De zwarte specht heeft een vrijwel geheel zwart verenkleed, met uitzondering van

een hardrode tekening op het bovenzijde van de kop. Ogenschijnlijk is het

verenkleed gelijkmatig gekleurd, maar de veren op de rug zijn wat donkerder en
hebben een blauwere glans dan die aan de onderzijde. De slagpennen zijn soms wat
bruiner getint. Het verenkleed is bij vrouwtjes iets lichter gekleurd en iets
minder glanzend. Dit verschil is alleen van dichtbij en met goed licht te zien.
Dankzij de rode koptekening is het geslacht eenvoudig te bepalen. Bij mannetjes
begint de tekening vanaf het voorhoofd en loopt die taps toe tot bijna in de nek.
Bij vrouwtjes is alleen de kruin rood gekleurd.

De grijsachtig witte snavel is breed aan de basis en donkergrijs gekleurd op de

punt. Hij meet 5 tot 6,7 centimeter[3] en is daarmee aanmerkelijk groter dan bij de
meeste andere spechten. Vrouwtjes hebben over het algemeen een iets kortere snavel
dan mannetjes. Dankzij zijn krachtige snavel kan de zwarte specht grote stukken
boomstam blootleggen om insecten te bereiken. Hij heeft een relatief korte,[b]
speervormige en kleverige tong, voorzien van gevoelige zenuwuiteinden.[8] De iris
is wit tot geel gekleurd. Meestal bevindt zich een zwarte vlek op de iris die de
pupil aan de snavelzijde raakt. Hierdoor lijkt de pupil peer- of druppelvormig en
krijgt de specht een loensende blik.[c]

De tenen van de korte grijze poten zijn als bij de meeste spechten zygodactyl
geplaatst: twee tenen staan naar voren en twee naar achteren gericht. De naar voren
gerichte derde teen is langer dan de achterste vierde teen. De tenen hebben lange,
scherpe klauwen die een goede grip geven. Een volwassen specht is hierdoor in staat
om zelfs ondersteboven aan een dikke tak te hangen. De staart meet 16 à 17
centimeter en heeft staartpennen met stugge veerschachten. De buitenste twee
staartpennen zijn aanmerkelijk langer dan de overige. De zwarte specht gebruikt
zijn gevorkte staart als steun wanneer hij zich verticaal aan een boomstam
vasthoudt.

Juveniel

Vliegvlugge mannelijke juveniel; de rode koptekening is al helemaal aanwezig, maar

de iris is nog blauwzwart en de snavel effen gekleurd
De juveniel onderscheidt zich van volwassen exemplaren door een blauwzwarte iris en
een lichtere, egaal gekleurde snavel. Het verenkleed is bovendien matter gekleurd;
het is eerder donkergrijsbruin dan zwart. Veel juvenielen hebben ook een lichter
gekleurde keel. De koptekening is vaalrood tot vleeskleurig. Deze tekening bevindt
zich bij beide geslachten alleen op de kruin, maar is bij mannetjes duidelijk
groter. Een vliegvlugge juveniel heeft al een complete koptekening, zodat het
geslacht kan worden bepaald. Aan het einde van zijn eerste levensjaar heeft hij
zijn volwassen verenkleed en heeft de koptekening de hardrode kleur.

Onderscheid met andere soorten

De zwarte specht onderscheidt zich van andere spechten in zijn leefgebied door zijn
formaat en zijn overwegend zwarte verenkleed.[d] Het formaat van de zwarte specht
komt ongeveer overeen met dat van de roek en de zwarte kraai. Het vliegbeeld lijkt
sterk op dat van de kauw en de gaai, zodat de zwarte specht vooral in de vlucht met
een kraaiensoort kan worden verward. De specht is echter slanker en heeft smallere
vleugels en een duidelijk langere en bredere staart.[4] Een mannelijke zwarte
specht onderscheidt zich ook duidelijk door zijn rode kopkap. Bij het vrouwtje is
dit soms lastiger; en profil is deze minder goed waarneembaar. Als haar verenkleed
versleten is, zijn de rode veren bovendien vaak vrijwel geheel verdwenen.

Gedrag en leefwijze

Een volwassen mannetje in een boomholte in Finland

De zwarte specht neemt regelmatig een 'mierenbad'

De zwarte specht leeft het grootste deel van zijn leven solitair. Hij is gevoeliger
voor verstoring dan bijvoorbeeld de grote bonte specht. Wanneer iemand hem nadert
op een afstand van 100 tot 300 meter, zal hij wegvliegen of zich uit het zicht
achter een boom verbergen.[10][11]

De zwarte specht is dagactief. 's Nachts slaapt hij in een oude nestholte. Bij
zonsopgang verlaat het mannetje zijn slaapplaats, het vrouwtje blijft doorgaans
iets langer rusten. De zwarte specht is het actiefst in de ochtenduren en de late
namiddag. Met uitzondering van het broedseizoen brengt hij in de tussenliggende
uren zijn tijd door met rusten. Bij zowel het slapen als het overdag rusten klampt
de specht zich net onder het vlieggat vast en legt daarbij zijn kop tussen zijn
schouderveren. Alleen bij extreem slechte weersomstandigheden blijft de zwarte
specht ook overdag in zijn schuilplaats.

De zwarte specht bezoekt regelmatig een mierennest om een 'mierenbad' te nemen. Hij
laat de mieren over zijn verenkleed lopen, die dit vervolgens besproeien met
mierenzuur. De functie van dit gedrag is niet met zekerheid bekend, maar
waarschijnlijk gebruikt de specht het zuur als een natuurlijk afweermiddel tegen
parasieten en schimmelinfecties.[12]

Territorium
Zie ook het onderkopje 'Habitat'
De zwarte specht heeft een relatief groot foerageergebied als territorium, tot wel
enkele kilometers rond de nestplaats.[11] Net zoals dit het geval is bij veel
andere soorten spechten, is dit gebied niet duidelijk afgebakend. Territoria van
zwarte spechten overlappen elkaar dikwijls, zonder dat dit noemenswaardige
wrijvingen oplevert. Buiten de paartijd en het broedseizoen hebben mannetjes en
vrouwtjes een eigen territorium. Het komt regelmatig voor dat 'buren' een koppel
vormen, waarop beide territoria worden samengevoegd tot broedterritorium.

Tijdens de broedperiode wordt het territorium feller verdedigd. Niet alleen

soortgenoten worden verjaagd, maar ook andere spechten. Daarbij reageren beide
broedende spechten het sterkst op seksegenoten: het vrouwtje op vrouwtjes en het
mannetje op mannetjes. De confrontaties beginnen sterk geritualiseerd. Als een
andere specht de grens nadert maakt de broedende specht dat duidelijk door op een
boom te roffelen. Strijkt de indringer neer op een boom binnen het territorium, dan
slaakt de territoriumeigenaar zijn waarschuwingskreet en probeert zijn opponent
spiraalsgewijs langs de stam omhoog te drijven. Beide vogels maken schijnbewegingen
en zwaaien regelmatig hun snavel in de lucht, zodat de rode kruin goed zichtbaar
is. Om de zoveel tijd nemen de spechten een pauze van enkele minuten, om vervolgens
hetzelfde ritueel te herhalen. Alles bij elkaar kunnen deze handelingen meer dan
een uur in beslag nemen. Wanneer de indringer zich niet laat verjagen, valt de
broedende specht hem aan door te pikken met zijn snavel.[13]

Vocale communicatie

Het hoogfrequente kli-èèèhh van de zwarte specht is op grote afstand te horen

De zwarte specht heeft een typisch en makkelijk te herkennen vocaal repertoire en
is het hele jaar door te horen. Buiten de broedperiode en de periode dat hij voor
zijn jongen zorgt maakt de zwarte specht vooral gebruik van zijn vliegroep en
lokalisatieroep. Beide kunnen bij gunstige weersomstandigheden kilometers ver
dragen. Tijdens de vlucht laat de zwarte specht regelmatig een luid en hoogfrequent
kruu kruu kruu horen. De lokalisatieroep is een klaaglijk, langgerekt kli-èèèhh.
Deze wordt alleen in rust gebruikt en dient voornamelijk om zijn aanwezigheid
kenbaar te maken aan soortgenoten. Bij verstoring wordt deze ook als alarmroep
gebruikt en met intervallen van enkele seconden herhaald. Gebroken en hesere
varianten van de lokalisatieroep worden gebruikt in conflictsituaties. Bij
conflicten tussen soortgenoten laat de zwarte specht een rustig rurr horen.
Mogelijk is het een sussend overspronggeluid in antwoord op agressief gedrag. Bij
broedpartners is het geluid waargenomen als een langer gerekt ruuurrrr.