Nghề kim hoàn làng Định Công

Nghề kim hoàn làng Định Công là một trong số ít nghề cổ của đất Thăng Long còn
tồn tại cho đến ngày nay.
“Lĩnh hoa Yên Thái, đồ gốm Bát Tràng, thợ vàng Định Công, thợ đồng Ngũ Xã” là tứ
trụ tinh hoa của làng nghề Thăng Long xưa. Nghề kim hoàn làng Định Công là một
trong số ít nghề cổ của đất Thăng Long còn tồn tại cho đến ngày nay.
Làng Định Công nằm bên bờ sông Tô Lịch, nay thuộc phường Định Công, quận
Hoàng Mai. Theo sử sách ghi lại, làng nghề Định Công nổi tiếng với nghề chạm

khắc vàng, bạc. Vào thời vua Lý Nam Đế, có ba anh em họ Trần là Trần Hoà, Trần
Điện và Trần Điển sinh sống tại làng. Trong thời gian chạy loạn, ba anh em tình cờ
học được nghề làm đồ vàng, bạc. Từ đó, ba ông truyền dạy nghề cho dân trong
làng, làm nên tiếng tăm cho sản phẩm vàng, bạc Định Công. Để tỏ lòng biết ơn
người dân ở đây xưng tụng các ông là tổ nghề, lập đền thờ tại số 51 Hàng Bạc (Hà
Nội) và tổ chức lễ giỗ tổ vào ngày 12 – 2 âm lịch hàng năm.
Vào thời kỳ chiến tranh loạn lạc, cuộc sống gặp nhiều khó khăn nên người dân
trong làng di tản khắp nơi, người thì bỏ nghề tìm việc khác mưu sinh. Làng nghề
kim hoàn Định Công vì thế mà đứng trước nguy cơ mai một dần. Mãi đến năm
1990 nghệ nhân Quách Văn Trường và cháu trai Quách Văn Hiểu mới quay lại khôi
phục nghề truyền thống và duy trì cho tới tận bây giờ.

Theo tài liệu ghi chép lại thì đồ vàng bạc do người làng Định Công chế tác vô cùng
tinh xảo, nổi tiếng nhất đất Thăng Long. Người dân còn rủ nhau ra phường Đông
Các nay là phố Hàng Bạc để hành nghề, giao lưu với các thợ bạc Đồng Sâm (Thái
Bình) và thợ bạc Châu Khê (Hưng Yên). Thợ kim hoàn Định Công ai có vốn thì mở
cửa hàng buôn bán trang sức mỹ nghệ cho giới nhà giàu, quan lại; ai không có vốn
thì đi làm thuê cho các cửa hàng. Sự ra đời của nghề kim hoàn Định Công góp
phần phổ biến thương hiệu phố vàng bạc mỹ nghệ cho Hàng Bạc. Đền thờ tổ đặt ở
đây cũng chính là vì vậy.

Theo chia sẻ của nghệ nhân Quách Văn Trường thì đặc thù nghề kim hoàn Định
Công cũng là yêu cầu với những người theo nghề đó là phải nắm chắc 4 kỹ thuật:
Trơn, đấu, đậu, chạm. Trơn là công đoạn định hình hình dạng mẫu sản phẩm,
đúng tiêu chuẩn và đúng các thông số. Đấu là bắt tay vào lắp ráp các chi tiết thành
sản phẩm hoàn chỉnh sao cho ăn khớp và cân đối. Chạm là bước khắc, vẽ hoa văn
họa tiết lên bề mặt sản phẩm. Đậu là kỹ thuật kéo khối bạc thành các sợi mảnh,
nhỏ như sợi tóc và vẽ hoa văn sau đó cuốn vào trang trí cho các họa tiết như cánh
hoa, cánh bướm, động vật,… Đậu bạc được làm thủ công hoàn toàn bằng tay,
không có sự can thiệp của máy móc; đậu phải đều tay, hàn nuột, không để lại vết,
từng chi tiết phải hài hòa rõ nét sống động. Sản phẩm cuối cùng phải thật sự là
một tác phẩm nghệ thuật đáp ứng được cả phần nhìn hay giá trị thẩm mỹ và giá
trị sử dụng. Bạc dùng để đậu phải là bạc ta nguyên chất. Kỹ thuật đậu của các thợ
kim hoàn Định Công tinh xảo đến mức không bao giờ trộn lẫn với bất cứ làng nghề
nào khác và qua bao nhiêu năm vẫn luôn giữ được chất riêng.
Các sản phẩm kim hoàn Định Công từng nức tiếng khắp đất Thăng Long xưa.
Thời xưa, làng nghề kim hoàn Định Công có các họ nghề nổi tiếng như Mai, Lê,
Quách, Trần, Nguyễn,… Trong đó, họ Quách chuyên về đậu bạc; họ Trần, Mai
chuyên về vàng. Xong đến thời điểm hiện tại chỉ còn duy nhất hai nghệ nhân nhà
họ Quách là máu lửa với nghề và duy trì sản xuất thường xuyên. Với 4 thế hệ theo
nghề đậu bạc, họ Quách là nhân chứng sống cho sự thăng trầm trong nghề kim
hoàn ở Định Công. Các ông nhớ lại, thời kỳ bao cấp đất nước còn vô cùng khó
khăn về mọi mặt nhất là kinh tế nên vàng bạc bị Nhà nước quản lý chặt chẽ. Người
dân trong làng phải thay thế vàng bạc bằng nguyên liệu đồng, mà cũng chỉ được
lấy từ những chiếc quạt hay công tơ. Có những thời gian nguyên liệu khan hiếm,
thị trường đầu ra hạn chế nên nhiều người phải bỏ nghề. Sau này đất nước phát
triển, văn hoa phương Tây du nhập, các thanh niên lớp kế cận không còn mặn mà
với nghề truyền thống mà đi theo những công việc có mức lương cao tiền đồ sáng
lạn hơn. Nghề đậu bạc cứ dần rơi rụng… Những cúp vàng, giải thưởng, danh hiệu
trong từng ấy năm của các nghệ nhân kim hoàn Định Công cũng không thể khỏa
lấp nỗi lo lắng mất nghề của các bậc tiền bối nơi đây. Gặp gỡ anh Quách Phan
Tuấn Anh, truyền nhân và cũng là con trai út của nghệ nhân Quách Văn Trường,
anh cho hay mặc dù bản thân đã hoàn thành 2 bằng Đại học nhưng vẫn chọn nghề
đậu bạc, tuy bấp bênh nhưng nó là linh hồn của gia đình bao nhiêu lâu nay. Mà
thật ra, nhu cầu rất nhiều nhưng thiếu thợ, nhiều lúc hợp đồng đến tận tay cũng
không dám đặt bút kí. Thu nhập cũng phải là quá thấp, một sản phẩm có thể lên
tới cả chục triệu đồng với công sức 1 tháng bỏ ra cho khoảng 6 thợ

A
nh Tuấn Anh – truyền nhân đời thứ tư của họ Quách ở Định Công.

Năm 2005, UBND quận Hoàng Mai phối hợp với Liên minh Hợp tác xã Việt Nam tổ
chức lớp dạy nghề miễn phí cho 30 học viên trong vòng 3 tháng, hoạt động này
nhằm thể hiện sự quan tâm và mong muốn duy trì nghề đậu bạc ở Định Công. Tuy
nhiên, bài toán vẫn chưa được giải quyết triệt để bởi theo như anh Tuấn Anh thì
mỗi năm chỉ có 1 lớp, nếu học viên muốn theo đuổi nghề phải tự bỏ tiền túi ra học
tiếp. Với nghề đậu bạc, muốn thành nghề phải mất ít nhất vài năm chứ đừng nói
đến 3 tháng. Bản thân anh trong quá trình nối nghiệp cũng gặp không ít khó khăn,
nhiều lần chán nản muốn bỏ cuộc, may mà nhận được sự động viên truyền động
lực của gia đình. Riêng nghệ nhân Quách Văn Hiểu cho hay, gia đình vẫn luôn mở
rộng cửa đón những học viên về học nghề miễn phí nhưng kết quả rất ít người
kiên trì. Với những giá trị lịch sử và văn hóa từ ngàn năm nay, sẽ thật buồn nếu
như làng nghề kim hoàn Định Công chỉ còn là danh xưng. Các cơ quan nhà nước
cùng với dân làng cần vạch ra con đường đi lâu dài và bền vững cho nghề kim
hoàn nơi đây. Bởi thực tế cho thấy, tiềm năng kinh tế còn rất nhiều, chỉ là chưa
khai thác triệt để mà thôi. Bề dày kinh nghiệm cùng truyền thống là lợi thế rất lớn
với Định Công, hy vọng trong tương lai chúng ta vẫn còn được chiêm ngưỡng thật
nhiều mẫu trang sức mỹ nghệ đẹp trứ danh nơi đây.