TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM

KHOA: VĂN HÓA – DU LỊCH

----------

NGUYỄN THỊ KHÁNH LY

NGHIÊN CỨU TIỀM NĂNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT

TRIỂN DU LỊCH TẠI CÁC ĐIỂM TÂM LINH
THUỘC THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Quảng Nam, tháng 5 năm 2016

 BẢN ĐỒ, LƯỢC ĐỒ

Bản đồ: Bản đồ hành chính thành phố Đà Nẵng

Lược đồ: Các điểm du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng
 DANH MỤC BIỂU ĐỒ, BẢNG SỐ LIỆU

BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 1: Lượt khách đến Ngũ Hành Sơn năm 2015

Biểu đồ 2: Doanh thu du lịch tại thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2011 - 2015

BẢNG SỐ LIỆU

Bảng 1: Tỷ lệ phần trăm du khách biết đến những điểm du lịch tâm linh tại
thành phố Đà Nẵng qua các kênh thông tin

Bảng 2: Lượng khách đến và thời gian lưu trú qua các năm tại Đà Nẵng

Bảng 3: Một số đánh giá về hệ thống các cơ sở lưu trú, nhà hàng chay tại thành
phố Đà Nẵng

Bảng 4: Một số đánh giá về hệ thống đường xá tại thành phố Đà Nẵng

Bảng 5: Mức độ cảm nhận của du khách về hướng dẫn viên ở những điểm du lịch tâm
linh

Bảng 6: Mức độ cảm nhận của du khách về sản phẩm lưu niệm tại những điểm
du lịch tâm linh
 DANH MỤC PHỤC LỤC

Phục lục 1: Phiếu điều tra

Phục lục 2: Hệ thống những di tích được xếp hạng cấp quốc gia và cấp thành
phố tại Đà Nẵng

Phục lục 3: Hình ảnh về tiềm năng du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng
 MỤC LỤC

A. MỞ BÀI ................................................................................... Error! Bookmark not defined.

1.Lý do chọn đề tài ....................................................................... Error! Bookmark not defined.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 2
2.1. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................................. 2
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................................. 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................................. 2
4.1. Phương pháp thu thập và tổng hợp tài liệu .............................................................................. 2
4.2. Phương pháp điền dã.................................................................................................................. 2
4.3. Phương pháp phỏng vấn, điều tra xã hội học .......................................................................... 3
4.4. Phương pháp bản đồ .................................................................................................................. 3
5. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................................................ 3
6. Đóng góp của đề tài....................................................................................................................... 4
B. NỘI DUNG ................................................................................................................................... 5
Chương1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN PHÁT TRIỂN DU LỊCH TÂM LINH ....... 5
1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................................................... 5
1.1.1. Một số vấn đề liên quan đến hoạt động du lịch.................................................................... 5
1.1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ..................................................................................................... 5
1.1.1.2. Phân loại loại hình du lịch ................................................................................................... 7
1.1.2. Một số vấn đề liên quan đến du lịch tâm linh....................................................................... 8
1.1.2.1. Khái niệm tâm linh và hoạt động tâm linh ........................................................................ 8
1.1.2.2. Quan niệm du lịch tâm linh................................................................................................. 8
1.1.2.3. Đặc điểm của du lịch tâm linh .......................................................................................... 10
1.1.2.4. Tài nguyên du lịch tâm linh .............................................................................................. 11
1.1.2.5. Vai trò của du lịch tâm linh ............................................................................................... 11
1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động phát triển du lịch tâm linh ...................................... 12
1.2.1. Sản phẩm du lịch tâm linh .................................................................................................... 12
1.2.2. Khách du lịch với mục đích tâm linh .................................................................................. 14
1.2.3. Cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ du lịch tâm linh .............................................................. 14
1.2.4. Các chính sách tôn giáo, tín ngưỡng của Đảng và Nhà nước ........................................... 15
1.3. Cơ sở thực tiễn .......................................................................................................................... 15
1.3.1. Tình hình phát triển du lịch tâm linh trên thế giới.............................................................. 15
1.3.2. Tình hình phát triển du lịch tâm linh ở Việt Nam .............................................................. 17
Chương 2 : TIỀM NĂNG VÀ THỰC TRẠNG DU LỊCH TÂM LINH TẠI THÀNH PHỐ
ĐÀ NẴNG ....................................................................................................................................... 19
2.1. Khái quát về thành phố Đà Nẵng............................................................................................ 19
2.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................................................. 19
2.1.1.1. Vị trí địa lý, giới hạn .......................................................................................................... 19
2.1.1.2. Diện tích .............................................................................................................................. 19
2.1.1.3. Địa hình............................................................................................................................... 20
2.1.1.4. Khí hậu ................................................................................................................................ 20
2.1.1.5. Thủy văn ............................................................................................................................. 21
2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ..................................................................................................... 21
2.1.3. Lịch sử vùng đất Đà Nẵng ................................................................................................... 25
2.1.4. Đặc điểm dân cư, văn hóa .................................................................................................... 26
2.1.4.1. Đặc điểm dân cư ................................................................................................................ 26
2.1.4.2. Đặc điểm văn hóa............................................................................................................... 27
2.2. Tiềm năng du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng .............................................................. 29
2.2.1. Hệ thống công trình kiến trúc tôn giáo................................................................................ 29
2.2.1.1. Chùa chiền .......................................................................................................................... 29
2.2.1.2. Nhà thờ................................................................................................................................ 34
2.2.1.3. Đền thánh Cao Đài............................................................................................................. 35
2.2.2. Đình làng................................................................................................................................ 36
2.2.3. Các lễ hội gắn liền với tôn giáo, tín ngưỡng....................................................................... 37
2.2.4. Các sản phẩm phi vật chất khác........................................................................................... 44
2.3. Thực trạng du linh tâm linh Đà Nẵng .................................................................................... 47
2.3.1. Thực trạng hoạt động kinh doanh du lịch ........................................................................... 47
2.3.1.1. Thực trạng tổ chức tuyến, điểm du lịch tâm linh ............................................................ 47
2.3.1.2. Khách du lịch..................................................................................................................... 48
2.3.1.3. Doanh thu............................................................................................................................ 51
2.3.1.4. Thời gian lưu trú................................................................................................................. 53
2.3.2. Thực trạng đầu tư du lịch ................................................................................................... 54
2.3.2.1. Cơ sở vật chất du lịch ........................................................................................................ 54
2.3.2.2. Cơ sở hạ tầng .................................................................................................................... 55
2.3.2.3. Nguồn nhân lực phục vụ du lịch....................................................................................... 56
2.3.3. Tổ chức hoạt động du lịch.................................................................................................. 57
2.3.3.1. Tình hình đầu tư, xúc tiến, quảng bá ................................................................................ 57
2.3.3.2. Sản phẩm hàng lưu niệm................................................................................................... 58
Chương 3: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH TÂM LINH TẠI THÀNH PHỐ ĐÀ
NẴNG .............................................................................................................................................. 59
3.1. Cơ sở xây dựng giải pháp ........................................................................................................ 59
3.1.1. Căn cứ vào quan điểm phát triển du lịch tâm linh ở Việt Nam ........................................ 59
3.1.2. Căn cứ vào quan điểm, định hướng phát triển du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng 59
3.2. Giải pháp phát triển du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng............................................... 61
3.2.1. Tăng cường công tác quản lý, quy hoạch phát triển du lịch tâm linh .............................. 61
3.2.2. Về công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực................................................................ 63
3.2.3. Đẩy mạnh xúc tiến thị trường, quảng bá hình ảnh............................................................. 64
3.2.4. Đầu tư cơ sở vật chất - hạ tầng phục vụ du lịch tâm linh .................................................. 65
3.2.5. Giải pháp sản phẩm du lịch tâm linh ................................................................................... 67
C. KẾT LUẬN................................................................................................................................. 69
D. TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................................ 71
E. PHỤ LỤC .................................................................................................................................... 74
 A. MỞ BÀI

1. Lý do chọn đề tài

Trong xu thế phát triển toàn cầu hiện nay, du lịch là một hiện tượng xã hội phổ
biến và ngày càng có vai trò quan trọng trong đời sống con người. Trải qua nhiều giai
đoạn lịch sử, khách du lịch lựa chọn nhiều “mốt” du lịch hay xu hướng du lịch như du
lịch văn hóa - lịch sử, du lịch sinh thái, du lịch mice…Hiện nay, trào lưu du lịch tâm linh
mới nổi lên, đang hình thành và dần trở thành xu hướng lựa chọn du lịch của du khách.
Khi cuộc sống vật chất ngày càng đầy đủ, cuộc sống xô bồ, bon chen và náo nhiệt. Con
người trở nên căng thẳng, mệt mỏi, áp lực, điều họ muốn là tìm đến một nơi thanh tịnh,
muốn được giải tỏa, thanh thản, tạm quên đi những phiền toái đời thường để tận hưởng
cái đẹp trong cuộc sống.

Đối với một quốc gia có nền văn hóa đa dạng như Việt Nam, có đủ tiềm năng để
phát triển loại hình du lịch này. Hằng năm, tại các trung tâm Phật giáo, Công giáo, các
khu tâm linh, các lễ hội tôn giáo - tín ngưỡng trên cả nước đã thu hút đông đảo khách du
lịch đến tham quan và cầu nguyện.

Nằm ở miền Trung Việt Nam, Đà Nẵng không chỉ là trung tâm kinh tế, chính trị
mà còn là điểm đến hấp dẫn bởi những danh thắng, di tích lịch sử - văn hóa, những bãi
biển đẹp cùng với nụ cười thân thiện của con người nơi đây. Đặc biệt với hệ thống những
công trình kiến trúc tôn giáo – tín ngưỡng, những lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa địa
phương là những thuận lợi để phát triển du lịch tâm linh tại Đà Nẵng. Dù có rất nhiều
thuận lợi như vậy, nhưng trên thực tế, du lịch tâm linh ở Đà Nẵng vẫn chưa khai thác và
phát huy được lợi thế để “lôi kéo” khách du lịch, chưa phát triển đúng tiềm năng. Vì vậy,
việc làm rõ tiềm năng, thực trạng và từ đó đưa ra giải pháp phát triển du lịch tâm linh ở
thành phố Đà Nẵng là vấn đề cấp thiết hiện nay.

Xuất phát từ tính thiết thực của vấn đề và cùng với đam mê tìm hiểu những giá trị
văn hóa - tâm linh ở khắp nơi, nhất là ở thành phố Đà Nẵng. Tác giả đã chọn đề tài
“Nghiên cứu tiềm năng và giải pháp phát triển du lịch tại các điểm tâm linh thuộc
thành phố Đà Nẵng” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp.

1
 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cở sở lý luận và thực tiễn phát triển du lịch tâm linh, tác giả tiến hành nghiên
cứu những tiềm năng, hiện trạng du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng. Từ đó, đưa ra
một số giải pháp phát triển du lịch tâm linh cho thành phố.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện mục đích nghiên cứu trên, đề tài cần phải giải quyết các nhiệm vụ sau:

- Tổng quan một số cơ sở lý luận về loại hình du lịch tâm linh.

- Nghiên cứu tiềm năng và thực trạng du lịch văn hóa tâm linh tại Đà Nẵng. Phân tích
tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản phẩm du lịch văn hóa tâm linh tại đây.

- Đưa ra một số giải pháp nhằm phát triển du lịch văn hóa tâm linh Đà Nẵng, góp
phần đưa du lịch trở thành ngành kinh tế trọng điểm gắn với việc bảo tồn và phát huy các
giá trị di sản văn hóa tâm linh của thành phố.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Các điểm du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng.

- Phạm vi nghiên cứu: Địa bàn thành phố Đà Nẵng.

4. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện mục đích, nhiệm vụ của đề tài đặt ra, và giải quyết các luận điểm, tác
giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

4.1. Phương pháp thu thập và tổng hợp tài liệu

Đây là phương pháp nghiên cứu chính của đề tài. Dựa trên những tài liệu thu thập
được qua sách, báo, internet, luận văn,… tác giả đã tiến hành lựa chọn và xử lý có hệ
thống nhằm chắt lọc những thông tin cần thiết phục vụ cho nội dung đề tài.

4.2. Phương pháp điền dã

Để phục vụ cho việc nghiên cứu và đưa ra giải pháp phát triển du lịch tâm linh Đà
Nẵng có hiệu quả cao, tác giả tiến hành điền dã ở những điểm đến tâm linh tại Đà Nẵng
2
nhằm tìm hiểu đầy đủ và sâu sắc những giá trị của điểm đến cũng như cập nhật những
thông tin liên quan cần thiết. Đồng thời kiểm tra mức độ chính xác của số liệu đã thu thập
được.

4.3. Phương pháp phỏng vấn, điều tra xã hội học

Với phương pháp này, tác giả sử dụng phiếu điều tra và tiến hành phỏng vấn
những khách du lịch, người dân tại điểm du lịch, một số đơn vị lữ hành trên địa bàn thành
phố để lấy những thông tin cần thiết, thiết thực về làm nguồn tư liệu bổ ích phục vụ cho
việc nghiên cứu của đề tài.

4.4. Phương pháp bản đồ

Sau khi nghiên cứu tiềm năng, thực trạng du lịch tâm linh tại thành phố, tác giả tiến
hành xây dựng bản đồ tuyến, điểm du lịch kết nối các điểm du lịch tâm linh có ở Đà Nẵng
nhằm phục vụ cho mục đích du lịch.

5. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Trên thế giới, du lịch tâm linh đã phát triển, trong khi ở Việt Nam chỉ mới khai
thác trong những năm gần đây. Nên vấn đề nghiên cứu khảo sát về nó còn mang tính sơ
lược, chưa được quan tâm đúng mức. Hiện nay, vấn đề này đang được đưa vào quy hoạch
du lịch ở một số địa phương có những tiềm năng và giá trị để phát triển.

Trong lịch sử, đã có nhiều tác giả nghiên cứu về du lịch Đà Nẵng được thể hiện
qua những cuốn sách như:

Những cuốn sách “Quảng Nam Đà Nẵng” của Dương Văn Tâm; “Địa lý du lịch”
của Nguyễn Thị Minh Tuệ”; “Non nước Việt Nam”, “Việt Nam 63 tỉnh thành và các địa
danh du lịch”,… đã giới thiệu khái quát các điểm như Ngũ Hành Sơn, Bà Nà, Sơn Trà
dưới cái nhìn về địa danh du lịch thành phố Đà Nẵng.

Đặc biệt, trong “Tuyển tập những công trình nghiên cứu khoa học khoa lịch sử” có
bài viết “Ngũ Hành Sơn – một danh thắng tâm linh” do Tiến sĩ Lưu Trang thực hiện đã có
cái nhìn khá sâu sắc về giá trị và tiềm năng của điểm du lịch này.

3
 Thời gian gần đây đã có một loạt những bài viết, những công trình nói về du lịch
tâm linh và tiềm năng của địa phương như “Du lịch tâm linh ở Ngũ Hành Sơn – Đà
Nẵng”, “Hấp dẫn du lịch tâm linh Đà Nẵng” nhưng vẫn dừng lại ở việc khai thác tản mạn,
không đầy đủ và có hệ thống.

Ngoài ra, các chuyên viên du lịch của công ty du lịch Viet Da Travel khảo sát,
nghiên cứu thị trường và tài nguyên du lịch đã đưa vào hoạt động những tour du lịch tâm
linh đầu tiên đến các địa điểm nổi tiếng: chùa Linh Ứng – Núi Ngũ Hành Sơn, chùa Linh
Ứng – bán đảo Sơn Trà, chùa Linh Ứng – Bà Nà,…

Bên cạnh đó, phát triển du lịch tâm linh cũng được các nhà hoạch định, quản lý du
lịch nghiên cứu và đưa vào dự án phát triển thành một loại hình du lịch triển vọng của
thành phố.

Nhìn chung, những công trình nghiên cứu trên chưa làm nổi bật được những giá trị
và triển khai thành hệ thống các tài nguyên du lịch tâm linh một cách hoàn chỉnh để tạo
tiền đề cho sự phát triển. Tuy nhiên, những công trình trên là cơ sở ban đầu và làm tài liệu
tham khảo để tôi tìm hiểu và nghiên cứu một cách tốt nhất và có hiệu quả nhất.

6. Đóng góp của đề tài

Đề tài nghiên cứu góp phần hệ thống đầy đủ những giá trị và tiềm năng du lịch tâm
linh, từ đó, xây dựng những giải pháp phát triển du lịch tâm linh tại thành phố.

Những kết quả nghiên cứu đạt được của đề tài sẽ là nguồn tài liệu tham khảo hữu
ích cho khách du lịch, các hãng lữ hành và chính quyền thành phố Đà Nẵng đang quan
tâm đến loại hình du lịch này.

7. Bố cục đề tài
Đề tài khóa luận ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục… phần nội dung chính được
trình bày theo 3 chương như sau:

 Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn phát triển du lịch tâm linh

 Chương 2: Tiềm năng, thực trạng du lịch tại các điểm tâm linh thuộc thành phố Đà Nẵng

Chương 3: Giải pháp phát triển du lịch tại các điểm tâm linh thuộc thành phố Đà Nẵng

4
 B. NỘI DUNG

Chương1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN PHÁT TRIỂN DU LỊCH TÂM LINH

1.1. Cơ sở lý luận

1.1.1. Một số vấn đề liên quan đến hoạt động du lịch

1.1.1.1. Một số khái niệm cơ bản

- Du lịch
Theo viện sĩ Nguyễn Khắc Viện, “Du lịch là sự mở rộng không gian văn hóa của
con người”.
Trong các từ điển tiếng Việt, “Du lịch được giải thích là đi chơi cho biết xứ
người”.
Theo quan điểm của học giả Guer Freuler thì “Du lịch là quá trình hoạt động của
con người rời khỏi quê hương đến một nơi khác với mục đích chủ yếu là được thẩm nhận
những giá trị vật chất và tinh thần đặc sắc, độc đáo, khác lạ với quê hương, không nhằm
mục đích sinh lời được tính bằng đồng tiền”.
Còn học giả Azar nhận thấy “Du lịch là một trong những hình thức di chuyển tạm
thời từ một vùng này sang một vùng khác, từ một nước này sang một nước khác nếu
không gắn với sự thay đổi nơi cư trú hay nơi làm việc”.
Cho rằng du lịch không chỉ là hiện tượng di chuyển của cư dân mà phải là tất cả
những gì có liên quan đến sự di chuyển đó nên Kaspar đưa ra định nghĩa: “Du lịch là toàn
bộ những quan hệ và hiện tượng xảy ra trong quá trình di chuyển và lưu trú của con người
tại nơi không phải là nơi ở thường xuyên hoặc nơi làm việc của họ”.
Tuy nhiên, dưới con mắt của các nhà kinh tế, du lịch không chỉ là một hiện tượng
xã hội đơn thuần mà nó phải gắn chặt với hoạt động kinh tế. Học giả Kalfiotis cho rằng
“Du lịch là sự di chuyển tạm thời của cá nhân hay tập thể từ nơi ở đến một nơi khác nhằm
thỏa mãn nhu cầu tinh thần, đạo đức, do đó tạo nên các hoạt động kinh tế”.
Không chỉ các nhà kinh tế, các chuyên gia nghiên cứu về du lịch thuộc các lĩnh
vực khác nhau như địa lý cũng thấy yếu tố kinh tế là không thể thiếu được trong khái

5
niệm du lịch. Theo nhà địa lý học Michaud: “Du lịch là tập hợp những hoạt động sản xuất
và tiêu thụ phục vụ cho việc đi lại và ngủ lại ít nhất một đêm ngoài nơi ở thường ngày với
lý do giải trí, kinh doanh, sức khỏe, hội họp, thể thao hoặc tôn giáo.
Qua các định nghĩa trên có thể hình dung được sự biến đổi trong nhận thức về nội
dung thuật ngữ du lịch. Tác giả xin đơn cử hai khái niệm tiêu biểu để có thể có một cái
nhìn tổng quát nhất về du lịch:
Theo Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO), một tổ chức quốc tế trực thuộc Liên
Hợp Quốc, chịu trách nhiệm về những vấn đề liên quan đến du lịch của toàn thế giới, “Du
lịch là đi đến một một nơi khác xa nơi thường trú, để giải trí, nghỉ dưỡng trong thời gian
rỗi. Du lịch bao gồm tất cả mọi hoạt động của những người du hành, tạm trú, trong mục
đích tham quan, khám phá, và tìm hiểu, trải nghiệm hoặc trong mục đích nghỉ ngơi giải trí
thư giãn, cũng như mục đích hành nghề và những mục đích khác nữa, trong thời gian liên
tục nhưng không quá một năm, ở bên ngoài môi trường sống định cư, nhưng ngoại trừ
những mục đích kiếm tiền. Du lịch cũng là một dạng nghỉ ngơi năng động trong môi
trường khác hẳn nơi định cư”.
Theo Luật Du lịch Việt Nam ban hành năm 2005: “Du lịch là các hoạt động có liên
quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhằm đáp ứng
nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định
với mục đích giải trí, công vụ hoặc những mục đích khác ngoài mục đích kiếm tiền”.
- Khách du lịch
Theo luật du lịch (ban hành ngày 14 tháng 6 năm 2005): Khách du lịch là người đi
du lịch hoặc kết hợp đi du lịch, trừ trường hợp đi học, làm việc hoặc hành nghề để thu
nhập ở nơi đến. (điều 4, luật du lịch, 2005)
Khách du lịch được chia thành 2 nhóm: khách du lịch quốc tế và khách du lịch nội
địa.
Khách du lịch nội địa là công dân Việt Nam và người nước ngoài cư trú tại Việt
Nam đi du lịch trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam. (điều 34, luật du lịch, 2005)
Khách du lịch quốc tế là người nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài
vào Việt Nam du lịch và công dân Việt Nam, người nước ngoài cư trú tại Việt Nam ra
nước ngoài du lịch. (điều 34, luật du lịch, 2005)
6
 Khách du lịch là một trong bốn nhóm nhân tố chính tham gia vào quá trình diễn ra
hoạt động du lịch: khách du lịch, nhà cung ứng dịch vụ du lịch, cư dân tại địa phương và
chính quyền nơi đón khách du lịch.
Theo định nghĩa về du lịch được xác định tại hội nghị Liên Hợp Quốc về du lịch
năm 1963 ở Roma, khách du lịch là những người hội đủ 3 tiêu chuẩn:
- Người đi khỏi nơi cư trú thường xuyên của mình.
- Không phải theo đuổi mục đích kinh tế mà cụ thể là động cơ lao động kiếm tiền.
-Thời gian và khoảng cách từ nơi lưu trú đến nơi du lịch, thời gian kéo dài trong
khoảng 24h đến 1 năm.
1.1.1.2. Phân loại loại hình du lịch
Hoạt động du lịch có thể phân nhóm theo các nhóm khác nhau tuỳ thuộc tiêu chí
đưa ra. Hiện nay đa số các chuyên gia về du lịch Việt Nam phân chia các loại hình du lịch
theo các tiêu chí cơ bản như sau:
Phân chia theo môi trường tài nguyên: du lịch thiên nhiên, du lịch văn hoá.
Phân loại theo mục đích chuyến đi: du lịch tham quan, du lịch giải trí, du lịch nghỉ
dưỡng, du lịch khám phá, du lịch thể thao, du lịch lễ hội, du lịch tôn giáo, du lịch nghiên
cứu (học tập), du lịch hội nghị, du lịch thể thao kết hợp, du lịch chữa bệnh, du lịch thăm
thân, du lịch kinh doanh.
Phân loại theo lãnh thổ hoạt động: du lịch quốc tế, du lịch nội địa, du lịch quốc gia.
Phân loại theo đặc điểm địa lý của điểm du lịch: du lịch miền biển, du lịch núi, du
lịch đô thị, du lịch thôn quê.
Phân loại theo phương tiện giao thông: du lịch xe đạp, du lịch ô tô, du lịch bằng tàu
hoả, du lịch bằng tàu thuỷ, du lịch máy bay.
Phân loại theo loại hình lưu trú: khách sạn, nhà trọ, thanh niên, camping,
bungaloue, làng du lịch
Phân loại theo lứa tuổi du lịch: du lịch thiếu niên, du lịch thanh niên, du lịch trung
niên, du lịch người cao tuổi.
Phân loại theo độ dài chuyến đi: du lịch ngắn ngày, du lịch dài ngày.
Phân loại theo hình thức tổ chức: du lịch tập thể, du lịch cá thể, du lịch gia đình.
Phân loại theo phương thức hợp đồng: du lịch trọn gói, du lịch từng phần.
7
 1.1.2. Một số vấn đề liên quan đến du lịch tâm linh
1.1.2.1. Khái niệm tâm linh và hoạt động tâm linh
Một số nhân học, tâm lý học, khoa học xã hội cho rằng yếu tố tâm linh là một trong
bốn thuộc tính của con người, bên cạnh yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội. Đỗ Lai Thúy
cũng đã thừa nhận: “Con người là một thực thể đa chiều… Đó là bản chất sinh học, bản
chất xã hội và bản chất tâm linh. Ba bản chất này tạo thành chiều sâu, chiều rộng và
chiều cao của con người”.
Trong các yếu tố của con người, tâm linh là yếu tố biểu hiện khá mơ hồ, không rõ
nét, vì vậy rất khó xác định và nắm bắt. Khái niệm tâm linh có nội hàm phức tạp dẫn đến
có nhiều cách hiểu về tâm linh, tuy nhiên, về cơ bản, chúng ta có thể hiểu “tâm linh” dựa
trên từ nguyên của nó.

Tâm linh được cấu tạo từ hai chữ “tâm” và “linh”. Tâm được hiểu theo hướng tình
cảm là tấm lòng nhân ái, nhưng nếu hiểu theo từ tâm niệm là nghĩ đến thường xuyên là sự
nhắc nhở mình để ghi nhớ và làm theo, tức là tin theo điều đó. Như vậy, tâm trong tâm
linh là niềm tin. Còn linh là linh thiêng, thiêng liêng. Như vậy, tâm linh được hiểu khái
quát là niềm tin của con người vào sự linh thiêng.
Trong từ điển Tiếng Việt, Hoàng Phê chủ biên, xuất bản 1992, “tâm linh” có thể
hiểu theo hai hướng: hướng thứ nhất là khả năng biết trước mọi biến cố nào đó sẽ xảy ra
theo quan niệm duy tâm. Hướng thứ hai là tâm linh là tâm hồn, tinh thần (thường có tính
chất linh thiêng).
Trong từ điển Hán Việt, Nguyễn Văn Khôn, nhà sách Khai Trí Sài Gòn thì tâm
linh là trí tuệ, tự có trong lòng người ta.
Trong sách “Văn hóa tâm linh” của Nguyễn Đăng Duy tâm linh được định nghĩa là
cái thiêng liêng cao cả trong cuộc sống đời thường, là niềm tin thiêng liêng trong cuộc
sống tôn giáo, cái thiêng liêng cao cả, niềm tin thiêng liêng ấy được đọng lại ở những biểu
tượng, hình ảnh, ý niệm.
1.1.2.2. Quan niệm du lịch tâm linh
Loại hình du lịch tâm linh hiện nay rất phổ biến tuy nhiên khi đi du lịch du khách
vẫn hay nhầm lẫn giữa du lịch tâm linh và du lịch tôn giáo:

8
 - Du lịch tôn giáo là một hình thức du lịch phát triển mạnh ở các quốc gia trên thế
giới. Du khách theo loại hình du lịch này thường tìm đến các thắng tích tôn giáo: đình,
chùa, nhà thờ,… Tại đây, du khách sẽ hòa vào dòng tín đồ để cảm nhận sự yên bình,
thanh thản ở những thắng tích tôn giáo nổi tiếng. Trên thế giới có rất nhiều các tôn giáo
khác nhau vì thế cũng có nhiều loại hình tôn giáo khác nhau.

- Du lịch tâm linh là một khái niệm rộng và bao gồm cả du lịch tôn giáo và tín
ngưỡng. Du lịch tâm linh không chỉ gồm du lich tôn giáo mà còn hàm chứa cả tìm hiểu
phong tục tập quán truyền thống, tín ngưỡng dân gian,…

Không ít người nhầm lẫn giữa hai khái niệm này do không phân biệt chính xác tín
ngưỡng, tôn giáo:

+ Tín ngưỡng: do dân gian sáng lập (không có người sáng lập cụ thể), không có
nơi thờ tự, được lưu truyền trong dân gian, không có hệ thống kinh sách rõ ràng.

+ Tôn giáo: có người sáng lập cụ thể, có nơi thờ tự, có hệ thống thống nhất, chặt
chẽ, có hệ thống kinh sách ghi chép.

Định nghĩa du lịch tâm linh cho đến thời điểm này vẫn chưa được thống nhất đưa
ra rõ ràng, mà chỉ có một có định nghĩa như sau:

Theo ấn phẩm du lịch tâm linh số 06, nói đến quan niệm: “Du lịch tâm linh là một
hành trình nuôi dưỡng tâm linh thông qua các hoạt động tham quan, tìm hiểu về cội
nguồn của mọi triết lý và quá trình thực nghiệm, phụng dưỡng thân tâm”.

Theo ông Nguyễn Trung Toàn, giám đốc công ty du lịch và dịch vụ Hoa Thiền
(Zenflower) thì du lịch tâm linh là sự kết hợp giữa hành hương và du lịch nhằm thực hiện
những hành trình đến những địa điểm thiêng liêng, có ý nghĩa tôn giáo và tín ngưỡng.

Trong ấn phẩm du lịch tâm linh thứ 12 nhắc tới lời Cựu Tổng thống Ấn Độ, tiến sĩ
A.P.J Abdul Kalam, phân biệt rạch ròi giữa du lịch thông thường với du lịch tâm linh.
Ông lý luận rằng: “Du lịch tâm linh hoàn toàn khác với việc tham quan các địa danh và
ngắm nhìn các chiều kích vật lý. Du lịch có nghĩa là thăm viếng trái tim và tâm trí của
những bậc hiền triết,…”.

9
 Nhắc lời bà Huỳnh Long Ngọc Diệp, Giám đốc Công ty Ngọc Việt Travel nói về
loại hình du lịch khá mới mẻ này: “Du lịch hành hương tâm linh là những hành trình đến
những địa điểm thiêng liêng, nơi ấy người hành hương không chỉ đạt được sự gia tăng về
niềm tin và chất lượng cho cuộc sống tâm linh của mình mà còn tăng cường sợi dây gắn
bó, kết nối mối quan hệ cá nhân với những người đồng đạo”.
1.1.2.3. Đặc điểm của du lịch tâm linh
Với mỗi loại hình phát triển đều có những đặc điểm, đặc trưng riêng của nó. Với
loại hình du lịch tâm linh vốn xuất phát từ những hoạt động của sinh hoạt đời sống tâm
linh kết hợp với du lịch để đạt được những giá trị cao nhất. Đời sống tâm linh ấy chính là
niềm tin tôn giáo, thờ cúng tổ tiên và các vị anh hùng dân tộc… Đó cũng chính là một đặc
điểm dễ nhận thấy của loại hình này. Du lịch tâm linh là đến những di tích, thắng tích,
thánh địa, nhà thờ, Phật tự - nơi các vị Đức Phật, các anh hùng, những vị cứu thế thượng
toạ; những lễ hội mang yếu tố tâm linh tín ngưỡng để hoà mình vào cuộc sống tịnh tâm,
thanh thản, giải thoát…
Thêm nữa, du lịch tâm linh luôn gắn với đức tin. Những người khi đến các điểm,
thắng tích đều thể hiện lòng thành kính, tôn trọng, họ đặt vào đó những lời nguyện ước, cầu
mong cho cuộc sống yên ổn, thanh bình, gặp nhiều may mắn và họ tin rằng, có một thế giới
hiển linh luôn lắng nghe và biến những lời thỉnh cầu chân thành của họ thành sự thật.

Du lịch tâm linh thường hướng thiện. Tham gia du lịch tâm linh là để có cơ hội thực
hành và sống trong môi trường của cầu nguyện và chiêm bái, thực tập việc tu tập và thư giãn,
chăm sóc thân và tâm, tạo niềm tin và tìm nơi nương tựa, hành trì các lễ nghi và nạp năng
lượng cho chính mình cho chuyến hành trình dài trong cả cuộc đời này. Những chuyến đi
nhiều khi mang lạị những kết quả kỳ diệu cho khách du lịch mà không ai tin được.

Hướng về cội nguồn cũng là một đặc điểm của du lịch tâm linh. Những người tham
gia du lịch tâm linh là quay trở về với chính mình, với cội nguồn, thoát khỏi cuộc sống thế
tục. Tâm và thân luôn trong trạng thái an bình, hạnh phúc của một thế giới tâm linh.

Điều lý thú của du lịch tâm linh còn ở chỗ tất cả du khách đi trong tour đều như
nhau trong vai trò của một tín đồ, không phân biệt thành phần xã hội, giai cấp, không
phân biệt sang hèn, giới tính, tuổi tác, địa vị xã hội,… Du lịch tâm linh vì vậy có thể giúp
10
mỗi người gỡ bỏ vai diễn kẻ lạ mặt trong đời để sống hòa hợp tự nhiên như tất cả chúng
sinh trên mặt đất.

1.1.2.4. Tài nguyên du lịch tâm linh

Tài nguyên du lịch tâm linh bao gồm hai dạng: vật thể và phi vật thể
* Tài nguyên du lịch tâm linh ở dạng vật thể:
Là những loại tài nguyên ở dạng vật chất, có giá trị về mặt tâm linh do con người
sáng tạo nên được khai thác vào mục đích phục vụ du lịch. Tài nguyên du lịch tâm linh ở
dạng vật chất bao gồm hệ thống các cơ sở tôn giáo, cơ sở tín ngưỡng, các di tích lịch sử
cách mạng.
* Tài nguyên du lịch tâm linh ở dạng phi vật thể:
Là những loại tài nguyên ở dạng tinh thần, có giá trị về mặt văn hoá, tâm linh, do
con người tạo ra trong quá trình sống có thể sử dụng vào mục đích phục vụ du lịch như:
niềm tin tôn giáo tín ngưỡng, lòng tự hào dân tộc và các anh hùng có công với cách mạng,
phong tục tập quán, lễ hội…

Việt Nam là một đất nước có sự đa dạng về tài nguyên du lịch tâm linh, cả về vật
thể lẫn phi vật thể. Do vậy, đây là yếu tố tạo điều kiện thuận lợi cho một du lịch tâm linh
ở Việt Nam phát triển trong tương lai.
1.1.2.5. Vai trò của du lịch tâm linh
Với bản chất của du lịch tâm linh là khai thác các đối tượng tôn giáo, tín ngưỡng
tâm linh vào hoạt động du lịch nhằm thỏa mãn các nhu cầu tín ngưỡng, tôn giáo, tham
quan, tìm hiểu và nâng cao nhận thức của du khách, việc phát triển du lịch tâm linh sẽ có
những tác động tích cực:
- Về mặt tín ngưỡng, tôn giáo, du lịch tâm linh mang đến cho du khách cái nhìn
bao quát về bối cảnh lịch sử ra đời và phát triển của các tín ngưỡng tôn giáo, bên cạnh các
giá trị thẩm mỹ về nghệ thuật, kiến trúc của các di tích, công trình, kiến trúc.
Bên cạnh đó, hoạt động du lịch tâm linh giúp cho khách du lịch có cơ hội xác định
niềm tin của mình đối với một tôn giáo tín ngưỡng cu ̣ thể. Niềm tin đó sẽ giúp cho du
khách cảm nhận được giá trị thiêng liêng gắn với các biểu tượng cu ̣ thể của các di tích,
danh thắng.

11
 - Về mặt xã hội, khác với các loại hình du lịch khác, hoạt động du lịch tâm linh
không đơn giản chỉ là vãn cảnh hay tìm hiểu một nền văn hóa khác. Triết lý đạo Phật
cũng như các tôn giáo khác là sống tốt đời đẹp đạo. Do đó, sau chuyến đi du lịch nhiều du
khách có thể có những thay đổi về tư duy và hành xử trong cuộc sống, tháo gỡ được cảm
xúc khổ đau, vun buồn, tâm thành hướng thiện và phát triển tinh thần minh triết. Du lịch
tâm linh mang lại những trải nghiệm thanh tao cho du khách, nhận thức và tận hưởng
những giá trị về tinh thần giúp cho con người đạt tới sự cân bằng, cực lạc trong tâm hồn
như theo triết lý từ bi, hỷ, xả của đạo Phật,… Những giá trị ấy có được nhờ du lịch tâm
linh và đóng góp quan trọng vào sự an lạc, hạnh phúc và chất lượng cuộc sống cho dân
sinh. Làm trỗi dậy đời sống giác ngộ của khách du lịch tại những địa danh tâm linh là
mu ̣c tiêu của các chuyến du lịch tâm linh.
- Về phương diện kinh tế du lịch, hoạt động du lịch tâm linh góp phần tăng thu
nhập cho cộng đồng địa phương, đặc biệt ở vùng nông thôn nơi tỷ lệ đói nghèo còn cao,
góp phần tạo cơ hội việc làm cho cộng đồng dân cư, phu ̣c hồi và phát huy các giá trị văn
hóa truyền thống, nghề truyền thống, vì vậy góp phần phát triển bền vững từ góc độ văn
hóa và xã hội du lịch.
Với những tác động tích cực trên, việc đẩy mạnh phát triển hoạt động du lịch tâm
linh sẽ có vai trò rất quan trọng trong phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam. Ngoài việc
thúc đẩy kinh tế du lịch, phát triển kinh tế dịch vu ̣, du lịch tâm linh nếu được phát triển
lành mạnh, đúng hướng còn mang lại nhiều giá trị truyền thống, những giá trị tinh thần,
những giá trị văn hóa lịch sử. Đặc biệt trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển, cuộc
sống càng xô bồ, thì con người càng hướng tới đức tin. Những đức tin lành mạnh sẽ giúp
con người hướng thiện, loại dần các ác, đem đến sự an lành của tâm hồn con người trong
xã hội đầy biến động.
1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động phát triển du lịch tâm linh
1.2.1. Sản phẩm du lịch tâm linh
Sản phẩm du lịch chính là một trong những nhân tố quan trọng quyết định sự lựa
chọn chương trình du lịch của du khách. Sản phẩm du lịch đó là những hàng hóa và dịch
vụ có thể thỏa mãn nhu cầu của khách du lịch, mà các doanh nghiệp du lịch đưa ra chào
bán trên thị trường, với mục đích thu hút sự chú ý mua sắm và tiêu dùng của khách du
12
lịch. Trong sản phẩm du lịch tâm linh, những giá trị văn hóa tâm linh được khách du lịch
quan tâm nhiều hơn.
Phú Thọ là vùng đất cổ, cái nôi của nền văn hoá Lạc Việt, trung tâm sinh tụ của
người Việt cổ, có kinh đô Văn Lang thời các vu Hùng dựng nước. Chính vì thế, sản phẩm
du lịch tâm linh đặc trưng nhất ở Phú Thọ là hướng về cội nguồn.

Lễ hội đền Hùng được tổ chức vào ngày 8 đến ngày 11 tháng 3 âm lịch hàng năm
là dịp để tưởng nhớ các vua Hùng đã có công dựng nước. Phong tục giỗ tổ Hùng Vương
đã trở thành truyền thống văn hoá lâu đời ở nước ta. Đó là ngày hội toàn quốc, toàn dân
và trong tâm thức dân gian Việt Nam nó mang tính thiêng liêng cao cả nhất.

Chùa Hương không chỉ là giá trị một vùng miền, mà là di tích của quốc gia cũng là
giá trị văn hóa tâm linh của một dân tộc, vì nó là giá trị sống của chuỗi phát triển văn hóa
tín ngưỡng đạo phật của người dân Việt từ xa xưa cho tới ngày nay. Hàng năm, hàng
triệu phật tử cùng du khách khắp bốn phương lại nô nức trẩy hội chùa Hương, hành trình
về một miền đất phật. Nơi trác tích Bồ Tát Quán Thế Âm ứng thiện tu hành, để dâng lên
người một nén tâm hương, một lời nguyện cầu, hoặc thả hồn mình bay bổng hòa quyện
với thiên nhiên, ở một vùng miền còn in dấu tích phật thoại và văn hóa tâm linh .

Nói đến chùa Huế, từ lâu đã trở thành sản phẩm du lịch đặc thù của Huế. Đó là tính
đa dạng trong hệ cảnh quan, kiến trúc, trang trí, nội thất của những ngôi chùa Huế. Những
giá trị trong nghệ thuật tạo hình và nghệ thuật diễn xướng mang hơi thở của Phật giáo xứ
Đàng Trong nói chung và Phật giáo xứ Huế nói riêng. Sự đa diện trong sinh hoạt văn hoá
thông qua các lễ hội, sinh hoạt của tăng ni, phật tử, văn hoá ẩm thực… phản ánh những
ảnh hưởng của giáo lý nhà Phật, được luân chuyển một cách lặng lẽ trong đời sống
thường nhật, trong mạch nguồn văn hoá Huế.

Du lịch Thiền tại Thiền viện Trúc Lâm với dòng sản phẩm du lịch có tác dụng
khơi mạch tiềm năng, cân bằng năng lượng tinh thần, tái tạo sức mạnh tinh thần,… Toạ
thiền vào buổi sáng – Hấp thụ năng lượng.

+ Học phép Thiền và thực hành thiền: Tái tạo năng lượng tinh thần, giảm bớt căng
thẳng do thiền sư hướng dẫn.
13
 + Học kỹ năng: “Nở nụ cười trước áp lực cuộc sống”.

+ Học cách: “Giúp đõ người khác là giúp đơ chính mình”.

Như vậy, sản phẩm du lịch tâm linh hay những giá trị văn hóa tâm linh là yếu tố
chính để thu hút khách du lịch. Sản phẩm du lịch càng độc đáo và có ý nghĩa sẽ càng
được du khách quan tâm chú ý, là lựa chọn hàng đầu trong khi đi du lịch.
1.2.2. Khách du lịch với mục đích tâm linh
- Khách đi du lịch với mu ̣c đích là tâm linh cũng có thể đi kèm với những động cơ
khác như: nghỉ ngơi, phu ̣c hồi tâm sinh lý, hay đi với mu ̣c đích tham quan, nghiên cứu,
học tập về văn hóa hoặc kết hợp với mu ̣c đích khác như công vu ̣, hội nghị, hội thảo.
- Khách du lịch tâm linh ở Việt Nam thường hội tu ̣ về các điểm du lịch tâm linh
như: đền, chùa, đình, đài, lăng tẩm, tòa thánh, khu thờ tự, tưởng niệm và những vùng đất
linh thiêng gắn với phong cảnh đặc sắc, gắn kết với văn hóa truyền thống, lối sống địa
phương. Ở đó, du khách tiến hành các hoạt động tham quan, tìm hiểu văn hóa lịch sử, triết
giáo, cầu nguyện, cúng tế, chiêm bái, tri ân, báo hiếu, thiền, tham gia lễ hội,…
1.2.3. Cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ du lịch tâm linh
Cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch bao gồm: cơ sở vật chất của ngành du lịch (hệ
thống cơ sở ăn uống, vui chơi, giải trí,…là yếu tố trực tiếp đối với việc đảm bảo điều kiện
cho các dịch vu ̣ du lịch được tạo ra và cung ứng cho du khách; cơ sở vật chất kỹ thuật
của một số ngành kinh tế quốc dân khác tham gia phu ̣c vu ̣ du lịch (giao thông, bưu
chính, điện nước…). Những yếu tố này có ý nghĩa rất quan trọng và ảnh hưởng trực tiếp
đến việc khai thác tài nguyên, phu ̣c vu ̣ khách du lịch, đồng thời góp phần quyết định độ
dài thời gian lưu trú và mức chi tiêu của du khách.
Đối với, khách du lịch tâm linh thì cơ sở vật chất kỹ thuật phải có những điều
kiện phu ̣c vu ̣ đặc trưng riêng, với cơ sở ăn uống thì có thể đó là các nhà hàng ăn chay, ăn
kiêng…, với cơ sở lưu trú thì cần trang trí, bày trí trang thiết bị trong phòng, buồng
khách sạn sao cho phù hợp với từng đối tượng khách theo tín ngưỡng, tôn giáo,…Tuy
nhiên, vẫn phải đảm bảo được 4 yêu cầu chính: mức độ tiện nghi, mức độ thẩm mỹ, mức
độ vệ sinh và mức độ an toàn.

14
 1.2.4. Các chính sách tôn giáo, tín ngưỡng của Đảng và Nhà nước
Những chính sách tôn giáo, tín ngưỡng của Đảng và Nhà nước góp phần đáng kể
trong việc khai thác và phát triển loại hình du lịch tâm linh ở nước ta. Đầu tiên, quan điểm
đổi mới của Đảng về tôn giáo và công tác tôn giáo từ Nghị quyết 24-NQ/TW, ngày
16/10/1990 của Bộ Chính trị: “Tôn giáo là một vấn đề còn tồn tại lâu dài. Tín ngưỡng tôn
giáo là nhu cầu tinh thần của một bộ phần nhaan dân. Đạo đức tôn giáo có nhiều điều phù
hợp với công cuộc xây dựng xã hội mới. Chính sách nhất quán của Đảng và Nhà nước ta
là tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng của nhân dân, thực hiện đoàn kết lương giáo, đoàn kết
toàn dân xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.
Ngày 2/7/1998, Bộ Chính trị đã có chỉ thị số 37/CT-TW về công tác tôn giáo trong
tình hình mới: “Những gí trị văn hoá, đạo đức tốt đẹp của tôn giáo được tôn trọng và
khuyến khích phát huy”. Tiếp đến, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã có nhiều nghị quyết, chỉ
thị về công tác tôn giáo như: Nghị quyết 25- NQ/TW (12-3-2003) Đảng ta nêu ra một
chính sách mới: "Giữ gìn và phát huy những giá trị tích cực của truyền thống thờ cúng tổ
tiên, tôn vinh những người có công với Tổ quốc và nhân dân". Nghĩa là Đảng ta mở rộng
chính sách đối với tín ngưỡng một loại hình của đời sống tâm linh vốn tồn tại từ hàng
nghìn năm nay. Và Nghị quyết 35/NQ-TW (12/3/2003), “Tín ngưỡng và tôn giáo sẽ tồn
tại cùng dân tộc trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội”.

Điều đó cho thấy, trong thời kì quá độ, Đảng và Nhà nước vẫn tiếp tục hoàn thiện
chính sách và pháp luật đảm bảo cho các tôn giáo, tổ chức tôn giáo sinh hoạt bình thường.
Nhưng thủ tục hành chính như cấp giấy phép xây dựng, sửa chữa cơ sở thờ tự, cấp giấy
xác nhận, quyền sử dụng đất, hay giải quyết những vấn đề đạo sự... cho các tôn giáo tiếp
tục được cải tiến, tránh bệnh giấy tờ hoặc gây phiền hà, sách nhiễu. Đây cũng chính là
điều kiện và cơ hội để khai thác những lễ hội, cơ sở tôn giáo - tín ngưỡng, phát triển loại
hình du lịch tâm linh.

1.3. Cơ sở thực tiễn

1.3.1. Tình hình phát triển du lịch tâm linh trên thế giới
Từ lâu trên thế giới du lịch tâm linh đã là một loại hình được quan tâm và đầu tư
phát triển ở nhiều quốc gia như Ý, Ấn Độ, Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái Lan, Myanmar,…

15
 Với lợi thế là nơi khởi nguồn của các tôn giáo lớn trên thế giới, trong đó nổi bật là
Phật giáo. Ấn Độ được xem là đất nước có nhiều công trình chùa chiền nổi tiếng để phát
triển du lịch tâm linh như: Lumbini (Lâm Tỳ Ni) - nơi Đức Phật Cồ Đàm đản sanh, Bồ Đề
Đạo Tràng - thái tử Sidhartha đã ngồi thiền trong bảy tuần lễ dưới cây Bồ đề , Sarnath,
Kushinagar (Câu Thi Na La) - nơi Phật nhập niết bàn, Ajanta,… Mỗi năm, hàng trăm
triệu các tín đồ Phật giáo và khách du lịch từ khắp nơi trên thế giới kéo đến Ấn Độ du
lịch, đem lại nguồn ngoại tệ cho đất nước.
Người ta nói: “Mọi con đường đều dẫn đến thành Roma”. Đây là nơi thu hút khách
du lịch tới tham quan đông đến mức có thể so sánh rằng: khách du lịch đến nước Ý hằng
năm nhiều hơn số dân nước này và hơn một nửa thu nhập quốc dân là từ du lịch.
Tại Hàn Quốc, khi đến một ngôi chùa thiêng, du khách đều bỏ 5 đô la để viết họ
tên và lời ước nguyện tốt đẹp cho gia đình, bản thân mình lên một viên ngói, viên ngói ấy
sẽ được lợp lên mái chùa. Để đảm bảo sự công bằng cho du khách thì ngói chùa luôn
được thay mới, ngôi chùa được mở rộng.
Du lịch Trung Quốc được biết đến với nhiều câu chuyện tâm linh ở những khu du
lịch nổi tiếng như: “khóa tình yêu trên Vạn Lý Trường Thành”. Hàng triệu đôi nam nữ
yêu nhau mang theo chiếc khóa bằng sắt, đồng hay bất cứ vật liệu nào, họ thầm nói lời thề
tình yêu trên bức tường thành có một không hai này, móc khóa vào bo sắt ven tường
thành rồi ném chìa khóa xuống thung lũng sâu để tình yêu được chung thủy suốt đời. Ở
khu thành gần quảng trường Thiên An Môn, khách du lịch đến thắp hương và thành kính
sờ lên con Tùy Hưu nổi tiếng linh thiêng đã có gần 600 năm nay để cầu mong sự yên
lành, bình an cho gia đình. Hằng năm, hàng triệu du khách trên khắp thế giới đến tham
quan Bắc Kinh đều đến đây thành kính sờ lên đầu con vật liêng thiêng này.
Ở Myanmar, người dân phần lớn theo đạo Phật, chiếm đến 90 % dân số, Phật Giáo
cũng chính là quốc giáo của người dân nơi đây. Thế nên không lạ gì khi nơi đây sở hữu
hàng trăm đền chùa cổ. Tại Myanmar vẫn đang lưu giữ hơn 3000 ngôi đền chùa tháp cổ.
Trong số đó có 3 ngôi chùa nổi tiếng nhất thế giới là: ngôi chùa to nhất thế giới, ngôi chùa
cổ nhất thế giới và ngôi chùa độc đáo nhất thế giới. Chính vì thế, du lịch tâm linh ở
Myanmar dù phát triển muộn hơn nhưng đã mang lại thành công lớn cho nền kinh tế nước

16
nhà, góp phần thay đổi bộ mặt của đất nước Myanmar, góp phần đưa hình ảnh của đất
nước Myanmar đến với thế giới.
Như vậy, du lịch tâm linh trên thế giới từ xưa đến nay đã không ngừng mở rộng
phạm vi và phát triển.
1.3.2. Tình hình phát triển du lịch tâm linh ở Việt Nam
Việt Nam có nhiều tiềm năng và thế mạnh để phát triển du lịch tâm linh thể hiện ở
bề dày văn hóa gắn với truyền thống, tôn giáo, tín ngưỡng. Sự đa dạng và phong phú của
các thắng tích tôn giáo và với số lượng lớn các tín ngưỡng, lễ hội dân gian được tổ chức
quanh năm trên phạm vi cả nước như: Đền Hùng (Phú Thọ); Yên Tử (Quảng Ninh); Chùa
Hương (Hà Nội); Phát Diệm (Ninh Bình); Núi Bà Đen, Thánh thất Cao Đài (Tây Ninh);
Chùa Bái Đính (Ninh Bình); Đại Nam Văn Hiến (Bình Dương); Miếu Bà Chúa Xứ (An
Giang); Côn Sơn Kiếp Bạc (Hải Dương); Tây Thiên (Vĩnh Phúc); Đền Trần, Phủ Dầy
(Nam Định)...

Một số điểm di tích nổi tiếng ở trên đã được đưa vào các tour du lịch tâm linh như:
cố đô Hoa Lư, chùa Bích Động, chùa Bái Đính, nhà thờ đá Phát Diệm,... thu hút hàng triệu
lượt khách đến viếng thăm. Bên cạnh đó, những lễ hội tôn giáo tín ngưỡng, lễ hội dân gian
lớn cũng được các hãng lữ hành đưa vào khai thác như: lễ hội Yên Tử, lễ hội chùa Bái
Đính, hội chùa Thầy, hội Chùa Hương, lễ tết Nguyên Đán,…

Thời báo tin tức nhắc lời bà Phạm Thanh Tâm, trưởng bộ phận phát triển sản phẩm
nội địa công ty du lịch Vietrantour rằng: Từ đầu năm 2016 đến nay, Vietrantour đã tổ chức
nhiều đoàn với số lượng khách lên đến trên 300 người tham gia các hành trình Tràng An -
Chùa Bái Đính - Thung Nham - Hoa Lư; Yên Tử - Hạ Long - Chùa Ba Vàng - Cửa Ông...
Đặc biệt, sản phẩm mới như tour Thái Nguyên - Đền Đuổm - Chùa Hang kết hợp nghỉ tại
khu du lịch sinh thái Thái Hải; Tuyên Quang - đi lễ kết hợp tham quan Khu du lịch sinh thái
Na Hang với giá tour chỉ từ 1,35 triệu đồng hay tour du lịch Sa Pa đi cáp treo lên Phan Xi
Păng kết hợp đi lễ đền Thánh Mẫu, đền Cô Tân An; thu hút nhiều đoàn khách đăng ký”, bà
Phạm Thanh Tâm cho biết. [19]

Với Vietravel, du lịch kết hợp hành hương cũng là một trong những dòng tour chủ
lực. Trong đó chùm tour hành hương miền Bắc có số lượng khách đông với gần 30 điểm
17
đến như Chùa Ba Vàng - Yên Tử, đền Bà Chúa Kho, Chùa Hương, Quảng Bình - Vũng
Chùa... [19]

Bên cạnh đó, các hãng lữ hành trong nước cũng quan tâm đầu tư với nhiều tuyến đa
dạng về hành trình và mức giá cho loại hình du lịch tâm linh ngoài nước như Thái Lan,
Myanmar, Lào, Campuchia, Tây Tạng, Ấn Độ, Ấn Độ - Nepal… Đối tượng chính đi tour
tâm linh là khách hàng trung và cao tuổi, do đó chương trình thường được xây dựng cẩn
trọng với lịch trình hợp lý, đảm bảo đủ các điểm tham quan tâm linh nổi bật trong mỗi
tuyến. Một số tuyến có khí hậu tương đối khắc nghiệt như Tây Tạng, Ấn Độ thì chỉ khởi
hành tour vào những tháng có thời tiết dễ chịu.

Không chỉ các hãng lữ hành khai thác loại hình du lịch tâm linh mà hiện nay, nhiều
khách du lịch tự mua vé, tự lo tour và trải nghiệm trong những chuyến đi hành hương.

Từ đó cho thấy, nhu cầu lịch tâm linh của khách du lịch ngày càng nhiều và trở
thành động lực thúc đẩy du lịch tâm linh phát triển. Số lượng khách du lịch tâm linh ngày
càng tăng, chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu khách du lịch. Tuy nhiên, theo thống kê của
ngành du lịch, loại hình này chủ yếu thu hút khách trong nước, còn lượng khách nước ngoài
chiếm tỷ lệ thấp. Lý giải về điều này, ông Kai Partale, chuyên gia tư vấn lập kế hoạch, quản
lý và tiếp thị điểm đến của dự án EU cho rằng, du lịch tâm linh nước ta hiện nay chưa đáp
ứng được một số điều kiện để thu hút du khách quốc tế.

Theo ý kiến của một số chuyên gia trong ngành ở Việt Nam, du lịch tâm linh hiện
nay còn gặp không ít hạn chế như sản phẩm du lịch mang tính mùa vụ; vấn đề vệ sinh, môi
trường điểm đến. Ngoài ra, do nguồn nhân lực phục vụ cho nhu cầu đi du lịch hành hương
tâm linh vẫn chưa đáp ứng được so với thực tế. Chưa có đơn vị đào tạo hướng dẫn viên du
lịch tâm linh chuyên sâu. Tại những cơ sở tôn giáo tín ngưỡng chưa có hướng dẫn chuyên
sâu để thuyết minh chi tiết về giá trị văn hóa - lịch sử, kiến trúc, ý nghĩa công trình,…

18
 Chương 2

TIỀM NĂNG VÀ THỰC TRẠNG DU LỊCH TẠI CÁC ĐIỂM TÂM LINH
THUỘC THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG
2.1. Khái quát về thành phố Đà Nẵng
2.1.1. Điều kiện tự nhiên
2.1.1.1. Vị trí địa lý, giới hạn
Thành phố Đà Nẵng gồm vùng đất liền và vùng quần đảo trên biển Đông. Vùng đất
liền nằm ở 15055' đến 16014' vĩ độ Bắc, 107018' đến 108020' kinh độ Đông, Bắc giáp tỉnh
Thừa Thiên - Huế, Tây và Nam giáp tỉnh Quảng Nam, Đông giáp Biển Đông. Vùng biển
gồm quần đảo Hoàng Sa nằm ở 15045’ đến 17015’ vĩ độ Bắc, 1110 đến 1130 kinh độ Đông,
cách đảo Lý Sơn (thuộc tỉnh Quảng Ngãi, Việt Nam) khoảng 120 hải lý về phía Nam. [8]

Nằm ở vào trung độ của đất nước, trên trục giao thông Bắc - Nam về đường bộ,
đường sắt, đường biển và đường hàng không, cách thủ đô Hà Nội 764km về phía Bắc, cách
thành phố Hồ Chí Minh 964 km về phía Nam. Ngoài ra, Đà Nẵng còn là trung điểm của các
di sản văn hoá thế giới nổi tiếng là cố đô Huế, Phố cổ Hội An, Thánh địa Mỹ Sơn. [15]

Trong phạm vi khu vực và quốc tế, thành phố Đà Nẵng là một trong những cửa
ngõ quan trọng ra biển của Tây Nguyên và các nước Lào, Đông Bắc Thái Lan với điểm
kết thúc là cảng biển Tiên Sa. Nằm ngay trên một trong những tuyến đường biển và
đường hàng không quốc tế, thành phố Đà Nẵng có một vị trí địa lý thuận lợi cho sự phát
triển du lịch nhanh chóng và bền vững. [20]
2.1.1.2. Diện tích
Thành phố Đà Nẵng có diện tích tự nhiên là 1.283,42 km²; trong đó, các quận nội
thành chiếm diện tích 241,51 km2, các huyện ngoại thành chiếm diện tích 1.041,91 km².
Đà Nẵng có 6 quận nội thành, hai huyện và 56 phường, xã. Các quận: Cẩm Lệ, Hải Châu,
Liên Chiểu, Ngũ Hành Sơn, Sơn Trà, Thanh Khê và 2 huyện: huyện Hòa Vang và huyện
đảo Hoàng Sa. [20]

19
 2.1.1.3. Địa hình
Địa hình thành phố Đà Nẵng vừa có đồng bằng duyên hải, vừa có đồi núi. Vùng
núi cao và dốc tập trung ở phía Tây và Tây Bắc, từ đây có nhiều dãy núi chạy dài ra biển,
một số đồi thấp xen kẽ vùng đồng bằng ven biển hẹp. [20]
Địa hình đồi núi chiếm diện tích lớn, độ cao khoảng từ 700 - 1.500 m, độ dốc lớn
(>400), là nơi tập trung nhiều rừng đầu nguồn và có ý nghĩa bảo vệ môi trường sinh thái
của thành phố. [20]
Đồng bằng ven biển là vùng đất thấp chịu ảnh hưởng của biển bị nhiễm mặn, là
vùng tập trung nhiều cơ sở nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ, quân sự, đất ở và các khu
chức năng của thành phố. [20]
2.1.1.4. Khí hậu
Đà Nẵng nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa điển hình, nhiệt độ cao và ít
biến động. Khí hậu Đà Nẵng là nơi chuyển tiếp đan xen giữa khí hậu miền Bắc và miền
Nam, với tính trội là khí hậu nhiệt đới điển hình ở phía Nam. Mỗi năm có 2 mùa rõ rệt:
mùa mưa kéo dài từ tháng 8 đến tháng 12 và mùa khô từ tháng 1 đến tháng 7, thỉnh
thoảng có những đợt rét mùa đông nhưng không đậm và không kéo dài. [20]
Nhiệt độ trung bình hàng năm khoảng 25,9°C; cao nhất vào các tháng 6, 7, 8, trung
bình 28-30°C; thấp nhất vào các tháng 12, 1, 2, trung bình 18-23°C. Riêng vùng rừng núi
Bà Nà ở độ cao gần 1.500 m, nhiệt độ trung bình khoảng 20°C. [20]
Độ ẩm không khí trung bình là 83,4%; cao nhất vào các tháng 10, 11, trung bình
85,67-87,67%; thấp nhất vào các tháng 6, 7, trung bình 76,67-77,33%.[20]
Lượng mưa trung bình hàng năm là 2.504,57 mm; lượng mưa cao nhất vào các
tháng 10, 11, trung bình 550-1.000mm/tháng; thấp nhất vào các tháng 1, 2, 3, 4, trung
bình 23-40mm/tháng. [20]
Số giờ nắng bình quân trong năm là 2.156,2 giờ; nhiều nhất là vào tháng 5, 6, trung
bình từ 234 đến 277 giờ/tháng; ít nhất là vào tháng 11, 12, trung bình từ 69 đến 165
giờ/tháng. [20]

20
 2.1.1.5. Thủy văn

Đà Nẵng có bờ biển dài khoảng 30 km với nhiều bãi tắm đẹp như Non Nước,
Thanh Khê, Nam Ô, trong đó có bãi biển Mỹ Khê được tạp chí Forbes của Mỹ bình chọn
là 1 trong 6 bãi biển quyến rũ nhất hành tinh. [20]

Sông ngòi của thành phố Đà Nẵng đều bắt nguồn từ phí Tây, Tây Bắc thành phố và
tỉnh Quảng Nam. Hầu hết các sông ở Đà Nẵng đều ngắn và dốc. Có 2 sông chính là Sông
Hàn (dài khoảng 204km) và sông Cu Đê (dài khoảng 38km). Ngoài ra, trên địa bàn thành
phố còn có các sông: Sông Yên, sông Chu Bái, sông Vĩnh Điện, sông Tuý Loan, sông Phú
Lộc,… [20]

2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội

Nằm ở trung độ của đất nước, thành phố Đà Nẵng có vị trí trọng yếu cả về chính
trị, kinh tế - xã hội và an ninh – quốc phòng, là cửa ngõ phía Đông của hành lang kinh tế
Đông – Tây, cửa ngõ chính ra biển Đông của các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên và các
nước tiểu vùng. Đây là lợi thế quan trọng cho phép Đà Nẵng mở rộng giao lưu kinh tế với
các nước và các tỉnh, thành phố trong cả nước, tạo tiềm lực để trở thành trung tâm của
vùng kinh tế trọng điểm miền Trung.

Đà Nẵng được xác định là một trong những trung tâm kinh tế, văn hoá, khoa học
và công nghệ của miền Trung và cả nước với mức tăng trưởng kinh tế liên tục và khá ổn
định gắn liền với các mặt tiến bộ trong đời sống xã hội, cơ sở hạ tầng phát triển, đô thị
được chỉnh trang,… Năm 2015, tốc độ tăng GDP kinh tế của thành phố chuyển dịch theo
hướng tích cực: ngành công nghiệp – xây dựng chiếm tỉ trọng 35,28%; ngành dịch vụ
chiếm 62,15%; ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản chiếm 2,57%. [21]

Hiện nay có hơn 10.000 doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế đang hoạt
động tại thành phố và làng nghề truyền thống gồm: làng điêu khắc mỹ nghệ Non Nước,
nước mắ Nam Ô, đan lát Yến Nê và dệt chiếu Cẩm Nê.

Hoạt động thương mại – xuất nhập khẩu của thành phố trong những năm gần đây
đã có những chuyển biến tích cực. Với phương châm chủ động mở rộng thị trường theo
hướng đa phương hoá quan hệ kinh tế, tích cực thâm nhập các thị trường truyền thống và
21
phát triển thị trường mới, đến nay, các sản phẩm của Đà Nẵng đã có mặt ở hơn 90 quốc
gia và vùng lãnh thổ trên thế giới.

Mạng lưới kết cấu hạ tầng: Ở Đà Nẵng đa dạng với hệ thống sân bay quốc tế, cảng
biển nước sâu, các tuyến đường bộ, đường sắt Bắc Nam đã phát triển hoàn chỉnh và thuận
lợi, góp phần quan trọng đối với mức tăng trưởng kinh tế của địa phương, cải thiện đời
sống xã hội.

Sân bay: Cảng hàng không quốc tế Đà Nẵng với 21 đường bay trực tiếp đến Đà
Nẵng, trong đó 08 đường bay thường kỳ và 13 đường bay thuê chuyến, tạo điều kiện
thuận lợi trong giao thông đi lại.[22]

Hệ thống đường bộ: Ở thành phố Đà Nẵng phát triển nhất miền Trung và ngày
càng được đầu tư mở rộng để hoàn chỉnh hơn, trong đó có nhiều công trình quan trọng đã
hoàn thành như cầu sông Hàn, cầu Cẩm Lệ, đường Nguyễn Tất Thành, Trần Hưng Đạo,
Phạm Văn Đồng…

Đường sắt: Tuyến đường sắc Bắc – Nam chạy ngang qua thành phố; ga Đà Nẵng
được trang bị khá hiện đại, là một trong những ga chính của miền Trung và cả nước.

Đường thuỷ: Với vị trí cửa sông, cửa biển, nơi có những con sông đổ ra biển, có
vịnh kín gió và hàng chục kilomet bờ biển nên giao thông đường thuỷ rất thuận lợi. Đặc
biệt, Cảng Đà Nẵng là cảng thương mại lớn thứ ba ở Việt Nam sau cảng Sài Gòn và cảng
Hài Phòng, có thể tiếp nhận các loại tàu hàng có trọng tải lớn. Từ cảng Đà Nẵng hiện có
các tuyến tàu biển quốc tế đi Hồng Kông, Singapore, Nhật Bản, Đài Loan và Hàn Quốc.

Hệ thống đường giao thông trong và ngoài thành phố không ngừng được mở rộng
và xây mới, không chỉ tạo điều kiện thuận lợi về giao thông và phát triển du lịch mà còn
tạo cảnh quan, làm thay đổi cơ bản diện mạo của một đô thị lớn ở miền Trung Việt Nam.

Hệ thống hành chính viễn thông: Đà Nẵng là một trong ba trung tâm bưu chính
viễn thông lớn của đất nước cùng với Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, có trạm cáp
quan biển quốc tế SE-ME-WE 3, đường truyền quốc tế tốc độ 355Mbps với chất lượng tốt
hàng đầu các nước Đông Nam Á. Bưu điện Đà Nẵng hiện đang cung cấp các dịch vụ viễn
thông đa dạng và hiện đại, đủ khả năng đáp ứng nhu cầu của khách hàng. [21]
22
 Hệ thống điện, nước: Nguồn điện dùng cho sinh hoạt và sản xuất của thành phố Đà
Nẵng được đảm bảo cung cấp từ lưới điện quốc gia thông qua đường dây 500 KV Bắc –
Nam. Nhà máy cấp nước Đà Nẵng hiện có công suất hơn 80.000m3/ngày đêm. Thành phố
đang đầu tư xây dựng một nhà máy mới với công suất 130.0003/ngày đêm nhằm nâng
tổng công suất cấp nước lên 210.0003/ngày đêm trong thời gian đến. Được sự hỗ trợ của
các tổ chức quốc tế, mạng lưới cung cấp điện, nước của thành phố đã được đầu tư hoàn
chỉnh nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của thành phố. [21]

Các dịch vụ hỗ trợ đầu tư: tài chính, ngân hàng, bảo hiểm… Hầu hết các ngân
hàng và các công ty tài chính lớn của Việt Nam đều có chi nhánh tại Đà Nẵng. Một số chi
nhánh ngân hàng nước ngoài và công ty bảo hiểm quốc tế cũng đang hoạt động có hiệu
quả tại thành phố. Các dịch vụ này ngày càng hoàn thiện, đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư.
Hiện nay, tại Đà Nẵng có khoảng 47 chi nhánh ngân hàng cấp 1, 09 công ty bảo hiện và
04 công ty kiểm toán đang hoạt động. [21]

Nguồn nhân lực: Trong năm 2015 các thành phần kinh tế trên địa bàn thành phố
tạo việc làm cho 31.500 lao động, đạt 100% kế hoạch năm; tăng 1,61% so với năm 2014.
Tổ chức 34 phiên giao dịch việc làm, có 2.760 đơn vị tham gia tuyển lao động, số lượt lao
động cần tuyển 51.716 lao động. Kết quả sơ tuyển, phỏng vấn đã có 9.148 lao động được
giải quyết việc làm. Số lao động được kết nối có trình độ: [21]

- Đại học, cao đẳng: 5.204 người.

- Trung học chuyên nghiệp: 577 người.

- Công nhân kỹ thuật: 48 người.

- Lao động phổ thông: 1.271 người.

Với những điều kiện như vậy cho phép Đà Nẵng phát triển một nền kinh tế mở, thu
hút những dự án có quy mô lớn, mở rộng vốn đầu tư từ các tổ chức, cá nhân trong và
ngoài nước. Từ đó phát triển một thành phố năng động không những là một trung tâm
kinh tế lớn của đất nước mà còn mang tâm cỡ khu vực.

23
24
Nguồn: drana.vn

 2.1.3. Lịch sử vùng đất Đà Nẵng

Đà Nẵng nằm trong vùng đất xứ Quảng, nơi các cư dân cổ thuộc văn hóa Sa
Huỳnh đã định cư từ hàng nghìn năm trước. Đất Quảng Nam từ trước năm 1306 thuộc
lãnh thổ Chiêm Thành. Năm 1306, vua Chiêm Thành là Chế Mân dâng đất vùng châu Ô,
châu Lý cho Đại Việt để làm sính lễ cưới công chúa Huyền Trân. Từ đó, vùng đất Đà
Nẵng được sáp nhập vào lãnh thổ Đại Việt, tuy nhiên từ vùng Đà Nẵng trở vào vẫn là
miền biên viễn, luôn bị quấy nhiễu và cướp phá. Năm 1471, sau chiến thắng Trà Bồng của
vua Lê Thánh Tông, biên giới Đại Việt được mở rộng đến mũi Nạy (giữa Phú Yên và
Khánh Hòa ngày nay) thì vùng đất này mới được bình ổn và bắt đầu có những cuộc khai
phá mở mang. Những cư dân Việt đến sinh sống ở vùng này đã tiếp nhận và cải biến
những yếu tố của văn hóa Chăm Pa để hòa nhập vào văn hóa Việt. [5], [6]

Dưới thời các chúa Nguyễn, vùng đất này đã được khai phá và trở nên trù phú
thịnh vượng; các thương nhân cùng tàu thuyền nước ngoài thường xuyên ra vào mua bán,
trao đổi hàng hóa. Giữa thế kỷ 16, khi Hội An là trung tâm buôn bán sầm uất ở phía nam
thì Đà Nẵng nằm ở vị trí tiền cảng với vai trò trung chuyển hàng hóa, tu sửa tàu thuyền.
Đầu thế kỷ 18, vị trí tiền cảng của Đà Nẵng dần dần trở thành thương cảng thay thế cho
Hội An, nhất là khi kỹ thuật đóng tàu ở châu Âu phát triển; những loại tàu thuyền lớn, đáy
sâu có thể ra vào vịnh Đà Nẵng dễ dàng. Và đặc biệt là năm 1835, khi vua Minh Mạng có
dụ: “Tàu Tây chỉ được đậu tại cửa Hàn, còn các cửa biển khác không được tới buôn bán”
thì Đà Nẵng trở thành một thương cảng lớn bậc nhất miền Trung. Vào thời nhà Nguyễn
cũng cho thực thi nhiều chính sách khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo
Hoàng Sa. Năm 1816, Vua Gia Long chính thức chiếm hữu đảo, ra lệnh cắm cờ trên đảo
và đo thuỷ trình. [6], [7]

Năm 1858, cuộc xâm lược của Pháp tại Việt Nam khởi đầu bằng cuộc tấn công vào
Đà Nẵng. Sau khi thành lập Liên bang Đông Dương thì Pháp tách Đà Nẵng khỏi Quảng
Nam với tính cách là một nhượng địa (concession) và đổi tên thành Tourane. Đơn vị hành
chính này chịu sự cai quản trực tiếp của Toàn quyền Đông Dương thay vì triều đình Huế -
tuy thị trấn này nằm trong xứ Trung Kỳ. Đầu thế kỷ XX, Tourane được Pháp xây dựng

25
trở thành một đô thị theo kiểu Tây phương. Cơ sở hạ tầng xã hội, kỹ thuật sản xuất được
đầu tư. Các ngành nghề sản xuất và kinh doanh được hình thành và phát triển: Sản xuất
nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, chế biến hàng xuất khẩu (chè, lương thực, thực phẩm,
nước ngọt, nước đá, rượu, nước mắm, cá khô), sửa chữa tàu thuyền, kinh doanh dịch vụ.
Cùng với Hải Phòng và Sài Gòn, Tourane trở thành trung tâm thương mại quan trọng của
cả nước. [6], [7]

Năm 1950, Pháp trao trả Đà Nẵng cho chính quyền Bảo Đại.

Tháng 3/1965 các đơn vị thủy quân lục chiến Mỹ đổ bộ vào Đà Nẵng và thiết lập ở
đây một căn cứ quân sự hỗn hợp lớn. Năm 1967, Đà Nẵng được Mỹ ngụy ấn định là
thành phố trực thuộc Trung ương và xác định mục tiêu xây dựng Đà Nẵng thành trung
tâm chính trị, quân sự, văn hóa cho vùng I và II chiến thuật. Mỹ cho xây dựng ở Đà Nẵng
các căn cứ quân sự và kết cấu hạ tầng: sân bay, cảng, kho bãi, đường sá, công trình công
cộng, cơ sở thông tin liên lạc, lập tín dụng ngân hàng. Khu kỹ nghệ Hòa Khánh sản xuất
oxygen, acetylene, bột giặt, xay xát, dệt... ở thời kỳ này công nghiệp được phát triển ở
mức độ cao hơn: các khu kỹ nghệ thay thế cho công trường thủ công. Tuy nhiên, chiến
tranh đã để lại hậu quả nặng nề, hàng trăm nghìn dân quê phải chạy vào các trại tỵ nạn,
các khu ổ chuột đô thị; tệ nạn xã hội tăng nhanh, sản xuất không phát triển. [6], [7]

Năm 1975, hòa bình lập lại, Đà Nẵng (là thành phố trực thuộc tỉnh Quảng Nam -
Đà Nẵng) bắt tay vào khôi phục những hậu quả nặng nề của cuộc chiến tranh. Mặc dù còn
lắm khó khăn nhưng công cuộc phục hồi và phát triển thành phố đã đạt nhiều thành quả,
nhất là thời kỳ đổi mới, sau 1986. [7]

Ngày 6/11/1996 tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa IX đã thông qua Nghị quyết cho
phép tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng tách thành tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng trực
thuộc Trung ương. Về địa giới hành chính, thành phố Đà Nẵng mới bao gồm thành phố
Đà Nẵng trước đây, huyện Hòa Vang và huyện đảo Hoàng Sa. [7]
2.1.4. Đặc điểm dân cư, văn hóa
2.1.4.1. Đặc điểm dân cư
Theo kết quả điều tra của sở Y tế Đà Nẵng ngày 10 tháng 9 năm 2015, ước tính
dân số toàn thành phố có khoảng 1.029.110 người. Như vậy, tính từ năm 2011 đến năm
26
2015, tổng tỷ suất sinh của thành phố có xu hướng ngày càng tăng, tỷ lệ trẻ được sàng lọc
sơ sinh tăng mạnh; số trẻ em dưới 5 tuổi tử vong và tỷ lệ bà mẹ tử vong liên quan đến thai
sản giảm. Đến năm 2020, Đà Nẵng phấn đấu quy mô dân số dưới 1,4 triệu người, tổng tỷ
suất sinh dưới 2,1 con. [23]

Người dân ở Đà Nẵng chủ yếu là thuộc dân tộc Kinh có nguồn gốc từ đất Bắc mà
đa số là ở hai tỉnh Thanh Hóa và Nghệ An do các công cuộc di dân xuống phía Nam từ
các đời nhà Hồ, nhà Lê,… Bên cạnh đó, trên toàn địa bàn thành phố Đà Nẵng còn có 32
dân tộc tiểu số, nhiều nhất là dân tộc Hoa, tiếp đến là dân tộc Cơ Tu. Những cộng đồng
dân tộc ở thành phố Đà Nẵng có một tinh thần tương thân tương ái, đoàn kết giúp đỡ nhau
vượt qua khó khăn, rõ nhất là qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc
Mỹ. Và ngày nay, chính sự đồng lòng, chung sức của con người nơi đây đã tạo nên một
thành phố Đà Nẵng năng động, đáng sống. [9]

Cư dân là cốt cách của một đô thị. Người Đà Nẵng sống phóng khoáng, thân thiện,
thật thà và văn hóa; chính quyền thành phố luôn hướng đến người dân. Chính những điều
đó đã tạo nên một Đà Nẵng đẹp, văn minh, tạo nên một đô thị với những điều tử tế mang
lại ấn tượng tốt trong lòng du khách.
2.1.4.2. Đặc điểm văn hóa
Đà Nẵng là nơi giao lưu và hội tụ những nét văn hoá của nhiều vùng trong cả
nước. Trải qua nhiều thời đại, cư dân gốc Bắc chung sống cùng dân gốc xứ Chăm cùng
với tộc người Cơ Tu cộng cư tạo nên một bản sắc khá phong phú. Điều này được thể hiện
qua những giá trị văn hoá vật thể và phi vật thể của vùng đất Đà Nẵng vẫn mang đậm
“nguồn gốc bản sắc văn hoá truyền thống dân tộc Việt, được kết tinh nhuần nhuyễn
thoang thoảng đôi nét văn hoá dân tộc Chăm và tế lễ, lễ hội của những sắc thái riêng của
dân tộc Cơ Tu”. Nằm trong tổng thể văn hoá Việt Nam, văn hoá vùng đất Đà Nẵng đa
dạng và phong phú, thể hiện qua cấu trúc đình, chùa, lăng, miếu, nhà thờ tộc (từ đường),
thánh đường, thánh thất,… phong phú về các loại thơ ca, vè như: ca dao, đồng dao, phong
giao, hò khoan, hát bài chòi, hát bá trạo, hát bội, kịch, chuyện, giai thoại,…

Văn hoá Đà Nẵng được đặc trưng bởi văn hoá cư trú người Kinh vùng đồng bằng
với tộc người Cơ Tu ở vùng cao, thể hiện qua các di tích lịch sử - văn hoá như danh thắng
27
Ngũ Hành Sơn, Bà Nà, Sơn Trà, qua truyền thuyết Tiên Sa, Non Nước. Văn hoá ẩm thực
cũng là một yếu tố tạo nên đặc trưng văn hoá vùng, đó là mì quảng, bánh tráng đập, bánh
ít lá gai, bánh tráng cuốn thịt heo,… với những hương vị rất riêng không lẫn với những
sản vật của nơi khác.

Văn hoá vùng đất này còn thể hiện ở kinh nghiệm, tri thức được tích luỹ trong quá
trình lao động. Hàng trăm sản phẩm độc đáo của các làng nghề truyền thống như đồ mỹ
nghệ Non Nước, nước mắm Nam Ô, thuốc lá Cẩm Lệ, bánh tráng Tuý Loan,… Tất cả đã
nói lên sự tài hoa, khéo léo và tinh xảo của người dân xứ Quảng.

Một trong những sản phẩm văn hoá của làng quê Việt Nam nói chung và của Đà
Nẵng nói riêng là đình làng. Với những hình thành bởi con tim, khối óc và bàn tay kỳ
diệu của con người. Với những mái ngói cổ kính, rêu phong, hàng chục ngôi đình chùa ở
Đà Nẵng được bảo vệ di tích là niềm tự hào của người dân Đà Nẵng. Đó là đình làng Tuý
Loan, đình làng Bồ Bản, Nại Nam,…

Bên cạnh những giá trị văn hoá vật chất thì giá trị văn hoá tinh thần ở Đà Nẵng
cũng hết sức phong phú, đa dạng, mang đậm bản sắc văn hoá truyền thống.

Lễ hội cũng là nét đặc trưng của văn hoá Đà Nẵng, bao gồm nhiều yếu tố dân tộc,
lịch sử, phong tục, tâm lý, tín ngưỡng tôn giáo,… mặc dù so với những vùng đất khác thì
không gian lễ hội hẹp hơn, thời gian ngắn hơn, song cũng khá đa dạng và phong phú. Các
lễ hội dân gian truyền thống như lễ hội đình làng, lễ hội cầu ngư, lễ hội Quán Thế Âm,…

Văn hoá vùng đất này còn là các làn điệu dân ca, hát hò khoan, bài chòi, lý hò, vè
độc đáo, chân chất đồng hành cùng các câu hát đồng dao, hát bá trạo, hát sắc bùa, các trò
diễn dân gian như múa lân, các vũ đạo có đường nét kinh điển của nghệ thuật Tuồng
truyền thống mà người xưa gọi là hát bội.

Truyền thống yêu nước nồng nàn, ở tinh thần tranh đấu kiên cường trong kháng
chiến cũng là một trong những nét đẹp văn hoá được hình thành trong lịch sử hào hùng
của vùng đất. Để đến nay, trên mảnh đất này vẫn còn in dấu những di tích lịch sử cách
mạng mà các thế hệ đời đời nhớ ơn.

28
 Có thể nói giá trị đặc trưng của văn hoá xứ Quảng nói chung và của Đà Nẵng nói
riêng là những nét đặc thù của một vùng văn hoá nằm trong tổng thể của nền văn hoá Việt
Nam. Vô hình chung những đặc điểm văn hoá là yếu tố thuận lợi cho sự phát triển du lịch
mà trong đó có cả du lịch tâm linh.

2.2. Tiềm năng du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng

2.2.1. Hệ thống công trình kiến trúc tôn giáo

Thành phố Đà Nẵng có nhiều chùa chiền, nhà thờ lớn, các giáo xứ lớn… Đây
ngoài là nét văn hóa tôn giáo tín ngưỡng còn là nơi tham quan, du lịch thỏa mãn nhu cầu
tôn giáo, tín ngưỡng của nhiều khách du lịch đến Đà Nẵng.
2.2.1.1. Chùa chiền
Theo nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, Phật giáo được truyền vào Đà Nẵng vào
khoảng thể kỷ XV, trong đó Ngũ Hành Sơn được xem là cái nôi đầu tiên của Phật giáo
thành phố Đà Nẵng, đồng thời cũng là trung tâm Phật giáo của Việt Nam trong thời kỳ
chúa Nguyễn. [24]
Hiện nay, theo thống kê tại thành phố Đà Nẵng có đến 105 ngôi chùa và 2 tịnh xá
được phân bố rộng khắp trên các quận huyện. Quận Hải Châu có 25 ngôi chùa và 1 tịnh
xá, tiêu biểu là chùa Pháp Lâm, Tam Bảo, Bát Nhã, Phổ Đà, Phước Ninh,… Quận Thanh
Khê có 15 ngôi chùa và 1 tịnh xá, tiêu biểu chùa Tam Giác, Kỳ Viên, Tân Thành, Vĩnh
An, Pháp Vân, Phổ Quang, Phục Đán, Xuân Hòa,… Quận Ngũ Hành Sơn có 18 ngôi
chùa, gồm chùa Tam Thai, Linh Ứng, Quán Thế Âm, Phổ Đà Sơn, Hương Sơn, Từu
Lâm,... Quận Sơn Trà có 14 chùa gồm chùa An Hải, An Phước, Mỹ Khê, Linh Ứng,…
Quận Liên Chiểu có 13 chùa gồm chùa Quang Minh, An Nhơn, Đà Sơn, Kim Sơn,…
Huyện Hòa Vang có 20 chùa, gồm chùa Thọ Quang, Hòa Thọ, Hòa Phong, Lệ Sơn,…[25]

Trong số đó có nhiều ngôi chùa cổ, kiến trúc đẹp được nhà nước xếp hạng di tích
cấp quốc gia. Bên cạnh những ngôi chùa như Linh Ứng, Tam Thai, Từ Lâm ở Ngũ Hành
Sơn, Linh Ứng ở Bà Nà, Linh Ứng ở Sơn Trà đã được khai thác phục vụ cho du lịch tâm
linh thì vẫn còn nhiều cở sở Phật Tự vẫn chưa thực sự được quan tâm đúng mức.

29
 Một số cơ sở Phật giáo ở Đà Nẵng hiện nay đang là điểm tham quan du lịch, nơi
vãn cảnh, cầu nguyện, chiêm nghiệm của du khách như:

* Chùa Linh Ứng - Sơn Trà

Chùa Linh Ứng - Bãi Bụt nằm trên bán đảo Sơn Trà trực thuộc quận Sơn Trà,
thành phố Đà Nẵng. Đây là ngôi chùa Linh Ứng được xây dựng muộn nhất (tháng 6 năm
2010) nhưng lại có quy mô cũng như kiến trúc nghệ thuật lớn nhất trong số ba ngôi chùa
Linh Ứng ở thành phố Đà Nẵng. Nói về ngôi chùa này thì nơi đây gắn với một câu
chuyện rằng: vào thời vua Minh Mạng người dân ở đây phát hiện một pho tượng Phật
bằng gỗ từ biển trôi dạt vào bãi cát, cho là điềm lành nên người dân đã lập một đền thờ và
kể từ đó, người dân ở đây làm ăn yên ổn. Khu bãi cát mà pho tượng Phật dạt về từ đấy
được gọi là Bãi Bụt (nghĩa là cõi phật giữa chốn trần gian) cũng chính là nơi dựng chùa
Linh Ứng ngày nay. Chùa là do hòa thượng Thích Thiện Nguyện đã vận động nhân dân
gần xa cùng với sự phối hợp của chính quyền thành phố để xây dựng chùa.

Không giống như những công trình đền đài ở Huế có mái ngói “hoàng lưu ly” màu
vàng, chùa nổi bậc với mái ngói “thanh lưu ly” màu xanh vì theo quan niệm của nhà Phật
thì màu xanh tượng trưng cho cái tâm thanh tịnh, bên trong chùa cũng thờ 3 vị phật như
chùa Linh Ứng ở Ngũ Hành Sơn hay Bà Nà. Ở giữa thờ tượng Thích Ca Mâu Ni còn hai
bên thờ Quan Âm Bồ Tát và Địa Tạng Vương Bồ Tát. Phía trước chùa là 18 vị la hán
được đục từ đá trắng Thanh Hóa bởi các nghệ nhân ở làng nghề đá mỹ nghệ Non nước.
Những bức tượng này được xếp theo một quy luật với ý nghĩa bảo vệ chùa.

Đặc biệt, chùa có tượng phật bà cao nhất Việt Nam, gần 67m gồm 17 tầng. Tượng
là do hai điêu khắc gia Thụy Lam và Châu Viết Thạnh thực hiện với tư thế đứng tựa lưng
vào núi, đôi mắt nhìn ra biển, một tay bắt ấn tam muội, tay kia cầm bình nước cam lồ như
rưới an bình cho những ngư dân đang vươn khơi xa. Trên mão tượng Quan Âm có tượng
Phật Tổ cao 2m. Trong lòng tượng có 17 tầng, mỗi tầng đều có bệ thờ tổng cộng 21 bức
tượng Phật với hình dáng, vẻ mặt, tư thế khác nhau, gọi là “Phật trung hữu Phật”. Từ trên
17 tòa tháp này, du khách có thể nhìn thấy toàn bộ cảnh thành phố, núi rừng và biển đảo
Sơn Trà một cách rõ nhất và tuyệt đẹp nhất. [26]

30
 Đặc biệt, có người còn nói “tôn tượng Quan Thế Âm Bồ Tát đã nhiều lần phát ra
ánh hào quang từ phía sau, trên đầu tôn tượng”. Có lẽ, chính vì điều kỳ bí tâm linh này đã
thu hút khách du lịch đến đây ngày càng nhiều để không chỉ có thể ngắm nhìn sự kỳ vĩ
của tôn tượng mà còn để cầu an, cầu may. Nhiều khách du lịch đến với thành phố Đà
Nẵng cũng chỉ vì muốn được một lần tới viếng thăm ngôi chùa linh thiêng này. [26]
* Hệ thống chùa - Ngũ Hành Sơn
Ngũ Hành Sơn thuộc phường Hòa Hải, quận Ngũ Hành Sơn, cách thành phố Đà
Nẵng khoảng 7km về phía Đông Nam. Danh xưng Ngũ Hành Sơn là do vua Minh Mạng
đặt dựa theo thuyết ngũ hành, gồm có 5 ngọn núi: Kim sơn, Thủy sơn, Mộc sơn, Hỏa sơn,
Thổ sơn. Trên những ngọn núi này án ngự những ngôi chùa có lịch sử lâu đời và có giá trị
văn hóa, tâm linh rất lớn vì thế Ngũ Hành Sơn được gọi là Thánh Địa Phật Giáo của thành
phố Đà Nẵng. Một số chùa nổi tiếng ở Ngũ Hành Sơn: [1]

- Chùa Quán Thế Âm (Chùa Quan Âm)

Tọa lạc ở ngọn Kim sơn, chùa Quán Thế Âm (Chùa Quan Âm) được xây dựng
cách đây gần 60 năm. Chùa do cố Hòa thượng Thích Pháp Nhãn trong một giấc thần
mộng về Ngài Quán Thế Âm ứng hiện nơi động thiêng, pháp đàn của Ngài. Theo đó, Hòa
thượng đã tìm thấy ngôi thạch động có tôn tượng Quan Âm hoàn toàn do thiên nhiên tạo
nên thật là ứng nghiệm, từ đó Hòa thượng đã thành lập ngôi chùa Quán Thế Âm, vì có sự
nhiệm màu của Phật Pháp như vậy khiến lòng người phải ngưỡng mộ kính tin. [4]

Bên trong chùa chính là nơi đặt thờ pho tượng Quan Âm Bồ Tát cao 1,75m, do
thạch nhũ nơi đây tạo thành. Phía sau là đứa bé Thiên tài đồng tử. Phía trên bên trái, hình
hai con Khổng tước dang hai cánh to rộng, bên phải là khóm trúc và sau lưng là một giả
mây đá ngũ sắc lung linh tạo nên cảm giác trang nghiêm, thanh tĩnh, du khách bước vào
có cảm giác như lạc vào chốn Phật pháp yên tịnh. [4]

Chùa còn để lại dấu ấn tâm linh dành cho khách du lịch khi đến thăm viếng thông
qua bức tranh toàn cảnh động và chùa Quan Thế Âm, đặc biệt hơn là tham gia lễ hội Quan
Thế Âm diễn ra thường niên vào ngày 19/2 âm lịch.

- Chùa Linh Ứng

31
 Đây là ngôi chùa Linh Ứng cổ nhất trong số 3 ngôi chùa Linh Ứng ở Đà Nẵng.
Chùa tọa lạc trên một khu đất rộng, bằng phẳng phía đông hòn Thủy Sơn thuộc quần thể
khu di tích danh thắng Ngũ Hành Sơn, bên phải là Vọng Hải Đài, bên trái là hang Ngũ
Cốc. Đứng tại đây, khách du lịch có thể phóng tầm nhìn ra một vùng biển bao la với các
hoạt nhộn nhịp của ngư dân vùng chài.

Ở phía đông, có 123 bậc tam cấp lát đá dẫn đến chùa Linh Ứng, thường được gọi
là chùa Ngoài. Trước đây ngôi chùa này còn có tên là Ứng Chân nhưng đến năm 1891,
khi vua Thành Thái đến đây viếng chùa thì mới cho đổi tên lại là Linh Ứng Tự do phạm
tên húy của vua Dục Đức là Nguyễn Phúc Ưng Chân, “Ứng Chân” hay “Ưng Chân” thì
khi đọc nó vẫn tựa tựa như nhau. [4]

Chùa được xây dựng vào năm 1825 dưới thời vua Minh Mạng, trải qua thời gian
do sự phá hủy bởi chiến tranh và thời tiết, chùa được trùng tu nhiều lần, gần đây nhất là
vào năm 1993, hòa thượng Thích Thiện Nguyện đã cho xây dựng lại bằng gạch ngoái.
Chánh điện xây kiểu chữ “Nhất”, bên phải là nhà tổ, giảng đường, nhà khách, nhà thiền
và nhà trù. Điện Phật được bài trí tôn nghiêm. Gian giữa thờ đức Phật Thích Ca, gian hai
bên thờ Bồ tát Quan Âm và Bồ tát Địa Tạng, phía ngoài có tượng Hộ Pháp và Tiêu Diện.
Trước chùa, Thượng tọa cho đắp tượng đức Phật Thích Ca cao 10m, xây đài Quan Âm,
tạo vườn cây cảnh. [4], [14]

Hiện nay, trong các hành trình du lịch Đà Nẵng, hầu hết du khách đều ghé đến
ngọn Thủy sơn tham quan chùa Linh Ứng bởi ngôi chùa không chỉ nổi tiếng mà còn nằm
trên tuyến đường Đà Nẵng – Hội An, rất thuận tiện cho việc viếng thăm.

- Chùa Tam Thai

Chùa Tam Thai nằm trên ngọn Thủy Sơn thuộc danh thắng Ngũ Hành Sơn. Chùa
theo “ Việt Nam danh lam cổ tự” thì được xây dựng vào thời hậu Lê khoảng năm 1630, là
ngôi chùa cổ nhất trên địa bàn thành phố Đà Nẵng hiện nay. Năm 1825, vua Minh Mạng
trong chuyến tuần du Ngũ Hành Sơn đã cho xây dựng lại chùa và đến 1927 đã cho đúc 9
pho tượng và 3 chuông lớn. Ngôi chùa cũng do tác động bởi thiên nhiên và chiến tranh
mà đã trải qua nhiều lần trùng tu, gần đây nhất là vào năm 1995. Ngôi chùa hiện nay được
32
xây dựng bằng xi măng cốt thép rất kiên cố, mặt tiền xoay về hướng Nam, mái hai tầng
lợp ngói, trên nóc trang trí “lưỡng long chầu nguyệt” và trang trí tứ linh (Long, Lân, Quy,
Phụng), các cột tiền đường đều có trang trí rồng phụng. Đặc biệt là cổng tam quan và bờ
thành chung quanh chùa rất cổ kính được xây dựng từ thời vua Minh Mạng còn đến bây
giờ. Từ cổng Tam quan đi vào khoảng 10m, có tôn trí Đức Phật Di Lặc to lớn ngồi trên
tòa sen bằng đá xanh do những nghệ nhân của làng nghề đá mỹ nghệ non nước điêu khắc.
Với hình tượng tai to để nghe những điều khó nghe trong thiên hạ. Miệng hay cười để
mang niềm vui hạnh phúc đến cho mọi người. Bụng chứa năng dung để dung những điều
khó dung trong thiên hạ. Bước vào bên trong ngôi chùa gian chính giữa thờ đức phật Di
Đà đứng trên tòa sen cao 2,5m. Hai bên là tượng Phật Quan Thế Âm và Thế Chí Bồ Tát.
Tiền đường hai bên có tượng Hộ pháp Vi Đà và Tiêu Diễn. Sau lưng chánh điện là nhà
thờ Tổ, chính giữa trên thờ Tổ Bồ Đề Đạt Ma, dưới thời các long vị hòa thượng trụ trì
hoằng hóa tại chùa. Hai bên thờ Tăng chúng và bàn thờ chư hương linh ký tự với tín đồ
Phật tử quá cố. [14]

Hiện, chùa còn lưu giữ một báu vật đó là tấ m kim bài mang hıǹ h “quả tim lửa” có
niên đa ̣i gầ n 200 năm, đươ ̣c dâ ̣p nổ i thủ bút của vua Minh Ma ̣ng. Và trung tâm Quản lý di
sản Đà Nẵng đang hoàn thiện hồ sơ trình bộ văn hóa, thể thao và du lịch đề nghị công
nhận là bảo vật quốc gia. [27]

Nằm trong khu danh thắng Ngũ Hành Sơn, chùa Quan Âm, chùa Linh Ứng và chùa
Tam Thai là những ngôi chùa đã đón tiếp đông đảo du khách, Phật tử đến tham quan,
chiêm bái và tham gia lễ hội. Hiện nay, những ngôi chùa này đang tiếp tục đẩy mạnh, khai
thác phát triển du lịch tâm linh nhằm đáp ứng nhu cầu về đời sống tinh thần của người
dân trên địa bàn thành phố cũng như trong cả nước.

* Chùa Linh Ứng - Bà Nà

Ngôi chùa nằm trên đỉnh Bà Nà thuộc Khu Du lịch Bà Nà với độ cao khoảng 1.400m.
Chùa là do thượng tọa Thích Thiện Nguyện cho khởi công xây dựng vào ngày 21/09/1999
(12/08 năm Kỷ Mão) và hoàn thành vào ngày 06/03/2004 (16/02 năm Giáp Thân). [14]

33
 Kiến trúc chùa gần giống với kiến trúc của chùa Tam Thai, cả khoảng sân rộng
được lót bằng đá. Phía trước chùa có một cây thông rất đặc biệt với 3 loại lá khác nhau.
Trong chánh điện còn có một vật thờ phượng khác cũng gây nhiều ấn tượng cho khách
thập phương là một cỗ trống cao đến 2.4m.

Đặc biệt, bức tượng Đức Bổn Sư uy nghi, cao 27m màu trắng. ngang gối 14m,
thiền định trên đài sen cao 6m, tượng được xây bằng xi măng cốt sắt do thợ cả Nguyễn
Quang Xô đảm nhận.

Chùa thuộc hệ phái Bắc Tông. Về kiến trúc và thờ tự, chùa Linh Ứng Bà Nà được
thực hiện giống Chùa Linh Ứng Ngũ Hành Sơn, gian chính giữa thờ đức phật Di Đà, hai
bên là tượng Phật Quan Thế Âm và Thế Chí Bồ Tát.

Cảm giác mệt mỏi dường như tan biến khi du khách được chiêm ngưỡng tượng
Phật Thích Ca tạo thiền thuộc vào hàng lớn nhất châu Á. Xây dựng trên núi cao, chùa
Linh Ứng vô cùng linh thiêng, những nét kiến trúc tinh tế của chùa làm cho không khí
thiền môn thêm thanh tịnh, lòng người vãn cảnh chùa thêm thanh tao, thư thái. Cùng với
hai chùa Linh Ứng ở Ngũ Hành Sơn và bán đảo Sơn Trà, những cảnh đẹp về kiến trúc
nghệ thuật có giá trị tâm linh đã là điểm đến hấp dẫn cho những ai đặt chân lên mảnh đất
này. Hằng năm, một số lượng khách du lịch đến đây không chỉ để tắm biển, nghỉ
dưỡng,… mà còn nhằm mục đích hành hương, cầu nguyện.
2.2.1.2. Nhà thờ
Vào sau Phật giáo, Công giáo đến với thành phố Đà Nẵng vào năm 1615 và Tin
Lành năm 1911, đã mang đến nhiều công trình nhà thờ cho thành phố, trong đó nổi tiếng
với nhà thờ lớn, thu hút nhiều khách du lịch. [28]
Nhà thờ lớn tọa lạc tại số 156 Trần Phú, Đà Nẵng được khởi công xây dựng từ tháng
2/1923, do linh mục Louis Vallet chủ công xây dựng và phác thảo phối cảnh tổng thể, trên
khoảng đất trống đường Rue du Musée (nay là đường Trần Phú). Nhà thờ Lớn cao gần
70m, là nhà thờ duy nhất được xây dựng tại thành phố Đà Nẵng thời Pháp thuộc. [29]

Nhà thờ Lớn Đà Nẵng có kiến trúc theo kiểu Gothique với những đường nét cao
vút, những vòng cửa quả trám. Bên trong nhà thờ có các tranh ảnh và tượng Chúa minh

34
họa theo thánh kinh bài trí theo dạng mỹ thuật nhà thờ Thiên Chúa giáo phương Tây. Sau
lưng nhà thờ là hang đá Đức Mẹ được bài trí phỏng theo mẫu hang đá Lourdes ở Pháp.

Nhà thờ Lớn có nhiều tên gọi: nhà thờ Tourane (thời Pháp thuộc), người dân địa
phương thường gọi với tên nhà thờ Con Gà vì trên nóc nhà thờ có biểu tượng con gà màu
xám làm bằng hợp kim nhẹ rỗng bên trong được tráng phủ một lớp hoá chất đặc biệt.Theo
giải thích của Cha xứ, con gà trên nóc nhà thờ không phải là biểu tượng của nước Pháp,
mà là biểu tượng gắn liền với chuyện Thánh Phê-rô ghi trong Phúc âm nhắc nhở sự sám
hối, thức tỉnh. Và từ năm 1963 giáo xứ chính thức gọi là Nhà thờ giáo xứ Chánh tòa Đà
Nẵng. Nhà thờ Lớn Ðà Nẵng được tặng thưởng Huân chương của Toà Thánh La Mã.

Hoạt động chủ yếu của nhà thờ là phần lễ, người đi lễ là phần đa là giáo dân theo
đạo Công Giáo. Ngoài những giờ thánh lễ nhà thờ còn có các hoạt động khác như rửa tội,
lễ cầu siêu, lễ cho các cặp vợ chồng,… Đặc biệt vào ngày chúa giáng sinh, ngày tết dương
lịch, âm lịch diễn ra các hoạt động sôi động chào đón những ngày lễ lớn thu hút đông đảo
du khách đến tham dự..

2.2.1.3. Đền thánh Cao Đài

Đạo Cao Đài là tôn giáo bản địa, ra đời tại Tây Ninh vào năm 1926. Tại thành phố
Đà Nẵng, đạo Cao Đài chưa phát triển mạnh, có rất ít cơ sở thờ tự, nhưng thành phố lại có
một tòa thánh Tổ đình của hệ phái Cao Đài truyền giáo. Hội thánh truyền giáo Cao Đài,
đặt trụ sở tại 63 Hải Phòng, thành phố Đà Nẵng. Hội Thánh truyền giáo Cao Đài có kiến
trúc như tòa thánh Tây Ninh nhưng nhỏ hơn. Tổng thể Đền Thánh mang hình tượng Long
Mã bái sư. Mặt tiền Đền Thánh như đầu Long Mã nhìn thẳng về phía tây. Hai lầu chuông
và trống vươn lên như hai sừng nhọn. Nằm giữa hai lầu chuông trống là tòa nhà lầu với
tầng trệt có tên Tịnh Tâm Đài như miệng Long Mã hả ra. Tầng hai có tên Phi Tưởng Đài,
như cái trán với 2 cửa được coi như hai con mắt. Phần thân Long Mã là khu vực Cửu
Trùng Đài, nối tiếp theo Hiệp Thiên Đài. Khu vực Bát Quái Đài nằm phía cuối của Đền
Thánh, phần đuôi của Long Mã, hướng thẳng về phía đông. Xung quanh vách của Đại
điện có những khung cửa sổ được trang trí bằng họa tiết hoa sen đỡ một khung hình Thiên
Nhãn chính giữa một tam giác đều, có làm những tia hào quang phát ra. [28], [30]

35
 Hiện Đền Thánh chưa thực sự là điểm đến hấp dẫn với khách du lịch, khách đến
đây, đa số đều theo đạo Cao Đài là chủ yếu.
2.2.2. Đình làng

Đình làng là một sản phẩm, một biểu tượng văn hoá của các cộng đồng cư dân làng
xã, là chốn linh thiêng và linh hồn của cả cộng đồng. Từ trong đình làng nhân dân muốn
gửi gắm niềm tin, ước vọng về cuộc sống hạnh phúc, thanh bình. Theo tiến trình phát
triển của đình làng người Việt, đình làng Đà Nẵng ra đời là sản phẩm văn hóa của cộng
đồng người Việt trên hành trình Nam tiến. Trải qua thời gian lịch sử, dưới nhiều tác động
của thiên tai, chiến tranh thì hiện nay trên địa bàn thành phố Đà Nẵng vẫn còn lưu giữ
nhiều đình làng cổ có giá trị văn hóa - lịch sử lớn, trong đó có 5 đình làng được xếp vào
danh mục di tích cấp quốc gia và 15 đình làng được xếp vào di tích cấp thành phố. Một số
đình làng nổi tiếng thu hút khách du lịch đến tham quan. [31]

* Đình làng Túy Loan

Làng Tuý Loan được xem là một trong số ít những ngôi làng còn lưu lại những dấu
tích cổ xưa nhiều nhất tại Việt Nam, hiện làng Tuý Loan đã có trên 500 năm tuổi. Nằm
bên dòng sông Tuý Loan, cách tuyến quốc lộ 14B qua địa phận xã Hoà Khương (huyện
Hoà Vang, thành phố Đà Nẵng) khoảng chưa đầy 1km, trải qua bao thăng trầm thời gian,
đình làng Tuý Loan tuy không còn giữ được nguyên trạng nhưng vẫn còn vẻ uy nghi vốn
có. Đình được xây dựng vào khoảng năm 1470 (Thời Lê, hiệu Hông Đức nguyên niên),
khoảng nửa cuối thể kỷ XV. Sau đó, đình được tu sửa, trung tu nhiều lần nhưng vẫn giữ
nguyên những nét kiến trúc cũ, mang sắc thái kiến trúc tín ngưỡng làng xã. [32]

Đình Tuý Loan qua khảo sát là di tích kiến trúc tín ngưỡng mang sắc thái địa
phương, thể hiện văn hoá làng xã ngày trước. Đình lập ra để thờ thần, Thành hoàng bổn
xứ, các vị tiền hiền, hậu hiền có công khai khẩn, cư dân lập ấp kiến thiết nên làng Tuý
Loan. Vật liệu chủ yếu để xây dựng là gạch, vôi và gỗ. Mai lợp ngói âm dương. Tường
dày 30cm. Đình hướng mặt ra sông và theo hướng Bắc. Nếu từ sông nhìn vào, đình nằm
phía hữu ngạn sông Tuý Loan. Trước sân là một bình phong treo kiểu cuốn thư, cao 3m,
rộng 2m. Mặt trước đắp nổi hình long mã, mặt trong đáp nổi hình con hổ, mặt tiền bên
hữu đắp nổi hình cá hoá long. Phần nóc có 4 mái, đầu nóc bên tả là hình gia thu, bên hữu
36
là hình cuốn thư. Bờ nóc chính là lưỡng long tranh châu, bờ nóc phụ thể hiện lưỡng long
tranh nguyệt, hai đầu thể hiện hình rồng. Tất cả trên mái đều trang trí bằng sánh sứ. Nội
tẩm và hậu tẩm có nóc riêng. Bên trong đình chia làm ba gian hai chái. Chính điện rộng
3,1m, dài 2,7m. Hậu tẩm rộng 2,7m, dài 2,4m có 4 hàng cột, mỗi hàng 6 cây toàn bằng gỗ
mít. Phía dưới chân cột kê đá chạm hình quả bí. Kết cấu của kèo là chồng rường giả thủ.
Các giả thủ được chạm trổ hoa lá, chân giả thủ chạm hình quả bí. Hai đầu các con rưởng
chạm đầu rồng. Kẽ hiên cũng được chạm trổ hình hoa lá. Nơi thờ có nội tẩm, hậu tẩm, tả
ban, hữu ban. Trên nọi tẩm có một khán thờ bằng gỗ nơi để sắc phong các vị thần được
thờ trong đình. Diềm trên chạm lưỡng long chầu nguyệt, dưới là hoa lá. Cửa có hai cánh
theo kiểu thượng song hạ bản (bảng khoa). Giữa là bàn thờ chung (hội đồng) có cặp hạt
đứng chầu. Hai bên tả hữu còn cặp hạt bằng gỗ. Treo trên trính giữa là bức hoành phi có
ba chữ Tuý Loan đình. Toàn bộ cửa đình theo kiểu bảng khoa bằng gỗ mít và kiền kiền.
Trong đình có một tấm bia ghi lập năm Thành Thái nguyên niên (1889). Nay, người làng
còn giữ được 20 sắc phong thần, sắc xa nhất đời Minh Mạng (1826), sắc gần nhất vào thời
vua Khải Định (11924).

Đình Tuý Loan, nơi sinh hoạt văn hoá – lễ hội dân gian. Hằng năm có 2 lễ lớn; tế
xuân và tế thu vào các ngày 14 và 15 tháng 2. Ngoài chức năng phản ánh sinh hoạt văn
hoá tinh thần của dân làng, đình làng Tuý Loan nói riêng và đình trên địa phận huyện Hoà
Vang nói chung còn có chức năng lịch sử. Với các sự kiện lịch sử gắn với đình Tuý Loan
suốt trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ đặt tại nhà truyền thống xã Hoà
Phong, nhằm tuyên truyền giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ. Ngày 4 tháng
1 năm 1999, Bộ Văn hoá – Thông tin công nhận đình Tuý Loan là di tích lịch sử - văn
hoá. [32]

Hiện nay, đình làng Túy Loan đã lôi cuốn được một số khách du lịch đến tham
quan, nghiên cứu.

2.2.3. Các lễ hội gắn liền với tôn giáo, tín ngưỡng

Từ buổi đầu lập nghiệp, những cư dân Đà Nẵng đã tạo cho mình những bản sắc
văn hóa, phong tục tập quán riêng. Điều đó thể hiện rất rõ thông qua hệ thống các lễ hội
tôn giáo, tín ngưỡng, đình làng,…
37
 Bảng 1: Một số lễ hội tại thành phố Đà Nẵng

Thời Sức Đối tượng

Tên lễ hội Địa điểm Quy mô, sức hấp dẫn
gian chứa thu hút

Hơn Khách
Lễ hội Quán 19/2 KDL Ngũ Lớn, du khách trong và
Ngàn trong nước
Thế Âm ÂL Hành Sơn ngoài nước tham gia
người và quốc tế

Hàng
Lễ hội Cầu Tháng Mân Thái, Lễ hội lớn nhất của Ngư dân
trăm
Ngư 3 ÂL Thọ Quang ngư dân thành phố thành phố
người

Là 1 nét riêng trong đời Hàng

Lễ hội đình 12/01 Khách
Liên Chiểu sống văn hoá và của trăm
làng Hoà Mỹ ÂL trong nước
người dân người

Quá khứ hiển linh, Hàng

Lễ hội đình 10/8 An Hải Tây – Người dân
thành trì bảo vệ biển trăm
làng An Hải ÂL Sơn Trà địa phương
thời Nguyễn người

09- Vài
Lễ hội đình Hoà Phong – Đình làng cổ kính, Người dân
10/01 trăm
làng Tuý Loan Hoà Vang thiên nhiên mộc mạc thành phố
ÂL người

29- Hàng
Lễ rước Mục Lễ hội dành cho trẻ Khách
30/3 H. Hoà Vang trăm
Đồng chăn trâu trong nước
ÂL người

24- Theo từng năm, thu hút Hàng Khách

Lễ hội đình Quận Hải
26/3 khách trong nước và trăm trong nước
làng Hải Châu Châu
ÂL quôc tế người và quốc tê

(Nguồn: Sở Văn hoá – Thể thao và Du lịch Đà Nẵng)

Lễ hội là sự kiện văn hóa được tổ chức mang tính cộng đồng. Phần lễ thường diễn
ra ở những nơi trang nghiêm như trong hoặc trước cửa đình, đền, chùa, nhà thờ,... Tham
38
gia và điều hành phần lễ là các bậc cao niên, những người đứng đầu có uy tín trong cộng
đồng, được cộng đồng kính trọng và tuân thủ sự điều hành trong lễ hội. Ý nghĩa của lễ là
để giao tiếp với thần linh thông qua các nghi thức tôn giáo, tín ngưỡng thể hiện nguyện
vọng, mong muốn của một cộng đồng. Sau phần lễ là phần hội được tổ chức ở một
“không gian mở” rộng lớn hơn, cho toàn thể cộng đồng và người ngoài cộng đồng có thể
tham gia, “vui như hội” vì đây là không gian, thời gian nhằm thỏa mãn nhu cầu vui chơi,
giải trí của con người thông qua các trò chơi dân gian thể hiện sự khéo léo, khỏe mạnh,
thông minh và nhanh nhẹn.

Thông qua hoạt động lễ hội mà con người có thể bảo lưu các giá trị truyền thống
của làng, nhắc nhở ý thức về cội nguồn, tưởng nhớ tổ tiên dân tộc, anh hùng dân tộc…
Các trò chơi, trò vui trong hội thể hiện ý thức về đồng loại, cố kết con người vào cộng
đồng, thể hiện ý thức về mỹ tục và thể hiện tài năng văn hóa, nghệ thuật, thể thao của
từng cá nhân, của từng cộng đồng.

Lễ hội là dịp con người được giải toả, dãi bày phiền muộn, lo âu với thần linh,
mong được thần giúp đỡ, chở che đặng vượt qua những thử thách đến với ngày mai tươi
sáng hơn. Bên cạnh đó, lễ hội cũng hướng con người tới cái cao cả thiêng liêng - chân
thiện mỹ làm cho cuộc sống trong xã hội trở nên tốt đẹp, hoàn mỹ hơn.

Ở thành phố Đà Nẵng, lễ hội đã hiện diện và ăn sâu trong tâm thức, trong đời sống
văn hóa tinh thần của người nhân từ bao đời nay. Lễ hội ở Đà Nẵng có thể được phân chia
theo các dạng thức sau: Lễ hội dân gian, lễ hội tôn giáo - tín ngưỡng và lễ hội đương đại.

* Lễ hội dân gian

Là các nghi lễ truyền thống mang đậm dấu ấn của cư dân nông nghiệp như: Lễ Cầu
an (Kỳ yên), lễ Hạ điền, lễ Mục đồng,... Ngoài việc cúng Thành hoàng, các bậc tiền hiền
có công khai khẩn, khai canh còn là dịp cầu mùa, cúng tổ nghề,... Sau phần nghi lễ ở các
đình làng như đình làng Hòa Mỹ, đình làng Túy Loan, đình làng Hải Châu,... thường có
phần hội với những loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian như hát bội, hô bài chòi, hát
hò khoan đối đáp,... các trò diễn như đua ghe, đấu vật, đua thuyền, thi nấu cơm, làm bánh.

- Lễ mục đồng

39
 Chuyện kể rằng, làng Phong Lệ xưa có một cồn cỏ. Ngày nọ, có người xua đàn vịt
lên cồn, chân vịt bỗng bị dính chặt xuống đất như có bàn tay ai đó níu lại. Từ đó cồn có
tên là cồn Thần. Một hôm có đàn trâu trong làng chạy lạc lên cồn, đám trẻ chăn trâu đến
tìm, nhưng không hề hấn gì cả. Từ đó có tiếng đồn lan ra là cồn Thần chỉ cho các trẻ chăn
trâu đến gần mà thôi. Xóm Cồn về sau được gọi là xóm Đồng, là nơi tụ tập của các mục
đồng trong làng. Sau nhiều thế hệ dần dần hình thành một lễ hội dành riêng cho các trẻ
chăn trâu, gọi là lễ rước mục đồng.

Lễ rước Mục Đồng - lễ hội dành cho trẻ chăn trâu được tổ chức ở làng Phong Lệ,
Hòa Châu, Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng. Ba năm một lần, dân làng lại tổ chức một lễ
trọng: lễ rước mục đồng. Lễ hội diễn ra trong hai ngày cuối tháng ba âm lịch nhằm cầu
một vụ mùa bội thu. Tham gia lễ hội ngoài các mục đồng thì còn có 13 tộc họ trong làng
ngày đó.

Chiều 29-3 âm lịch là bắt đầu lễ hội với lễ dạo đồng. Đây là lúc con cháu sinh sống
ở các nơi xa làng kéo về đông đủ. Mục đồng cầm cờ dạo quanh các cánh đồng tỏ ý cầu
cho được mùa. Sáng ngày 30 chính thức diễn ra lễ rước. Trời chưa hửng sáng đã vang lên
tiếng trống giục giã dân làng về dự lễ.

Tất cả tề tựu trong sân đình Thần, còn được gọi là đình Mục Đồng. Trùm mục
(người cai quản các mục đồng) lễ phục tươm tất trịnh trọng tiến vào hậu tẩm khấn vái rồi
cung thỉnh bài vị Thần Nông đặt vào kiệu. Kiệu rước được bài trí như kiệu rước Thần,
nóc kiệu có 4 mái trang trí 4 giao lá, rèm kiệu được giăng hoa kết đèn rực rỡ, do 4 mục
đồng cao như nhau khiêng.

Dẫn đầu đám rước là đoàn cờ mục đồng rồi đến cờ 13 tộc họ. Dàn cổ nhạc cùng
với chiêng trống, kiểng cổ vang động một góc trời. Mỗi nhà có trâu đều sắm sửa lễ phẩm,
thường là một mâm xôi với hoa quả, có khi một con gà hay một đầu heo, cho người đội
theo đám rước. Dân làng nối đuôi đi sau cùng. Nổi bật hơn hẳn giữa đoàn người rồng rắn
là kiệu rước, uy nghi, trang trọng tiến về cồn Thần.

40
 Lễ hội rước mục đồng ấm áp và rực rỡ sắc màu với những con người bình dị,
những trò chơi dân gian hấp dẫn, những màn trình diễn độc đáo của trẻ chăn trâu là ấn
tượng khó quên với du khách khi du lịch đến với Đà Nẵng.

- Lễ hội đình làng Túy Loan

Làng cổ Tuý Loan đã có trên 500 năm tuổi, đình làng cũng đã có trên 100 năm.
Trải qua bao thăng trầm thời gian, đình Tuý Loan tuy không còn giữ được nguyên trạng
nhưng vẫn còn vẻ uy nghi vốn có. Và hàng năm, vào ngày mồng 9 Tết, dân hai thôn
Đông, Tây của làng cùng khách thập phương lại tập trung tại đây để mở hội. Lễ hội làng
Tuý Loan thường diễn ra trong hai ngày.

Phần lễ gồm Lễ rước sắc phong, nhạc lễ dâng hương tế đình giúp con cháu tưởng
nhớ năm vị tiền hiền Đặng, Lâm, Nguyễn, Trần, Lê tuân chiếu vua Lê Thánh Tôn đi mở
mang bờ cõi về phương nam (năm Hồng Đức nguyên niên 1470), dừng chân chọn nơi đây
để lập nghiệp khai khẩn làm ăn và đặt tên cho làng là Tuý Loan. Phần hội gồm nhiều trò
chơi dân gian vui nhộn như đẩy gậy, vật tay, kéo co diễn ra ngay trước sân đình… Nghề
làm bánh tráng vốn từ lâu đã góp phần làm nổi tiếng làng Tuý Loan nên trong phần hội
không thể thiếu cuộc thi nướng bánh tráng. Hai thôn Đông, Tây thường cử ra những cô
gái khéo tay nhất của thôn mình để tham gia cuộc thi này. Người chiến thắng trong cuộc
thi không những mang lại vẻ vang cho thôn mình mà còn góp phần tôn vinh một nghề
truyền thống lâu đời của làng.

Tham dự lễ hội đình làng Tuý Loan chính là một dịp để du khách gần xa hiểu thêm
về một vùng đất, một phong tục và những con người chân chất đang gìn giữ truyền thống
đáng quý của cha ông ngay trên mảnh đất quê hương mình.

* Lễ hội tôn giáo - tín ngưỡng

- Lễ hội tôn giáo là hệ thống lễ kỷ niệm ngày sinh của các đấng giáo chủ sáng lập
ra tôn giáo như đức Chúa Jesus với lễ Giáng sinh, lễ Phục sinh; đức Phật Thích Ca với lễ
Phật Đản, đức Bồ Tát với lễ hội Quán Thế Âm,... ngày tưởng nhớ mẹ với lễ Vu
Lan...những lễ này được diễn ra hết sức long trọng, phần lễ được chú trọng hơn phần hội
với những nghi thức truyền thống nghiêm túc. Tuy nhiên các hoạt động trong quá trình

41
diễn ra lễ hội ngày càng được tổ chức phong phú hơn, đối tượng tham dự rộng rãi hơn,
không chỉ hạn hẹp trong phạm vi những người có đạo mà còn dành cho cả những người
ngoại đạo, nhất là lễ hội mang tính quốc gia như lễ hội Quán Thế Âm.

Lễ hội Quán Thế Âm được tổ chức hàng năm vào ngày 19/2 âm lịch tại động Quan
Âm ở khu du lịch Ngũ Hành Sơn, thành phố Đà Nẵng. Lễ hội Quán Thế Âm là một lời
cầu nguyện cho quốc thái dân an, cho mưa hòa gió thuận; là dịp để mọi người, mọi giới
chan hòa trong không khí hội hè, soi mình vào bản sắc văn hóa dân tộc để ngày một sống
đẹp hơn. Chính vì thế, qua lễ hội Quán Thế Âm, hình ảnh du lịch thành phố Đà Nẵng và
quận Ngũ Hành Sơn ngày càng được quảng bá rộng rãi đến với du khách trong và ngoài
nước. Năm 2000, lễ hội Quán Thế Âm - Ngũ Hành Sơn đã được xếp vào danh mục 15 lễ
hội lớn của cả nước.

Lễ hội Quán Thế Âm diễn ra trong 3 ngày, bao gồm hai phần: lễ và hội.

+ Phần lễ: Mang màu sắc lễ nghi Phật Giáo với các nội dung:

Lễ rước ánh sáng: Nghi lễ rước ánh sáng thường tổ chức vào tối ngày 18, gồm
rước đuốc, rước kiệu, múa lân, múa rồng để cầu mong ánh sáng soi đường cho chúng
sinh, mà trong phật giáo ánh sáng đồng nghĩa với trí tuệ, trí tuệ sáng thì tấm lòng, đạo đức
trong sáng, sẽ làm nhiều việc thiện.

Lễ khai kinh: Lễ được tổ chức vào sáng sớm ngày 19, đây là lễ cầu nguyện cho
quốc thái dân an, chúng sinh an lạc.

Lễ trai đàn chẩn tế: lễ này cũng được tổ chức vào sáng ngày 19 để cầu siêu, cúng
thập loại chúng sinh, thường trước đó đồng bào phật tử gởi danh sách những người thân
của mình đã mất đến chùa để làm lễ cầu siêu. Trong lễ này phải mời người có giới phẩm
đứng ra làm lễ.

Lễ thuyết giảng về Bồ tát Quán Thế Âm và dân tộc: lễ cúng được tổ chức vào sáng
ngày 19, ngợi ca lòng từ bi bác ái của đức Phật Bồ Tát Quán Thế Âm và cầu nguyện cho
dân tộc an bình, thịnh vượng.

Lễ rước tượng Quán Thế Âm: Lễ này tổ chức vào khoảng 10 giờ sáng ngày 19, sau
các nghi lễ trên, bốn người khiêng kiệu trên có tượng Phật bà đi trước, và đồng bào Phật
42
tử đi sau, kiệu được khiêng từ trên chùa và đi xuống chiếc thuyền đậu trên Sông Cầu Biện
(nhánh của sông Cổ Cò), sau đó cho thuyền chạy vòng quanh sông Cổ Cò. Lễ này nhằm
cầu nguyện cho đồng bào, chúng sinh đi biển, đi làm ăn trên sông nước được thuận lợi
bình an. Ngoài các nghi lễ trên, còn có lễ tế xuân (cúng sơn thủy, thổ thần) để cầu quốc
thái dân an. Lễ thường được tổ chức vào đêm ngày 18. Trong ngày lễ này các bô lão của
các phường Hòa Hải, Hòa Quý khăn áo chỉnh tề, tay cầm cờ lọng, đuốc, lồng đèn, có đội
nhạc cổ và chiêng trống đi theo. Sau khi làm lễ và đọc văn tế, đoàn bô lão sẽ dẫn đầu
đoàn rước cộ xuống bờ sông Cầu Biện để mở hội hoa đăng, rồi từ chùa Quán Thế Âm đi
quanh các khu phố qua các làng đá mỹ nghệ Non Nước, xuống khu du lịch Non Nước và
trở về lại lễ đài với lộ trình dài hơn 2km.

+ Phần hội: Diễn ra sôi nổi với nhiều hoạt động văn hoá - thể thao mang đậm bản
sắc dân tộc xen lẫn với hiện đại như hội hoá trang, hát dân ca, thi cờ, nhạc, hoạ, điêu khắc,
múa tứ linh, thả đèn trên sông, hát tuồng... các hoạt động văn hóa như triển lãm thư pháp và
tranh thủy mặc, hội thi thuyết minh về danh thắng Ngũ Hành Sơn, hội thi nấu ăn chay...

Với nhiều hoạt động văn hóa - thể thao mang đậm tính dân tộc, lễ hội Quán Thế
Âm tuy mang màu sắc tôn giáo nhưng lại đi sâu vào tự tình dân tộc, góp phần phục hồi và
phát huy bản sắc văn hoá của dân tộc Việt Nam.

- Lễ hội tín ngưỡng

Là lễ của các cộng đồng cư dân theo từng ngành nghề, như lễ hội Cá Ông (còn
được gọi là lễ tế Cá Voi), lễ hội lớn nhất của ngư dân thành phố Đà Nẵng. Thờ Cá Ông ở
đây không chỉ được xem là sự tôn kính thần linh mà còn gắn liền với sự hưng thịnh của cả
làng. 'Ông' là tiếng gọi tôn kính của ngư dân dành riêng cho cá voi, loài cá thường giúp họ
vượt qua tai nạn khi lênh đênh trên biển cả. Đây là lễ được hình thành từ kết quả của sự
giao thoa giữa tín ngưỡng thờ cá của Người Việt và Người Chăm. Hàng năm, thường là
sau khi ăn Tết xong, như dân tổ chức lễ tế cá Ông lồng ghép dưới hình thức Lễ hội Cầu
ngư và lễ ra quân đánh bắt vụ cá nam. Tại Đà Nẵng, lễ hội cầu ngư được tổ chức ở những
vùng ven biển như Mân Thái, Thọ Quang, Thanh Lộc Đán, Xuân Hà, Hòa Hiệp,...

43
 Lễ hội được diễn ra trong hai ngày vào trung tuần tháng 3 âm lịch. Ngày đầu thiết
lễ tiên thường, ngày sau là lễ tế chính thức. Trong ngày lễ, bàn thờ được trang hoàng hết
sức rực rỡ, trang nghiêm. Các nhà đều đặt bàn hương án bày đồ lễ cúng. Trên mỗi tàu
thuyền đều chăng đèn kết hoa. Làng chọn ra một ban nghi lễ gồm các cụ cao niên, hiền
đức, có uy tín với bạn chài và không bị mắc tang chế. Vị chánh bái dâng đồ tế lễ (không
được dùng hải sản) và đọc văn tế nói lên lòng biết ơn của dân làng đối với công đức Cá
Ông và cầu mong mùa đánh bắt bội thu, thuyền bè đi khơi về lộng an toàn.

Rạng sáng ngày hôm sau, dân làng đánh trống làm lễ rước trên biển. Có nơi còn tổ
chức lễ rước Ông từ làng này qua làng khác để bày tỏ sự đoàn kết giữa các vạn chài. Tất
cả tàu thuyền ra khơi đến một vị trí đã định trước và vị chánh tế tổ chức “xin keo”. Đó là
lễ Cá Ông chứng dám lòng thành của ngư dân ngoài biển. Vào nửa đêm hôm đó, dân làng
làm lễ chánh tế bao gồm lễ khai mõ, đội học trò dâng hương. Về phần hội, tuỳ điều kiện,
mỗi địa phương có một hình thức tổ chức riêng, nhưng cũng đều là các trò chơi dân gian
vùng biển: lắc thúng, đua thuyền, bơi lội, kéo co, đá bóng... Về văn nghệ, ngoài hát tuồng,
hát hò khoan, còn có một hình thức múa hát đặc trưng của Lễ hội Cầu ngư là múa hát bả
trạo (bả: nắm, trạo: chèo đò) diễn tả tinh thần đoàn kết giữa các thành viên trong một con
thuyền, vượt qua sóng to gió cả, mang về một mùa bội thu cho ngư dân.

Lễ hội Cầu ngư bày tỏ khát vọng được bình yên trong cuộc sống của ngư dân,
những con người luôn phải đối mặt với nhiều bất trắc khi lênh đênh trên biển cả.

Bên cạnh đó cũng còn một số lễ hội gắn với nhân thần, có ảnh hưởng tín ngưỡng
thờ thần của người Hoa như vía Khuất Nguyên (Đoan Ngọ), vía Quan Công hoặc gắn với
các mùa trong năm như Tết Nguyên Đán, Nguyên Tiêu, Trung thu. Đây là do hệ quả tất
yếu của quá trình giao lưu tiếp biến văn hóa với các tộc người cộng cư trong quá trình lịch
sử hình thành vùng đất.

2.2.4. Các sản phẩm phi vật chất khác

Một hành trình du lịch tâm linh không chỉ có ngoạn cảnh, khấn vái không thôi mà
còn có thể tham gia sinh hoạt các khoá tu với giờ giấc cụ thể: Ngồi yên tụng kinh; Pháp
đàm; ngồi thiền; dự lễ xuất gia; pháp thoại,…

44
 Khách du lịch tham gia tour du lịch đến các chùa sẽ tham gia hành lễ ngồi tụng
kinh như những Phật tử của chùa; nghe thuyết giảng giáo lý nhà phật; dự những buổi lễ
xuất gia do trụ trì thực hiện. Ngoài ra, khách du lịch thực hành ngồi thiền để đạt trạng thai
giải thoát. Du khách sông trong Thiền là thực hiện “an tâm và vô uý hoàn toàn”.

Khách du lịch đến các nhà thờ tại Đà Nẵng vào cuối tuần có thể tham gia các buổi
nghi lễ như là một tín đồ thật sự, nghe giảng đạo, đọc kinh,…

Ngoài ra, tại các lễ hội đình chùa, lễ hội dân gian ở Đà Nẵng còn tổ chức những trò
chơi dân gian mang tính giải trí cũng thu hút đông đảo người dân và du khách cùng tham
gia.

Như vậy, để khai thác hết tiềm năng của loại hình du lịch tâm linh, thành phố Đà
Nẵng không chỉ chú trọng khai thác các hệ thống công trình tín ngưỡng, tôn giáo mà còn
phải hướng đến những khai yếu tố phi vật thể và các hoạt động tín ngưỡng khác.

45
46
 2.3. Thực trạng du linh tâm linh Đà Nẵng

2.3.1. Thực trạng hoạt động kinh doanh du lịch

2.3.1.1. Thực trạng tổ chức tuyến, điểm du lịch tâm linh

Thực tế cho thấy, trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, các đơn vị lữ hành có các
chương trình du lịch tâm linh phục vụ du khách. Khởi đầu cho hoạt động này là vào năm
2010, công ty cổ phần du lịch Việt Đà (Viet Da Travel ) đã tổ chức tour du lịch tâm linh
đầu tiên tại Đà Nẵng cho hơn 100 du khách đến các địa điểm nổi tiếng của thành phố như
chùa Quán Thế Âm – Núi Ngũ Hành Sơn, chùa Linh Ứng – bán đảo Sơn Trà. Tour du
lịch này bên cạnh việc du ngoạn những cảnh đẹp, các thắng tích Phật giáo thì du khách
còn tham gia ngồi thiền và thưởng thức những món ăn chay. [38] Tuy nhiên, những
chương trình như thế này mới chỉ khai thác các điểm đến tâm linh chứ chưa đạt tới sản
phẩm du lịch tâm linh. Bởi du lịch tâm linh thực sự là giúp du khách đạt được sự thư giãn,
thoải mái, thỏa mãn tín ngưỡng chứ không chỉ thuần túy là tham quan và làm lễ. Nhiều
đoàn khách khi đi du lịch tâm linh muốn được ở lại các điểm tâm linh đó để tìm hiểu, học
đạo hoặc dưỡng tâm, thiền hay dự lễ xuất gia nhưng lại không thể làm được điều này.

Việc khai thác những điểm du lịch tâm linh ở thành phố vẫn còn hạn chế, các hãnh
lữ hành trong và ngoài địa bàn thành phố chỉ mới dừng lại ở việc tập trung khai thác
những ngôi chùa, nhà thờ, giáo xứ lớn còn những công trình tôn giáo nhỏ vẫn chưa được
đưa vào các chương trình du lịch, để phục vụ nhu cầu tham quan của du khách.

Đa phần những điểm đến tâm linh tại Đà Nẵng được đưa vào các chương trình du
lịch lồng ghép, có rất ít chương trình chuyên đề tâm linh. Một số chương trình du lịch đến
những điểm du lịch tâm linh phổ biến được khảo sát từ công ty trách nhiệm hữu hạn Dịch
vụ và Du lịch Quảng Đà Thành như:

- Chương trình du lịch Bà Nà (1ngày). Du khách sẽ được tham quan tại hầm rượu
Debay, vườn hoa, cây bưởi gần 100 năm tuổi; vui chơi tại fantasy park và viếng thăm
ngôi chùa Linh Ứng ở đây.

- Chương trình du lịch chùa Linh Ứng Sơn Trà - Ngũ Hành Sơn - Hội An.

47
 - Chương trình du lịch chùa Linh Ứng Sơn Trà - Ngũ Hành Sơn - bảo tàng điêu
khắc Chăm.

- Chương trình du lịch chùa Linh Ứng Sơn Trà - Ngũ Hành Sơn - nhà thờ con Gà -
đền thánh Cao Đài.

- Chương trình du lịch lễ hội Quan Thế Âm ở chùa Quan Âm.

Điều đó, cho thấy những lễ hội lớn như lễ hội Quan Thế Âm, hệ thống cơ sở tôn
giáo đã trở thành những sản phẩm du lịch độc đáo, được các đơn vị lữ hành đưa vào các
tour, tuyến du lịch, thu hút sự quan tâm của du khách trong và ngoài nước. Tuy nhiên,
những lễ hội như: lễ hội đình làng Túy Loan, lễ hội rước Mục Đồng, lễ hội Cầu Ngư; đình
làng Túy Loan vẫn chưa được các đơn vị lữ hành đưa vào khai thác. Lý giải về vấn đề
này, một số đơn vị lữ hành cho biết: “khách du lịch đến thành phố Đà Nẵng vẫn chủ yếu
là khách trong nước, quỹ thời gian lưu lại đây không nhiều, các điểm đến lớn như Bà Nà,
Ngũ Hành Sơn, Sơn Trà, Hội An,… luôn được ưu tiên hàng đầu, chiếm gần hết thời gian
của khách. Mặc khác, các điểm đến di tích lịch sử, văn hóa này không có chỗ đậu xe đưa
đón, thiếu vắng các dịch vụ đi kèm nên cũng gây bất tiện cho khách, vì vậy ít được đưa
vào chương trình tour”. Do đó, đa phần du khách đến với những lễ hội, đình làng trên là
do tự phát; muốn tìm hiểu những giá trị văn hóa tâm linh ở nơi đó.

2.3.1.2. Khách du lịch

Lượng khách du lịch là nhân tố chính đánh giá sự thành công trong loại hình du
lịch tâm linh của một địa phương, một vùng hay một quốc gia. Số lượng khách du lịch
càng đông thì càng chứng tỏ nơi đó có nhiều tài nguyên du lịch tâm linh độc đáo, hấp dẫn
có khả năng thu hút khách. Lượng khách đến với những lễ hội, điểm đến tâm linh thuộc
thành phố Đà Nẵng được thống kê như sau:
Lượng khách đến khu du lịch Ngũ Hành Sơn trong những năm gần đây nhất, ta có
thể thấy được hoạt động du lịch ở đây ngày càng được khai thác một cách có hiệu quả.

48
 Biểu đồ1: Lượt khách đến Ngũ Hành Sơn năm 2015

(Đơn vị tính: lượt khách)

(Nguồn: Ban quản lý Khu du lịch thắng cảnh Ngũ Hành Sơn)

Theo ban quản lý khu du lịch thắng cảnh Ngũ Hành Sơn, trong năm 2015, tại khu
du lịch thắng cảnh Ngũ Hành Sơn đã đón hơn 884.000 lượt khách tăng 38,2% so với năm
2014, trong đó nước ngoài chiếm khoảng 36% với hơn 320.000 lượt khách, khách nội địa
với 564.000 lượt khách chiếm 64% trong tổng lượng khách.. Và theo ông Lê Quang Tươi
- Trưởng ban cho biết, những ngày đầu năm mới 2016 đã có khoảng 6000 lượt khách du
lịch đến tham quan danh thắng Ngũ Hành Sơn. Điều này dự báo năm 2016, lượng du
khách đến với Ngũ Hành Sơn sẽ tiếp tục gia tăng mạnh. Vì thế, ban quản lý khu du lịch
thắng cảnh Ngũ Hành Sơn có chủ trương xin thành phố cho tổ chức, khai thác khách du
lịch tham quan ban đêm tại ngọn Thủy Sơn để phục vụ cho nguồn khách lưu trú qua đêm
tại Đà Nẵng có nhu cầu khám phá lịch sử, văn hóa địa phương, tăng thêm nhịp độ hoạt
động trên địa bàn Ngũ Hành Sơn.

Theo báo cáo của ban quản lý bán đảo Sơn Trà và các bãi biển du lịch Đà Nẵng,
tổng lượng khách tham quan tại bán đảo Sơn Trà trong 6 tháng đầu năm 2015, ước tính
gần 650.000 lượt người; trong đó, tuyến chùa Linh Ứng - Cây đa di sản chiếm đến trên
600.000 lượt, các tuyến tham quan dưới nước chỉ đạt 7.500 lượt người. Con số đó cho
thấy, du khách đến bán đảo Sơn Trà tập trung trên 90% tuyến du lịch chùa Linh Ứng -
Cây đa di sản. [39] Ngoài ra, ban quản lý bán đảo Sơn Trà và các bãi biển du lịch Đà
49
Nẵng cũng cho biết thêm, tại chùa Linh ứng – Bãi Bụt - Sơn Trà vào các ngày trong dịp lễ
tết Nguyên đán hằng năm trung bình có khoảng 15.000 người/1 ngày đến viếng. [40]

Tại khu du lịch Bà Nà Hills, lượng khách du lịch trong năm 2015 đã gia tăng đáng
kể. Nếu như năm 2014, vị khách thứ 1 triệu tới Bà Nà Hills vào tháng 11 thì năm nay, khu
du lịch Bà Nà Hills đã cán mốc 1 triệu khách ngay từ tháng 7. Sự gia tăng lượng khách ở
Bà Nà Hills cũng đồng nghĩa với sự gia tăng lượng khách đến thăm ngôi chùa Linh Ứng ở
đây; bởi hầu hết các chương trình du lịch Bà Nà đều có ghé thăm chùa này. [46]

Hiện nay, thống kê lượng khách du lịch đến với nhà thờ con Gà, đền thánh Cao
Đài, đình làng Túy Loan đang gặp nhiều khó khăn, phức tạp; bởi những điểm đến tâm
linh này không bán vé, khó kiểm soát lượng khách cụ thể. Tuy nhiên, theo khảo sát và
điều tra cho thấy, lượng khách đến những nơi này chiếm một lượng khá lớn, góp phần
không nhỏ vào sự phát triển du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng. Riêng tại nhà thờ con
Gà, cứ vào mỗi thứ 7, chủ nhật hằng tuần đã có hơn hàng chục lượt khách đến tham quan
và hành lễ.

Lễ hội Quán Thế Âm năm 2015, ước tính mỗi ngày khu danh thắng Ngũ Hành Sơn
đón khoảng 20.000 - 30.000 lượt người trẩy hội cầu an, vãn cảnh. Riêng ngày diễn ra lễ vía
chính thức, số lượng đạo hữu Phật tử và du khách tham gia lễ hội tăng đột biến, ước khoảng
40.000 - 50.000 lượt người. [41] Bên cạnh đó, lễ hội đình làng Túy Loan, lễ hội rước Mục
Đồng, lễ hội Cầu Ngư được tổ chức hằng năm cũng đã thu hút đông đảo người dân địa
phương và du khách thập phương đến tham dự.[45]

Kết quả đạt được cho thấy tình hình khai thác loại hình du lịch tâm linh đã được
chú trọng, thu hút khách du lịch, tạo nên một sức hấp dẫn mới cho thành phố Đà Nẵng.
Theo khảo sát, cho biết số lần khách du lịch quay lại những điểm du lịch số lần du khách
đến với những điểm du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng không chỉ là một lần mà có
thể là rất nhiều lần. Khi được hỏi lý do biết đến những điểm du lịch tâm linh tại thành phố
Đà Nẵng thì được biết:

50
 Bảng 1: Tỷ lệ phần trăm du khách biết đến những điểm du lịch tâm linh tại
thành phố Đà Nẵng qua các kênh thông tin

Kênh thông tin Internet Sách báo, Người thân, Truyền hình,
tạp chí bạn bè truyền thanh
Số lựa chọn 23 11 10 6
Tỷ lệ % 46% 22% 20% 12%
Tổng số khách 50

(Nguồn: Tác giả)

Dựa vào bảng trên, ta thấy phần lớn du khách biết đến những điểm du lịch tâm linh
tại thành phố Đà Nẵng là qua những người thân, bạn bè và internet là chủ yếu. Còn qua
những kênh thông tin khác thì không nhiều, bởi do nguồn tin đến với du khách không chi
tiết, rõ ràng và không phải là kênh thông tin mà du khách hay tìm kiếm.

Khi được hỏi về mục đích chính đến những điểm du lịch tâm linh của thành phố thì
được biết du khách không chỉ đến để tham quan, viếng chùa chiền, đình làng,… mà còn vì
tham dự những lễ hội tôn giáo tín ngưỡng như lễ hội Cầu Ngư, lễ hội Quán Thế Âm. Từ
đó, có thể thấy hoạt động du lịch tâm linh tại thành phố được xem như là điểm nhấn quan
trọng để thu hút, lôi kéo khách du lịch đến với thành phố Đà Nẵng.

2.3.1.3. Doanh thu

Số lượng khách tăng nhanh kéo theo doanh thu du lịch cũng tăng theo từng thời kỳ.

51
 Biểu đồ 2: Doanh thu du lịch tại thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2011 - 2015
Đơn vị: tỷ đồng

(Nguồn: Sở Văn hoá – Thể thao và Du lịch)

Doanh thu lĩnh vực du lịch tăng nhanh, năm 2012 doanh thu đạt 6.000 tỷ đồng,
tăng 4.308 tỷ đồng, tương đương tăng 3,6 lần so với năm 2011, doanh thu năm 2013 đạt
7.784 tỷ đồng, tăng 1.784 tỷ đồng so với năm 2012. Đến năm 2015, doanh thu từ du lịch
tăng nhanh đáng kể, tăng 28,7% so với tổng doanh thu trong năm 2014, tương đương với
2.960 tỷ đồng. Đây là một con số khá ấn tượng. Nguyên nhân là do nhu cầu du lịch ngày
càng tăng, nên các nhà đầu tư mạnh dạn khai thác các loại hình du lịch trong đó có du lịch
tâm linh trên địa bàn thành phố để phục vụ cho nhu cầu tham quan, giải trí, hành hương,
an dưỡng của du khách. Cùng với cơ sở hạ tầng kỹ thuật được đầu tư phát triển, môi
trường trong sạch, người dân thân thiện đã hấp dẫn khách tham quan đến với Đà Nẵng.

Riêng đối với loại hình du lịch tâm linh ở Đà Nẵng, tình hình doanh thu chưa được
thống kê một cách đầy đủ, theo những thông tin ban đầu từ ban quản lý một số điểm du
lịch đã cho thấy được hiệu ứng của loại hình này, rõ nhất là ở Ngũ Hành Sơn. Trong năm
2014, Ngũ Hành Sơn đã đón 634.000 lượt khách đến tham quan và du lịch, doanh thu gần
9,8 tỷ đồng, đạt 108% kế hoạch, tăng 8% so với cùng kỳ, trong đó có hơn 328.000 lượt

52
khách tham quan ngọn Thủy Sơn bằng dịch vụ thang máy với doanh thu đạt 4,9 tỷ
đồng.[42]

Có được thành công như vậy là nhờ chiến lược phát triển, quảng bá và nâng cao chất
lượng du lịch tại sự thu hút khách. Tiêu biểu là cuộc triển lãm mỹ thuật “Dấu Ấn Ngũ Hành
Sơn” ở làng lụa Hội An; đồng thời chỉ đạo đội công tác 01 và đội bảo vệ tăng cường công tác
bảo vệ giữ vững trật tự văn minh, môi trường văn hoá du lịch tại khu danh thắng, góp phần
hạn chế tối đa tình trạng đeo bám, chèo kéo khách.

2.3.1.4. Thời gian lưu trú

Trong cơ cấu chỉ tiêu của khách du lịch, ngoài ăn uống, đi lại, tham quan thì lưu trú
là một nhu cầu không thể thiếu. Thời gian lưu trú của khách du lịch phản ánh chất lượng
dịch vụ của ngành du lịch nơi đó và sự hấp dẫn các cảnh quan, di tích của đị phương đó.
Kéo dài thời gian lưu trú của khách là một cách để nâng cao kết quả hoạt động kinh doanh
du lịch. Nắm bắt được những yêu cầu về mặt lý thuyết đó, trong thời gian vừa qua, thành
phố Đà Nẵng không ngừng nâng cao chất lượng dịch vụ, tính chuyên nghiệp của đội ngũ
lao động, tạo ra nhiều sản phẩm du lịch hấp dẫn, mới mẻ… nhằm kéo dài thời gian lưu trú
của khách, tăng doanh thu du lịch.

Theo đà gia tăng về lượng khách, thời gian lưu trú của khách nói chung, của loại
hình du lịch tâm linh cũng ngày càng tăng với số lượng đáng kể. Hoạt động du lịch tại các
điểm như Bà Nà, Ngũ Hành Sơn, Sơn Trà… rất là phát triển. Hằng năm, lượng khách đến
những điểm này khá đông, số lượng có thể lên đến con số hàng triệu lượt. Với điều kiện
cơ sở vật chất du lịch hiện là các nhà hàng, khách sạn hiện đại, tiện nghi; các khu vui chơi
giải trí quy mô lớn, đầy đủ các loại trò chơi… luôn làm hài lòng khách. Chính lẽ đó mà
thời gian lưu lại của tổng lượng khách ngày một tăng lên. Người đi du lịch vãn cảnh chùa
hay người tu hành tự thực hiện chuyến hành hương đến các điểm tâm linh đều có khả
năng lưu trú lâu dài họ muốn sống trong một môi trường thanh tịnh, an lạc, không phiền
muộn, không lo toan cuộc sống đời thường. Mọi thứ đều trở nên tươi đẹp, “tâm an thì
thân an”.

Trong định hướng phát triển ở giai đoạn tiếp theo, ngành du lịch Đà Nẵng đã có
những dự đoán về thời gian lưu trú của tổng lượng khách đến như sau:
53
 Bảng 2. Lượng khách đến và thời gian lưu trú qua các năm tại Đà Nẵng

Chỉ tiêu ĐVT 2010 2015 2020

Khách quôc tế 103 người 350 700 1120
Tổng ngày khách quốc tế 103 ngày 735 11610 2800
Thời gian lưu lại bình quân Ngày 2,1 2,3 2,5
Lượng khách trong nước 103 người 1100 2500 3880
Tổng ngày khách trong nước 103 ngày 2200 2500 9312
Thời gian lưu lại bình quân Ngày 2 2,2 2,4

(Nguồn: Sở Văn hoá – Thể thao và Du lịch Đà Nẵng)

2.3.2. Thực trạng đầu tư du lịch

2.3.2.1. Cơ sở vật chất du lịch
Cở sở vật chất du lịch là một trong những nền tảng để phát triển tốt cho hoạt động du
lịch. Vì thế, trong thời gian qua, Đà Nẵng đã từng bước phát triển, ngày càng hoàn thiện cơ
sở vật chất du lịch một cách đầy đủ và hiện đại. Theo Sở Văn hoá – Thể thao và Du lịch Đà
Nẵng thì tính đến năm 2015, số lượng khách sạn của thành phố khoảng 490 cơ sở với hơn
18.200 phòng, trong đó có 14 khách sạn 5 sao và tương đương, 17 khách sạn 4 sao và 60
khách sạn 3 sao, tăng 212 cơ sở, tăng gần gấp 1,8 lần so với năm 2011. Bên cạnh những cơ
sở lưu trú cao cấp, hiện đại khách du lịch, chủ yếu là tín đồ Phật tử có thể lưu trú tại những
tịnh xá để nghỉ ngơi, cầu nguyện, thiền định. Điều đó cho thấy hệ thống cơ sở lưu trú ngày đa
dạng và được xây dựng mới hoặc nâng cấp, mở rộng với chất lượng ngày càng cao; các dịch
vụ du lịch ngày càng được cải thiện đạt tiêu chuẩn quốc tế nhằm đáp ứng nhu cầu của du
khách.

Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, con người đang phải đối mặt với những căn bệnh
như ung thư, tai biến, tim mạch, hệ tiêu hóa… thì ăn chay dần trở nên phổ biến và gần gũi với
nhiều người. Khám phá ẩm thực chay tại những nơi đến là sở thích của nhiều khách du lịch,
nhất là người ăn chay trường hoặc ăn theo định kỳ. Vì thế, tại Đà Nẵng có nhiều nhà hàng
chay để không chỉ phục vụ người dân địa phương mà còn khách du lịch muốn thưởng thức.

54
 Bảng 3: Một số đánh giá về hệ thống các cơ sở lưu trú, nhà hàng chay tại

thành phố Đà Nẵng

Mức độ cảm Rất hài lòng Hài lòng Không hài Rất không hài
nhận lòng lòng
Số lựa chọn 16 19 10 5
Tỷ lệ % 32% 38% 20% 10%
Tổng số khách 50

(Nguồn: Tác giả)

Ngoài ra, ngành du lịch thành phố đã có những hoạt động trùng tu, di tích tại các
đình làng cổ để khai thác, bảo tồn những giá trị văn hoá; thực hiện đầu tư kinh phí xây
dựng tu sửa các chùa lớn; tạo điều kiện cho loại hình du lịch tâm linh phát triển một cách
đúng nghĩa. Bằng chứng là thành phố Đà Nẵng đã đầu tư 1 tỷ đồng cho việc trùng tu di
tích đình làng Tuý Loan.

Tuy nhiên, sự phát triển về cơ sở vật chất du lịch như vậy vẫn chưa bắt kịp được nhu
cầu du lịch của khách nói chung cũng như loại khách du lịch tìm đến các điểm du lịch tâm
linh nói riêng. Bởi vào mùa cao điểm, lượng khách du lịch tăng nhanh và mạnh thì hệ thống
cơ sở vật chất vẫn không đủ đáp ứng nhu cầu của khách, tình trạng thiếu hụt vẫn diễn ra.

2.3.2.2. Cơ sở hạ tầng
Để phục vụ cho hoạt động phát triển loại hình du lịch tâm linh của thành phố, nhiều
tuyến đường đến các điểm tâm linh được mở ra như: bán đảo Sơn Trà - chùa Linh Ứng, Bà
Nà, Ngũ Hành Sơn,… Bên cạnh đó, chính quyền thành phố cũng đã kêu gọi đầu tư xây dựng
các tuyến đường đi đến các trung tâm diễn ra lễ hội Cầu Ngư, lễ hội Quán Thế Âm nhằm tạo
điều kiện thuận lợi cho người đi du lịch. Tuy nhiên, hệ thống đường xá đến đình làng Túy
Loan, địa điểm tổ chức lễ hội Mục Đồng vẫn chưa được đầu tư, gây khó khăn trong việc di
chuyển cho khách du lịch.

55
 Bảng 4: Một số đánh giá về hệ thống đường xá tại thành phố Đà Nẵng
Mức độ đánh giá Rất tốt Tốt Khá tốt Chưa tốt

Số lựa chọn 13 17 15 5
Tỷ lệ % 26% 34% 30% 10%
Tổng số khách 50

(Nguồn: Tác giả)

Dựa vào bảng trên, cho thấy hệ thống đường xá tại thành phố đã đáp ứng nhu cầu đi
lại của nhiều du khách song vẫn có số ít khách vẫn đánh giá vẫn chưa tốt. Bởi kinh phí của
thành phố còn hạn hẹp, nhiều tuyến đường dẫn đến những điểm du lịch nhỏ lẻ khác vẫn chưa
được nâng cấp và mở rộng, gây khó khăn cho xe du lịch trong di chuyển tới những địa điểm
tham quan. Chính vì thế, những điểm du lịch tâm linh này vẫn chưa được đưa vào khai thác
trong các chương trình du lịch, du khách đến đây đa phần là tự thuê xe máy để dễ dàng di
chuyển.

2.3.2.3. Nguồn nhân lực phục vụ du lịch

Hiện nay, nguồn nhân lực của Đà Nẵng cần phải tiếp tục được rèn luyện, bồi dưỡng và
đào tạo theo hướng chuyên nghiệp. Theo ông Ngô Quang Vinh – Giám đốc Sở Văn hoá –
Thể thao và Du lịch Đà Nẵng: “Chúng ta cần phải học nhiều về kỷ luật và ý chí của người
Nhật, cung cách phục vụ chuyên nghiệp, thân thiện của người Singapore và người Thái, thái
độ làm việc của người phương Tây…” thì mới có thể nâng cao trình độ phục vụ, bắt nhịp
được với nền du lịch của thế giới.

Riêng với nguồn nhân lực để phục vụ cho nhu cầu du lịch, hành hương tâm linh vẫn
chưa đáp ứng được so với thực tế. Trong năm 2015, toàn thành phố có 1.612 hướng dẫn viên
du lịch nội địa lẫn quốc tế. Tuy nhiên, tại các điểm du lịch tâm linh chưa có người thuyết
minh chuyên nghiệp để có thể trình bày chi tiết về lịch sử và ý nghĩa của các danh lam thắng
cảnh mà đoàn đến viếng thăm. Thậm chí chỉ mang tính hành lễ và viếng thăm qua loa ở các
cơ sở tôn giáo.

56
 Bảng 5: Mức độ cảm nhận của du khách về hướng dẫn viên ở những điểm du lịch tâm linh

Mức độ cảm nhận Rất hài lòng Hài lòng Không hài Rất không hài
lòng lòng
Số lựa chọn 8 16 19 7
Tỷ lệ % 16% 32% 38% 14%
Tổng số khách 50

(Nguồn: Tác giả)

Dựa vào bảng trên, cho thấy hiện tại khách du lịch đến những điểm du lịch tâm linh
vẫn chưa thực sự hài lòng với đội ngũ hướng dẫn viên.

Trên thực tế, chưa có đơn vị đào tạo hướng dẫn viên du lịch tâm linh trên địa bàn
thành phố, đa số những kiến thức về điểm đến tâm linh của hướng dẫn viên được tìm kiếm từ
trang mạng, cắt ghép để tạo thành bài thuyết minh. Điều này không đảm bảo chất lượng về
kiến thức của hướng dẫn, du khách không hiểu hết các giá trị tâm linh của điểm đến.

2.3.3. Tổ chức hoạt động du lịch

2.3.3.1. Tình hình đầu tư, xúc tiến, quảng bá
Cùng với hoàn chỉnh cơ sở hạ tầng du lịch, trong những năm gần đây, công tác xúc
tiến quảng bá du lịch của thành phố Đà Nẵng đã được đẩy mạnh với mục tiêu xây dựng
hình ảnh du lịch đặc thù cho Đà Nẵng với mục tiêu là điểm đến hấp dẫn của khu vực miền
Trung. Theo đó, loại hình du lịch tâm linh cũng tạo cơ hội phát triển, khai thác những lợi
thế về loại hình này để đạt được mục tiêu trên.

Việc quảng bá, xúc tiến loại hình du lịch tâm linh, Sở Văn hóa - Thể thao và Du
lịch Đà Nẵng đã phối hợp với đài truyền hình trong khu vực và Đài truyền hình Việt Nam
thực hiện một số bộ phim tài liệu về du lịch tâm linh Đà Nẵng, tổ chức các chuyến tham
quan cho hàng chục tờ báo du lịch đến các điểm tham quan mang yếu tố tâm linh như
chùa Linh Ứng ỏ Ngũ Hành Sơn, Sơn Trà, Bà Nà…

Ngoài ra, Sở Văn hóa, Thể Thao và Du lịch Đà Nẵng cũng tăng cường tổ chức các
sự kiện văn hóa, tôn giáo tín ngưỡng thường niên như liên hoan du lịch gặp gỡ Bà Nà, Lễ
hội Quán Thế Âm, Lễ hội cầu ngư,... tạo tiếng vang tốt.
57
 2.3.3.2. Sản phẩm hàng lưu niệm
Sản phẩm lưu niệm thể hiện một phần đặc trưng văn hóa của một điểm du lịch hay
của một địa phương, một quốc gia góp phần quảng bá văn hóa, du lịch nơi đó.

Hiện tại, các sản phẩm lưu niệm của thành phố có thể hiện đậm nét về di tích lịch
sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh, các công trình mang đặc trưng riêng của Đà Nẵng qua
tranh ảnh, thêu, đá, như: núi Ngũ Hành Sơn, thành Điện Hải, tượng đài Mẹ Nhu, Bà Nà,
bảo tàng Điêu khắc Chăm, bán đảo Sơn Trà, Chùa Linh Ứng, Chùa Quán Thế Âm,… một
số sự kiện lớn của Đà Nẵng như lễ hội Quan Âm, lễ hội bắn pháo hoa,...

Ở chân núi Ngũ Hành Sơn, hiện có hơn 400 cơ sở sản xuất đá mỹ nghệ non nước
với những mặt hàng chủ yếu như: đồ trang sức, các pho tượng Phật được khách du lịch rất
ưu thích. Tại chùa Linh Ứng ở bán đảo Sơn Trà và Bà Nà cũng có bày bán những mặt
hàng lưu niệm như: sách Phật, tương Phật,…để phục vụ cho nhu cầu mua sắm của du
khách. Hay nhà thờ lớn, người ta có bán những tượng chúa Jesu, thánh giá bằng gỗ cho
những tín đồ lẫn khách du lịch.

Khi hỏi cảm nhận của du khách về sản phẩm lưu niệm tại những điểm du lịch tâm
linh, biết được rằng:

Bảng 6: Mức độ cảm nhận của du khách về sản phẩm lưu niệm tại những
điểm du lịch tâm linh

Mức độ cảm nhận Rất hấp dẫn Hấp dẫn Bình thường Chưa hấp dẫn

Số lựa chọn 5 21 15 9
Tỷ lệ % 10% 42% 30% 18%
Tổng số khách 50

(Nguồn: Tác giả)

Dự vào bảng trên, cho thấy hệ thống sản phẩm lưu niệm tại những điểm du lịch
tâm linh đã tạo ra sức hút với du khách, tuy nhiên vẫn chưa để lại dấu ấn sâu sắc. Bởi số
lượng và chủng loại của những sản phẩm lưu niệm vẫn còn hạn chế so với nhu cầu của
khách. Do đó, những điểm du lịch cần đưa ra những giải pháp để cải thiện thực trạng này.

58
 Chương 3
GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI CÁC ĐIỂM TÂM LINH
THUỘC THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG
3.1. Cơ sở xây dựng giải pháp
3.1.1. Căn cứ vào quan điểm phát triển du lịch tâm linh ở Việt Nam
Thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước thể hiện trong quan điểm
chiến lược phát triển du lịch theo chiều sâu, có chất lượng, hiệu quả, bền vững, có thương
hiệu và sức cạnh tranh, phát triển du lịch tâm linh dựa trên các quan điểm chủ đạo sau:

- Thứ nhất, du lịch tâm linh phải được tập trung đầu tư phát triển theo quy hoạch
bài bản trên cơ sở khai thác những giá trị nổi trội về cảnh quan thiên nhiên và văn hóa dân
tộc, đặc biệt là văn hóa tín ngưỡng, tôn giáo Việt Nam.

- Thứ hai, phát triển du lịch tâm linh trở thành động lực thu hút khách du lịch, thúc
đẩy các hoạt động dịch vụ du lịch khác, tạo sự đa dạng và hấp dẫn cho du lịch Việt Nam
và đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế-xã hội theo hướng bền vững; phát triển du lich
tâm linh trở thành giải pháp hữu hiệu để phát triển bền vững thông qua tạo việc làm, thu
nhập cho cư dân địa phương, tăng cường hiểu biết giao lưu văn hóa, tìm hiểu thế giới và
tạo động lực bảo tồn giá trị truyền thống, tôn vinh bản sắc văn hóa dân tộc.

- Thứ ba, phát triển du lịch tâm linh trở thành mục tiêu phát triển đời sống tinh
thần cho nhân dân hướng tới những giá trị chân-thiện-mỹ và nâng cao chất lượng cuộc
sống, thúc đẩy tiến bộ xã hội; du lịch tâm linh phải phát triển theo hướng chăm lo nuôi
dưỡng tinh thần tiến bộ, làm cho tư tưởng, tinh thần trong sáng đồng thời đấu tranh, bài
trừ những hủ tục, dị đoan làm sai lệch tư tưởng và u muội tinh thần.
3.1.2. Căn cứ vào quan điểm, định hướng phát triển du lịch tâm linh tại thành
phố Đà Nẵng
Trong quy hoạch tổng thể ngành Văn hóa Thể thao và Du lịch thành phố Đà Nẵng
đến năm 2020, đưa ra định hướng phát triển du lịch: “Bên cạnh phát triển du lịch du lịch
biển, nghỉ dưỡng và du lịch sinh thái thì đẩy mạnh phát triển du lịch văn hoá, lịch sử. Tiếp
tục nâng cấp bảo tàng Điêu khắc Chăm, thành Điện Hải, bảo tàng Đà Nẵng, khu danh

59
thắng Ngũ Hành Sơn, nâng cấp hệ thống đường kết hợp xây dựng Khu du lịch sinh thái
sông Cổ Cò gắn với văn hoá Phật giáo tại đây. Ngoài ra, phát triển du lịch văn hoá cần
gắn với di tích văn hoá, lịch sử của các vùng phụ cận như: Cố đô Huế, Phố cổ Hội An,
Thánh địa Mỹ Sơn.” Cho thấy, du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng trong những năm
sắp tới sẽ được chú trọng đầu tư kỹ lượng về chất lượng, hình thức phục vụ để vừa thõa
mãn nhu cầu của du khách, vừa thu được lợi nhuận, tạo công ăn việc làm cho người dân
bản địa.

Cùng với xu thế phát triển du lịch tâm linh tại thành phố, ban quan quản lý khu du
lịch thắng cảnh Ngũ Hành Sơn cũng đưa ra định hướng phát triển du lịch tâm linh tại
Danh thắng Ngũ Hành Sơn như sau:

- Du lịch tâm linh phải được tập trung đầu tư phát triển theo quy hoạch bài bản trên
cơ sở khai thác những giá trị nổi trội về cảnh quan thiên nhiên và văn hóa dân tộc, đặc
biệt là văn hóa tín ngưỡng, tôn giáo.

- Phát triển du lịch tâm linh trở thành động lực thu hút khách du lịch, thúc đẩy các
hoạt động dịch vụ du lịch khác, tạo sự đa dạng và hấp dẫn cho ngành du lịch và đóng góp
tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội theo hướng bền vững; phát triển du lịch tâm linh
trở thành giải pháp hữu hiệu để phát triển bền vững thông qua tạo việc làm, thu nhập cho
cư dân địa phương, tăng cường hiểu biết giao lưu văn hóa, tìm hiểu thế giới và tạo động
lực bảo tồn giá trị truyền thống, tôn vinh bản sắc văn hóa dân tộc.

- Phát triển du lịch tâm linh trở thành mục tiêu phát triển đời sống tinh thần cho
nhân dân hướng tới những giá trị chân - thiện - mỹ và nâng cao chất lượng cuộc sống,
thúc đẩy tiến bộ xã hội; du lịch tâm linh phải phát triển theo hướng chăm lo nuôi dưỡng
tinh thần tiến bộ, làm cho tư tưởng, tinh thần trong sáng đồng thời đấu tranh, bài trừ
những hủ tục mê tín, dị đoan.

Trong năm 2015, tại thành phố Đà Nẵng, tổng cục Du lịch đã có buổi làm việc với
UBND thành phố Đà Nẵng, quân khu V, bộ đội biên phòng, vùng III Hải Quân và UBND
quận Sơn Trà lấy ý kiến của các sở, ban, ngành liên quan của thành phố cho dự án “Quy
hoạch tổng thể phát triển khu Du lịch quốc gia Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng”, đã thống
60
nhất định hướng phát triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng cao cấp và du lịch tâm linh; đồng
thời chú ý phát triển du lịch đường thủy, kết nối sông Hàn với các bãi biển xung quanh
bán đảo.

Những định hướng ấy sẽ là tiền đề, cơ sở để phát triển loại hình du lịch tâm linh,
lôi kéo du khách đến với những điểm đến tâm linh của thành phố. Để góp phần vào việc
nâng cao hiệu quả khai thác những tiềm năng về du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng
hiện nay, tác giả xin đề xuất một số nội dung như sau:

3.2. Giải pháp phát triển du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng

3.2.1. Tăng cường công tác quản lý, quy hoạch phát triển du lịch tâm linh

Cần có sự thay đổi, nâng cao về mặt nhận thức, tư duy trong việc khai thác các
tiềm năng về du lịch tâm linh tại thành phố Đà Nẵng hiện nay, trong đó chú trọng đến
việc khai thác toàn diện các tiềm năng hiện có, không đơn thuần dừng lại ở việc khai thác
những mặt nổi; đồng thời không chỉ tập trung khai thác vào một thời điểm hay mùa vụ
nhất định mà có thể nghiên cứu khai thác quanh năm.
Kết hợp giữa nhà nước và doanh nghiệp tăng cường công tác quản lý với hoạt động
bảo tồn những điểm đến tâm linh, nhất là tại những điểm đang phát triển du lịch tâm linh
mạnh như: khu du lịch Bà Nà - Hòa Vang, khu du lịch Non Nước - Ngũ Hành Sơn, khu
du lịch Bãi Bụt - Sơn Trà, nhà thờ Lớn - Hải Châu,… Ban hành chính sách phù hợp để
thu hút thêm các nhà đầu tư về du lịch, quan tâm đầu tư, tôn tạo, tu bổ các di tích lịch sử
văn hóa nhằm tạo ra các sản phẩm du lịch đồng bộ, đáp ứng nhu cầu của du khách, củng
cố bộ máy quản lý tại các di tích, phối hợp chặt chẽ với các doanh nghiệp lữ hành đưa
khách về địa phương, đảm bảo môi trường du lịch an toàn cho du khách; các doanh
nghiệp lữ hành cần sớm xây dựng các sản phẩm du lịch tâm linh, gắn kết với các địa
phương.

Đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá nâng cao nhận thức trong cộng đồng về du lịch
tâm linh, đảm bảo thực hiện đúng các quan điểm phát triển du lịch tâm linh mang lại
những giá trị tinh thần tiến bộ cho xã hội, góp phần tích cực vào phát triển kinh tế xã hội
bền vững; xây dựng chuyên mục về du lịch tâm linh, phổ biến kiến thức, kinh nghiệm cho

61
dân cư trong việc phát triển du lịch cộng đồng gắn với du lịch tâm linh; tạo điều kiện và
định hướng hoạt động cho các chức sắc tôn giáo, các tín đồ, phật tử trong việc tổ chức
hoạt động du lịch tại các cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo.

Thành lập đội quản lý tại những điểm đến tâm linh để quán triệt tình trạng về trật
tự an ninh an toàn, vệ sinh môi trường:

+ Trong các hoạt động tôn giáo trọng điểm, các lễ cầu an, cầu siêu bạt độ tại các
chùa chiền, đình miếu trên địa bàn thành phố để tránh những trường hợp kẻ xấu lợi dụng
thời cơ diễn ra lễ hội thực hiện những hành vi phạm pháp: móc túi, cướp giật,… Hay tình
trạng ùn tắc giao thông gây khó khăn trong việc di chuyển của du khách. Trong những lễ
hội lớn cần có ban quan lý, cơ quan chức năng địa phương phối hợp với công an để thực
hiện nhiệm vụ giữ gìn trật trự an ninh, an toàn cho du khách trong suốt quá trình tham gia
lễ hội.

+ Tổ chức tốt công tác quản lý đầu tư, vệ sinh mội trường, cảnh quan, an ninh trật
tự tại các khu điểm diễn ra lễ hội, các điểm đến tâm linh. Thực hiện tốt các biện pháp bảo
vệ môi trường, đồng thời ngăn chặn tình trạng buôn bán hàng rong, xả rác làm ô nhiễm
môi trường, chèo kéo khách ảnh hưởng đến hình ảnh của điểm du lịch. Ngoài ra, ở điểm
du lịch tâm linh nên để biển nội qui cấm không được hút thuốc, hay uống rượu, không
mang theo các trò chơi điện tử, đồ dùng quý giá, thức ăn mặn,… tránh làm ảnh hưởng đến
không gian tôn nghiêm, thanh tịnh của điểm du lịch và những du khách xung quanh.

+ Tại các chùa, những vị trụ trì, Ban quản lý cần phải tổ chức chặt chẽ các hoạt
động của chùa, tránh tình trạng “buôn thần bán thánh” hay lạm dụng hòm công đức từ
việc làm từ thiện; rà soát, kiểm tra mọi hoạt động mê tín dị đoan, bói toán… làm ảnh
hưởng đến hoạt động du lịch. Tại những ngôi chùa nên đặt bảng cảnh báo cho du khách
nhận biết trước những vấn đề bất cập nơi đây, tránh những thiện hại đáng tiếc về tài sản,
tinh thần, gây ấn tượng xấu trong lòng khác.

Phối hợp với UBND xã, phường địa phương, nhà đền, nhà chùa và các cơ quan,
đoàn thể có liên quan giám sát việc quản lý và sử du ̣ng các nguồn thu, chi từ lễ hội và di
tích, nguồn tiền công đức, tiền tài trợ từ các nhà hảo tâm, tiền cúng tiến của khách thập
62
phương để đảm bảo sự minh bạch và sử du ̣ng hợp lý có hiệu quả các nguồn thu nói trên
phu ̣c vu ̣ cho việc tu bổ, tôn tạo di tích và tổ chức các lễ hội lần sau.
3.2.2. Về công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực
Nhân lực phu ̣c vu ̣ du lịch là yếu tố hết sức quan trọng trong phát triển du lịch chất
lượng cao và bền vững. Chúng ta đều biết vai trò vô cùng quan trọng của người hướng
dẫn viên du lịch: vừa đảm đang tháo vát, vừa phải có đủ kiến thức về danh lam thắng
cảnh, di tích lịch sử, về đất nước và con người ở nơi mình đưa du khách đến đấy nghỉ
dưỡng, tham quan. Tuy nhiên, hiện nay đội ngũ hướng dẫn viên du lịch tại thành phố Đà
Nẵng vẫn đang thiếu trầm trọng, còn riêng về hướng dẫn viên du lịch tâm linh thì gần như
không có.
Hướng dẫn trong du lịch tâm linh đòi hỏi người hướng dẫn viên phải thông hiểu
tôn giáo, tín ngưỡng; phải hiểu sâu về ý nghĩa tâm linh của mỗi lễ hội, mỗi danh lam
thắng cảnh nơi mình đến. Để đào tạo một đội ngũ hướng dẫn chuyên sâu văn hóa tâm linh
nên kết hợp với các đơn vị tôn giáo, địa phương trong quá trình giảng dạy; tạo cơ hội cho
hướng dẫn viên tiếp xúc với giá trị văn hóa tâm linh ấy.

Bên cạnh đào tạo đội ngũ hướng dẫn du lịch tâm linh, ngành du lịch thành phố có
thể tìm cộng tác viên là những tín đồ tôn giáo, người dân địa phương để tham gia hoạt
động hướng dẫn; việc làm này sẽ giúp truyền tải những giá trị văn hóa tâm linh tới du
khách tốt hơn; đồng thời đỡ thời gian, kinh phí và công sức đào tạo.

Tạo điều kiện cho cán bộ du lịch thành phố, ban quản lý các di tích tham dự các
hội nghị du lịch tâm linh, hội thảo du lịch được tổ chức trong nước và quốc tế, nhằm nâng
cao nhận thức về du lịch tâm linh, bảo đảm thực hiện đúng các quan điểm phát triển du
lịch tâm linh mang lại những giá trị tinh thần tiến bộ cho xã hội, góp phần tích cực vào
phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Chủ động tổ chức các khóa đào tạo nâng cao nhận thức và trang bị các kỹ năng
kinh doanh, giao tiếp du lịch cho cộng đồng người dân tại các khu vực trọng điểm phát
triển du lịch.

63
 Liên kết với các trường đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên đào tạo về ngành du
lịch, đưa những kiến thức về văn hóa tâm linh vào chương trình dạy học để sinh viên có
thể hiểu biết và nắm bắt những giá trị văn hóa tâm linh, tạo được một nguồn nhân lực có
chuyên môn.
3.2.3. Đẩy mạnh xúc tiến thị trường, quảng bá hình ảnh
Đà Nẵng là một thành phố có nhiều lễ hội, điểm đến tâm linh hấp dẫn, thú vị nên
để thu hút nguồn khách ngày một đông, việc tuyên truyền quản bá là thiết thực nhưng
phải có chiến lược phù hợp và hiệu quả. Để làm được điều này cần chú ý đến tính chuyên
môn nghiệp vụ trong hoạt động quảng bá để làm nổi bật các giá trị văn hóa tâm linh, thôi
thúc du khách tới tham quan. Việc tuyên truyền quảng bá không chỉ chú trọng vào những
lễ hội, điểm du lịch tâm linh lớn mà còn tích cực giới thiệu những giá trị văn hóa tâm linh
chưa được khai thác. Một số hoạt động xúc tiến, quảng bá du lịch tâm linh:
+ Sử du ̣ng hình thức quảng cáo trên internet được ưu tiên số một trong các sự lựa
chọn, bởi vì: số lượng người sử du ̣ng internet ngày càng đông; chi phí quảng cáo thấp hơn
các hình thức quảng cáo truyền thống; ngoài ra hiệu quả quảng cáo trực tuyến là khả năng
tương tác cao, các hình thức quảng cáo trực tuyến cũng phong phú hơn.

+ Nâng cấp thêm mảng du lịch tâm linh trên trang thông tin điện tử (website) về du
lịch Đà Nẵng, tiến hành liên kết website của ngành du lịch thành phố với các website về
du lịch lớn không chỉ ở Việt Nam mà còn nhiều thị trường du lịch khác. Ngoài tiếng Việt,
website cần sử du ̣ng thêm một số ngôn ngữ khác như tiếng Anh, tiếng Trung, tiếng
Nhật,… nhằm giúp du khách tìm kiếm thông tin thuận tiện hơn. Bên cạnh việc liên kết
các trang website của các doanh nghiệp để cung cấp thông tin và quảng bá du lịch tâm
linh tại Đà Nẵng.

+ Ngoài ra, đăng tải các clip quảng cáo về lễ hội du lịch tâm linh của thành phố lên
các trang web có lượng truy cập lớn hơn như: Youtube, Bamboo,… các video clip giới
thiệu về du lịch văn hóa tâm linh Đà Nẵng, hoặc tạo tài khoản trên các mạng xã hội lớn
như: Facebook, Zalo, Twitter,… để truyền tải thông tin đến với khách du lịch.

64
 + Chú trọng việc quảng cáo ngoài trời: Bên cạnh duy trì việc đăng thông tin về du
lịch tâm linh của thành phố trên các tạp chí chuyên ngành, cần kết hợp quảng cáo trên một
số tuyến, điểm đỗ xe bus; xây dựng các tấm áp phích, biển quảng cáo lớn ở các con
đường chính, tại trung tâm thành phố hoặc trong các khu vực có dân cư tập trung.

+ Tăng cường quảng cáo trên các phương tiện quảng cáo: truyền hình Việt Nam,
truyền hình cáp, báo, tạp chí du lịch, đĩa CD room, tập gấp các loại, sách mỏng,… cung
cấp thông tin, hình ảnh và phục vụ tra cứu cho khách du lịch.

+ Xây dựng và hoàn thiện ấn phẩm, tài liệu thông tin du lịch tâm linh Đà Nẵng.
Thiết kế, phát hành với số lượng lớn các tờ rơi, tập gấp đa ngôn ngữ với mục đích cung
cấp thông tin, hình ảnh và phục vụ tra cứu cho khách du lịch.

+ Chú trọng các sự kiện được tổ chức tại địa bàn thành phố (từ ngày 30/4 đến 1/5,
dự kiến sẽ khai trương mùa du lịch biển Đà Nẵng 2016 tại Công viên Biển Đông và các
bãi biển Đà Nẵng; cuộc thi Ironman 70.3 Vietnam Ironkid Vietnam tại dọc tuyến biển từ
khách sạn Hyatt đến Bán đảo Sơn Trà; cuộc thi trình diễn Bartender miền Trung tại khuôn
viên đường Bạch Đằng; giải vô dịch cầu mây bãi biển; giải vô địch bóng ném bãi biển,...)
đây là thời cơ để quảng bá hình ảnh du lịch tâm linh nhằm thu hút du khách.

+ Tham gia hội chợ, triển lãm trong và ngoài địa phương cũng là cơ hội để quảng
bá hình ảnh du lịch tâm linh đến với du khách. Những hoạt động này không những giúp
du khách tiếp cận, hiểu thêm về du lịch tâm linh Đà Nẵng mà còn tạo điều kiện để ngành
du lịch thành phố trao đổi, học hỏi kinh nghiệm trong hoạt động du lịch tâm linh với các
tỉnh bạn.

+ Chủ động tổ chức các chuyến famtrip, khảo sát các tour du lịch tâm linh của
thành phố và liên vùng, mời các phóng viên, báo chí, các công ty du lịch, hãng lữ hành
trong nước và quốc tế tham gia.
3.2.4. Đầu tư cơ sở vật chất - hạ tầng phục vụ du lịch tâm linh
Du lịch nói chung và du lịch tâm linh nói riêng muốn phát triển bền vững thì không
thể không phát triển cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật. Đầu tư đóng vai trò vô cùng
quan trọng đối với phát triển du lịch. Để phát triển du lịch tâm linh ở mức cao hơn, bài
65
bản hơn là phát triển du lịch bền vững thì phải có đầu tư trọng điểm và đồng bộ. Các giải
pháp cu ̣ thể cần được ưu tiên tiến hành bao gồm:

* Đầu tư nâng cấp hệ thống đường sá

Tại thành phố Đà Nẵng vẫn còn nhiều điểm du lịch giàu giá trị văn hóa tâm linh
chưa được khai thác, bởi hệ thống đường sá gây khó khăn trong việc xe du lịch di chuyển.
Cần nâng cấp, mở rộng các tuyến đường dẫn đến những địa danh tâm linh nằm ở vùng
ngoại ô của thành phố để tạo điều kiện cho du khách đến tham quan.

* Cơ sở vật chất kỹ thuật tại các điểm du lịch tâm linh

Chú trọng nâng cấp, cải tạo, tu sửa các điểm di tích, kết hợp kiến trúc hiện đại với
nét đẹp văn hóa bản sắc dân tộc. Các di tích phải có khuôn viên xanh, sạch, đẹp, có thánh
tích đặc trưng để chiêm bái. Điều này giúp cho khách du lịch tâm linh có cảm giác bình
yên, thanh tịnh, gần gũi với tình người, sống biết giữ gìn đạo đức và biết trân trọng văn
hóa dân tộc.

Các điểm đến tâm linh có số lượng du khách tập trung đông vào các thời điểm nhất
định, do vậy cần có sự quy hoạch một số cơ sở vật chất phù hợp như bãi đỗ xe, nơi chuẩn
bị đồ lễ, nơi hành lễ phải bảo đảm sức chứa. Đối với những di tích có số lượng khách đến
đông cũng nên được bố trí thêm các ghế đá ở khuôn viên để du khách ngồi nghỉ. Các di
tích cũng nên trang bị thêm các bảng chỉ dẫn, sơ đồ kiến trúc để khách đến có thể thuận
tiện tìm hiểu hoặc hành lễ. Mở thêm thời gian tham quan bằng cách triển khai hệ thống
điện chiếu sáng trên ngọn Thủy Sơn để phục vụ khách du lịch ban đêm.

Đầu tư mở rộng thêm những cửa hàng lưu niệm; đa dạng những mẫu mã mặt hàng
lưu niệm như: sách Phật, kinh thánh, đồ đá, tranh,…tại những điểm đến tâm linh để phục
vụ khách tốt hơn.

Tại các điểm du lịch tâm linh, xây dựng các phòng đọc sách với nhiều nguồn tư
liệu như sách, báo, phẩm vật lên quan đến tôn giáo, tín ngưỡng, di tích, hệ thống thờ tự,
nghi lễ,... phu ̣c vu ̣ sự tìm hiểu của du khách. Từ đó, du khách có cơ hội để mở mang hiểu
biết và củng cố niềm tin về đối tượng mình ngưỡng vọng cũng như tránh được những
hành vi lệch lạc ảnh hưởng đến tính thiêng tôn giáo.
66
 Xây dựng các cửa hàng ăn chay tại các điểm du lịch tâm linh. Vào các dịp đặc biệt
như kỷ niệm ngày lễ có liên quan tới đạo Phật và di tích, tại các chùa thường tổ chức hoạt
động ẩm thực chay. Chính nhà chùa có thể hướng dẫn du khách cách chế biến, thưởng
thức các món chay, phân tích những ý nghĩa của món chay trong đời sống tâm linh của
con người. Từ đó giúp du khách am hiểu về văn hóa ẩm thực Phật giáo. Đối với các điểm
du lịch tâm linh lớn, vào dịp tuần rằm và mồng một hàng tháng, có thể cung cấp cho
khách giống như một loại dịch vu ̣ ăn uống. Từ đó có thể tăng thêm nguồn thu cho di tích
để phu ̣c vu ̣ cho hoạt động tôn tạo, tu bổ di tích.

3.2.5. Giải pháp sản phẩm du lịch tâm linh

* Định hướng sản phẩm du lịch tâm linh

Nghiên cứu học tập một số mô hình phát triển du lịch tâm linh ở các nước có hoạt động
du lịch tâm linh phát triển: Ấn Độ, Italia, Thái Lan,… để áp dụng vào thực tiễn loại hình du lịch
tâm linh tại Đà Nẵng. Ví dụ, ở Ấn Độ, chính phủ khuyến khích và tạo điều kiện cho các giáo
hội Phật giáo trên khắp đất nước mở các khóa tu thiền, học đạo trong khuôn viên của các Phật
tích, giúp cho du khách thanh lọc thân tâm trong những ngày ở trên đất Phật.

Với nhiều hệ thống chùa chiền phân bố trên khắp địa bàn thành phố nên chú trọng
vào việc khai thác các hoạt động du lịch tâm linh mang tính cộng đồng trong Phật giáo
như mời du khách tham gia các khóa tu, nghe thuyết giảng Phật giáo; tham gia các hoạt
động từ thiện xã hội trong Phật giáo; thực hành các nghi thức, lễ nghi, khám phá ẩm thực
chay của Phật giáo… từ đó giúp du khách có những trải nghiệm mới nhất là trong việc
khám phá nội tâm tinh thần của bản thân mỗi du khách.

Mở dịch vụ cho thuê những trang phục tham gia lễ hội như áo dài, áo tứ thân,
khăn đóng, trang phục hành lễ, cầu nguyện trong lễ hội; tại các chùa, du khách có thể mặc
quần áo của Phật tử để cầu nguyện, dự lễ xuất gia, pháp đàm,… như một tín đồ Phật giáo
thật sự để trải nghiệm để cảm nhận nét đẹp trong tôn giáo.

Tổ chức các lớp ngồi thiền, học đạo vào cuối tuần để cho Phật tử, khách du lịch có
hội hội tham gia tìm hiểu về về đạo Phật, từ đó làm cho con người trở nên thanh thản,
bình tâm, yêu đời, hướng đến giá trị chân - thiện - mỹ trong cuộc sống.
67
 * Xây dựng các tuyến, điểm du lịch tâm linh tiêu biểu ở Đà Nẵng

Đà Nẵng có nhiều di tích lịch sử văn hóa có giá trị về mặt tâm linh, song về quy
mô nhìn chung không lớn, lại nằm phân tán, không tập trung, giao thông chưa thuận tiện.
Vì vậy, để tạo điểm nhấn trong phát triển du lịch tâm linh, việc xây dựng sản phẩm du
lịch tâm linh theo quy hoạch không gian phát triển các khu, điểm du lịch tâm linh cần đạt
tới độ tinh tế đáp ứng đúng các nhu cầu về tâm linh của du khách; kết nối hình thành các
tuyến du lịch tâm linh quốc gia. Trước hết tập trung vào khu, điểm du lịch tâm linh trong
danh mu ̣c di tích cấp quốc gia và cấp thành phố. Qua khảo sát, tác giả đề xuất xây dựng 5
điểm du lịch tâm linh trọng điểm, cu ̣ thể là: chùa Linh Ứng - Bà Nà, chùa Linh Ứng - Sơn
Trà, hệ thống chùa ở Ngũ Hành Sơn; nhà thờ Lớn; đình Túy Loan, đình Nại Nam, đình
Bồ Bản, làng Phong Nam.

Giải pháp cho sản phẩm du lịch tâm linh Đà Nẵng là cần phải xây dựng được
những chương trình du lịch trọng điểm của thành phố, khai thác các điểm du lịch tâm linh
kết hợp với các điểm du lịch khác của thành phố và khu vực, tạo nên chương trình du lịch
đa dạng mang tính đặc thù của địa phương. Trên cơ sở nghiên cứu xây dựng điểm du lịch
tâm linh tiêu biểu của thành phố, tác giả đề xuất xây dựng các tuyến du lịch trọng điểm:

- Tuyến du lịch chuyên đề:

+ Chùa Linh Ứng Bà Nà - chùa Linh Ứng Sơn Trà - hệ thống chùa ở Ngũ Hành Sơn
(2 ngày 1 đêm)
+ Chùa Linh Ứng Sơn Trà - hệ thống chùa ở Ngũ Hành Sơn - nhà thờ Lớn (1 ngày).
+ Chùa Linh Ứng Bà Nà - Đình Túy Loan (1 ngày).
- Tuyến du lịch nội tỉnh:
+ Hệ thống chùa ở Ngũ Hành Sơn - chùa Bà Đa - bảo tàng điêu khắc Chăm (1 ngày).
+ Bảo tàng quân khu V - Nhà thờ Lớn - Chùa Linh Ứng Sơn Trà (1 ngày).
- Tuyến du lịch liên tỉnh:
+ Khu đền tháp Mỹ Sơn - Hệ thống chùa ở Ngũ Hành Sơn - Hội An (1 ngày).

68
 C. KẾT LUẬN
Du lịch là một ngành trong những thập niên gần đây đã lên ngôi một cách rực rỡ.
Ở một số nước trên thế giới ngành du lịch hằng năm đã mang về cho ngân sách quốc gia
những nguồn lợi nhuận khổng lồ. Ngày nay khi điều kiện vật chất con người quá đầy đủ,
thì nhân loại lại rơi vào những vấn nạn khác đó là: hụt hẫng, mất phương hướng sống,
trầm cảm từ những áp lực, xung đột trong cuộc sống. Từ đó, con người lại tìm đến tôn
giáo mong có sự thanh thản, mong có sự an bình ở hiện tại và tương lai. Nhu cầu thưởng
ngoạn và nương tựa tâm linh trở nên cần thiết đối với mọi người. Cho nên sự phát triển
của du lịch tâm linh đang dần trở thành một điều tất yếu, nhất là đối với quốc gia có nền
văn hóa tôn giáo, tín ngưỡng…đa dạng như Việt Nam nói chung và thành phố Đà Nẵng
nói riêng.

Thành phố Đà Nẵng có đủ điều kiện để hình thành và khai thác có hiệu quả loại
hình này. Với hệ thống các công trình kiến trúc tôn giáo – tín ngưỡng, hệ thống di tích
lịch sử cách mạng được chứng nhận cấp quốc gia, các lễ hội quy mô lớn và đặc trưng.
Bên cạnh đó, những điều kiện về kinh tế, cơ sở vật chất kỹ thuật đã cho phép Đà Nẵng thu
hút một lượng khách khá lớn đến các điểm du lịch. Chính là những thuận lợi và là tiền đề
cho sự phát triển du lịch tâm linh. Tuy nhiên trên thực tế thì tiềm năng đó vẫn đang còn
bỏ ngỏ, chưa thật sự phát triển tương xứng. Đó là một sự lãng phí về tài nguyên du lịch
của địa phương. Trong tương lai loại hình này nếu khai thác thật sự có hiệu quả thì sẽ có
đóng góp không nhỏ cho ngành “công nghiệp không khói”, mang lại lợi ích kinh tế, tạo ra
một hướng phát triển mới cho ngành du lịch, tham gia vào việc quảng bá hình ảnh “thành
phố Đà Nẵng - một điểm đến tâm linh”.

Vấn đề đặt ra là phải khai thác và phát huy giá trị nguồn tài nguyên đó tạo đà cho
hoạt động du lịch phát triển. Để làm được điều đó, trước hết cần phải tiếp tu ̣c đầu tư nâng
cấp chất lượng các sản phẩm du lịch tâm linh thông qua việc trùng tu tôn tạo các di tích,
cải tạo, nâng cấp hệ thống kết cấu hạ tầng, tăng cường công tác quản lý, tổ chức các lễ
hội, các hoạt động văn hóa thể thao dân gian. Ngoài ra việc nâng cao trình độ nghiệp vu ̣
của đội ngũ thuyết minh tại điểm di tích cũng cần được quan tâm đào tạo một cách bài

69
bản, chuyên nghiệp. Các nội dung thuyết minh cũng cần được các nhà chuyên môn
nghiên cứu, chuẩn hóa nhằm giới thiệu đầy đủ những giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc
của các di tích nơi du khách đến tham quan. Ngành du lịch cũng cần định hướng cho các
cơ sở sản xuất thủ công mỹ nghệ sản xuất các mặt hàng đặc sản của địa phương, quà lưu
niệm để phu ̣c vu ̣ nhu cầu mua sắm của du khách. Mặt khác, để thúc đẩy du lịch tâm linh
phát triển cần đẩy mạnh việc kết nối các sản phẩm du lịch ở địa phương khác. Khai thác,
phát huy tiềm năng tài nguyên du lịch tâm linh vừa giúp cải thiện đời sống tình thần con
người vừa tạo đà thúc đẩy hoạt động du lịch của thành phố phát triển với tốc độ nhanh và
bền vững.

70
 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Vũ Thế Bình (chủ biên) (2007), Non nước Việt Nam, Nxb Văn hoá thông tin.
2. Nguyễn Đăng Duy (2002), Văn hoá tâm linh, Nxb Văn hoá thông tin.
3. Nguyễn Hồng Dương (2004), Tôn giáo trong mối quan hệ văn hoá và phát triển
ở Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội.
4. Nguyễn Trọng Hoàng (1997), Ngũ Hành Sơn, Nxb Đà Nẵng.
5. Hoàng Việt Hương (2010), Giai thoại đất Quảng, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội.
6. Ngô Văn Minh (chủ biên), (2007), Lịch sử Đà Nẵng, Nxb Đà Nẵng.
7. Ngô Quy Nhơn (chủ biên), (2000), Đà Nẵng bước vào thế kỷ 21, Nxb Văn nghệ
thành phố Hồ Chí Minh.
8. Nhiều tác giả (2012), Ấn tượng Đà Nẵng, Nxb Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh.
9. Nhiều tác giả (2002), Duyên hải miên Trung, đất và người, Nxb Thành phố Hồ
Chí Minh.
10. TT. Thích Hương Sơn, Trí Hữu (1972), Ngũ Hành Sơn – chùa Non Nước, Nxb
Chùa Ấn (Sài Gòn).
11. Dương Văn Tâm (1997), Quảng Nam Đà Nẵng, Nxb Đà Nẵng.
12. Trần Đức Thanh (2005), Nhập môn khoa học du lịch, Nxb Đại học quốc gia Hà
Nội.
13.Võ Văn Thành (2015), Tổng quan du lịch, Nxb Văn hóa - Văn nghệ Thành phố
Hồ Chí Minh.
14. Lưu Trang, Ngũ Hành Sơn – một danh thắng tâm linh, Tạp chí Văn hóa du lịch
Đà Nẵng số 1/2010.
15. Nguyễn Minh Tuệ (chủ biên), (1997), Địa lý du lịch, Nxb thành phố Hồ Chí Minh.
16. Bùi Thị Hải Yến, Phạm Hồng Long (2007), Tài nguyên du lịch, Nxb Giáo dục.
Website:
17. https://prezi.com/-gqejbsdkorj/nghien-cuu-khoa-hoc/

71
 18. http://www.thesaigontimes.vn/Home/dulich/hoidapdl/35619/
19. http://baotintuc.vn/du-lich/du-lich-tam-linh-len-ngoi-dau nam2016
0308215624977.htm
20. http://www.danang.gov.vn/portal/page/portal/danangchinhquyen/gioi_thieu/
Dieu_kien_tu_nhien
21. http://www.indosun.vn/tu-van-dau-tu-xem/13/dieu-kien-tu-nhien-kinh-te-xa-
hoi-thanh-pho-da-nang/
22. http://www.danangupi.vn/phat-trien-du-lich-da-nang-con-nhieu-thach-thuc-
51840.aspx1
23. http://www.baodanang.vn/channel/5425/201509/dan-so-da-nang-nam-2015-la-
1029000-nguoi-2440597/
24. http://pgvn.vn/tin-tuc/201512/Phat-trien-du-lich-tam-linh-Phat-giao-tai-da-
Nang-tiem-nang-va-giai-phap-54291/
25. http://luanvan.co/luan-van/de-tai-phat-giao-tai-da-nang-qua-khu-hien-tai-va-
xu-huong-van-dong-58140/
26. http://www.daophatngaynay.com/vn/phatgiao-vn/danh-lam/4368-xem-hao-
quang-ky-ao-tren-tuong-phat-ba-cao-nhat-vn.html
27. http://infonet.vn/4-hien-vat-da-nang-de-nghi-cong-nhan-bao-vat-quoc-gia-co-
gi-dac-sac-post145928.info
28. http://btgcp.gov.vn/Plus.aspx/vi/News/38/0/153/0/8227/
Luoc_su_nganh_quan_ly_nha_nuoc_ve_ton_ giao_tai_thanh_pho_Da_nang
29. http://goterest.com/place/da-nang/nha-tho-chinh-toa-da-nang
30. http://www.vietnamtourism.com/index.php/tourism/items/1341
31. http://www.danang.gov.vn/portal/page/portal/danang/chuyen_de/dl/qg/tl
32. http://www.vietnamtourism.com/index.php/tourism/items/783
33. http://www.baodanang.vn/du-lich-da-nang/diem-den/201412/dinh-lang-hai-
chau-binh-yen-giua-chon-thi-thanh-2382972/
34. http://www.vietnamtourism.com/index.php/tourism/items/763
72
 35. http://www.vietnamtourism.com/index.php/tourism/items/1853
36. http://ditichlichsuvanhoa.com/dttc/NGHIA-TRUNG-KHUE-TRUNG-a51.html
37. http://kienthuc.net.vn/di-san/vieng-tham-nghia-dia-co-mot-khong-hai-o-da-
nang-441374.html#p-6
38. http://dulichvn.org.vn/index.php?category=40&itemid=11286
39. http://baodanang.vn/channel/5405/201508/khai-thac-tiem-nang-du-lich-ban-
dao-son-tra-2436192/
40. http://www.noivu.danang.gov.vn/chi-tiet-tin-tuc?articleId=278216
41. http://infonet.vn/da-nang-le-hoi-quan-the-am-ngu-hanh-son-2016-se-dien-ra-
tu-25-273-post192835.info
42. http://www.baodanang.vn/channel/5405/201502/17000-luot-khach-tham-quan-
danh-thang-ngu-hanh-son-dip-tet-2397576/
43. http://haidangtravel.vn/vi/news/Tin-tuc/Phat-trien-du-lich-tam-linh-ben-vung-
13.html
44. http:// www.danang.gov.vn/portal/page/portal/danang/chuyen_de/
Thong_tin_quy_hoach/quy_hoach_nganh/van_hoa?p_pers_id=&p_folder_id=6034
227&p_main_news_id=6225054&p_year_sel=
45. http://www.baodanang.vn/channel/5414/201602/ron-rang-le-hoi-dinh-lang-tuy-
loan-2469906/
46. http://vov.vn/du-lich/khu-du-lich-ba-na-hills-don-du-khach-thu-1-trieu-
417738.vov

73
 E. PHỤ LỤC
Phục lục 1: Phiếu điều tra
PHIẾU ĐIỀU TRA
Nghiên cứu tìm năng và giải pháp phát triển du lịch tâm linh tại Đà Nẵng
Với hy vọng khai thác tối đa tiềm năng du lịch tâm linh tại Đà Nẵng, góp phần
thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, rất mong anh (chị) cung cấp những thông tin và ý
kiến cho vấn đề này. Xin chân thành cảm ơn!
Anh (chị) thể hiện ý kiến của mình bằng cách điền thông tin vào chỗ trống hoặc
chọn đáp áp trả lời
I. Những thông tin cá nhân anh (chị) có thể trả lời hoặc không
Họ và tên: ............................................................................ Nam/Nữ ....................
Sinh ngày: ...............................................................................................................
Nghề nghiệp: ..........................................................................................................
Địa chỉ liên lạc:.......................................................................................................
II. Nội dung
Anh (chị) vui lòng khoanh tròn vào những phương án phù hợp
1. Anh (chị) hiểu như thế nào về loại hình du lịch tâm linh?
A. Du lịch tâm linh là đến những danh thắng cảnh, di tích lịch sử.
B. Du lịch tâm linh là đến các thắng tích tôn giáo: chùa chiền, nhà thờ, giáo xứ,…
C. Du lịch tâm linh là tham gia những lễ hội tâm linh của tôn giáo, dân gian.
C. Du lịch tâm linh là kết hợp giữa du lịch tôn giáo với việc tìm hiểu phong tục tập
quán truyền thống, tín ngưỡng dân gian,…
2. Anh (chị) đã đến điểm du lịch tâm linh nào tại Đà Nẵng?
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
3. Anh (chị) lấy thông tin điểm đến du lịch tâm linh Đà Nẵng từ nguồn nào?
74
 A. Internet
B.Truyền thanh, truyền hình
C. Sách báo, tạp chí, ấn phẩm
D. Người thân, bạn bè
4. Anh (chị) đến những điểm du lịch tâm lịch với mục đích gì?
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
5. Anh (chị) nhận xét như thế nào về hệ thống sản phẩm du lịch tại những điểm du
lịch tâm linh?
A. Rất hấp dẫn
B. Hấp dẫn
C. Bình thường
D. Chưa hấp dẫn
6. Anh (chị) đóng góp ý kiến gì để giúp cải thiện hệ thống sản phẩm du lịch tại
những điểm du lịch tâm linh?
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
7. Anh (chị) có tham gia những lễ hội tôn giáo, tín ngưỡng nào không?
A. Có
B. Không
Đó là: .....................................................................................................................
8. Anh (chị) nhận xét như thế nào về trình độ chuyên môn của đội ngũ huớng dẫn
viên tại những điểm du lịch tâm linh?
A. Rất tốt
B. Tốt
C. Chưa tốt
D. Rất tệ
9. Anh (chị) nhận xét thế nào về hệ thống đường sá tới các điểm du lịch tâm linh
của thành phố?
A. Rất tốt
75
 B. Tốt
C. Khá tốt
D. Không tốt
10. Anh (chị) đánh giá như thế nào về hệ thống các cơ sở lưu trú, nhà hàng phục vụ
du lịch tâm linh tại TP Đà Nẵng?
A. Rất hài lòng
B. Hài lòng
C. Không hài lòng
D. Rất không hài lòng
11. Anh (chị) nhận thấy điều gì còn bất cấp ở những điểm du lịch tâm linh tại TP
Đà Nẵng?
A. Hàng rong, xin ăn
B. Vệ sinh môi trường
C. Trật tự an ninh
D. Tất cả ý kiến trên
12. Anh (chị) sẽ quay lại những điểm du lịch tâm linh nào? Tại sao?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
13. Anh (chị) đóng góp ý kiển gì để góp phần phát triển du lịch tâm linh tại TP Đà Nẵng?
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
Kính chúc anh (chị) sức khỏe và thành công.
Đà Nẵng, ngày…tháng…năm 2016.

76
 Phục lục 2: Hệ thống những di tích được xếp hạng cấp quốc gia và cấp thành phố
STT CẤP QUỐC GIA STT CẤP QUỐC GIA
1 Danh thắng Ngũ Hành Sơn 9 Đình Tuý Loan
2 Thành Điện Hải 10 Nhà thờ Chư phái tộc Quá Giáng
3 Nghĩa trũng Phước Ninh 11 Mộ Ông Ích Khiêm
4 Nghĩa trũng Hoà Vang 12 Mộ Đỗ Thúc Tịnh
5 Bia chùa Long Thủ 13 Đình và nhà thờ tiền hiền Hải Châu
Nhà thờ tiền hiền làng An Hải và
6 Đình Nại Nam 14
Thoại Ngọc Hầu
7 Đình Bồ Bản 15 Đình làng Thạc Gián
8 Đình Hải Châu

STT CẤP THÀNH PHỐ STT CẤP THÀNH PHỐ

1 Nhà thờ tộc Huỳnh 14 Đình Thạch Nham
2 Đình Mỹ Khê 15 Đình Tùng Lâm
3 Đình Dương Lâm 16 Đình Phong Lệ
4 Đình Nam Thọ 17 Đình Trúc Bàu
5 Đình Trung Nghĩa 18 Đình Câm Toại
6 Đình Phước Thuận 19 Đình Phong Lệ Bắc
7 Đình Trung Lương 20 Đình Xuân Dương
8 Đình Xuân Lộc 21 Đình Mân Quang
9 Đình An Hải 22 Đình Thanh Khê
10 Nhà thờ tộc Huỳnh 23 Đình Hoà An
11 Nhà thờ tộc Đặng 24 Miếu Hàm Trung
12 Đình Đại La 25 Trường tiểu học An Phước
13 Đình và Nhà thờ tiền hiền Lỗ Giáng

77
Phục lục 3: Một số hình ảnh

TIỀM NĂNG DU LỊCH TÂM LINH

Chùa Linh Ứng - Bà Nà Chùa Linh Ứng - Sơn Trà

Nguồn: danangdiscovery.com Nguồn: Tác giả

Chùa Linh Ứng - Ngũ Hành Sơn Đình làng Tuý Loan
Nguồn: Tác giả Nguồn: Tác giả

78
Đình làng Hải Châu Bên trong đình làng Hải Châu
Nguồn: Tác giả Nguồn: Tác giả

Nhà thờ lớn Đà Nẵng Bên trong nhà thờ lớn Đà Nẵng
Nguồn: Tác giả Nguồn: Tác giả

79
 LỄ HỘI ĐÌNH LÀNG TUÝ LOAN

Nguồn: hoavang.danang.gov.vn
Nguồn: petrotimes.vn

Nguồn: baodanang.vn Nguồn: petrotimes.vn

Nguồn: petrotimes.vn Nguồn: baotangdanang.vn

80
 LỄ HỘI CẦU NGƯ

Nguồn: Suckhoedoisong.vn Nguồn: dantri.com

Nguồn: vtc.vn Nguồn: phunudanang.org.vn

81 Nguồn: vtc.vn
Nguồn: vov.vn
 LỄ HỘI QUÁN THẾ ÂM – NGŨ HÀNH SƠN

Nguồn: daonhungdng.violet.vn Nguồn: daonhungdng.violet.vn

Nguồn: Phatgiao.org.vn Nguồn: Phatgiao.org.vn

Nguồn: daonhungdng.violet.vn 82 Nguồn: giacngo.vn

83