Ai đã đặt tên cho dòng sông?

“Từ đây, như đã tìm đúng đường về… vấn vương của một nỗi lòng.”
Sông Hương khi về đến thành phố Huế

I. Mở bài
“Con sông dùng dằng
Con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”
(Thu Bồn)
Đã có một dòng sông đẹp dịu hàng nên thơ đến thế, đã có một dòng sông nhẹ nhàng đi vào lòng Huế và cả
lòng những người thương của Huế như Hoàng Phủ Ngọc Tường đến vậy . Đó là sông Hương - dòng sông
mang tất cả vẻ đẹp cổ kính và sự thiêng liêng của dáng hình xứ sở mà nhà văn đã từng dụng công thể hiện
trong tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông ?” với tất cả sự tinh tế , uyên thâm của mình. Đặc biệt, vẻ đẹp
ấy còn được chạm khắc rất tài hoa trong đoạn trích từ …( trích) , đọng lại trong lòng độc giả những dấu ấn,
cảm xúc khó phai về nét đẹp của dòng sông quê hương cũng như cái tôi của người nghệ sĩ Hoàng Phủ Ngọc
Tường.

II. Thân bài

1. Giới thiệu chung
 Nhắc đến tên HPNT, là nhắc đến một bậc thầy chuyên viết về bút kí. Những sáng tác của “cha đẻ “Rất nhiều
ánh lửa” đã đi vào lòng người và để lại dấu ấn khó phai bởi phong cách nghệ thuật độc đáo, không thể trộn
lẫn ở nơi nào khác. Đó là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén
với tư duy đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú và uyên thâm.

 Và “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” chính là bài kí tiêu biểu cho lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và
tài hoa ấy của nhà văn. Tuyệt phẩm được viết tại Huế vào năm 1981, in trong tập sách cùng tên, ca ngợi vẻ
đẹp của sông Hương gắn liền với xứ Huế mơ mộng.

 Vẻ đẹp ấy được khắc hoạ kì công qua đoạn văn sông Hương khi về đến thành phố Huế mang đậm cái nhìn
đầy tính phát hiện của tác giả. Ông không chỉ nhìn trong thuỷ trình mà còn nhìn nhận và phát hiện ra bản
chất của sông Hương nhờ ngọn lửa tình yêu say đắm, ân tình với dòng sông quê hương xứ sở cũng như là
với nơi Huế thân thương, gắn bó đúng như Nguyễn Tuân nhận xét "Ký Hoàng Phủ Ngọc Tường có rất nhiều
ánh lửa".

2. Phân tích
2.1. Không còn vẻ trầm mặc cổ thi, không còn những tiết tấu hùng tráng, không còn những đường cong
gợi cảm, sông Hương ở quãng này được tác giả cảm nhận với sắc màu hội họa, sắc màu văn hoá gắn bó
với kinh thành Huế (Sông Hương dưới góc nhìn hội họa).
 *Bằng ngòi bút hoa mỹ của một cái tôi tài hoa, tác giả đã cảm nhận Sông Hương dưới góc nhìn hội hoạ
với sự thay đổi của dòng chảy và tâm trạng của cô gái Hương Giang giàu xúc cảm.

- Khi chảy về Huế, sông Hương đã tìm thấy chính mình, tìm thấy người tình mà nó hằng mong đợi bởi vậy
gương mặt của nó khởi sắc để trở nên rạng rỡ hơn bất cứ lúc nào. Phải chăng chính tiếng chuông chùa Thiên
Mụ đã đánh thức dòng chảy đưa dòng sông từ dáng vẻ trầm mặc đột khởi thành niềm vui?
+ Cái vẻ “vui tươi”, “kéo một nét thẳng thực yên tâm”, tâm trạng của con sông như có một chút gì đó bồi hồi
náo nức, rạo rực nôn nao của người con gái đang đến với điểm hẹn tình yêu.
+ Nét tâm trạng ấy còn gợi cho ta liên tưởng đến cái vui tươi của con người trong cuộc sống yên bình của
người dân một miền đất với những bờ bãi xanh biếc, màu mỡ...

- Khi Sông Hương gặp cầu Tràng Tiền trên đường về, Hoàng Phủ Ngọc Tường có một phát hiện vô cùng thi
vị “ chiếc cầu trắng của thành phố in ngần lên nền trời nhỏ nhắn như vầng trăng non”.
+ Nếu chiếc cầu là vầng trăng non đầu tháng thì sông Hương chính là cô gái Huế dịu dàng duyên dáng đang
chờ đợi người yêu dưới vầng trăng ấy. Nguyễn Bính từng có câu lục bát rất đẹp viết về dòng sông huyền
thoại này cùng chiếc cầu Tràng Tiền:
“Cầu cong như chiếc lược ngà
Sông dài mái tóc cung nga buông hờ”
=> Cách liên tưởng, so sánh ấy thật bất ngờ và cũng thật nên thơ làm sao!

- Nếu như trước đó, dòng sông chảy thật nhanh, chạy thật mau trong nỗi niềm háo hức được ôm chầm lấy
người mình yêu thì ở đoạn này sông Hương lại mang một tâm trạng khác, một nét tâm lý khác: “Giáp thành
phố ở cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến cồn Hến; đường cong ấy làm dòng
sông mềm hẳn đi như một tiếng “Vâng” không nói ra của tình yêu”.
+ Phép so sánh mới lạ: dùng tiếng “Vâng” vốn trừu tượng, e ấp, ngập ngừng, ý vị trên bờ môi cô gái đang
yêu để gợi tả hình dáng mềm mại nơi cánh cung của dòng sông.
=> Cái nhìn tình tứ, thống nhất, đem lại cho người đọc những khoái cảm thẩm mỹ độc đáo .
=> Ngòi bút của Hoàng Phủ Ngọc Tường thật lãng mạn, tài hoa biết bao trong những câu văn đậm chất hội
hoạ và am hiểu tâm lý như thế. Qua đây, dòng sông Hương hiện lên như một thiếu nữ Huế. Trong niềm vui
hân hoan của hội ngộ mà phải đến “hàng thế kỷ qua đi” nàng mới được gặp người mình yêu, nhưng nàng
vẫn không đánh mất vẻ dịu dàng, e lệ, tình tứ và kín đáo vốn có của mình.

2.2. Sông Hương dưới góc nhìn địa lí và âm nhạc

 *Đoạn văn tiếp theo, tác giả mang đến ấn tượng thật sâu đậm về hình ảnh của Hương giang đoạn chảy
qua thành phố Huế.
- Bằng phép so sánh và cái nhìn hướng ngoại, nhà văn đã mở rộng tầm nhìn tới những dòng sông đẹp của
thế giới. Đó là những dòng sông nổi tiếng đã đi vào thi ca, nhạc hoạ như sông Xen của Paris, sông Danis của
Budapest hay dòng sông Neva hùng vĩ của nước Nga.
+ Điểm tương đồng giữa các dòng sông ấy cùng SH xứ Huế đó là chúng đều “nằm ngay giữa lòng thành phố
yêu quý của mình”. Nhận ra sự tương đồng ấy, HPNT muốn bày tỏ niềm tự hào, yêu mến của mình đối với
dòng sông quê hương.
+ Tuy vậy giữa những dòng sông ấy vẫn tồn tại những điểm khác nhau mà duy chỉ có sông Hương là mang
những nét đặc trưng ấy:
+ Khác với sông Xen hay sông Danis, hay bất kì con sông lớn thường thấy nào đó, chảy qua những thành
phố hiện đại nơi có ánh đèn rực sáng phát ra từ những tòa cao ốc làm khuất lấp đi cái đẹp của ánh trăng,
Sông Hương lại chọn cho mình một hướng đi riêng khi chảy qua thành phố hoài cổ Huế. Ở đó, sông Hương
mang một nét đẹp cổ thi đầy lãng mạn. Dòng Hương cổ kính và quý giá “với những cây đa cây cừa cổ thụ
toả vầng lá u sầm xuống những xóm thuyền xúm xít”, lại mờ ảo duyên dáng “vẫn lập loè trong đêm sương
những ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ”.
 Những hình ảnh ấy làm sông Hương vừa gần gũi đời thường, vừa như xa xăm như trong cõi mênh mang cổ
đại, gợi ta nhớ đến “trăng tà chiếc quạ kêu sương”, “giang phong ngư hoả đối sầu miên” trong bài thơ
Đường nổi tiếng của Trương Kế – Phong Kiều dạ bạc.

- Không chỉ vậy, sông Hương còn mang trong mình tâm hồn đằm thắm, dịu dàng của một người con gái
thủy chung e lệ. Từ góc nhìn tình yêu, nhà văn nhìn thấy giữa lòng thành phố, sông Hương tỏa thành nhiều
nhánh sông Đào như những cánh tay mềm mại, ôm ấp lấy người tình ngàn năm mong đợi.
- Hơn nữa, Sông Hương qua thành phố Huế không chỉ mang những nét hội hoạ cổ thi như thế mà còn là một
bản nhạc, một “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”. Khác với sông Neva “băng băng lướt qua cung
điện Pê-téc-bua”, lưu tốc chậm rãi của Hương giang khiến nó trở nên thật đặc biệt với Huế.
+ Và HPNT đã lý giải điều này rất tài tình và thuyết phục . Bởi sông Hương đã phải trải qua một cuộc hành
trình gian lao mới được gặp người tình mong đợi, vì thế trong phút giây tương ngộ, nó muốn ngắm nhìn thật
tỉ mỉ, thật dài lâu chàng hoàng tử của mình.
+ Chính đảo cồn Hến đã làm giảm lưu tốc của dòng sông và tạo cho khuôn mặt dòng sông cơ hồ chỉ là một
mặt hồ yên tĩnh. Con sông chọn cách dùng dằng không chảy, lặng lẽ âm thầm như lưu luyến người thương,
như sự “vấn vương của một nỗi lòng”. Ở đây, nhà văn đã quan sát tinh tế, bắt đúng thần thái, không khí, linh
hồn của “nàng công chúa ngủ trong rừng” để lý giải cho lưu tốc chậm rãi của nó.
=> Có thể nói đó là một cách lý giải giản dị nhưng không thể chối cãi, là cách lý giải bằng cái lý của trái
tim.
- Trong sự liên tưởng tới dòng chảy hùng vĩ của sông Neva với hình ảnh giàu chất thơ: “sông Nê va cuốn
trôi những đám băng lô xô, nhấp nháy trăm màu dưới ánh sáng của mặt trời mùa xuân” hay sự liên tưởng tới
nhà triết học Hê–ra-clít đã khóc suốt đời vì những dòng sông trôi qua quá nhanh; nhà văn họ Hoàng lại đưa
ta trở lại sông Hương trong nỗi nhớ da diết, chảy bỏng: “tôi lại nhớ con sông Hương của tôi”. Rõ ràng, dù có
đi trăm phương nghìn hướng thì cũng không nơi nào đẹp bằng quê hương, và cũng chẳng có dòng sông nào
lại có thể đẹp bằng dòng sông của quê nhà.
- “Điệu slow” trữ tình, gắn với văn hoá tâm linh của Huế: “có thể cảm nhận bằng thị giác qua trăm nghìn
ánh hoa đăng bồng bềnh từ những đêm hội rằm tháng bảy từ điện Hòn Chén trôi về, qua Huế bỗng ngập
ngừng như muốn đi muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng”.
=> Ngôn ngữ mượt mà, bóng bẩy, những tính từ, động từ mỹ miều kết hợp phép so sánh trong câu văn trên
như tả hết được nét đẹp lãng mạn mà giàu chất thơ, chất hoạ của sông Hương làm cho “điệu slow” tình cảm
ấy trở nên đặc biệt, có linh hồn tựa như bản tình ca dành riêng cho Huế đã làm cho tấm chung tình của sông
Hương với Huế càng thêm da diết, đắm say. Dòng chảy này không chỉ xuất hiện trong cái nhìn của Hoàng
Phủ Ngọc Tường mà trong cái nhìn của nhà thơ mới Hàn Mặc Tử, sông Hương cũng trở nên vương vấn:

“Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay

Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay”
( Đây thôn Vĩ Dạ)
=> Chính điệu slow trữ tình như bản tình ca dành riêng cho Huế đã làm cho tấm chung tình của sông
Hương với Huế trở nên da diết, đắm say. Tình yêu với Huế của sông Hương cũng vì thế mà trở nên rất
đỗi sâu nặng.

3. Đánh giá

* Đoạn văn mang đậm phong cách, dấu ấn và hơi thở của Hoàng Phủ Ngọc Tường
* Sức hấp dẫn của đoạn nằm ở sự phối kết tinh hoa cả hai mảng màu nội dung và nghệ thuật

- Nội dung:
+ Sông Hương chảy vào lòng thành phố Huế, mang đến cho Huế một vẻ đẹp cổ xưa dân dã. Hơn nữa con
sông còn giống như một thực thể sống động, vừa mang vẻ đẹp thanh thoát của dáng hình, vừa mang vẻ đẹp
tâm hồn, cốt cách xứ Huế.
+ Những phát hiện của tác giả về vẻ đẹp riêng độc đáo của SH đã hé lộ cho người đọc về cái “tôi” HPNT
luôn yêu mến, thiết tha, gắn bó và trân trọng những vẻ đẹp tự nhiên đậm màu sắc văn hóa của con sông xứ
sở.
- Nghệ thuật: Là cha đẻ của “một phát minh về hình thức và một sáng tạo về nội dung”, HPNT đã truyền tải
những thông điệp đó một cách thật sâu sắc qua dòng cảm xúc sâu lắng được tổng hợp từ vốn kiến thức
phong phú về văn hóa, lịch sử, địa lý; văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế, tài hoa; và những biện pháp
nghệ thuật; cùng hệ thống ngôn từ trong sáng, in chất họa, đậm chất thơ.
=> Có thể nói SH xứ Huế chính là lâu đài nghệ thuật mà HPNT đã dày công vun xới bằng bút lực tài
hoa của mình.

* HPNT với tư cách là một cây bút kí thực thụ, cái “tôi” của ông được bộc lộ xuyên suốt đoạn trích trên ba
phương diện
+ Trước tiên là cái “tôi” lãng mạn trong việc miêu tả sông Hương như một cô gái với tính cách đằm thắm,
hấp dẫn nhưng không kém phần thâm trầm, kín đáo. Đó cũng đồng thời là cái “tôi” gắn bó sâu sắc với dòng
Hương giang và thiên nhiên quê hương.
+ Kế đến không thể bỏ qua cái “tôi” tài hoa, tinh tế trong cách chắt chiu, chọn lọc từ ngữ để khơi gợi cái
thần, cái hồn của dòng sông tưởng chừng vô tri vô giác
+ Và cuối cùng, đoạn trích còn góp phần làm nổi bật cái “tôi” uyên bác qua sự am hiểu về địa lý SH, vận
dụng tài tình các kiến thức trong nhiều lĩnh vực để tô vẽ vẻ đẹp của dòng chảy.

- Tác động: Dư ba của bức tranh thuỷ mặc về sông Hương ở trong lòng thành phố đã lắng đọng mãi trong
tâm hồn ta tình yêu với thiên nhiên , với quê hương đất nước từ những điều bình dị , nhỏ bé nhất.

III. Kết bài

Đoạn văn về dòng sông Hương ở trong lòng thành phố Huế có lẽ chính là nét vẽ đẹp nhất mà người nghệ sĩ
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tạo nên trong sự nghiệp sáng tác của mình. Dù cho ở quá khứ, hiện tại hay tương
lai, đoạn văn cũng như bài bút ký ấy vẫn sống mãi với thời gian, trở thành “hạt minh châu” tỏa sáng giữa
làng văn nước nhà. Thật đúng với lời nhận định: “Văn học nằm ngoài mọi sự băng hoại, mình nó không chấp
nhận quy luật của cái chết”.