsiferol
(ичеги) emilim
(D3)

kalsitriol

paratiroid (3) Böbrek (бөйрөк)

(4) Kemikler (выведения
(паратгормон) образования
кальция и фосфора из костей)
кальцитриола в
почках

51
 E VİTAMİNİ
 E vitaminin en önemli görevi antioksidan etkiye sahip olmasıdır.
 Membranlar içinde bulunan doymamış yağ asitlerinin oksitlenmesini önleyerek, membranda
meydana gelebilecek yıkımlarınönüne geçmektedir.
 İmmün sistem üzerinde de önemli etkileri vardır.
 E vitamini eksikliği bazı sorunlara neden olur.
 erkeklerde sperm üretiminin azalmasına,
 kadınlarda rahim fonksiyonlarının bozulmasına,
 kasların zayıflamasına,
 alyuvarların parçalanmasına
 hücrelerde zar yapısının bozulmasına neden olur.

Hücrelerde serbest Sinir hücrelerini ve kırmızı Kanda pıhtı oluşumunu önler

radikallere karşı kanhücrelerini sağlıklı tutar
korur.

Beyin ve sinir sisteminin (нерв İmmün sistemini destekler

системанын) normal işlevlerini
sürdürmesine yardımcı olur

 K VİTAMİNİ
 K1 (fillokinon-филлокинон); pek çok yiyecekte özellikle koyu yeşil yapraklı sebzelerde bulunur.
 K2 (menakinon-менахинон); barsaklarda doğal olarak bulunan bakteriler tarafından sentezlenir.

K vitaminin fonksiyonları

Kanın pıhtılaşmasına yardımcı olur. Kemik yapısının güçlenmesine

katkıda bulunur.

52
 2.2.6. HORMONLAR (ГОРМОНДОР)

 Hormon:İç salgı bezleri (ички секреция бездери) tarafından salgılanan kimyasal düzenleyici maddelere
denir.
 Hormonlar genellikle protein yapılıdır (белоктордон түзүлөт). Ancak bazıları amino asit,
bazıları steroit (стероид) yapılı olabilir.
 Hormonlar hayvanlarda (жаныбарларда) kan yoluyla (кан аркылуу) hedef organlara taşınır
(ташылат).
 Hormonlar düzenleyici (жөнгө салуучу) moleküllerdir (молекулалар).
 Hormonların miktarındaki artış veya azalma çeşitli metabolik aksaklıklara neden olabilir.
 İnsanda hipofiz bezinden salgılanan ve kan yoluyla tüm vücuda dağıtılan büyüme hormonu,
vücuttaki hücreleri etkileyerek büyümeyi ve hücre yenilenmesi ile hücrenin bölünmesini uyarır. 
 Az salınması cüceliğe,
 Fazla salınması ise devliğe yol açar.
 İnsanda bulunan tiroksin ve insülin hormonu;
 Tiroksin (тироксин) hormonu → Metabolizmayı hızlandırır. 
 İnsülin (инсулин) → Glikozun hücrelere geçişini (клеткаларга өтүүсүн) sağlayarak kan
şekerini düzenler.
 Bitkilerde üretilen hormonların düzenlediği olaylardan bazıları;
 büyüme, 
 çiçeklenme, 
 meyve oluşumu, 
 yaprak dökümü 


2.2.7. NÜKLEİK ASİTLER (НУКЛЕИН КИСЛОТАЛАРЫ)


 Hücrede DNA ve RNA olmak üzere iki çeşit nükleik asit bulunur
 Nükleik asitlerin görevileri:
o Hücredeki metabolik olayları yönetir (башкарат)
o Kalıtımı (тукум куучулук) sağlar.
 Nükleik asitlerin yapısında (түзүлүшүндө) bulunan elementler:
 karbon (C)
 hidrojen (H)
 oksijen (O)
 azot (N)
 fosfor(P)
 DNA ve RNA nükleotit adı verilen yapı birimlerinin birbirine şeker fosfat bağı ile bağlanması
sonucu oluşturulur.
 Nükleik asitler hidrolize (гидролизге) uğrayabilir.
 Bir nükleotit üç kısımdan meydana getirilmiştir;
 Azotlu organik baz
 5 C'lu şeker
 Fosfat grubu
 Azotlu organik baz 5C'lu şekere glikozit bağı ile, fosfat 5C'lu şekere ester bağı ile bağlanır.

53
 Nükleik asitler yapısında bulunan şekere göre adlandırılır.
 Nükleik asitlerin yapısında riboz ve deoksiriboz şekerleri bulunabilir.
 Riboz → Ribonükleik asit (RNA)
 Deoksiriboz → Deoksiribonükleik asit (DNA)

 Nükleik asitlerin yapısında (түзүлүшүндө) 5 farklı azotlu organik baz bulunur;

 Adenin
 Guanin
 Sitozin
 Timin
 Urasil
 Azotlu organik bazlar pürin ve pirimidin bazları olmak üzere iki grupta incelenir.

 Nükleik asitlerin yapısında protein molekülü bulunmaz.

 Nükleik asitler protein sentezinde görev alır.

54
 DNA YAPISI (ДНКНЫН ТҮЛҮЛҮШҮ)
 DNA'nın yapısı (РНКнын түзүлүшү)
 Çift iplikli, sarmal (heliks) yapısına sahiptir.

 Şekeri;Deoksiriboz
 Özel bazı:Timin
 Nükleotitleri birbirine bağlayarak DNA'nın tek ipliğini oluşturan bağ şeker fosfat bağıdır.
 İki iplik birbirine zayıf hidrojen bağı (суутектик байланыш) ile bağlanır.

 DNA molekülünde (Чаргаффтын комплементардуулук принциби)

 Adenin→ Timin
 Timin→ Adenin
 Guanin → Sitozin
 Sitozin→ Guanin ile eşleşir.

 Adenin sayısı = Timin sayısı

 Guanin sayısı = Sitozin sayısı
 А+Т=G+S

 DNA'nın görevleri (ДНКнын аткарган кызматтары)

 Yönetici moleküldür.
 Hücrede metabolik olayları denetler.
 Protein sentezi için gerekli emri ve şifreyi (код) verir.
 Hücre bölünmesi için gerekli emri verir.
 Kalıtsal bilgiyi taşır.
 DNA molekülü kendini eşleyebilir.
 DNA eşlenmesine replikasyon (репликация) denir.
 DNA mutasyona uğrayabilir.
 DNA sentezini sağlayan enzim DNA polimerazdır.
 DNA kendini yarı korunumlu olarak eşler.
 DNA ökaryot hücrelerde çekirdek, mitokondri ve kloroplastta bulunur.

55
 RNA (РНК) YAPISI (РНК ТҮЛҮЛҮШҮ)

Sitozin Sitozin
azotlu bazlar

Guanin Guanin

nukleotitler
Adenin Adenin

Timin
Utasil

Azotlu bazlar Azotlu bazlar

RNA DNA

 RNA'nın yapısı (РНКнын түзүлүшү)

 Tek ipliklidir.
 Şekeri: Riboz
 Özel bazı: Urasil
 Nükleotitler birbirine şeker fosfat bağı ile bağlanır.
 Zayıf hidrojen bağı bulunmaz (tRNA hariç).

 RNA molekülünde
 Nükleotit sayısı = Fosfat sayısı = Riboz sayısı = Azotlu baz sayısı = A + U + G + C
 RNA molekülü kendini eşleyemez. 
 DNA tarafından sentezlenir.
 RNA mutasyona uğrayabilir.
 Hücrede protein sentezinde görevli
 Hücrede 3 çeşit RNA bulunur
 rRNA (р-РНК)
 mRNA (и-РНК же м-РНК)
 tRNA (т- РНК)

56
DNA ve RNA molekülünün özelliklerinin karşılaştırılması

57
 ATP - АТФ (АДЕНОЗИН ТРИФОСФАТ КИСЛОТАСЫ)
 Canlılık faaliyetleri için gerekli enerji molekülüne ATP denir.
 ATP'nin yapısında üç molekül bulunur;
 Adenin bazı
 Riboz şekeri
 3 tane fosfat

 ATP sentezine →Fosforilasyon
 ATP hidrolizine → Defosforilasyon

Fosfat bağları (макроэргетикалык

байланыш)

Adenin
(Аденин)

Riboz (Рибоза)

ATP’nin yapısı

58