Sozologia à sódzein=ratować; logos=nauka; 1966, Walery Goetel

- Ochrona środowiska jako nauka

- Ochrona środowiska jako idea
- Ochrona środowiska jako działalność praktyczna
Potocznie: ekologiczny – naturalny, przyjazny dla środowiska, działający na rzecz ochrony środowiska i przyrody
à ochrona środowiska różni się od innych nauk przyrodniczych, bo ocenia i wartościuje zjawiska

Przyroda – całokształt świata organicznego i nieorganicznego, ogół rzeczy i zjawisk fizycznych, chemicznych i
biologicznych
= wszystko co nie zostało wytworzone przez człowieka

Zasoby przyrody:
- Użytkowane do zaspokajania potrzeb materialnych
- Ilość jest mierzalna, ograniczona i może zostać wyczerpana

Zasoby Odnawialne Nieodnawialne

Pozyskiwane Odnawiają się Wyczerpują się

Nie pozyskiwane Są dla człowieka tracone, Pozostają w zapasie

przez rozkład wracają do
obiegu materii

Twory przyrody – przedmioty i zjawiska chronione ze względów naukowych, estetycznych lub historyczno-
pamiątkowych oraz z uwagi na ich rolę w funkcjonowaniu układów przyrodniczych

Środowisko przyrodnicze:
- Pierwotne
- Naturalne
- Kulturowe
- zdewastowane
Obiekty, zjawiska i procesy przyrodnicze składające się na warunki życia organizmu (też człowieka) lub ekosystemu
oraz wpływające na funkcjonowanie całej przyrody lub jej poszczególnych składników.
• Czynniki abiotyczne (nieożywione)
• Czynniki biotyczne
• Czynniki przestrzenne
• Czynniki antropogeniczne

Ochrona środowiska Ochrona przyrody

= ochrona różnorodnościbiologicznej
• Nacisk na nieożywione składniki • Wyodrębnianie cennych obszarów
przyrody, czynniki, oddziaływania • Ograniczenie działalności
• Aktywność gospodarcza gospodarczej
à konserwacja ochrony przyrody

Zagrożenia środowiska/przyrody:
• Mechanizm działania (np. nadmierne użytkowanie, zanieczyszczenie, chemizacja)
• Czas działania (chroniczny, nagły, awaryjny)
• Zanieczyszczenie: punktowe, liniowe, powierzchniowe
• Skutek: bezpośrednie, pośrednie
• Skala problemu (Sith U’Thant 1969): globalna, regionalna, lokalna

Ochrona środowiska/przyrody:
 • Mechanizmy: prewencja, ograniczenia zmian, ochrona, rekultywacja i rehabilitacja
• Instrumenty: polityczne prawne, ekonomiczne, techniczne
Warunki:
• Rozwijanie nauki służącej ochronie środowiska
• Kształtowanie świadomości ekologicznej
• Swobodne wyrażanie woli obywateli i działanie organizacji społecznych
• Współpraca międzynarodowa i wzajemna pomoc

Ochrona przyrody – początki państwa polskiego:

• Wierzenia plemion słowiańskich
• Dobra przyrodnicze własnością króla
• Puszcze i mokradła – ochrona przed najazdem

Regalia (ius regale) – regulacje dotyczące łowiectwa i rybołówstwa: ograniczenia w eksloatacji lasów, utrzymanie
populacji dużych zwierząt łownych, okresy połowowe oraz ograniczenie liczby statków i rybaków

o Statuty wiślicko-piotrkowskie (Kazimierz Wielki, z ok. 1347r.) à ochrona lasów prywatnych przed kradzieżą
drewna i wypasem zwierząt

o Statut warecki (Władysław Jagiełło, 1423r.) à zakaz wyrębu cisów, chwytania „większych zwierząt”,
wzniecania pożarów (kara śmierci), okres ochronny dla zwierząt łownych (kwiecień-lipiec)

o Statut litewski (Zygmunt I Stary, 1553r.) à ochrona rzadkich gatunków zwierząt łownych (żubra, tura, bobra,
sokoła i łobędzia)

o Ustawa na wołoki (1557r.) à całkowity zakaz podziału Puszczy Białowieskiej na działki i przydzielenia ich
chłopom

o Statuty Wielkiego Księstwa Litewskiego (I – 1529r., II – 1566r., III – 1588r.) à zakaz niszczenia drzew
bartnych, zabijania sokołów, łabędzi i bobrów, strefy ochronne wokół żeremi bobrowych (do 1840r.)

o Zarządzenia Stefana Batorego (1578r.) à okresy ochronne dla ryb, zakaz używania włoków na Zalewie
Wiślanym

Zarządzenie Zygmunta III Wazy (1597) – ochrona tura w Puszczy Jaktorowskiej

Przedstawił realną groźbę ogołocenia kraju z drzew (lesistość w XVIII wieku spadła do 40%)
Stan populacji w 1557r. – 50 osobników; ostatni zginął w 1627r.

Zabór pruski:
Liczne rezerwaty przyrody na terenie lasów państwowych
„Państwowy Urząd opieki nad pomnikami przyrody w Prusiech”, akcje popularyzujące ideę ochrony rzadkich i
charakterystycznych obiektów przyrodniczych i gatunków wśród społeczeństwa, administracji państwowej i na
uczelniach.

Hugo Conwentz – dyrektor muzeum przyrodniczego w Gdańsku; pierwszy konserwator przyrody w Prusach

Zabór rosyjski – brak zainteresowania władzy sprawami ochrony przyrody

o Rezerwaty przyrody powstają na terenach prywatnych: np. hrabia Karol Raczyński w 1907 zakłada w Złotym
Potoku obszar chroniony nazwany „dzielnica parkowa” 105,6ha
o W latach 1800-1832 dziala Towarzystwo Przyjaciół Nauk; Stanisław Staszic i Julian Ursyn Niemcewicz
o W 1906 powstaje Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (PTK), z komisją Ochrony Osobliwości Przyrody

Zabór austriacki
Sejm galicyjski we Lwowie uchwalił:
 - Ustawę „względem zakazu łapania, występowania i sprzedawania zwierzą alpejskich właściwym Tatrom,
świstaka i dzikich kóz” (1869)
- Ustawę „o ochroną niektórych zwierząt dla uprawy ziemi pożytecznych” (1874) – dotyczącą ptaków
śpiewających i owadożernych, nietoperzy i jeża
à pierwsza na świecie ustawa o ochronie zwierząt z pobudek nie użytkowych

Galicyjskie Towarzystow Tatrzańskie (1873) à Towarzystow Tatrzańskie

Cele:
- Umiejętne badanie Karpat, zwłaszcza Tatr i Pienin
- Popularyzacja tatrzańskiej przyrody
- Popularyzacja turystyki (budowa schronisk, znakowanie szlaków, itp.)
- Ochrona „zwierząt halskich”

• Zwiększenie liczby rezerwatów przyrody (38 w 1918 à 180 w 1939)

• Rezerwat przyrody na Górze Chełmowej (1920) – zaczątek tworzenia Świętokrzyskiego Parku Narodowego
• „rezerwat” w Puszczy Białowieskiej (452ha, 1921) – zaczątek tworzenia Białowieskiego Parku Narodowego.
W 1932 powołano „Leśnictwo Park Narodowy w Białowieży”
• „zamek Czorsztyn” – teren ofiarowany przez hr. Stanisława Drohojowskiego na rezerwat przyrody i zaczątek
Pienińskiego Parku Narodowego. W 1932 rozporządzeniem ministra rolnictwa powołano jednostkę Lasów
Państwowych „Park Narodowy w Pieninach” o powierzchni 736,32 ha
• Pezerwat w Puszczykowie i Osowej Górze (1932) – zaczątek tworzenia Wilkopolskiego Parku Narodowego

1,8 mln lat temu opuściły Afrykę jakieś 2 gatunki

1,6 mln lat temu pierwsze użycie ognia
40 tys lat temu dotarły do Europy
25 tys lat temu ostatnie duże zlodowacenie
Domestyfikacja – udomowienie
15 tys lat temu udomowienie zwierząt i roślin
Neolit – nowa epoka kamienia
Na początku rewolucji rolniczej – 50 mln ludzi na świecie
Epoka brązu – miedź, cyna
Deforestacja – uwolnienie CO2 z gleby podczas wypalania
Rozwój miast – koniec epoki kamienia łupanego, początek brązu
Mezopotamia – rozwój miast, zwiększenie skupisk, 800 mln ludzi na świecie
Nowe środki transportu
Olbrzymia epoka odkryć – wielkie wyprawy Kolumb, Vasco da Gama, dotarcie do nowych miejsc, rozprzestrzenianie
się technologii, lata 1400-1500
Ptak dodo (23 kg, nie umiały biegać
Wupuszczenie świń na nowy teren – zjadały ich jaja
Emu małe – Australia , wprowadzenie nowych gatunków’
Syrena morska – do 20t, bardzo powolne, duże połowy, łatwy łup
Rewolucja przemysłowa – 1760-1800, Wielka Brytania Manchaster
Maszyny zastępowały człowieka, masowa produkcja, masowe wykorzystanie dóbr naturalnych węgla, metali, duża
ilość tekstyliów produkowanych, uprawy bawełny musiały się zwiększyć
Odkrycie oleju/kleju
Dochodziło do nadmiernej produkcji dóbr i nadkoncumpcji dóbr ponad potrzeby cywilizacyjne
Duże zanieczyszczenie było, wielki smog w Anglii z fabryk, pieców, dużo ludzi zmarło, inni mieli problemy z
oddychaniem, dużo śmieci do wody
Kolejne wymieranie na skutek zanieczyszczeń, bezpośrednie i pośrednie
Rozwój medycyny i higieny powodowało, że ludzie nie wymierali tak jak zwierzęta
Wzrosy do 1 mld ludzi; od 1900; przez 200 lat wzrosło o 1 mld
Dzisiaj wylesienia, przełowienia, śmierci w oceanach
Oceany produkują ogromne ilości tlenu
Promieniowanie UV nasilone przez dziurę ozonową
5 wielkich wymierań
Wybuch supernowej
Wirus HIV przyszedł z szympansa

Rewolucje neolityczne – proces przechodzenia ludzkości od łowiectwa-zbieractwa i koczownictwa do produkcji

żywności, czyli rolnictwa i hodowli, oraz do osiadłego trybu życia, trwający 10 000 – 4 000 p.n.e. Rozpoczęła się na
obszarze Żyznego księżyca na Bliskim Wschodzie.
• Rozwój rolnictwa
• Rozwój ośrodków miejskich
• Wyprawy geograficzne
• Rewolucja przemysłowa

1700-1850
Spadek:
- 8% lasów
- 22% tereny leśne/zakrzaczone
- 11% sawanny
Wzrost:
- 100% uprawy
- 146% pastwiska

- 97% oceanów pod antropopresją

- 13% uprawy
- 25% pastwiska
- 3% miasta
- 2% kopalnie itp.

8 milionów ton plastiku à co rok do oceanów

4 rewolucja przemysłowa:
1. 1700-1800 Stream
2. 1800-1900 Electricity
3. 1900s Computing
4. Todat intelligence

?? skąd się wziął hiv

Co się zachowuje? – duże organizmy

- Niedźwiedź jaskiniowy
- Mamut
- Drewno
- Jaskinia Lascaux: koń
Co się zachowuje? – inkluzje w bursztynie
- Starsze niż późny plejstocen i holocen

Osady jeziorne i torfowiskowe:

Co się zachowuje?
- Pyłek, szczątki makrofitów, glonów (np. zielenic), okrzemki
- Ameby skorupkowe, wrotki
 - Szczątki owadów (chrząszczy, muchówek, chruścików)
- Acarina (mechowce), odnóża pająków
- Wioślarki, małżoraczki
- Ślimaki
- ochotki
- +
- Geochemia
- Geomorfologia

Co nam to mówi?
Główne kierunki zainteresowań paleolimnologii:
- Historia zbiorników wodnych
- Historia flory i fauny
- Funkcjonowanie i sukcesja ekosystemów
- Ekologia roślin i zwierząt
- Wpływ człowieka na środowisko
- Przewidywanie zmian w środowisku w przyszłości
Jaki jest podstawowy obiekt badań paleolimnologii ostatnich 20 000 lat?
Þ paleoklimat

rola klimatu:
- deglacjacja
- powstanie jezior, obecnych dolin rzecznych, zmiany zasolenia Bałyku
- podstawowy czynnik decydujący o występowaniu większości roślin i zwierząt
- kształtowanie się gleb i eutrofizacja jezior
- ekspansja człowieka

jezioro Maliq w Albanii – pyłek

- zbiorowiska roślinne są szczególnie uzależnione od szeregu warunków klimatycznych i używa się ich jako
jedno z podstawowych źródeł informacji na temat paleoklimatu.
- Wady: zbiorowiska pyłkowe reagują z opóźnieniem, pyłek może być przenoszony z daleka
- Przykład: Paleojezioro Maliq w Albanii – rekontrukcja klimatu późnego glacjału i holocenu
- Zbiór zbiorowisk referencyjnych z 2748 stanowisk obejmujących 16 biomów. Dla każdego miejsca znane są:
koordynaty geograficzne, struktura zgrupowania pyłkowego (pobranego z mchu, gleby, rdzenia) i średnie t.
miesięczne

Rekonstrukcja paleoklimatu – chrząszcze

- Zasięgi chrząszczy są w znacznej mierze uzależnione od warunków klimatycznych. Tak jak wszystkich
owadów.
- Chrząszcze – wady: nieco zawyżone temperatury
- MCR – działanie:
o Odniesienie współczesnych zasięgów do szeregu warunków klimatycznych na podstawie danych
meteorologicznych
o Stąd zasięgi występowania konkretnych gatunków wobec warunków klimatycznych
o Na podstawie subfosylnego zgrupowania określa się część wspólną dla stanowiących je gatunków
o Można odtwarzać śr. T. najcieplejszego miesiąca, zakres temperatur pomiędzy najcieplejszym i
najchłodniejszym miesiącem, śr. T. najchłodniejszego miesiąca
o Tylko drapieżne i nekrofagiczne chrząszczr są wykorzystywane, zasięgi roślinożernych zależą bardziej
od roślin pokarmowych

Weighted averaging
1. Transekt wysokościowy jezior lub poprzez szerokości geograficzne w gradiencie temperatur
2. Sukcesja gatunków w obrębie zgrupowań od zimnolubnych po ciepłolubne
3. Unimodalny rozkład występowania w gradiencie temperatur
 4. Uśrednianie dominacji – optima termiczne gatunków
5. Uśrednianie
6. Paleotemperatura w oC

Poza Europą i Ameryką Północną problemy – słabe poznanie fauny, wiele gatunków nie opisanych, b. słabe poznanie
preferencji ekologicznych.

Rdzenie lodowe – temperatura

- Rdzenie zostały pobrane do dna grenlandzkiego lądolodu i obejmują 100 000 lat historii klimatu obszaru
północno-atlantyckiego.
18
O – cięższy – woda prędzej się skrapla
16
O – lżejszy – woda później się skrapla
Względny stosunek udziału obu izotopów.
Więcej 18O nad lądolodem – cieplej

Cykle milankovicia:
Cykliczne zmiany:
- Mimośrodu orbity ziemskiej (czy jest ona bardziej eliptyczna – wtedy jest cieplej, czy bardziej okrągła –
wtedy jest chłodniej) następujące w okresie 400 000 lat
 - Nachylenia osi Ziemi (nachylenie waha się od 21,8o do 24,4o, obecnie wynosi 23,44o i maleje) – im jest
większe tym szersza jest strefa międzyzwrotnikowa i podbiegunowa, a więc kontrasty temperatury są
większe. Cykl ten następuje w ciągu 41 000 lat
- Oś obrotu sama obraca się w przestrzeni w cyklu 26 000 lat.

Ostatnie zlodowacenie i interglacjały – podział chronologiczny

Późny glacjał – podział chronologiczny MIS I

Późny glacjał – temperatura

Najstarszy dryas
- Nazwy chłodnych okresów w obrębie późnego glacjału pochodzą od dębika ośmiopłatkowego (Dryaz
octopetala) – gatunek tundrowy którego pyłek w dużych ilościach występuje w próbach tych okresów.
- Obecnie występuje w wysokich górach i Arktyce
- Ca. 18 000 – 14 600 lat temu
- Północ Polski – lądolód; Europa – tundra i lasotundra. Wśród roślin występują: Betula nana, Artemisia
vulgaris, Poaceae
- Wśród zwierząt: występują duże plejstoceńskie ssaki

Bolling
- Ca. 14 600 – 14 000 lat temu
- Okres wyraźnego ocieplenia do poziomu warunków holoceńskich. Następuje intensywna deglacjacja,
wzrasta poziom mórz
- Na północ przesuwa się zasięg lasów strefy umiarkowanej. W ciągu kilku stuleci sosnowe i brzozowe lasy
zaczynają porastać środkową Europę. Na północ przesuwa się również zasięg dębu.
- Z refugiów glacjalnych na Półwyspie Bałkańskim, Półwyspie Apenińskim, Połwyspie Iberyjskim i w Kaukazie
na północ rozprzestrzeniają się zwierzęta wymagająe cieplejszego klimatu i typowe dla obszarów bardziej
zalesionych.

Starszy dryas
- Czas trwania trudny do ustalenia – 200 do 500 lat pomiędzy 14 a 13 tysiącleciem BP
- Słabe ochłodzenie albo nawet tylko seria krótkich ochłodzeń. Miejscami nawet nie obserwowany. Silniejszy
w północnej Europie.
- Północna granica lasu przesuwa się na południe. Dominują lasy brzozowe i laso-tundra
- Pojawia się słodkowodne Jeziorko Bałtyckie – na razie otoczone przez lądolód Skandynawski od północy

Allerod
- Czas trwania – ca. 13 700 – 12 900 BP
- Ocieplenie – nieco mniejsze niż bolling, ale w zasadzie temperatury w środkowej Europie były na poziomie
holocenu.
- Pojawiają się lasy mieszane i liściaste: brzoza, osika, świerk, modrzew, jałowiec z domieszką dębu i leszczyny
(gatunków ciepłolubnych)

Młodszy dryas
- Czas trwania: 12 900 – 11 500 BP
- Nagłe, zaskakujące ochłodzenie poprzedzające holocen. Powrót do warunków glacjalnych na ponad 1 000
lat. Pojawił się nagle w ciągu ok. 10 lat, na przestrzeni dekady się zakończył.
- Najsilniejsze ochłodzenie miało miejsce w zachodniej Europie – na Wyspach Brytyjskich temperatura lata
spadła do 5 – 7oC. Składa się z 3 faz – środkowa najchłodniejsza. Najsilniej spadły temperatury zimy.
- Na nizinach powrót do warunków peryglacjalnych w górach pojawiły się lodowce.

Globalne przyczyny decydujące o zmianach klimatu – glacjacji i deglacjacji:

- Orbita ziemska
- Aktywność słońca
- Koncentracja gazów cieplarnianych
- Kierunek wiatrów
- Prądy oceaniczne

Rola prądów oceanicznych:

- Ocieplenie klimatu – topnienie lądolodu w Ameryce Północnej – do oceanu dostawały się duże ilości słodkiej
wody – osłabiły lub niwelowały cyrkulację i dopływ ciepłego prądu w okolice Europy
- Misisipi River – ciepło
- Hudson River, St. Lawrence River – najstarszy dryas, ochłodzenie wewnątrz bollingu, starszy dryas,
ochłodzenie Gerzensee, młodszy dryas
 - Ochłodzenie preborealne – Bałtyk
- Ochłodzenie 8,2 ky. BP – Hudson Strait
- Rola wiatrów
- Rola gazów cieplarnianych

Holocen – podział chronologiczny

Preboreał:
- Gwałtowne ocieplenie – jak na holocen okres chłodny i suchy (11 000 – 10 000 BP)
- Tundrę zastępują lasy, wykształca się nowy klimaks. Dominują: brzoza, jałowiec, topola osika, jarzębina i
później sosna
- Duże saki epoki lodowcowej wycofały się do Azji Centralnej, gdzie szybko zostały wytrzebione. Z refugiów
glacjalnych zastąpiły je gatunki współcześnie zamieszkujące Europę.
- Następuje odcięcie Irlandii i Wielkiej Brytanii od kontynentu.

Boreał:
- Okres cieplejszy i suchy (10 000 – 9 000 BP)
- Dominują lasy sosnowo-leszczynowe
- Pod koniec pojawiają się lasy liściaste z dębem
- Szereg roślin ciepłolubnych (pałka wodna, jemioła, bluszcz) przejawia ekspansję na północ

Okres atlantycki (Atlantyk)

- Holoceńskie optimum klimatyczne (9 000 – 5 000 BP) – cieplej niż obecnie, klimat wyraźnie wilgotniejszy,
bardziej oceaniczny
- Poziom morza 3 m powyżej obecnego, topnieją resztki lodowca skandynawskiego i północnoamerykańskiego
(ochłodzenie 8,2 BP)
- Granica lasu przesuwa się wyżej i dalej na północ. Dominują lasy liściaste z lipą i dębem wiązem oraz bukiem

Okres subatlantycki
- Chłodniejszy niż atlantycki, bardziej oceaniczny, wilgotny niż subborealny (2 500 – 0 BP) –
wczesnośredniowiecze ocieplenie (IX – XIII w.), mała epoka lodowa (XV – XIX w.)
- Wycinanka lasów, ekspansja zbiorowisk terenów otwartych, antropopresja
- Rozwój torfowisk, wzrost zakwaszenia gleb

Wpływ człowieka na klimat:

1. Klimat późnego holocenu (od 7 000 lat BP do teraz) jest zakłócony antropogenicznie – tzn. występuje
spowodowane przez człowieka globalne ocieplenie
2. Jest on w pełni naturalny nie zakłócony przez człowieka
Zawsze po każdym interglacjale następowało stopniowe ochłodzenie klimatu
à w przeciwieństwie do poprzednich interglacjałów w rdzeniach lodowych z Antarktyki od 7 000 BP wzrasta
CO2 i od 5 000 BP wzrasta zawartość 18O również rośnie
 Wpływ człowieka na klimat:
W porównaniu z wspólnym trendem zawartości CH4, CO2 i 18O w poprzednich interglacjałach i holocenie widać
wyraźne różnice.
Jeżeli klimat zmieniałby się w holocenie naturalnie tj. zgodnie do najbardziej zbliżonego do niego w przeszłości
interglacjału MIS 19 to w tej chwili mielibyśmy już z powrotem stopniowy rozwój lądolodu na półkuli północnej.
W stadium MIS 19 odpowiadającym późnemu holocenowi zawartość CO2 spadła o 17 ppm tymczasem w
późnym holocenie wzrosła o 20 ppm, to daje 37 ppm różnicy.

Źródła gazów cieplarnianych

- CO2 – wycinka lasów od ok. 8 000 BP i ekspansja rolnictwa
- CH4 – uprawa ryżu i hodowla bydła. Zgodnie z rdzeniami lodowymi na Antarktydzie w ciągu ostatniego
1 000 lat zawartość CH4 wzrosła o 100 ppb z czego 70 ppb pochodzi z uprawy ryżu.

Antropocen:
- Ostatnio wprowadzono nowy okres w dziejach Ziemi
- Jego początek datuje się na wybuch pierwszej bomby jądrowej w Alamogordo (Nowy Meksyk) 16 lipca 1945
od tego momentu mniej więcej zaczyna się okres nazwany „Great Acceleration” czyli gwałtowny rozwój
gospodarczy i przemysłowy który następuje od lat 1950
Od lat 1950 następują gwałtowne globalne procesy
A) :
- Akumulacji Plutonu
- Akumulacji betonu
- Akumulacji plastiku
- Akumulacji sadzy
B) :
- Wzrost zawartości tlenków azotu w lodzie na Grenlandii
- Wzrost temperatury oC
- Wzrost zawartości CO2
- Wzrost zawartości metanu (CH4)

???????????????????????

Usługi ekosystemowe – koncepcja związana z ekonomią ekologiczną i pojęciem kapitału naturalnego.

Definiowane są najczęściej jako wkład naturalnych ekosystemów w szeroko pojęty dobrobyt człowieka.
à dobra i usługi dostarczane przez cały ekosystem morski są równe ogólnoświatowemu dochodowi rocznemu
brutto, czyli ok. 1,8 bln $ US
à wędkarstwo, zależne od czystych wód, to:
- 25 mln wędkarzy
- 99 000 miejsc pracy
- 2 900 przedsiębiorstw zatrudniających 66 000 osób
- 12 900 sklepów zatrudniających 33 000 osób
- Roczny obrót – 5 mld EUR
- Europejskie Przymierze Wędkarzy twierdzi, że w Europie działa 8-10 mln rekreacyjnych wędkarzy morskich, a
obsługujący ich przemysł ma wartość 8-10 mld

Þ Usługi ekosystemów to korzyści, których środowisko dostarcza społeczeństwu i gospodarce

Þ Zdrowe, sprawnie funkcjonujące ekosystemy są podstawowym składnikiem biosfery i fundamentem
ludzkiego dobrostanu.
Þ Koncepcja usług ekosystemowych prezentuje nowe, bardziej antropocentryczne podejście, akcentujące
korzyści ekonomiczne dla społeczeństwa płynące z ochrony środowiska.
Þ Coraz więcej dowodów naukowych świadczy, że wraz z utratą różnorodności biologicznej możemy stracić
znacznie więcej niż tylko kilka gatunków zwierząt czy roślin. Zdegradowane ekosystemy tracą zdolność
 pełnienia funkcji, na których nam zależy – np. oczyszczania zanieczyszczonej wody, zagwarantowana
zapylania roślin uprawnych, minimalizowania skutków naturalnych katastrof czy ograniczania i buforowania
konsekwencji zmian klimatycznych.
Þ Dobre życie na wiele sposobów zależy od „usług” dostarczanych przez ekosystemy
Þ Zdrowa żywność którą jemy, woda którą pijemy, naturalne paliwa czy naturalne włókna to bezpośrednie
korzyści z przyrody. Ponadto, wykorzystujemy inne „dary natury” będące rezultatem skomplikowanych
procesów i interakcji, takich jak: tworzenie gleb, neutralizacja zanieczyszczeń, ochrona przed żywiołami (np.
wichury, powodzie) oraz stabilizacja klimatu Ziemi.
Þ Usługi ekosystemowe to wszystkie dobra i usługi natury, które są ważne dla życia człowieka

• Historia koncepcji
• Nadrzędne usługi ekosystemowe (ujęcie globalne):
o Rola klimatu
o Rola różnorodności biologicznej
o Rola gleb
o Rola zapylaczy
o Rola gatunków zwalczających szkodniki
• Usługi dostarczane przez poszczególne biomy:
o Morza i oceany
o Wody słodkie
o Lasy
o Obszary trawiaste

2001 – 2005
Cele:
Synteza dostępnych danych (zmiany ekosystemów w czasie 1950 – 2000)
- Globalna ocena stanu ekosystemów i świadczonych przez nie usług
- Projekcja trendów zmian j.w.
- Ocena konsekwencji zmian w ekosystemach dla jakości życia ludzi
Kto?
Ponad 1360 ekspertów – szeroki consensus

Rozwój koncepcji – najważniejsze projekty

à Milenijna ocena ekosystemów
Główne wyniki:
- 60% globalnych usług ekosystemowych ulega degradacji (m.in.)
o Dostarczanie wody pitnej
o Łowiska ryb
o Oczyszczanie wody i powietrza
o Regulacja lokalnego i regionalnego klimatu
o Przeciwdziałanie katastrofom naturalnym
o Ochrona przed szkodnikami
- Główne czynniki zmian:
o Zmiany limatu
o Degradacja siedlisk
o Obciążenie związkami biogennymi
- Główne strefy problemowe:
o Lasy tropikalne
o Rafy koralowe
o Tereny suche (pustynnienie)

à TEEB – ekonomia ekosystemów i bioróżnorodności

- Inicjatywa (2007; konferencja państw G8+5; Poczdam):
 o Globalne korzyści ekonomiczne z różnorodności biologicznej?
o Koszty utraty różnorodności biologicznej vs. Koszty efektywnej jej ochrony?
- Cel nadrzędny – „making nature’s values visible”
o I. rozpoczynać wartości bioróżnorodności i usług ekosystemowych
o II. Wyrazić w języku ekonomii – wyceny usług ekosystemowych
o III. Uwzględnić (np. w formie płatności za usługi ekosystemowe, subsydiów, podatków)
- Metody szacowania wartości z przyrody – schemat zastosowania
o Zyski z pozysku drewna wskutek intensywnej eksploatacji lasów

o Koszty skutków powodzi

o Koszty spadku zdolności transportowej rzek
o Koszty wzrostu zamulenia rzek i zbiorników
o Koszty pustynnienia
o Koszty spowodowane spadkiem przepływu wód
o Koszty spowodowane obniżeniem sumy opadów

à MAES – mapowanie i ocena ekosystemów i ich usług

Grupa robocza Komisji Europejskiej wspierająca działania Państw Członkowskiech, wynikające z zapisów Srategii
Róznorodności Biologicznej UE

à CICES – wspólna międzynarodowa klasyfikacja usług ekosystemowych

Cel: opracowanie systematycznej klasyfikacji usług ekosystemowych m.in. do celów wyceny usług

à IPBES – międzyrządowa platforma ds. bioróżnorodności i usług ekosystemowych

Niezależne ciało międzyrządowe zajmujące się (m.in.):
o Wypracowywaniem narzędzi umożliwiających uwzględnianie usług ekosystemowych w procesach
decyzyjnych
o Identyfikacja luk w wiedzy nt. usług ekosystemowych i odpowiadania na zapotrzebowanie zgłaszane przez
rządy państw, ekspertów i innych grup interesu
o Tworzeniem wyczerpujących raportów dotyczących stanu poszczególnych usług
Wybrane wyniki:
o Wartość rocznej globalnej produkcji żywności zależnej od zapylaczy = $ 577 mld (wzrost o 300% w ciągu
ostatnich 50 lat)
o Prawie 90% dzikich roślin kwitnących jest zależna od aktywności zapylaczy
o 16% zapylaczy-kręgowców jest zagrożona wyginięciem
o Postulaty wspierania rolnictwa zrównoważonego i tradycyjnego (płodozmian, pszczelarstwo, ograniczenie
użycia pestycydów)

à natura 2000
Jest podstawą polityki Unii Europejskiej w zakresie ochrony przyrody. Strategicznym celem jest: „przyczynienie się
do zapewnienia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjących roślin i
zwierząt na europejskim terytorium Państw Członkowskich”

Klasyfikacja i przykłady usług ekosystemów

• Podstawowe (siedliskowe
o Tworzenie gleby
o Fotosynteza i produkcja pierwotna
o Cykl biogeochemiczny (obieg azotu, węgla, siarki, fosforu i in.)
o Cykl hydrologiczny
• Zaopatrujące
o Żywność (produkty zwierzęce i roślinne, miód, zioła)
o Woda
o Leki
o Trwałe materiały (drewno, włókna naturalne)
 o Paliwa
o Produkty przemysłowa (tłuszcze, oleje, wosk, guma, perfumy, barwniki)
o Wzór do stworzenia analogicznych substancji syntetycznych
o Zasoby genetyczne
• Regulacyjne
o Regulacja klimatu
o Neutralizacja i rozkład odpadów
o Oczyszczanie gleb, powietrza i wody
o Kontrola erozji
o Procesy przenoszenia (np. zapylanie roślin)
o Ochrona przed promieniowaniem UV
o Łagodzenie ekstremów pogodowych
o Kontrola rozprzestrzeniania się zarazków
• Kulturowe
o Rekreacja, turystyka, funkcja estetyczna i edukacyjna
o Inspiracja kulturowa, intelektualna, duchowa
o Spokój, wyciszenie, relaksacja
o Budowanie więzi społecznych, powiązanie z miejscem

Usługi ekosystemów:
• Podstawowe
o Obieg pierwiastków
o Tworzenie gleby
o Produkcja pierwotna
o …
• Zaopatrujące/zaopatrzeniowe – wszystkie wytwory organizmów żywych wykorzystywane przez człowieka
jako źródło pożywienia, materiałów bądź energii
o Żywność
o Woda
o Drewno i włókna
• Regulacyjne/utrzymujące - formy mediacji bądź moderacji otaczającego środowiska na korzyść człowieka
dokonywane przez organizmy żywe
o Regulacja klimatu
o Regulacja sływu wód
o Kontrola zarazków
o Oczyszczanie wód
• Kulturowe – wszystkie niematerialne (zazwyczaj niekonsumpcyjne) wytwory ekosystemów, które wpływają
na fizyczną i psychiczną kondycję człowieka
o Estetyczna
o Duchowa
o Edukacyjna
o Rekreacyjna
Sekcja wg CICES Funkcje ekosystemów Usługa ekosystemowa Dobra/korzyści ekosystemowe
Zaopatrzeniowe • Produkcja • Rośliny uprawne • Zebrane plony, chleb etc.
pierwotna +
jadalność
poszczególnych
części roślin
• Wody pitne
• Magazynowanie i (powierzchniowe • Woda w wodociągu,
zatrzymywanie lub podziemne) butelkowama
wody
 Regulacyjne i • Retencjonowanie • Kontrola erozji i • Redukcja kosztów
utrzymujące gleby w gromadzenia związanych z nadwyżką
ekosystemie osadów akumulacyjną w rzekach
m.in. przez
roślinność

• Regulacja • Regulacja • Redukcja kosztów

populacji na występowania związanych ze zniszczeniami
poziomie chorób plonów
troficznym
Kulturowe • Cechy • Fizyczne • Rekreacja
ekosystemów interakcje z
imożliwiające / przyrodą
zachęcające do
aktywnej
rekreacji
• Intelektualne
• Wartość interakcje z • Wiedza nt.
naukowa przyrodą ekosystemów/przyrody
ekosystemów

Usługi ekosystemów a jakość życia

(im grubsza strzałka, tym silniejszy wpływ; im jaśniejsza strzałka, tym mniejsza możliwość zastąpienia usługi
wytworami działalności człowieka)

Przykłady usług ekosystemów:

Dobra i usługi ekosystemowe w miastach
- Znaczenie przyrody w miastach dostrzegano od starożytności.
- Wykorzystywano w nich przede wszystkim estetyczną funkcję zieleni, ale również wodę.
- Ponieważ większość dawnych miast była ciasno zabudowana, często wewnątrz murów obronnych, dla zieleni
pozostawało bardzo mało miejsca.
- Od XVIII w. zmieniał się charakter miast, a drzewa stały się stałym elementem alei, bulwarów i promenad.
- Ograniczenie przestrzeni dla przyrody w miastach w XIX w., w wyniku rozwoju przemysłu, doprowadziło do
pogorszenia się warunków życia.
- W okresie powojennym coraz lepiej rozumiano znaczenie drzew dla jakości życia w miastach
Usługi świadczone przez drzewa w miastach:

Rola różnorodności biologicznej a usługi ekosystemowe:

àBioróżnorodność:
- Procesy ekologiczne
- Cechy funkcjonalne (np. wielkość)
- Struktury przyrodnicze (profile glebowe, mozaika siedlisk, martwe drewno)
- Zróżnicowanie genetyczne
- Bogactwo gatunkowe ‘
- Interakcje biotyczne (konkurencja, drapieżnictwo ztc.)
àutrata bioróżnorodności stanowi zagrożenie dla:
- Klimatu
- Biznesu
- Bezpieczeństwa i ochrony
- Bezpieczeństwa żywnościowego
- Zdrowia
- Zdrowia psychicznego i dobrostanu psychicznego
- Ludzi
- Sprawiedliwości
- Relacji międzypokoleniowych

Korzyści ekosystemowe: zapylanie

Utrzymanie właściwego stanu ochrony wrzosowisk jest ważne nie tylko z ekologicznego punktu widzenia, stanowi
również istotę utrzymania lokalnych pszczelarzy. Rozległe kwitnące wrzosowiska są miejscem żerowania pszczół
produkujących miód. Bez odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych (usuwanie drzew i krzewów) nastapi ekspansja
drzew, a lokalni producenci miodu stracą pracę. Poprzez udział w zachowaniu i utrzymaniu siedliska Natura 2000
hodowcy pszczół chronią podstawę swojej egzystencji. Ekologiczny miód wrzosowy jest ozankowany jako produkt
regionalny, co jest pomocne w uzyskaniu godziwych dochodów.

Dodatkowe korzyści i usługi ekosystemowe:

• Produkcja żywności à zdrowy, wysokiej jakości produkt regionalny à miód ekologiczny oraz inne produkty
pszczele
 • Produkcja naturalnych farmaceutyków à biochemiczne związki zawarte w miodzie
• Korzyści społeczne à promocja miodu wrzosowego à stworzenie produktu regionalnego à dochody à
podtrzymanie działalności specjalistycznej grupy społecznej – pszczelarzy, tym samym lokalnej społeczności
• Korzyści kulturowe à Organizacja festynu Miodu i Wina à zachowanie tradycji i zwyczajów lokalnych,
dziedzictwa kulturowego

23; od 2004r.; min 1000ha

Najstarszy park narodowy: Pieniński / Białowieski
Najmłodszy: Ujście Warty
Największy: Biebrzański 600km2
Najmniejszy: Ojcowski 21,5 km2
Tatrzański, Roztoczański, Pieniński, Karkonoski, Bieszczadzki, Biebrzański, Baiłowieski, Słowiński, Wigierski,
Magurski, Ojcowski, Poleski, Świętokrzyski

Natura 2000
Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej
Konwencja Berneńska o ochronie europejskiej fauny i flory oraz siedlisk przyrodniczych
Konwencja Ramsarska o ochronie mokradeł
Konwencja Bońska o ochronie gatunków migrujących
Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku i Morza Północnego ASCOBANS
Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie EIROBATS
Konwencja o międzynarodowym handlu zagrożonymi gatunkami CITES
Europejska Konwencja Krajobrazowa podpisana we Florencji 2000r
Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego
Konwencja Helsińska o ochronie Morza Bałtyckiego
Konwencja z Aarhus o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do
sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska
Konwencja z Espoo o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym
Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych
Porozumienie o ochronie wodniczki Acrocephalus paludicola o ochronie wędownych gatunk. Dzikich zwierząt
15

Ustawy o ochronie przyrody:

1. Ustawa o ochronie przyrody 16.04.2004
Art. 1 Ustawa określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajonrazu
Art. 2 ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz
odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody
2. Formy ochrony przyrody
3. Ogrody botaniczne, zoologiczne oraz ośrodki rehabilitacji zwierząt
4. Ochrona terenów zieleni i zadrzewień
5. Organy ochrony przyrody
6. Służby ochrony przyrody
7. Zwalczanie przestępst i wykroczeń na obszarach chronionych
8. Wykonywanie ochronie przyrody
9. Gospodarowanie zasobami i składnikami przyrody
10. Skutki prawne objęcia ochroną
11. Przepisy karne
12. Zmiany w przepisach obowiązujących
13. Przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe
Ustawa o ochronie przyrody wyróżnia następujące formy ochrony przyrody:

 parki narodowe,
 rezerwaty przyrody,
 parki krajobrazowe,
 obszary chronionego krajobrazu,
 obszary Natura 2000,
 pomniki przyrody,
 stanowiska dokumentacyjne,
 użytki ekologiczne,
 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
 ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Każda z form spełnia inną rolę w polskim systemie ochrony przyrody i służy innym celom, dlatego
charakteryzuje się odmiennym reżimem ochronnym oraz zakresem ograniczeń w użytkowaniu.

PARK NARODOWY

- obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi,

kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała
przyroda oraz walory krajobrazowe.

REZERWAT PRZYRODY

- obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i
siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i
składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi,
naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

PARK KRAJOBRAZOWY

- obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory
krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.

OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU

- obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych

ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i
wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych.

OBSZAR NATURA 2000

- obszary lądowe lub morskie objęte ochroną na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywy Ptasiej
Unii Europejskiej w celu zachowania najcenniejszych i coraz bardziej zagrożonych wymarciem
gatunków zwierząt i roślin Europy oraz ich siedlisk.

POMNIK PRZYRODY

- pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej,
naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami,
wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych
lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
STANOWISKO DOKUMENTACYJNE

- stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do

wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji
geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska
podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk
powierzchniowych i podziemnych;

- stanowiskami dokumentacyjnymi mogą być także miejsca występowania kopalnych szczątków roślin
lub zwierząt.

UŻYTEK EKOLOGICZNY

- UŻYTKAMI są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania

różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy
drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie
skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków
roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.

ZESPÓŁ PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWY

- fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory

widokowe lub estetyczne.

OCHRONA GATUNKOWA ROŚLIN, ZWIERZĄT I GRZYBÓW

- ochrona gatunkowa obejmuje okazy gatunków oraz siedliska i ostoje roślin, zwierząt i grzybów;

- ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko

występujących na terenie kraju lub innych państw członkowskich Unii Europejskiej rzadkich,
endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na
podstawie przepisów umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, gatunków
roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i
genetycznej.
Zagrożenia środowiskowe

Dr hab. Anna Jażdżewska

Katedra Zoologii Bezkręgowców
i Hydrobiologii
 Człowiek – najbardziej ekspansywny
gatunek na Ziemi
• Pierwszy miliard – ok. 1800 r.
• Drugi miliard – 1930 r.
• Trzeci miliard – 1960 r.
• Czwarty miliard – 1974 r.
• Piąty miliard – 1987 r.
• Szósty miliard – 1999 r.
• Siódmy miliard – 2011 r.
• Ósmy miliard – 2023 r.
• Dziewiąty miliard – 2037 r.
• Dziesiąty miliard – 2055 r.
https://www.worldometers.info/world-population/#pastfuture
Liczba ludności na świecie

https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/liczba-ludnosci-na-swiecie-statystyki-i-prognozy/ceep8qj
Najludniejsze kraje świata

https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/liczba-ludnosci-na-swiecie-statystyki-i-prognozy/ceep8qj
 Gęstość zaludnienia na świecie
według jednostek administracyjnych

©Kelly Duning, Global Goose

Wikimedia Commons/!KrzysiekBu!/CC-BY-SA 3.0

 Rolnictwo
• W stosunku do innych gałęzi gospodarki umożliwia
2-4x wzrost dochodów najbiedniejszych ludzi
• Stanowi dochody 65% ludzi ubogich (<3,1 $/dzień)
• Odpowiada za 4% globalnego
PKB (do 25% w niektórych
krajach rozwijających się)

Fot. A. Jażdżewska
 Udział rolnictwa w gospodarce
W procentach W milionach dolarów
1. Sierra Leone – 60,7% 1.Chiny – 1833590 mln $
2. Somalia – 60,2% 2.Indie – 1458996 mln $
3. Czad – 52,3% 3.Indonezja – 445250 mln $
4. Gwinea-Bissau – 50% 4.Pakistan – 258884 mln $
5. Komory – 47,7% 5.Nigeria – 236531 mln $
Polska – 2,4% Polska – 27024 mln $
Singapur, Makau, Monako, mmmmmmmmmmmmmmmmm
Gibraltar – 0% m
 Światowy dochód z upraw
• Ryż – 332 mld $ (35% - Chiny)
• Kukurydza – 192 mld $ (32,5% - Chiny)
• Pszenica – 168 mld $ (30% - Chiny)
• Soja – 107 mld $ (38% - USA)
• Ziemniaki – 92,7 mld $ (35% - Chiny)

Fot. A. Jażdżewska
Uprawy rolne na świecie – zboża
 Ryż Kukurydza
Oryza sativa Zea mays

Fot. Gaurav Dhwaj Khadka Fot. Christian Fischer

Pszenica Żyto
zwyczajna Secale cereale
Triticum
aestivum

©User:Bluemoose Fot. A. Jażdżewska

 Soja Groch
Glycine max Pisum sativum

Fot. H. Zell

Trzcina
Fasola cukrowa
Phseolus sp. Saccharum
officinarum

Fot. Rasbak Fot. Ton Rulkens

 Palma
olejowa Rzepak
Elaeis Brassica napus
guineensis var. napus

©donyanedomam Fot. A. Jażdżewska

Ziemniak Pomidor
Solanum Solanum
tuberosum lycopersicum

Fot. Rasbak Fot. A. Jażdżewska

 Światowy dochód z hodowli
• Świnia (mięso) – 280 mld $ (60% - Chiny)
• Krowa (mięso) – 269 mld $ (20% - USA)
• Krowa (mleko) – 238 mld $ (14,5% - USA)
• Kura (mięso) – 192 mld $ (14% - USA)
• Kura (jaja) – 93,6 mld $
(28% - Chiny)
Światowa produkcja mięsa
Całkowita produkcja mięsa Produkcja wołowiny

Produkcja wieprzowiny Produkcja drobiu

Konsumpcja mięsa na świecie
Wpływ produkcji rolnej na środowisko
Emisja gazów cieplarnianych
Zagospodarowanie przestrzeni
Wykorzystanie ziemi w rolnictwie
 Problem oleju palmowego
• Bardzo szeroko wykorzystywany –
przemysł spożywczy,
kosmetyczny, żywienie zwierząt, ©WWF-Malaysia/Mazidi Abd Ghani

„biogaz”
• 85% globalnego zapotrzebowania
– Indonezja i Malezja
Problem oleju palmowego

Fot. A. Jażdżewska Fot. A. Jażdżewska

Fot. A. Jażdżewska
Użycie nawozów sztucznych
 Rybołówstwo
• Ok. 60 mln ludzi na świecie jest zatrudniona
w rybołówstwie (głównie kraje rozwijające się)
• W 2016 r. pokarm rybny stanowił 20% białka
dla ok. 3,2 mld ludzi
• 90% - morskie,
10% - słodkowodne
Fot. A. Jażdżewska
Połowy oraz konsumpcja ryb
i owoców morza
Połowy vs. akwakultury
 Rybołówstwo i akwakultury –
zagrożenia
• Rybołówstwo
– Przełowienie
– Przyłów
• Akwakultury
– Konieczność dostarczenia pożywienia dla hodowli
– Zanieczyszczenie wód
Eksploatacja zasobów ryb
 Status populacji poławianych ryb

Palomares et al. 2020. Fishery biomass trends of exploited fish populations in marine ecoregions,
climatic zones and ocean basins. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 243, 106896.
 Połowy w polskiej części Bałtyku
Szprot
Sprattus
©Ocean Dragon
sprattus

Śledź
Clupea
harengus
©SeaChoice.org

Dorsz
Gadus
http://www.seaaroundus.org morhua
©The Fish Site
 Najbardziej przełowiony gatunek
na świecie
• Sardela peruwiańska – Engraulis
ringens – Pd-Wsch. Pacyfik
• Wody przybrzeżne do 50 m
• Długość 20 cm, długość życia – 3 lata
• Rekord połowów – 1971 r. –
13 059 900 ton, później gwałtowny
spadek wielkości populacji
 Przyłów
• Przypadkowe połowy gatunków nie będących
celem połowu
– Ryby
– Żółwie
– Ptaki morskie
– Ssaki morskie
©Michel Gunther/WWF-Canon
 Akwakultury – zagrożenia
• Pożywienie dla gatunków hodowlanych (połowy)
• Zanieczyszczenia – fekalia, niezjedzone resztki
pokarmu, antybiotyki, substancje wzrostowe
• Ucieczki
z hodowli

Fot. A. Jażdżewska Fot. A. Jażdżewska

 Wydobycie i przemysł
• Ich rozwój związany z wzrostem
gospodarczym, ale przemysł wydobywczy
może obejmować również kopalnie w krajach
rozwijających się

©Hasco Photo: Reuters

 Rozwój przemysłu
• Rewolucja przemysłowa 1760-1840 r.
• II rewolucja przemysłowa – druga połowa
XIX w – początek XX w – nowe rozwiązania
techniczne – silnik gazowy, automatyzacja
procesów produkcyjnych
• III rewolucja przemysłowa – Digital Revolution – wykorzystanie
technologii informatycznej
• IV rewolucja przemysłowa – Industry 4.0 – rozwój digitalizacji
w procesach produkcyjnych
 Udział przemysłu w gospodarce
W procentach W milionach dolarów
1. Angola – 61,4% 1. Chiny – 9400050 mln $
2. Kuwejt – 58,7% 2. USA – 3722590 mln $
3. Mariany Północne – 58,1% 3. Indie – 2179020 mln $
4. Timor-Leste – 56,7% 4. Japonia – 1638343 mln $
5. Brunei – 56,6% 5. Indonezja – 1332500 mln $
Polska – 40,2% Polska – 452652 mln $
Gibraltar – 0% Gibraltar – 0%
 Urbanizacja
• 2017 r. – 55% wszystkich ludzi żyje na
terenach zurbanizowanych
 Zagrożenia wynikające
z przemysłu i urbanizacji
 Zanieczyszczenie powietrza
• Gazy i pary związków
chemicznych
• Drobne kropelki cieczy
• Drobne ciała stałe (w tym
pyły zawieszone)
• Mikroorganizmy
 Konsekwencje
• Efekt cieplarniany
 Konsekwencje
• Efekt cieplarniany
• Smog
• Problemy zdrowotne
Fot. Andrzej Banaś

• Kwaśne deszcze

©Lovecz
 Zagrożenie wód
• Zanieczyszczenie wód
i gospodarka ściekowa
• Obniżenie poziomu wód
podziemnych i powierzchniowych
• Podgrzewanie wód

Fot. Monika Lamęcka-Pasławska Fot. Stanisław Kowalczuk/EAST NEWS

Gleba i zagospodarowanie przestrzeni
• Zanieczyszczenie gleb
• Zmiana zagospodarowania
przestrzennego – fragmentacja
siedlisk, przecinanie korytarzy
ekologicznych, wprowadzanie
gatunków obcych
Gleba i zagospodarowanie przestrzeni
• Gospodarka odpadami
• Miejskie wyspy ciepła
for. Mark Tipple, Sarah Lee // Caters News Agency

NASA/Goddard Space Flight Center Scientific Visualization Studio

 Katastrofy/wypadki
• Źródło naturalne – wulkanizm, trzęsienia ziemi (tsunami),
powodzie, wichury
• Działalność człowieka – awarie, celowe działania
• Gwałtowne i duże zanieczyszczenie powietrza, wód, gleby
©The Siberian Times/Twitter

Fot. Łukasz Indrzejczak