992

სარჩევი
I. დელიქტური ვალდებულებების მნიშვნელობა და ადგილი ვალდებულებითი სამართლის
სისტემაში
II. დაცული უფლებები და ინტერესები
1. სიცოცხლის უფლება
2. ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლება (დაცვა სხეულის დაზიანებისაგან) და ფიზიკური
ჯანმრთელობის უფლება
3. ფსიქიკური (მენტალური) ჯანმრთელობის უფლება
4. პირადი არაქონებრივი უფლებები
5. საკუთრება და ნივთები
6. წმინდა ეკონომიკური ინტერესები
III. მართლწინააღმდეგობა
1. მართლწინააღმდეგობის განმარტება დელიქტურ სამართალში
2. გულისხმიერების და ზრუნვის სტანდარტის დადგენის საფუძვლები
3. ზიანის ანაზღაურება მართლზომიერი ქმედებისათვის
IV. ბრალი და ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობა
1. განზრახვა
2. გაუფრთხილებლობა
3. ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობა (მკაცრი პასუხისმგებლობა)
4. ბრალის ვარაუდი
5. დელიქტუნარიანობა
V. საერთაშორისო კერძო სამართლებრივი ასპექტები
VI. პროცესუალური საკითხები
1. ზოგადი წესი
2. დანაშაულის ან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შედეგად მიყენებული ზიანის
ანაზღაურების პროცესუალური თავისებურებები

I. დელიქტური ვალდებულებების მნიშვნელობა და ადგილი

ვალდებულებითი სამართლის სისტემაში

1
დელიქტური სამართლის ფუნქცია არის დაიცვას სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილე
პირი მისი უფლებებისა და ინტერესების სფეროში მართლსაწინააღმდეგო
ჩარევისაგან. თუ მართლსაწინააღმდეგო ჩარევას ადგილი ჰქონდა, დელიქტური
სამართალს ეკისრება როლი ჩარევის უარყოფითი შედეგი აღმოფხვრას
დაზარალებულთან და გადააკისროს იმ მხარეს, ვის ქმედებასაც მოჰყვა
სამოქალაქო ბრუნვის კონკრეტული რისკის რეალიზება.1 პირველ რიგში
დელიქტური სამართლის მოვალეობაა უზრუნველყოს ზიანის კომპენსაცია.2
გარდა ამისა დელიქტური სამართლის ფუნქციაა გავლენა მოახდინოს
სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეთა ქცევაზე, რათა თავიდან იქნეს აცილებული
შესაძლო ზიანი. შესაბამისად, დელიქტური სამართლის როლს განაპირობებენ
მისი კომპენსაციისა და პრევენციის ფუნქციები, რაც ასევე დამახასიათებელია
მთლიანად ზიანის ანაზღაურების სამართლისათვის (408-415, ველი 2).
2
1 შდრ. Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, §56, Rn 1167.
2 შდრ. Larenz/Canaris, Schuldrecht II 2, §75 I 2.
დელიქტური ვალდებულება ზიანის ანაზღაურებაზე წარმოიშვება მაშინაც კი თუ
დაზარალებულსა და უფლების დამრღვევს შორის ზიანის დადგომამდე არ
არსებობდა სახელშეკრულებო ურთიერთობა (317 I). არასახელშეკრულებო ზიანი
და ვალდებულებითი ურთიერთობა დაზარალებულსა და დამრღვევს შორის
წარმოიქმნება უშუალოდ სამართალდარღვევიდან, ანუ დელიქტიდან. აქედან
გამომდინარე, დელიქტურ ვალდებულებას ასევე სამართალდარღვევიდან
გამომდინარე ვალდებულებას ან უნებართვო ქმედებიდან გამომდინარე
ვალდებულებას უწოდებენ.3
3
დელიქტის ზოგად განმარტებას, ე.წ. „გენერალურ დელიქტს“ და მითითებას მის
შემადგენელ ელემენტებზე იძლევა 992-ე მუხლი.4 ნორმის დისპოზიციის მიხედვით,
დელიქტური პასუხიმგებლობის დაკისრებისათვის აუცილებელია სახეზე
გვქონდეს შემდეგი წინაპირობები: (1) მართლსაწინააღმდეგო ქმედება, (2)
ზიანი, (3) მიზეზობრივი კავშირი დამრღვევის ქმედებასა და ზიანს შორის და (4)
ბრალი.5 დელიქტური სამართლის სპეციალური ნორმებით ასევე დაიშვება
ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობაც (999, 1000). აღნიშნული სპეციალური
დელიქტების შემთხვევაში პასუხისმგებელი პირის ქმედების
მართლწინააღმდეგობა და ბრალეულობა არ არის განმსაზღვრელი ელემენტი.

II. დაცული უფლებები და ინტერესები

4
ქართულ დელიქტურ სამართალში ზიანის ანაზღაურება არ არის დამოკიდებული
კანონით წინასწარ განსაზღვრული სამართლებრივი სიკეთის, დაცული უფლების
ან ინტერესის ხელყოფაზე. 992-ე მუხლის საფუძველზე, ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნა შესაძლებელია უნებართვო (მართლსაწინააღმდეგო) ქმედებით
გამოწვეული ნებისმიერი ზიანისათვის. კონკრეტული მითითებები ცალკეული
უფლებების და ინტერესების შესახებ მოცემულია მხოლოდ ბრალის გარეშე,
მომეტებული საფრთხის წყაროდან გამომდინარე საფრთხის რეალიზების
შედეგად დამდგარ ზიანთან დაკავშირებულ ნორმებში (999 I, 1000 I). აღნიშნული
ნორმების თანახმად ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა დაიშვება მხოლოდ მაშინ,
თუ საფრთხის განხორციელებას მოჰყვა სიცოცხლის ხელყოფა, სხეულის ან
ჯანმრთელობის, ან ნივთის დაზიანება.
5
სამოქალაქო კოდექსის ნორმათა სისტემური ანალიზის საფუძველზე შეგვიძლია
დავასკვნათ, რომ ზიანი სამართლებრივად რელევანტურია, როდესაც იგი
გამოწვეულია მართლსაწინააღმდეგო ბრალეული ქმედებით, ან როდესაც ზიანის
მართლწინააღმდეგობა გამომდინარეობს კონკრეტული დაცული უფლების
შელახვიდან. სხვა სიტყვებით, მართლწინააღმდეგობას განაპირობებს

3 ჩიკვაშვილი, სკ-ს კომენტარი, წიგნი IV, ტომი II, 2001, გვ. 379.
4 ჩიკვაშვილი, სკ-ს კომენტარი, წიგნი IV, ტომი II, 2001, გვ. 382.
5 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, 3კ-1218-01, განჩინება, 24.04.2002.
დამრღვევის ქმედების, ან დამდგარი ზიანის ბუნება (ველი 22).6 რაც უფლო
მაღალია დაცული სამართლებრივი სიკეთის ღირებულება, ლოგიკურად მით
უფრო მაღალი უნდა იყოს მისი დაცვის ხარისხიც7. სიცოცხლის, ფიზიკური
ხელშეუხებლობისა და ჯანმრთელობის, საკუთრების, ან სხვა აბსოლუტური
უფლების დარღვევისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება უფრო ნაკლებად
მკაცრ წინაპირობებს მოითხოვს, ვიდრე პასუხიმგებლობა წმინდა ეკონომიკური
ინტერესების დარღვევისთვის. უფლებებისა და ინტერესების ფარდობითი დაცვის
პრინციპი აღიარებულია არაერთი წამყვანი ევროპული ქვეყნის სამართალში,
როგორც დელიქტური სამართლის უნივერსალური პრინციპი. აღნიშნულმა ასევე
ასახვა ჰპოვა დელიქტური სამართლის ევროპული ჯგუფის (EGTL)8 მიერ
შემუშავებულ დელიქტური სამართლის პრინციპების (PETL) 2:102 მუხლში. დაცული
სამართლებრივი სიკეთეები განსაზღვრა და სისტემატიზაცია არც დელიქტური
სამართლის ზოგადი ნორმის - 992-ე მუხლისათვის არის უმნიშვნელო. ამის
თაობაზე განმარტება მოცემულია უზენაესი სასამართლოს რეკომენდაციებშიც,
სადაც დელიქტი განმარტებულია, როგორც აბსოლუტური სუბიექტური
სამოქალაქო უფლების დარღვევა.9
6
ზიანის ანაზღაურების სამართლებრივ ინტერესს ბუნებრივად უპირისპირდება
მოქმედების თავისუფლების ინტერესი. მოქმედების თავისუფლება წარმოადგენს
საზოგადოების განვითარების უმნიშვნელოვანეს მამოძრავებელ ძალას. ამდენად,
აუცილებელია ზუსტად განისაზღვროს ის სამართლებრივი ინტერესები, რომელიც
დაცულია 992-ე მუხლით და ამით პროგნოზირებადი და განჭვრეტადი გახდეს
პასუხისმგებლობის რისკი, რაც შეიძლება მოყვეს სამოქალაქო ბრუნვის
მონაწილის მიერ მოქმედების თავისუფლების უფლების განხორციელება.
7
992-ე მუხლის ზოგადი ფორმულირებით კანონმდებელმა სასამართლოს დააკისრა
პოზიტიური ვალდებულება თავად მოახდინოს დაცული უფლებებისა და
ინტერესების სისტემატიზება და ჩამოაყალიბოს ცალკეული ინტერესის
დარღვევისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების კონკრეტული წინაპირობები.
აღნიშნულის გათვალისწინებით და დელიქტური ვალდებულებების სამართლის
უკეთ გაგების მიზნით მიზანშეწონილია არაამომწურავი სახით მიმოვიხილოთ
დელიქტური სამართლით დაცული უფლებები და ინტერესები.

1. სიცოცხლის უფლება
8
სიცოცხლის უფლება არის ადამიანის ყველაზე ფუნდამენტური უფლება.
სიცოცხლის უფლება გარანტირებული და დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის
15 I მუხლით, აგრეთვე ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა

6 შდრ. Cees Van Dam, European Tort Law, გვ. 167.

7 შდრ. Cees Van Dam, European Tort Law, გვ. 219.
8 დელიქტური სამართლის ევროპული ჯგუფი (EGTL) არის დელიქტური სამართლის სფეროში
მოღვაწე მეცნიერი და პრაქტიკოსი იურისტების ჯგუფი, რომელიც მუშაობს ევროპული დელიქტური
სამართლის ჰარმონიზაციის და რაციონალიზაციის საკითხებზე.
9 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს რეკომენდაციების სამოქალაქო სამართლის
სასამართლო პრაქტიკის პრობლემატურ საკითხებზე, 2007, გვ. 76, 78.
ევროპული კონვენციის (ECHR) მე-2 მუხლით. მისი მაღალი ღირებულების
გათვალისწინებით, სიცოცხლის უფლება ბუნებრივად მოიაზრება დელიქტური
სამართლით დაცულ უფლებადაც. თუმცა, რეალურ ცხოვრებაში სიცოცხლის
ხელყოფისათვის სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაკისრება ერთგვარად
გართულებულია. პირის გარდაცვალებით მისი უფლებაუნარიანობა წყდება (11 II),
თავად გარდაცვლილს ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის წარდგენა არც
სამართლებრივად და არც ფაქტობრივად აღარ შეუძლია. სიცოცხლის ხელყოფის
შემთხვევაში ხელმყოფი პირისათვის სამოქალაქო პასუხისმგებლობის
დაკისრების მოთხოვნა შეუძლიათ მხოლოდ მესამე პირებს, ისიც მხოლოდ
მკაცრად განსაზღვრულ შემთხვევებში. 1006-ე მუხლი შეიცავს სპეციალურ
დებულებებს, რომლებიც განსაზღვრავს დაზარალებულის გარდაცვალების
შემთხვევაში მოთხოვნის უფლების მქონე პირებს და ანაზღაურების მოთხოვნის
შინაარსს. ხსენებული ნორმის თანახმად, ზიანის მიმყენებელი ვალდებულია
სარჩოს დაწესებით აუნაზღაუროს ზიანი იმ პირებს, ვისი რჩენაც დაზარალებულს
ევალებოდა. გარდა ამისა, თუმცა ნორმა პირდაპირ არ ითვალისწინებს,
სასამართლო პრაქტიკაში აღიარებულია დაკრძალვის ხარჯის ანაზღაურების
დაკისრება ზიანის მიმყენებელ პირზე.10
9
რაც შეეხება გარდაცვლილის ოჯახის წევრებისათვის მორალური ზიანის
ანაზღაურებას, აღნიშნულთან მიმართებით სასამართლოს წლების განმავლობაში
ჰქონდა ძალზედ კონსერვატული მიდგომა და 413-ე მუხლზე დაყრდნობით
უარყოფდა გარდაცვლილის ახლობლებისათვის მორალური ზიანის
ანაზღაურების შესაძლებლობას.11 სასამართლოს ამგვარი მიდგომა ერთგვარად
უგულებლყოფდა სიცოცხლის, როგორც სამართლებრივი სიკეთის
განსაკუთრებულ ღირებულებას. სახელმწიფოს ვალდებულებაა არამხოლოდ არ
დაუშვას კონსტიტუციითა და საერთაშორისო სამართლით დაცული სიცოცხლის
უფლების ხელყოფა სახელმწიფოს მიერ, არამედ შეასრულოს სიცოცხლის
უფლების დაცვასთან დაკავშირებული პოზიტიური ვალდებულება და შექმნას
სიცოცხლის უფლების დაცვის შესაბამისი სამართლებრივი გარანტიები, მათ
შორის სამოქალაქო სამართლებრივი პრევენციული მექანიზმები (ECHR მე-13
მუხლი). ალბათ, სახელმწიფოს სიცოცხლის უფლების დაცვასთან დაკავშირებული
პოზიტიური ვალდებულების გადაფასებად უნდა მივიჩნიოთ თბილისის
სააპელაციო სასამართლოს 2010 წლის 22 ივლისის გადაწყვეტილება, რომელიც
შემდგომში გაზიარებულ იქნა უზენაესი სასამართლოს მიერ.12 თავის
გადაწყვეტილებაში სააპელაციო სასამართლომ განმარტა, რომ მორალური
ზიანის ანაზღაურების დაკისრებას გააჩნია პრევენციული ფუნქცია, რომლის
განხორციელებისას მნიშვნელობა ენიჭება ისეთ ფაქტორს, როგორიცაა
სამართალდარღვევის განმეორების საშიშროება ზიანის მიმყენებლის მიერ.
ამასთან, ანაზღაურება უწინარესად მიმართულია მორალური ზიანით გამოწვეული
ტკივილის შემსუბუქებისა და უარყოფითი ემოციების გაქარწყლებისკენ.
აღნიშნული მსჯელობით სააპელაციო სასამართლომ გაიზიარა პირველი
ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება და აღიარა მშობლის უფლება
მოითხოვოს შვილის სიკვდილით მიყენებული მორალური ზიანის ანაზღაურება.
10 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-356-336-2011, განჩინება, 30.01.2011.
11 იქვე.
12 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-868-817-2010, განჩინება, 22.11.2010.
2. ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლება (დაცვა სხეულის დაზიანებისაგან) და
ფიზიკური ჯანმრთელობის უფლება
10
ფიზიკური ხელშეუხებლობისა და ჯანმრთელობის უფლება შესაძლებელია
დელიქტური ვალდებულებების სამართლით ყველაზე კარგად დაცული უფლებაა.
ანაზღაურებას ექვემდებარება არა მხოლოდ მკურნალობის ხარჯი (408 I), არამედ
შრომისუუნარობით გამოწვეული სამომავლო ქონებრივი დანაკლისი (408 II) და
მორალური ზიანი (413 II). მართალია სამოქალაქო კოდექსი ერთმანეთისაგან
განასხვავებს სხეულის და ჯანმრთელობის დაზიანებას, მაგრამ ვინაიდან სხეულის
დაზიანება, როგორც წესი, ჯანმრთელობის დაზიანებასაც გულისხმობს, მკაცრი
გამიჯვნა აუცილებელი არ არის.13
11
სხეულის ან ჯანმრთელობის დაზიანებით გამოწვეული ზიანზე პასუხისმგებლობის
განსაზღვრისას აუცილებლად უნდა იქნას გათვალისწინებული დაზარალებული
პირის დაცვის ინტერესი და გარემოება, რომელშიც მიადგა პირს ზიანი.
მაგალითად, სპორტული შეჯიბრის დროს მიღებული ტრამვა და მისი
მკურნალობის ხარჯი ანაზღაურებას არ ექვემდებარება, ვინაიდან სპორტული
შეჯიბრის დროს ზიანის მიყენება ვერ ჩაითვლება ზიანის მიმყენებლის
მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეულ ქმედებად.14 იგივე შეიძლება ითქვას
ქირურგიული ჩარევის დროს სხეულის დაზიანებაზე, რომელიც ვერ ჩაითვლება
მართლსაწინააღმდეგო ქმედებად, თუ არსებობს პაციენტის ან მისი
წარმომადგენლის მიერ გაცემული ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ საქართველოს
კანონის შესაბამისად გაცემული ინფორმირებული თანხმობა. ამ კუთხით
გასათვალისწინებელია აგრეთვე პაციენტის უფლებების შესახებ საქართველოს
კანონის დებულებები.

3. ფსიქიკური (მენტალური) ჯანმრთელობის უფლება

12
ცალკე უნდა გამოიყოს ფსიქიკური ჯანმრთელობის უფლება. სასამართლო
პრაქტიკაში ფსიქიკური ზიანი განიხილება, როგორც მორალური ზიანის თანმდევი
ფაქტორი, რომელიც ანაზღაურებას ექვემდებარება მხოლოდ 413-ე მუხლის
დებულებების გათვალისწინებით, როგორც წესი, ჯანმრთელობისათვის
15
მიყენებული ზიანის ანაზღაურების პარალელურად . ნებისმიერ სხვა შემთხვევაში,
სასამართლო გაუმართლებლად მიიჩნევს ფსიქიკური ზიანისათვის
პასუხისმგებლობის დაკისრებას16. გამონაკლის შემთხვევაში, კონკრეტული საქმის
გარემოებების გათვალისწინებით, შესაძლებელია მორალური ანაზღაურება
მიეცეს გარდაცვლილი პირის ოჯახის წევრს განცდილი ფსიქიკური ტანჯვის გამო,
რაც ქართული სასამართლო პრაქტიკისათვის ერთგვარ სიახლეს წარმოადგენს.17

13 შდრ. Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, §58, Rn 1203.

14 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-714-670-2012, განჩინება, 11.05.2011.
15 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-665-626-2012, განჩინება, 7.06.2012.
16 იქვე.
17 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-868-817-2010, განჩინება, 22.11.2010.
4. პირადი არაქონებრივი უფლებები
13
კერძო სამართალში აღიარებული და დაცულია ადამიანის პირადი
არაქონებრივი უფლებები, როგორიცაა სახელის უფლება, ღირსება, პატივი,
საქმიანი რეპუტაცია და აშ. (18). პირადი არაქონებრივი უფლებები, აგრეთვე
მოიხსენიებიან, როგორც პიროვნული უფლებები. პიროვნული უფლება
აბსოლუტური უფლებაა, რომელიც გამოხატავს ადამიანის პიროვნების
პატივისცემასა და მის ინდივიდუალურობას (იდენტობას).18 ამ უფლებებისათვის
სამართლებრივი დაცვის მინიჭება უზრუნველყოფს პიროვნულ სფეროში
მართლსაწინააღმდეგო ჩარევის აღკვეთას და ადამიანის პატივის, ღირსების და
სხვა პიროვნული უფლებების ხელშეუვალობას.19
14
პიროვნულ უფლების შესახებ ჩამონათვალი მოცემულია სამოქალაქო კოდექსის
მე-18 II მუხლში. მიუხედავად იმისა, უთითებს თუ არა სამოქალაქო კოდექსი
კონკრეტულად მის რომელიმე გამოვლინებაზე, დაცვას საჭიროებს ნებისმიერი
პიროვნული უფლება, რომელიც გამომდინარეობს კონსტიტუციით აღიარებული -
პიროვნული თავისუფალი განვითარების (კონსტიტუციის მე-16 მუხლი), პირადი
სფეროს ხელშეუხებლობის (კონსტიტუციის მე-20 მუხლი) და უფროს ზოგადად
პატივისა და ღირსების (კონსტიტუციის მე-17 I მუხლი) უფლებიდან. შესაბამისად,
სამოქალაქო კოდექსის მე-18 II მუხლის ჩამონათვალი არაამომწურავია. ამ
კუთხით, მართლმსაჯულების, როგორც ხელისუფლების ერთ-ერთი შტოს
წარმომადგენლის პოზიტიურ ვალდებულებას წარმოადგენს შეიმუშაოს
პიროვნული უფლებების დაცვის შესაბამისი მექანიზმები და კრიტერიუმები20.
კონსტიტუციით აღიარებული უფლებების გარდა, გასათვალისწინებელია აგრეთვე
ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის
(ECHR) მე-8 მუხლით აღიარებული პირადი სფეროს ხელშეუვალობის უფლება.
15
პიროვნული, იგივე პირადი არაქონებრივი უფლებების დაცვის სამართლებრივი
საშუალებები მოცემულია სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლში. ამავდროულად,
ამ უფლებების სფეროში ნებისმიერი არამართლზომიერი ჩარევა შესაძლებელია
განხილულ იქნას დელიქტად 992-ე მუხლის მიხედვით.
16
პიროვნული უფლებების შელახვით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებისას
გათვალისწინებულ უნდა იქნას სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ
საქართველოს კანონის დებულებები, რომლებიც ერთის მხრივ აკონკრეტებენ
პიროვნული უფლების შელახვის გარემოებებს და მეორეს მხრივ აწესებენ
დამატებით შეზღუდვებს სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების კონსტიტუციური
უფლების უზრუნველყოფის მიზნით.
17

18 შდრ. კერესელიძე, კერძო სამართლის უზოგადესი სისტემური ცნებები, 2009, გვ. 131.
19 შდრ. კერესელიძე, კერძო სამართლის უზოგადესი სისტემური ცნებები, 2009, იქვე.
20 შდრ. კერესელიძე, კერძო სამართლის უზოგადესი სისტემური ცნებები, 2009, იქვე.
პიროვნული უფლებების დაცვის კუთხით აღსანიშნავია აგრეთვე 993-ე მუხლი,
რომლის თანახმად პირი, რომელიც ბრალეულად ავრცელებს სხვა პირის
ქონებისათვის ზიანის მომტან არასწორ ფაქტებს, ვალდებულია აანაზღაუროს
ამით გამოწვეული ზიანი. სასამართლო პრაქტიკაში 993-ე მუხლის განხილულია,
როგორც ქონებრივი ზიანის ანაზღაურების საფუძველი და არა როგორც პირადი
არაქონებრივი უფლების დარღვევის შედეგად გამოწვეული ზიანის
ანაზღაურების სამართლებრივი საფუძველი.21 სასამართლო პრაქტიკაში
ჩამოყალიბებული მიდგომით ხდება 993-ე მუხლის მნიშვნელობის და გამოყენების
სფეროს ხელოვნური დავიწროება. აღნიშნულს მივყავართ იმ შედეგამდე, რომ
ფაქტობრივად 992-ე მუხლისა და მე-18 მუხლის ურთიერთკავშირით
გათვალისწინებული მოთხოვნის საფუძვლის დუბლირება ხდება და 993-ე მუხლი
სრულიად უფუნქციოდ რჩება.
5. საკუთრება, შეზღუდული სანივთო უფლებები, მფლობელობა
18
კანონმდებლობით დაცულია არა მხოლოდ პირის პირადი და პიროვნული
უფლებები, არამედ პირის ინტერესი მატერიალური და არამატერიალური ქონების
მიმართ. ნივთის დაზიანება არის საკუთრების უფლების შელახვა და თუ ეს
გამოწვეულია მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული ქმედებით, იწვევს ზიანის
მიმყენებელი პირის პასუხისმგებლობას. ზოგიერთ შემთხვევაში ზიანის
ანაზღაურების პასუხისმგებლობა შეიძლება დადგეს დამრღვევის ბრალის
გარეშეც (999, 1000). ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვავოთ საკუთრების უფლების
შელახვით უშუალოდ გამოწვეული ზიანი და შემდგომი, თანმდევი ზიანი. ვინაიდან
საკუთრების უფლება მოიცავს, საკუთრებაში მყოფი ნივთით სარგებლობის
უფლებასაც, ანაზღაურებას ექვემდებარება არა მხოლოდ ნივთის დაზიანებით
გამოწვეული ზიანი (ნივთის გაუფასურება, შეკეთების ხარჯი), არამედ ის ზიანიც,
რომელიც გამოიწვია დაზიანებული ნივთით ვერ სარგებლობამ (მაგ. მიუღებელი
შემოსავალი).
19
ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება შესაძლოა წარმოიშვას შეზღუდული სანივთო
უფლების (აღნაგობა 233, უზუფრუქტი 242, სერვიტუტი 247, გირავნობა 254, იპოთეკა
286) მართლსაწინააღმდეგო შელახვისათვისაც. შეზღუდული სანივთო უფლების
შელახვა სახეზეა, როდესაც დამრღვევის სამართლებრივი ან ფაქტობრივი
ქმედების შედეგად უფლების მფლობელს ხელი ეშლება, ან ვეღარ ახორციელებს
დაცულ შეზღუდულ სანივთო უფლებას და ამას მოჰყვება ქონებრივი ზიანი.22
დაცვას ექვემდებარება აგრეთვე მართლზომიერი მფლობელობა. მაგალითად,
იჯარით აღებული მანქანა-დანადგარების მართლსაწინააღმდეგო დაზიანების
გამო, რასაც შედეგად მოჰყვა მოიჯარის საწარმოო პროცესის შეფერხება, ამ
უკანასკნელს შეუძლია ზიანის მიმყენებელს მოთხოვოს მანქანა-დანადგარების
მოცდენით გამოწვეული ზიანის (მიუღებელი შემოსავალი) და შეკეთების ხარჯის
ანაზღაურება.

6. წმინდა ეკონომიკური ინტერესი

20

21 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, 3კ/924-01, განჩინება, 26.12.2001.

22 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 823, Rn. 12.
992-ე მუხლის ზოგადი ფორმულირების გათვალისწინებით, რომელიც არ ზღუდავს
ზიანის ანაზღაურებას მხოლოდ წინასწარ განსაზღვრული სამართლებრივი
სიკეთეების დარღვევისათვის, ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების დაკისრება
შესაძლებელია წმინდა ეკონომიკური ინტერესის შელახვისათვისაც. ამ მხრივ
ქართული სამოქალაქო კოდექსი ფორმალურ შეზღუდვებს არ აყენებს (ველი 4).
წმინდა ეკონომიკური ზიანი (pure economic loss, bloße Vermögensschaden) არის
ისეთი ფინანსური დანაკლისი, რომელიც არ გამომდინარეობს სიცოცხლის
ხელყოფის, სხეულისა და ჯანმრთელობის დაზიანების ან ნივთის დაზიანებიდან 23.
სამართლებრივი თვალსაზრისით უპრობლემოა წმინდა ეკონომიკური
ინტერესების დაცვა, როდესაც ეკონომიკურ დანაკლისის გამომწვევი ქმედება
მართლსაწინააღმდეგო ქმედებად არის მიჩნეული სისხლის სამართლის, ან
ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მიხედვით.
21
სირთულეს წარმოადგენს დელიქტური პასუხისმგებლობის დადგენა ისეთ
შემთხვევებში, როდესაც მართლწინააღმდეგობა არც აბსოლუტური უფლების
დარღვევიდან გამომდინარეობს და არც სისხლის სამართლის, ან
ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი იძლევა
მართლწინააღმდეგობის დადგენის უტყუარ საფუძველს. აგრეთვე პრობლემურია
წმინდა ეკონომიკური ზიანის ანაზღაურება, როდესაც სუსტია ურთიერთკავშირი
დამრღვევის ქმედებასა და დამდგარ ზიანს შორის. თვალსაჩინოებისათვის
შეგვიძლია განვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი: (მაგალითი 1)
მართლსაწინააღმდეგო ქმედებით გამოწვეული ავტოსაგზაო შემთხვევის შედეგად
წარმოშობილი საცობის გამო, საცობში მოყოლილი გადამზიდველი ვერ შეძლებს
ტვირთის დათქმულ დროს მიწოდებას, რის შედეგადაც დაეკისრება ვადის
გადაცილების პირგასამტეხლო. შეუძლია თუ არა გადამზიდველს ზიანი
დააკისროს ავარიის გამომწვევ პირს. (მაგალითი 2) აუდიტორის მიერ გაცემული
დასკვნის თანახმად ანგარიშვალდებული საწარმოს საბაზრო ღირებულება
შეადგენს ერთ მილიონ ლარს. ინვესტორი აუდიტორის მიერ შემოწმებული
ფინანსურ ანგარიშზე დაყრდნობით შეიძენს ანგარიშვალდებული საწარმოს
აქციებს. შეძენის შემდეგ აღმოჩნდება, რომ ფინანსური ანგარიში არ ასახავს
საწარმოს რეალურ ღირებულებას, რაც ვერ იქნა გამოვლენილი აუდიტორის
დაუდევრობის გამო. შეუძლია თუ არა ინვესტორს ამით გამოწვეული ზიანი
დააკისროს აუდიტორს. ზემოხსენებული ორივე მაგალითი შესაძლოა განხილულ
იქნას დელიქტის ზოგადი ნორმის ჭრილში, ვინაიდან ორივე შემთხვევაში სახეზეა
992-ე მუხლის დისპოზიციის შემადგენელი ელემენტები. ვინაიდან 992-ე მუხლი
დაცული სიკეთეების დარღვევის წინაპირობას არ აყენებს, ზიანის ანაზღაურება
ვერც იმის გამო იქნება გამორიცხული, რომ საქმე ეხება წმინდა ეკონომიკურ
ზიანს. პირველ შემთხვევაში მიზანშეწონილია, გამოირიცხოს, ავარიის გამომწვევი
პირის პასუხისმგებლობა იმ არგუმენტით, რომ გადამზიდველის ზიანი არ ექცევა
დამრღვევი მძღოლის გულისხმიერებისა და ზრუნვის ვალდებულების
ფარგლებში. მას არ შეეძლო და არც უნდა შეძლებოდა ამგვარი ზიანის განჭვრეტა
(412). სათუოა აგრეთვე, მოცემულ შემთხვევაში რამდენად იცავს საგზაო-
მოძრაობის წესები გადამზიდველის ინტერესს. რაც შეეხება მეორე მაგალითს, ამ
შემთხვევაში შესაძლოა მივიჩნიოთ, რომ აუდიტორს გულისხმიერების
23 შდრ. Cees Van Dam, European Tort Law, გვ. 208.
ვალდებულება სწორედ პოტენციურ ინვესტორებთან მიმართებაში ჰქონდა.
დამდგარი ზიანი წარმოადგენს სწორედ აუდიტორის მიერ გულისხმიერების
სტანდარტის დარღვევის ადეკვატურ და განჭვრეტად შედეგს და, შესაბამისად,
992-ე მუხლის დაცვის ფარგლებში ექცევა.
22
მოყვანილი მაგალითები ცხადყოფენ, რომ წმინდა ეკონომიკური ზიანისათვის
პასუხისმგებლობის დაკისრების მკაფიო და ცალსახა კრიტერიუმების წინასწარ
განსაზღვრა რთული, ან სულაც შეუძლებელია. ექვემდებარება, თუ არა, ამ სახის
ზიანი ანაზღაურებას 992-ე მუხლის საფუძველზე, დამოკიდებულია კონკრეტული
საქმის გარემოებებზე. ამიტომ, დელიქტური სამართლის ეს სფერო მეტწილად ე.წ.
ius in causa positum24 პრინციპებით რეგულირდება.25

III. მართლწინააღმდეგობა

1. მართლწინააღმდეგობის განმარტება დელიქტურ სამართალში

23
დელიქტური პასუხისმგებლობის შერაცხვის ცენტრალური ელემენტი არის
მართლწინააღმდეგობა. თავად მართლწინააღმდეგობის განმარტებას
სამოქალაქო კოდექსი არ იძლევა. დელიქტური მართლწინააღმდეგობის
განსაზღვრისათვის აუცილებელია სამოქალაქო კოდექსის შესაბამისი ნორმების
შინაარსობრივი, სისტემური და ტელეოლოგიური ანალიზი. 992-ე მუხლის
პირდაპირ მიუთითებს ქმედების მართლწინააღმდეგობაზე, რაც, ერთი შეხედვით,
გამორიცხავს მართლწინააღმდეგობის შეფასებას შედეგის მიხედვით. მეორეს
მხრივ, დელიქტური სამართლის ზოგიერთი ნორმა უშვებს ქმედების გარეშე
(ბრალის გარეშე) პასუხისმგებლობასაც (999, 1000). ასეთ დროს უნდა
ვიგულისხმოთ, რომ მართლწინააღმდეგობა გამოხატულია თავად უფლების
შელახვისა და ზიანის დადგომის ფაქტით. ასეთ შემთხვევაში ზიანის
ანაზღაურებაზე პასუხიმგებლობის შერაცხვისათვის პასუხიმგებელი პირის
ქმედების შეფასება საჭირო არ არის. მაგალითად, 999-ე და 1000-ე მუხლებში
მოცემულია აბსოლუტური უფლებების ჩამონათვალი, რომელთა დარღვევაც
თავისთავად განაპირობებს შედეგად წარმოშობილი ზიანის
მართლწინააღმდეგობას. დელიქტური სამართლის მოთხოვნის საფუძვლების
სისტემური და ლოგიკური ანალიზით ვასკვნით, რომ მართლწინააღმდეგობა უნდა
დადგინდეს ან ქმედების ან შედეგის შეფასებით.26
24
ზემოხსენებულის გათვალისწინებით, დოქტრინულად უნდა გავმიჯნოთ ქმედების
მართლწინააღმდეგობის და შედეგის მართლწინააღმდეგობის
27
მოძღვრებები. შედეგის მართლწინააღმდეგობის მოძღვრების მიხედვით,
მართლწინააღმდეგობას განაპირობებს აბსოლუტური უფლების უშუალო

24 სამართალს განაპირობებენ ფაქტები.

25 შდრ. Cees Van Dam, European Tort Law, 2013, გვ. 210.
26 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 823, Rn. 24.
27 შდრ. Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, §57, Rn 1175.
დარღვევა.28 როდესაც სახეზეა აბსოლუტური, სუბიექტური უფლების უშუალო
შელახვა, საფრთხის შემცველ ქცევასა (ქმედება) და უფლების
მართლსაწინააღმდეგო შელახვას (შედეგს) შორის ურთიერთკავშირი იმდენად
მჭიდროა, რომ შედეგის მართლწინააღმდეგობა თავისთავად გულისხმობს
ქმედების მართლწინააღმდეგობასაც.29 ხოლო ქმედების
მართლწინააღმდეგობის მოძღვრების მიხედვით ქმედება
მართლსაწინააღმდეგოა, თუ დარღვეულია სოციალ-ადეკვატური ქცევის წესი.
სხვა სიტყვებით, ქმედების მართლწინააღმდეგობას განსაზღვრავს, თუ რამდენად
იყო ზიანის მიმყენებელი ვალდებული სამოქალაქო ბრუნვის თავისებურებების
გათვალისწინებით, თავი შეეკავებინა გარკვეული მოქმედებისაგან, ან
განეხორციელებინა გარკვეული ქმედება, რათა თავიდან აეცილებინა დამდგარი
ზიანი (სხვისი უფლებებისა და ინტერესებისათვის ზრუნვის ვალდებულება -
გულისხმიერების სტანდარტი).

2. გულისხმიერების და ზრუნვის სტანდარტის დადგენის საფუძვლები

25
გულისხმიერების ვალდებულების დარღვევა, როგორც წესი, განიხილება
გაუფრთხილებლობის სამართლებრივ ინსტიტუტთან მიმართებაში. თუმცა ისიც
ცალსახაა, რომ ბრალეულობის შეფასებამდე, პირველ რიგში, უნდა
განისაზღვროს სოციალ-ადეკვატური ქცევის ობიექტური სტანდარტი
(გულისხმიერებისა და სხვისი უფლებებისა და ინტერესებისადმი ზრუნვის
სტანდარტი). დადგენილი სტანდარტიდან გადახვევა არის ობიექტური
გარემოება და შესაბამისად, მართლწინააღმდეგობის დადგენის ელემენტი.
გულისხმიერების სტანდარტის ობიექტური კრიტერიუმებით განსაზღვრა
აუცილებელია სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეებს შორის პასუხისმგებლობის
სფეროების სწორი და ადეკვატური განაწილებისათვის.
26
სხვისი უფლებებისა და ინტერესებისათვის ზრუნვისა და გულისხმიერების
მოვალეობას სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეს აკისრებს 316 II მუხლი.
სამოქალაქო კოდექსში ვხვდებით გულისხმიერების ვალდებულების კანონისმიერ
კონკრეტიზაციას (177, 691, 1000 და ა.შ.). ცალკეულ შემთხვევებში გულისხმიერების
სტანდარტის კონკრეტიზაცია მოცემულია ასევე სხვა სპეციალურ კანონებში.
მაგალითად, საგზაო მოძრაობის უსაფრთხოების შესახებ საქართველოს კანონის
მე-20 მუხლი ადგენს იმ სავალდებულო ქცევის წესებს, რომელიც ევალება საგზაო-
სატრანსპორტო შემთხვევის მონაწილე მძღოლს (საავარიო მაშუქი
სიგნალიზაციის ჩართვა, დაზარალებულისათვის პირველადი სამედიცინო
დახმარების აღმოჩენა და ა.შ.). კანონით წინასწარ განსაზღვრული
გულისხმიერების სტანდარტის დარღვევა პირდაპირ მიუთითებს
მართლწინააღმდეგობაზე.
27

28 Sprau, in Palandt, BGB Komm., 70 Aufl. § 823, Rn. 25.

29 Wagner, in MüKo BGB, §823, Rn 21f.
სირთულეს წარმოადგენს გულისხმიერებისა და ზრუნვის სტანდარტის დადგენა
ისეთ შემთხვევებში, როდესაც არ არსებობს კანონით კონკრეტულად გაწერილი
სავალდებულო ქცევის წესი. გერმანულ იურიდიულ ლიტერატურაში30 გამოყოფენ
გულისხმიერების სტანდარტის დადგენის შემდეგ კრიტერიუმებს: ა) საფრთხის
შემცველი ობიექტის, ან სივრცის კონტროლი; ბ) საფრთხის შემცველი
პროფესიული საქმიანობის განხორციელება; გ) წინმსწრები საფრთხის
შემცველი მოქმედება31. თითოეული ზემოხსენებული კრიტერიუმის გამოყენება
ხდება სასამართლოს მიერ, გულისხმიერების სტანდარტის განსაზღვრის მიზნით,
თითოეული კონკრეტული საქმის გარემოებების გათვალისწინებით.
28
სავალდებულო ქცევის სტანდარტის განსაზღვრის კუთხით საინტერესოა აგრეთვე
დელიქტური სამართლის ევროპული ჯგუფის (EGTL) მიერ შემუშავებულ
დელიქტური სამართლის პრინციპების (PETL) 4:102(1) მუხლი. მასში მოყვანილი
შეფასების კრიტერიუმები, სრულიად ამომწურავად ასახავენ იმ გარემოებებს,
რომლებიც გათვალისწინებულ უნდა იქნენ ქცევის სტანდარტის ex post
განსაზღვრისათვის - ქცევის სავალდებულო სტანდარტი არის გონიერი
ადამიანის ქცევა, რომელიც ყოველ მოცემულ შემთხვევაში დამოკიდებულია:
(1) საფრთხეში მყოფი დაცული ინტერესის ღირებულებასა და
სამართლებრივ ბუნებაზე, (2) ქმედების საფრთხის ხარისხზე, (3) ქმედების
განმხორციელებელი პირის უნარებზე, რომელიც მას მოეთხოვება ამგვარი
ქმედების განხორციელებისას, (4) ზიანის განჭვრეტადობაზე, (5)
მოვლენასთან დაკავშირებულ მხარეებს შორის არსებული
ურთიერთკავშირის, სიახლოვის, ურთიერთდამოკიდებულების ხარისხზე, და
(6) პრევენციული ან ალტერნატიული მექანიზმებისა და მეთოდების
არსებობასა და მათთან დაკავშირებულ ხარჯზე. შიძლება ითქვას, რომ ზემოთ
მოყვანილი კრიტერიუმები, მათი უნივერსალური ხასიათის გათვალისწინებით,
გამოხატავენ ევროპული დელიქტური სამართლის საერთო სულისკვეთებას.32
ამასთან, ეს კრიტერიუმები არ უნდა იქნას გაგებული, როგორც პასუხისმგებლობის
დადგენის აუცილებელი წინაპირობები. ეს უფრო სავალდებულო ქცევის
სტანდარტის დამდგენი შეფასებითი ელემენტებია, რომლებიც მოსამართლეს
კონკრეტულ შემთხვევაში პასუხისმგებლობის სფეროების ადეკვატურად
განსაზღვრაში უნდა დაეხმაროს. ამ ეტაპზე, ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში
გულისხმიერების სტანდარტის განსაზღვრის კრიტერიუმები არ არის მკაფიოდ
ჩამოყალიბებული. ქართული სასამართლო პრაქტიკისა და იურიდიული
ლიტერატურის შემდგომ განვითარებასთან ერთად უნდა ველოდოთ, რომ მათი
მეტ-ნაკლები სიზუსტით განსაზღვრა ქართულ დელიქტურ სამართალშიც მოხდება.

3. ზიანის ანაზღაურება მართლზომიერი ქმედებისათვის

29
გამონაკლის შემთხვევებში, ზიანის ანაზღაურების მოვალეობა შესაძლოა
წარმოიშვას მართლზომიერი ქმედებისათვისაც, თუ ეს კანონით პირდაპირი არის

30 შდრ. Larenz/Canaris, Schuldrecht II 2, §76 III; Medicus/Lorenz, Schuldrecht BT, Rn. 1244;
Wagner, in MüKo BGB, §823, Rn 232ff.
31 შდრ. Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, §57, Rn. 1178-1180.
32 შდრ. Cees Van Dam, European Tort Law, გვ. 234.
გათვალისწინებული.33 მაგალითად, უკიდურესი აუცილებლობისას, ზიანის
მიმყენებლის მოქმედება მიჩნეულია მართლზომიერად, თუმცა, ის ზიანის
ანაზღაურების ვალდებულებისაგან არ თავისუფლდება (117). უკიდურესი
აუცილებლობის შემთხვევებისგან განსხვავებით, აუცილებელი მოგერიების
ფარგლებში განხორციელებული ქმედება კანონმდებლის მიერ მიჩნეულია
მართლზომიერ ქმედებად, რაც გამორიცხავს ზიანის მიმყენებლის
პასუხისმგებლობას (116).

IV. ბრალი და ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობა

30
ზიანის მიმყენებელი მიყენებული ზიანისათვის პასუხს აგებს, როგორც წესი,
მხოლოდ ბრალეულად მიყენებული ზიანისათვის (395 I). ბრალის სამართლებრივი
ინსტიტუტის ჩამოყალიბებას საფუძვლად დაედო განმანათლებლობის
ფუნდამენტური იდეა, რომლის მიხედვითაც, პირს ზიანის ანაზღაურების ტვირთი
უნდა დაეკისროს მხოლოდ მაშინ, როდესაც მას, როგორც სამოქალაქო ბრუნვის
მონაწილე ინდივიდუალური პასუხისმგებლობების მატარებელ პირს, შეეძლო
ზიანი განეჭვრიტა და თავიდან აერიდებინა.34
31
ბრალს განსაზღვრავს სუბიექტური ელემენტი. თუმცა, პრაქტიკაში ბრალის
არსებობა ობიექტური გადმოსახედიდან ფასდება. ამ კუთხით მნიშვნელოვანია
დადგინდეს, თუ რამდენად ეკისრებოდა ზიანის მიმყენებელ პირს
დაზარალებულის უფლებებისა და ინტერესებისადმი გულისხმიერება. ამდენად,
უფლების დამრღვევის ბრალი (განზრახვა ან გაუფრთხილებლობა) უნდა
დადგინდეს არა იზოლირებულად, არამედ დარღვეული უფლების დაცვის
ინტერესთან ურთიერთკავშირში.
32
არსებობს ბრალის ორი ძირითადი ფორმა: განზრახვა და გაუფრთხილებლობა
(395 I). სამოქალაქო კოდექსი არ შეიცავს განმარტებებს ბრალის ხსენებულ
ფორმებზე. ნორმატიული თვალსაზრისით განმარტებები მოცემულია სისხლის
სამართლის კოდექსში. თუმცა, მიუხედავად დელიქტური სამართლის აშკარა
სიახლოვისა სისხლის სამართალთან, მისი თავისებურებებისა და სამოქალაქო-
სამართლებრივი ბუნების გათვალისწინებით, ხშირად სისხლის სამართლის
კოდექსის განმარტებები გარკვეულ მოდიფიცირებას საჭიროებს. ეს
განსაკუთრებით ეხება გაუფრთხილებლობით მიყენებული ზიანის შემთხვევებს
(ველი 37-39).
33
დელიქტურ სამართალში ბრალის ფორმას არსებითი მნიშვნელობა არ აქვს.
ანაზღაურებას ექვემდებარება როგორც პირდაპირი და არაპირდაპირი
განზრახვით მიყენებული ზიანი, აგრეთვე გაუფრთხილებლობით მიყენებული
ზიანი. ბრალის ფორმას არც კომპენსაციის ოდენობაზე აქვს გავლენა. 35 ბრალის
ფორმას მნიშვნელობა ენიჭება მხოლოდ 395 II მუხლის კონტექსტში. 395 II მუხლის
33 საქართველოს უზენაეს სასამართლოში მოსამართლეთა რეგულარული შეხვედრების შედეგად
სამოქალაქო და ადმინისტრაციული სამართლის სფეროში შემუშავებული რეკომენდაციები და
სამოქალაქო სამართლის საკითხებზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ერთგვაროვანი
პრაქტიკა, 2011, გვ. 54.
34 შდრ. Larenz/Canaris, Schuldrecht II 2, §75 I 2b.
თანახმად, ზიანის ანაზღაურებაზე პასუხისმგებლობის გამორიცხვა წინასწარი
შეთანხმებით დაიშვება მხოლოდ გაუფრთხილებლობით მიყენებული ზიანისთვის.

1. განზრახვა
34
განზრახვად მიიჩნევა მოვალის ნებისმიერი მიზანმიმართული და
გაცნობიერებული მართლსაწინააღმდეგო ქმედება, რომელიც წინააღმდეგობაში
მოდის ვალდებულებასა და სავალდებულო ქცევის წესთან.36 განზრახვა ეფუძნება
ორ ძირითად ელემენტს: ინტელექტუალურს და ნებელობითს. ინტელექტუალური
ელემენტი სამართალდარღვევის გაცნობიერებას გულისხმობს.37 ანუ, დამრღვევი
უნდა აცნობიერებდეს, როგორც საკუთარი მოქმედების ხასიათს, ასევე შედეგის
მართლსაწინააღმდეგო ბუნებას.38 მეორე ელემენტი გულისხმობს დამრღვევის
სურვილს ამა თუ იმ შედეგის დადგომასთან მიმართებაში.
35
ბრალი შეიძლება იყოს პირდაპირი (dolus directus) ან არაპირდაპირი (dolus
eventualis). პირდაპირი ბრალის შემთხვევაში დამრღვევს, გაცნობიერებული
ჰქონდა მისი ქმედების მართლსაწინააღმდეგო ხასიათი, ითვალისწინებდა
მართლსაწინააღმდეგო შედეგის დადგომას და სურდა შედეგის დადგომა
(სისხლის სამართლის კოდექსის მე-9 II მუხლი). არაპირდაპირი განზრახვა
სახეზეა, როდესაც დამრღვევს გაცნობიერებული ჰქონდა თავისი ქმედების
მართლწინააღმდეგობა, ითვალისწინებდა მართლსაწინააღმდეგო შედეგის
დადგომის შესაძლებლობას და არ სურდა ეს შედეგი, მაგრამ შეგნებულად
უშვებდა ან გულგრილად ეკიდებოდა მის დადგომას (სისხლის სამართლის
კოდექსის მე-9 III მუხლი).
36
ამასთან, განზარხვა მიმართული უნდა იყოს უფლების ან ინტერესის
შელახვისაკენ. დამდგარი ზიანი წარმოადგენს უფლების შელახვის შედეგს და არ
არის აუცილებელი ექცეოდეს ბრალის ფარგლებში. მაგალითად, თუ პირი
განზრახ მიაყენებს სხვა პირს სხეულის მძიმე დაზიანებას (უფლების შელახვა),
მკურნალობის ხარჯი ექვემდებარება 992-ე მუხლის მიხედვით ანაზღაურებას,
მიუხედავად იმისა, ითვალისწინებდა თუ არა, უფლების დამრღვევი ამგვარი
ზიანის დადგომას.

2. გაუფრთხილებლობა
37

35 ზოიძე, სკ-ს კომენტარი, წიგნი III, 2001, გვ.383; საქართველოს უზენაეს სასამართლოში
მოსამართლეთა რეგულარული შეხვედრების შედეგად სამოქალაქო და ადმინისტრაციული
სამართლის სფეროში შემუშავებული რეკომენდაციები და სამოქალაქო სამართლის საკითხებზე
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ერთგვაროვანი პრაქტიკა, 2011, გვ. 55.
36 შდრ. ვაშაკიძე, გართულებულ ვალდებულებათა სისტემა, გვ 205.
37 ზოიძე, სკ-ს კომენტარი, წიგნი III, 2001, გვ.382.
38 ზოიძე, სკ-ს კომენტარი, წიგნი III, 2001, იქვე.
გაუფრთხილებლად იქცევა ის, ვინც არღვევს სამოქალაქო ბრუნვისათვის
დამახასიათებელ აუცილებელ გულისხმიერებას.39 გაუფრთხილებლობა
სამოქალაქო სამართალში განისაზღვრება ობიექტური მასშტაბებით.
გაუფრთხილებლობის ობიექტივიზაცია სამოქალაქო ბრუნვის ინტერესებით არის
ნაკარნახევი, რათა აღმოფხვრილ იქნას გაუფრთხილებლობის ინდივიდუალურად
შეფასებით გამოწვეული ქაოსი.40 აღნიშნულის გათვალისწინებით, მძღოლის
ბრალეულობა ვერ იქნება დამოკიდებული მის ინდივიდუალურ უნარებზე, არამედ
მას მოეთხოვება იგივე ხარისხის გულისხმიერება, რაც ყველა სხვა მძღოლს. იგივე
შეიძლება ითქვას ექიმის, იურისტების, საწარმოს ხელმძღვანელების
პასუხისმგებლობაზე. ინდივიდუალურ უნარ-ჩვევებს მნიშვნელობა არ აქვს,
თითოეული პროფესიის, სოციალური წრის წარმომადგენელს მოეთხოვება
ყურადღების და სხვისი ინტერესებისათვის ზრუნვის ის ხარისხი, რაც, ჩვეულებრივ,
დამახასიათებელია ამ პროფესიის, თუ სოციალური წრის ადამიანებისათვის.
38
გაუფრთხილებლობის ინსტიტუტის საფუძვლად მყოფი ობიექტივირებული
გულისხმიერება არ უნდა აგვერიოს გულისხმიერების და ზრუნვის სტანდარტში
(ველი 25-28). გულისხმიერებისა და ზრუნვის სტანდარტი უფრო მკაცრი საზომებით
იზომება, ვიდრე ობიექტური გულისხმიერება, როგორც გაუფრთხილებლობის
ელემენტი41. გულისხმიერებისა და ზრუნვის სტანდარტის ამოცანა არის
პასუხისმგებლობის სფეროების ობიექტური გამიჯვნა. მას სხვაგვარად გარე
გულისხმიერება (äußere Sorgfalt, outer care) ეწოდება. რამდენად შეეძლო (ან
უნდა შეძლებოდა) ბრუნვის ჩვეულებრივ მონაწილეს გულისხმიერების
სტანდარტის გაცნობიერება და დაცვა არის ეგრეთ წოდებული შიდა
გულისხმიერება (innere Sorgfalt, inner care), რომელიც განმსაზღვრავს ზიანის
მიმყენებელი პირის ბრალეულობას. განსხვავების უკეთ აღქმა შესაძლებელია
გერმანიის უზენაესი სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილი ერთ-ერთი საქმის
მაგალითზე.42 13 წლის ბავშვი აძვრა დეპოში მდებარე სატვირთო ვაგონის თავზე
და მიიღო სხეულის მძიმე დაზიანება ვაგონის თავზე არსებულ მაღალი ძაბვის
ელექტროსადენთან შეხებისგან. მფლობელს ვაგონის გარე პერიმეტრზე
განთავსებული ჰქონდა გამაფრთხილებელი „ელვის“ ნიშანი. სასამართლომ
დაადგინა, რომ „ელვის“ ნიშნის ვაგონზე განთავსება არ იყოს საკმარისი მაღალი
ძაბვის ელექტროსადენიდან გამომდინარე საფრთხის აღსანიშნავად. თუმცა,
ამავდროულად სასამართლომ დაადგინა, რომ მფლობელის ქმედება არ იყო
ბრალეული, ვინაიდან მას შემთხვევის დროს არსებული კანონმდებლობის და
სასამართლო პრაქტიკის გათვალისწინებით შეეძლო ევარაუდა, რომ „ელვის“
ნიშნის განთავსება აკმაყოფილებდა გულისხმიერების დადგენილ სტანდარტს.
წარმოდგენილი მაგალითი ცხადყოფს, თუ რამდენად დიდია მართლმსაჯულების
როლი სავალდებულო ქცევის სტანდარტის დადგენის კუთხით, როდესაც ქცევის
სტანდარტის კანონმდებლობით განსაზღვრა ან არ ან ვერ ხორციელდება.
39

39 ზოიძე, სკ-ს კომენტარი, წიგნი III, 2001, გვ.384, Medicus, Schuldrecht BT-ს მიხედვით.
40 ზოიძე, სკ-ს კომენტარი, წიგნი III, 2001, გვ.384; შდრ. ვაშაკიძე, გართულებულ ვალდებულებათა
სისტემა, გვ 206.
41 შდრ. Larenz/Canaris, Schuldrecht II 2, §75 II.
42 შდრ. BGH, NJW 1995, S. 2631.
სამოქალაქო კოდექსი ერთმანეთისაგან განასხვავებს უხეშ და მსუბუქ
გაუფრთხილებლობას. განსხვავება მდგომარეობს გულისხმიერების სტანდარტის
უგულებელყოფის ხარისხში.43 თუმცა დელიქტური პასუხისმგებლობის
განსაზღვრისათვის ბრალის ხარისხს მნიშვნელობა არ აქვს, მათ შორის, არც
ანაზღაურების ოდენობის განსაზღვრის მიზნით (ველი 33). ამდენად, ეს გამიჯვნა
დელიქტური სამართლისათვის არარელევანტურია.

3. ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობა (მკაცრი პასუხისმგებლობა)

40
დაზარალებულის დაცვის აღმატებული ინტერესის გათვალისწინებით,
კანონმდებელი ზოგიერთ შემთხვევაში უშვებს ბრალის გარეშე
პასუხისმგებლობასაც. ამგვარი დელიქტებს აგრეთვე მკაცრი
პასუხისმგებლობის, ან მომეტებული საფრთხის წყაროს დელიქტებს უწოდებენ.
მაგალითად 999 I მუხლით სატრანსპორტო საშუალების მფლობელი პასუხს აგებს
ადამიანის სიკვდილით, დასახიჩრებით ან ჯანმრთელობის მოშლით, ასევე ნივთის
დაზიანებით მიყენებულ ზიანზე, მიუხედავად იმისა მიუძღვის თუ არა მას ბრალი
ზიანის დადგომაში. მსგავსი პასუხისმგებლობა ეკისრება ნაგებობის მფლობელს
1000 I მუხლის შესაბამისად.

4. ბრალის ვარაუდი
41
394 მუხლისგან განსხვავებით, გენერალური დელიქტი (992) მტკიცების ტვირთის
შებრუნებას არ ითვალისწინებს. მიუხედავად ამისა, სასამართლო პრაქტიკაში
ჩამოყალიბდა მტკიცების ტვირთის 394 I მუხლის ანალოგიური განაწილება. ანუ,
ზიანის არსებობის შემთხვევაში ბრალი ივარაუდება და ზიანის მიმყენებელი
თავად არის ვალდებული ამტკიცოს ბრალის არ-არსებობა (ველი 51).
სასამართლო პრაქტიკაში ჩამოყალიბებული შეხედულება ზიანის მიმყენებელი
ბრალის ვარაუდის საკითხთან დაკავშირებით უგულებელყოფს დელიქტური
სამართლის და მთლიანად სამოქალაქო კოდექსის სისტემატიკას და
ყოველგვარი სამართლებრივი დასაბუთების გარეშე ამძიმებს ზიანის
მიმყენებლის მდგომარეობას. ამგვარი მიდგომა ეწინააღმდეგება სამოქალაქო
პროცესში დამკვიდრებულ პრინციპს, რომლის მიხედვით, მხარე თავად არის
ვალდებული ამტკიცოს ის გარემოებები, რომელზეც თავის მოთხოვნას ან
შესაგებელს ამყარებს.
42
მატერიალური სამართალში ხშირად ვხვდებით დათქმას ერთ-ერთი მხარის
სასარგებლოდ მტკიცების ტვირთის შებრუნების თაობაზე. თითოეულ კონკრეტულ
შემთხვევაში მტკიცების ტვირთის შებრუნება განპირობებულია ობიექტური
გარემოებებით, რომელთა მიმართებაში იკვეთება კანონმდებლის ნება
შეუმსუბუქოს ერთ-ერთ მხარეს სასამართლოს მეშვეობით დარღვეული უფლების
დაცვა. თუმცა, იმ ნორმებთან მიმართებაში, სადაც მტკიცების ტვირთის შებრუნება
კანონის ტექსტიდან არ გამომდინარეობს, დაუშვებელია მართლმსაჯულებით
მტკიცების ტვირთის შებრუნების განზოგადება. მით უფრო, როდესაც საქმე ეხება
ბრალის თაობაზე მტკიცების ტვირთის შებრუნებას. როგორც აღინიშნა, ბრალთან
43 შდრ. ვაშაკიძე, გართულებულ ვალდებულებათა სისტემა, გვ 208.
დაკავშირებული მტკიცების ტვირთის შებრუნება არ გამომდინარეობს
სამოქალაქო კოდექსის 992-ე მუხლის ფორმულირებიდან. გასათვალისწინებელია
აგრეთვე, რომ ამგვარი მიდგომა წინააღმდეგობაშია სამოქალაქო კოდექსით
განმტკიცებულ პასუხისმგებლობის ორსაფეხურიან სისტემასთან. კერძოდ,
პასუხისმგებლობა არსებული ვალდებულებით-სამართლებრივი, ანუ რელატიური
ურთიერთობიდან გამომდინარე ზიანისათვის უფრო მკაცრი უნდა იყოს, ვიდრე
პასუხისმგებლობა აბსოლუტური უფლებების დარღვევისათვის, რომელიც არ
არის დამოკიდებული დარღვევის მომენტში არსებულ ვალდებულებით-
სამართლებრივი ურთიერთობაზე. აღნიშნული ლოგიკურად გამომდინარეობს
სახელშეკრულებო და დელიქტური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის
საფუძვლების (394 I და 992) ურთიერთშედარებიდან.
43
გარდა ამისა, ლოგიკას მოკლებულია გენერალურ დელიქტთან მიმართებით
ბრალის ვარაუდი, მაშინ როდესაც დელიქტური სამართლის არაერთი ნორმა,
სწორედ ბრალის მტკიცების ტვირთის შებრუნების მიზანს ემსახურება. ასე
მაგალითად, ბრალის კანონისმიერი ვარაუდი გამყარებულია დელიქტური
სამართლის იმ ნორმებით, რომლებიც ეხება მესამე პირის ქმედებისათვის
პასუხისმგებლობას. არასრულწლოვანი პირის მიერ მიყენებულ ზიანზე პასუხს
აგებენ მშობლები, ან მეთვალყურეობაზე პასუხიმგებელი პირები (994 II), თუ არ
დაამტკიცებენ, რომ მათ არ შეეძლოთ ზიანის თავიდან აცილება. მსგავს დათქმას
ვხვდებით 995 II მუხლში, რომლის თანახმად სულით ავადმყოფის მიერ მიყენებულ
ზიანზე პასუხს აგებს მის მეთვალყურეობაზე პასუხიმგებელი პირი, გარდა იმ
შემთხვევებისა, როდესაც შეუძლებელი იყო ზიანის თავიდან აცილება. ორივე
შემთხვევაში სახეზეა ბრალის კანონისმიერი ვარაუდი, რომელიც
პასუხისმგებელმა პირმა შეიძლება საპირისპიროს მტკიცებით გააბათილოს
(ექსკულპაცია). ბრალის ვარაუდი მოცემულია აგრეთვე 1003-ე მუხლში, რომელიც
ეხება ცხოველის მფლობელის პასუხიმგებლობას. ხსენებული ნორმების არსებობა
სამოქალაქო კოდექსში ცალსახად მიუთითებს იმაზე, რომ კანონმდებლის ნება არ
იყო ბრალის ვარაუდის ზოგადი დაკანონება და მართლმსაჯულება გასცდა
კანონის ინტერპრეტაციის დაშვებულ ფარგლებს.

5. დელიქტუნარიანობა
44
დელიქტუნარიანობა არის პირის უნარი შეერაცხოს პასუხისმგებლობა
უნებართვო ქმედებისათვის (დელიქტისათვის). დელიქტუუნარობა, როგორც
დელიქტური პასუხისმგებლობის შერაცხვის სამოქალაქო-სამართლებრივი
საფუძველი ემყარება იმ მოსაზრებას, რომ თუ პირს არ აქვს თავისი ქმედების
მართლსაწინააღმდეგო ხასიათის შეცნობის უნარი, არ შეიძლება მას ამგვარი
ქმედებისათვის პასუხისმგებლობა დაეკისროს. ამით, დელიქტუნარიანობის
ინსტიტუტს გააჩნია მსგავსება ბრალის შერაცხადობის სისხლის სამართლებრივ
ინსტიტუტთან. დელიქტუნარიანობა, არ უნდა გაიგივდეს სამოქალაქო-
სამართლებრივ ქმედუნარიანობასთან. ეს უკანასკნელი გარიგების
ნამდვილობის წინაპირობაა, ხოლო დელიქტუნარიანობა პასუხისმგებლობის
შერაცხვის.
45
994 I მუხლის მიხედვით დელიქტუუნაროა პირი, რომელსაც არ მიუღწევია 10
წლის ასაკისათვის. 10 წელზე მეტი ასაკის, მაგრამ არასრულწლოვანი პირი
ითვლება ნაწილობრივ დელიქტუნარიანად. ნაწილობრივ დელიქტუნარიანი
პირი პასუხს აგებს მიყენებული ზიანისათვის, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც მას
არ შეეძლო თავისი ქმედების მნიშვნელობა გაგება (994 III). დელიქტუუნაროდ
ითვლებიან აგრეთვე ჭკუასუსტი, სულით ავადმყოფი (995 I), აგრეთვე დროებითი
სულიერი მოშლილობის მდგომარეობაში მყოფი პირები (996).

V. საერთაშორისო კერძო სამართლებრივი ასპექტები

46
როდესაც დელიქტური ვალდებულების წარმოშობისას ჩნდება საერთაშორისო
ელემენტი და ზიანის ანაზღაურების თაობაზე წარმოშობილ დავასთან
დაკავშირებით უნდა გადაწყდეს გამოსაყენებელი სამართლის საკითხი, მხარეებს
უფლება აქვთ თავად აირჩიონ გამოსაყენებელი ქვეყნის სამართალი
ურთიერთშეთანხმებით (საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ
საქართველოს კანონის 43-ე მუხლი). აღსანიშნავია, რომ კანონის ტექსტის
თანახმად, შეთანხმება უნდა შედგეს ვალდებულებითი ურთიერთობის
წარმოშობის შემდეგ, ანუ ზიანის დადგომის შემდეგ. არის თუ არა შესაძლებელი
სახელშეკრულებო ურთიერთობაში მყოფმა მხარეებმა წინასწარ
ხელშეკრულებით განსაზღვრონ გამოსაყენებელი ქვეყნის სამართალი ამაზე
საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ საქართველოს კანონი პასუხს არ
იძლევა და ამ ეტაპზე, არც სასამართლო პრაქტიკით არ არის განხილული.
47
თუ მხარეებს შორის შეთანხმება ვერ შედგა, გამოსაყენებელი სამართალი
განისაზღვრება საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ საქართველოს
კანონის 42-ე მუხლის შესაბამისად. ნორმა განამტკიცებს დაზარალებულისათვის
ხელსაყრელი სამართლის პრინციპს (ხელსაყრელი სამართლის პრინციპი), რაც
მოცემულია ხსენებული ნორმის პირველი ნაწილის ა) ქვეპუნქტში. ხოლო ბ) და გ)
ქვეპუნქტები განსაზღვრავენ დაზარალებულის მიერ ასარჩევ ალტერნატივებს.
კერძოდ, დაზარალებულს შეუძლია აირჩიოს იმ ქვეყნის სამართალი, სადაც
ადგილი ჰქონდა იმ მოქმედებას ან გარემოებას, რომელიც საფუძვლად დაედო
ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნას (lex loci delicti commissi); ან იმ ქვეყნის
სამართალი, სადაც სამართლით დაცულ ინტერესს მიადგა ზიანი.
48
დაზარალებულის მიერ ხელსაყრელი სამართლის არჩევის შესაძლებლობა, ერთი
შეხედვით, იკითხება, როგორც ბ) და გ) ქვეპუნქტების დამოუკიდებელი
ალტერნატივა. თუმცა, ეს ალბათ უფრო რედაქციული უზუსტობაა და იგულისხმება,
რომ დაზარალებულს ზემოხსენებული ორი ალტერნატივიდან მისთვის უფრო
ხელსაყრელის არჩევის უფლებას ანიჭებს. ამგვარი ლოგიკა გამომდინარეობს
თავად საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ საქართველოს კანონის 42-ე
მუხლის სისტემური და ლოგიკური ანალიზიდან. კერძოდ, თუ
დაზარალებულისათვის ხელსაყრელი სამართლის არჩევის უფლება
უნივერსალურია, მას თავისუფლად შეუძლია აირჩიოს მისთვის ხელსაყრელი
ნებისმიერი ქვეყნის სამართალი, მათ შორის, მოქმედების განხორციელების და
შედეგის დადგომის ქვეყნის სამართალიც. ასეთ შემთხვევაში ა) და ბ)
ქვეპუნქტების კანონში მოხსენიება აზრს კარგავს. ნიშანდობლივია აგრეთვე, რომ
გერმანული კანონმდებლობის მიხედვითაც44, რომელიც საფუძვლად დაედო
საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ საქართველოს კანონის შემუშავებას,
დაზარალებულის უფლება, აირჩიოს მისთვის ხელსაყრელი სამართალი,
შემოიფარგლება მხოლოდ ქმედების განხორციელების, ან შედეგის დადგომის
ქვეყნების სამართლით.
49
საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ საქართველოს კანონის 42-ე მუხლის
მეორე ნაწილში მოცემულია სპეციალური შემთხვევები, როდესაც დაზარალებულს
გამოსაყენებელი სამართლის არჩევა არ შეუძლია და გამოიყენება საქმესთან
უფრო მჭიდროდ დაკავშირებული ქვეყნის სამართალი (მჭიდროდ
დაკავშირებული სამართლის პრინციპი). ამ შემთხვევაში მოქმედების
განხორციელებისა და შედეგის დადგომის ადგილის განსაზღვრას მნიშვნელობა
არ აქვს. საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ საქართველოს კანონის 42-ე
მუხლის, მეორე ნაწილის ა) ქვეპუნქტის თანახმად, გამოიყენება იმ ქვეყნის
სამართალი, სადაც დამრღვევს და დაზარალებულს ჰქონდათ მუდმივი
ადგილსამყოფელი. საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ საქართველოს
კანონის 42-ე მუხლის, მეორე ნაწილის ბ) ქვეპუნქტის თანახმად,
არაკეთილსინდისიერ კონკურენციასთან დაკავშირებულ მოთხოვნებზე
გამოიყენება იმ ქვეყნის სამართალი, რომლის ბაზარზეც ამგვარი კონკურენცია
ახდენს გავლენას. გულისხმობს თუ არა საერთაშორისო კერძო სამართლის
შესახებ საქართველოს კანონის 42-ე მუხლის პირველ და მეორე ნაწილებს შორის
არსებული იერარქია მჭიდროდ დაკავშირებული სამართლის პრინციპის
უპირატესობას ხელსაყრელი სამართლის პრინციპზე არც სასამართლო
პრაქტიკაში, არც იურიდიულ ლიტერატურაში არსებითად გადაწყვეტილი არ არის.
50
საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ საქართველოს კანონის 42-ე მუხლის
მესამე ნაწილის თანახმად, დაზარალებულს შეუძლია ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნა წარუდგინოს უშუალოდ პასუხისმგებლობის დამზღვევს, თუ ამას
ითვალისწინებს იმ ქვეყნის სამართალი, რომელიც გამოიყენება ზიანის
ანაზღაურებაზე პასუხისმგებლობის მიმართ, ან იმ ქვეყნის სამართალი, რომელსაც
დაზღვევის ხელშეკრულება ექვემდებარება.

VI. პროცესუალური საკითხები

1. ზოგადი წესი
51
სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლის დანაწესის გათვალისწინებით,
ზიანის არსებობის ფაქტის მტკიცების ტვირთი პროცესუალურად ეკისრება
მოსარჩელეს (დაზარალებულს).45 დაზარალებულს ეკისრება ვალდებულება ასევე
დაამტკიცოს ზიანის ოდენობა, მიზეზობრივი კავშირი ზიანის მიმყენებელის
ქმედებასა და ზიანს შორის, ხოლო იმის მტკიცების ტვირთი, რომ ზიანის

44 EGBGB, Art 40.

45 საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-356-336-2011, განჩინება 30.01.2012.
მიმყენებლის ქმედება იყო მართლზომიერი ან/და არაბრალეული ეკისრება
მოპასუხეს46. ამდენად, სასამართლო პრაქტიკაში, მართლწინააღმდეგობის
მტკიცების ტვირთის შებრუნების გარდა, დადგენილია ბრალეულობის მტკიცების
ტვირთის შებრუნებაც, მსგავსად 394-ე I მუხლისა, რაც ეწინააღმდეგება კანონის
ტექსტს და არ გამომდინარეობს არც სამოქალაქო კოდექსის სისტემურ-
ლოგიკური ანალიზიდან (ველი, 41-43).
52
მე-18 მუხლით დაცული პირადი არაქონებრივი უფლებების დარღვევასთან
დაკავშირებულ ერთ-ერთ საქმეზე, რომელიც ეხებოდა ცილისწამებით გამოწვეულ
პატივისა და ღირსების შელახვას, სასამართლოს სამოქალაქო საპროცესო
კოდექსის 102-ე მუხლის შესაბამისად დაადგინა, რომ მოსარჩელემ უნდა
დაამტკიცოს შემდეგი: ა) მოპასუხემ მის შესახებ გაავრცელა სადაო განცხადება, ბ)
სადაო განცხადება არ შეესაბამება სინამდვილეს, გ) სადაო განცხადება ზიანს
აყენებს მოსარჩელის ღირსებას, პატივს და საქმიან რეპუტაციას.
53
რაც შეეხება პირადი არაქონებრივი უფლებების შელახვით გამოწვეული
მორალური ზიანის ანაზღაურებას, უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკით
დადგენილია დაზარალებულისთვის მტკიცების ტვირთის შემსუბუქება. კერძოდ,
პირადი არაქონებრივი უფლების შელახვით მიყენებული მორალური ზიანის
თავისებურების გამო, რაც უკავშირდება დაზარალებულის სულიერ ტკივილს და
მის შინაგან მდგომარეობას, ზიანის არსებობის დასადასტურებლად საკმარისია იმ
ფაქტებზე მითითება, რომელიც იწვევს პასუხისმგებლობას მე-18 მუხლის მე-5 და
მე-6 ნაწილების შესაბამისად. ასეთ შემთხვევაში დაზარალებული პირის ახსნა-
განმარტება ფაქტებზე, რომლებიც იწვევენ მის უარყოფით ემოციურ
დამოკიდებულებას წარმოადგენს მორალური ზიანის დამადასტურებელ
მტკიცებულებას. შესაბამისად, მითითებული ნორმებით პასუხისმგებლობის
განსაზღვრის წინაპირობების არსებობა მიუთითებს მორალური ზიანის არსებობის
პრეზუმფციაზე.47
54
1008-ე მუხლის შესაბამისად, დელიქტით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების
ხანდაზმულობის ვადა არის 3 წელი, რომელიც აითვლება იმ მომენტიდან,
როდესაც დაზარალებულმა შეიტყო ზიანის ან ზიანის ანაზღაურებაზე ვალდებული
პირის შესახებ.

2. დანაშაულის ან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შედეგად

მიყენებული ზიანის ანაზღაურების პროცესუალური თავისებურებები
55
სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის XXXIV3 თავი ადგენს დანაშაულის ან
ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შედეგად მიყენებული ზიანის
ანაზღაურების თაობაზე წარდგენილი სარჩელების განხილვის სპეციალურ,

46 საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1657-1554-2012, განჩინება 10.10.2013. საქართველოს

უზენაესი სასამართლო, ას-749-750-2013, განჩინება 07.10.2013. შდრ. ჩიკვაშვილი, სამოქალაქო
კოდექსის კომენტარი, წიგნი მეოთხე, ტომი II, 2001, გვ. 386.
47 საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-370-352-2013, განჩინება 08.11.2013.
გამარტივებულ წესს. ასეთი წესით სარჩელის განხილვისას სამოქალაქო
საპროცესო კოდექსის 30920 II მუხლის თანახმად, სასამართლო დადგენილად
მიიჩნევს ზიანის მიყენების ფაქტს და მიზეზობრივი კავშირს ზიანსა და მიზეზობრივ
კავშირს ზიანის მიმყენებელი პირის ქმედებასა და ზიანს შორის.48 აღნიშნული
პრეიუდიციად, ანუ დადასტურებულად ითვლება კანონიერ ძალაში შესული
განაჩენით, ან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველი
ორგანოს/თანამდებობის პირის მიერ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის
საქმეზე გამოცემული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის საფუძველზე. რაც
შეეხება ზიანის ოდენობას, მართალია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 30917 II
მუხლის ითვალისწინებს იმ შესაძლებლობას, რომ ზიანის გაანგარიშება
განსაზღვრული იყოს განაჩენით ან ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით,
თუმცა ზიანის ოდენობა აღნიშნულის საფუძველზე a priori49 დადასტურებულად არ
ითვლება და უნდა შეფასდეს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 105-ე მუხლის
შესაბამისად.50

48 შდრ. მესხიშვილი, მართლსაწინააღმდეგო ქმედებით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების

თაობაზე წარდგენილი სარჩელების სასამართლოს წესით განხილვის ზოგიერთი თავისებურების
პრაქტიკული ანალიზი, 2012, გვ. 3.
49 წინასწარ დადასტურებული.
50 შდრ. მესხიშვილი, მართლსაწინააღმდეგო ქმედებით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების
თაობაზე წარდგენილი სარჩელების სასამართლოს წესით განხილვის ზოგიერთი თავისებურების
პრაქტიკული ანალიზი, 2012, გვ. 3, იქვე.
993

მუხლი 993. ზიანის მომტანი ცნობების გახმაურების შედეგები

1. პირი, რომელიც განზრახ ან გაუფრთხილებლად ავრცელებს ან ახმაურებს

სხვა პირისათვის ქონებრივი ზიანის მომტან ფაქტებს, ვალდებულია
აანაზღაუროს აქედან წარმოშობილი ზიანი, თუ ეს ფაქტები აშკარად
არასწორია.

2. ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება არ წარმოიშობა ისეთი

გამონათქვამებისას, რომლებიც ემსახურება კანონიერი საზოგადოებრივი
ინტერესების დაცვას.

სარჩევი

I. ნორმის მიზანი დარეგულირების სფერო

II . 993-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედება
1. ფაქტისა და მოსაზრების (აზრის) გამიჯვნა
2. გავრცელება და გახმაურება
III. ბრალი და პასუხისმგებლობიდან გათავისუფლება
1. ცოდნა და ბრალეული არ ცოდნა
2. კანონიერი საზოგადოებრივი ინტერესი
V. პროცესუალური საკითხები

I. ნორმის მიზანი დარეგულირების სფერო

1
ისტორიულად, 993-ე მუხლის მიზანი იყო 992-ე და მე-18 მუხლების დაცვის
ფარგლების გაფართოება და დაკონკრეტება. იმის გათვალისწინებით, რომ
სამოქალაქო კოდექსის მიღებისას სიტყვისა და გამოხატვის შესახებ კანონი
ამოქმედებული არ იყო, კანონმდებელმა 993-ე მუხლი დააკანონა, როგორც
პირადი არაქონებრივი უფლებების შელახვით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების
სპეციალური მოთხოვნის საფუძველი, რომელიც გამოყენებული უნდა ყოფილიყო
992-ე მუხლის პარალელურად. სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ
კანონის მიღების შემდეგ, ნორმამ პრაქტიკული მნიშვნელობა დაკარგა. სიტყვისა
და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონი უფრო ზუსტად და ამომწურავად
არეგულირებს იმ საკითხებს, რომელთა რეგულირებაც სამოქალაქო კოდექსის
მიღებისას სწორედ 993-ე მუხლს დაეკისრა.
2
ეს ყველაფერი სასამართლო პრაქტიკაზეც აისახა. 2004 წლიდან, მას შემდეგ რაც
მიღებულ იქნა კანონი სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ, არ
იძებნება უზენაესი სასამართლოს არც ერთი გადაწყვეტილება, რომელშიც 993-ე
მუხლი არის ციტირებული. ეს მიუხედავად იმისა, რომ მთელ რიგ
გადაწყვეტილებებში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები ზედმიწევნით
ასრულებენ 993-ე მუხლით დადგენილ წინაპირობებს.51
3
ნორმა თავისი შინაარსით დაზარალებულს საშუალებას აძლევს მოითხოვოს
ზიანის ანაზღაურება არა მხოლოდ იმ პირისგან ვინც არის არასწორი ფაქტის
გამონათქვამის ავტორი, არამედ იმ პირისგანაც, ვინც ავრცელებს არასწორი
ფაქტის შემცველ გამონათქვამს.
4
993-ე მუხლი სამოქალაქო კოდექსში გადმოტანილ იქნა გერმანული სამოქალაქო
კოდექსის მსგავსი შინაარსის ნორმაზე დაყრდნობით (§ 824 BGB). მცირედი
განსხვავებების მიუხედავად, ქართულ და გერმანულ ნორმებს შორის მსგავსება
აშკარაა - ორივე ნორმა მიუთითებს არასწორი ფაქტების გახმაურებით და
გავრცელებით გამოწვეულ ზიანზე. განსხვავება მდგომარეობს ნორმათა
სიტყვასიტყვითი ფორმულირებაში, კერძოდ, რომ გერმანული სამოქალაქო
კოდექსის ნორმა ზიანის ანაზღაურებას ითვალისწინებს არასწორი ფაქტების
გახმაურებისათვის, რომელიც საფრთხეს უქმნის პირის საქმიან რეპუტაციას
(Kreditgefährdung), განსხვავებით ქართული სამართლისა, სადაც ქონებრივი ზიანის
მომტან ფაქტებზეა მითითება. თუმცა, მიუხედავად ქონებრივ ზიანზე მითითებისა,
993-ე მუხლიც უფრო საქმიანი რეპუტაციის შელახვას ეხება, ანუ ისეთ გარემოებას,
რომელმაც შესაძლოა პოტენციურად გამოიწვიოს ქონებრივი ზიანი. ანუ, ნორმის
მიზანი არის დაზარალებულის რეპუტაციული რისკისგან დაცვა და არა ქონებრივი
ზიანისგან.
5
გერმანულ სამართალში § 824-ს ამ ფორმულირებით არსებობა განპირობებულია
იმით, რომ გერმანული სამოქალაქო კოდექსი პირადი არაქონებრივი უფლებების
(პიროვნული უფლებების) დაცვის ცალკე ნორმას არ შეიცავს. პიროვნული
უფლებები გერმანულ სამართალში დაცულია გენერალური დელიქტის
საფუძველზე, როგორც სხვა აბსოლუტური უფლება. პირის რეპუტაციისათვის
საფრთხის შემცველი ფაქტების გახმაურება გერმანულ კანონმდებლობაში
სისხლის სამართლის კოდექსითაც არის დაცული (§ 187 StGB), რაც
შესაძლებლობას იძლევა ზიანის ანაზღაურება მოთხოვილ იქნას ზოგადი
დელიქტური მოთხოვნის საფუძვლის გამოყენებით (§ 823 II BGB). ამის
გათვალისწინებით, აღიარებულია52, რომ § 824 BGB-ს ფუნქცია არის
პასუხისმგებლობის გაფართოება. ნორმა სისხლის სამართლის შესაბამისი
მუხლისგან განსხვავებით, პასუხისმგებლობას იმ შემთხვევაშიც ითვალისწინებს,
როდესაც ფაქტების გამხმაურებელმა ფაქტების უსწორობის შესახებ არ იცოდა,
მაგრამ უნდა სცოდნოდა. ამ ნორმის მნიშვნელობა კიდევ უფრო ნათელი ხდება
იურიდიულ პირებთან მიმართებაში. ვინაიდან იურიდიული პირის რეპუტაციის
შელახვით გამოწვეული მორალური ზიანის ანაზღაურება დაუშვებლად არის
51 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1336-1261-2012, განჩინება, 25.01.2013;
საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1174-1103-2012, განჩინება, 15.11.2012.
52 შდრ. Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, §64, Rn 1305.
მიჩნეული,53 იურიდიული პირებისათვის (მათ შორის უწინარესად კომერციული
იურიდიული პირებისათვის) ცრუ ფაქტების გავრცელებით გამოწვეული,
კომერციული ინტერესებისაკენ მიმართული რეპუტაციული ზიანის დაცვა სწორედ
§ 824 BGB-ს მეშვეობით ხორციელდება. ამდენად, გერმანულ სამართალში § 824
BGB გვხვდება, როგორც დამოუკიდებელი მოთხოვნის საფუძველი, რომელიც
შეიძლება გამოყენებულ იქნას სხვა მოთხოვნის საფუძვლების პარალელურად.
6
ქონებრივ ზიანზე მითითების გამო, ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში
გამოიკვეთა შეხედულება, რომ 993-ე მუხლი ეხება ქონებრივ ზიანს. სასამართლოს
განმარტებით, 993-ე მუხლის საფუძველზე მოთხოვნის განხილვისას მოსარჩელე
ვალდებულია დააყენოს ქონებრივი მოთხოვნა და დაამტკიცოს კიდეც ქონებრივი
ზიანის არსებობა.54 უზენაესი სასამართლო თავის გადაწყვეტილებაში
მართებულად განმარტავს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მე-18 მუხლის
დებულებები იურდიულ პირებზეც ვრცელდება (27 V), იურიდიულ პირს არ გააჩნია
მორალურ განცდებთან დაკავშირებული მორალური ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნა.55 აღნიშნული მიდგომა განმტკიცებულია შემდგომ
56
გადაწყვეტილებებშიც. შესაბამისად, მიუხედევად იმისა, რომ იურიდიული პირი
აღიარებულია, როგორც არაქონებრივი უფლებების მატარებელი სუბიექტი 57,
სასამართლო პრაქტიკა უარყოფს მორალური ზიანის ანაზღაურების
შესაძლებლობას და ადგენს, რომ ცილისმწამებლურ განცხადების შედეგად
ზიანის ფულადი სახით ანაზღაურება შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ
სახეზე არის ქონებრივი ზიანი.
7
სამწუხაროდ, სასამართლო პრაქტიკის ხსენებული მიდგომა ვერ უზრუნველყოფს
იურიდიული პირის საქმიანი რეპუტაციის შელახვისათვის ეფექტური სამოქალაქო
პასუხისმგებლობის სისტემის არსებობას. საქმიანი რეპუტაციის შელახვა,
განსაკუთრებით კომერციულ პირებთან მიმართებით, ყოველთვის უკავშირდება
პოტენციურ ქონებრივ ზიანს. თუმცა, ქონებრივი ზიანი შესაძლოა საერთოდ არ
დადგეს, ან ქონებრივ ზიანსა და ცრუ ფაქტებით გამოწვეულ ქონებრივ ზიანს
შორის მიზეზობრივი კავშირის დამტკიცება იმდენად იყოს გართულებული, რომ
იურიდიული პირის რეპუტაციული ზიანი საერთოდ დაუცველი დარჩეს. ამდენად,
მიმაჩნია, რომ ზემოხსენებულის გათვალისწინებით, 993-ე მუხლის მიზანი სწორედ
მე-18 და 992-ე მუხლებით ღიად დატოვებული პასუხისმგებლობის სივრცის
შევსებაში უნდა დავინახოთ.

II . 993-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედება

53 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 823, Rn. 93.

54 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, 3კ/924-01, განჩინება, 26.12.2001.
55 იქვე.
56 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1052-1007-2014, გადაწყვეტილება, 30.09.2015;
საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1011-972-2016, გადაწყვეტილება, 26.07.2017.
57 შდრ. თბილისის სააპელაციო სასამართლო, N2ბ/969-13, განჩინება, 25.06.2013.
993-ე მუხლი აყალიბებს უნებართვო ქმედების (დელიქტის) შინაარს, რომელიც
ეხება არასწორი ფაქტების გავრცელებას და გახმაურებას. ნორმის
შემადგენლობის სამართლებრივი ელემენტების სწორად ჩამოყალიბების მიზნით
აუცილებელია ზუსტად განისაზღვროს რა იგულისხმება ფაქტში და რა სახის
ქმედება იგულისხმება ფაქტის გავრცელება - გახმაურებაში. ამ მხრივ დამატებით
განმარტებებს იძლევა 2004 წელს მიღებული სპეციალური „კანონი სიტყვისა და
გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“.

1. ფაქტისა და მოსაზრების (აზრის) გამიჯვნა

9
993-ე მუხლის მიზნებისათვის რელევანტური არის არასწორი ფაქტის გახმაურება,
ან გავრცელება (ცილისწამება). ფაქტის გახმაურებაში იგულისხმება ისეთი
გამონათქვამის გაკეთება, რომელიც ემყარება ობიექტურ რეალობას და
რომელიც შეიცავს დადასტურებად ან უარყოფად გარემოებას. მოსაზრება (აზრი)
არის შეფასებითი მსჯელობა, თვალსაზრისი, კომენტარი, აგრეთვე ნებისმიერი
სახით ისეთი შეხედულების გამოხატვა, რომელიც ასახავს რომელიმე პიროვნების,
მოვლენის ან საგნის მიმართ დამოკიდებულებას და არ შეიცავს დადასტურებად
ან უარყოფად ფაქტს58. ძირითადი განმასხვავებელი ნიშანი არის ის, რომ ფაქტი
შეიძლება ან ნამდვილი იყოს ან გამოგონილი. მოსაზრება შეფასებითია და
შესაძლოა აღქმული იქნას, როგორც ზოგადად მცდარი ან ზოგადად მართებული
დამოკიდებულება საკითხისადმი.59
10
თუ გამონათქვამი შეიცავს როგორც ფაქტზე მითითებას, ასევე მოსაზრებას, ასეთ
შემთხვევაში ფაქტის არსებობა არ-არსებობის საკითხი უნდა გადაწყდეს
გამონათქვამის საერთო კონტექსტის მიხედვით. გასათვალისწინებელია აგრეთვე,
რომ სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების უპირატესი ღირებულების გამო,
ფაქტსა და აზრს შორის გამიჯვნის საეჭვოობისას, საკითხი უნდა გადაწყდეს
გამონათქვამისათვის აზრის მინიჭების სასარგებლოდ.60
11
იმისათვის, რომ არასწორი ფაქტის გახმაურების გამო პირმა მოითხოვოს
მიყენებული ზიანის ანაზღაურება, აუცილებელია მოსარჩელე იყოს
ერთმნიშვნელოვნად იდენტიფიცირებული, როგორც არასწორი ფაქტების
შემცველი გამონათქვამის ადრესატი. ცილისწამება, რომელიც ეხება პირთა
განუსაზღვრელ წრეს სასამართლო განხილვის საგანი არ შეიძლება გახდეს.61

2. გავრცელება და გახმაურება
12
993-ე მუხლის მიხედვით პასუხისმგებლობა გათვალისწინებულია, როგორც
ფაქტის გახმაურებისათვის, ისე მისი გავრცელებისათვის. ნორმის მეორე ნაწილის
ფორმულირება პირველ ნაწილში განსაზღვრულ ქმედებას აშკარად
გამონათქვამის გაკეთებასთან აკავშირებს. სამწუხაროდ, კანონის ტექსტი ტოვებს
გარკვეულ ორაზროვნებას გავრცელებასა და გახმაურებასთან დაკავშირებით ,
58 სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონის 1-ი მუხლის ბ) ქვეპუნქტი;
59 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 824, Rn. 2.
60 სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონის მე-7 მუხლის მე-5 ნაწილი;
61 სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონის მე-6 მუხლის მე-3 ნაწილი;
კერძოდ, ნორმის ორაზროვანი ფორმულირების გამო გაურკვეველი რჩება ზიანის
ანაზღაურების პასუხისმგებლობა შეიძლება დაეკისროს მხოლოდ არასწორი
გამონათქვამის ავტორს, თუ გამონათქვამის გამავრცელებელსაც. ამ კუთხით
სიცხადე შემოაქვს სიტყვისა და გამოხატვის შესახებ საქართველოს კანონს,
რომელიც სპეციალური წესებით მკაცრად განსაზღვრავს პასუხისმგებელი პირების
(მოპასუხეთა) წრეს. სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ
საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, მედიაში
ჟურნალისტის მიერ გაკეთებული განცხადების გამო პასუხისმგებლობა შეიძლება
დაეკისროს მედიის მესაკუთრეს, კანონისმიერ საფუძველზე. ხოლო ამავე მუხლის
მე-5 ნაწილის თანახმად, გამონათქვამისათვის პასუხისმგებლობა შეიძლება
სასამართლოს გზით ასევე დაეკისროს გამონათქვამის ავტორს, ან რედაქტორს.
ხოლო გამონათქვამის ტექნიკური გამავრცელებელი პასუხს აგებს მხოლოდ იმ
შემთხვევაში, თუ იგი აშკარად და პირდაპირი მხარს უჭერს სადავო განცხადებას.
ზემოხსენებული პირები განიხილებიან, როგორც სოლიდარული მოვალეები და
ფულადი ანაზღაურების მოთხოვნის არსებობისას ზიანზე პასუხს აგებენ
სოლიდარულად, რასაკვირველია იმის გათვალისწინებით, რომ სახეზეა
პასუხისმგებლობის დაკისრების ყველა წინაპირობა62.

III. ბრალი და პასუხისმგებლობიდან გათავისუფლება

1. ცოდნა და ბრალეული არ ცოდნა

13
993 I მუხლის ბოლო ფრაზა განმარტავს, რომ ფაქტები უნდა იყოს აშკარად
არასწორი. სიტყვა „აშკარა“ ცალსახად მიუთითებს გამონათქვამის ავტორის ან
გამავრცელებლის ბრალის ხარისხზე და მის მიერ ფაქტის სიყალბის შეცნობის
შესაძლებლობაზე. სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონი
ბრალეულობის განსხვავებულ კრიტერიუმს ადგენს, კერძოდ, კანონის მე-16
მუხლის თანახმად, ცილისწამებისთვის (ცრუ ფაქტების გახმაურება)
პასუხისმგებლობა გამოირიცხება, თუ პირმა არ იცოდა, და არც შეიძლება
სცოდნოდა, რომ ცილისწამებას ავრცელებდა. ვინაიდან სიტყვისა და გამოხატვის
თავისუფლების შესახებ კანონი წარმოადგენს უფრო ახალ, სპეციალურ კანონს,
ზიანის მიმყენებლის ბრალი უნდა დადგინდეს ამ სიტყვისა და გამოხატვის
თავისუფლების შესახებ კანონის შესაბამისად.

2. კანონიერი საზოგადოებრივი ინტერესი

14
993-ე მუხლით განსაზღვრული პასუხისმგებლობა უშუალოდ ეხება სიტყვისა და
გამოხატვის თავისუფლებას და გარკვეულ წილად ზღუდავს მას. სიტყვისა და
გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელობის გათვალისწინებით, ნორმის მეორე
ნაწილი ადგენს, რომ პასუხისმგებლობა შესაძლოა არ დადგეს კანონიერი
საზოგადოებრივი ინტერესის აღმატებულობის გამო. აქ უნდა ვიგულისხმოთ ისეთი
შემთხვევები, როდესაც სახეზე არის ზიანის ანაზღაურების მოვალეობის
დაკისრები ყველა წინაპირობა (993 I), თუმცა მისი ანაზღაურება არ ხდება
ინფორმაციის აღმატებული საზოგადოებისათვის ინტერესის გამო (993 II).
მაგალითად, როდესაც ჟურნალისტი ავრცელებს გადაუმოწმებელ ინფორმაციას,
62 შდრ. თბილისის სააპელაციო სასამართლო, N2ბ/1713-15, გადაწყვეტილება, 09.09.2016.
შესაძლოა მას არ დაეკისროს ანაზღაურება 993-ე მუხლის მეორე ნაწილზე
დაყრდნობით, თუ საკითხის გაშუქება განსაკუთრებულ საზოგადოებრივ ინტერესს
წარმოადგენს. გასათვალისწინებელია, რომ, როგორც უკვე ზემოთ აღინიშნა, 993-ე
მუხლის მოქმედების არეალი არსებითად არის დავიწროებული სიტყვისა და
გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონის მიღების შემდეგ. აღნიშნული
პასუხისმგებლობის გამორიცხვის წესსაც ეხება. იმ დროს როდესაც 993-ე მუხლის
მეორე ნაწილი პასუხისმგებლობის გამორიცხვის გზით იცავს ინფორმაციის
გავრცელების საზოგადოებრივ ინტერესს, სიტყვისა და გამოხატვის
თავისუფლების შესახებ კანონი პასუხისმგებლობის დაკისრების დამატებით
წინაპირობებსა და შეზღუდვებს აწესებს (ველი 15-17). შესაბამისად, 993-ე მუხლის
მეორე ნაწილს დამოუკიდებელი პრაქტიკული მნიშვნელობა აღარ გააჩნია და
უნდა განიმარტოს მხოლოდ სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ
კანონის კონტექსტში.

3. აბსოლუტური და კვალიფიციური პრივილეგია

15
სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების უფლების დაცვის აღმატებული
ინტერესის გამო, კანონმდებლობით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურებაზე
პასუხისმგებელი პირის პასუხისმგებლობისგან სრულად ან ნაწილობრივი
გათავისუფლება. კანონით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობისგან სრულ და
უპირობო გათავისუფლებას ეწოდება აბსოლუტური პრივილეგია. ხოლო
კვალიფიციური პრივილეგია სახეზეა, როდესაც პირი პასუხისმგებლობისგან
თავისუფლდება ნაწილობრივ, ან მხოლოდ გარკვეული პირობით. მოსაზრება
(აზრი) დაცული აბსოლუტური პრივილეგიით.63 გამოხატვა შესაძლოა იწვევდეს
პირის პასუხისმგებლობას მხოლოდ მაშინ, როცა პირი ჩაიდენს განზრახ ქმედებას,
რომელიც ქმნის კანონსაწინააღმდეგო შედეგის დადგომის აშკარა, პირდაპირ და
არსებით საფრთხეს.64
16
სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონის მე-5 მუხლის 1-ი
ნაწილის მიხედვით ცილისწამებისათვის პასუხისმგებლობას არ იწვევს
განცხადება, რომელიც გაკეთებულია: ა) პოლიტიკური დებატების ფარგლებში,
აგრეთვე პარლამენტის ან საკრებულოს წევრის მიერ თავისი მოვალეობის
შესრულებასთან დაკავშირებით; ბ) წინასასამართლო ან სასამართლო პროცესზე,
სახალხო დამცველის წინაშე, პარლამენტის ან საკრებულოს, აგრეთვე მათი
კომიტეტის სხდომაზე, პირის მიერ თავისი უფლებამოსილების განხორციელების
ფარგლებში; გ) უფლებამოსილი ორგანოს მოთხოვნით.
17
ზემოაღნიშნულის გარდა, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ
კანონის მე-15 მუხლი შეიცავს პასუხისმგებლობის გამორიცხვის (კვალიფიციური
პრივილეგია) დამატებით კრიტერიუმებს, რომელთა არსებობის შემთხვევაში
არსებითად მცდარი, ცილისმწამებლური ფაქტების განმცხადებელი
თავისუფლდება ყოველგვარი პასუხისმგებლობისგან.

63 სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონის მე-4 მუხლის 1-ი ნაწილი;

64 სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონის მე-4 მუხლის მე-2 ნაწილი;
 V. პროცესუალური საკითხები

18
სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონი განამტკიცებს მტკიცების
ტვირთის ისეთ განაწილებას, რომელიც უზრუნველყოფს სიტყვისა და გამოხატვის
თავისუფლების მაღალ ხარისხს. აღნიშნული კანონის მე-7 მუხლი შეიცავს
მტკიცების ტვირთის განაწილების სპეციალურ წესებს, რომლის მიხედვით სიტყვის
თავისუფლების შეზღუდვისას მტკიცების ტვირთი ეკისრება შეზღუდვის
ინიციატორს. ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც ვერ დადასტურდება კანონით
დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვის
საწინააღმდეგოდ. ამასთან, მოპასუხის უარის პროფესიული საიდუმლოს, ან მისი
წყაროს გაუხმაურებლობაზე, არ შეიძლება გახდეს მოპასუხის საწინააღმდეგო
გადაწყვეტილების გამოტანის ერთადერთი საფუძველი.

994

მუხლი 994. არასრულწლოვანის პასუხისმგებლობა მიყენებული ზიანისათვის

1. ათი წლის ასაკს მიუღწეველი პირი არ აგებს პასუხს იმ ზიანისთვის,

რომელიც მან სხვას მიაყენა.

2. მშობლები ან ათი წლის ასაკს მიუღწეველი პირის მეთვალყურეობაზე

ვალდებული სხვა პირები მოვალენი არიან აანაზღაურონ ზიანი, რომელიც ამ
პირმა მართლსაწინააღმდეგო მოქმედებით მიაყენა სხვას. მათი
პასუხისმგებლობა გამოირიცხება, როცა მეთვალყურეობაზე ვალდებულ
პირებს არ შეეძლოთ ზიანის თავიდან აცილება.

3. ათ წელზე მეტი ასაკის, მაგრამ არასრულწლოვანი, პირი პასუხს აგებს იმ

ზიანისათვის, რომელიც მან სხვას მიაყენა, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა
ზიანის მიყენებისას მას არ შეეძლო თავისი მოქმედების მნიშვნელობა გაეგო.
იმ შემთხვევაში, როცა ამ პირს არა აქვს საკმარისი ქონება ან შემოსავალი
მიყენებული ზიანის ასანაზღაურებლად, დამატებით პასუხისმგებლობა
ეკისრებათ მის წარმომადგენლებსაც.

სარჩევი
I. ნორმის მიზანი და რეგულირების სფერო
II. არასრულწლოვანის პასუხისმგებლობის სრული და ნაწილობრივი გამორიცხვა
1. დელიქტუნარიანობა და ქმედუნარიანობა
2. 10 წლამდე ასაკის პირები
3. 10 წელს გადაცილებული არასრულწლოვანი პირები
ა) ქმედების მნიშვნელობის შეცნობა, როგორც პასუხისმგებლობის შერაცხვის აუცილებელი
წინაპირობა
ბ) ბრალის სტანდარტი
III. არასრულწლოვანის მეთვალყურეობაზე ვალდებული პირების პასუხისმგებლობა
1. მშობლები და მშვილებლები
2. მეთვალყურეობაზე ვალდებული სხვა პირები
3. მეთვალყურეობის ვალდებულების შინაარსი
4. ბრალი
5. მეთვალყურეობაზე ვალდებული პირის პასუხისმგებლობა 10 წელზე მეტი ასაკის
არასრულწლოვანის მიერ მიყენებულ ზიანზე
IV. არასრულწლოვანის წარმომადგენლის დამატებითი პასუხისმგებლობა

I. ნორმის მიზანი და რეგულირების სფერო

1
ნორმის მიზანი არის გამორიცხოს ან შეამსუბუქოს არასრულწლოვანი პირების
პასუხისმგებლობა. არასრულწლოვანთა პასუხისმგებლობის გამორიცხვა და
შემსუბუქება ემყარება სამოქალაქო სამართლის ფუნდამენტურ პრინციპს,
რომლის მიხედვით პირს ზიანის ანაზღაურების ტვირთი უნდა დაეკისროს
მხოლოდ მაშინ, როდესაც მას, როგორც სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილე
ინდივიდუალური პასუხისმგებლობების მატარებელ პირს, შეეძლო ზიანი
განეჭვრიტა და თავიდან აერიდებინა (992).65 ამ მუხლის მიზანი უწინარესად
არასრულწლოვანის დაცვაა. ამავდროულად, სამართალი ვერ დაუშვებს, რომ
დაზარალებული არასრულწლოვანი (დელიქტუუნარო) პირის მიერ მიყენებული
ზიანის შემთხვევაში ყოველგვარი სამართლებრივი დაცვის გარეშე დარჩეს.
სწორედ ამიტომ, არასრულწლოვანი, დელიქტუუნარო პირის მიერ მიყენებული
ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას აკისრებს მეთვალყურეობაზე ვალდებულ
პირებს.
2
994-ე მუხლი ერთმანეთისგან მიჯნავს არასრულწლოვანის პასუხისმგებლობის
გამორიცხვის შემთხვევათა ორ ჯგუფს: ზიანის მიყენება 10 წლამდე ასაკს
მიუღწეველი პირის მიერ, როდესაც პასუხისმგებლობა სრულად გამოირიცხება
(994 I), და ზიანის მიყენება 10 წელზე მეტი ასაკის, არასრულწლოვანის მიერ,
როდესაც პასუხისმგებლობის შერაცხვა დამოკიდებულია არასრულწლოვანი
პირის მიერ თავისი ქმედების მართლწინააღმდეგობის და მნიშვნელობის აღქმაზე
(994 III). ნორმის სისტემატიკის გათვალისწინებით, მეთვალყურეთა
პასუხისმგებლობა ზიანის ანაზღაურებაზე რელევანტურია მხოლოდ მაშინ,
როდესაც გამოირიცხება მეთვალყურეობის ქვეშ მყოფი არასრულწლოვანის
პასუხისმგებლობა. სხვა შემთხვევაში მეთვალყურეობაზე ვალდებულ პირზე ზიანის
დაკისრება არ უნდა მოხდეს.
65 შდრ. Larenz/Canaris, Schuldrecht II 2, §75 I 2b.
 3
კანონმდებლობა ითვალისწინებს ისეთ შემთხვევასაც, როდესაც მართალია
არასრულწლოვანის პასუხისმგებლობა არ გამოირიცხება, მაგრამ შესაძლოა
თავად პასუხისმგებელ პირს არ ჰქონდეს ზიანის ანაზღაურებისათვის საჭირო
მატერიალური შესაძლებლობა. ასეთ დროს, დამატებითი ქონებრივი
პასუხისმგებლობა ეკისრებათ არასრულწლოვანის წარმომადგენლებს.

II. არასრულწლოვანის პასუხისმგებლობის სრული და ნაწილობრივი

გამორიცხვა

1. დელიქტუნარიანობა და ქმედუნარიანობა
4
დელიქტური პასუხისმგებლობის დაკისრების წინაპირობა არის ზიანის
მიმყენებელი პირის დელიქტუნარიანობა. დელიქტუნარიანობა არის პირის
უნარი დაეკისროს პასუხისმგებლობა მის მიერ ჩადენილი მართლსაწინააღმდეგო
ქმედებისთვის. დელიქტუნარიანობა, მიუხედავად აშკარა მსგავსებისა, უნდა
გავმიჯნოთ პირის ქმედუნარიანობისგან, რომელიც გულისხმობს პირის უნარს
თავისი ნებით და მოქმედებით შეიძინოს უფლებები და მოვალეობები (12 I).
ქმედუნარიანობა არის გარიგების ნამდვილობის წინაპირობა, ხოლო
66
დელიქტუნარიანობა - პასუხისმგებლობის შერაცხვის . შემთხვევითი არ არის,
რომ 994-ე მუხლი ქმედუნარიანობას, როგორც დელიქტური პასუხისმგებლობის
დაკისრების წინაპირობას, საერთოდ არ ახსენებს. ნიშანდობლივია ასევე, რომ
შეზღუდული დელიქტუნარიანობა 994-ე მუხლის მიხედვით უფრო გვიან დგება (10
წლიდან), ვიდრე შეზღუდული ქმედუნარიანობა (7 წლიდან). შეზღუდულად
დელიქტუნარიანი პირისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრება დამოკიდებულია
პირის შეგნების, ქმედების მართლსაწინააღმდეგო ხასიათის შეცნობის უნარზე. თუ
მას ეს უნარი, კონკრეტული გარემოებების გათვალისწინებით, ობიექტურად არ
შეიძლება მოეთხოვოს, ქმედუნარიანად ცნობა ვერ განაპირობებს 10 წლიდან 18
წლამდე ასაკის პირის დელიქტუნარიანობას. შესაბამისად, 18 წლამდე ასაკის
პირის ქორწინება, რომელიც იწვევს მის ქმედუნარიანად ცნობას (12 III),
ავტომატურად არ ნიშნავს, რომ იგი ამავდროულად დელიქტუნარიანია.
5
65 II მუხლის თანახმად, 16 წლის ასაკს გადაცილებულ პირს შესაძლოა
წარმომადგენლის თანხმობით მიენიჭოს საწარმოს დამოუკიდებლად გაძღოლის
უფლება. საწარმოს საქმიანობის სფეროსათვის დამახასიათებელ
ურთიერთობაში, პირი შეუზღუდავად ქმედუნარიანი ხდება (არასრულწლოვანის
ემანსიპაცია). ამ შემთხვევაშიც, მხოლოდ არასრულწლოვანი პირის ემანსიპაცია
ვერ ჩაითვლება მის დელიქტუნარიანად ცნობის წინაპირობად. თუ საწარმოს
გაძღოლის ფარგლებში, ემანსიპირებული არასრულწლოვანი პირი ჩაიდენს
უნებართვო ქმედებას, მასზე პასუხისმგებლობის დაკისრების საკითხი უნდა
გადაწყდეს 994 III მუხლის წინაპირობების გათვალისწინებით, ანუ, იმის მიხედვით
ჰქონდა თუ არა მას ქმედების მნიშვნელობის შეფასების უნარი.

66 შდრ, მარიამიძე, დელიქტური ვალდებულებანი, 2011, გვ. 20.

2. 10 წლამდე ასაკის პირები
6
10 წლამდე ასაკის პირები დელიქტური პასუხისმგებლობისგან სრულად
თავისუფლდებიან. ასეთ პირებს არ შეიძლება დაეკისროთ უნებართვო ქმედებით
მიყენებული ზიანის ანაზღაურება.

3. 10 წელს გადაცილებული არასრულწლოვანი პირები

7
10 წელს გადაცილებული არასრულწლოვანი პირები უნებართვო ქმედებით
მიყენებულ ზიანზე პასუხს აგებენ იმ შემთხვევაში, თუ მათ შეეძლოთ ქმედების
მნიშვნელობის გაგება.
8
ა) ქმედების მნიშვნელობის შეცნობა, როგორც პასუხისმგებლობის შერაცხვის
აუცილებელი წინაპირობა
„ქმედების მნიშვნელობის გაგება“ გულისხმობს, რომ ასეთ პირს, მისი ასაკობრივი
განვითარებისა და სიმწიფის გათვალისწინებით, შეუძლია გააცნობიეროს, რომ
მისი ქმედება არის მართლსაწინააღმდეგო, რომ მას გააჩნია სხვა პირების
უფლებებისა და ინტერესებისადმი გულისხმიერების ვალდებულება და რომ მას
შეიძლება ამგვარი უნებართვო ქმედებისთვის პასუხისმგებლობა დაეკისროს.67
განმსაზღვრელი არის მხოლოდ მისი ინტელექტუალური განვითარების და
შეგნების დონე და არა მისი სხეულის მოტორული განვითარება. ნორმის
ფორმულირების გათვალისწინებით („ქმედების მნიშვნელობის გაგება“), უნდა
ვიგულისხმოთ, რომ არ არის აუცილებელი პირმა იცოდეს, თუ კონკრეტულად რა
პასუხისმგებლობა შეიძლება დაეკისროს მას უნებართვო ქმედებისთვის.
საკმარისია იმის განჭვრეტის უნარი, რომ ქმედება არის მართლსაწინააღმდეგო
და ამგვარი ქმედებისათვის მას შეიძლება პასუხი მოეთხოვოს.68
9
რაც უფრო ახლო არის 10 წლის ასაკს გადაცილებული არასრულწლოვანი პირი
სრულწლოვანებასთან, მით უფრო დიდია ალბათობა, რომ მას შესწევდეს
ქმედების შინაარსის შეგნების უნარი. თუმცა, ამგვარი უნარის არსებობა არ-
არსებობა უნდა შეფასდეს საქმის კონკრეტული გარემოებების გათვალისწინებით,
კერძოდ: ა) ქმედების საფრთხის ხარისხი, ბ) საფრთხის ქვეშ მყოფი დაცული
ინტერესის სამართლებრივი ბუნება. ქმედების საფრთხის ხარისხის შეგნება
შეიძლება ეფუძნებოდეს იმას, რომ არასრულწლოვანმა თავად იცოდეს საფრთხის
არსებობის შესახებ ან უგულებელყოს გამაფრთხილებელი ნიშნები, ან
სრულწლოვანი პირების მითითებები შესაძლო საფრთხის თაობაზე, ანუ, მაშინაც
კი, როდესაც არასრულწლოვანი პირი საფრთხის შესაძლებლობას ვერ
აცნობიერებს, პასუხისმგებლობა შეიძლება შეერაცხოს, თუ მან არ გაითვალისწინა
სხვა პირების მითითებები და ობიექტურად აღქმადი გამაფრთხილებელი
მინიშნებები69.
10

67 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 828, Rn. 6.

68 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 828, იქვე.
69 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 828, იქვე.
ბ) ბრალის სტანდარტი
10 წლის ასაკს გადაცილებული არასრულწლოვანის მიერ ქმედების შეგნების
უნარი გავლენას ახდენს ბრალის სტანდარტზეც. ეს განსაკუთრებით ეხება
გაუფრთხილებლობის დადგენის მიზნით შესაფასებელ გულისხმიერების
ვალდებულებას, საფრთხის შეცნობისა და ზიანის თავიდან აცილების
შესაძლებლობას. ამასთან, ისევე როგორც სრულწლოვან პირებთან მიმართებაში
გაუფრთხილებლობა უნდა დადგინდეს ობიექტური გადმოსახედიდან, იმის
გათვალისწინებით, თუ რამდენად შეეძლო მოცემული ასაკის, ნორმალური
განვითარების მქონე ახალგაზრდას ქმედების საფრთხის შეფასება და ზიანის
თავიდან აცილება.70
11
ემანსიპირებული არასრულწლოვანის (65 II) ქმედებით წარმოშობილ ზიანთან
მიმართებაში, თუ ამგვარი ზიანი გამომდინარეობს, ან უკავშირდება
ემანსიპირებული არასრულწლოვანის მიერ საწარმოს გაძღოლის ფარგლებში
განხორციელებულ ქმედებას, გასათვალისწინებელია ის დამატებითი
გულისხმიერების ვალდებულება, რომელიც ჩვეულებრივი ხელმძღვანელობითი
საქმიანობის განხორციელებისას მოეთხოვება ემანსიპირებულ
არასრულწლოვანს.
12
იმის მტკიცების ტვირთი, რომ არასრულწლოვანს არ შეეძლო ქმედების
მნიშვნელობის გაგება, ეკისრება თავად ზიანის მიმყენებელს.

III. არასრულწლოვანის მეთვალყურეობაზე ვალდებული პირების

პასუხისმგებლობა

1. მშობლები და მშვილებლები
13
სამოქალაქო კოდექსის 1198-ე მუხლის თანახმად, არასრულწლოვანის აღზრდაზე,
ფიზიკურ, გონებრივ და სოციალურ განვითარებაზე პასუხისმგებელი პირები არიან
არასრულწლოვანის მშობლები. მეთვალყურეობის ვალდებულებაც სწორედ 1198 I
მუხლის ზოგადი დანაწესიდან გამომდინარეობს. 1261 I მუხლის მიხედვით,
მშვილებლებს ეკისრებათ იგივე უფლება-მოვალეობები, რაც ბავშვის ბიოლოგიურ
მშობლებს, შესაბამისად, 994 II მუხლით გათვალისწინებული მეთვალყურეობის
ვალდებულება ეკისრებათ არასრულწლოვანის მშვილებლებსაც.

2. მეთვალყურეობაზე ვალდებული სხვა პირები

14
გარდა არასრულწლოვანის მშობლების და მშვილებლებისა, კონკრეტულ
შემთხვევაში მეთვალყურეობა შეიძლება დაეკისროთ სხვა პირებსაც.
არასრულწლოვანის მეთვალყურეობის ვალდებულება შეიძლება ეკისრებოდეს
კანონმდებლობის შესაბამისად დანიშნულ მეურვეობაზე ან მზრუნველობაზე
პასუხისმგებელ პირს. მეთვალყურეობის კანონისმიერი ვალდებულება ასევე
ეკისრებათ საგანმანათლებლო დაწესებულების მუშაკებს, მაგალითად,

70 შდრ. BGH NJW 70, 1038.

საგანმანათლებლო დაწესებულების მანდატურს, მასწავლებელს, ან
ადმინისტრაციას, საბავშვო ბაღის აღმზრდელს და ა.შ.
15
პირის ვალდებულება, მეთვალყურეობა გაუწიოს არასრულწლოვანს, შეიძლება
გამომდინარეობდეს არა მხოლოდ კანონის დანაწესიდან, არამედ
ხელშეკრულებიდანაც. მაგალითად, თუ ზიანის მიყენების მომენტში
არასრულწლოვანი იმყოფებოდა ძიძასთან, მეთვალყურეობის ვალდებულების
შინაარს განსაზღვრავს მასსა და ბავშვის კანონიერ წარმომადგენლებს შორის
დადებული ხელშეკრულება. ფაქტობრივი თვალყურის დევნება არ არის
საკმარისი (მაგალითად, როდესაც ბავშვთა გასართობს ცენტრში მყოფი მშობელი
თვალყურს ადევნებს სხვა ბავშვებს). ვინაიდან, ნორმა მეთვალყურეობის
ვალდებულებაზე საუბრობს, ამგვარი ვალდებულება კანონს, ხელშეკრულებას ან,
სულ მცირე, მეთვალყურეობის ვალდებულების კონკლუდენტურად დაკისრებას
უნდა ეფუძნებოდეს.
16
მეთვალყურეობაზე ვალდებულ პირზე პასუხისმგებლობის შერაცხვისთვის
განმსაზღვრელია, მოცემულ მომენტში, ანუ არასრულწლოვანი პირის მიერ ზიანის
მომტანი ქმედების განხორციელებისას, თუ ვინ ახორციელებდა, ან ვალდებული
იყო განეხორციელებინა მეთვალყურეობის ვალდებულება. 994 II მუხლის
მიხედვით დელიქტუუნარო არასრულწლოვანის მიერ მიყენებულ ზიანზე მისი
კანონიერი წარმომადგენლები პასუხს აგებენ მხოლოდ მაშინ, თუ ისინი
არასრულწლოვანის მეთვალყურეობას ახორციელებენ ზიანის მიყენების
მომენტში. ამდენად, 994 II მუხლით მეთვალყურე პირებზე პასუხისმგებლობის
დაკისრების წინაპირობა განსხვავდება 994 III მუხლის მიხედვით
არასრულწლოვანის წარმომადგენლებზე დამატებითი ქონებრივი
პასუხისმგებლობის დაკისრების წინაპირობებისგან (ველი 20).

3. მეთვალყურეობის ვალდებულების შინაარსი

17
მეთვალყურეობის ვალდებულება მოიცავს ფაქტობრივ ზედამხედველობას, ასევე
შენიშვნებისა და მითითებების მიცემას, და არასრულწლოვანის ქმედების
პრევენციულ კონტროლს71. ფაქტობრივი უწყვეტი მეთვალყურეობის საჭიროება
უნდა დადგინდეს ბავშვის ასაკის, განვითარების დონის, მისი ქცევის
თავისებურებების და გარემოსთან დაკავშირებული საფრთხეების
გათვალისწინებით .
72

4. მეთვალყურეობაზე ვალდებული პირის პასუხისმგებლობის წინაპირობები

18
ვინაიდან, 994-ე მუხლი ეხება არასრულწლოვანის დელიქტური
პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებას მისი დელიქტუუნარობის გამო,
მეთვალყურეობაზე ვალდებული პირისათვის პასუხისმგებლობის
დაკისრებისთვის სახეზე უნდა იყოს შემდეგი წინაპირობები: 1. დელიქტუუნარო

71 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 832, Rn. 8.

72 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 832, იქვე.
არასრულწლოვანი უნდა ასრულებდეს კანონით გათვალისწინებული რომელიმე
ნორმის შემადგენლობას (მაგ. 992); 2. არასრულწლოვანის პასუხისმგებლობა
გამორიცხული უნდა იყოს მისი დელიქტუუნარობის, ანუ ბრალის შერაცხვის
შეუძლებლობის გამო; 3. მეთვალყურეობაზე ვალდებულება უნდა იყოს
წარმოშობილი; 4. მეთვალყურეობაზე ვალდებულმა პირს დარღვეული უნდა
ჰქონდეს მეთვალყურეობის ვალდებულება და ვალდებულების დარღვევა უნდა
იყოს ბრალეული.
19
994 II მუხლის მეორე წინადადება - „არ შეეძლოთ ზიანის თავიდან აცილება“
გულისხმობს სულ მცირე, გაუფრთხილებლობას არსებობის აუცილებლობას.
ამასთან, ნორმის ფორმულირება მიუთითებს მეთვალყურეობის ვალდებულების
ბრალეული დარღვევის კანონისმიერ ვარაუდზე. თუმცა, ჩანაწერი საშუალებას
აძლევს მეთვალყურეობაზე ვალდებულ პირებს ბრალის არარსებობის მტკიცებით
თავიდან აიცილონ პასუხისმგებლობა (ექსკულპაცია).

5. მეთვალყურეობაზე ვალდებული პირის პასუხისმგებლობა 10 წელზე მეტი

ასაკის არასრულწლოვანის მიერ მიყენებულ ზიანზე
20
994 II მუხლის სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობის მიუხედავად, 994-ე მუხლის
სისტემატიკის გათვალისწინებით, მეთვალყურეობაზე ვალდებულ პირის
პასუხისმგებლობა უნდა დაეკისროს იმ შემთხვევაშიც, თუ 10 წელზე მეტი ასაკის
პირი კონკრეტულ ზიანის მიყენებასთან მიმართებაში ჩაითვლება
დელიქტუუნაროდ. წინააღმდეგ შემთხვევაში, დაზარალებული დარჩება
ადეკვატური სამართლებრივი დაცვის გარეშე. რაც შეეხება წარმომადგენელთა
პასუხისმგებლობას, 994 III მუხლის მიხედვით, წარმომადგენელთა დამატებითი
ქონებრივი პასუხისმგებლობის წინაპირობა არის ზიანზე პასუხისმგებელი
არასრულწლოვანის ქონებრივი მდგომაროება, კერძოდ ზიანის
ანაზღაურებისათვის საჭირო შემოსავლის, ან ქონების არ ქონა. ამასთან,
წარმომადგენელთა პასუხისმგებლობა ჩამოყალიბებულია, როგორც ბრალის
გარეშე პასუხისმგებლობის ფორმა. წარმომადგენლებზე ქონებრივი
პასუხისმგებლობის დაკისრება ყოველგვარი ბრალის გარეშე ეწინააღმდეგება
დელიქტების სისტემას და გაუმართლებელია. ამდენად, ასეთ შემთხვევებში,
დაზარალებულის დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით მიზანშეწონილი ხდება 994 II
მუხლის გამოყენება. ამგვარი ლოგიკა სხვა მხრივაც არის მართებული. თუ 10
წელს გადაცილებულ პირს არ ჰქონდა ქმედების მნიშვნელობის გაგების უნარი,
სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეთა დაცვის მიზნით, მისი ქმედების კონტროლი
უნდა განეხორციელებინა სათანადო შეგნებისა და უნარების მქონე
სრულწლოვანს. ასეთად კი, სწორედ არასრულწლოვანის მეთვალყურეობაზე
ვალდებული პირები გვევლინებიან.

IV. არასრულწლოვანის წარმომადგენლის დამატებითი პასუხისმგებლობა

21
994 III მუხლის მიხედვით, თუ ზიანის ანაზღაურებაზე პასუხისმგებელ
არასრულწლოვანს არ გააჩნია საკმარისი ქონება ან შემოსავალი ზიანის
ასანაზღაურებლად, დამატებითი პასუხისმგებლობა ეკისრებათ მის
წარმომადგენლებსაც. წარმომადგენლებში, ბუნებრივია, იგულისხმება
არასრულწლოვანის კანონიერი (მშობლები, მშვილებლები) ან დანიშნული
წარმომადგენლები (მზრუნველობაზე პასუხისმგებელი პირი, ორგანო). თავად
არასრულწლოვანი პასუხისმგებლობისგან არ თავისუფლდება. წარმომადგენელი
ვალდებულია შეავსოს სხვაობა, რაც აუცილებელია დაზარალებული სრული (408 I)
ანაზღაურებისათვის.

997

მუხლი 997. სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას მიყენებული ზიანის

ანაზღაურება

პირი ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი, რომელიც მიადგა მესამე პირს მისი

მუშაკის მართლსაწინააღმდეგო მოქმედებით თავისი შრომითი
(სამსახურებრივი) მოვალეობის შესრულებისას. პასუხისმგებლობა არ
დადგება, თუ მუშაკი მოქმედებდა ბრალის გარეშე.

სარჩევი

I. ზოგადი დებულებები 2
1. პასუხისმგებლობის ფორმა და საფუძვლები 2
2. ნორმის გამოყენების სფერო და მიმართება 37-ე, 396-ე და 1005-ე მუხლებთან 4
II. დამსაქმებლისთვის პასუხისმგებლობის შერაცხვის წინაპირობები 6
1. დამსაქმებელსა და მუშაკს შორის არსებული ურთიერთობის განსაზღვრა 6
2. მუშაკის ქმედება 9
3. სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების მომენტი 9
III. პროცესუალური საკითხები მტკიცების ტვირთი 10
 I. ზოგადი დებულებები

1. პასუხისმგებლობის ფორმა და საფუძვლები

1
997-ე მუხლი წარმოადგენს დამსაქმებელი პირის პასუხისმგებლობის
საფუძვლების განმსაზღვრელ ნორმას. ნორმა თავისი შინაარსით
ჩამოყალიბებულია მკაცრი (ბრალის გარეშე) პასუხისმგებლობის ფორმით და
მიზნად ისახავს მუშაკის პასუხისმგებლობის შერაცხვას დამსაქმებელ პირზე.
მკაცრი პასუხისმგებლობა არ გულისხმობს იმას, რომ პასუხისმგებლობა შეიძლება
დადგეს არაბრალეული ქმედების შედეგად, არამედ იმას, რომ ანაზღაურებაზე
პასუხისმგებელი პირს - დამსაქმებელს პასუხისმგებლობა შეერაცხება საკუთარი
ბრალის გარეშე.

2
ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობა თავისთავად წარმოადგენს ერთგვარ
გადახვევას დელიქტური სამართლის განმსაზღვრელი, ბრალეული
პასუხისმგებლობის დოქტრინიდან, რომელიც უწინარესად გამასწორებელი
მართლმსაჯულების პრინციპებზეა აგებული და მიზნად ისახავს წინა პლანზე
წამოწიოს დელიქტური სამართლის კომპენსაციის ფუნქცია.73 დელიქტურ
სამართალში მკაცრი პასუხისმგებლობის დოქტრინის არსებობას გააჩნია
პრაქტიკული ამოცანა -დაზარალებულის სასარგებლოდ გააჩინოს
გადახდისუნარიანი მოვალე.

3
გამოსაკვლევია გულისხმობს თუ არა დამსაქმებლისათვის პასუხისმგებლობის
შერაცხვა თავად მუშაკის პასუხისმგებლობის გამორიცხვას. ერთ-ერთ საქმეზე
უზენაესი სასამართლო მიუთითებს, რომ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით საქმე
აღძრულია თავად ზიანის მიმყენებლების (მოცემულ საქმეზე საჯარო მოხელეები),
ხოლო 997-ე მუხლის შესაბამისად თავად დამსაქმებელი იურიდიული პირი
საქმეში მოპასუხედ ჩართული არ არის. ამის გათვალისწინებით სააპელაციო
პალატას უნდა ემსჯელა არასათანადო მოპასუხის თაობაზე. აღიშნული
დასაბუთებით საქმე დაუბრუნდა სააპელაციო სასამართლო ხელახლა
განსახილველად.74 უზენაესი სასამართლოს ამგვარი მსჯელობა მიუთითებს
არაპირდაპირ, რომ მუშაკის მიერ სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების
დროს ჩადენილ დელიქტზე პასუხისმგებელია დამსაქმებელი და თავად მუშაკი
თავისუფალია პასუხისმგებლობისაგან. ანალოგიური შინაარსის განმარტებას
ვხვდებით სამოქალაქო კოდექსის კომენტარების პირველ გამოცემაშიც, სადაც

73 შდრ. Paula Giliker, Vicarious Liability in Tort, გვ. 19.

74 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1078-1313-05, განჩინება, 19.04.2005.
კომენტარის ავტორი სათანადო მოპასუხედ ასახელებს 997-ე მუხლის მიხედვით
პასუხისმგებელ პირს, ხოლო უშუალოდ ზიანის მიმყენებელს მიიჩნევს მესამე
პირად.75 ისტორიულად დამხმარის პასუხისმგებლობის შერაცხვის ინსტიტუტი
დაზარალებულისათვის მოთხოვნის დაკმაყოფილების უკეთესი
შესაძლებლობების შექმნის იდეით იყო ნაკარნახევი, თუმცა მოგვიანებით
აქცენტები თავად მუშაკის დაცვის აუცილებლობაზეც გაკეთდა76. უფრო მეტიც,
დამსაქმებლის სასარგებლოდ განხორციელებულ ყველა ქმედებაზე სრული
პასუხისმგებლობის დაკისრება უსაზღვრო მონეტარული პასუხისმგებლობის
რისკების წინაშე აყენებს მუშაკს. ამასთან, საერთო ჯამში მნიშვნელობა არ აქვს
მუშაკი გარე ურთიერთობაში აგებს პასუხს დაზარალებული მესამე პირის წინაშე,
თუ რეგრესის წესით, დამსაქმებლის წინაშე. ორივე შემთხვევაში მთავარი კითხვა
არის ვინ უნდა ატაროს სამუშაოს შესრულების მომენტში წარმოშობილი ზიანის
მატერიალური რისკი. ამდენად, მუშაკის პასუხისმგებლობის სრული გამორიცხვა
ერთი შეხედვით გონივრულია, ვინაიდან უსამართლო იქნებოდა პირისათვის
პასუხისმგებლობა დაგვეკისრებინა იმ ქმედებებისათვის, რომელსაც ის
ახორციელებს არა საკუთარი თავის, არამედ სხვის სასარგებლოდ.

4
მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, მაგალითად გერმანული სამართლის მიხედვით
მუშაკის პასუხისმგებლობის შერაცხვა არ გამორიცხავს თავად მუშაკის
პასუხისმგებლობას77. ეს უკანასკნელი რჩება პასუხისმგებელი ზოგადი დელიქტის
საფუძველზე. ხოლო ერთობლიობაში მუშაკი და დამსაქმებელი პასუხს აგებენ
სოლიდარულად, ვინაიდან ორივე სუბიექტთან მიმართებაში ვალდებულებას
წარმოადგენს მუშაკის მიერ ბრალეული ქმედებით მიყენებული ზიანის
ანაზღაურება. დამსაქმებლისა და მუშაკის სოლიდარული პასუხისმგებლობა
განპირობებული გერმანულ სამართლის თავისებურებით. კერძოდ, განსხვავებით
ქართული დელიქტის 997-ე მუხლისა, გერმანული სამოქალაქო კოდექსის
შესაბამისი ნორმა (§ 831) აგებულია, არა როგორც დამსაქმებლისათვის მკაცრი
პასუხიმგებლობის შერაცხვის საფუძველი, არამედ, როგორც დამსაქმებელი
პასუხის აგებს მხოლოდ საკუთარი ბრალისათვის.78 აშკარაა, რომ ქართული
დელიქტური სამართლის მიდგომა აშკარად განსხვავდება გერმანულისგან.
შეიძლება ითქვას 997-ე მუხლის 396-ე მუხლის ანალოგია პასუხისმგებლობის
შერაცხვის კუთხით, რაც გულისხმობს იმას რომ დამსაქმებლისათვის
პასუხისმგებლობის შერაცხვა, თუკი სახეზე 997-ე მუხლით გათვალისწინებული
წინაპირობა და ზიანი დამდგარია მუშაკის მიერ სამსახურეობრივი მოვალეობის

75 ჩიკვაშვილი, სკ-ს კომენტარი, წიგნი IV, ტომი II, 2001, გვ. 402.
76 შდრ. Cees Van Dam, European Tort Law, გვ. 512.
77 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 831, Rn. 2.
78 მაგ. დამსაქმებლის ბრალი გამოიხატება მუშაკის არასათანადოდ შერჩევაში.
შესრულების მომენტში, შემსრულებლის პასუხისმგებლობა სრულად უნდა
შეერაცხოს იმ პირს ვისი საქმის შესრულებისასაც დადგა ზიანი.

5
და მაინც, მუშაკის პასუხისმგებლობის სრული გამორიცხვა დელიქტით
მიყენებული ზიანისათვის გარკვეულ დოგმატურ და პრაქტიკულ უხერხულობას
ქმნის. 396-ე მუხლისაგან განსხვავებით, სადაც მოვალის წარმომადგენლის
ქმედებები ძირითადად სახელშეკრულებო ხასიათის არის, 997-ე მუხლის
შემთხვევაში საუბარი არის მართლსაწინააღმდეგო, ანუ დადგენილი ქცევის
სტანდარტთან შეუსაბამო ქცევაზე. ამრიგად, მართლსაწინააღმდეგო ქმედებათა
პრევენციასა და მუშაკის უსაზღვრო პასუხისმგებლობისაგან დაცვის ინტერესებს
შორის პროპორციულობის და ბალანსის დაცვის მოტივით, არ შეიძლება
ბრალეული და მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩამდენი პირის
პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლება. შესაბამისად, 997-ე მუხლით
გათვალისწინებული წინაპირობების არსებობისას, დაზარალებულს
შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა წაუყენოს
დამსაქმებელს (997) ან მუშაკს (992), არ ორივეს სოლიდარულად 463-465 მუხლების
შესაბამისად.

2. ნორმის გამოყენების სფერო და მიმართება 37-ე, 396-ე და 1005-ე

მუხლებთან
6
ნორმის თანახმად, დამსაქმებელი პირი შეიძლება იყოს, როგორც ფიზიკური პირი,
ასევე იურიდიული პირი79. შესაბამისად, პასუხისმგებლობა შეიძლება დაეკისროს
დამსაქმებელ ფიზიკურ პირს, ან ინდივიდუალურ მეწარმეს. ანაზღაურების
მოთხოვნაზე უფლებამოსილი პირი შეიძლება იყოს ნებისმიერი დაზარალებული
მესამე პირი. 997-ე მუხლის მიზნებისათვის მესამე პირად ასევე ჩაითვლება ამავე
დამსაქმებლის სხვა მუშაკი.80 როდესაც საქმე ეხება დამსაქმებლის მუშაკის მიერ
იმავე დამსაქმებლის მუშაკისათვის ზიანის მიყენების ფაქტს, მაგალითად,
სხეულის დაზიანება საწარმოს თანამშრომლის მიერ უსაფრთხოების წესების
დარღვევის გამო, 997-ე მუხლით პარალელურად, ალტერნატიული კონკურენციის
სახით პასუხისმგებლობა შეიძლება დაეფუძნოს სახელშეკრულებო
ვალდებულების დარღვევას. კერძოდ, შრომის კოდექსის 35-ე მუხლის თანახმად,
დამსაქმებელი ვალდებულია უზრუნველყოს უსაფრთხო შრომითი გარემო. ხოლო
ამავე მუხლის მე-6 ნაწილის თანახმად, დამსაქმებელი ვალდებულია სრულად
აუნაზღაუროს დასაქმებულს სამუშაოს შესრულებასთან დაკავშირებული,
ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესებით მიყენებული ზიანი და აუცილებელი

79 ჩიკვაშვილი, სკ-ს კომენტარი, წიგნი IV, ტომი II, 2001, გვ. 400.
80 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-660-627-2013, განჩინება, 16.12.2013.
მკურნალობის ხარჯები.

7
396-ე მუხლიც ისევე როგორც 997-ე მუხლი წარმოადგენს სამუშაოს
დამკვეთისათვის მისი საქმეების შესრულებით დაკავებული პირების
პასუხისმგებლობის შერაცხვის საფუძველს. ძირითადი განსხვავება მდგომარეობს
იმაში, რომ პირველ შემთხვევაში აქცენტი გადატანილია სახელშეკრულებო
ურთიერთობისათვის დამახასიათებელ ვალდებულების დარღვევის რისკზე ,
ხოლო 997-ე მუხლი გამოიყენება მართლსაწინააღმდეგო, დელიქტური ხასიათის
მატარებელი ქმედების შემთხვევებზე. ამას გარდა, 396-ე მუხლის თანახმად,
მოვალეს პასუხისმგებლობა შეერაცხება მისი წარმომადგენლის, მათ შორის
კანონიერი წარმომადგენლის (მაგ. არასრულწლოვანის მშობელი, ან სხვა
კანონიერი წარმომადგენლის) ბრალისათვის. 997-ე მუხლის კონტექსტში
წარმომადგენლობითი ურთიერთობა მხოლოდ მაშინ ითამაშებს როლს, თუ ეს
ხორციელდება დამსაქმებელსა და მუშაკს შორის არსებული ურთიერთობის
ფორმატში (იხ. ქვემოთ, ველი 10-14).

8
37-ე მუხლის თანახმად, იურიდიული პირის (არაკომერციული) სახელით მოქმედი
ხელმძღვანელობითი და წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების მატარებელი
პირების მიერ დაკისრებული მოვალეობების შესრულებისას გამოწვეულ ზიანზე
პასუხს აგებს იურიდიული პირი. როგორც იურიდიული პირის
ხელმძღვანელობითი ორგანოების პასუხისმგებლობის საფუძველი, აღნიშნული
ნორმა გამოიყენება როგორც არაკომერციული იურიდიული პირების, ასევე
კომერციული იურიდიული პირების მიმართ (ანალოგიის წესით). 997-ე მუხლისგან
განსხვავებით, რომელიც ნებისმიერი დასაქმებული პირის ბრალეულ ქმედებაზე
პასუხისმგებლობას ითვალისწინებს, 37-ე მუხლის მიხედვით პასუხისმგებლობის
შერაცხვა ხდება მხოლოდ იურიდიული პირის
ხელმძღვანელობითი/წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების მატარებელი,
მმართველი ორგანოების სახელით მოქმედი პირების ბრალისათვის.

9
სახელმწიფო, როგორც ორგანიზაციული წარმონაქმნი, თავისი ფუნქცია-
მოვალეობების განხორციელების პროცესში ისევე იყენებს მოსამსახურე პირებს,
როგორც ნებისმიერი დამსაქმებელი. შესაბამისად, ლოგიკურად 997-ე მუხლის
გამოყენება ასევე შესაძლებელია სახელმწიფო მოსამსახურეების მიერ
ბრალეული ქმედებით გამოწვეული ზიანის შემთხვევებზე. აღსანიშნავია, რომ
სასამართლო პრაქტიკაშიც ვაწყდებით საქმეებს, სადაც ადმინისტრაციული
ორგანოების პასუხისმგებლობა მათი მოსამსახურეების დელიქტურ ქმედებებზე,
სწორედ 997-ე მუხლის ჭრილში განიხილება.81 ამავდროულად მუშაკის
(სახელმწიფო მოსამსახურის) ბრალეული ქმედებაზე სახელმწიფოსთვის
პასუხისმგებლობის დაკისრება შესაძლებელია 1005-ე მუხლის საფუძველზე.
ხსენებული ნორმა არსებითად განსხვავდება თავისი შემადგენლობით 997-ე
მუხლისაგან, უწინარესად იმით, რომ პასუხისმგებლობის უფრო გართულებულ
სტანდარტებს აწესებს. 1005-ე მუხლის სპეციალურობის, აგრეთვე სახელმწიფოს
პასუხისმგებლობის სამართლებრივი ინსტიტუტის კომპლექსური ხასიათის
გათვალისწინებით, უფრო მიზანშეწონილი იქნებოდა მისი უპირატესად
გამოყენება. მით უფრო, რომ იმ ნაკლოვანებების შევსება, რომელიც ახასიათებს
1005-ე მუხლს და რითაც დაზარალებულს ურთულდება მოთხოვნის
დაკმაყოფილების შესაძლებლობა, შესაძლებელია საქართველოს ზოგადი
ადმინისტრაციული კოდექსის 208-ე მუხლით გათვალისწინებული მკაცრი (ბრალის
გარეშე) პასუხისმგებლობის მეშვეობით. თუმცა ქართულ სამეცნიერო
ლიტერატურაში არსებობს მოსაზრება, რომ 1005-ე და საქართველოს ზოგადი
ადმინისტრაციული კოდექსის 208 მუხლის საფუძველზე 997-ე მუხლის გამოდევნა
არ უნდა მოხდეს, ვინაიდან სამივე ნორმას ერთმანეთისაგან სრულიად
დამოუკიდებელი გამოყენების სფეროები გააჩნიათ. კერძოდ, 997-ე მუხლი ეხება
შემთხვევას, როცა პირი სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას
აყენებს მესამე პირს ზიანს; 1005-ე მუხლი ეხება შემთხვევას, როცა პირი არღვევს
სამსახურებრივ უფლებამოსილებას და ამით აყენებს ზიანს მესამე პირს; 208-ე
მუხლი კი ეხება საერთოდ ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობას82.

II. დამსაქმებლისთვის პასუხისმგებლობის შერაცხვის წინაპირობები

1. დამსაქმებელსა და მუშაკს შორის არსებული ურთიერთობის განსაზღვრა

10
997-ე მუხლის დანაწესის მიხედვით, დამსაქმებლის პასუხისმგებლობა შეიძლება
წარმოიშვას, თუ სახეზეა მუშაკის მიერ მართლსაწინააღმდეგო ქმედება. ნორმა
თავისი სიტყვასიტყვითი შინაარსით ეხება მხოლოდ დამსაქმებელსა და მუშაკს
(დასაქმებულს) შორის ურთიერთობის, ანუ შრომითი ურთიერთობის ფარგლებში
წარმოშობილ შემთხვევებს. ამგვარი ფორმალისტური განმარტება
სამართლიანად არის უარყოფილი იურიდიულ ლიტერატურაში.83 აქედან
გამომდინარე, 997-ე მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა

81 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1078-1313-05, განჩინება, 19.04.2005.

82 შდრ. ირაკლი ბუთბაია, ადმინისტრაციული ორგანოს პასუხისმგებლობის სამართლებრივი
რეგულირება საქართველოში, გვ. 14-30.
83 ჩიკვაშვილი, სკ-ს კომენტარი, წიგნი IV, ტომი II, 2001, გვ. 400; შდრ. Paula Giliker, Vicarious
Liability in Tort, გვ. 55.
შესაძლებელია გავრცელდეს ზიანის მიმყენებელსა და პრინციპალს შორის
არსებული ურთიერთობის სხვა ფორმებზე, მათ შორის, ნარდობა/დავალება და
ა.შ. მთავარია დაკმაყოფილდეს ის ერთიანი წინაპირობა, რომელიც საფუძვლად
უდევს 997-ე მუხლის დებულებებს.

11
დამსაქმებელსა და მუშაკს შორის ურთიერთობის შინაარსობრივი გამიჯვნის
თვალსაზრისით ყველაზე გავრცელებულია ე.წ. კონტროლისა და სუბორდინაციის
ტესტი84. ამ ტესტის თანახმად, 997-ე მუხლის მიზნებისათვის ზიანის მიმყენებელი
მუშაკად ჩაითვლება, თუ იგი მოქმედებდა შესაბამისი იურიდიული თუ ფიზიკური
პირი დამსაქმებლის დავალების საფუძველზე ან/და მისი მეთვალყურეობის ქვეშ.85
მართალია, დამსაქმებლისათვის მუშაკის პასუხისმგებლობის შერაცხვა ხდება
მკაცრი პასუხისმგებლობის ფორმით, კონტროლის ტესტი თავის თავში მაინც
მოიაზრებს ბრალთან მიახლოებულ ელემენტებს. კონტროლის განხორციელების
გზით დამსაქმებელი გავლენას ახდენს და ერთგვარად წარმართავს მუშაკის
ქმედებას. შესაბამისად, თუ დამსაქმებლის მითითებებს დაქვემდებარებული პირი
თავისი სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებისას ზიანს მიაყენებს სხვას, ეს
ზიანი არაპირდაპირ დამსაქმებლის ბრალითაც იქნება გამოწვეული, რომელმაც
ვერ უზრუნველყო მუშაკის მიერ მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენის
თავიდან აცილება. ცნობილი ინგლისელი იურისტის პატრიკ ატიას განმარტებით,
კონტროლის ტესტის წარმატება განპირობებულია იმით, რომ ის არა მხოლოდ
პასუხისმგებლობის შერაცხვის საფუძვლების დასადგენად, არამედ შერაცხვის
გასამართლებლად მოაზრება86.

12
კონტროლის ტესტს გააჩნია მისთვის დამახასიათებელი ნაკლოვანებები.
თანამდეროვე პოსტ-ინდუსტრიული ეპოქის პირობებში ძნელად წარმოსადგენია
დამსაქმებელსა და დასაქმებულს შორის ისეთი ურთიერთობის არსებობა,
როდესაც დამსაქმებელი სრულად აკონტროლებს დასაქმებულის საქმიანობას და
ეს უკანასკნელიც მხოლოდ დამსაქმებლის მითითებების შესაბამისად მოქმედებს.
ისიც საკითხავია კომპლექსურ ორგანიზაციულ სტრუქტურაში თუ ვინ უნდა
ჩაითვალოს კონტროლის განმახორციელებელ სუბიექტად, ორგანიზაციის

84 19 საუკუნიდან მოყოლებული, განსაკუთრებით 20 საუკუნის დასაწყისიდან ევროპის წამყვანი

სამართლის სისტემები პასუხისმგებლობის განსაზღვრის საფუძვლად აყალიბებდნენ კონტროლის
ტესტს, რომელიც გამოიყენებოდა და გარკვეული მოდიფიკაციების გათვალისწინებით დღესაც
გამოიყენება გერმანიის (Wagner, in MüKo, §831, Rn 14), ინგლისის (მაგ. Simmons v Heath Laundry,
1910) და საფრანგეთის სასამართლო პრაქტიკაში.
85 ჩიკვაშვილი, სკ-ს კომენტარი, წიგნი IV, ტომი II, 2001, გვ. 401.
86 შდრ. Paula Giliker, Vicarious Liability in Tort, გვ. 59 P.S. Atiyah (Vicarious Liability in Tort - 1967) -ს
მიხედვით.
ხელმძღვანელი, რომელიც როგორც წესი საერთოდ არ იცნობს თანამშრომლების
უმეტესობას, თუ დასაქმებული ზემდგომი? ყურადსაღებია აგრეთვე, რომ
ყოველდღიური საქმიანობის განხორციელებისას დასაქმებული პირები
გაცილებით უფრო ფართო დისკრეციული თავისუფლებებით სარგებლობენ,
ვიდრე ისტორიულად, კონტროლის ტესტის შემოშვებისას. განსაკუთრებით
პრობლემურია შემთხვევები, როდესაც დასაქმებულის სპეციალური ცოდნა და
უნარები აღემატება თავად დამსაქმებლისას და შესაბამისად, დამსაქმებელს არ
შესწევს უნარი გააკონტროლოს და წარმართოს დასაქმებული საქმიანობა.

13
თანამედროვე სამართალში ვხვდებით კონტროლისა და სუბორდინაციის ტესტის
მოდიფიცირებულ ვარიანტებს, ასევე ალტერნატიულ მიდგომებს, რომელთა
მიზანი უფრო ადეკვატური და თანამედროვე ცხოვრებისადმი მისადაგებული
გახადოს პასუხისმგებლობათა ბალანსის ტესტი. პირველი, როგორც უკვე
აღინიშნა კონტროლის ტესტის უფრო მოქნილ გამოყენებას ითვალისწინებს.
კერძოდ, აქცენტი გადატანილი არის არა უშუალოდ საქმიანობასთან
დაკავშირებული მითითების მიცემაზე, არამედ კონტროლში მოიაზრება
დამსაქმებლის უფლება განსაზღვროს დავალების ძირითადი მიმართულებები,
მისი ხანგრძლივობა და თავისი შეხედულებით შეამციროს მათი მოცულობა, ან
სულაც მოითხოვოს დავალების შესრულების შეწყვეტა.87

14
საერთო სამართლის სივრცეში კონტროლისა და სუბორდინაციის ტესტის
ალტერნატივად გამოყენება ჰპოვა ე.წ. ორგანიზაციული ინტეგრაციის პრინციპმა,
რომლის მიხედვით დასაქმებული პირის იდენტიფიცირება უნდა
განხორციელებულიყო მისი ორგანიზაციულ სისტემაში ინტეგრაციის მიხედვით 88.
საერთო სამართლის სასამართლო პრაქტიკაში უფრო მეტი მხარდაჭერა ჰპოვა
ე.წ. დასაქმებულსა და დამსაქმებელს შორის არსებული ურთიერთობის
კომპლექსური ეკონომიკურ-რაციონალური შეფასების მიდგომამ. სადაც
თითოეული ფაქტორი, მათ შორის, კონტროლი, განიხილება, როგორც
კომპლექსური ტესტის შემადგენელი ნაწილი89.

2. მუშაკის ქმედება
15

87 NJW 1966, გვ. 1807-1808; BGHZ 45, გვ. 311.

88 Whittaker v Minister of Pensions and National Insurance, 1967.
89 Market Investigations Ltd v Minister for Social Security, 1969.
მიუხედავად იმისა, რომ დამსაქმებლის გადმოსახედიდან 997-ე მუხლი
ჩამოყალიბებულია მკაცრი პასუხისმგებლობის ფორმით, თავად დაზარალებულის
გადმოსახედიდან პასუხისმგებლობის საფუძველი ზიანის მიმყენებლის
90
მართლსაწინააღმდეგო ქმედებაა. შესაბამისად, ანაზღაურების დაკისრება
ხდება, თუ სახეზეა შემდეგი წინაპირობები: ა) ზიანი, ბ) მუშაკის
არამართლზომიერი ქმედება (მოქმედება ან უმოქმედობა) და ბრალეული
ქმედება, გ) არამართლზომიერ ქმედებასა და დამდგარ ზიანს შორის მიზეზობრივი
კავშირი.91

16
ვინაიდან პასუხისმგებლობის დაკრებისათვის აუცილებელია მუშაკის ბრალეული
ქმედება, ვასკვნით, რომ დელიქტუუნარო მუშაკის მიერ ჩადენილი დელიქტი ვერ
გახდება დამსაქმებლისათვის ანაზღაურების მოთხოვნის დაკისრების საფუძველი.

3. სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების მომენტი

17
სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების მომენტი არ უნდა იქნას აღქმული,
როგორც მხოლოდ გარკვეული დროით და სივრცით შემოფარგლული
სამართლებრივი კატეგორია. აღნიშნული უნდა შეფასდეს შინაარსობრივი
თვალსაზრით. შესაბამისად, სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებად
ჩაითვლება, როდესაც მუშაკის ქმედება თავისი ხასიათით მიმართულია
სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებისაკენ92, ანუ როდესაც მუშაკი
ახორციელებს ისეთ ქმედებას, რომელიც მისი დამსაქმებლის ინტერესებს
ემსახურება. მუშაკის ქმედება არ უნდა გასცდეს მისთვის დაკისრებული
მოვალეობების ზოგად ჩარჩოებს, მაგალითად სამუშაოს შესრულების დროს
ჩადენილი მართლსაწინააღმდეგო (მესამე პირისათვის სხეულის განზრახ
დაზიანება), რომელიც არ უკავშირდება საქმიანობის განხორციელების მიზნებს.

18
ამავდროულად, სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების გარემოების
დადგენა არ არის იმაზე დამოკიდებული, მოქმედებდა, თუ არა, მუშაკი
დამსაქმებელი პირის მიერ მისთვის მკაცრად განსაზღვრული უფლება-
მოვალეობების ფარგლებში. შესაბამისად, 997-ე მუხლის მიხედვით,
დამსაქმებელს პასუხისმგებლობა ეკისრება იმ შემთხვევაშიც, თუ მუშაკი

90 შდრ. Cees Van Dam, European Tort Law, გვ. 513.

91 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-660-627-2013, განჩინება, 16.12.2013.
92 ჩიკვაშვილი, სკ-ს კომენტარი, წიგნი IV, ტომი II, 2001, გვ. 402; Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70
Aufl. § 831, Rn. 11.
მოქმედებდა თვითნებურად, მაგრამ ახორციელებდა შინაარსობრივად
93
დამსაქმებლის ინტერესების სფეროში შემავალ საქმიანობას.

III. პროცესუალური საკითხები მტკიცების ტვირთი

19
სარჩელის ავტორმა დაზარალებულმა უნდა დაამტკიცოს, რომ სახეზე არის ზიანი
და ზიანი გამოწვეულია (მიზეზობრივი კავშირი) პასუხისმგებელი პირის მუშაკის
მართლსაწინააღმდეგო ქმედებით. 997-ე მუხლის მეორე წინადადების თანახმად,
პასუხისმგებლობა არ დადგება, თუ მუშაკი მოქმედებდა ბრალის გარეშე. ეს
წინადადება შეიძლება ორგვარად იქნას გაგებული. ერთი, როგორც
დამაზუსტებელი/დეკლარატორული დებულება, რომლის მიზანია, რომ ხაზი
გაუსვას მუშაკის ბრალეულობას, როგორც ანაზღაურების დაკისრების
წინაპირობას. და მეორე, როგორც დათქმა ბრალის მტკიცების ტვირთის
შებრუნების თაობაზე. შესაბამისად, დავის არსებობის შემთხვევაში
დაზარალებულის მიერ ზიანის ფაქტის, მუშაკის მართლსაწინააღმდეგო ქმედებისა
და მათ შორის მიზეზობრივი კავშირის მტკიცების შემდეგ, დამსაქმებელს მოუწევს
ამტკიცოს, რომ მუშაკი მოქმედებდა ბრალის გარეშე.

20
იმ შემთხვევაში, თუ დაზარალებული პირი სარჩელს აღძრავს მხოლოდ
დამსაქმებლის წინააღმდეგ 997-ე მუხლის მიხედვით და არ დააყენებს მოთხოვნას
992-ე მუხლის საფუძველზე უშუალოდ ზიანის მიმყენებელი მუშაკის მიმართ,
მნიშვნელოვანია ეს უკანასკნელი საქმეში ჩაებას მესამე პირად. აღნიშნული იმით
არის განპირობებული, რომ დამსაქმებლის წინააღმდეგ დავის განხილვისას
მსჯელობის საგანი გახდება მუშაკის ბრალეულობა, რაც უშუალო შემხებლობაში
იქნება მუშაკის უფლებებსა და ინტერესებთან. შესაბამისად, მისი მონაწილეობის
გარეშე გამოტანილი გადაწყვეტილება შესაძლოა ბათილად იქნას ცნობილი
სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილი გ) ქვეპუნქტის
საფუძველზე.

998

მუხლი 998. სოლიდარული პასუხისმგებლობა მიყენებული ზიანისათვის

93 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-660-627-2013, განჩინება, 16.12.2013.

1. თუ ზიანის დადგომაში მონაწილეობს რამდენიმე პირი, ისინი პასუხს
აგებენ, როგორც სოლიდარული მოვალეები.

2. ზიანისათვის პასუხს აგებს არა მარტო ის, ვინც იგი უშუალოდ მიაყენა,
არამედ ისიც, ვინც ის დაიყოლია ან მისი ხელშემწყობი იყო, ასევე ისიც, ვინც
შეგნებულად ისარგებლა სხვისთვის მიყენებული ზიანით.

სარჩევი

I. ნორმის მიზანი და გამოყენების სფერო

II. ზიანის დადგომაში ერთობლივი მონაწილეობა
III. მიყენებული ზიანით შეგნებული სარგებლობა
IV. სოლიდარული პასუხისმგებლობა
V. მტკიცების ტვირთი

I. ნორმის მიზანი და გამოყენების სფერო

1
998-ე მუხლი ეხება ზიანის დადგომაში მონაწილე პირთა სოლიდარულ
პასუხისმგებლობას. ნორმის თანახმად, სოლიდარული პასუხისმგებლობის
წინაპირობას წარმოადგენს ზიანის დადგომაში მონაწილე პირთა ქმედებებს
შორის არსებული მიზეზობრივი კავშირი. თავისი შინაარსით 998-ე მუხლს გააჩნია
მსგავსება სისხლის სამართლის კოდექსის 23-ე, 24-ე მუხლებით
გათვალისწინებული დანაშაულში თანამონაწილეობის ინსტიტუტთან, თუმცა,
აგრეთვე მოიცავს სოლიდარული პასუხისმგებლობის დაკისრების სხვა
შემთხვევებსაც. კერძოდ, მუხლი განიხილავს სოლიდარული პასუხისმგებლობის
დაკისრების ორ შემთხვევას: 1. ზიანის დადგომაში თანამონაწილეობა სისხლის
სამართლის მიხედვით, როდესაც სოლიდარული პასუხისმგებლობა ეკისრებათ იმ
პირებს, რომელთაც უშუალოდ არ მიუღიათ მონაწილეობა ზიანის დადგომაში
(ამსრულებელი, ორგანიზატორი, წამქეზებელი, დამხმარე); 2. დამდგარი ზიანით
შეგნებულ სარგებლობა.
2
998-ე მუხლის არ ეხება დელიქტური ზიანზე პასუხიმგებელი პირების სიმრავლის
ისეთ შემთხვევებს, როდესაც დელიქტური პასუხისმგებლობა გამომდინარეობს
ორი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი სამართლებრივი საფუძვლიდან, თუ
კონკრეტულ შემთხვევაში არ არის გამოკვეთილი მიზეზობრივი ურთიერთკავშირი
დელიქტურ ქმედებებს შორის. მაგალითად, სატრანსპორტო საშუალების
მძღოლის პასუხისმგებლობა 992-ე მუხლის მიხედვით და სატრანსპორტო
საშუალების მფლობელის პასუხისმგებლობა 999-ე მუხლის მიხედვით 94, მუშაკის
პასუხისმგებლობა 992-ე მუხლის მიხედვით და დამსაქმებლის პასუხისმგებლობა
997-ე მუხლის მიხედვით. ასეთ დროს სოლიდარული პასუხისმგებლობა
გამომდინარეობს სოლიდარული ვალდებულების ზოგადი წესიდან, 463-ე 464-ე
მუხლების შესაბამისად.
3

94 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-254-239-2010, განჩინება, 20.07.2010.

998-ე მუხლის სოლიდარული პასუხისმგებლობის წინაპირობად განიხილავს
მხოლოდ ზიანის დადგომაში მონაწილეობას, ანუ ზიანის დადგომაში ზიანის
მიმყენებელთა ქმედებებს შორის ობიექტური კაუზალური კავშირის არსებობას ,
ისე, რომ საერთოდ არ ეხება თანამონაწილეობის სუბიექტურ მხარეს. ამდენად,
შეიძლება ვიგულისხმოთ, რომ მუხლი არა მხოლოდ შეგნებული
თანამონაწილეობის შემთხვევებს ეხება, არამედ ე.წ. ორმაგი, ალტერნატიული და
კუმულატიური კაუზალობის შემთხვევებსაც. თუმცა, ორმაგი, ალტერნატიული და
კუმულატიური კაუზალობის შემთხვევები (412, ველი 17-18) უნდა გადაწყდეს
მიზეზობრივი კავშირის დადგენის ზოგადი წესების შესაბამისად. თუ დგინდება
მიზეზობრივი კავშირი თითოეული ზიანის მიმყენებლის ქმედებასა და ზიანს შორის
თითოეულ ზიანის მიმყენებელთან მიმართებაში, თითოეული მათგანი პასუხის
აგებს დამოუკიდებლად, ხოლო სოლიდარული პასუხისმგებლობა
გამომდინარეობს ანაზღაურებაზე ვალდებული პირების სიმრავლით, 463-ე და 464-
ე მუხლების კანონისმიერი დანაწესის მიხედვით. შესაბამისად, მუხლის
ფორმულირების მიუხედავად, 998-ე მუხლის ალტერნატიული, ორმაგი და
კუმულატიური კაუზალობის შემთხვევებზე არ გამოიყენება.

II. ზიანის დადგომაში ერთობლივი მონაწილეობა

4
ერთობლივად მიყენებულ ზიანად ითვლება ისეთი ზიანი, რომელიც მიზეზობრივ
კავშირშია ერთობლივად მოქმედ ზიანის მიმყენებელთა მართლსაწინააღმდეგო
ქმედებებთან.95 მიზეზობრივი კავშირის გარდა ზიანის მიმყენებელი პირები უნდა
მოქმედებდნენ ურთიერთშეთანხმებით, ანუ სახეზე უნდა იყოს ზიანის დადგომაში
განზრახი თანამონაწილეობა. დელიქტში თანამონაწილეობის სუბიექტური
მხარის არსებობა განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს იმის გათვალისწინებით,
რომ 412-ე მუხლის თანახმად ზიანის ანაზღაურებაზე მხოლოდ ზიანის უშუალოდ
მიმყენებელი აგებს პასუხს. 998-ე მუხლის მეორე ნაწილი ზიანის უშუალოდ
მიმყენებელს უთანაბრებს დამყოლიებელსა და ხელშემწყობს.
5
ტერმინოლოგიური განსხვავებების მიუხედავად, დელიქტური ქმედების
ერთობლივი ჩადენა უნდა განვიხილოთ სისხლის სამართლებრივი
თანამონაწილეობის შესაბამისად96. სისხლის სამართლის კოდექსის 24-ე მუხლი
გამოყოფს დანაშაულში თანამონაწილეობის სამ ფორმას: ორგანიზატორი,
წამქეზებელი, დამხმარე. სისხლის სამართალის კოდექსის 25-ე მუხლის მიხედვით,
ორგანიზატორი, წამქეზებელი და დამხმარე პასუხს აგებენ ამსრულებელთან
(თანაამსრულებლებთან) ერთად, მხოლოდ საკუთარი ბრალისათვის, ერთიანი
მართლსაწინააღმდეგო ქმედების საფუძველზე, დანაშაულის ჩადენაში
თითოეულის მონაწილეობის ხასიათისა და ხარისხის გათვალისწინებით, ანუ
სისხლის სამართალი ითვალისწინებს თანამონაწილეთა ბრალის ხარისხობრივი
შეფასების აუცილებლობას. რაც შეეხება თანამონაწილეობის განმარტებას 998-ე
მუხლის მიზნებისთვის, როგორც აღინიშნა, ამ შემთხვევაშიც სოლიდარული
პასუხისმგებლობის წინაპირობა ზიანის დადგომაში დანაშაულებრივი
თანამონაწილეობაა. თუმცა, განსხვავებით სისხლის სამართლისა,
95 ჩიკვაშვილი, სკ-ს კომენტარი, წიგნი IV, ტომი II, 2001, გვ. 403.
96 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 830, Rn. 3.
პასუხისმგებლობის ხარისხი არ არის დამოკიდებული თანამონაწილეობის
ბრალის ხარისხზე. ზიანის დადგომაში დანაშაულებრივი თანამონაწილეობის
ფაქტის დადგენა იწვევს სოლიდარულ პასუხისმგებლობას ზიანზე, ყოველგვარი
ხარისხობრივი განსხვავებების გარეშე.
6
სისხლის სამართლის კოდექსის 23-ე მუხლის შესაბამისად,

თანამონაწილეობა ნიშნავს ორი ან მეტი პირის განზრახ ერთობლივი

მონაწილეობას დანაშაულის ჩადენაში. შესაბამისად, თანამონაწილეობის ფაქტის
დადგენისთვის საჭიროა, რომ ზიანი თითოეულ მიმყენებელს გაცნობიერებული
უნდა ჰქონდეს და უნდა უნდოდეს კონკრეტული მართლსაწინააღმდეგო ქმედების
ერთობლივად განხორციელება.97 სასამართლო პრაქტიკით დადგენილია, რომ
მიუხედავად დანაშაულებრივ შემთხვევაში ზოგადი თანამონაწილეობისა,
სოლიდარული პასუხისმგებლობა შეიძლება პირს დაეკისროს მხოლოდ იმ
შემთხვევაში, თუ მისი თანამონაწილეობა ეხება უშუალოდ იმ ზიანს, რა ზიანიც
გამოიწვია ამსრულებლის ქმედებამ, კერძოდ, ჯგუფური ურთიერთშელაპარაკების
მონაწილე და გამომწვევი (წამქეზებელი) პირი არ იქნა მიჩნეული ამავე
შელაპარაკებაში მონაწილე სხვა პირის მიერ სხეულის დაზიანებით გამოწვეული
ზიანის ანაზღაურებაზე პასუხისმგებელ პირად, ვინაიდან საქმის მასალები არ
იძლეოდა ამ პირის სხეულის დაზიანების დელიქტში თანამონაწილეობის ფაქტის
დადგენის საშუალებას. ამდენად, სასამართლომ მართებულად მიიჩნია, რომ ამ
პირს სხეულის დაზიანებით გამოწვეული ზიანის დადგომაში მონაწილეობა არ
მიუღია.98
7
ვინაიდან, 998-ე მუხლით გათვალისწინებული სოლიდარული პასუხისმგებლობა
ძირითადად სისხლის სამართლებრივი თანამონაწილეობის შემთხვევებს ეხება,
ბუნებრივია ისმის კითხვა, რამდენად შეიძლება სოლიდარული
პასუხისმგებლობის დაკისრება ზიანის დადგომაში თანამონაწილეობისას,
როდესაც ზიანის გამომწვევი ქმედება არ არის სისხლის სამართლის კოდექსით
გათვალისწინებული დანაშაული. ეს განსაკუთრებით ეხება ისეთ შემთხვევებს,
როდესაც ქმედებასა და ზიანს შორის არ არის გამოკვეთილი უშუალო
მიზეზობრივი კავშირი და სახეზე მხოლოდ წაქეზება ან დახმარებით
თანამონაწილეობაა. ერთი შეხედვით, 998-ე მუხლის პარალელები სისხლის
სამართალთან არ უნდა იქნას გაგებული იმგვარად, რომ სოლიდარული
პასუხისმგებლობა მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ
დანაშაულში თანამონაწილეობის დროს დგება. თვალსაჩინოებისათვის
შეგვიძლია შემდეგი მაგალითების მოყვანა: 1) პროფკავშირის მიერ უკანონო
გაფიცვის წაქეზება და დახმარება, თუ პროფკავშირი თავად არ არის უკანონო
გაფიცვის ორგანიზატორი და პასუხს არ აგებს სისხლის სამართლის კოდექსის
348-ე მუხლის შესაბამისად; ასევე, 2) სასაქონლო ნიშნის მართლსაწინააღმდეგო
გამოყენებაში თანამონაწილეობა, როდესაც სახეზე არ არის დიდი ოდენობით
სასაქონლო ნიშნის დამზადება, ან მნიშვნელოვანი ზიანი (სისხლის სამართლის
კოდექსის 196-ე მუხლი). მეორეს მხრივ, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ 998-ე
მუხლი ერთგვარად მოდიფიცირებას უკეთებს 412-ე მუხლით გამყარებულ
97 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 830, Rn. 2.
98 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-937-880-2012, განჩინება, 13.12.2012.
პრინციპს, რომლის მიხედვით ანაზღაურებას მხოლოდ უშუალოდ მიყენებული
ზიანი ექვემდებარება. უშუალო მიზეზობრივი კავშირის მოდიფიცირების
საჭიროება სწორედ დანაშაულებრივ ქმედებაში მონაწილეობის მომეტებული
მართლწინააღმდეგობით არის გამართლებული. აქედან გამომდინარე,
მიზეზობრივი კავშირის (უშუალობის პრინციპი) ზოგადი წესის მოდიფიცირება
მიზანშეწონილია მხოლოდ დანაშაულის დროს მოხდეს და არა ზიანის
მიმყენებელი პირების ქმედებებს შორის მიზეზობრივი კავშირის ნებისმიერი
შემთხვევაში. ამგვარი ლოგიკა ზუსტად ემთხვევა უზენაესის სასამართლოს
განმარტებასაც - თანამონაწილეობით გამოწვეული ზიანისთვის
სოლიდარული პასუხისმგებლობის დაკისრებისას ცალსახა უნდა იყოს
თანამონაწილე პირის კონკრეტული სახის დანაშაულში
თანამონაწილეობაც.99

III. მიყენებული ზიანით შეგნებული სარგებლობა

8
998-ე II მუხლის შესაბამისად ზიანის უშუალო მიმყენებელს უთანაბრდება ის პირის,
რომელმაც ისარგებლა მიყენებული ზიანით. ამ შემთხვევაშიც კანონი ახდენს
უშუალო მიზეზობრივი კავშირის მოდიფიცირებას, ისეთ დროს როდესაც საქმე
ეხება ზიანის მიყენების ფაქტით მართლსაწინააღმდეგო სარგებლობას. ანუ,
თავად ზიანით სარგებლობის ქმედება უნდა იყოს მართლსაწინააღმდეგო და
ბრალეული. პასუხისმგებლობა არ დადგება, თუ მოსარგებლეს არ ჰქონდა
გაცნობიერებული დანაშაულებრივ ქმედებაში მონაწილეობა და
გაუცნობიერებლად, ან შემთხვევით აღმოჩნდა ზიანის ფაქტით მოსარგებლის
მდგომარეობაში. ზიანით მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული სარგებლობად
განიხილება, მაგალითად წინასწარი შეცნობით ნაქურდალი ნივთების შეძენა,
გასაღება (სისხლის სამართლის კოდექსის 186-ე მუხლი).100

IV. სოლიდარული პასუხისმგებლობა

9
სოლიდარული პასუხისმგებლობა გულისხმობს, რომ დაზარალებულს შეუძლია
ზიანის ანაზღაურება მოთხოვოს ნებისმიერ მოვალეს, მთლიანად ან ნაწილობრივ
(465, 469). ხოლო იმ პირის, რომელიც აანაზღაურებს ზიანს, უფლება აქვს სხვა
სოლიდარულ მოვალეებს წარუდგინოს უკუმოთხოვნა, ანუ რეგრესული მოთხოვნა,
თითოეული მოვალის წილობრივი მონაწილეობის და საკუთარი წილის
გამოქვითვის გათვალისწინებით (473 I).

V. მტკიცების ტვირთი

10

99 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-937-880-2012, განჩინება, 13.12.2012.

100 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1680-1576-2012, განჩინება, 11.03.2013.
ზიანის მიყენებაში ბრალეული თანამონაწილეობის, ზიანის არსებობის და
მიზეზობრივი კავშირის მტკიცების ტვირთი ეკისრება დაზარალებულს.101

1001

მუხლი 1001. ხანძრის ჩაქრობის დროს წარმოშობილი ზიანის ანაზღაურება

ხანძრის ჩაქრობის, მეზობელ ბინებსა და ნაგებობებზე მისი გავრცელების

თავიდან აცილების დროს სხვა პირებისათვის მიყენებული ზიანი უნდა
აანაზღაუროს იმ პირმა, რომელსაც ბრალი მიუძღვის ხანძრის გაჩენაში.

სარჩევი

I. ნორმის მიზნები
1. პასუხისმგებლობის გამორიცხვა
2. მიზეზობრივი კავშირის შემავსებელი ნორმა
II. პასუხისმგებლობის საფუძვლები

I. ნორმის მიზნები
1
სამოქალაქო კოდექსის 1001-ე მუხლი წარმოადგენს დელიქტური
პასუხისმგებლობის დამდგენი ზოგადი წესების შემავსებელი ნორმა. ხანძრით
გამოწვეული ზიანზე პასუხისმგებლობა შესაძლოა ასევე დადგინდეს ზოგადი
დელიქტის (992) წესების შესაბამისად. ამდენად, 1001-ე მუხლის უნდა განვიხილოთ

101 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-937-880-2012, განჩინება, 13.12.2012.

992-ე მუხლთან ურთიერთკავშირში102. ნორმას გააჩნია ორი მნიშვნელოვანი
ფუნქცია, რაზეც მიუთითებს თავად ნორმის სიტყვასიტყვითი შინაარსი.

1. პასუხისმგებლობის გამორიცხვა
2
1001-ე მუხლში მოყვანილია საფრთხის შემცველი გარემოებები, რომლებიც,
როგორც წესი, თან სდევენ ხანძრის გაჩენას: ხანძრის ჩაქრობა, ხანძრის თავიდან
აცილება და ხანძრის გავრცელება მეზობელ ნაგებობებზე. თითოეული ეს
გარემოება შესაძლოა იწვევდეს იმ პირების პასუხისმგებლობას, რომელთაც
ხანძრის გაჩენასთან საერთო არ აქვს. მაგალითად, ხანძრის ჩაქრობისას
შესაძლებელია გამოყენებულ იქნას წყლის ჭავლი და ზიანიც უწინარესად მის
გამოყენებას უკავშირდებოდეს და არა ხანძრის გაჩენას. თუ ხანძარი გაჩენილია
დაკეტილ შენობაში, მისი ჩაქრობით დაინტერესებულ პირებს მოუწევთ
შესასვლელი კარის ან ფანჯრის შემტვრევა. თავისთავად წყლის ჭავლით ან
შესასვლელი კარის შემტვრევით გამოწვეული ზიანიც იმ ზიანთა კატეგორიას
განეკუთვნება, რომელიც დელიქტური სამართლით ანაზღაურებას ექვემდებარება.
ხანძრის ჩაქრობისას განხორციელებული ქმედებები უნდა განვიხილოთ, როგორც
უკიდურესი აუცილებლობა, 117-ე მუხლის შესაბამისად. 117-ე მუხლის პირველი
ნაწილის თანახმად უკიდურესი აუცილებლობისას მიყენებული ზიანი
ექვემდებარება ანაზღაურებას ზიანის მიმყენებლის მხრიდან. თუმცა, 117-ე მუხლის
მეორე ნაწილი დამატებით განმარტავს, რომ პასუხისმგებლობა შეიძლება
სრულად ან ნაწილობრივ გამოირიცხოს ფაქტობრივ გარემოებათა
გათვალისწინებით. არაგონივრული იქნება ხანძრის ჩაქრობის მიზნით
განხორციელებული ქმედება გახდება კეთილსინდისიერად მოქმედი პირზე
პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველი. სწორედ 117-ე მუხლის მეორე
ნაწილით განსაზღვრულ გარემოებად უნდა მივიჩნიოთ ხანძრის ჩაქრობის
განზრახვით განხორციელებული ქმედებები. შესაბამისად, უნდა მივიჩნიოთ, რომ
1001-ე მუხლი გამოყენებულ უნდა იქნას, როგორც ხანძრის გაუვნებელყოფის
მიზნით განხორციელებულ ქმედებებთან დაკავშირებული პასუხისმგებლობის
გამორიცხვის საფუძველი. ამასთან გასათვალისწინებელია, რომ
პასუხისმგებლობის გამორიცხვისთვის აუცილებელია, რომ ხანძრის ჩაქრობის
მიზნით განხორციელებული ქმედება იყოს პროპორციული და მასთან
დაკავშირებული ზიანი ნაკლებ მნიშვნელოვანი, ვიდრე ხანძრით გამოწვეული
შესაძლო ზიანი.

102 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-642-

972-07, განჩინება, 20.03.2008.
გარდა ამისა, 1000-ე მუხლის თანახმად, ნაგებობის მფლობელი პასუხს აგებს მის
მფლობელობაში არსებული ნაგებობიდან გამომდინარე საფრთხით გამოწვეული
ზიანისთვის. ხანძრის გაჩენაში მესამე პირის ბრალეული, განსაკუთრებით
განზრახი მონაწილეობისას, უნდა დაისვას კითხვა არის თუ არა ბრალეულად
გამოწვეული ხანძარი 1000-ე მუხლით განსაზღვრული ტიპური საფრთხის
რეალიზება. თუმცა, თავად ხსენებული ნორმა ადგენს, რომ ხანძარსაშიში კერის
არსებობა ნაგებობასთან თვისობრივად დაკავშირებული საფრთხეა. ამრიგად,
ხანძარგაჩენილი ობიექტი შესაძლოა განვიხილოთ, როგორც მომეტებული
საფრთხის შემცველ ნაგებობა, ხოლო მიმდებარე ნაგებობებზე ხანძრის
გავრცელება 1000-ე მუხლით ნორმირებული საფრთხის რეალიზება. ვინაიდან
1000-ე მუხლი მკაცრი პასუხისმგებლობის წესით არის ჩამოყალიბებული (1000,
ველი 1-2), თუ ხანძრის კერა უკავშირდება ნაგებობაში განთავსებული საფრთხის
წყაროს, ნაგებობის მფლობელს შესაძლოა დაეკისროს ხანძრით გამოწვეულ
ზიანზე პასუხისმგებლობა იმისდამიუხედავად, რომ შესაძლოა ხანძრის გაჩენაში
ბრალი არ მიუძღოდეს. ასეთ დროსაც მიზანშეწონილია პასუხისმგებლობის
გამორიცხვა 1001-ე მუხლის საფუძველზე, რაც გაზიარებულია სასამართლო
პრაქტიკაშიც103. პასუხისმგებლობა არ უნდა გამოირიცხოს, თუ ხანძრის გაჩენა
ნაგებობის მფლობელის ბრალით არის გამოწვეული, ან მხოლოდ მომეტებული
საფრთხის რეალიზაციას უკავშირდება და არ არის გამოწვეული მესამე პირის
ბრალეული ქმედებით.

2. მიზეზობრივი კავშირის შემავსებელი ნორმა

4
პასუხისმგებლობის გამორიცხვის მიღმა, 1001-ე მუხლის ფუნქცია შესაძლოა
დავინახოთ მიზეზობრივი კავშირის შევსებაში. კერძოდ, 412-ე მუხლის თანახმად,
ზიანის ანაზღაურებას ექვემდებარება ის ზიანი, რომელიც არის ზიანის
მიმყენებლის ქმედების უშუალო და განჭვრეტადი შედეგი. მიზეზობრივი კავშირის
შეფასება პირველ რიგში ხორციელდება ე.წ. ექვივალენტობის წესის მიხედვით,
რომლის მიხედვით, მიზეზი შედეგის კაუზალურია, თუ მის გარეშე შედეგი არ
დადგებოდა (ნატურალური კაუზალობა - 412, ველი 6). ნატურალური კაუზალობის
მოვლენათა ჯაჭვში გაჩენილი გარეშე ფაქტორები, ისეთები როგორიცაა, ხანძრის
ჩაქრობის ქმედება, ექვივალენტობის ფორმულით გამორიცხავს ხანძრის
გამჩენის პასუხისმგებლობას. საგულისხმოა აგრეთვე, რომ მიზეზობრივი კავშირის
დადგენის პრობლემა შესაძლოა შეიქმნას ნორმატიული კაუზალობის შერაცხვის
ნაწილშიც, ვინაიდან რიგი გარემოებების გათვალისწინებით ხანძრის
გავრცელებით და განსაკუთრებით ხანძრის ჩაქრობით გამოწვეული ზიანი, ხშირ

103 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-642-

972-07, განჩინება, 20.03.2008; შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, 3კ-614-01,
გადაწყვეტილება, 18.07.2001;
შემთხვევაში, ვერ დააკმაყოფილებს უშუალობის და განჭვრეტადობის ტესტს.
აღნიშნულის გათვალისწინებით 1001-ე მუხლის ფუნქციაა შექმნას შესაბამისი
საკანონმდებლო საფუძველი, რათა ხანძართან დაკავშირებული საფრთხეებზე
პასუხისმგებლობა შეერაცხოს მის გამომწვევს.

II. პასუხისმგებლობის საფუძვლები

5
როგორც თავშივე აღინიშნა, 1001-ე მუხლში ხანძრის გამომწვევის ბრალის
მოხსენიება განაპირობებს მის ურთიერთკავშირს 992-ე მუხლთან. 1001-ე მუხლის
კონტექსტში ხანძრის გამომწვევის ბრალში უნდა მოვიაზროთ არა მხოლოდ
ბრალი, როგორც განზრახვა ან გაუფრთხილებლობა, არამედ 992-ე მუხლის სხვა
მნიშვნელოვანი ელემენტებიც, მათ შორის, მართლწინააღმდეგობა და
მიზეზობრივი კავშირი. შესაბამისად, ხანძრის გამომწვევზე პასუხისმგებლობის
დაკისრებისათვის აუცილებელია სახეზე იყოს 992-ე მუხლის ყველა წინაპირობა.104

6
1001-ე მუხლში ხანძრის გამომწვევის ბრალზე გაკეთებული აქცენტი, ერთი
შეხედვით, გამორიცხავს ხანძრის გამოწვევაზე პასუხისმგებლობის შერაცხვას სხვა
საფუძვლებით, გარდა 992-ე მუხლისა. გამოსაკვლევია როგორი უნდა იყოს
მიდგომა, მაგალითად როდესაც ხანძრის გამოწვევის ბრალი მიუძღვის მუშაკს და
უნდა დაეკისროს თუ არა ასეთ დროს პასუხისმგებლობა დამსაქმებელს 997-ე
მუხლის შესაბამისად. მსგავს პრობლემას ვაწყდებით, როდესაც საქმე ეხება
ნაგებობიდან გამომდინარე მომეტებული საფრთხით გამოწვეულ ზიანს (1000).
ორივე ზემოხსენებულ შემთხვევაში პასუხისმგებელ პირს პასუხისმგებლობა
ეკისრება მკაცრი პასუხისმგებლობის წესით, ანუ ბრალის გარეშე. სამწუხაროდ ამ
კითხვაზე პირდაპირ პასუხს სასამართლო პრაქტიკაში ვერ ვხვდებით, მისი
სიმწირის გამო. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთი გადაწყვეტილებაში
მოყვანილი მსჯელობის საერთო კონტექსტი აშკარად მოწმობს, რომ 1001-ე
მუხლით პასუხისმგებლობა მხოლოდ ბრალეული პასუხისმგებლობით არ არის
შემოფარგლული.105 მაგალითად ერთ-ერთ საქმეზე, სასამართლომ
ელექტროენერგიის დისტრიბუტორი კომპანიის ბრალეულ ქმედებად მიიჩნია მისი
თანამშრომლების მიერ კუსტარული/დროებითი გაყვანილობის მონტაჟი, რომლის
გაუმართაობამ გამოიწვია ხანძარი. მართალია არც უზენასი სასამართლო და არც
სააპელაციო სასამართლო მსჯელობისას 997-ე მუხლზე არ მიუთითებს, მაგრამ
უნდა ვივარაუდოთ რომ დისტრიბუტორი კომპანიისთვის ბრალის შერაცხვა

104 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1363-

1588-05, განჩინება, 29.06.2006;
105 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, 3კ-614-01, გადაწყვეტილება, 18.07.2001.
სწორედ 997-ე მუხლის საფუძველზე მოიაზრებოდა, ვინაიდან დამსაქმებელი
ორგანიზაციისთვის პასუხისმგებლობის შერაცხვის სხვა საფუძველს დელიქტური
სამართალი არ იცნობს.106 დელიქტური პასუხისმგებლობის ნორმების სისტემური
ანალიზის საფუძველზე უნდა ჩაითვალოს, რომ 1001-ე მუხლით
გათვალისწინებული ბრალის შერაცხვა შესაძლებელია მოხდეს დამსაქმებელზე,
997-ე მუხლის მიხედვით. მით უფრო, რომ 997-ე მუხლიც არ არის სრულად
თავისუფალი ბრალის კომპონენტისგან, რომლის საფუძველზე დასაქმებულის
ბრალი დამსაქმებელს შეერაცხება.

7
რაც შეეხება 1001-ე მუხლის გამოყენებას მომეტებული საფრთხის რეალიზებით
გამოწვეულ ხანძარზე (1000), მიზანშეწონილია მეტი სიფრთხილის გამოჩენა. საქმე
იმაშია, რომ თავად 1001-ე მუხლი იმ შინაარსით არის ჩამოყალიბებული, რომ
ხანძრის თანმდევ გამოწვეულ ზიანზე პასუხისმგებლობას აკისრებს მხოლოდ
ხანძრის ბრალეული ქმედებით გამომწვევ პირს და არა ზოგადად ხანძრით
გამოწვეულ ზიანზე პასუხისმგებელ პირს. ამდენად, 1001-ე მუხლის გავრცელება
მკაცრი პასუხისმგებლობის შემთხვევებზე დაუშვებელია და საწინააღმდეგო
კანონმდებლის ნებაში აშკარა და დაუშვებელი ჩარევა იქნებოდა.

1003

მუხლი 1003. ცხოველის მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურება

ცხოველის მფლობელი ვალდებულია აანაზღაუროს ის ზიანი, რომელიც

მისმა ცხოველმა სხვას მიაყენა. ამასთან, არა აქვს მნიშვნელობა, ცხოველი
მეთვალყურეობის ქვეშ იმყოფებოდა, დაკარგული იყო, თუ გაქცეული. ზიანის
ანაზღაურების ვალდებულება არ გამოიყენება, როცა ცხოველის
მფლობელმა მიიღო აუცილებელი ზომები მესამე პირთა დასაცავად.

სარჩევი

I. ნორმის მიზანი და რეგულირების სფერო

II. ცხოველის მიერ მიყენებული ზიანი
1. ცხოველი
2. ზიანის მიყენება ცხოველის მიერ
III. ცხოველის მფლობელი

106 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-503-827-05, განჩინება, 10.06.2005.

IV. ცხოველის მფლობელის პასუხისმგებლობის საფუძვლები

I. ნორმის მიზანი და რეგულირების სფერო

1
1003-ე მუხლი წარმოადგენს ცხოველის მფლობელის გულისხმიერების
კანონისმიერ კონკრეტიზაციას. ცხოველის მფლობელის პასუხისმგებლობა მის
მფლობელობაში მყოფი ცხოველისათვის შეიძლება გამომდინარეობდეს ზოგადი
დელიქტიდანაც (992). ნორმა აკანონებს ცხოველის მფლობელობასთან
დაკავშირებული ვალდებულების შინაარსს, რომელიც სცილდება ცხოველის
უბრალო მეთვალყურეობის ვალდებულებას და გამოიხატება ცხოველის მიერ
გამოწვეული ზიანის რისკების გაუვნებელყოფაში. 1003-ე მუხლის საფუძველზე
პასუხისმგებლობის დაკისრებისას, სასამართლო პირდაპირ ციტირებს 992-ე
მუხლით გათვალისწინებულ წინაპირობებს: ა) ზიანის მიმყენებლის
არამართლზომიერი მოქმედება ან უმოქმედობა; ბ) არამართლზომიერ ქმედებასა
და დამდგარ ზიანს შორის მიზეზობრივი კავშირი; გ) ზიანის მიმყენებლის
ბრალი.107 1003-ე მუხლი, გერმანული სამოქალაქო კოდექსის ანალოგიური
ნორმისგან განსხვავებით108, ჩამოყალიბებულია ბრალეული პასუხისმგებლობის
ფორმით. თუმცა, ნორმა ასევე ითვალისწინებს ბრალის მტკიცების ტვირთის
შებრუნებას დაზარალებულის სასარგებლოდ. ნორმებს შორის არსებული აშკარა
ურთიერთკავშირის მიუხედავად, 1003-ე მუხლი შესაძლოა გამოყენებულ იქნას,
როგორც მოთხოვნის დამოუკიდებელი საფუძველი, 992-ე მუხლის
პარალელურად.

II. ცხოველის მიერ მიყენებული ზიანი

1. ცხოველი
2
სიტყვა „ცხოველს“ უნდა მიენიჭოს ფართო ინტერპრეტაცია. 1003-ე მუხლის
მიზნებისათვის ცხოველად შეიძლება მოვიაზროთ ნებისმიერ შინაური (მაგ.
ძაღლი, ცხენი, ცხვარი), თუ გარეული (მაგ. დათვი, ლომი, შევარდენი),
გაწვრთნილი თუ გაუწვრთნელი ცხოველი,109 ასევე მწერები (მაგ. ფუტკარი).

2. ზიანის მიყენება ცხოველის მიერ

3
ნორმა მიუთითებს ცხოველის მიერ მიყენებულ ზიანზე. ბუნებრივია, ცხოველის
მოქმედება სამართლებრივი თვალსაზრისით არარელევანტურია. ამ მუხლის
მიზნებისთვის ცხოველი უნდა განხილულ იქნას, როგორც საფრთხის შემცველი
მატერიალური ობიექტი. შეფასების საგანს წარმოადგენს ცხოველთან
დაკავშირებული, ცხოველის ქცევის არაპროგნოზირებადი ხასიათიდან

107 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-447-423-2013, განჩინება, 24.10.2013.

108 შდრ. BGB §833.
109 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 833, Rn. 5.
გამომდინარე, ტიპიური საფრთხის რეალიზება.110 მაგალითად, ძაღლის კბენა,
ცხენის წიხლი, საძოვარზე საქონლის მიერ სხვისი ბოსტნის გათელვა, და ა.შ.
ამასთან, მნიშვნელობა არ აქვს ემორჩილება ცხოველი მფლობელის ნებას თუ
არა. ცხოველის მიერ ზიანის გამოწვევაზე შეიძლება საუბარი მაშინაც იყოს,
როდესაც ცხოველი მოქმედებით არ აყენებს ზიანს, არამედ არის მხოლოდ ზიანის
მიყენების არაპირდაპირი წყაროა. მაგალითად, თავლიდან გაქცეული ცხენის
მიერ გზის გადაჭრისას გამოწვეული ავარიაც უნდა მივიჩნიოთ ცხოველის მიერ
გამოწვეულ ზიანად.
4
თუ ცხოველი მფლობელის ნებას ემორჩილება და მფლობელი მას ზიანის
მიყენების ინსტრუმენტად იყენებს (მაგ. ძაღლის წაქეზება კბენაზე), ეს ქმედება
უნდა დაკვალიფიცირდეს, როგორც ცხოველის მფლობელის მიერ ზიანის განზრახ
მიყენება, რომელიც იწვევს ზიანის მიმყენებელი პირის პასუხისმგებლობა 992-ე
მუხლის შესაბამისად. 1003-ე მუხლი ცხოველის მფლობელის მეთვალყურეობის და
ცხოველთან დაკავშირებული საფრთხეების გაუვნებელყოფის ვალდებულების
დარღვევას ეხება, რომელსაც შედეგად მოჰყვა ცხოველთან დაკავშირებული
სპეციფიური საფრთხის რეალიზება.

III. ცხოველის მფლობელი

5
შემთხვევითი არ არის, რომ 1003-ე მუხლით გათვალისწინებული
პასუხისმგებლობის დაკისრება ხდება ცხოველის მფლობელზე და არა მის
მესაკუთრეზე, ან იმ პირზე, რომელიც კონკრეტულ მომენტში მეთვალყურეობდა
ცხოველს. 1003-ე მუხლის მიზნებისათვის, ცხოველის მფლობელობა არ უნდა
გაიგივდეს მფლობელობასთან 155-ე მუხლის ვიწრო გაგებით. აღნიშნული
მიდგომა გამომდინარეობს დელიქტური სამართლის ზოგადი პრინციპიდან,
რომლის მიხედვით პირი, რომელიც ფლობს და სარგებელს იღებს საფრთხის
შემცველი ობიექტის ფლობით, ვალდებულია იზრუნოს ამ ობიექტიდან
გამომდინარე საფრთხეების კონტროლსა და მესამე პირების ამგვარი
საფრთხეებისგან დაცვაზე. აღნიშნულის გათვალისწინებით, ცხოველის
მფლობელი შეიძლება განიმარტოს შემდეგნაირად - ცხოველის მფლობელი არის
პირი, რომელსაც გააჩნია ცხოველის განკარგვის უფლებამოსილება, საკუთარი
ინტერებიდან გამომდინარე ფარავს ცხოველთან დაკავშირებულ ხარჯს, იღებს
სარგებელს და ატარებს ცხოველის დაკარგვის მატერიალურ რისკს.111

IV. ცხოველის მფლობელის პასუხისმგებლობის საფუძვლები

6
ცხოველის მფლობელს პასუხისმგებლობა შეიძლება დაეკისროს მხოლოდ ზიანის
თავიდან აცილების და ცხოველის მეთვალყურეობის ვალდებულების ბრალეული
დარღვევისათვის. მფლობელის ვალდებულების შინაარსი უნდა დადგინდეს
კონკრეტული საქმის გარემოებების გათვალისწინებით. მაგალითად, ერთ-ერთ
საქმეზე უზენაესმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ ცხოველის მფლობელს,
110 Sprau, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. § 833, Rn. 6.
111 შდრ. BGH NJW-RR 88, S. 655.
რომელსაც აშენებული ჰქონდა ღობე სათანადოდ ჰქონდა შესრულებული
გულისხმიერების ვალდებულება. ვინაიდან, ცხოველის მოსარჩელის კუთვნილ
ნაკვეთში მოხვედრა გამოიწვია მესამე პირის მიერ ღობის მონაკვეთის
დაზიანებამ, ცხოველის მფლობელი არ აგებდა პასუხს 1003-ე მუხლის მიხედვით.
სასამართლომ მიიჩნია, რომ 1003-ე მუხლის შესაბამისად პასუხისმგებლობის
დაკისრებისთვის, საჭიროა სახეზე იყოს ცხოველის მფლობელის
გაუფრთხილებლობა და ცხოველის მფლობელზე პასუხისმგებლობის უპირობო
დაკისრება დაუშვებელია. მით უფრო, როდესაც ცხოველთან დაკავშირებული
საფრთხის რეალიზება გამოიწვია მესამე პირის ქმედებამ.112

1004

მუხლი 1004. შენობის ჩამოქცევით მიყენებული ზიანის ანაზღაურება

1. შენობის მესაკუთრე ვალდებულია აანაზღაუროს ის ზიანი, რომელიც

შენობის ჩამოქცევის ან მისი ცალკეული ნაწილების ჩამონგრევის შედეგად
წარმოიშვა, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ზიანი არ არის გამოწვეული
შენობის არასათანადო მოვლით ან შენობის ნაკლით.

2. თუ ზიანი მიყენებულია შენობიდან საგნის გადაგდებით, გადავარდნით ან

გადაღვრით, პასუხს აგებს პირი, რომელსაც დაკავებული აქვს სადგომი,
გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ზიანი დადგა დაუძლეველი ძალის
მოქმედებით ან დაზარალებულის ბრალით.

112 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, 3კ-482-02, განჩინება, 28.06.2002.

სარჩევი

I. ზოგადი 1
II. მტკიცების ტვირთი 2

I. ზოგადი

1
1004-ე მუხლის პირველი ნაწილი წარმოადგენს 992-ე მუხლით რეგულირების
სფეროში შემავალი სამოქალაქო გულისხმიერების ვალდებულების
კონკრეტიზაციას. აღსანიშნავია ასევე 1004-ე მუხლის ურთიერთკავშირი 1000-ე
მუხლთან, რომელიც 1004-ე მუხლისგან განსხვავებით მკაცრი პასუხისმგებლობის
ფორმით არის ჩამოყალიბებული. კერძოდ, ამ ნორმის თანახმად, შენობის
მესაკუთრე ვალდებულია, უზრუნველყოს შენობის აშენება საფრთხის შემცველი
კონსტრუქციული ნაკლოვანებების გარეშე და აშენების შემდგომ უზრუნველყოს
შენობის სათანადო მოვლა, რათა თავიდან იქნას აცილებული შენობის
ნაკლოვანებების შემდგომი წარმოშობა. ამ კონკრეტიზირებული ვალდებულების
დარღვევა იგივეა თავისი სამართლებრივი ბუნებით, რაც 992-ე მუხლით
ნაგულისხმევი ზოგადი გულისხმიერების ვალდებულება. შენობის მოვლა-
პატრონობის ვალდებულების კონკრეტიზაცია მოცემულია აგრეთვე
ბინათმესაკუთრეთა ამხანაგობის შესახებ საქართველოს კანონშიც.

2
მშენებლობის ნებართვის გაცემისა წესის და სანებართვო პირობების შესახებ
საქართველოს მთავრობის 2009 წლის 24 მარტის N57 დადგენილების მე-3 მუხლის
78-ე პუნქტის შესაბამისად, შენობა განიმარტება, როგორც ნაგებობა, რომელიც
ქმნის გადახურულ სივრცეს, შემოსაზღვრულია კედლებით, კოლონებით ან/და
სხვა შემომზღუდავი კონსტრუქციებით. ამის შესაბამისად შენობად უნდა
განვიხილოთ ნებისმიერი ნაგებობა, მათ შორის, დროებითი ნაგებობები
(მაგალითად დროებით აღმართული მყარი კონსტრუქციის პავილიონი). ამავე
განმარტების თანახმად, შენობად ვერ განვიხილავთ სამშენებლო ხიმინჯებს. ეს
ბუნებრივია არ გამორიცხავს სამშენებლო ხიმინჯების ჩამოქცევით მიყენებული
ზიანის ანაზღაურებას ზოგადი წესით (992). პასუხისმგებლობის წარმოშობისთვის
განმსაზღვრელი არ არის, თუ რა მიზნით და რა ხანგრძლივობით ხდება შენობის
გამოყენება, თუ სულაც მიტოვებულია ესა თუ ის შენობა.

3
1004-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, პასუხისმგებლობის წინაპირობად
განიხილება შენობის (მთლიანად) ან მისი ნაწილების ჩამოქცევა.
ჩამოქცევა/ჩამონგრევა გულისხმობს შენობის ან მისი ნაწილების ჩამოვარდნის
კინეტიკური ენერგიის ძალით ზიანის მიყენებას. შესაბამისად, 1004-ე მუხლის
პირველი ნაწილი არ უნდა იქნას გამოყენებული, მაგალითად, როდესაც
დაზარალებული ფეხს წამოკრავს შენობის ჩამოვარდნილი ნაწილს და ამგვარად
მიადგება ზიანი.113 ამასთან მნიშვნელობა არ აქვს შენობის ფასადის ნაწილის
ჩამოვარდნა ხდება, თუ შენობის შიგნით არსებული კონსტრუქციული
ელემენტების.114

4
1004-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად შენობაზე პასუხისმგებელი არის
ყოველთვის შენობის მესაკუთრე. შენობის მოსარგებლეს პასუხისმგებლობა,
თუმცა შეიცავს ბრალის გარკვეულ ელემენტებს, ძირითადად შენობასთან
ასოცირებულ კონსტრუქციულ რისკებს ეხება.

5
რაც შეეხება 1004-ე მუხლის მეორე ნაწილს, აღნიშნული ითვალისწინებს
პასუხისმგებლობას შენობის ფლობის ან/და სარგებლობის პირობებში
წარმოშობილ რისკებისათვის. მუხლით დაცული ზიანის წარმოშობის საფუძვლები
კანონის ტექსტში ამომწურავად არ არის ჩამოთვლილი. მითითებული არის
ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითი - „შენობიდან საგნის გადაგდება“. თუმცა
მოიაზრება სხვა მაგალითებიც წყლის ჩადინება115 და ა.შ. ასე მაგალითად, ერთ-
ერთ საქმეზე116 სასამართლომ განსაზღვრა პასუხისმგებლობა წყლის
ჩადინებისათვის იმ პირობებში, როდესაც წყლის ჩადინება მოხდა სახურავის
დაზიანების გამო, ერთი სართულით მაღლა მდებარე ბინების გავლით.
გასათვალისწინებელია, რომ სახურავის დაზიანება გამოწვეული იყო ერთ-ერთი
ბინის მესაკუთრის მუშების დაუდევრობით. აღნიშნულ საქმეზე სასამართლომ
დაადგინა, რომ ჩადინების წყარო და შესაბამისად პასუხისმგებლობის საფუძველი
იყო დაზიანებული სახურავი. შესაბამისად, ზიანზე პასუხისმგებლობა ეკისრებოდა
მხოლოდ იმ პირს, რომლის მუშებმაც დააზიანეს სახურავი. ხოლო მეორე

113 შდრ. Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, §66, Rn 1342.

114 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-258-582-05, განჩინება, 18.10.2005.
115 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-979-937-2013, განჩინება, 26.11.2013.
116 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1126-1073-2014, განჩინება, 17.07.2015.
მეზობელთან მიმართებაში სასამართლომ მიიჩნია, რომ მარტოოდენ ის
გარემოება, რომ კონკრეტული ბინიდან მოხდა ჩადინება საკმარისი არ არის
ზიანზე პასუხისმგებლობის დაკისრებისთვის და აუცილებელია ბრალის
ელემენტის არსებობაც. სასამართლოს განმარტებით „მიუხედავად იმისა, რომ
მოსარჩელის სახლში წყალი თუმცა კი ამ მოპასუხის ბინის გავლით ჩავიდა, ის ამ
ბინიდან არ ჩასულა. სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ მეორე
მოპასუხისთვის წყლის ჩადინება ისეთივე მოულოდნელი იყო, როგორც
მოსარჩელისთვის და შექმნილ სიტუაციაში მას ზიანის თავიდან აცილება არ
შეეძლო, ასეთ შემთხვევაში კი, სამოქალაქო კოდექსის 1004-ე მუხლის მე-2
ნაწილის შესაბამისად მისი პასუხისმგებლობა გამოირიცხება“.

II. მტკიცების ტვირთი

6
როგორც უკვე ზემოთ აღინიშნა 1004-ე მუხლის როლი, პირველ რიგში, 992-ე და
1000-ე მუხლით გათვალისწინებული რისკებისა და ამ რისკების
გაუვნებელყოფასთან დაკავშირებული გულისხმიერების ვალდებულების
კონკრეტიზაციაა. გულისხმიერების ვალდებულების კონკრეტიზაციის გარდა,
მნიშვნელოვანია აგრეთვე ნორმის თითოეული ნაწილის მეორე წინადადება,
რომელიც შინაარსობრივად აწყობილია, როგორც პასუხისმგებლობის მტკიცების
ტვირთის შებრუნება. კერძოდ, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლის
თანახმად, მხარე ვალდებულია თავად ამტკიცოს გარემოებები, რომელზეც მხარე
ამყარებს მოთხოვნასა და შესაგებელს. ხსენებული საპროცესო წესის
გათვალისწინებით, დაზარალებულს მოუწევს ამტკიცოს ზიანის ფაქტი და სხვა
წინაპირობების, რომელიც 1004-ე მუხლის პირველ და მეორე ნაწილებში არის
მოცემული. ხოლო ზიანზე პასუხისმგებელი პირი ვალდებული იქნება ამტკიცოს,
რომ ზიანი არ არის გამოწვეული შენობის არასათანადო მოვლით ან შენობის
ნაკლით (1004 I), ან ზიანი დადგა დაუძლეველი ძალის მოქმედებით ან
დაზარალებულის ბრალით (1004 II). ჩანაწერი „გარდა იმ შემთხვევისა“ სწორედ
იმაზე მიუთითებს, რომ ეს გარემოებები პასუხისმგებლობის გამორიცხვის
საფუძვლებია, რომლის მტკიცება პასუხისმგებლობის გამორიცხვით
დაინტერესებული მხარის ვალდებულებაა. მართალია ამგვარი მსჯელობა
შესაბამისი სასამართლო პრაქტიკით გამყარებული არ არის, თუმცა, მსგავსი
შინაარსის ნორმა გერმანულ სამართალში, რომელიც მსგავს ჩანაწერს შეიცავს
პასუხისმგებლობის მტკიცებასთან დაკავშირებით, სწორედ მტკიცების ტვირთის
შებრუნების დათქმად განიხილება.117

117 Sprau, in Palandt, BGB Komm, § 836, Rn. 1; შდრ. Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil,
§66, Rn 1341.
1006

მუხლი 1006. ზიანის ანაზღაურება დაზარალებულის გარდაცვალებისას

1. დაზარალებულის გარდაცვალების შემთხვევაში ზიანის მიმყენებელმა

სარჩოს დაწესებით უნდა აუნაზღაუროს ზიანი იმ პირებს, რომელთა რჩენაც
დაზარალებულს ევალებოდა. ეს ვალდებულება ძალაშია, ვიდრე
დაზარალებული ვალდებული იქნებოდა ეხადა სარჩო.

2. სარჩოს სანაცვლოდ დაზარალებულს შეუძლია მოითხოვოს ერთჯერადი

ანაზღაურება, თუკი არსებობს ამის მნიშვნელოვანი საფუძველი.

სარჩევი

I. ნორმის მიზანი და გამოყენების სფერო 2

II. ანაზღაურების განსაზღვრის წესი 4
1. სარჩოს მოთხოვნის უფლებამოსილება 4
2. სარჩოს განსაზღვრის საფუძვლები 4
3. ერთჯერადი ანაზღაურება 5
III. პროცესუალური საკითხები 5

I. ნორმის მიზანი და გამოყენების სფერო

1
1006-ე მუხლის თანახმად, დაზარალებულის გარდაცვალების შემთხვევაში ზიანის
ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება ეძლევათ იმ პირებს, რომელთაც
დაზარალებულის გარდაცვალებით დაკარგეს სარჩოს მიღების შესაძლებლობა.
ზოგადად, ზიანის ანაზღაურების სამართალში მოთხოვნის უფლება ენიჭება
მხოლოდ დაზარალებულს, ანუ იმ პირს რომლის უფლებაც შეილახა. ამდენად, ეს
ნორმა უნდა განვიხილოთ, როგორც საგამონაკლისო წესი, როდესაც
ანაზღაურებაზე უფლებამოსილ პირად გვევლინება არა თავად დაზარალებული,
არამედ მესამე პირი. ამასთან, ანაზღაურების მოთხოვნა ეხება არა
დაზარალებულის სიცოცხლის უფლების შელახვასთან უშუალოდ დაკავშირებულ
ზიანს, არამედ მესამე პირების მატერიალურ ზიანს, რაც გამოიხატება სარჩოს
დაკარგვით.

2
ნორმა ანაზღაურების წინაპირობად განიხილავს დაზარალებულის
გარდაცვალებას. ტერმინ „დაზარალებულის გარდაცვალებაში“ უნდა
ვიგულისხმოთ, რომ ანაზღაურების მოვალეობა დადგება მხოლოდ მაშინ, თუ
დაზარალებულის გარდაცვალება გამოწვეული დელიქტური ქმედებით.
აღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლო პრაქტიკაში აღიარებულია, რომ
1006-ე მუხლის მიხედვით, ანაზღაურების დაკისრებისათვის სახეზე უნდა იყოს
ანაზღაურების დაკისრების ყველა წინაპირობა: ზიანი (ამ შემთხვევაში დელიქტი
გამოხატული სიცოცხლის ხელყოფაში), ზიანის მიმყენებლის
მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული ქმედება და მიზეზობრივი კავშირის ზიანის
მიმყენებლის ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის.118 გარდა ამისა, ვინაიდან
ნორმა არ აკონკრეტებს და ზღუდავს მისი გამოყენების სფეროს მხოლოდ
ბრალეული ქმედებით მიყენებული ზიანისათვის, ზიანის სარჩოს დაკისრება
შესაძლებელია აგრეთვე მომეტებული საფრთხის რეალიზების შედეგად
დაზარალებულის გარდაცვალების (999, 1000) ან პასუხისმგებლობის სხვაგვარად
შერაცხვის შემთხვევებშიც (997, 994 II). შესაბამისად, ანაზღაურებაზე ვალდებული
პირი უნდა დადგინდეს და ანაზღაურების წინაპირობები უნდა დადგინდეს ზოგადი
დელიქტის (992) ან დელიქტის სხვა სპეციალური ნორმის მიხედვით, კონკრეტული
საქმის გარემოებების გათვალისწინებით. 1006-ე მუხლის გამოყენება ასევე
შესაძლებელია სახელშეკრულებო (შრომითი) საფუძვლებით წარმოშობილი
ანაზღაურების ვალდებულების დროს.119

3
1006-ე მუხლის განსაზღვრავს მხოლოდ მარჩენალდაკარგული პირებისათვის
სარჩოს დანიშვნის, ან ერთჯერადი კომპენსაციის მიცემის წესს. ამას გარდა,
დაზარალებულის გარდაცვალებისას მარჩენალდაკარგულ პირებს უწევთ
გარდაცვალებულის დაკრძალვასთან დაკავშირებული ხარჯების დაფარვა. თუ
გარდაცვალებულს გააჩნია სამკვიდრო, 1334-ე მუხლის მიხედვით, დაკრძალვის
ხარჯი ექვემდებარება სამკვიდრო ქონებიდან უპირატესი წესით
დაკმაყოფილებას. დაკრძალვის ხარჯის ზიანის მიმყენებელზე ან დელიქტურ
ზიანზე სხვაგვარად პასუხისმგებელს პირზე დაკისრებისთვის არ არსებობს
შესაბამისი საკანონმდებლო საფუძველი. მაგალითად, გერმანული სამოქალაქო
კოდექსის, 1006-ე მუხლის მსგავსი შინაარსის ნორმა § 844 პირდაპირ

118 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-363-342-2014, განჩინება, 16.05.2014;

საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-469-783-05, განჩინება, 25.05.2005;
119 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1410-1329-2012, განჩინება, 19.11.2012;
ითვალისწინებს დაკრძალვის ხარჯის დაკისრების წესს. ამის მიუხედავად,
დამკვიდრებული სასამართლო პრაქტიკით120 დაზარალებულის
გარდაცვალებისას დაკრძალვასთან დაკავშირებული ხარჯიც ეკისრება იმ პირს
ვინც პასუხს აგებს დელიქტით გამოწვეული ზიანისთვის. ამასთან, თუ
გარდაცვლილი პირის ოჯახს უკვე გაწეული აქვს დაკრძალვასთან
დაკავშირებული ხარჯი (ჩვეულებრივ ასეც ხდება), გაწეული ხარჯი ჩაითვლება
შემსრულებლის მიერ ზიანის მიმყენებლის საქმეების შესრულებად და ხარჯის
ანაზღაურება განხორციელდება 973-ე მუხლის შესაბამისად.121 იგივე ეხება
გარდაცვლილი პირის დაკრძალვასთან დაკავშირებულ სხვა ხარჯებს, მათ შორის
ბალზამირების, საპანაშვიდე, სასახლის, ქელეხის, საფლავის მომზადების და
მოწყობის და სხვა ხარჯებს122. გაწეული ხარჯის გონივრულობა უნდა შეფასდეს
ხარჯის გაწევის მომენტში არსებული საბაზრო ფასების მიხედვით.123

4
დადგენილი სასამართლო პრაქტიკით მორალური ზიანის ანაზღაურება 1006-ე
მუხლის საფუძველზე არ ხდება124, ვინაიდან აღნიშნული ნორმა მხოლოდ
ქონებრივი ზიანის (სარჩოს დაკარგვის) კომპენსაციის წესს ითვალისწინებს.
ხოლო 413-ე მუხლის მიხედვით არაქონებრივი ზიანისთვის ქონებრივი
ანაზღაურების მიცემა მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში
არის დასაშვები. გამონაკლისის სახით მორალური თბილისის სააპელაციო
სასამართლომ (აღნიშნული გადაწყვეტილება შემდგომში ძალაში იქნა
დატოვებული უზენაესი სასამართლოს მიერ) მორალური ზიანის დაკისრება
შესაძლებლებად მიიჩნია ერთ-ერთ საქმეზე, რომელიც ეხებოდა წამებით
მოკლული შვილის დედას.125

II. ანაზღაურების განსაზღვრის წესი

1. სარჩოს მოთხოვნის უფლებამოსილება

5
ანაზღაურების მოთხოვნაზე უფლებამოსილია ის პირი, რომელთა რჩენაც
დაზარალებულს ევალებოდა გარდაცვალების მომენტში. რჩენის
ვალდებულებაში უნდა ვიგულისხმოთ გარდაცვლილი დაზარალებულის

120 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, 3კ-1218-01, გადაწყვეტილება, 24.04.2002;

121 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-753-714-2013, გადაწყვეტილება, 24.04.2014;
122 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, 3კ-441-01, დიდი პალატის განჩინება, 04.03.2002;
123 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-753-714-2013, გადაწყვეტილება, 24.04.2014.
124 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, 3კ-1218-01, გადაწყვეტილება, 24.04.2002;
საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-469-783-05, განჩინება, 25.05.2005;
125 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-868-817-2010, განჩინება, 22.11.2010.
კანონისმიერი ვალდებულება, რომელიც გამომდინარეობს სამოქალაქო
კოდექსის შესაბამისი ნორმებიდან. 1198 II მუხლი მშობლებს, აგრეთვე
მშვილებლებს (1261 I) აკისრებს შვილების რჩენის ვალდებულებას.
ანალოგიურად, 1182-ე მუხლის თანახმად, მეუღლეებს ეკისრებათ
ურთიერთრჩენის მოვალეობა. ამის გათვალისწინებით, ანაზღაურებაზე
უფლებამოსილ პირებად უნდა ჩაითვალოს დაზარალებული არასრულწლოვანი
შვილები, ასევე შრომისუუნარო მეუღლე რომლებიც იმყოფებოდნენ
126
გარდაცვლილის კმაყოფაზე მისი გარდაცვალების მომენტში.

6
თავად კანონის ტექსტი ანაზღაურებაზე უფლებამოსილ პირებთან მიმართებაში
ფორმალისტურია, რაზეც ზემოთაც მოგახსენეთ. ამ მომენტისათვის არსებული
ქართული სასამართლო პრაქტიკის შესწავლის საფუძველზე ირკვევა, რომ 1006-ე
მუხლის საფუძველზე განხილული საქმეები ეხება მხოლოდ კანონით
გარდაცვლილ პირზე დამოკიდებული პირების სარჩელებს. თუმცა, კანონის
საფუძველზე გარდაცვლილზე დამოკიდებული პირების გარდა არსებობს პირთა
წრე, რომლებიც ობიექტურად შეიძლება დამოკიდებული იყვნენ გარდაცვლილზე
და, ამდენად, შესაძლოა გააჩნდეთ ანაზღაურების მიღების ლეგიტიმური
ინტერესი. მაგალითად, სამოქალაქო კოდექსის 2001 წელს გამოცემულ
კომენტარებში ვხვდებით მოსაზრებას, რომ ანაზღაურების მოთხოვნა შეუძლიათ
არა მხოლოდ გარდაცვლილის არასრულწლოვან შვილებს და შრომისუუნარო
მეუღლეს, ან სხვა პირს, რომლის მიმართ გარდაცვალებულს გააჩნდა რჩენის
კანონისმიერი ვალდებულება, არამედ ასევე მის შვილიშვილებს,
127
არასრულწლოვან და-ძმას და ა.შ. პოტენციური ლეგიტიმური ინტერესის მქონე
პირთა წრე შესაძლოა დაიყოს შემდეგ კატეგორიებად: ა) პირები, რომელთაც
გარდაცვლილი გარდაცვალების მომენტში ფაქტობრივად არჩენდა, მაგრამ არ
იყოს კანონის საფუძველზე რჩენაზე პასუხიმგებელი (ფაქტობრივი -
ნებაყოფლობითი რჩენა); ბ) პირები, რომლებიც იმყოფებოდნენ
გარდაცვალებულის კმაყოფაზე ხელშეკრულების საფუძველზე. ვინაიდან ეს
საკითხი ქართულ სამართლებრივ სივრცეში მსჯელობის საგანი არ გამხდარა,
მიზანშეწონილია მოკლედ მიმოვიხილოთ ის მიდგომები, რომელთაც ვხვდებით
წამყვანი ევროპული ქვეყნებში. გერმანიაში საკითხისადმი დამოკიდებულება
უკიდურესად კონსერვატულია. უფლებამოსილ პირთა წრე შემოიფარგლება
მხოლოდ კანონისმიერი რჩენის მოთხოვნის მქონე პირებით: მეუღლე (BGB §1360),
შვილები (BGB §161), ნაშვილები შვილები (BGB §1766) და რეგისტრირებული
პარტნიორი (Lebenspartnerschaftsgesetz §5). გერმანიისგან განსხვავებით ინგლისის
სასამართლო პრაქტიკაში, გარდა კანონისმიერად დამოკიდებული პირებისა,

126 ჩიკვაშვილი, სკ-ს კომენტარი, წიგნი IV, ტომი II, 2001, გვ. 425.
127 ჩიკვაშვილი, სკ-ს კომენტარი, წიგნი IV, ტომი II, 2001, გვ. 426.
ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება ენიჭებათ: გერს, აღსაზრდელად მიბარებულ
არასრულწლოვანს, სამოქალაქო პარტნიორს, რომელიც გარდაცვლილთან
ცხოვრობდა არანაკლებ ორი წელი (მათ შორის ერთსქესიანი პარტნიორი).
ინგლისურ სამართალში განმსაზღვრელი არის არა ოჯახის წევრის/ნათესავის
კანონისმიერი რჩენის ვალდებულება, არამედ გარკვეული ხანგრძლივობით
რჩენის ვალდებულების ფაქტობრივი განხორციელება გარდაცვალების
128
მომენტამდე . კიდევ უფრო ლიბერალურია ფრანგული სამართლის მიდგომა.
საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსი დაზარალებულის გარდაცვალების შემდეგ
ზიანის ანაზღაურების სპეციალურ წეს არ შეიცავს. დაზარალებულზე
დამოკიდებული პირების ანაზღაურების პრინციპები შექმნილია საფრანგეთის
საკასაციო სასამართლოს მიერ საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსის 1382-ე
მუხლის საფუძველზე. დაზარალებულის გარდაცვალებისას ანაზღაურების
მოთხოვნის უფლება ენიჭება ნებისმიერ პირს, რომელსაც გააჩნია ანაზღაურების
მიღების ლეგიტიმური ინტერესი და რომლსაც დაზარალებულის გარდაცვალებით
ადგება პირდაპირი129 ზიანი130. საინტერესოა აგრეთვე ევროპული დელიქტური
სამართლის პრინციპების (PETL) 2:202(2)(c). ხსენებული პრინციპის თანახმად,
პირებს, მათ შორის, გარდაცვლილის ოჯახის წევრები, რომლებიც იმყოფებოდნენ
მის კმაყოფაზე, ან შესაძლოა ყოფილიყვნენ მის კმაყოფაზე რომ არ
გარდაცვლილიყო დაზარალებული, შეუძლიათ მოითხოვონ ანაზღაურება იმ
დახმარების ფარგლებში, რასაც მიიღებდნენ გარდაცვალებული პირისგან.
მიმაჩნია, რომ ზემოხსენებული მიდგომებიდან უპირატესობა უნდა მიენიჭოს
ევროპული დელიქტური სამართლის პრინციპებს, რომლებიც ერთდროულად
მოქნილიც არის და ანაზღაურებაზე უფლებამოსილ პირთა წრის განსაზღვრასაც
მეტ-ნაკლები სიზუსტით ახერხებს. მართალია ამით ჩვენ მოგვიწევს გარკვეულ
წილად გავცდეთ კანონის ტექსტს. თუმცა, ამის შესაძლებლობა
მართლმსაჯულებას გააჩნია და გამოუყენებია კიდეც ამავე ნორმასთან
მიმართებაში, მაშინ როდესაც დაკრძალვის ხარჯის ანაზღაურების დაკისრებაც
შესაბამისი ნორმატიული საფუძვლის გარეშე განახორციელა.

7
სარჩოს დანიშვნის ვალდებულებაზე გავლენას არ მოახდენს ის ფაქტი, რომ
მარჩენალდაკარგულს დანიშნული აქვს პენსია, ან სხვაგვარად იღებს დახმარებას
სხვა წყაროებიდან.131

128 შდრ. Cees Van Dam, European Tort Law, გვ. 368.
129 პირდაპირი ზიანის ფართო ინტერპრეტაციის საგანია. მაგალითად პირდაპირ ზიანად
ითვლება აგრეთვე არარეგისტრირებულ თანაცხოვრებაში მყოფი პარტნიორის გარდაცვალებით
მიყენებული ზიანი.
130 იქვე.
131 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1333-1454-04, განჩინება, 18.01.2005.
 8
შრომისუნარიან და სრულწლოვან პირებს, რომელთა მიმართებაში არ არის
გამოკვეთილი რჩენის აუცილებლობა, სარჩოს დაკისრება არ
განხორციელდება .
132

2. სარჩოს ოდენობა და ხანგრძლივობა

9
როდესაც საქმე ეხება მუშაკის გარდაცვალებას სამსახურეობრივი მოვალეობის
შესრულების დროს, სარჩოს ოდენობა განისაზღვრება შესაბამის პოზიციაზე
დასაქმებულის ხელფასის მიხედვით133. ამასთან, ანაზღაურების ოდენობა
შესაძლოა დაექვემდებაროს გადაანგარიშებას გაზრდილი სახელფასო
134
განაკვეთების შესაბამისად. საერთო ჯამში, სასამართლო ორიენტაციის იღებს
პირის შემოსავალზე, რომელიც მას ჰქონდა გარდაცვალების მომენტში.

10
რაც შეეხება სარჩოს გადახდის ხანგრძლივობას, სარჩოს გადახდა უნდა
განხორციელდეს იმ ხანგრძლივობით, რა ხანგრძლივობითაც გარდაცვლილი
იქნებოდა ვალდებული ერჩინა მასზე დამოკიდებული პირი. ეს ვადა შესაძლოა
გამომდინარეობდეს, გარდაცვლილის მხარეს, ასევე მარჩენალდაკარგული
პირის მხარეს არსებული ობიექტური გარემოებებიდან. საპენსიო პირი
მარჩენალად ითვლება საპენსიო ასაკის მიღწევამდე.135 არასრულწლოვანი
პირების მიმართ რჩენის ვალდებულება არსებობს იმ ვადით, სანამ არ იქნება
მიღწეული სრულწლოვანი ასაკი. სახელმწიფო პენსიის შესახებ კანონის მე-5
მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად საპენსიო ასაკად ითვლება 65 წელი, ხოლო
ქალებს პენსიის მოთხოვნის უფლება უჩნდებათ 60 წლის ასაკიდან. ხისტად
საპენსიო ასაკზე მიბმა 1006-ე მუხლის მიზნებისათვის მიზანშეწონილი არ არის.
ისევე როგორც ანაზღაურებაზე უფლებამოსილ პირთა წრის განსაზღვრისას
ხანგრძლივობაც მარჩენალდაკარგულის საფუძვლიანი ინტერესებისა და
სამართლის გამოყენების განსაზღვრულობას შორის ბალანსის დაცვით უნდა
დადგინდეს. თუ, მაგალითად, დელიქტის შედეგად მარჩენალზე დამოკიდებული
შრომისუუნარო პირი დაკარგავს 65 წელს გადაცილებულ მარჩენალს, რომელიც
საპენსიო ასაკის მიღწევის მიუხედავად ახორცილებდა რჩენის ვალდებულებას,
სრულად არაგონივრული და უსამართლო იქნება სხვა წინაპირობების
არსებობისას უარი ეთქვას ასეთ პირს სარჩოს დანიშვნაზე მარჩენალის საპენსიო
ასაკის გამო.

132 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-469-783-05, განჩინება, 25.05.2005.

133 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1410-1329-2012, განჩინება, 19.11.2012.
134 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1525-1439-2012, განჩინება, 10.12.2012.
135 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-942-900-2013, განჩინება, 16.12.2013.
 11
დასადგენია რჩენის ვალდებულება მხოლოდ მატერიალურ-ფულადი საზომით
უნდა შეფასდეს, თუ არა. ამის თაობაზე მსჯელობას ვერც სასამართლო
გადაწყვეტილებებში და ვერც ქართულ დელიქტურ ლიტერატურაში ვერ
ვხვდებით. თუ გერმანულ დოქტრინას დავესესხებით, რჩენის ვალდებულებად
მოიაზრება ასევე ერთ-ერთი მეუღლის მიერ გაწეული არაანაზღაურებადი
საოჯახო-სამეურნეო საქმიანობის განხორციელება. ოჯახში დასაქმებული
მეუღლის გარდაცვალების შემთხვევაში ზიანის ანაზღაურებაზე პასუხისმგებელ
პირს გერმანული სასამართლო პრაქტიკა აღიარებს საოჯახო-სამეურნეო
საქმიანობით დაკავებული მეუღლის მიერ გაწეული შრომის მნიშვნელობას და
მატერიალური ღირებულებას. ასეთ შემთხვევებში თანხის დაკისრება ხდება იმის
მიხედვით, თუ რა ოდენობის ხელფასის გადახდა მოუწევს გარდაცვლილი პირის
მეუღლეს შესაბამისი სამუშაოს შემსრულებლის დაქირავებისას.136 საქართველოში
არსებული სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციის და საზოგადოებრივი მოწყობის
თავისებურებების გათვალისწინებით, ალბათ, გონივრული იქნებოდა, გერმანული
სასამართლო პრაქტიკის მიდგომა ჩვენს რეალობაშიც იყოს გაზიარებული.

3. ერთჯერადი ანაზღაურება
12
1006-ე მუხლის თანახმად, მარჩენალის გარდაცვალებისას მარჩენალდაკარგულს
უფლება აქვს მოითხოვოს პერიოდულად გადასახდელი (როგორც წესი
ყოველთვიური) სარჩოს დანიშნვა. ეს არის ამ ნორმით გათვალისწინებული
სტანდარტული წესი. ამავე ნორმის მეორე ნაწილის თანახმად, სარჩოს ნაცვლად,
შესაძლებელია, მოთხოვილ იქნას, ერთჯერადი ანაზღაურება, თუ ამისათვის
არსებობს მნიშვნელოვანი საფუძველი. პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ
ერთჯერადი კომპენსაციის მოთხოვნა არის დამოკიდებული უფლებამოსილი
პირის არჩევანზე და არ უნდა იქნას გაგებული, როგორც ზიანის მიმყენებლის
უფლება სარჩოს ნაცვლად ალტერნატიულად ერთჯერადი კომპენსაციის გზით
დააკმაყოფილოს მარჩენალდაკარგული137. შესაბამისად, ერთჯერადი
კომპენსაციის მიღების წინაპირობა - „მნიშვნელოვანი საფუძველიც“
მარჩენალდაკარგულის პერსპექტივიდან უნდა დადგინდეს. მნიშვნელოვან
საფუძვლად შეიძლება, თუ სარჩოს დაწესების შემთხვევაში არსებობს მოთხოვნის
აღსრულების საფრთხე, როდესაც მაგალითად, ანაზღაურებაზე უფლებამოსილი
პირი საქართველოში მხოლოდ დროებით იმყოფება. მნიშვნელოვან საფუძვლად
ასევე უნდა მივიჩნიოთ, თუ მარჩენალდაკარგული გადაუდებელ სამედიცინო
დახმარებას საჭიროებს და ერთჯერადად ესაჭიროება თანხის გარკვეული
ოდენობა.
136 შდრ. BGHZ 86, გვ. 372; Sprau, in Palandt, BGB Komm, § 844, Rn. 11.
137 შდრ. BGHZ 86, გვ. 372; Sprau, in Palandt, BGB Komm, § 843, Rn. 20.
 13
კანონის ტექსტის მიხედვით („სარჩოს ნაცვლად“), სარჩოს მოთხოვნასა და
ერთჯერად კომპენსაციას შორის არსებობს გამომრიცხავი კონკურენცია. ანუ,
ერთჯერადი კომპენსაციის მიღების შემთხვევაში მარჩენალდაკარგული კარგავს
დამატებით სარჩოს მოთხოვნის უფლებამოსილებას.

III. პროცესუალური საკითხები

14
1008-ე მუხლის მიხედვით, დელიქტური მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადა არის
სამი წელი იმ მომენტიდან, როდესაც დაზარალებულმა შეიტყო ზიანის და ზიანზე
ვალდებული პირის შესახებ. აღნიშნული დათქმა მომავალში შესასრულებელ
ვალდებულებებთან მიმართებაში ქმნის გარკვეულ სიძნელეს. აქედან
გამომდინარე, სასამართლო პრაქტიკით დადგენილია, რომ თანხის გადახდის
თითოეული პერიოდისათვის ვალდებულების შეუსრულებლობა ცალ-ცალკე
განიხილება როგორც პირის უფლების დარღვევა და ხანდაზმულობის ვადის
ათვლა თავიდან იწყება.138 აღსანიშნავია, რომ პრინციპი უნდა შეეხოს მხოლოდ
ნებაყოფლობით სარჩოს გადახდის და შემდგომში შეწყვეტის შემთხვევებს. თუ
ზიანის მიმყენებელი თავიდანვე უარს აცხადებს სარჩოს გადახდაზე,
მარჩენალდაკარგული გაუშვებს ხანდაზმულობის ვადას, თუ არ დაიწყებს
უფლების განხორციელებას კანონით დადგენილი წესით ზიანის დადგომისა და
ზიანის მიმყენებლის შესახებ შეტყობიდან 3 წლის განმავლობაში. ასეთ დროს
შემდგომი გაუგებრობის თავიდან აცილებისათვის მიზანშეწონილია აღიარებითი
სარჩელის აღძვრა სარჩოს (სამომავლოდ) მიღების უფლების აღიარების
მოთხოვნით.

1008

მუხლი 1008. ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადა

დელიქტით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების

ხანდაზმულობის ვადა არის სამი წელი იმ მომენტიდან, როცა
დაზარალებულმა შეიტყო ზიანის ან ზიანის ანაზღაურებაზე ვალდებული

138 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-677-1007-07, განჩინება, 14.04.2008.

პირის შესახებ.

I. ხანდაზმულობის სამართლებრივი ინსტიტუტი, მისი მნიშვნელობა 2

II. მოთხოვნის ხანდაზმულობა 1008-ე მუხლის მიხედვით და მისი ურთიერთ-მიმართება
ხანდაზმულობის ზოგად წესებთან 2
III. დელიქტური მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადის ათვლის თავისებურებები 4
1. დანაშაულის ჩადენის შედეგად მიყენებული ზიანის მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადის
ათვლის დაწყება და შეწყვეტა 4
2. ხანდაზმულობის ვადის ათვლის მომენტი პერიოდულად შესასრულებელი ვალდებულებებთან
(სარჩო) მიმართებაში 4

I. ხანდაზმულობის სამართლებრივი ინსტიტუტი, მისი მნიშვნელობა

1
სამოქალაქო სამართალი იცნობს ხანდაზმულობის სამართლებრივ ინსტიტუტს.
სასარჩელო ხანდაზმულობა გულისხმობს დროს, რომლის განმავლობაში პირს
შეუძლია მოითხოვოს დარღვეული უფლების აღდგენა.139 ხანდაზმულობის ვადის
გასვლა გავლენას არ ახდენს ურთიერთობის შინაარსზე და არ იწვევს საფუძვლად
მყოფი ვალდებულების შეწყვეტას, არამედ გულისხმობს უფლების იძულებითი
აღსრულების შეუძლებლობას.140 შესაბამისად, ხანდაზმულობის დადგენილი
ვადის გასვლის შემდეგ უფლების აღდგენა დამოკიდებული ხდება უფლების
დამრღვევის ნებაზე და დაზარალებული კარგავს ანაზღაურების სასამართლო
გზით მოთხოვნის უფლებას.

2
ხანდაზმულობის ინსტიტუტი მნიშვნელოვანია რამდენიმე თვალსაზრისით. იგი
უზრუნველყოფს საქმესთან დაკავშირებული ფაქტების და მოვლენების დადგენის
და აღნიშნულით დასაბუთებული გადაწყვეტილების გამოტანის პროცესს. გარდა
ამისა, ხანდაზმულობის ინსტიტუტს ეკისრება სამოქალაქო ბრუნვის
სტაბილიზაციის, ასევე ბრუნვის მონაწილე სუბიექტების ურთიერთკონტროლის
ფუნქცია და ქმნის დარღვეული უფლების დროულად აღდგენის სტიმულს.141

139 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-547-515-2012, განჩინება, 11.06.2012.

140 Heinrichs, in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. Überblick v §194, Rn. 4-6.
141 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-547-515-2012, განჩინება, 11.06.2012; Heinrichs,
in Palandt, BGB Komm, 70 Aufl. Überblick v §194, Rn. 7-11.
 II. მოთხოვნის ხანდაზმულობა 1008-ე მუხლის მიხედვით და მისი
ურთიერთ-მიმართება ხანდაზმულობის ზოგად წესებთან

3
1008-ე მუხლის თანახმად, დელიქტით გამოწვეული ზიანის ხანდაზმულობის ვადა
არის სამი წელი. ამ ვადის ათვლა იწყება იმ მომენტიდან, როდესაც
დაზარალებულმა შეიტყო ზიანის ან ზიანის ანაზღაურებაზე ვალდებული პირის
შესახებ. ხანდაზმულად არ ჩაითვლება მოთხოვნის დაყენება, თუ ზიანის ფაქტი
მოგვიანებით გამოვლინდა.142 ნორმის სიტყვასიტყვითი შინაარსი მიუთითებს, რომ
ზიანის ფაქტის და ანაზღაურებაზე ვალდებული პირის შესახებ შეტყობა
ხანდაზმულობის ვადის ათვლის ალტერნატიული წინაპირობებია. სწორედ ამ
შინაარსით არის ციტირებული ხსენებული ნორმა სასამართლო პრაქტიკაშიც. 130-
ე მუხლის ზოგადი წესის მიხედვით ხანდაზმულობის ვადის ათვლა იწყება
უფლების დარღვევის შეტყობის მომენტიდან. ზოგადი წესი არ უთითებს ზიანის
მიმყენებელი პირის იდენტიფიკაციის აუცილებლობაზე, რაც ლოგიკურია,
ვინაიდან სამართლებრივ ურთიერთობებში, განსაკუთრებით, როდესაც მხარეთა
შორის უკვე არსებობს ვალდებულებით-სამართლებრივი ურთიერთობა, უფლების
დარღვევა მომდინარეობს იმ პირისგან, რომლის თაობაზე უფლებადარღვეული
პირისათვის იმთავითვე ცნობილია და შესაბამისა, არ არსებობს ვადის ათვლის
მომენტის გადავადების საჭიროება143. ვადის ათვლის დამატებითი პირობის
არსებობა უკავშირდება დელიქტური სამართლის თავისებურებას. დელიქტურ
სამართალში პოტენციური ვალდებულებითი ურთიერთობა არსებობს პირთა
განუსაზღვრელი წრის მიმართ, რომელიც შემდგომში რეალიზდება ზიანის
მიყენების მომენტიდან (992, ველი 1). ანუ ზიანის ფაქტის დადგომამდე შესაძლოა
ზიანის მიმყენებელსა და დაზარალებულს შორის არანაირი სამართლებრივი
ურთიერთობა არ არსებობდეს და შესაბამისად დაზარალებულმა შესაძლოა
საერთოდ არ იცოდეს ზიანის მიმყენებელი პირის არსებობის შესახებ.
განუსაზღვრელი პირთა წრის კონკრეტულ ზიანის მიმყენებელზე დაკონკრეტება
ხდება ზიანის მიყენების მომენტში. თუმცა, მთელ რიგ შემთხვევებში, ზიანის
დადგენა თავისთავად არ გულისხმობს ზიანის მიმყენებელი პირის ვინაობის
დადგენას. მაგალითად, შენიღბული პირის მიერ ყაჩაღური თავდასხმის შედეგად
დაზარალებულისთვის თავდასხმის მომენტიდანვე არის ცნობილი ზიანის
არსებობის შესახებ, მაგრამ იგი ფაქტობრივად მოკლებულია შესაძლებლობას
განახორციელოს წარმოშობილი დელიქტური მოთხოვნის უფლება, ვინაიდან
მოთხოვნის ადრესატი არ არის ცნობილი. ასეთ შემთხვევებში, უსამართლო

142 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-584-552-2011, განჩინება, 02.12.2013.

143 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-547-515-2012.
იქნებოდა ხანდაზმულობის ვადის ათვლა დაწყებული ყოფილიყო იმ მომენტში,
როდესაც უფლება დარღვეულია, მაგრამ დაზარალებულს არ შეუძლია
დარღვეული უფლების სამართლებრივი დაცვა. სწორედ დელიქტური
ურთიერთობების თავისებურება განაპირობებს 1008-ე მუხლში ვადის ათვლის, 130-
ე მუხლისაგან განსხვავებული, დამატებითი წინაპირობის არსებობას. ამასთან
დაკავშირებით თბილისის სააპელაციო სასამართლო განმარტავს, რომ 1008-ე
მუხლის წესი გამოიყენება მაშინ, როდესაც სახეზეა მართლსაწინააღმდეგო,
ბრალეული ქმედება და ასევე სახეზეა ამ ქმედებით მიყენებული ზიანი და
შესაბამისად, დაზარალებულს წარმოეშვა ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის
უფლება, მაგრამ უცნობია ანაზღაურებაზე ვალდებული პირის ვინაობა 144. ანუ,
სასამართლოს განმარტებით, ზიანის არსებობის ფაქტის და ზიანის მიმყენებლის
ვინაობის დადგენა, როგორც წესი, თანხვედრაშია, ხოლო, თუ გარემოებათა
თავისებურების გათვალისწინებით ზიანის ფაქტის შესახებ შეტყობის მომენტში
დაზარალებულისთვის უცნობია ზიანის მიმყენებლის ვინაობა, ხანდაზმულობის
ვადის ათვლა უნდა დაიწყოს მხოლოდ მისი ვინაობის შეტყობის შემდეგ. ამ
განმარტების, ასევე 1008-ე მუხლის სისტემურ-ლოგიკური ანალიზის საფუძველზე
მივდივართ იმ დასკვნამდე, რომ ნორმის სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობის
მიუხედავად, რომელიც, ალბათ, კანონის ტექსტის რედაქციული უზუსტობაა, ზიანის
მიყენების ფაქტის (ანუ უფლების დარღვევის ფაქტის - 130-ე მუხლი) და ზიანის
ანაზღაურებაზე ვალდებული პირის ვინაობის შეტყობა ვადის ათვლის დაწყების
კუმულატიურ წინაპირობებად უნდა განვიხილოთ.

4
1008-ე მუხლი კიდევ ერთი ასპექტში განსხვავდება 130-ე მუხლის შინაარსისგან,
კერძოდ, იმ დროს როდესაც 130-ე მუხლი პირდაპირ განსაზღვრავს პოზიტიურ
ცოდნასა და ბრალეულ არ ცოდნას ვადის ათვლის წინაპირობებად (უნდა
სცოდნოდა), 1008-ე მუხლის მხოლოდ პოზიტიურ ცოდნაზე უთითებს. ამის
მიუხედავად, სასამართლო პრაქტიკაში დიდი ხანია ჩამოყალიბებულია
მოსაზრება, რომ 1008-ე მუხლის შემთხვევაშიც აუცილებლად უნდა იქნას
გათვალისწინებული ვადის ათვლის წინაპირობების შეტყობის ობიექტური
(პოზიტიური ცოდნა) და სუბიექტური (ბრალეული არ ცოდნა 130-ე მუხლის
შესაბამისად) ფაქტორები145. 130-ე მუხლის გამოყენების აუცილებლობაზე
გამოტანილი არაერთი გადაწყვეტილების ფონზე განსხვავებულ მსჯელობას
გვთავაზობს 2011 წლის 8 ივნისის თბილისის სააპელაციო სასამართლოს
გადაწყვეტილება, რომელიც შემდგომში 2012 წლის 16 თებერვალს დაუშვებლობის

144 შდრ. თბილისის სააპელაციო სასამართლო, საქმე N2ბ/4454-10, განჩინება, 03.05.2011.

145 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-851-799-2012, განჩინება, 12.07.2012;
საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-182-175-2013, განჩინება, 24.06.201; თბილისის
სააპელაციო სასამართლო, საქმე N2ბ/4454-10, განჩინება, 03.05.2011.
მოტივით ძალაში იქნა დატოვებული უზენაესი სასამართლოს მიერ. აღნიშნულ
საქმეზე „პალატამ განმარტა, რომ დელიქტური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის
სპეციფიკური ხასიათიდან გამომდინარე, სამოქალაქო კოდექსის 1008-ე მუხლი
ადგენს ხანდაზმულობის ვადის გამოთვლის სპეციალურ წესს, კერძოდ, ასეთი
მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადა არის სამი წელი იმ მომენტიდან, როცა
დაზარალებულმა შეიტყო ზიანის ან ზიანის ანაზღაურებაზე ვალდებული პირის
შესახებ. დასახელებული დანაწესი გამორიცხავს ხანდაზმულობის ზოგადი წესით
გამოთვლისათვის გათვალისწინებულ ისეთ პირობებს, როგორიცაა მოთხოვნის
წარმოშობის დროის დადგენისას მოთხოვნის მქონე პირის მიერ უფლების
დარღვევის შესახებ ინფორმაციის მიღებულად ცნობა ინფორმაციის მიღების ან იმ
დროის გათვალისწინებით, როცა პირს უნდა შეეტყო უფლების დარღვევის
შესახებ (სამოქალაქო კოდექსის 130-ე მუხლი). ნაცვლად ამისა, კანონი
ხანდაზმულობის ვადის დაწყებას პირდაპირ უკავშირებს ზიანის
ანაზღაურებაზე ვალდებული პირის შესახებ ინფორმაციის მიღების დროს.“146
გასათვალისწინებელია, რომ აღნიშნული გადაწყვეტილება დროში უსწრებს
შემდგომში გამოტანილ გადაწყვეტილებებს, რომლებიც დელიქტური
მოთხოვნების ხანდაზმულობასთან მიმართებაში ისევ 130-ე მუხლის გამოყენების
საჭიროებაზე საუბრობენ. ამდენად, მხოლოდ ამ გადაწყვეტილების საფუძველზე
რთულია დავასკვნათ, რომ მკვიდრდება ახალი სასამართლო პრაქტიკა. ერთი
მხრივ, 130-ე მუხლის წინაპირობების გავრცელება დელიქტურ მოთხოვნებზე
გონივრულია ვადის ხანდაზმულობის ათვლის ერთიანი სტანდარტის შემუშავების
მიზნებიდან გამომდინარე. მეორე მხრივ, ცალსახაა, რომ 1008-ე მუხლის
განცალკევებულად არსებობა სწორედ დელიქტის სპეციფიკით არის
განპირობებული და ამიტომაც, არის მასში მოცემული ვადის ათვლის
წინაპირობები, რომლებიც განსხვავდება ზოგადი წესისგან. საკითხავია, რა
ფარგლებში არის პოტენციური დაზარალებული ვალდებული თვალყური ადევნოს
იმგვარი მოვლენებს, რომლებიც მისგან დამოუკიდებელი მიზეზით გამოწვეული.
მაგალითად, თუ დასახლებულ პუნქტთან ახლოს მდებარე საწარმო არ იცავს
გარემოსდაცვით წესებს და ამის გამო დასახლებული პუნქტის მოსახლეს
ჯანმრთელობა გაუარესდება, ხანდაზმულობის ვადის ათვლა პირველი
სიმპტომების გამოვლენიდან უნდა დაიწყოს, თუ სამედიცინო დაწესებულების
მიერ შესაბამისი გამოკვლევების ჩატარების მომენტიდან. ამასთან,
მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, რომ დელიქტური სამართალი უწინარესად
აბსოლუტური უფლებების დარღვევით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების
შემთხვევებს ეხება და არ იქნება მიზანშეწონილი ამგვარ დაზარალებულზე
გავრცელდეს უფლების განხორციელების იმაზე მკაცრი წესი, ვიდრე კანონის
ტექსტიდან გამომდინარეობს. ამდენად, კომენტარის ავტორი ემხრობა იმ
პოზიციას, რომ 130-ე მუხლის პირდაპირი გამოყენება დელიქტურ მოთხოვნებზე არ
146 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1626-1616-2011, განჩინება, 16.02.2012.
არის მიზანშეწონილი. უფრო გონივრული იქნებოდა ვადის ათვლა მიბმული იყოს
დაზარალებულის მიერ კონკრეტული ინფორმაციის შეტყობის დროზე, ან
უკიდურეს შემთხვევაში, მოხდეს 130-ე მუხლის წინაპირობების მოდიფიკაცია და
ბრალეული არ ცოდნის უფრო მაღალი სტანდარტის - უხეში გაუფრთხილებლობის
დაწესება.

III. დელიქტური მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადის ათვლის

თავისებურებები

1. დანაშაულის ჩადენის შედეგად მიყენებული ზიანის მოთხოვნის

ხანდაზმულობის ვადის ათვლის დაწყება და შეწყვეტა
5
დანაშაულის ჩადენის შედეგად მიყენებული ზიანის მოთხოვნის
ხანდაზმულობასთან გასათვალისწინებელია, რომ ვადის ათვლა დაიწყება ზიანის
შეტყობის და ანაზღაურებაზე ვალდებული პირის ფაქტობრივი იდენტიფიკაციის
მომენტიდან, თუ საკმარისად განსაზღვრადია ზიანის მიმყენებელი პირის ვინაობა
და მნიშვნელობა არ აქვს, თუ მოგვიანებით ზიანის მიმყენებლის წინააღმდეგ
გამოტანილი იქნება გამამტყუნებელი განაჩენი.147 ეს არსი შედარებით ახალი
მიდგომა, რომელიც გასხვავდება წინა წლების სასამართლო პრაქტიკისაგან.148

6
ნიშანდობლივია, რომ ხანდაზმულობის ვადა არ შეწყდება 138-ე მუხლის
შესაბამისად, მხოლოდ იმის გამო, რომ დაზარალებულმა მიმართა საგამოძიებო
ორგანოებს ზიანის მიმყენებლის ქმედების გამოძიების მოთხოვნით. მისი ამგვარი
ქმედება მიმართულია ზიანის მიმყენებლის დასჯის და არა კომპენსაციის
მიღებისკენ. შესაბამისად, ხანდაზმულობის ვადის ათვლა შეწყდება მხოლოდ იმ
შემთხვევაში, თუ დაზარალებული განახორციელებს 138-ე მუხლით
გათვალისწინებულ ქმედებებს, რომელიც მიმართულია ფულადი ვალდებულების
შესრულების დაკისრებისკენ.149

2. ხანდაზმულობის ვადის ათვლის მომენტი პერიოდულად შესასრულებელი

ვალდებულებებთან (სარჩო) მიმართებაში
7
ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა შესაძლოა ეხებოდეს პერიოდულად
გადასახდელი სარჩოს დაკისრებას (408 II, 1006 I). თუ ზიანის მიმყენებელი უარს
აცხადებს პერიოდულად გადასახდელი სარჩოს, ან სხვა სახის პერიოდულად

147 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-571-542-2013, განჩინება, 02.12.2013.

148 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-1333-1454-04, განჩინება, 18.01.2005.
149 შდრ. თბილისის სააპელაციო სასამართლო, საქმე N2ბ/4454-10, განჩინება, 03.05.2011.
ასანაზღაურებელ თანხის გადახდაზე, მაშინ დელიქტური მოთხოვნის
ხანდაზმულობის სამწლიანი ვადა უნდა აითვალოს ზიანის და ზიანის
ანაზღაურებაზე ვალდებული პირის შესახებ შეტყობის მომენტიდან 150, ხოლო თუ
ზიანის მიმყენებელი სამართლებრივი გზით მოთხოვნის დაკისრების გარეშე
ნებაყოფლობით იხდის სარჩოს და შემდგომში უარს განაცხადებს სარჩოს
გადახდაზე, აღნიშნული უნდა ჩაითვალოს პერიოდულად შესასრულებელი
ვალდებულების დარღვევად და გავრცელდეს 129 II მუხლის წესი. ამასთან
დაკავშირებით უზენაესი სასამართლო ერთ-ერთ საქმეზე განმარტავს შემდეგს:
„საწარმოო ტრავმის შედეგად მიყენებული ზიანის საკომპენსაციოდ
ყოველთვიური პენსიის გადახდა პერიოდულად შესასრულებელ ვალდებულებას
წარმოადგენს. სამოქალაქო კოდექსის 129-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით,
ხანდაზმულობის ვადა იმ მოთხოვნებისა, რომლებიც წარმოიშობა პერიოდულად
შესასრულებელი ვალდებულებიდან, სამი წელია. ამავე კოდექსის 130-ე მუხლის
მიხედვით, ხანდაზმულობა იწყება მოთხოვნის წარმოშობის მომენტიდან.
მოთხოვნის წარმოშობის მომენტად ჩაითვლება დრო, როცა პირმა შეიტყო ან
უნდა შეეტყო უფლების დარღვევის შესახებ. პერიოდულად შესასრულებელი
ვალდებულებების დარღვევიდან გამომდინარე მოთხოვნის მიმართ
ხანდაზმულობის ვადის ათვლის თავისებურება იმაში მდგომარეობს, რომ თანხის
გადახდის თითოეული პერიოდისათვის ვალდებულების შეუსრულებლობა ცალ-
ცალკე განიხილება როგორც პირის უფლების დარღვევა და ხანდაზმულობის
ვადის ათვლა თავიდან იწყება“.151

150 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-247-237-2013, განჩინება, 11.07.2013.

151 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-677-1007-07, განჩინება, 14.04.2008.