SH Ở TRUNG TÂM TP HUẾ sông để rồi hiện lên trang bút ký thật đặc biệt thật trọn vẹn.
để rồi hiện lên trang bút ký thật đặc biệt thật trọn vẹn. Với cách miêu
HPNT được biết đến là cây viết kí có “rất nhiều ánh lửa” với phong cách trữ
tình và trí tuệ, chính luận và suy tư đa chiều, khi lơ đãng phiêu diêu như
chảy trôi miên man vào một bến bờ xa vắng. Đọc kí của ông, ta bắt gặp lối
hành văn súc tích, đào sâu vào cái tôi nội cảm, mê đắm và rất mực tài hoa;
mang chất thơ bàng bạc trữ tình, uyên bác đến lạ. Từ nỗi niềm nhớ thương,
từ “ một lời hứa mà chừng nào chưa thực hiện được thì lòng vẫn băn khoăn
day dứt”, bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” ra đời, chắp bút tại Huế năm
1981 với tình yêu say đắm niềm tự hào tha thiết về dòng sông của thi ca
nhạc họa, lịch sử thăng trầm với bao chiến tích in hằn thời gian. Dưới ngòi
bút tài hoa uyên bác HPNT đã ghi lại thủy trình của Hương giang khi ở
thượng nguồn và ngoại vi thành phố với dáng vẻ vừa hùng vĩ mãnh liệt vừa
nữ tính dịu dàng. Cũng chính từ tài năng ấy tác giả của “miền cỏ thơm” đã
miêu tả sông Hương khi chảy trong lòng xứ Huế thân yêu của nó.
R.Gamzatov với ánh nhìn đầy tinh tế đã nhận ra: “ không thể có chim ưng
mà không có bầu trời, không thể có cánh rừng mà không có vách đá, không
thể có cá hồi mà không có những dòng sông đang chảy xiết, không thể có
máy bay mà không có sân bay. Cũng vậy không thể có nhà văn mà không có
quê hương”. Hiểu được điều kiện tiên quyết để làm nên tư chất nhà văn
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã không nằm ngoài vùng “từ trường” hướng về
cội nguồn mà ông đưa ngòi bút của mình viết về đề tài quê hương xứ sở.
Ông đã không ngần ngại mà nhân hóa sông Hương mang tâm trạng như con
người. Khi biết đã tìm đúng đường để về gặp thành phố thân yêu, sông
Hương vui tươi lên hẳn lên giữa biền bãi vùng ngoại ô Kim Long. Qua lăng
kính tình yêu, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã luôn nhìn sông Hương
với thành phố Huế như một cặp đôi tình nhân và dòng Hương giang khi gặp
người tình trong mộng đã không che giấu niềm vui của nó. Một niềm vui ẩn
chứa trong đó sự phấn khởi không dễ dàng che giấu được. Tựa như người
thiếu nữ đã vượt và trải qua đầy đủ những cung bậc xúc cảm trong tình yêu,
dòng sông khi đến gặp “thành phố tương lai” đã “vui tươi hẳn lên” – một
cảm giác hạnh phúc, hân hoan, mừng rỡ. Chính vì vậy mà Hương giang
cũng không còn băn khoăn, trăn trở "đổi dòng", "uốn mình" liên tục nữa mà
"kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng Tây Nam, Đông Bắc" thật yên
tâm bởi nó đã nhìn thấy cây cầu trắng của thành phố. Như vậy dưới ngòi bút
của Hoàng Phủ Ngọc Tường sông Hương lúc này đã là một cô gái có tâm
hồn, ý thức tìm được chính mình, đi tìm tình yêu đích thực của mình để
được ôm ấp trong lòng một cố đô cổ kính.
Khi gặp người yêu, có cô gái nào lại không làm duyên, làm dáng và sông
Hương ở đây cũng vậy. Khi giáp mặt thành phố ở cồn Giã Viên "sông
Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang Cồn Hến; đường cong ấy làm cho
dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng" vâng "không nói ra của tình yêu".
Cách so sánh đường cong Hương giang – một thực thể hữu hình với “ tiếng
vâng không nói ra của tình yêu” tuy trừu tượng nhưng lại gợi ra trong lòng
mỗi người thưởng thức nhũng rung cảm thẩm mỹ đẹp vô ngần. Sử dụng
phép ví con thật “đắt” song vô cùng độc đáo, sáng tạo, HPNT đã miêu tả đặc
điểm địa lý của dòng sông trong sự gắn kết với những xúc cảm của người
thiếu nữ khi yêu. Con gái là thế tình yêu là chiều sâu thẳm bên trong cần
phải thấu hiểu, phải cảm nhận chứ không cần một câu trả lời. Đối mặt với
thành phố Huế thơ mộng, Hương giang dịu dàng, đầy ngại ngùng, e thẹn,
đắm chìm trong những yêu thương thắm nồng của tình yêu, không còn dáng
vẻ vang dội của rừng già, của bao thác, bao ghềnh nguy hiểm đó cũng chính
là sự chấp nhận tình yêu một cách đầy kín đáo và nữ tính. Chi tiết này làm ta
nhớ đến những câu thơ trong bài thơ "Bên kia sông Đuống" của Hoàng
Cầm:
"Sông Đuống trôi đi
Một dòng lấp lánh
Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kì
Xanh xanh bãi mía bờ dâu."
Có lẽ đó cũng là nét đẹp thường thấy ở nhiều dòng sông khác. Nhưng nếu
như Hoàng Cầm chỉ gửi gắm nỗi niềm kín đáo thì Hoàng Phủ Ngọc Tường
lại nói rõ sông Hương "vui tươi hẳn lên" vì "nó đã tìm đúng đường về". Cái
vui tươi của dòng sông lại cho ta liên tưởng đến cái vui tươi của con người,
đến cuộc sống yên bình của người dân một miền đất với những bờ bãi xanh
biếc, màu mỡ. Thế mới thấy, những người nghệ sĩ chân chính với những
rung động thiết tha thường trực luôn có những cuộc gặp gỡ đầy tình cờ như
thế, để biết rằng văn chương muôn đời là phương tiện hữu ích để bộc lộ tình
cảm, tâm tư.
Không những thế sông Hương ở Huế còn gắn liền với hình ảnh cây cầu
trắng: “nơi cuối đường, nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in
ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non”. Ai đã từng đến
Huế đều biết đến cây cầu Tràng Tiền nổi tiếng vẫn soi bóng trên dòng
Hương giang, gợi một vẻ đẹp rất riêng mà chỉ có xứ Huế mộng và thơ mới
có. Và nó cũng chính là biểu tượng đặc trưng của mảnh đất cố đô đã từng
chứng kiến biết bao thăng trầm của lịch sử đã soi bóng dưới dòng sông dòng
tả đặc sắc “ở phía đó, nơi cuối đường” kết hợp cùng biện pháp nhân hóa để
gợi lên cây cầu thân thương của thành phố, người đọc cảm nhận như sự chờ
đợi được hồi đáp, một nỗi vọng trong được thực hiện nơi dòng sông, một
cảm giác “yên tâm” khi Hương giang tìm thấy tình yêu của mình. Nếu nhà
văn Nguyễn Bính từng so sánh cây cầu ấy với một vẻ đẹp quyến rũ, kì lạ
"Cầu cong như chiếc lược ngà
Sông dài mái tóc cung Nga buông hờ"
(Vài nét Huế)
thì Hoàng Phủ Ngọc Tường lại ví “chiếc cầu trắng” như “những vành trăng
non” – một vầng trăng nhỏ nhắn dịu dàng tỏa sáng vào đầu tháng. Phép so
sánh đặc biệt không những đã gợi tả vẻ đẹp duyên dáng e ấp của mối tình
đầu mà còn làm nổi bật hình dáng độc đáo của cây cầu Tràng Tiền đồng thời
gợi tả một bức tranh thật động phản chiếu tất thảy vẻ đẹp của mảnh đất cố
đô và con sông chảy trôi giữa lòng thành phố trong sự sánh đôi hài hòa.
Dưới ngòi bút thấm đượm tình yêu dành cho xứ Huế thơ mộng, tác giả của
“Hoa trái quanh tôi” đã miêu tả sông Hương trong mối tương quan với
những dòng sông nổi tiếng trên thế giới. Đặt sông Hương cạnh những dòng
sông khác, văn nhân đã kín đáo bộc lộ tình yêu quê hương đất nước tha thiết
của mình. Nhà văn so sánh sông Hương với sông Xen của Pa-ri và sông Đa-
nuýp của Bu-đa-pét để thấy vẻ đẹp riêng của dòng sông Hương là nó thuộc
về một thành phố duy nhất và chỉ một mình nó còn nằm trong tổng thể một
đô thị cổ. Vẻ đẹp cổ kính ấy của Huế, của sông Hương "không có một thành
phố hiện đại nào còn nhìn thấy được". “Ánh lửa lập lòe” trong sương đêm
tạo nên sự huyền ảo thơ mộng của Huế. “Những nhánh sông đào mang nước
sông Hương tỏa đi khắp phố thị” – “tỏa đi khắp” vừa gợi tả cái mơn man
ngọt ngào mát lạnh của dòng nước vừa có sự ấm áp tràn đầy yêu thương tựa
như những cánh tay mềm ấp ôm lấy người tình mong đợi không vội rời xa
không muốn giã từ. “Xúm xít” nhộn nhịp là vậy nhưng sông Hương vẫn
“giữ nguyên dạng một đô thị cổ” mang nét trầm mặc của cố đô với “những
cây đa cây cừa cổ thụ tỏa vừng lá u sầu”. Dòng Hương hòa hợp với đặc
trưng và phong cách xứ Huế chảy giữa lòng thành phố như để sống sâu hơn
với xứ Huế dưới nhiều góc độ khám phá cảm nhận ở từng quãng đường,
cung bậc đa dạng, Hương Giang hiện lên như trở thành biểu trưng, góp vào
những độc đáo riêng của “một đô thị cổ”. Có thể nói lời nhận xét tràn đầy
tình yêu say đắm ấy không chỉ thể hiện tình cảm gắn bó sâu nặng mà còn
thể hiện niềm tự hào, kiêu hãnh của Hoàng Phủ Ngọc Tường đối với dòng
sông thuộc về quê hương xứ sở mình sinh ra và lớn lên.
Bên cạnh đó nhà văn còn so sánh sông Hương với dòng sông Nê-va ở Lê-
nin-grat để nhấn mạnh điểm khác biệt là nếu như dòng sông Nê-va chảy rất
nhanh, thì sông Hương có dòng chảy chậm, thật chậm, cơ hồ chỉ còn là một
mặt hồ yên tĩnh . Nhà văn cảm nhận dòng chảy nhanh của sông Nê-va qua
hình ảnh những chú hải âu tinh nghịch co một chân trên đám băng lô xô trôi
theo dòng chảy ra bể Ban-tích. Nước sông Nê-va chảy nhanh đến mức cuốn
trôi băng băng những con tàu bằng thủy tinh chở theo những hành khách tí
hon khiến tác giả chỉ biết ngẩn ngơ trông theo. Và có như thế tác giả mới
thấy quý điệu chảy chậm của dòng Hương giang khi ở Huế. Nếu như dòng
sông Nê-va ở nước Nga xa xôi chảy qua thành phố với tốc độ rất nhanh
"không kịp cho lũ hải âu nói điều gì" với người bạn của nó thì sông Hương
lại chảy lặng lờ và được so sánh như một "điệu slow" tình cảm mà Hương
giang dành riêng cho xứ Huế. Ấy là dòng chảy lững lờ êm đềm tĩnh lặng khi
qua lòng thành phố thân yêu. Dòng sông lặng lẽ trôi “chậm thực chậm”.
Hòa mình vào bức tranh xứ Huế điệu chảy lặng tờ hiếm có của dòng sông,
Hương giang không chỉ góp những gam màu dịu dàng đằm thắm mà còn
đưa đến những thanh âm tạo nên một “điệu slow tình cảm dành riêng cho
Huế”. Qua phép so sánh độc đáo nhà văn đã thể hiện sự sáng tạo khi mượn
điệu slow - thứ âm nhạc du dương nhẹ nhàng để làm nổi bật dòng chảy
“chậm thực chậm”. Độc giả vừa cảm nhận được tài năng tâm huyết của nhà
văn dành trọn cho dòng sông trên từng trang kí vẹn tròn vừa hình dung được
tình cảm sâu lắng giữa xứ Huế - dòng Hương. Điệu slow tình cảm chính là
món quà quý giá mà sông hương dành tặng cho Xứ Huế, là niềm yêu đẹp đẽ
dành cho những yên bình cho những an yên hạnh phúc sau những trắc trở
thăng trầm. Sông Hương chậm rãi, lặng lờ mang đậm khí vị của xứ Huế
mộng mơ qua sự miêu tả của Hoàng Phủ Ngọc Tường ở đây cũng rất giống
với sự miêu tả của nhà thơ Thu Bồn:
"Con sông dùng dằng con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu"
Nhà văn còn tô đậm dòng chảy chậm của Hương giang một lần nữa bằng
cảm nhận của thị giác qua hàng nghìn ánh đèn hoa đăng bồng bềnh trên
sông Hương vào dịp rằm tháng bảy, từ điện Hòn Chén trôi về đến Huế
thì ngập ngừng như muốn đi muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như vấn
vương của một nỗi lòng . Đặc điểm dòng chảy chậm ấy được nhà văn lí giải
từ nhiều góc nhìn khác nhau. Từ đặc điểm địa lí tự nhiên thì những chi lưu
tỏa ra khắp phố thị cùng với hai hòn đảo nhỏ trên sông đã làm giảm hẳn lưu
tốc của dòng nước. Mượn ngọn lửa của ánh đèn hoa đăng trong đêm rằm
tháng bảy để miêu tả dòng chảy HPNT đã thành công khi gợi ra một khung
cảnh lung linh huyền ảo làm sống dậy cả một không gian sinh hoạt đậm văn
hóa Huế. Sự chuyển đổi từ thính giác qua thị giác đầy tinh tế, sông Hương
hiện lên như một sinh thể có tâm hồn, có tính cách như người con gái dịu
dàng thướt tha qua Huế để rồi “vấn vương một lòng”. Nhưng mặt khác,
bằng lí lẽ của trái tim tác giả cho rằng "điệu chảy lặng lờ", "ngập ngừng
muốn đi muốn ở" của sông Hương là do tình cảm của nó dành riêng cho
Huế. Sông Hương do quá yêu thành phố thân thương của mình nên dùng
dằng không nỡ rời xa, nó chảy chậm, thật chậm để được ở bên người tình
mong đợi. Có thể nói việc liên tưởng gợi nhắc đến những dòng sông nổi
tiếng như một nét nghệ thuật tinh tế khi thể hiện được vốn hiểu biết phong
phú của một con người tài hoa uyên bác đồng thời làm nổi bật được tình yêu
sự trân trọng của nhà văn dành cho dòng sông Xứ Huế. Ấy chính là tình yêu
quê hương xứ sở của một con người dành cả đời để viết về Huế chiều sâu là
sự khắc khoải về văn hóa nguồn cội như R.Gamzatov từng bày tỏ trong
“Dagestan của tôi”: “ đề tài của tôi là quê hương. Tôi không cần phải tìm đề
tài, phải chọn lựa. Chúng ta không lựa chọn cho mình quê hương, nhưng
quê hương thì ngay từ đầu đã lựa chọn chúng ta”.
Hơn nữa tác giả còn cho chúng ta thấy được vẻ đẹp của sông Hương trong
mối quan hệ với văn hóa Huế. Sông Hương chính là người mẹ phù sa của
một vùng văn hóa xứ sở góp phần bồi đắp và gìn giữ nền văn hóa Huế. Nó
đã giúp sinh thành nên toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế. Tác giả khẳng
định: “toàn bộ nền âm nhạc cổ điển huế được sinh thành trên mặt nước của
dòng sông này. Từ tiếng mái chèo cuộc sống tiếng nước vỗ vào mạng
thuyền tiếng những giọt nước rơi bán âm từ mái chèo khuyên để hình thành
những làn điệu hò dân gian mà nền âm nhạc cổ điển Huế. Và rồi cũng chính
trên dòng sông ấy những câu hỏi và âm nhạc huế vút lên mênh mang xao
xuyến. Âm nhạc Huế phải biểu diễn trên sông nước giữa đêm khuya thì mới
bộc lộ hết vẻ đẹp của nó, bởi khi ấy môi trường diễn xướng là tiếng nước rơi
trên mái chèo làm tôn thêm tiếng đàn tiếng đàn sẽ hòa điệu với tiếng nước
để tạo nên sự cộng hưởng âm vang của bản nhạc. Tiếng hát tiếng đàn hòa
đan với tiếng nước chảy trôi ghi sâu vào cõi lòng của mỗi người con cố đô
miên man trải dài suốt bao năm tháng. Trái tim người nghệ sĩ HPNT phải
chăng cũng vì thế gửi trọn nơi những âm thanh êm dịu đắm say lòng người,
đi qua bao thế giới nồng say thi vị vẫn chỉ yêu và giữ trong lòng tiếng đàn
trên sông vào buổi đêm. Bởi vậy mà dòng sông chính là địa điểm gặp gỡ
tình cờ của biết bao văn nhân nghệ sĩ. Thế nên tác giả tỏ ra rất thất vọng khi
nghe nhạc Huế trên sân khấu giữa ban ngày.
Đặc biệt Hoàng Phủ Ngọc Tường còn có phán đoán liên tưởng bất ngờ khi
nói dòng sông Hương với âm nhạc Huế có ảnh hưởng đến kiệt tác “Truyện
Kiều” của Nguyễn Du. Nhà văn cho rằng đại thi hào đã bao năm lênh đênh
trên sông Hương nghe nhạc Huế với một phiến răng sầu. Thế nên mới có
những bản đàn hay đến thế đi suốt cuộc đời Kiều và Nguyễn Du có những
vần thơ tuyệt bút:
“ Trong như tiếng hạc bay qua
Gần như tiếng nước mới sa nửa vời”
Tại đây nhà văn một lần nữa tô đậm khẳng định chắc chắn hơn về mối quan
hệ gắn bó sâu sắc giữa sông Hương - ca Huế. Dòng sông khiến những bản
nhạc Huế thiết tha rung động hơn bao giờ hết. Ngồi trên khoang thuyền nhìn
xuống dòng Hương mặt nước sóng sánh ánh đèn, chính ánh đèn dịu êm và
dòng chảy của nước của âm nhạc đã hòa quyện vào dòng chảy tâm tưởng
con người. Tất cả làm lòng người miên man vừa thả hồn mình du dương
chìm đắm vào những nét vẽ của một bức tranh thủy mặc. Như vậy dòng
sông Hương trong lòng thành phố Huế với nhịp điệu chậm rãi khoan thai
như một điệu slow tình cảm đã tạo nên cái thần cái hồn rất riêng đó là sự dìu
dặt trang trọng của nhã nhạc cung đình Huế tạo nên vẻ đẹp rất riêng của kiệt
tác văn học Truyện Kiều.
Bằng sự kết hợp độc đáo và sự tài hoa uyên bác cùng trường liên tưởng so
sánh ví von phong phú thú vị và lối hành văn súc tích hướng nội mê đắm
lòng người Hoàng Phủ Ngọc Tường đã để người đọc chìm đắm trong dòng
chảy êm ru hiền hòa đa tình mà kín đáo lẳng lơ nhưng rất đỗi chung tình.
Chất trữ tình được nhà văn khéo léo kết hợp một cách nhuần nhuyễn vẽ nên
những trang hoa nên thơ nên họa. Thiên bút ký vì thế đã tạo cho người đọc
một tình yêu Huế thuần khiết và sâu nặng nhưng người yêu Hà Nội khi đọc
văn Thạch Lam Nguyễn Tuân Vũ Bằng.
SÔNG HƯƠNG Ở NGOẠI VI THÀNH PHỐ
“ Nhớ Phùng Quán từng viết về Hoàng Cầm, đại ý rằng ngày nào đó khi
Hoàng Cầm từ giã cuộc chơi, đi sau ông sẽ có dòng sông Đuống và cũng nói
theo cách của Hoàng Phủ rằng “ Mai kia tôi về ngủ trên đồi..”. hẳn ông sẽ có
dòng sông Hương đưa tiễn với tất cả tấm tình hào hoa đam mê mà ông đã
dành cả đời văn của mình dâng hiến cho linh giang xứ Huế” ( Lê Đức Dục).
Bởi HPNT là người có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực, nhất là
lịch sử, địa lý, văn hóa Huế; ông đã dành cho Hương giang xứ Huế một tình
yêu nồng nàn tha thiết, đẹp đẽ và trọn vẹn vô ngần. Là một nhà văn chuyên
về bút kí, nét đặc sắc trong sáng tác của ông là sự nhuần nhuyễn giữa chất trí
tuệ và chất trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng
hợp từ vốn kiến thức sâu rộng về triết học, văn hóa, lịch sử,… Tất cả được
thể hiện qua lối hành văn xúc tích mê đắm và tài hoa. Có lẽ, dành hơn nửa
đời người gắn bó với vùng đất Huế thương nhà văn đã xem cố đô như cả
bầu trời yêu thương của mình. Bởi thế, Huế chính là nguồn cội, là máu thịt,
là nỗi nhớ nhung mà nhà văn đã mang theo vào trang văn. Bút kí “ Ai đã đặt
tên cho dòng sông?” chính là kết tinh từ tình yêu sâu nặng ấy. Tác phẩm là
bài bút kí miêu tả vẻ đẹp sông Hương từ nhiều góc độ được tác giả viết tại
Huế vào năm 1981. Qua những suy tư liên tưởng dòng sông đã trở thành
biểu tượng cho vẻ đẹp của đất cố đô trở thành cái hồn của một xứ Huế thân
thương mơ mộng nên thơ. Tác giả đã đưa ta đến với một nét đẹp rất khác lạ
của sông Hương ở thượng nguồn – đầy mạnh mẽ và man dại và giờ đây khi
ở ngoại vi thành phố Hương giang lại hóa thân thành một người con gái dịu
dàng.
Mở đầu bài bút kí Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khắc họa sông Hương ở
thượng nguồn với những hình ảnh so sánh độc đáo “ như một bản trường ca
của rừng già”, “như cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”, “như người
mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”. Đoạn trích đã miêu tả Sông Hương
khi về đến ngoại vi thành phố nó dịu dàng hóa thân thành “người con gái
nằm mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy cỏ dại”. Toàn bộ thủy trình
gian truân được ví như cuộc tìm kiếm có ý thức ấy được tác giả khắc họa rõ
nét qua phong cách bút ký tài hoa. Dưới ngòi bút tài hoa của nhà văn, sông
Hương như người gái đẹp bừng tỉnh sau một giấc ngủ dài, như một nàng
công chúa bị hóa phép với giấc mộng ngàn năm, đợi chàng hoàng tử đến lay
dậy để sống trọn đời hạnh phúc. "Chàng hoàng tử" ở đây chính là xứ Huế,
một cách liên tưởng, so sánh thật đặc biệt. Hai chữ “mơ màng” gợi đến
trạng thái say giấc của dòng sông, như tỉnh như mơ như thực như mộng.
Bản chất của văn chương bao giờ cũng là sự sáng tạo, là quá trình tác giả
tìm kiếm những cách thể hiện khác nhau cho những gì mình nhìn, mình
thấu. Nhà văn đã không ngừng quan sát, đã lặng ngắm dòng chảy cố đô, qua
lối biểu đạt tinh tế qua từng biện pháp tu từ so sánh liên tưởng Hương giang
vì lẽ đó mà trở nên nổi bật sáng rực biết bao. Ta nhớ đến một dòng chảy trên
sông Hương khi “ mơ màng” tỉnh giấc, khi “cuồn cuộn” mãnh liệt như một
bản trường ca của rừng già cũng nhớ một dòng chảy Mogami từng khắc
khoải trong thơ Haiku của Basho:
“ Dòng sông Mogami
nuốt hết mưa mùa hạ
cuồn cuộn trôi đi”
(Basho)
“ Mogami tuôn dòng
cuốn mặt trời rực lửa
dìm xuống trùng dương”
(Basho)
Câu chuyện tình yêu tựa như cổ tích, nhưng nàng thơ Hương giang vẫn giữa
đúng tính cách man dại, tinh tế khi kiếm tìm tình yêu của mình, như
cách "sóng tìm ra tận bể" trong thơ Xuân Quỳnh – vừa mạnh dạn, chủ động
những cũng vừa tinh tế, dịu dàng. Từng cách gọi "người con gái", "người
mẹ phù sa" đến "người con gái đẹp" và lối so sánh độc đáo đã bộc lộ rõ nét
tài hoa của Hoàng Phủ, nhà văn không xem dòng sông là một dòng sông
đơn thuần nữa, mà đó đã trở thành một sinh thể lôi cuốn, một người con gái
xinh đẹp rực rỡ. Trên thủy trình của sông Hương, hoa thơm đua hương khoe
sắc, dằm dài hoa đỗ quyên đỏ, cánh đồng hoa dại dường như đều trở thành
nền nâng bước đi của dòng sông. Tựa như giữa hành trình đi tìm tình yêu,
tất cả cánh rừng, hàng cây, hoa thơm cỏ ngọt đều chuyển mình đưa đón,
ngắm nhìn dòng sông bằng tất cả sự ngưỡng mộ và yêu mến.
"Sông Hương quyến rũ lạ lùng
Em choàng tình giấc ngượng ngùng nhìn tôi
(Sông Hương, Vũ Dung)
Không những thế HPNT còn cho ta thấy được vẻ đẹp giàu sức sống của tuổi
thanh xuân và cuộc hành trình có chủ đích của sông Hương. Sau giấc ngủ
mơ màng hàng thế kỉ sông Hương được đánh thức và đã bừng tỉnh. Và rồi
sau đó bằng sức sống mãnh liệt của tuổi thanh xuân nó thực hiện một cuộc
hành trình có chủ đích để tìm đến với thành phố tương lai. Và như một
người con gái dám dấn thân để tìm đến với tình yêu đích thực để đến được
với người tình mong đợi là thành phố Huế, Hương giang đã phải trải qua 1
cuộc hành trình đầy gian truân. Ngân dài những cảm xúc theo dòng bút kí
đặc biệt, ta tưởng như nhìn thấy một Hương giang nồng nàn, ngượng ngùng
nhìn độc giả và giấu đi một trái tim đang tha thiết tình yêu xứ Huế. "Ngay từ
đầu vừa ra khỏi vùng núi, sông Hương đã chuyển dòng một cách liên tục,
vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật
mềm, như một cuộc tìm kiếm có ý thức để đi tới thành phố tưởng lai của
nó". Đó là cuộc tìm kiếm tình yêu đầy thử thách thú vị của người con gái
luôn hết mình với tình yêu đích thực của đời mình. Nếu ở những đoạn đầu,
nhà văn tập trung khắc họa vẻ đệp trong tích cách của dòng sông, thì đến
đây, Hoàng Phủ đã phác họa nên một dáng hình người con gái xinh đẹp
với "những đường cong thật mềm", người con gái đã quyện dành trọn nỗi
nhớ thương và sự thủy chung cho "thành phố tương lai" của mình.
Không "xăm xăm băng lối vừa khuya một mình", nàng Hương chọn một
cách tìm kiếm nhẹ nhàng nhưng vô cùng bản lĩnh và khéo léo. Bằng sự am
hiểu sâu sắc về thủy trình của Hương giang, nhà văn đã tái hiện sống động
"đường đi" mà dòng sông phải vượt qua để đến với người yêu thương. Sông
Hương bắt đầu "từ ngã ba Tuần", theo hương nam bắc qua điện Hòn Chén;
vấp Ngọc Trản, nó chuyển hướng sang tây bắc, vòng qua thềm đất bãi
Nguyệt biều, Lương Quán rồi đột ngột vẽ một hình cung thật tròn về phía
đông bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, xuôi dần về Huế. Tác giả đã sử dụng
những câu văn nhẹ nhàng, uyển chuyển như một cánh cung dịu dàng dẫn dắt
trái tim người đọc vào chất thơ trong văn xuôi. Dẫu có phải “ chuyển
hướng” “vòng qua” hay “ đột ngột vẽ một hình cung thật tròn” “ôm” rồi
“xuôi dần” sông Hương vẫn giữ nguyên ý nghĩa ban đầu của nó, tiếp tục
chặng hành trình đầy vất vả. Đây quả thật là một cuộc hành trình dài, quanh
co, gấp khúc. Với cách thể hiện sống động, nhà văn như ghi lại dòng chảy
của sông Hương như một cuộn phim tư liệu sống động, thể hiện cách nhìn,
sự quan sát tỉ mỉ của nhà văn trong thời gian gắn bó với dòng sông thiết tha
này.
của những vị vua chúa nhà Nguyễn với những lăng tẩm đồ sộ. Chảy bên
những di sản văn hóa ấy con sông như bỗng trở nên nghiêm trang hơn.
Dòng sông lúc này hay lại chính là dòng chảy của lịch sử vẫn bền bỉ qua
năm tháng và đang vọng về trong ngày hôm nay. Vẻ đẹp văn hóa ấy còn
được gợi ra qua âm thanh của tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga và âm
thanh nồng ấm thân thương của những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà.
Có lẽ đó mới chính là vẻ đẹp tình cách đáng trân trọng của nàng thơ này.
Sông Hương như cúi chào, khép mình lặng lẽ nghiêm trang trước những
phong kín của thời gian. Qua những biến đổi của sông Hương ta thấy được
hành trình về xuôi của nó là một hành trình dài, chạy qua nhiều địa danh
mang nhiều mảnh màu mới lại song đó cũng là hành trình lãng mạn để tìm
kiếm tình yêu đích thực. Sông Hương là một cô gái trẻ đầy đam mê khát
vọng hạnh phúc vượt qua trở ngại của thời gian không gian để kiên nhẫn
chờ đợi nỗ lực biến mình hoàn thiện hơn để gặp người tình mong đợi.
HPNT với vốn hiểu biết uyên bác, cùng lối hành văn mê đắm giàu cảm xúc
và rất mực tài hoa đã thể hiện một góc nhìn vô cùng lãng mạn gửi gắm
những suy tư đầy tính triết lý vào bút kí đặc biệt.
Bằng sự kết hợp độc đáo và sự tài hoa uyên bác cùng trường liên tưởng so
sánh ví von phong phú thú vị và lối hành văn súc tích hướng nội mê đắm
lòng người Hoàng Phủ Ngọc Tường đã để người đọc chìm đắm trong dòng
chảy êm ru hiền hòa đa tình mà kín đáo lẳng lơ nhưng rất đỗi chung tình.
Qua từng trang văn hiện ra trước mắt độc giả là một dòng chảy mang theo
linh hồn của cả đất Huế vừa man dại phóng khoáng vừa mềm mại uyển
chuyển dịu dàng.

Giống như con người trong khó khăn gian khổ thường bộc lộ ra những
phẩm chất tốt đẹp, trong cuộc hành trình đầy gian truân ấy sông Hương có
dịp bộ lộ vẻ đẹp của nó. Người đọc dường như cảm nhận được Hương gian
giờ đây đã khác đã biết tự làm mới mình phô diễn những đường cong tuyệt
đẹp nhất để đi gặp người tình mong đợi. Từ Tuần về đây, sông Hương vẫn
đi trong dư vang của Trường Sơn, vượt qua một dòng vực sâu dưới chân núi
Ngọc Trản để sắc nước trở nên xanh thẳm. Ở đây, sông Hương như đang tự
làm mới mình trong bể lọc lớn, như trút bỏ hết những u uất của thời gian mà
khoác lên mình tấm áo choàng mềm mại. Và kể từ đó, nàng Hương trôi đi
giữa hay dãy đồi sừng sững như thành quách, với những điểm cao đột ngột
như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo mà từ đó, người ta luôn nhìn thấy dòng
sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con
thoi. Dường như sông Hương đã phô được những đường cong quyến rũ của
mình như cơ thể của một thiếu nữ đương độ xuân thì. Nếu giải thích theo
góc độ địa lí, lí do hướng chảy của sông Hương phải trải qua nhiều lần uốn
dòng qua những thung lũng, những dãy đồi núi như vậy là khỏi không gian
Trường Sơn, sông Hương mất đi độ dốc, mực nước sống không cao so với
mực nước biển, vì thế dòng chảy trở nên rất chậm, tự sông Hương không thể
vượt qua những chướng ngại trên đường đi để đổ qua biển, nó phải khéo léo
uốn mình để có thể đi đến đích phía trước.

Nhưng sự uốn mình đó đã tạo ra cho sông Hương điều thú vị, bất ngờ. Khi
uốn mình qua hai dãy đồi sừng sững như thành quách, những ngọn đồi này
tạo nên những mảng phản quang nhiều màu sắc trên nền trời tây nam thành
phố, màu nước biển ảo "sớm xanh, trưa vàng, chiều tím" khiến sống Hương
như được dịp khoác lên bộ xiêm váy lộng lẫy, xinh đẹp và rựa rỡ. Như vậy
sông Hương ngoài vẻ đẹp về cảnh sắc thiên nhiên thì còn là tấm gương phản
chiếu nét đẹp của cảnh quan đất trời 2 bên bờ sông. Bởi vậy sông Hương
chính là linh hồn của thiên nhiên cảnh vật ở đây. Ta nhớ đến một Sông Đà
mỗi mùa mang một vẻ đẹp riêng, say đắm và tình tứ: Màu sắc dòng sông
thay đổi theo mùa "Mùa xuân màu xanh ngọc bích", khác với sông Gâm,
sông Lô "màu xanh canh hến" . Mùa thu nước sông "lừ lừ chin đỏ như da
mặt một người bầm đi vì rượu bữa.." . Những màu sắc và âm hương của
từng con sông đã "tãi" vào lòng người một thứ rực rỡ lạ kì. Sự biến đổi kì
diệu của dòng sông tựa như cuộc sống của con người, ta hòa mình trong
những gam màu nóng, lạnh của cuộc đời. Rõ ràng, chẳng ai chọn sống đơn
điệu và tẻ nhạt, ta đều mang một màu sắc riêng.

Nhưng dường như, nhà văn không chỉ để cho Hương giang đẹp ở ngoại
hình, cách ông đặc tả về nàng Hương khi nàng trầm mặc "như triết lí, như
cổ thi" lúc đi qua những đồi thông u tịch, nơi phong kín giấc ngủ ngàn năm