ZABURZENIA PSYCHICZNE CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

wykład nieobowiązkowy, egzamin na ocenę, 30 pytań, godzina, egzamin testowy, jednokrotnego wyboru, np. rozpoznanie
choroby

DIAGNOZA W PSYCHIATRII
ZA PRZECIW
• Planowanie terapii • Stygmatyzacja
• Rokowanie • Uproszczenie
• Ochrona pacjenta • Używanie do celów utylitarnych (NFZ, świadczenia)
• Wyrażanie empatii
• Wstępna diagnoza trudności w korzystaniu z terapii

uproszczenia:
idiota, debil, imbecyl —> upośledzenie —> niepełnosprawność intelektualna
niepoczytalność moralna —> psychopatia —> osobowość antysocjalna
schizofrenik —> osoba chorująca na schizofrenie —> osoba doświadczająca psychozy

planowanie terapii
• w rozumieniu typu oddziaływań - medyczne, psychologiczne, społeczne
• w rozumieniu zachowywania dystansu, wyboru momentu i rodzaju interpretacji
• ochrona pacjenta
• informacja dotycząca możliwości terapeutycznych
• długość terapii

cel diagnozy - określenie potrzeb pacjenta dla wyznaczenia możliwości i rodzaju pomocy

określenie źródła zaburzenia

• biologiczne (somatyczne)
• psychologiczne,
• społeczne

próby obiektywizacji diagnozy

• systemy diagnostyczne (DMS, ICD)
• testy psychologiczne (statystyczne oszacowanie natężenia określonych cech, wyniki testów w 50% pokrywają się z
wnioskami z wywiadu i obserwacji klinicznej, większość testów konstruowano w innych celach niż diagnoza,
obciążenie samą metodą)

diagnoza objawowa - odnosząca się do bezpośredniej obserwacji pacjenta

diagnoza mechanizmów chorobowych (poziomu psychopatologii) - znaczenie i rozumienie objawów czy chorobowych
przekonań

diagnoza DSM (podejście aetiologiczne)

oś 1: podstawowe rodzaje zaburzeń
oś 2: stany trwałe (upośledzenie umysłowe, zaburzenia osobowości)
oś 3: choroby somatyczne wpływające na zaburzenie
oś 4: problemy psychospołeczne
oś 5: poziom funkcjonowania

diagnoza ICD
oś 1: rozpoznanie kliniczne
oś 2: niesprawności
oś 3: czynniki kontekstowe

BADANIE PACJENTA

rola empatycznego kontaktu

najczęstsze błędy:
• przedmiotowe traktowanie
 • nieszczerość kontaktu (maska wg. Kępińskiego)
• rola „sędziego”, traktowanie paternalistyczne
• istotne:
• podążanie za sposobem myślenia i główną skargą chorego

informacje dotyczące pacjenta

• wywiad od pacjenta (słowa, ekspresja niewerbalna)
• informacje z innych źródeł:
• dokumentacja
• osoby bliskie
• profesjonaliści
! zgoda pacjenta na korzystanie z innych źródeł !

cel wywiadu:
• diagnostyczny czy terapeutyczny
• jednorazowa konsultacja czy nawiązanie dłuższej relacji terapeutycznej
• wstępne wiadomości dotyczące pacjenta i jego oczekiwań
• wiedza pacjenta dotyczącą celu spotkania i osoby badającej

czynniki wzywające na wywiad:

• okoliczności zewnętrzne/ miejsce spotkania
• z czyjej inicjatywy
• poufność - są jednak granice, jasno postawione. zagrożenie dla siebie bądź dla innych
• dobrowolność
• czas przeznaczony na badanie/ ilość spotkań
• udział osób innych
• płatność

zadania terapeuty prowadzącego wywiad:

• ustalenie celów
• nawiązanie kontraktu
• budowanie relacji / empatyczne komunikowanie się
• utrzymanie granic
• porozumiewanie się zrozumiałym dla pacjenta językiem
• monitorowanie emocjonalnego natężenia wywiadu / gospodarowanie czasem
• uzyskanie istotnych informacji
• ocena stanu psychicznego pacjenta
• ocena wiarygodności pacjenta
• ocena bezpieczeństwa pacjenta
• opanowanie planu reagowania w sytuacjach nagłych
• przegląd dokumentacji / informacji o pacjencie
• przeprowadzenie rozmów z innymi osobami
• dokumentowanie spotkania

Zgoda na badanie:
• przedstawienie się i określenie celu wizyty
• uzyskanie personaliów
• uzyskanie zgody pacjenta na kontynuowanie rozmowy
• ustalenie roli opiekunów w trakcie badania, możliwości dodatkowych wywiadów
• ustalenie miejsca, czasu badania
• uzyskanie zgody na kolejne spotkanie
• uzyskanie zgody na ewentualne badania dodatkowe

przesłanki do badania bez zgody (przez psychiatrę)

• zachowania agresywne
• zachowania autoagresywne (niejedzenie, próby samobójcze)

badanie ważnej klinicznie skargi:

• dokładną charakterystyka objawu - nasilenie, związek z innymi czynnikami i sytuacjami
 • czas pojawienia się, tempo narastania
• czynniki wywołujące
• wpływ na codziennie funkcjonowanie
• znaczenie objawu dla pacjenta
• ewentualna ocena objawu przez bliskich pacjenta

korzystne jest posługiwanie się konkretnymi przykładami z życia

ogólny schemat wywiadu:

1. główne dolegliwości
2. przebieg obecnej choroby
3. wcześniejsze zaburzenia psychiczne
4. choroby somatyczne, przyjmowane leki
5. wywiad społeczny
6. wywiad rozwojowy
7. rodzinna historia występowania zaburzeń psychicznych
8. nadużywanie substancji psychoaktywnych

plan oceny stanu psychicznego:

• ogólny wgląd
• orientacja (świadomość)
• mowa
• aktywność ruchowa
• afekt i nastrój
• forma myslenia
• treść myślenia
• zaburzenia spostrzegania
• myśli samobójcze
• myśli zabójcze
• uwaga, koncentracja, myślenie abstrakcyjne
• wygląd/ trafność sądzenia

opis stanu psychologicznego:

• fenomenologiczny: indywidualny, w oparciu o konkretną teorię
• psychopatologiczny - uogólniony, ateoretyczny

zaburzenia czynności poznawczych

Zaburzenia spostrzegania:
• Złudzenia (iluzje)
• Omamy (halucynacje)
• Mogą być wzrokowe, słuchowe, węchowe, czuciowe, smakowe lub pseudohalucynacje
• Halucynoidy (parahalucynacje) – zachowany sąd krytyczny, często organiczne

Zaburzenia treści myślenia:

Definicja urojeń:
Paradygmat biomedyczny - fałszywe przekonanie wyznawane z całkowitą pewnością, mimo dowodów świadczących
przeciwko niemi i niezgodne z pochodzeniem społecznym, wykształceniem, kulturą i religią osoby, która je wyznaje
Koncepcja kontinuum - urojenie to przekonanie (prawdopodobnie fałszywe) znajdujące się na krańcu kontinuum
konsensualnego porozumienia. Nie różni się kategorycznie od idei nad wartościowych i normalnych przekonań. Jest ono
wyznawane mimo dowodów świadczących przeciwko niemu, ale może być podatne na zmianę, kiedy dowody te są wspólnie
analizowane. W takim przypadku przekonanie to może zacząć bardzo przypominać poglądy zgodne z pochodzeniem
społecznym, wykształceniem, kulturą i religią danej osoby.

• Urojenia
o Ze względu na treść – prześladowcze, ksobne, oddziaływania-wpływu, owładnięcia, wielkościowe,
posłannicze, nihilistyczne, oniryczne, winy, grzeszności, potępienia, zazdrości (niewierności),
hipochondryczne
o Ze względu na formę – paranoiczne, paranoidalne, inkoherentne
• Myślenie magiczne, symboliczne
• Natręctwa (obsesje)
• Myśli (idee) nadwartościowe

Zaburzenia formy (toku) myślenia:

• Przyspieszenie do gonitwy
• Zwolnienie do otamowania
• Natłok myśli (mantyzm)
• Perseweracje
• Lepkość
• Zubożenie myślenia
• Rozkojarzenie
• Splątanie
• Ambisentencja

Zaburzenia myślenia z pogranicza formy i treści:

• Myślenie magiczne
• Depersonalizacja nerwicowa i psychotyczna
• Zaburzenia poczucia schematu ciała – objaw fantomowy, dysmorfizm
• Myślenie dereistyczne/autystyczne

Zaburzenia pamięci:
• Hipermnezja
• Hipomnezja
• Amnezja (wsteczna, następcza)
• Paramnezje (konfabulacje, deja vu, deja vecu)

Zaburzenia uwagi:
• Trwałość – przerzutność
• Podzielność – wybiórczość

Zaburzenia emocjonalne
• Nastrój obniżony – depresyjny, dystymiczny, depresyjno-dysforyczny
• Nastrój apatyczny
• Zubożenie emocjonalne (stępienie uczuciowe)
• Nastrój podwyższony – hipomaniakalny, maniakalny
• Nastrój euforyczny, moriatyczny, ekstatyczny
 • Nastrój dysforyczny
• Lęk, panika
• Chwiejność emocjonalna – lepkość uczuciowa

Zaburzenia świadomości
Ilościowe – senność patologiczna, półśpiączka, śpiączka, przymglenia świadomości, zawężenie pola świadomości
Jakościowe – zespół majaczeniowy, oneiroidalny, zamroczeniowy, splątaniowy

Zaburzenia kontroli impulsów

• Wybuchowość
• Kleptomania
• Piromania
• Patologiczny hazard
• Bulimia
• Impulsywno-kompulsywne zakupy, zachowania seksualne, używanie Internetu

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

osobowość/charakter
• indywidualne cechy i zachowania, których organizacja i modyfikacja wyjaśniają unikatowość jednostkowej regulacji z
całością jej środowiska
• nawykowy, zgodny z ego zespół reakcji w stosunku do bodźców zewnętrznych i wewnętrznych, których używa dana
osoba by poradzić sobie z zaspokajaniem impulsów i adaptacja do zewnetrznego świata
• zaburzenia charakteru (osobowości) to nawykowe, sztywne, nieadaptacyjne sposoby reagowania (wzorce
postępowania), które są przez daną osobę doświadczane jako zgodne z postrzeganiem siebie i rzeczywistości, czyli
zgodne z ego

dyskusja Freud/Sullivan
Henryk Stack Sullivan (psychoanaliza interpersonalna):
• osobowość nie jest czymś, co tkwi wewnątrz jednostki, ale przejawia się w interakcjach
• jest „stosunkowo trwałym wzorcem powtarzających się sytuacji interpersonalnych, które charakteryzują ludzkie życie

osobowość:
temperament (czynniki biologiczne) charakter (czynniki środowiskowe)
poszukiwanie nowości samostanowienie
unikanie zagrożeń skłonność do współpracy
uzależnienie od nagrody autotranscensencja
wytrwałość

zaburzenia osobowości
• stały wzorzec zachowań i doświadczania emocji, który różni się znacząco id tego co jest oczekiwane w danym kręgu
kulturowym
• dotyczy:
o postrzegania
o wyrażania emocji
o funkcjonowania w relacjach międzyludzkich
o kontroli impulsów
• wzorzec jest sztywny i dominujący
• powoduje cierpienie lub upośledza funkcjonowanie w ważnych obszarach
• zaczyna się w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości

najczęściej występujące zaburzenia osobowości

Klaster A (zaburzenia dziwaczno-ekscentryczne):

• osobowość paranoiczna
• osobowość schizoidalna
 • osobowość schizotypowa
Klaster B (zaburzenia dramatyczno-niekonsekwentne):
• osobowość dyssocjalna
• osobowość chwiejna emocjonalnie
• osobowość histroniczna
• osobowość narcystyczna
Klaster C (zaburzenia lękowe):
• osobowość anankastyczna
• osobowość lękliwa (unikająca)
• osobowość zależna
Inne (wg ICD-10)
• osobowość ekscentryczna
• osobowość uległa
• osobowość niedojrzała
• osobowość bierno-agresywna
• osobowość psychoneurotyczna

ICD - 11
• łagodne, umiarkowane, ciężkie zaburzenia osobowości
• przeważające cechy lub wzorce osobowości:
• negatywna afektywnosc - labilność, podejrzliwość, niska samoocena
• oderwanie - społeczny i emocjonalny dystans
• dysocjalnosc - lekceważenie praw i uczuć innych, obejmujące zarówno egocentryzm, jak i brak empatii
• odhamowanie - impulsywność, nieodpowiedzialność, brak planowania
• anankastia - perfekcjonizm, nadmierna kontrola emocji i zachowania

osobowość paranoidalna (paranoiczna)

osobowość paranoiczna - zaburzenia osobowości, w którym występuje chłód emocjonalny, wycofanie się z kontaktów z innymi,
wrogość, nadmierna podejrzliwość, nadmierna wrażliwość na lekceważenie i krytykę, niedolnoksc do wybaczania urazy
wg ICD-10:
• wrażliwość na niepowodzenia i brak akceptacji
• długotrwałe przezywanie przykrości
• podejrzliwość, skłonność do postrzegania rzeczywistości poprzez bledną interpretację działań otoczenia jako wrogich
• natarczywe i sztywne poczucie własnych praw
• podejrzenia dotyczące wierności seksualnej partnera
• nadmierne poczucie własnej wartości, postawa ksobna
• pochłonięcie niepotwierdzonymi „spiskowymi” wyjaśnieniami wydarzeń, dotyczącymi zarówno własnej osoby, jak i
całego świata

relacja z obiektem:
• nadpobudliwość w dzieciństwie skutkująca negatywnymi reakcjami opiekunów
• zaburzone poczucie skuteczności - poddawanie władzy innych, poniżanie
• obecność rodzica wzbudzającego strach i brak osób pomagających przetworzyć związane z tym uczucia
• konfliktowość wynikającą z potrzeby pokonania rodzica - prześladowcy

charakterystyczne cechy:
• odczuwanie strachu, wstydu, poczucia winy
• zaburzenia tożsamości seksualnej
• pragnienie bliskości osób tej samej płci - zazdrość
• rozszczepienie Ja na bezbronne i bezradne (zagrożone poczucie bezpieczeństwa) i omnipotentne (ksobność)

mechanizmy obronne:
• podstawowy mechanizm obronny - projekcja złości i niechęci
• identyfikacja projekcyjna
• obronna kompensacja poczucia niższości
• reakcja upozorowana

osobowość schizoidalna
typ osobowości cechujący się tendencja do izolowania się, niewytwarzania silnych związków oraz wycofywania się kontaktów
emocjonalnych i społecznych, uznawania ich za niepotrzebne.
Przy dużej wewnętrznej wrażliwości wyrażanie uczuć jest ograniczone, co powoduje pozorny chłód i dystans uczuciowy.
Pacjentów ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości nie obchodzą ani pochwały, ani nagany.
Często występuje u nich poczucie osamotnienia i niezrozumienia przez otoczenie, podejrzliwość, niemożność odczuwania
przyjemności. Osoby cierpiące na to zaburzenie na ogół działają samotnie, często żyją w świecie marzeń i fantazji, są ambitni,
skłonni do introspekcji, ekscentryczni.
wg ICD-10:
• brak lub znikome działania służące przyjemności
• chłód emocjonalny
• ograniczona zdolność wyrażania emocji wobec innych
• niezainteresowanie pochwałami i krytyką
• brak zainteresowania doświadczeniami seksualnymi
• preferencja samotnictwa
• pochłonięcie introspekcją
• brak bliskich związków
• niewrażliwość wobec norm społecznych

charakterystyczne cechy:
• nadpobudliwość, łatwość ulegania nadmiernej stymulacji
• lęk - brak podstawowego poczucia bezpieczeństwa
• schizma - między Ja, a światem zewnętrznym, między Ja, a pragnieniami
• lekceważenie norm społecznych (lęk przed pochłonięciem)

mechanizmy obronne:
• wycofanie w świat fantazji
• idealizacja i dewaluacja
• intelektualizacja
• projekcja agresji

relacje z obiektem:
• postawa rodziców nadmiernie zaangażowanych, narzucających się - wysoki wskaźnik UU (EE) - u mężczyzn
przekraczająca granice matka, wycofany ojciec
• „podwójne wiązanie” Batesona

różnicowanie:
• z osobowością unikającą:
• osobowość unikająca - aktywne unikanie relacji, niespokojna
• osobowość schizoidalna - bierna, niezaangażowaną w kontakty

osobowość schizotypowa
wg ICD-10:
• niedostosowany i ograniczony afekt (osoba wydaje się chłodna i oddalona)
• dziwne, ekscentryczne lub niezwykłe zachowanie albo wygląd
• słaby kontakt z innymi i skłonność do społeczne wycofywania się
• dziwne przekonana i magiczne myślenie wpływające na zachowanie i niespójne z normami kulturowymi
• podejrzliwość i nastawienia paranoidalne
• natrętne ruminacje bez wewnętrznego oporu, często o treści dysmorfofobicznej, seksualne lub agresywnej
• niezwykłe doświadczenia percepcyjne z wyłączeniem iluzji somatosensorycznych (cielesnych) lub innych,
depersonalizacja i derealizacja
• puste, rozwlekłe, metaforyczne, nadmiernie wypracowane lub stereotypowe myślenie, przejawiające się dziwacznymi
wypowiedziami lub w inny sposób, bez większego rozkojarzenia
• niekiedy przemijające epizody quasi-psychotyczne z nasilonymi iluzjami, omamami słuchowymi lub innymi oraz
myślami podobnymi do urojeń, zwykle występujące bez udziału czynników zewnętrznych

osobowość schizotypowa a schizoidalna

osobowość schizotypowa:
• schizoidalne wycofanie
 • dezintegracja w zakresie myśli i uczuć, brak spójnego poczucia siebie i innych
• manieryzmy i dziwaczne przekonania jako „odczynianie” złych myśli

Psychopata
cechy psychodynamiczne i biologiczne nie uwzględniane w diagnozie DSM (brak empatii, okrucieństwo, skłonność do postaw
wielkościowych, manipulacji)
Osobowość dyssocjalna (antysocjalna):
• Dominuje brak poszanowania i tendencja do naruszania praw innych osób (DSM-5)
• DSM-5
o Nieprzestrzeganie norm społecznych i zgodnych z prawem zachowań – aresztowania
o Uporczywe kłamstwa, używanie pseudonimów, oszukiwanie w celu uzyskania osobistych korzyści lub
przyjemności
o Impulsywność lub niezdolność planowania
o Drażliwość i agresywność – bójki, napady
o Lekkomyślne lekceważenie bezpieczeństwa własnego lub innych
o Brak odpowiedzialności w pracy, sprawach finansowych
o Brak poczucia winy – obojętność na krzywdy wyrządzane innym
• Zaburzenie struktury osobowości o charakterze trwałym, dotyczące 2-3% każdego społeczeństwa. Zaburzenie to wiąże
się z obecnością 3 deficytów psychicznych – lęku, uczenia się i reakcji interpersonalnych (ICD-10)
• ICD-10
o Bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych
o Brak odpowiedzialności i lekceważenie norm, reguł i zobowiązań społecznych
o Brak umiejętności utrzymywania trwałych związków z innymi, przy jednoczesnym braku trudności w ich
nawiązywaniu
o Bardzo niska tolerancja na frustracje i niski próg wyzwalania agresji i zachowań gwałtownych
o Niezdolność przeżywania poczucia winy i wyciągania doświadczeń z poniesionych porażek i kar
o Skłonność do obwiniania innych i racjonalizacji zachowań, będących źródłem konfliktów z otoczeniem
• Epidemiologia
o 2-3% społeczeństwa
o Korelacja z nadużywaniem środków psychoaktywnych
o Głównie mężczyźni (4:1, 7,8:1)
o 20% populacji więziennej stanowią psychopaci
o Są odpowiedzialni za 50% poważnych przestępstw
o 2 razy częściej są recydywistami, 3 razy częściej z użyciem przemocy
• Czynniki środowiskowe:
o Maltretowanie rozumiane jako brak opieki lub przemoc fizyczna warunkują obraz zachowań antyspołecznych
(„czynniki społeczne pomagają kształtować sposób wyrażania psychopatii w działaniu, ale w mniejszym
stopniu wpływają na niezdolność do empatii i rozwoju sumienia” Hare)
o Surowe traktowanie związane z wrodzonymi cechami
• Magnetyczny rezonans czynnościowy – obniżona aktywność w obszarach związanych z empatią
o Przednia część kory zakrętu obręczy
o Brzuszno-przyśrodkowa kora przedczołowa
o Ciało migdałowate
• Wg. Teorii psychodynamicznych:
o Manipulowanie innymi jako nadrzędna idea organizująca (świadoma i celowa)
o Agresywność, wyższy próg przyjemnego podniecenia
o Odczuwanie ogólnego pobudzenia, a nie szerokiego spektrum emocji (trudność w odzwierciedlaniu)
o Potrzeba władzy (deficyt superego + brak przywiązania)
• Mechanizmy obronne:
o Omnipotentna kontrola
o Identyfikacja projekcyjna
o Dysocjacja (np. amnezja)
o Acting out
 • Relacja z obiektem:
o Mieszanina surowości i rozpieszczania
o Brak doświadczenia przywiązania psychicznego, internalizacji dobrych obiektów, identyfikacji z opiekunami,
a także archetypowych identyfikacji ze społeczeństwem, kulturą i ludzkością

Osobowość chwiejna emocjonalnie:

• Początki diagnozy borderline (lata 50/60 – te)
o Stern i Knight – Pacjenci, którzy w sytuacjach pozbawionych struktury wykazują tendencję do regresji do
stanów psychicznych określanych jako „schizofrenia borderline”, „pogranicze” dotyczy schizofrenii
o Kernberg – pogranicze psychotyczne i neurotyczne organizacji osobowości („poziom” borderline)
• Objawy kliniczne:
o Quasi-psychotyczne myśli
o Samookaleczenia
o Groźby lub próby samobójcze o charakterze manipulacyjnym
o Obawy przed porzuceniem/zagarnięciem/unicestwieniem
o Roszczeniowość/poczucie uprzywilejowania
• ICD-10:
o Niestabilność emocjonalna
o Brak kontroli działań impulsywnych
o Wybuchy gwałtownych zachowań
o Tysiące myśli w głowie
o Ochota wyżycia się na innych
o Duże napięcie w sobie
o Wroga postawa
o Wrogie spojrzenia na ludzi
o Nienawiść
• Typ impulsywny
o Wyraźna tendencja do nieoczekiwanych działań bez zważania na konsekwencje
o Wyraźna tendencja do zachowań kłótliwych i do wchodzenia w konflikty z innymi, szczególnie jeżeli
impulsywne działania zostały pokrzyżowane lub skrytykowane
o Ciążenie ku erupcjom gniewu lub gwałtowności, połączone z niezdolnością do kontrolowania wynikającego z
tego wybuchowego zachowania
o Trudność utrzymania jakiegokolwiek kursu działań, który nie wiąże się z natychmiastową nagrodą
o Niestabilny i kapryśny nastrój
• Typ borderline
o Zaburzenia w obrębie i niepewność co do obrazu ja oraz celów i wewnętrznych preferencji (włączając
seksualne)
o Ciążenie ku byciu uwikłanym w intensywne i niestabilne związki, prowadzące często do kryzysów
emocjonalnych
o Nadmierne wysiłki uniknięcia porzucenia
o Powtarzające się groźby lub działania o charakterze autoagresywnym
o Chroniczne uczucie pustki
• DSM-5 – pograniczne zaburzenia osobowości
o Gorączkowe wysiłki uniknięcia rzeczywistego lub wyimaginowanego odrzucenia
o Niestabilne i intensywne związki interpersonalne – idealizacja i dewaluacja
o Zaburzenia tożsamości: wyraźnie i uporczywie niestabilny obraz samego siebie lub poczucia własnego ja
o Autodestrukcyjna impulsywność (np. wydawanie pieniędzy, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślne
prowadzenie pojazdów, kompulsywne jedzenie)
o Nawracające zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo działania o charakterze samookaleczającym
o Niestabilność emocjonalna spowodowana wyraźnymi wahaniami nastroju
o Chroniczne uczucie pustki
o Niestosowny, intensywny gniew lub trudności z kontrolowanie gniewu
o Przelotne, związane ze stresem myśli paranoiczne lub poważne objawy dysocjacyjne
 • Relacja z obiektem:
o „zaznaczanie” mirroringu – opiekun pokazuje, że nie odzwierciedla swoich własnych uczuć – brak
„zaznaczenia” powoduje, że dziecko odbiera to za ekspresję swojego stanu, predyspozycja do doświadczenia
emocji poprzez inne osoby
o Jeżeli mirroring jest zgodny, ale nie „zaznaczony” dziecko postrzega swoje stany jako zaraźliwe i eskalujące, a
nie podlegające regulacji
o Trauma w okresie wczesnego dzieciństwa – zaburzenia przywiązania (brak opiekuńczego obiektu
wewnętrznego) -> deficyty neurobiologiczne
• Mechanizmy obronne:
o Rozszczepienie
o Prymitywna idealizacja i dewaluacja
o Identyfikacja projekcyjna
o Zaprzeczenie
o Omnipotencja

osobowość narcystyczna - DSM V

wzorzec zachowania zdominowany nastawieniem wielkościowym (w wyobraźni lub na jawie), potrzebą bycia podziwianym,
brakiem empatii i niezdolnością do przyjęcia perspektywy innej osoby

narcyzm
• miłość do siebie (mitologia grecka)
• „narcyz nie zginął dlatego, ze przeglądał się w lustrze, lecz ponieważ wziął odbicie za swoje ciało” (odbicie
rzeczywistości wziął za rzeczywistość) - zastępowanie rzeczywistości fantazjami

Rozumienie psychoanalityczne:
• pierwotny - na wczesnym etapie rozwoju
• wtórny - wycofanie libido z obiektów
• nerwice narcystyczne - związane z narcyzmem wtórnym, próba powrotu do libido do obiektów (fantazjowanych)
powoduje objawy (psychotyczne)

DSM-5:
• wyolbrzymione poczucie własnej wartości
• zaabsorbowanie fantazjami o nieograniczonych sukcesach, władzy, błyskotliwości, urodzie lub idealnej miłości
• wiara, ze jest się kimś „szczególnym” oraz wyjątkowym i ze można być w pełni zrozumianym tylko przez innych
„szczególnych” ludzi
• przekonanie, ze powinno się zadawać jedynie z ludźmi o wysokim statusie
• wymaganie nadmiernego podziwu
• poczucie wyjątkowych uprawnień
• eksploatowanie innych (wykorzystywanie ich do osiągnięć swych celów)
• brak empatii: niechęć do uznawania lub utożsamiania się z uczuciami i potrzebami innych
• częsta zazdrość o innych lub przekonanie, ze inni są zazdrośni o nas lub zazdroszczą nam
• okazywanie arogancji i wyniosłych zachowań lub postaw

typ niebaczny
• nieświadomy reakcji innych ludzi na siebie
• arogancki i agresywny
• pochłonięty sobą
• musi być w centrum uwagi
• wysyła komunikaty, ale żadnych nie odbiera
• sprawia wrażenie jakby nikt nie mógł go urazić
typ nadwrażliwy:
• bardzo wyczulony na reakcje innych ludzi
• zahamowany, nieśmiały, trzyma się na uboczu
• kieruje uwagę częściej na innych niż na siebie
• unika bycia w centrum zainteresowania
• słucha innych uważnie, aby wychwycić najdrobniejsze przejawy ujmy czy krytyki
 • łatwo go urazić, ma skłonność do uczucia wstydu i upokorzenia

cechy psychodynamiczne:
• pragnienie potrzymania własnej samooceny i potwierdzenia własnej wartości przez źródła zewnętrzne
• silny popęd agresywny lub brak tolerancji na lęk związany z agresywnymi impulsami
• poczucie wstydu i zawiści
• główne mechanizmy obronne - idealizacja i dewaluacja prowadzące do perfekcjonizmu oraz rozszczepionego poczucia
Ja
• strach przed rozpadem - hipochondria
• iluzja nieomylności i samowystarczalności

relacja z obiektem:
• stanowią często narcystyczne przedłużenie rodziców - ważni nie ze względu na to jakimi byli, ale jaką funkcje spełniali
(„w przeciwieństwie do mnie ty możesz mieć wszystko”)
• brak odzwierciedlenia. zgodność mirro ringu odzwierciedlającego stany dziecka - brak zgodności prowadzi do sytuacji
kiedy wewnętrzny stan jest niezgodny ze stanem konstytucjonalnym - osobowość narcystyczna (fałszywe self)

osobowość histrioniczna (histeryczna)

wzorzec zachowania zdominowany przesądnym wyrazem emocjonalnym, teatralnością zachowania, starania zwrócenia
• teatralność
• sugestywność
• płytka uczuciowość
• poszukiwanie docenienia (bycie w centrum)
• niestosowna uwodzicielskość
• koncentracja na atrakcyjności fizycznej

osobowość histrioniczna DSM V

• czuje się źle w sytuacjach, w których nie jest się w centrum uwagi
• interakcje z innymi charakteryzujące się często niestosownym uwodzeniem lub zachowaniem prowokacyjnym
• przejawianie szybko się zmieniających i płytkich emocji
• wykorzystywanie wyglądu fizycznego do zwracania na siebie uwagi innych
• styl wypowiedzi nadmiernie impresyjny i pozbawiony szczegółów
• dramatyzacja przeżyć, teatralność, wyolbrzymienie ekspresji emocji
• podatność na sugestie, czyli łatwe uleganie wpływom innych lub okoliczności
• uważanie związków za bliższe niż są one w rzeczywistości
• wysoki poziom leku, wysoka intensywność przezywania, wysoka reaktywność

mechanizmy obronne
• wyparcie (prowadzące do obj. konwersyjnych)
• seksualizacją (nieświadoma, wynikającą z wypartych treści),
• regresja

• acting-out o charakterze przeciwfobii (zbliżanie się do tego co powoduje lęk)

• mechanizmy dysocjacyjne jako efekt traumy

relacja z obiektem
• odmienna rola i wartości płci w rodzinie
• ojcowie wzbudzali strach i byli uwodzicielscy
• mężczyźni są postrzegani jako silni i ekscytujący, kobiety słabe i nieznaczące, używa seksualności do zdobywania
męskiej sily

„osobowość dysocjacyjna” (wieloraka, mnoga)

w ICD jest jednym z typów zaburzenia dysocjacyjnego (konwersyjnego) - nie zaburzeniem osobowości

jedna osoba z subiektywnym poczuciem wielorakości, nie rzeczywiście odrębne osobowości

źródła osobowości mnogiej

• wczesne doświadczenia traumatyczne
 • pierwotny strach i przerażenie prowadzi do dysocjacji w różnych sytuacjach życiowych (mogą być to sytuacje
przypominające traumę, anie same w sobie traumatyczne)
• brak pomocy w przetwarzaniu emocji

etiologia osobowości wielorakiej i innych stanów dysocjacyjnych

• skłonności autohipnotyczne
• doświadczenie silnej traumy (często w postaci systematycznego, zrytualizowanego maltretowania)
• adaptacyjna funkcja dysocjacji w przeszłości
• podczas epizodów traumatycznych i po nich brak wsparcia, pocieszenia

osobowość wieloraka
• osobowość - gospodarz (aktywna, zgłaszająca się na terapie)
• osobowość niemowlęcia i dziecka, wewnętrznych oprawców, ofiar, opiekunów i pomocników, osobowości
alternatywne
• osobowość - gospodarz może znać je wszystkie, niektóre, nie znać żadnej z nich (podobnie jak każdą z alternatywnych
osobowości)

przekonania osoby z osobowością wieloraka

• różne części Ja stanowią oddzielne Ja
• ofiara jest odpowiedzialna za maltretowanie
• złe jest okazywać złość
• przeszłość to teraźniejszość
• pierwotna osobowość nie jest w stanie znieść wspomnień
• ja kocham moich rodziców, ale ona ich nienawidzi
• pierwotna osobowość musi zostać ukarana
• nie mogę ufać sobie ani innym

diagnoza
• trauma, uzależnienia w rodzinie
• niewyjaśnione wypadki
• amnezje dotyczące wczesnych lat szkolnych
• niewyjaśnione zachowania autodestrukcyjne
• okresy wyłączenia i niepamięci, zniekształcenia w postrzeganiu czasu
• bóle głowy (w okresie przełączania się)
• mówienie o sobie w trzeciej osobie lub liczbie mnogiej
• przewracanie oczami luz zjawiska przypominające trans
• słyszenie głosów lub hałasów w głowie

relacja z obiektem
pacjent z osobowością mnogą potrzebuje relacji, docenia troskę (w przeciwieństwie do pacjenta psychopatycznego)
poczucie perwersyjnej ważności dla prześladowcy

trudności w rozpoznawaniu:
• pacjent nie wie lub ukrywa okresy wyłączenia
• mogą być interpretowane jako regresja lub zmiana nastroju

różnicowanie:
• z psychozą - rozmowa z halucynującą częścią pacjenta
• z osobowością histeryczną - mogą współistnieć objawy dysocjacji, w histerii interpretacja impulsów, fantazji,
nieświadomych dążeń, w dysocjacji przypomnienie i odreagowanie historii

Osobowość anankastyczna (obsesyjno-kompulsywna):

 ICD-10 - Zaburzenie osobowości, w którym występuje wzorzec zachowań zdominowany dbałością o porządek,
perfekcjonizmem, kontrolą umysłową i w kontaktach interpersonalnych, kosztem elastyczności, otwartości i
efektywności
 ICD-10:
o Nadmiar wątpliwości i ostrożność
 o Pochłonięcie przez szczegóły, regulaminy, normy postępowania
o Perfekcjonizm utrudniający realizację zadań
o Nadmierna sumienność i zaniedbanie związków międzyludzkich
o Pedanteria i uległość wobec konwencji społecznych
o Sztywność i upór
o Pojawianie się natarczywych myśli lub impulsów
 DSM-5 – utrwalony wzorzec troski o ład, perfekcję, kontrolę umysłową i interpersonalną kosztem elastyczności,
otwartości, skuteczności, który pojawia się we wczesnej dorosłości i ujawnia w różnych kontekstach
 DSM-5:
o Uwagę zaprzątają szczegóły, reguły, porządek tak, że traci główny cel działania
o Perfekcjonizm utrudniający ukończenie zadania
o Pracuje rezygnując z przyjemności i kontaktów towarzyskich
o Sumienność, skrupulatność, nieugiętość w kwestiach moralności, etyki, wartości
o Trudność w pozbywaniu się starych i zużytych rzeczy (nawet bez wartości uczuciowej)
o Trudność w powierzaniu zadań innym
o Skąpstwo wobec siebie i innych
o Sztywność i upór
 Cechy:
o Psychikę napędza myślenie i działanie, a nie odczuwanie, marzenia, działania twórcze
o Niewyrażanie uczuć poza złością („uzasadniona”) i wstydem, lęk związany z uczuciami agresywnymi
o Zdolność do przywiązania i miłości, ale trudność w wyrażaniu czułości bez lęku i wstydu. Trudność w bliskich
relacjach – ryzyko pragnienia opieki, lęk przed frustracją, utratą kontroli i swoimi agresywnymi uczuciami
o Samokontrola
o Trudność wyboru
 Mechanizmy obronne:
o Osób obsesyjnych – izolacja, racjonalizacja, moralizacja, intelektualizacja
o Osób kompulsywnych – anulowanie
o Sumienność, drobiazgowość, oszczędność i pilność jako reakcja upozorowana przeciwko marzeniu o byciu
nieodpowiedzialnym, niechlujnym, rozrzutnym, nieposłusznym
o Przemieszczenie
 Relacja z obiektem:
o Zbyt duże lub zbyt wczesne wymagania, potępienie także za uczucia, myśli, fantazje
o Środowisko rodzinne nadmiernie kontrolujące lub pozbawione wymagań, standardów

Osobowość lękowa (unikająca):

 Cechy:
o Trudności w kontaktach społecznych i unikanie ludzi, ryzykownych sytuacji i wyzwań, mimo dążenia do bycia
akceptowanym i pragnienia relacji interpersonalnych. Wynika to z nadmiernej wrażliwości, zwłaszcza z
nieradzenia sobie z przejawami odrzucenia, upokorzenia lub poczuciem wstydu
o Zaniżona samoocena. Unikanie związków z innymi ludźmi jest konsekwencją przewidywania, że zostanie się
upokorzonym lub odrzuconym; jedynie przejawy bezwarunkowej akceptacji umożliwiają nawiązanie bliższych
relacji interpersonalnych
o Uczucie depresji, lęku, gniewu
 ICD-10:
o Stałe napięcie i niepokój
o Poczucie nieatrakcyjności indywidualnej
o Koncentracja na krytyce
o Niechęć do wchodzenia w związki
o Ograniczony styl życia – zapewnianie sobie fizycznego bezpieczeństwa
o Unikanie kontaktów społecznych z obawy przed krytyką, brakiem akceptacji, odrzuceniem
 Wymiar biologiczny – unikanie zagrożeń
 Wczesne doświadczenia relacji z obiektem – izolacja, odrzucenie, trudne sytuacje społeczne w dzieciństwie
  Podstawowe problemy wokół uczucia wstydu

Osobowość zależna:
 Cechy:
o Przesadna potrzeba bycia pod opieką, prowadząca do zachowań nacechowanych uległością oraz strachem
przed opuszczeniem
o Unikanie podejmowania ważnych decyzji dotyczących swojego życia, chęć przekazania odpowiedzialności za
nie swojemu otoczeniu. Towarzyszy temu ciągła obawa przed popełnieniem błędu i związana z nią bierność
o Przywiązywanie przesadnie dużej wagi do relacji interpersonalnych i chęcią podtrzymania ich często za
wszelką cenę. Dotyczy to także rezygnacji z własnych pragnień i potrzeb, jeżeli kolidowałyby z potrzebami
innych osób. W skrajnych wypadkach osoba dotknięta zaburzeniem jest w stanie tolerować poniżające
traktowanie, a nawet przemoc fizyczną otoczenia
o Utrwalane zależności w dziecku na różnych etapach życia
o Więź pozbawiona uczucia bezpieczeństwa
o Kurczowe trzymanie się często maskuje wrogość i agresję
 ICD-10:
o Pozwalanie innym na przejmowanie odpowiedzialności za swoje decyzje
o Podporządkowywanie potrzeb potrzebom innych
o Niechęć do stawiania wymagań osobom, od których jest się zależnym
o Obawa przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie wynikająca z osamotnienia, powodująca dyskomfort
o Obawa przed opuszczeniem
o Ograniczona zdolność podejmowania decyzji bez radzenia się innych
 DSM-5 – utrwalona, nadmierna potrzeba doznawania opieki, prowadząca do uległości, kurczowego trzymania się
bliskich i lęku przed rozłąką

WYKŁAD 7 - 22.11.2022

Nerwice
zaburzenia psychiczne o symptomatologii psychicznej i somatycznej występujące bez uchwytnych zmian organicznych
od psychoz odróżnia je zachowany krytycyzm
zachowanie choć może być znacznie zaburzone, mieści się zwykle w granicach społecznie dopuszczalnych

przyczyna nerwic
konflikty psychologiczne, trudne sytuacje przekraczające możliwości adaptacyjne (ujmowane w psychoanalitycznych
kategoriach konfliktu, społecznej sytuacji wywołującej, mechanizmów obranych, relacji interpersonalnych) —> zaburzenia
emocjonalne, poznawcze, behawioralne —> narastanie problemów w kontaktach z ludźmi, w pełnieniu ról społecznych

diagnoza nerwicy
• objawy nerwicowe
• osobowość pacjenta
• cechy sytuacji psychospołecznej pacjenta
• diagnostyka różnicowa dotycząca innych zaburzeń psychicznych i zaburzeń somatycznych

wg ICD-10
• zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i występujące pod postacią somatyczną
• zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi

Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i występujące pod postacią somatyczną wg. ICD-10:
 Zaburzenia pod postacią fobii
 Lęk paniczny, zaburzenia lękowe uogólnione
 Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (nerwica natręctw)
 Reakcja na ciężki stres (PTSD) i zaburzenia adaptacyjne
  Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
 Zaburzenia pod postacią somatyczną (somatyzacyjne, hipochondryczne)

zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi

• zaburzenia odżywiania
• nieorganiczne zaburzenia snu
• dysfunkcja seksualna niespowodowana zaburzeniem organicznym ani choroba somatyczną
• nadużywanie substancji niepowodujących uzależnienia

epidemiologia nerwic:
• około 10% społeczeństwa
• dwa razy częściej kobiety
• w praktyce ogólnolekarskiej około 15% pacjentów
• w ambulatoriach psychiatrycznych 40%
• około polowa zglasza się po pomoc

etiologia i patogeneza nerwic:

• cechy osobowości przedchorobowej (cechy genetyczne, czynniki patogenne we wczesnym dzieciństwie) -
podwyższony poziom niepokoju, niski próg frustracji, zawyżone aspiracje, egocentryzm, poczucie niższości, krzywdy
• podwyższony poziom lęku
• konflikty wewnętrzne - pragnień wobec rzeczywistości (możliwościami, normami etycznymi)
• czynniki wyzwalające - „urazy psychiczne” (realne, symboliczne)

koncepcje teoretyczne dotyczące powstawania nerwic

• psychoanalityczna-psychodynamiczne: nieswiadome konflikty nierozwiązane w dzieciństwie
• teorie uczenia się: nerwicowe objawy jako wyuczone reakcje mogące zmniejszyć lęk
• teorie poznawcze: nieadekwatne rozumienie procesów zachodzących w świecie zewnętrznym, nadawanie im
„znaczenia osobistego” powodujące negatywne emocje i niewłaściwe decyzje na zasadzie blednego kola wzmacniając
objawy

Podział zaburzeń lękowych wg ICD-10:

 F40 - Fobie
o F40.0 – Agorafobia
o F40.1 – Fobia społeczna
o F40.2 – Fobia specyficzna
 F41 – Inne zaburzenia lękowe
o F41.0 – Zespół lęku panicznego
o F41.1 – Zespół lęku uogólnionego
o F41.2 – Mieszane zaburzenia lękowo-depresyjne
 F42 – Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne
o F42.0 – Zaburzenie z przewagą myśli (obsesji) czy ruminacji natrętnych
o F42.1 – Zaburzenie z przewagą czynności natrętnych (kompulsje)
o F42.2 – myśli i czynności natrętne, mieszane

lęk - składowe fizjologiczne

• pobudzenie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza i układu wegetatywnego
• objawy somatyczne: kołatanie serca, wzrost RR, omdlenia, zawroty głowy, uczucie duszności, zaczerwienienie skory,
potliwość, wzrost napięcia mięśniowego

lęk - składowe psychologiczne

poznawcze:
• myśli o zagrożeniu, wyolbrzymienie niebezpieczeństwa
• zaburzenia uwagi, pamięci, myślenia
• zwężone pole spostrzegania
emocjonalne:
 • obawa, niepokój
• zmartwienie się
• uczucie zagrożenia
• bezsennswc, koszmary
• derealizacja
behawioralne:
• niepokój manipulacyjny i lokomocyjny
• drżenie rąk
• podniecenie lub zastygniecie
• wycofanie lub agresja
• drżący głos
• zaburzenia łaknienia
społeczne:
• szukanie wsparcia
• bezradność
• nieśmiałość,
• wycofanie się z kontaktów,
• inicjowanie aktywności zastępczej

zaburzenia lękowe
sany przewlekłe, trwające co najmniej tygodnie
początek objawów - określony
nagle wystąpienie lęku
objawy ego-dystonicznt
zachowanie ego obserwujące
osobowość nie musi być zgodna z występującymi objawami

zespół lęku uogólnionego

1. nadmierny lęk lub obawy przed przyszłymi wydarzeniami, występujący przez okres co najmniej 6 miesięcy, wywołuje
stałe napięcie emocjonalne
2. trudności w poradzeniu sobie z objawami i ich kontrolowaniu
3. lęk lub obawy są związane z symptomami, wymienionymi poniżej:
a. niepokój, nerwowość lub podekscytowanie
b. łatwe męczenie się
c. drażliwość
d. napięcie mięśniowe
e. problemy z zasypianiem, wstawaniem lub niespokojny sen/niewysypianie się
f. problemy z koncentracją lub uczucie pustki w głowie
g. nudności, wymioty i przewlekłe bóle żołądka

napady paniki/zaburzenia paniczne

lek paniczny - trwa kilkanaście minut, szybkie narastanie objawów: przyspieszony oddech, zaburzenia równowagi, zaburzenia
rytmu serca, drżenie ciała, dreszcze, uderzenia gorąca, pocenie si, dławienie się, nudności lub bóle brzucha, depersonalizacja,
derealizacja, strach przed śmiercią, utrata kontroli

zaburzenia paniczne - powtarzające się napady paniki, obawa, że lęk wystąpi ponownie

fobia
• klaustrofobia (lęk przebywaniem w ciasnych lub zamkniętych pomieszczeniach), lęk przed inwazją
• agorafobia - irracjonalny lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni, wyjściem z domu, wejściem do sklepu,
tłumem, miejscami publicznymi, samotnym podróżowaniem. Może być na poziomie obawy, ale także lęku panicznego
(u około polowy), lęk przed zniknięciem
• fobia społeczna - lęk przed oceną, unikanie sytuacji społecznych, objawy wegetatywne i lęk przed ich wystąpieniem
(np. zaczerwienienie się)
• fobie specyficzne (proste, izolowane) - burza, pająki, wysokość

zaburzenia obsesyjno-kompulsywne
natręctwa:
obsesje - uporczywe mimowolne myśli, impulsy, wyobrażenia
kompulsje - czynności, często rytualne

odczuwają objawy jako przymusowe, ale próby przeciwstawienia się zwiększają lęk
u 50% cechy osobowości anankastycznej

zaburzenia obsesyjno kompulsywne lub pokrewne ICD-11

• nerwica natręctw
• zaburzenia dysmorficzne ciała
• węchowy zespół odnoszący
• hipochondria
• zbieractwo
• zaburzenia zachowania skupiające się na ciele
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne wywołane substancją
• wtórny zespół obsesyjno-kompulsywny lub pokrewny
• inne określone zaburzenia obsesyjno-kompulsywne lub pokrewne
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne lub pokrewne, nieokreślone

• rytuały związane ze sprawdzeniem

• rytuały związane z myciem i sprzątaniem
• myśli natrętne, którym nie towarzyszą czynności
• obsesyjne spowolnienie
• rytuały mieszane

przebieg:
• u osób z wczesnym początkiem (wpływ organicznego uszkodzenia OUN) - ciężki, przewlekły
• u osób z osobowością obsesyjno-kompulsywną - okres popraw i pogorszeń
• nagły, gwałtowny początek pod wpływem stresora - ciąża, narodziny dziecka

leczenie:
• psychoterapia
• leki przeciw lękowe
• leki antydepresyjne
Reakcja na ciężki stres (PTSD) i zaburz. adaptacyjne:
 Ostra reakcja na stres
o Silny bodziec stresowy – postrzegany jako zagrażający życiu lub integralności fizycznej
o Objawy w ciągu minut/godzin, trwają do 4 tygodni
o Na początku występuje stan „oszołomienia” z zawężeniem pola świadomości i uwagi, niemożnością
rozumienia bodźców i zaburzeniami orientacji
o Potem może pojawić się dalsze wyłączenie z otaczającej sytuacji w postaci zaburzeń dysocjacyjnych albo
pobudzenie i nadmierna aktywność (reakcja ucieczki lub fugi). Często występują wegetatywne znamiona
panicznego lęku (przyspieszona akcja serca, poty, zaczerwienienie)
 Zaburzenie stresowe pourazowe
 Zburzenie adaptacyjne
o Stany napięcia, niepokoju, przygnębienia i zaburzeń emocjonalnych, które powstają w okresie adaptacji do
dużych zmian życiowych lub do stresującego wydarzenia życiowego i zazwyczaj utrudniają społeczne
przystosowanie i efektywne działanie
o Może występować w postaci krótkie reakcji depresyjnej, przedłużonej reakcji depresyjnej lub reakcji
depresyjno-lękowej

W 1980 r. skutki traumy weszły do diagnostyki psychiatrycznej jako PTSD.

Model reakcji na traumę:
 Bolesne odtwarzanie zdarzeń i nadreaktywność
 Te doświadczenia przyciągają za sobą reakcję zaprzeczenia, budującą obronną postawe przystosowania. Tak więc
straumatyzowana osoba oscyluje pomiędzy intruzywnym przeżywaniem a zgeneralizowanym wycofaniem (stępieniem
uczuciowym), dopóki nie dojdzie do zintegrowania doświadczenia traumatycznego
 Inną reakcją chroniącą przed nadmiernym pobudzeniem fazy intruzywnej jest dysocjacja
PTSD:
 Kryterium A:
o Narażenie na zdarzenie traumatyczne:
 Doświadczenie, bycie świadkiem lub uczestniczenie w zdarzeniu zagrażającym życiu, ciężkie
obrażenia lub naruszenie integralności fizycznej własnej lub innych osób
 Zareagowanie intensywnym strachem, bezradnością lub przerażeniem
 Kryterium B (objawy „wtargnięcia”):
o Ponowne odtwarzanie traumy:
 Nawracające, intruzywne przypomnienia zdarzenia w postaci wyobrażeń, myśli i spostrzeżeń
 Powracające koszmarne sny dotyczące zdarzenia
 Nagłe zachowanie lub odczucie, jakby zdarzenie traumatyczne nawracało
 Intensywna przykrość podczas kontaktu z bodźcami przypominającymi lub symbolizującymi traumę
 Fizjologiczna reakcja podczas kontaktu z tymi bodźcami
 Kryterium C (objawy „zawężenia”, „unikania”):
o Uporczywe unikanie bodźców związanych z urazem i zmniejszenie ogólnej reaktywności:
 Unikanie myśli, uczuć i rozmów związanych z wydarzeniem traumatycznym
 Unikanie działań, miejsc i ludzi kojarzonych z urazem
 Psychogenna amnezja
 Zmniejszone zainteresowanie uprzednio ważnymi działaniami
 Poczucie odrzucenia przez innych i zrażenie się do ludzi
 Zawężone odczuwanie afektu, obojętność
 Poczucie braku perspektyw na przyszłość
 Kryterium D (objawy „wzbudzenia”):
o Utrzymujące się objawy nadmiernego pobudzenia:
 Trudności z zasypianiem lub snem
 Drażliwość lub wybuchy gniewu
 Trudności w koncentracji
 Nadmierna czujność
 Nadmierny odzew na bodźce

Zmiany w DSM-5:
 PTSD i ASD nie wchodzą już do kategorii zaburzeń lekowych. Wraz z innymi jednostkami klinicznymi zostały
zgrupowane w kategorii „Zaburzenia związane z traumą i stresem”
 Kryteria diagnostyczne dla PTSD u dzieci poniżej 6 roku życia
 Liczba objawów PTSD została rozszerzona do 20
 PTSD jest zróżnicowanym zaburzeniem składającym się z 4 wiązek symptomów (ponowne przeżywanie, unikanie,
negatywne zmiany w procesach poznawczych i nastroju, negatywne zmiany w pobudzeniu i reaktywności)

Zaburzenie dysocjacyjne (konwersyjne) – dawna histeria:

 Utrata integracji i świadomej kontroli nad wspomnieniami, poczuciem tożsamości, odbiorem bodźców, kontrolą
ruchów dowolnych ciała
 Z reguły nagłe, dramatyczne zachowania o prymitywnym reaktywnym charakterze na sytuacje trudne
 Objawy związane są z wyobrażeniem o chorobach, czasami widoczny motyw życzeniowy i/lub symboliczny charakter
objawu
 „La belle indifference”
 „Epidemie”
 Nie jest konieczna obecność osobowości histerycznej

Dysocjacja:
 Zachowania (np. paraliż)
 Afektu (La belle indifference)
 Odczuć zmysłowych (znieczulenie)
 Wiedzy (fuga, amnezja)

Zaburzenie dysocjacyjne:
  Amnezja dysocjacyjne
 Fuga dysocjacyjna
 Trans i opętanie
 Dysocjacyjne zaburzenia ruchu i czucia – zaburzenia konwersyjne (paraliż, bezgłos, szczękościsk)
 Osobowość naprzemienna (mnoga)

Postawy wobec objawów somatycznych:

 Osoby „normalizujące” („To nic takiego”):
o Bagatelizowanie objawów
o Samoleczenie
o Opóźnienie diagnozy
 Osoby „psychologizujące” („To na tle nerwowym”):
o Stosowanie alternatywnych metod leczenia
o Unikanie kontaktu z lekarzem
o Nadużywanie leków uspokajających, nasennych
 Osoby „somatyzujące” (wyjaśnienia dotyczą fizycznej przyczyny objawów):
o Nadmierne korzystanie z ochrony zdrowia (przy ograniczonym zaufaniu)
o Wykonywanie licznych badań
o Lekomania

Zaburzenia somatyzacyjne:
 Skargi somatyczne, domaganie się badań celem ich wyjaśnienia mimo zapewnień lekarzy o braku choroby (jeżeli
występuje choroba nie uzasadnia ona tych dolegliwości)
 Pacjenci często mają usystematyzowane wyniki badań i konsultacji
 Najczęściej przewód pokarmowy, skóra, dolegliwości bólowe
 Chory najczęściej nie łączy dolegliwości ze stresem emocjonalnym

Zaburzenia hipochondryczne:
 Utrwalone przekonanie o chorowaniu na ciężką i postępującą chorobę
 Różnica z zaburzeniem somatyzacyjnym – chce uzyskać nie ustąpienie objawów, ale potwierdzenie rozpoznania
 Często wybierane są choroby „medialne”, także choroby nowotworowe
 Hipochondria może towarzyszyć depresji, może mieć nasilenie urojeniowe

Neurastenia (Zespół przewlekłego zmęczenia):

 2 główne rodzaje objawów klinicznych, często nachodzące na siebie:
o Zwiększone zmęczenie po wysiłku umysłowym, zmniejszenie wydolności zawodowej lub spadek radzenia
sobie z czynnościami dnia codziennego. Męczliwość umysłowa bywa często opisywana jako nieprzyjemne
nachodzenie przez rozpraszające skojarzenia lub wspomnienia, trudności w koncentracji i zasadniczo
niewydajne myślenie
o Uczucie osłabienia lub fizycznej słabości lub wyczerpania już po minimalnym wysiłku, którym towarzyszą
uczucie bólów mięśni i niezdolność do odprężenia
 Występują nieprzyjemne fizyczne odczucia jak zawroty głowy, bóle głowy typu napięciowego i wrażenie braku
stabilności. Często są również obawy o pogarszającą się wydolność umysłową i fizyczną, drażliwość, nadwrażliwość
na bodźce, anhedonia i różnego stopnia lekkie formy zaburzeń depresyjnych i lękowych. Początkowa i środkowa faza
snu ulegają zazwyczaj zaburzeniu, dominować może jednak również hipersomnia. Często rozwija się po chorobach
fizycznych, ale należy także uwzględnić uraz psychiczny

06.12.22
F50 – Zaburzenia odżywiania:
 Jadłowstręt psychiczny
 Żarłoczność psychiczna
 Przejadanie się związane z innymi czynnikami psychologicznymi

Jadłowstręt psychiczny – teorie:

 Wyodrębniona jednostka nozologiczna
  Wieloprzyczynowy zespół objawów
 Zespół behawioralny związany z zaburzeniami fizjologicznymi

Epidemiologia anorexia nervosa:

 Największa śmiertelność pośród zaburzeń psychicznych (po 24 r.ż. sięga 20%)
 0,3% młodych kobiet, 0,6% nastolatek (od 15 r.ż.)
 80-90% kobiet

Kryteria diagnostyczne ICD-10:

 Masa ciała 15% poniżej prawidłowej (BMI < 17,5)
 Utrata masy ciała jest wywołana odchudzaniem się, prowokowaniem wymiotów, ćwiczeniami etc.
 Zaburz. wyobrażenie własnego ciała, obawa przed otyłością jest natrętną myślą nadwartościową
 Zaburz. hormonalne
 Zatrzymanie dojrzewania płciowego u osób przed pokwitaniem

Kryteria diagnostyczne DSM-5:

 Poza kryteriami niedoboru masy ciała, stała obawa przed wzrostem masy ciała
 Zaburzenia samooceny dotyczące wyglądu z postrzeganiem prawidłowej masy ciała jako nadmiernej
 Brak menstruacji przez 3 kolejne cykle

Podtypy jadłowstrętu:
 Restrykcyjny
 Bulimiczny

Czynniki rodzinne/osobowościowe:
 Rodziny o cechach obsesyjnych, perfekcjonistycznych, rywalizujących, autystycznych
 Mechanizm radzenia sobie z wyzwaniami i zmianami okresu dorastania, konfliktami w rodzinie, problemami
szkolnymi – cechy osobowości OK, skłonność do perfekcjonizmu, wysoki poziom aspiracji
 Czynnikiem wyzwalającym bywa trauma
 Także w rodzinach ocenianych jako prawidłowe

Czynniki ryzyka:
 Kulturowe – ideał szczupłej sylwetki, społeczne oczekiwania atrakcyjności
 Rodzinne – przecenianie społ. oczekiwań, zaburz. jedzenia w rodzinie, choroby afektywne
 Indywidualne – zaburz. obraz siebie, trudności w autonomicznym funkcjonowaniu, otyłość

Leczenie:
 Czas leczenia około 5-6 lat
 30% nie osiąga pełnego wyleczenia
 Długoterminowe, kompleksowe leczenie obejmujące psychoterapię psychodynamiczną, podejście systemowe i techniki
ukierunkowane na wzmocnienie motywacji

Wskazówki dotyczące leczenia:

 Pacjentki muszą zaakceptować konieczność uzyskania prawidłowej masy ciała. Samo żywienie nie jest wystarczające
 Monitorowanie przez ważenie – unikanie walki z pacjentką
 Nie ma bezpiecznego BMI
 Jadłowstręt powinien być leczony w pierwszej kolejności
 Istotna jest współpraca z rodziną

Bulimia:
 Epizody gwałtownego objadania się
 Zachowania służące zapobieganiu przyrostowi zmiany ciała
 Samoocena wyznaczona jest przez kształt i wagę ciała
 Zaburzenia nie występują w przebiegu anorexii

Typy bulimii:
 „Przeczyszczający”
  „Nieprzeczyszcający”

Etiologia i patogeneza:
 Czynniki osobowościowe – impulsywność, labilność emocjonalna, czasami cechy borderline
 Chaotyczny model funkcjonowania w rodzinie, utrudnianie separacji przy braku wsparcia emocjonalnego
 Czynniki kulturowe – potrzeba konsumpcji oraz model szczupłej sylwetki

ZABURZENIA SNU
Architektura snu:
 Sen wolnofalowy (NREM) – wolne fale mózgowe (4 do 5 faz)
 Sen REM – 4 do 5 faz przeplatających się fazami wolnofalowymi
 Krótkie jedno/dwuminutowe okresy rozbudzenia, mniej więcej co dwie godziny, najczęściej nad ranem
 4-5 90-minutowe cykle (około 8 godzin), 2 godziny marzeń sennych

Zaburzenia snu:
 Dyssomnie – pierwotne zaburzenia snu nocnego i/lub czuwania w ciągu dnia
o Bezsenność
 Zbyt krótki lub nieregenerujący sen
 Bezsenność przygodna – do kilku dni
 Bezsenność krótkotrwała – do 3 tygodni (towarzyszy sennośc i zmęczenie w ciągu dnia)
 Bezsenność przewlekła – towarszyszy obniżona sprawnośc psychomotoryczna, obniżenie nastroju
 Epidemiologia:
o Ponad rok – 7,4%
o Kobiety 1,5 razy częściej niż mężczyźni
o Powyżej 60 r.ż. powyżej 90% zaburzenia snu
o Nadmierna senność (hipersomnia)
 Senność nie ustępuje po śnie i/lub pojawia się w trakcie angażującego działania
 Narkolepsja
 Nadmierna senność podczas dnia, napady snu
 Katapleksja – nagła utrata napięcia mięśni
 Porażenie przysenne – około połowy chorych
 Omamy hipnagogiczne (przy zasypianiu) lub hipnopompiczne (przy wybudzaniu się)
 Bezdechy podczas snu (leczenie pulmonologiczne)
o Zaburzenia rytmów okołodobowych – jet lag, zespół opóźnionej fazy snu, zespół przyspieszonej fazy snu
 Parasomnie – niepożądane zjawiska okresowo występujące podczas snu
o NREM – zaburzenia wzbudzenia
 Somnambulizm – epizody aktywności ruchowej podczas snu wolnofalowego, aktywność może mieć
charakter prosty i złożony
 Lęki nocne – behawioralne i wegetatywne cechy napadu paniki
 Upojenie przysenne – zaburzenia świadomości po obudzeniu (spowolnienie, dezorientacja)
o REM
 Koszmary senne – po obudzeniu powrót do świadomości, zachowana pamięć
 Zaburzenia zachowania podczas snu REM – mężczyźni 60-70 letni, uszkodzenie ośrodków
odpowiedzialnych za atonię, złożona aktywność ruchowa związana z marzeniami sennymi (może
występować w PTSD, wyprzedzać chorobę Parkinsona, otępienie z ciałami Lewy’ego)
 Zaburzenia snu wtórne do schorzeń psychicznych

WYKŁAD 10.12.2022

Zaburzenia psychiczne spowodowane nadużywaniem substancji psychoaktywnych

podział substancji psychoaktywnych

1. środki tłumiące (depresanty) - alkohol, barbiturany, benzodiazepiny
2. psychostymulatory - amfetamina, metamfetamina, kokaina, efedryną, mefedron, extazy
 3. opiaty - heroina, morfina, kodeina, opium, metadon
4. halucynogeny - LSD, psylocybina, meskalina
5. kanabinole - marihuana, haszysz

zmiany w DSM-V
• rezygnacja z mylących terminów „nadużywanie” i „zależność” (jak odnieść np. do leków stale stosowanych)
• wszystkie uzależnienia uznano za „zaburzenia wynikające z przyjmowania substancji”; łagodne, umiarkowane i
ciężkie.
• zrezygnowano z pierwotnie proponowanego rozdziału „uzależnienia behawioralne”
• włączono zaburzenia związane z uzależnieniem od hazardu do tego samego rozdziału co zaburzenia spowodowane
uzależnieniami od substancji (wyniki badań neurologicznych, które wykazały, ze mózgi osób uzależnionych od
hazardu zmieniają się podanie, jak mózgi narkomanów, ponadto obie grupy odnoszą korzyści z podobnych metod
leczenia)

ryzykowne nadużywanie substancji psychoaktywnych

• nie jest rozpoznaniem (kategoria używana w działaniach profilaktycznych)
• model używania, który prowadzi do szkód zdrowotnych i pogorszenia relacji z innymi ludźmi

nadużywanie substancji psychoaktywnych (używanie szkodliwe) - ICD

• powoduje lub w znaczący sposób przyczynia się do powstania lub utrzymywanie określonych szkód zdrowotnych
(somatycznych i psychicznych) w tym upośledzonego krytycyzmu i zaburzonej zachowania wpływającego na stosunki
międzyludzkie

uzależnienie od substancji psychoaktywnych - ICD

• „głód” substancji lub natręctwo przyjmowania
• trudności z kontrolowaniem zachowania związanego z przyjmowaniem substancji
• zespół abstynencyjny
• tolerancja
• zaniedbywanie zainteresowań, zwiększanie ilości czasu na zdobywanie lub przyjmowanie
• przyjmowanie substancji pomimo wiedzy nt. szkodliwych skutków

alkohol
1. zaburzenia związane z bezpośrednim wpływem alkoholu na OUN
2. zaburzenia wynikające ze zmian zachowania w stosunku do alkoholu (nadużywanie i uzależnienie)

picie ryzykowne
tylko w stosunku do alkoholu zdefiniowane ilościowo picie ryzykowne:
wypijanie przez co najmniej 5 dni w tygodniu średnio dziennie co najmniej 3-4 standardowych porcji alkoholu (M), 1-2
standardowych porcji alkoholu (K)
1 standardowa porcja = 10g alkoholu (25ml wódki, 100 ml wina, 250ml piwa)

Upojenie (zatrucie) alkoholowe:

 Bełkotliwa mowa
 Zaburzenie koordynacji ruchowej
 Chwiejny chód
 Oczopląs
 Przekrwienie twarzy
 Ciężkie zatrucie – zaburzenie świadomości w postaci śpiączki – zgon

alkoholowe upojenie patologiczne

• znaczne zaburzenie zachowania po wypiciu niewielkiej ilości alkoholu
• często w uszkodzeniu OUN, może być emocjonalne

halucynoza alkoholowa
ostra: po co najmniej 10 latach uzależnienia, po około 2 dniach po ograniczeniu alkoholu burzliwe omamy wzrokowe,
słuchowe bez zaburzeń świadomości (często dialog omamowy - „sąd”)
przewlekła: omamy, może wystąpić interpretacja urojeniowa

zespół odstawienia niepowikłany

1. drżenie mięśniowe grubo faliste (języka, wyciągniętych dłoni, powiek)
2. potliwość
3. obawy wegetatywne NA (tachykardia, wzrost ciśnienia, rozszerzanie źrenic, ludności lub wymioty, biegunki)
4. lek, niepokój, drażliwość
5. podniecenie psychomotoryczne
6. zaburzenia snu
7. bóle głowy
8. uczucie rozbicia bądź osłabienia

zespół odstawienia powikłany majaczeniem drżennym

1. spadek trwałości uwagi, przerzutność uwagi, zaburzenia myślenia
2. pobudzenie aktywności układu wegetatywnego np. przyspieszenie akcji serca, poty
3. objawy towarzyszące - żywe omamy (wzrokowe, dotykowe, węchowe), sądy urojeniowe, podniecenie, drżenie
mięśniowe, gorączka, napady drgawkowe
4. objawy typowe - urojenia prześladowcze, omamy wzrokowe (mikropsja), omamy dotykowe

paranoja alkoholowa
• urojenia zdrady małżeńskiej
• częsta przemoc fizyczna i psychiczna

encefalopatia alkoholowa
• spowodowana niedoborem tiaminy
• oczopląs, porażenie nerwu odwodzącego
• splątanie
• mogą występować konfabulacjem patologiczna senność, zobojętnienie

alkoholowy zespół amnestyczny (zespół Korsakowa)

• przyczyna jest niedobór tiaminy
• niepamięć wsteczna i następcza
• konfabulacje
• dezorientacja
• zapalenie wielonerwowe

OPIATY
stan ostrego zatrucia opiatami:
• euforia, rozluźnienie
• ospałość
• obniżanie temperatury, spadek ciśnienia
• zwężenie źrenic
• zahamowanie ośrodka oddechowego i/lub sercowo-naczyniowego (zagrożenie życia)
zespół abstynencyjny (w 12 godzin po ostatniej dawce):
• światłowstręt
• biegunka, wymioty
• rozszerzenie źrenic
• katar, łzawienie
• ziewanie
• bezsenność
• bóle mięśniowe
• uporczywe uczucie zimna
• potliwość, podwyższona temperatura ciała
powikłania
• wyniszczenie
• obniżenie odporności
• WZW C
• AIDS
• zakażenia
substancje psychostymulujące
zatrucie
• przypomina zespół maniakalny, urojenia
• tachykardia, wzrost ciśnienia, rozszerzenie źrenic
• dreszcze
• osłabienie łaknienia
• stereotypia ruchowa
• zaburzenia krążenia i termoregulacji mogą prowadzić do śmierci
zespół odstawienia:
• znużenie
• ociężałość
• ospałość
• objawy podobne do objawów depresyjnych
powikłania:
• ostre objawy psychotyczne: utrzymujące się i nawracające urojenia prześladowcze i ksobne z zachowanym wglądem
• krwawienia z nosa
• stany lękowe i objawy podobne do depresji

kanabinole (marihuana, haszysz)

zatrucie:
• euforia lub dysforia, lęk, podejrzliwość, niezrozumiałe wybuchy śmiechu
• zaburzenie poczucia upływu czasu
• zerwanie kontaktu z otoczeniem
• nieżyt spojówek
• wzmożony apetyt
• suchość błony śluzowej
• tachycardia
• depersonalizacja, omamy, może wystąpić łagodny zespół urojeniowy (treści prześladowcze)
zespół abstynencyjny:
• zburzenia snu
• drażliwość, lęk
• zmniejszenie apetytu
• czasem podwyższenie temperatury
• dreszcze
powikłania:
• osłabienie pamięci krótkotrwałej
• zespół amotywacyjny
• psychoza

substancje halucynogenne:
zatrucie:
• euforia, zmniejszony krytycyzm
• zwiekszona podatność na sugestie
• nastawienie urojeniowe, omamy wzrokowe, tendencje samobójcze i zabójcze
• silny lęk, „bad trip”
• rozszerzenie źrenic, tachycardia, poty, drżenia, zaburzenia koordynacji ruchowej
zespół abstynencyjny:
• brak danych co do rozwoju uzależnienia biologicznego
powikłania:
• omamy o przerazajacej treści
• urojenia majace tendencje do nawrotow nawet wiele lat po zaprzestaniu brania

benzodiazepiny
zatrucie:
• euforia, uspokojenie
• przymglenie, śpiączka
• zwiotczenie mięśni
• obniżenie ciśnienia tętniczego, bradykardia, zwezenie źrenic
abstynencja
• niepokój, lęk
• zmniejszenie apetytu
• potliwość
• nadwrażliwość na dźwięki
• nudności
• zmęczenie
• zaburzenia snu
• drżenie miesniowe
• szum w uszach
• zawroty głowy
• depersonalizacja
• derealizacja
• obniżenie nastroju
• biegunki
• może wystąpić majaczenie i napad drgawkowy
powikłania:
• zaburzenia rytmu snu i czuwania
• zaburzenia nastroju
• chwiejność emocjonalna
• niepokój
• zaburzenia móżdżkowe

nikotyna
zatrucie:
• subiektywnie odczuwana poprawa uwagi, sprawności psychomotorycznej, nastroju
• nudności, bóle i zawroty głowy
• tachykardia
• potliwość
objawy abstynencyjne:
• napięcie, dysforia
• problemy z koncentracja
• wzrost apetytu
• przyrost masy ciała
powikłania:
• zapalenie oskrzeli, rozedma
• rak płuc, przełyku, żołądka
• choroby układu sercowo-naczyniowego
• impotencja

leczenie
• abstynencja
• oddziaływania psychoterapeutyczne
• leczenie farmakologiczne

ZABURZENIA AFEKTYWNE
Choroby afektywne:
 Epizod depresyjny
 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
 Zaburzenia depresyjne nawracające
 Uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju (cyklotymia, dystymia)
 Epizod maniakalny

Epidemiologia:
 Rozpowszechnienie 10-15%
 Wzrasta po 45 r.ż.
 Dwa, trzy razy częściej u kobiet niż u mężczyzn

Etiologia i patogeneza:
  Występują rodzinnie (uwarunkowanie genetyczne?)
 Homogeniczność CHAD?
 Patogeneza depresji manii – zaburzenia w układzie limbicznym, podwzgórzu i układzie siatkowatym (zakłócenia w
neuronach na i 5-ht)
 Wydarzenia ,,stresowe”
 Czynniki somatyczne (hormonalne, leki, poród)

Teorie psychologiczne depresji i manii:

 Teoria psychoanalityczna
o Model Freuda – melancholia – identyfikacja ze zmarłym jako unikanie poczucia winy, ambiwalencja
wynikająca ze stłumienia agresji wobec utraconego obiektu, nie pozwala zakończyć procesu żałoby
o Model Klein – pozycja depresyjna jako element rozwojowy
o Mania – obrona przed depresją
 Kognitywny model Becka – przed zachorowaniem negatywnym obraz osoby własnej i przyszłości - pierwotne
zaburzenie dotyczy myślenia, obniżenie nastroju wtórne

Triada Becka:
 Negatywna ocena swojej przeszłości, dokonań, samych siebie, stanu zdrowia
 Pesymistyczny ogląd teraźniejszości
 Brak nadziei na przyszłość

Podstawowe objawy depresji:

 Obniżony nastrój
 Spadek energii, męczliwość
 Utrata zainteresować lub zadowolenia, anhedonia

Objawy somatyczne, zaburzenie rytmów biologicznych:

 Zaburzenia snu (zmniejszona lub zwiększona potrzeba snu)
 Zaburzenia rytmu okołodobowego
 Zaburzenia cyklu miesięcznego
 Napięcie bólu głowy – kark, potylica, bóle opasujące
 Zaparcia
 Wysychanie błony śluzowej jamy ustnej
 Zmiany apetytu (wzrost lub spadek) ze zmianą wagi

Lęk w depresji:
 Lęk wolno płynący
 Mogą występować napady paniki
 Lęk prekordialny

Urojenia depresyjne:
 Grzeszności
 Winy
 Kary
 Katastroficzne
 Nihilistyczne
 Hipochondryczne

Ważne w ocenie depresji:

 Współchorobowość (uzależnienia, zaburzenia lękowe)
 Stan somatyczny
 Sytuacja życiowa i rodzinna – czynniki podtrzymujące stan choroby

Skutki nieleczonej depresji:

 Przedwczesna umieralność
 Wzrost liczby osób niezawierających małżeństw, rozwodów
  Przerwy w pracy, słabsze osiągnięcia zawodowe, bezrobocie
 Niższy status materialny, społeczny
 Nadmierna ,,konsumpcja” usług poz
 Uzależnienia – benzodiazepiny, alkohol
 Nasilenie niepełnosprawności
 Samobójstwo (przyczyna zgonu 15-20% chorych)

Czynniki ryzyka samobójstwa popełnionego w depresji:

 Uprzednia próba samobójcza
 Wysoki poziom lęku
 Poczucie beznadziejności
 Depresja psychotyczna (urojenia nihilistyczne, hipochondyrczne, winy i kary)
 Nastrój dysforyczny
 Dolegliwości bólowe, choroby somatyczne
 Uporczywe zaburzenia snu
 Płeć męska
 Religijność nie ma funkcji protekcyjnej!
 Ryzyko samobójstwa rozszerzonego

Typy CHAD:
 Typ I – przynajmniej jeden epizod manii
 Typ II – bez epizodów maniakalnych (bywa hipomania)

Objawy manii:
 Nastrój podwyższony, drażliwość, nadpobudliwość
 Wzmożony napęd psychoruchowy
 Podwyższona samoocena, nastawienia wielkościowe
 Urojenia wielkościowe, prześladowcze
 Gonitwa myśli
 Wzmożone libido, utrata masy ciała, brak łaknienia, bezsenność

Depresja:
 Nawracające zaburzenie depresyjne
 Bezsenność
 Obniżone łaknienia
 Pobudzenie ruchowe (niepokój)
 Objawy psychotyczne rzadziej
 Więcej objawów somatycznych
 Mniej nasilone objawy obniżenia nastroju

CHAD:
 Hipersomnia
 Hiperfagia
 Spowolnienie psychoruchowe
 Objawy psychotyczne częściej
 Mniej objawów somatycznych
 Bardziej nasilone objawy obniżenia nastroju

Dystymia (wg ICD-10, DSM V - utrwalone zaburzenie depresyjne)

 Dystymia (depresja nerwicowa, depresyjne zaburzenie osobowości, przewlekła depresja z lękiem) – przewlekle
(trwającym kilka lat lub dłużej) obniżeniem nastroju o przebiegu łagodniejszym niż w przypadku depresji endogennej.
Często pozostaje nierozpoznana i nieleczona, mając przy tym duży wpływ na życie chorego i jego bliskich
 Nieleczona dystymia może trwać całe życie. Zazwyczaj chory tak bardzo przyzwyczajają się do ciągłego obniżonego
nastroju, że wydaje mu się on normalnym elementem jego osobowości – sporadycznie używana nazwa depresyjne
zaburzenie osobowości sugeruje taką możliwość
Dystymia – objawy:
 Uczucie smutku i osamotnienia, bezradności, niezadowolenia
 Anhedonia
 Zaburzenia łaknienia, zaburzenia snu
 Uczucie zmęczenia, bóle głowy, całego ciała, ucisk w klatce piersiowej
 Deficyt uwagi
 Trudności decyzyjne
 Niska samoocena
 Poczucie beznadziejności, pesymizm
 Często odbierani jako demonstracyjni i roszczeniowi

Leczenie depresji/manii:
 Farmakologiczne
 Psychoterapeutyczne
 Interwencje psychospołeczne

Leki przeciwdepresyjne:
 TLPD Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne – hamowanie wychwytu doneuronalnego NA, 5-HT
 MAOI Inhibitory monoaminooksydazy
 SSRI Inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny

Działanie leków przeciwdepresyjnych:

 Opóźniony początek działania leków przeciwdepresyjnych
 Działanie na napęd/nastrój (zagrożenie samobójcze)
 Objawy uboczne – znaczne przy TLPD (z układu krążenia, antycholinergiczne), przy SSRI z układu pokarmowego

Leki tymoprofilaktyczne (stabilizujące nastrój):

 Sole litu
 Karbamazepina
 Kwas walproinowy
 Lamotrygina

03.01.22
ZABURZENIA UROJENIOWE (PARANOJA PARAFRENIA), HALUCYNOZY
Kategoria objawów w psychozach:
 Objawy psychotyczne
 Zaburzenia popędów i woli
 Zaburzenia neurokognitywne
 Zaburzenia w regulacji afektu – objawy depresyjne i maniakalne

Objawy psychotyczne:
 Zaburzenia treści myślenia – urojenia
 Zaburzenia postrzegania – halucynacje
 Zaburzenia toku myślenia – rozkojarzenie
 Zaburzenia z pogranicza toku i treści – myślenie magiczne

Urojenia:
 Fałszywe przekonanie wyznawane z całkowitą pewnością, mimo dowodów świadczących przeciwko niemu i
niezgodne z pochodzeniem społecznym, wykształceniem, kulturą i religią osoby, która je wyznaje (Hamilton, 1984)
 Przekonanie (prawdopodobnie fałszywe) znajdujące się na krańcu kontinuum konsensualnego porozumienia. Nie różni
się kategorycznie od idei nadwartościowych i normalnych przekonań. Jest ono wyznawane mimo dowodów
świadczących przeciwko niemu, ale może być podatne na zmianę, kiedy dowody te są wspólnie analizowane. W takim
przypadku przekonanie to może zacząć bardzo przypominać poglądy zgodne z pochodzeniem społecznym,
wykształceniem, kulturą i religią danej osoby (Turkington i in., 1996)

Objawy psychotyczne:
 Mogą występować u osób zdrowych w stanach lęku, stresu, obniżonego nastroju
  Mogą być związane z działaniem substancji psychoaktywnych
 Mogą świadczyć o krótkotrwałej dekompensacji psychotycznej w sytuacji stresu lub urazu psychicznego
 Mogą być objawem epizodu przewlekłej/nawracającej choroby
 Mogą występować w przebiegu choroby somatycznej

Zaburzenia reaktywne:
 Epizodyczne stany reaktywne
o Ostra reakcja na stres
o Zaburzenia przystosowawcze (adaptacyjne)
o Reakcje dysocjacyjne z zaburzeniami pamięci, świadomości i tożsamości
 Pod wpływem stresu psychospołecznego
 Stan derealizacji, depersonalizacji
 Utrata kontaktu ze światem realnym
 Wypowiedzi często mają związek z wydarzeniem wywołującym
 „Reakcja krótkiego spięcia” – reakcja na stres wyzwala silną, trudną do zintegrowania emocję
 Przykłady – nagła dezercja z wojska, nagłe samobójstwo
 Psychozy reaktywne właściwe
o Depresja reaktywna
o Reaktywny zespół paranoiczny
o Reaktywna psychoza schizofrenoidalna (paranoidalna)
 Urojenia o treści prześladowczej, odnoszącej logicznie nieusystematyzowanej
 Halucynacje słuchowe
 Związek czasowy z urazem
 Histeryczne zespoły psychotyczne
o Psychozy zamroczeniowe (zamroczenie histeryczne) – stupor, zaburzenia świadomości z dezorientacją
o Zmienność objawów, podatność na sugestię, demonstracyjny charakter objawów np. mutyzm wybiórczy u
dzieci
 Zespoły sytuacyjne
o Pogranicze psychozy i symulacji?
o Zespół Gansera (pseudodementia, puerylizm)

Cechy charakterystyczne zespołów urojeniowych i halucynoz:

 Usystematyzowane
 Wewnętrznie spójne

Paranoja:
 Para – obok, noos – sens, rozum (przez Hipokratesa; synonim obłąkania)
 Kahibaum – użył określenia „paranoja” dla psychoza, które nie zmieniają obrazu, ale też nie ustępują
 Kretschmer – rozwój paranoi pod wpływem negatywnych przeżyć życiowych sensytywny obłęd ksobny

Reakcja paranoiczna:
 Występowanie niedziwacznych, dostosowanych kulturowo, wewnętrznie spójnych urojeń o usystematyzowanej treści
 Brak omamów
 Brak objawów rozszczepienia, dezorganizacji osobowości, czy innych objawów sugerujących schizofrenię
 Występowanie wtórnych do urojeń zaburzeń – emocji, aktywności, snu, łaknienia

Paranoja a reakcja paranoiczna:

 Utrwalone zaburzenie urojeniowe (paranoja) – utrzymuje się przewlekle (w ICD-10 co najmniej 3 miesiące)
 Reakcja paranoiczna – ostre (gwałtowny początek objawów) i przemijające zaburzenie psychotyczne z przewagą
urojeń. Często jako reakcja na czynniki zewnętrzne, ustępuje po uniknięciu bodźca lub pod wpływem leczenia

Obraz kliniczny paranoi:

 Typy:
o Erotyczny
o Wielkościowy (np. paranoja wynalazcza)
 o Zazdrości (zespół Otella)
o Prześladowczy (np. pieniacza)
 Dobre funkcjonowanie poza obszarem urojeń
 Brak krytycyzmu
 Trudność nakłonienia do leczenia

Przebieg paranoi:
 Faza prepsychotyczna – fasada adekwatności, narasta podejrzliwość i nieufność
 Niekorzystne wydarzenie godzące obraz siebie – przekonanie, że jest się obiektem
 prześladowań, narastanie przekonania o prześladowaniach
 Obrona poprzez żądania ukarania sprawców lub samodzielne dochodzenie sprawiedliwości

Epidemiologia paranoi i zaburzeń paranoicznych:

 Ciężko oszacować występowanie, bo nie zgłaszają się na leczenie
 Wiek 35-45 lat
 Częściej kobiety
 Imigranci (izolacja społeczna)
 Deficyty narządów zmysłów (reakcja paranoiczna osób głuchych)
 Osoby z niższych warstw społecznych

Indukowane zaburzenie urojeniowe (urojenia dzielone, folie a deux):

 Przyjmowanie urojeniowych poglądów od osoby (grupy) blisko związanych osób
 Można traktować jako odmianę reakcji paranoicznej

Parafrenia:
 Utrwalone zaburzenie urojeniowe
 Spójne urojenia o niedziwacznej treści
 Omamy – zazwyczaj proste węchowe, smakowe, dotykowe lub czucia ustrojowego, rzadziej słuchowe w postaci
głosów „zmawiających się przeciwko pacjentowi”
 Brak objawów rozszczepienia, dezorganizacji osobowości czy innych objawów sugerujących schizofrenie
 Występowanie wtórnych do urojeń zaburzeń

Halucynoza (omamica):
 Psychoza przypominająca parafrenię wywołana czynnikami zewnętrznymi np. ostra omamica alkoholowa
 Omamy mogą być związane z każdym rodzajem zmysłów

Obraz kliniczny parafrenii:

 Prześladowcza
 Pasożytnicza
 Urojenia braku barier fizycznych

Leczenie:
 Farmakoterapia
 Psychoterapia

Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki):

 Mechanizm działania – osłabienie przekaźnictwa dopaminergicznego i serotoninergicznego
 Działanie przeciwpsychotyczne – związane z wpływem na układ limbiczny
 Blokowanie receptorów D w układzie nigrostriatalnym – objawy parkinsonizmu polekowego i późnych dyskinez
 Nowe, atypowe neuroleptyki – wpływ na receptory serotoninergiczne S-HT2

Działanie neuroleptyków:
 Przeciwpsychotyczne
 Uspokajające/aktywizujące
 Przeciwmaniakalne/przeciwdepresyjne

Formy podawania:
  Doustne
 Pozajelitowe
 Formy o przedłużonym działaniu

Działania uboczne:
 Sedacja
 Obniżenie nastroju
 Zespół parkinsonowski
 Wczesne dyskinezy
 Późne dyskinezy
 Akatyzja
 Objawy antycholinergiczne
 Dysregulacja adrenergiczna
 Hipotonia ortostatyczna
 Hiperpolaktynemia
 Przyrost masy ciała
 Cukrzyca
 Zaburzenia gospodarki lipidowej
 Zaburzenia w układzie krwiotwórczym
 Złośliwy zespół neuroleptyczny

SCHIZOFRENIA
Historia:
 Kahl Baum – katatonia (1874)
 Morel – demence precoce (1852, 1860)
 Hacker – hebephrenia (1871)
 w jedną kategorię – dementia praecox Kraeplina
 jednym z kryteriów negatywne rokowanie

Schizofrenia – Eugen Bleuler (1908):

 Pierwszy wprowadził termin schizofrenia – uważał ,,otępienie” jako wtórną reakcję na leczenie zaburzenia
pierwotnego
 Schizofrenia – rozszczepienie, dysocjacja funkcji psychicznych, często jako reakcja na wydarzenie traumatyczne
 Na skutek zmasowanej krytyki w 1913 odsunął się od Freuda na rzecz psychiatrii biologicznej

Schizofrenia – Manfred Bleuler (1978):

 208 pacjentów ze schizofrenią
 25% osiągnęło całkowite wyleczenie
 10% stale hospitalizowanych w stanie chronicznej psychozy
 Obserwacja tzw. „późnych wyzdrowień” po nawet 40 latach trwania psychozy
 Źródło schizofrenii jest podobne jak w nerwicach związane z dziedzicznością i środowiskiem

Objawy podstawowe i pierwszorzędne w zaburzeniach schizofrenicznych:

 Objawy osiowe schizofrenii Bleulera ,,obecne u każdego chorego, w każdym okresie choroby”:
o Autyzm,
o Ambiwalencja,
o Zblednięcie Afektywne (zubożenie, spłycenie, niedostosowanie),
o Zaburzenia Asocjacji (formalne zaburzenia myślenia),
 Objawy pierwszorzędowe Schneidera:
o Uogólnienie myśli (omamy rzekome),
o Omamy słuchowe dyskutujące,
o Urojenia wpływu (poczucie kierowania ciałem, myślami, uczuciami),
o Urojenia zabierania bądź nasyłania myśli,
o Urojenia odsłonięcia myśli,
 o Spostrzeżenia urojeniowe (uruchomione przez prawidłowe spostrzeżenie)

Schizofrenia – objawy:
 Objawy pozytywne:
o Halucynacje (często tzw. Pseudoomamy),
o Urojenia owładnięcia, wpływu, oddziaływania, ksobne,
o Zaburzenia toku myślenia – rozkojarzenie, niespójność wypowiedzi, neologizmy,
 Objawy negatywne:
o Apatia,
o Abulia,
o Spłycenie afektu

Schizofrenia – objawy:
 ICD-10
o Objawy muszą występować przez większą część czasu trwania epizodu utrzymującego się przez co najmniej
miesiąc,
o Objawy:
 Echo myśli, nasyłanie lub odciąganie, nagłaśnianie myśli,
 Urojenia oddziaływania, wpływu, owładnięcia,
 Głosy omamowe komentujące, dyskutujące, pseudohalucynacje,
 Utrwalone urojenia o treści kulturowo niedostosowanej,
 Omamy z urojeniami,
 Rozkojarzenie lub niespójności wypowiedzi, neologizmy,
 Zachowania katatoniczne,
 Objawy negatywne,
 DSM V (bardziej Kreplinowski)
o Ciągłe oznaki zaburzeń przez co najmniej pół roku, czynna faza zaburzeń przez co najmniej jeden miesiąc,
o Objawy:
 Urojenia,
 Omamy,
 Zdezorganizowana mowa,
 Znacznie zdezorganizowane lub katatoniczne zachowanie,
 Objawy negatywne (zmniejszona emocjonalna ekspresja, abulia),
 Dezadaptacja społeczna/zawodowa,
 W przypadku autyzmu lub innego zaburzenia komunikacji zaczynającego się w dzieciństwie urojenie
lub omamy trwają przynajmniej miesiąc,

Schizofrenia katatoniczna:
 Postać hiperkinatyczna/hipokinetyczna (stupor)
 Mutyzm
 Wzmożone napięcie mięśniowe (objaw poduszki powietrznej, katalepsja)
 Giętkość woskowa
 Negatywizm
 Echolalia, echopraksja

Przebieg schizofrenii:
 Początek – nagły, przewlekły
 Nawroty/remisje objawów
 Rola osobowości przedchorobowej
 Początek – rzekomonerwicowy, pseudopsychopatyczny, paragnomen – wydarzenie niezgodne z linią życiową chorego

Etiologia schizofrenii:
 Model podatności/stresu
 Rola urazu
 Teorie psychospołeczne (podwójne wiązania ekspresji emocji)
Zaburzenie schizoafektywne - obok objawów schizofrenii, zaburzenia nastroju o porównywalnym nasileniu

ZABURZENIA PSYCHICZNE W PRZEBIEGU CHORÓB SOMATYCZNYCH I USZKODZEŃ OUN

Zaburzenia psychiczne spowodowane chorobą somatyczną:
 Choroba somatyczna jako sytuacja trudna – zaburzenie adaptacyjne
 Chorobom przebiegającym ostro i burzliwie mogą towarzyszyć zaburzenia świadomości
 W etiopatogenezie choroby mogą odgrywać rolę czynnika psychospołecznego – choroby psychosomatyczne
 Przewlekła choroba somatyczna powodująca zmiany w OUN może prowadzić do następstw psychoorganicznych
 Choroba o niepomyślnym rokowaniu – depresja
 Osoby „uzależnione od maszyny”
 Sytuacja psychologiczna chorych o widocznym kalectwie
 Powikłania psychiatryczne związane z leczeniem choroby podstawowej

Egzogenny typ reakcji psychotycznych (Bonhoeffera):

 Różne czynniki etiologiczne – podobne reakcje psychotyczne
 Ilościowe zaburzenia świadomości, psychozy z jakościowymi zaburzeniami świadomości, zespół Korsakowa
 Zaburzenie psychiczne „towarzyszące”, a nie „objawowe”

Zaburzenia psychiczne po udarze mózgu:

 Następstwa ostre – zaburzenia świadomości
 Otępienie 25%
 Depresja 20-50%
 Stany maniakalne
 Labilność afektywna
 Apatia
 Zaburzenia lękowe

Choroba Parkinsona (drżączka poraźna):

 Zmniejszenie receptorów dopaminowych w układzie nigrostriatalnym
 Drżenie rąk, wzrost napięcia mięśniowego, hipokinezja, chód drobnymi kroczkami, postawa pochylona do przodu
 Łojotok, ślinotok, wzmożona potliwość
 80% - Zaburzenia charakterologiczne, otępienie

Zaburzenia psychiczne w chorobie Parkinsona:

 Depresja 50%
 Mieszane zaburzenia lękowo-depresyjne, napady paniki 30-75%
 Zaburzenia psychotyczne 40%
 Apatia 40%
 Zaburzenia kontroli impulsów

Zaburzenia psychiczne w przebiegu SM:

 Zaburzenie funkcji poznawczych o typie otępienia podkorowego
 Przewlekłe zmęczenie 80%
 Depresja
 Stany maniakalne/hipomaniakalne
 Labilność emocjonalna

Zaburzenia psychiczne w padaczce:

 Depresja 75%
 Mieszane stany depresyjno-lękowe
 Psychoza międzynapadowa 7-12%
 U osób starszych z przewlekłą padaczką – zaburzenia funkcji poznawczych

Urazy czaszkowo-mózgowe:
 Zaburzenia psychiczne związane bezpośrednio z urazem – wstrząśnienie mózgu, stłuczenie mózgu, ucisk mózgu
 Następstwa odległe – cerebrastenia pourazowa
Otępienie urazowe – zespół czołowy:
 Typ 1 część podstawna płata czołowego – odhamowanie popędów
 Typ 2 uszkodzenie od strony sklepistości – zespół apatyczno-abuliczny, zburzenie myślenia logicznego, abstrakcyjnego

Zespół skroniowy:
 Nie rozpoznają najbliższych osób
 Utrudniony kontakt uczuciowy z otoczeniem
 Hiperseksualizm
 Brak dystansu
 Nie potrafią spożytkować dotychczasowych doświadczeń

Zespół amnestyczny (Korsakowa):

 Upośledzenia pamięci krótko i długoterminowej
 Luki pamięciowe wypełnione konfabulacjami
 Brak zaburzeń w zakresie myślenia abstrakcyjnego, sądzenia

Zaburzenia psychiczne u osób z chorobami krążenia, astmą, POCHP:

 Depresja
 Zaburzenia lękowe

Zaburzenia psychiczne w cukrzycy:

 2 razy częściej niż depresja
 Zaburzenia seksualne
 Otępienie
 Chorzy z CHAD i schizofrenią – częściej cukrzyca

Zaburzenia psychiczne w chorobach tarczycy:

 Nadczynność – zaburzenia lękowe, drażliwość, zaburzenia snu
 Niedoczynność – depresja z przewlekłym zmęczeniem, spowolnieniem, anergią