CHÖÔNG XI

CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ

TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
 CHƯƠNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH
NHIỆM HÌNH SỰ

Bài học gồm các phần:

1. Khái niệm chung
2. Các trường hợp loại trừ trách nhiệm
hình sự cụ thể
 CHƯƠNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM
HÌNH SỰ

1 - KHÁI NIỆM CHUNG

1.1. Cơ sở lý luận về các trường hợp loại trừ
TNHS
1.2. Liệt kê các trường hợp loại trừ TNHS
1.3. Ý nghĩa
 CHƯƠNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
1. Khái niệm chung

1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÁC TRƯỜNG HỢP

LOẠI TRỪ TNHS
Xuất phát từ khái niệm tội phạm: Tội
phạm là hành vi nguy hiểm cho XH, có
lỗi, trái PLHS và phải chịu hình phạt
CHƯƠNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
I. Khaùi nieäm chung
1.1 Cô sôû lyù luaän veà caùc tình tieát loaïi tröø

Những tình tiết có ý nghĩa

Bốn đặc điểm của tội làm mất đi một trong các
phạm tính chất nêu trên là
trường hợp (tình tiết) loại
 Tính nguy hiểm cho
trừ TNHS.
XH Theo quan điểm phổ
 Tính có lỗi biến: Tình tiết loại trừ
 Tính trái PLHS TNHS gồm tình tiết loại
trừ tính nguy hiểm và
 Tính chịu HP
tình tiết loại trừ tính có
lỗi
 CHƯƠNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
I. Khaùi nieäm chung
1.1 Cô sôû lyù luaän veà caùc tình tieát loaïi tröø

1.2. CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP LOAÏI TRÖØ TNHS TRONG BLHS

NAÊM 2015: Chương IV BLHS
 Ñieàu 20. Söï kieän baát ngôø
 Ñieàu 21. Tình traïng khoâng coù naêng löïc traùch nhieäm hình söï
 Ñieàu 22. Phoøng veä chính ñaùng
 Ñieàu 23. Tình theá caáp thieát
 Ñieàu 24. Gaây thieät haïi trong khi baét giöõ ngöôøi phaïm toäi
 Ñieàu 25. Ruûi ro trong nghieân cöùu, thöû nghieäm, aùp duïng tieán boä khoa hoïc,
kyõ thuaät vaø coâng ngheä
 Ñieàu 26. Thi haønh meänh leänh cuûa ngöôøi chæ huy hoaëc cuûa caáp treân
 CHƯƠNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
I. Khái niệm chung
1.1 Cơ sở lý luận về các tình tiết loại trừ
1.2 Nêu các tình tiết loại trừ TNHS

1.3. Ý NGHĨA CỦA QUY ĐỊNH VỀ CÁC

TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TNHS
 Cơ sở pháp lý để phân định giữa TP với các
hành vi không phải là TP.
 Bảo đảm pháp lý cho người dân tích cực tham
gia vào việc tự bảo vệ quyền lợi chính đáng của
mình cũng như lợi ích của XH.
 CHƯƠNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
1. Khaùi nieäm chung

2. CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TNHS CỤ THỂ

2.1. Sự kiện bất ngờ (Điều 20)
Người thực hiện hành vi gây hậu quả
nguy hại cho xã hội trong trường hợp
không thể thấy trước hoặc không buộc
phải thấy trước hậu quả của hành vi đó,
thì không phải chịu trách nhiệm hình sự.
2.2. Tình trạng không có năng lực
trách nhiệm hình sự (Điều 21)
Người thực hiện hành vi nguy hiểm
cho xã hội trong khi đang mắc bệnh
tâm thần, một bệnh khác làm mất khả
năng nhận thức hoặc khả năng điều
khiển hành vi của mình, thì không phải
chịu trách nhiệm hình sự.
CHÖÔNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
1. Khaùi nieäm.

2.3 PHOØNG VEÄ CHÍNH ÑAÙNG

2.3.1. Ñònh nghóa
2.3.2. Caùc ñieàu kieän
2.3.3 Vöôït quaù giôùi haïn phoøng veä chính
ñaùng
2.3.4. Phoøng veä töôûng töôïng
 2.3.1 Định nghĩa: (khoản 1 Điều 22 BLHS)

Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì

bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình,
của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ
quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết
người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói
trên.
Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.
CHÖÔNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
1. Khaùi nieäm
2.3. Phoøng veä chính ñaùng

2.3.2. CAÙC ÑIEÀU KIEÄN CUÛA

PHOØNG VEÄ CHÍNH ÑAÙNG
- Nhóm caùc ñieàu kieän laøm cô sôû phaùt
sinh quyeàn phoøng veä
- Nhóm caùc ñieàu kieän veà noäi dung vaø
phaïm vi phoøng veä
CHÖÔNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
2.3 Phoøng veä chính ñaùng
2.3.1. Ñònh nghóa
2.3.2. Caùc ñieàu kieän

Nhóm caùc ñieàu kieän laøm cô sôû phaùt sinh quyeàn

phoøng veä:
- ÑK1: Coù söï taán coâng nguy hieåm ñaùng keå vaø traùi
PL.
- ÑK2: Söï taán coâng xaâm phaïm quyeàn vaø lôïi ích
chính ñaùng cuûa mình, cuûa ngöôøi khaùc hoặc lợi
ích của Nhà nước, cơ quan, tổ chức.
- ÑK3: Söï taán coâng phaûi ñang hieän höõu (ñang xaûy
ra hoaëc ñe doaï xaûy ra ngay töùc khaéc)
CHÖÔNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
2.3 Phoøng veä chính ñaùng
2.3.1. Ñònh nghóa
2.3.2. Caùc ñieàu kieän

ÑK1: Coù söï taán coâng nguy hieåm

ñaùng keå vaø traùi PL:
+ Coù söï taán coâng cuûa con ngöôøi.
+ Söï taán coâng phaûi nguy hieåm ñaùng
keå.
+ Söï taán coâng phaûi traùi phaùp luaät.
CHÖÔNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
2.3 Phoøng veä chính ñaùng
2.3.1. Ñònh nghóa
2.3.2. Caùc ñieàu kieän

ÑK2: Söï taán coâng xaâm phaïm quyeàn vaø

lôïi ích chính ñaùng cuûa mình, cuûa ngöôøi
khaùc hoặc lợi ích của Nhà nước, cơ
quan, tổ chức.
 Ñaây laø nhöõng quyeàn vaø lôïi ích hôïp
phaùp ñöôïc NN vaø phaùp luaät baûo veä.
 CHÖÔNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
2.3 Phoøng veä chính ñaùng
2.3.1. Ñònh nghóa
2.3.2. Caùc ñieàu kieän

ÑK3: Söï taán coâng phaûi ñang hieän höõu:

+ Söï taán coâng phaûi ñang xaûy ra: Söï taán coâng ñaõ baét ñaàu, ñang
dieãn ra vaø chöa keát thuùc.
+ Söï taán coâng phaûi ñe doïa xaûy ra ngay töùc khaéc: Söï taán coâng
chöa xaûy ra nhöng ñaõ coù nhöõng bieåu hieän ñe doïa seõ xaûy ra
ngay töùc khaéc.
+ Tröôøng hôïp ñaëc bieät vaãn coi laø söï taán coâng ñang hieän höõu laø
tröôøng hôïp söï taán coâng ñaõ keát thuùc nhöng neáu:
• . Haønh vi phoøng veä ñi lieàn ngay sau söï taán coâng vaø
• .Nhằm khaéc phuïc haäu quaû do söï taán coâng gaây ra.
 CHÖÔNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
2.3 Phoøng veä chính ñaùng
2.3.1. Ñònh nghóa
2.3.2. Caùc ñieàu kieän

 Toùm laïi, quyeàn phoøng veä seõ khôûi phaùt khi coù ñuû 3
ñieàu kieän trên.
LÖU YÙ:
- Phòng vệ quá sớm: Chưa có những biểu hiện đe
dọa sự tấn công sẽ xảy ra ngay tức khắc mà đã có
hành vi phòng vệ
- Phòng vệ quá muộn: Sự tấn công đã thực sự chấm
dứt mới có hành vi phòng vệ.
Trong phòng vệ quá sớm và phòng vệ quá muộn thì
quyeàn phoøng veä khoâng khôûi phaùt chịu TNHS bình
thường.
CHÖÔNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
2.3 Phoøng veä chính ñaùng
2.3.1. Ñònh nghóa
23..2. Caùc ñieàu kieän

Nhóm caùc ñieàu kieän veà noäi dung vaø phaïm vi

phoøng veä:
- ÑK4: Muïc ñích cuûa söï phoøng veä laø nhaèm gaït boû
söï taán coâng, nghĩa là haønh vi phoøng veä phaûi
nhaèm vaøo chính ngöôøi ñang coù söï taán coâng.
- ÑK5: Söï phoøng veä phaûi trong giôùi haïn caàn thieát
ñeå ngaên chaën söï taán coâng.
 CHÖÔNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
2.3. Phoøng veä chính ñaùng
2.3.1. Ñònh nghóa
2.3.2. Caùc ñieàu kieän

- ÑK4: Muïc ñích cuûa söï phoøng

veä laø nhaèm gaït boû söï taán
coâng: Haønh vi phoøng veä phaûi
nhaèm vaøo chính ngöôøi ñang coù
söï taán coâng.
 CHÖÔNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
2.3 Phoøng veä chính ñaùng
2.3.1. Ñònh nghóa
2.3.2. Caùc ñieàu kieän

- ÑK5: Söï phoøng veä phaûi trong giôùi haïn

caàn thieát ñeå ngaên chaën söï taán coâng.
Nhö theá naøo laø trong giôùi haïn caàn thieát?
Ñeå ñaùnh giaù giôùi haïn caàn thieát cuûa söï phoøng veä, caàn döïa vaøo
caùc caên cöù sau:
 Tính chaát cuûa quan heä XH bò ñe doaï xaâm haïi
 Möùc ñoä thieät haïi bò ñe doaï gaây ra
 Söùc maïnh vaø söùc maõnh lieät cuûa haønh vi taán coâng
 Tính chaát vaø möùc ñoä cuûa phöông phaùp, phöông tieän hay coâng
cuï maø keû taán coâng söû duïng
 Söùc maïnh vaø khaû naêng phoøng veä
2.3.3. Vượt quá giới hạn phòng vệ chính
đáng (khoản 2 Điều 22 BLHS)

Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là

hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết,
không phù hợp với tính chất và mức độ nguy
hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.
Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng
vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự
theo quy định của Bộ luật này.
 CHÖÔNG XI
CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
2.3. Phoøng veä chính ñaùng
2.3.1. Ñònh nghóa
2.3.2. Caùc ñieàu kieän
2.3.3. Vöôït quaù giôùi haïn phoøng veä chính ñaùng

-Vöôït quaù giôùi haïn PVCÑ thoûa

maõn 4 ñieàu kieän ñaàu tieân cuûa
PVCÑ maø khoâng thoûa maõn ñieàu
kieän thöù 5 cuûa PVCÑ.
-Vaán ñeà TNHS?
 CHÖÔNG XI: CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
2.3. Phoøng veä chính ñaùng
2.3.1. Ñònh nghóa
2.3.2. Caùc ñieàu kieän
2.3.3. Vöôït quaù giôùi haïn phoøng veä chính ñaùng

2.3.4. Phoøng veä töôûng töôïng

- Khaùi nieäm: Phoøng veä töôûng

töôïng laø tröôøng hôïp do laàm
töôûng coù söï taán coâng cuûa ngöôøi
khaùc neân ñaõ gaây thieät haïi cho
hoï.
 CHÖÔNG XI: CÁC TRƯỜNG HỢP LOẠI TRỪ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
2.3. Phoøng veä chính ñaùng
2.3.1. Ñònh nghóa
2.3.2. Caùc ñieàu kieän
2.3.3. Vöôït quaù giôùi haïn phoøng veä chính ñaùng

2.3.4. Phoøng veä töôûng töôïng

- Có 2 trường hợp:
+ Trên thực tế không tồn tại sự tấn công nhưng người
phòng vệ do sai lầm nên đã có hành vi phòng vệ
và đã gây thiệt hại cho đối tượng bị nhầm lẫn là có
sự tấn công.
+Có hành vi tấn công nhưng đã phòng vệ nhầm vào
đối tượng khác.
- TNHS: Về nguyên tắc, vấn đề TNHS được giải
quyết như mọi trường hợp sai lầm khác.
 2.4. Tình thế cấp thiết

2.4.1. Định nghĩa

2.4.2. Các điều kiện của tình thế cấp thiết

2.4.3. Vượt quá yêu cầu của tình thế cấp

thiết
 2.4.1. Định nghĩa (khoản 1 Điều 23 BLHS)

Tình thế cấp thiết là tình thế của người vì

muốn tránh gây thiệt hại cho quyền, lợi ích
hợp pháp của mình, của người khác hoặc lợi
ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà
không còn cách nào khác là phải gây một
thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa.
Hành vi gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết
không phải là tội phạm.
 2.4.2. Các điều kiện của tình thế cấp thiết

* Điều kiện về tính chất của sự nguy hiểm

1. Có sự nguy hiểm đáng kể do các nguồn
nguy hiểm khác nhau
2. Sự nguy hiểm đe doạ đến quyền, lợi ích hợp
pháp của mình, của người khác hoặc lợi ích
của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức
3. Sự nguy hiểm phải đang hiện hữu, tức là sự
nguy hiểm phải đang tồn tại trên thực tế.
 2.4.2. Các điều kiện của tình thế cấp thiết (tt)

* Điều kiện về tính chất của hành vi khắc

phục
1. Việc gây thiệt hại phải là biện pháp
cuối cùng và duy nhất
2. Lợi ích bị gây thiệt hại phải nhỏ hơn
lợi ích cần bảo vệ
 2.4.3. Vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết
(khoản 2 Điều 23 BLHS)

Trong trường hợp thiệt hại gây ra

rõ ràng vượt quá yêu cầu của tình thế
cấp thiết, thì người gây thiệt hại đó
phải chịu trách nhiệm hình sự.
2.5. Gây thiệt hại trong khi bắt giữ người
phạm tội: Điều 24 BLHS
1. Hành vi của người để bắt giữ người thực
hiện hành vi phạm tội mà không còn cách nào
khác là buộc phải sử dụng vũ lực cần thiết gây
thiệt hại cho người bị bắt giữ thì không phải là
tội phạm.
2. Trường hợp gây thiệt hại do sử dụng vũ
lực rõ ràng vượt quá mức cần thiết, thì người
gây thiệt hại phải chịu trách nhiệm hình sự.
2.6. Rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp
dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ
(Điều 25 BLHS)
Hành vi gây ra thiệt hại trong khi thực hiện việc
nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học,
kỹ thuật và công nghệ mới mặc dù đã tuân thủ đúng
quy trình, quy phạm, áp dụng đầy đủ biện pháp
phòng ngừa thì không phải là tội phạm.
Người nào không áp dụng đúng quy trình, quy
phạm, không áp dụng đầy đủ biện pháp phòng ngừa
mà gây thiệt hại thì vẫn phải chịu trách nhiệm hình
sự.
2.7. Thi hành mệnh lệnh của người chỉ
huy hoặc của cấp trên (Điều 26)
Người thực hiện hành vi gây thiệt hại trong khi thi
hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên
trong lực lượng vũ trang nhân dân để thực hiện nhiệm
vụ quốc phòng, an ninh nếu đã thực hiện đầy đủ quy
trình báo cáo người ra mệnh lệnh nhưng người ra mệnh
lệnh vẫn yêu cầu chấp hành mệnh lệnh đó, thì không
phải chịu trách nhiệm hình sự. Trong trường hợp này
người ra mệnh lệnh phải chịu trách nhiệm hình sự.
Quy định này không áp dụng đối với các trường hợp
quy định tại khoản 2 Điều 421, khoản 2 Điều 422 và
khoản 2 Điều 423 của Bộ luật này.