NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI

W Ĩ3 o 3MHIS TB

HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÉ QUẢN LÝ THUÊ

ĐÓI VÓI SÀN GIAO DỊCH THUONG MẠI ĐIỆN TỦ

LÂM VĂN MINH *

NGUYỄN SỸ HUY**
PHÙNG THU PHƯƠNG ***

Bài viết phân tích những khó khăn, bất cập trong quản lý thuế
đối vói sàn giao dịch thương mại điện tử về: Xác định cơ quan thuế
có thẩm quyền quản lý; thu thập và quản lý thông tin người nộp thuế
có kinh doanh trên sàn thương mại điện tử; truy tìm và áp đặt trách
nhiệm nộp thuế với chủ thể kinh doanh. Từ đó, tác giả đề xuất sửa đổi,
bổ sung Luật quản lý thuế năm 2019, Nghị định số 126/2020/NĐ-CP,
Thông tơ số 100/2021/TT-BTC.

Từ khóa: Quản lý thuế; sàn giao dịch thương mại điện tử; Luật quản lý
thuế năm 2019.
Nhận bài: 18/8/2022; biên tập xong: 23/8/2022; duyệt bài: 24/8/2022.

1. Những khó khăn, bất cập trong hoạt
động quân lý thuế đối vói sàn giao dịch
thương mại điện tử
1.1. về xác định cơ quan thuế có thẩm
quyền quản lý đối với các giao dịch trên
sàn thương mại điện tử
Đặc tính không gian số của sàn giao
dịch thương mại điện tử (TMĐT) cho
phép mở rộng phạm vi không gian của
các giao dịch thương mại không chỉ
, *** Trường Đại học Luật Hà Nội.
*, **
trong phạm vi quốc gia mà còn mang
tính chất xuyên biên giới1. Nói cách
khác, nhờ có đặc tính này mà chủ thể ở
khắp các địa phương trong một quốc gia
hay các quốc gia trên toàn thế giới có
thể giao dịch với nhau một cách thuận
tiện. Những thương nhân có quy mô nhỏ
nhờ có sàn TMĐT mà trở thành những
người bán có tầm hoạt động quốc gia
1. Không gian số hóa là một không gian trên môi
trường mạng Internet được giới hạn và mô phỏng để
giống một không gian thật về hình thức hoặc có chức
năng giống một địa điểm thực.

_________ Tạp chí

Số 17/2022\_KIẾM SÁT 49
 Chào mừng Kỷ niệm 77 năm ngày Quốc khánh 2/9
và thậm chí là quốc tế2. Do đó, khi phát
hiện một giao dịch được thực hiện qua
sàn TMĐT, cơ quan thuế khó có thể biết
được họ thực sự có thẩm quyền quản lý
hay cần theo dõi các giao dịch này để
thu thập thông tin hay không.
Khi áp dụng quy định hiện hành để xác
định cơ quan thuế có thẩm quyền quản
lý trong từng trường hợp kinh doanh qua
sàn giao dịch TMĐT thì xảy ra một số
bất cập sau:
Một là, Luật quản lý thuế năm 2019
quy định “cơ quan thuế trực tiếp quản lý”
có thẩm quyền quản lý thuế trong nhiều
trường họp nhưng không đưa ra tiêu chí
để xác định đâu là cơ quan thuế trực tiếp
quản lý người nộp thuế. Trong hoàn cảnh
thông thường, tính trực tiếp thường được
xác định bằng tiêu chí địa bàn. Tuy nhiên,
trên sàn giao dịch TMĐT, tiêu chí địa bàn
chỉ đúng với chủ sàn mà rất khó sừ dụng
với người bán, đặc biệt là các cá nhân kinh
doanh có tính nhỏ lẻ, không thường xuyên.
Việc chưa xác định được “cơ quan thuế
trực tiếp quản lý” đã gây ra hạn chế trong
thực tế là cơ quan thuế vẫn chưa đủ căn cứ
để xác thực đâu là giao dịch mình có quyền
quản lý. Đặc biệt là đổi với các giao dịch
xuyên biên giới, cơ quan thuế Việt Nam và
một số quốc gia vẫn thực sự khó nhận biết
được quốc gia nào có thẩm quyền truy thu
thuế đói với các giao dịch TMĐT xuyên
biên giới (trong đó có các giao dịch qua
sàn TMDT)3.
Hai là, quy định cơ quan thuế có thẩm
2. Beth Hendricks (2020), “Online marketplace:
Definition & Example”, https://study.com, truy cập
ngày 14/04/2022.
Tạp chí __________
50 KỈỂM SẤ I SỐ 17/2022
quyền theo từng khâu trong quá trình quản
lý thuế làm nảy sinh việc cơ quan thuế
có thẩm quyền ở các khâu là khác nhau4.
Ví dụ: Chị A cư trú tại thành phố Hà Nội
nhưng khi kinh doanh trên sàn giao dịch
TMĐT Shopee thì sản phẩm của chị được
người tiêu dùng ở các tỉnh khác nhau mua
và sử dụng. Căn cứ Điều 32 Luật quản lý
thuế năm 2019, cơ quan có thẩm quyền
tiếp nhận đăng ký thuế đối với chị A là
một Chi cục Thuế tại thành phố Hà Nội.
Tuy nhiên, theo Điều 45 Luật quản lý thuế
năm 2019 và khoản 3 Điều 11 Nghị định
số 126/2020/NĐ-CP ngày 19/10/2020 của
Chính phủ quy định chi tiết một số điều của
Luật quản lý thuế (Nghị định số 126/2020),
thì cá nhân và hộ kinh doanh có hoạt động
sản xuất kinh doanh ở nhiều địa bàn phải
nộp hồ sơ khai thuế tại nơi có hoạt động
sản xuất kinh doanh. Như vậy, cơ quan có
thẩm quyền tiếp nhận hồ sơ khai thuế của
chị A là các cơ quan thuế tại các tỉnh/thành
phố khác nhau. Từ đó, có thể thấy hai bất
cập: (i) Một số trường họp, cơ quan thuế ở
các khâu là khác nhau nên khó khăn trong
chia sẻ thông tin giữa các cơ quan để thống
nhất việc quản lý thuế; (ii) Cách quy định
không tập trung về xác định cơ quan thuế
3. Lê Minh Khiêm (2021), Bảo cáo chuyên đề thực
trạng pháp luật thuế dưới tác động của Cách mạng
Công nghiệp lần thứ tư và kiến nghị, giải pháp hoàn
thiện, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp quốc gia “Hoàn
thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa dưới tác động của Cách mạng Công nghiệp 4.0:
Những vấn đề pháp lý cơ bản”, Vỉện Khoa học pháp
lý - Bộ Tư pháp. 2. Beth Hendricks (2020), “Online
marketplace: Definition & Example”, https://study.
com, truy cập ngày 14/04/2022.
4. Các điều 32, 45, 56 Luật quản lý thuế năm
2019 và Nghị định số 126/2020.

CÓ thẩm quyền gây khó hiểu, khó tuân thủ
cho người nộp thuế.
Ba là, khoản 3 Điều 11 Nghị định số
126/2020 quy định: “Địa điểm nộp hồ sơ
khai thuế đối với hộ kinh doanh, cá nhân
kinh doanh có hoạt động sản xuất, kinh
doanh ở nhiều địa bàn là nơi có hoạt động
sản xuất kinh doanh”, về mặt nội dung,
việc yêu cầu hai nhóm chủ thể trên phải
nộp hồ sơ ở tất cả các địa phương nơi có
hoạt động kinh doanh làm nảy sinh bất cập
trong việc tuân thủ nghĩa vụ thuế. Bởi lẽ,
thông qua sàn giao dịch TMĐT, các hộ
kinh doanh và cá nhân có thể thực hiện
hoạt động kinh doanh ở rất nhiều địa bàn
khác nhau, nhưng họ lại không có hiện
diện thương mại thực tế ở đó để tuân thủ
nghĩa vụ thuế, về mặt kỹ thuật lập pháp,
khoản 3 Điều 11 Nghị định số 126/2020
yêu cầu hộ kinh doanh, cá nhân phải khai
thuế ở tất cả các địa bàn “nơi có hoạt động
sản xuất kinh doanh”, nhưng lại không xác
định địa bàn theo cấp tỉnh/thành phố trực
thuộc trung ương hay cấp quận/huyện.
1.2. về thu thập và quản lý thông tin
người nộp thuế có kình doanh trên sàn
thưưng mại điện tử
Việc thu thập thông tin, xây dựng cơ sở
dữ liệu về người nộp thuế phụ thuộc vào
sự tự giác đăng ký thuế và khai thuế của
người nộp thuế cũng như năng lực rà soát
và truy tìm thông tin của cơ quan thuế. Tuy
nhiên, trên sàn giao dịch TMĐT, các chủ
thể không cần gặp mặt trực tiếp để tiến
hành giao dịch; đồng thời, nhiều người bán
qua sàn TMĐT không cần đặt địa điểm, cửa
hàng, kho bãi mà vẫn có thể kinh doanh
một cách thuận lợi... Do đó, việc thu thập,
NGHIÊN CỬU - TRAO DỔI
xác minh, xử lý thông tin về các chủ thế
giao dịch trên sàn TMĐT là một thách thức
lớn đổi với việc quản lý thuế.
Qua nghiên cứu quy định về đăng ký
thuế, khai thuế và thông tin người nộp thuế,
tác giả nhận thấy một số hạn chế về quản
lý thuế khi điều chỉnh đối với sàn giao dịch
TMĐT như sau:
Thứ nhất, cách định nghĩa về “thông
tin người nộp thuế” tại khoản 19 Điều 3
Luật quản lý thuế năm 2019 là tương đối
hẹp: “Thông tin người nộp thuế là thông
tin về người nộp thuế và thông tin liên
quan đến nghĩa vụ thuế của người nộp
thuế do người nộp thuế cung cấp, do cơ
quan quản lý thuế thu thập được trong
quá trình quản lý thuế”. Quy định này có
thể dẫn tới cách hiểu chỉ có hai chủ thể
có trách nhiệm trong việc cung cấp và thu
thập thông tin là người nộp thuế và cơ
quan quản lý thuế. Trong khi đó với sàn
giao dịch TMĐT, chủ thể có đủ nguồn lực
và có trách nhiệm chính trong việc ghi
nhận, lưu giữ thông tin lại là các chủ sàn.
Việc yêu cầu chủ sàn cung cấp thông tin
về người mua. người bán sẽ thuận lợi và
chính xác hơn yêu cầu trực tiếp từ việc kê
khai của người nộp thuế. Song những bên
liên quan (như chủ sàn giao dịch TMĐT
hay hiệp hội của các sàn) hoàn toàn có
thể cho rằng chỉ có cơ quan thuế mới có
nghĩa vụ và trách nhiệm thu thập thông
tin từ người nộp thuế. Như vậy sẽ gây ra
khó khăn để yêu cầu các sàn giao dịch
TMĐT thu thập cũng như cung cấp thông
tin của người bán một cách đầy đủ và
chính xác.
Thứ hai, hiện nay các quy định về đăng
_________ Tạp chí
số 17/2022 V KI É vi SÁT 51
 Chào mừng Kỷ niệm 77 năm ngày Quốc khánh 2/9
ký thuế và khai thuế đã được xây dựng
dựa theo hướng tạo điều kiện thuận lợi cho
người nộp thuế. Tuy nhiên, pháp luật hiện
hành chưa xây dựng được cơ che ràng buộc
để yêu cầu các chủ thể kinh doanh qua sàn
giao dịch TMĐT phải thực hiện hai che
định này. Do đó, vẫn tồn tại trường họp các
cá nhân kinh doanh qua sàn TMĐT thiếu sự
tự giác và có ý định trốn nghĩa vụ đăng ký
và khai thuế.
Thứ ba, các văn bản pháp luật hiện
hành mới chỉ quy định về nghĩa vụ cung
cấp thông tin đối với các chủ sàn giao
dịch TMĐT mà chưa quy định về yêu cầu
chủ sàn giao dịch TMĐT phải thu thập
thông tin về người nộp thuế. Các thông
tin về người nộp thuế như: Họ tên người
bán; số định danh cá nhân, chứng minh
nhân dân, căn cước hoặc hộ chiếu; mã số
thuế; địa chỉ; số điện thoại liên lạc; doanh
thu; tài khoản ngân hàng,... là những
thông tin có giá trị rất lớn trong quá
trình thu thuế, thanh - kiểm tra thuế và
cưỡng chế thuế đối với các chủ thể kinh
doanh qua sàn TMĐT. Đe cung cấp được
những thông tin trên, các sàn giao dịch
TMĐT buộc phải thu thập ngay từ khi
người dùng đăng ký tham gia sàn, hoặc
thu thập bổ sung đối với những người đã
hoạt động trên sàn. Tuy nhiên, với cách
quy định tại Điều 98 Luật quản lý thuế
năm 2019 và khoản 5 Điều 1 Thông tư
số 100/2021/TT-BTC ngày 15/11/2021
của Bộ Tài chính sửa đổi, bổ sung một số
điều của Thông tư số 40/2021/TT-BTC
ngày 01/6/2021 hướng dẫn thuế giá trị
gia tăng, thuế thu nhập cá nhân và quản
lý thuế đối với hộ kinh doanh, cá nhân
Tạp chí _________
52 KIẾM SÁT_/số 17/2022
kinh doanh (Thông tư số 100/2021), chủ
sàn giao dịch chỉ có trách nhiệm cung cấp
những thông tin sẵn có, cơ quan thuế có
cũng không có cơ sở pháp lý để yêu cầu
các chủ sàn thu thập thông tin bổ sung5.
1.3. về truy tìm và áp đặt trách nhiệm
nộp thuế đối với các chủ thể kinh doanh
qua sàn thương mại điện tử
Xuất phát từ việc thông tin về các chủ
thể giao dịch trên sàn TMĐT thường
không đầy đủ và khó xác minh; đồng
thời, nhiều chủ thể không có hiện diện
thương mại trên thực tế. Do đó, việc truy
tìm và áp đặt trách nhiệm nộp thuế với
các chủ thể giao dịch qua sàn TMĐT là
không dễ dàng. Bên cạnh đó, các giao
dịch qua sàn TMĐT được thể hiện dưới
dạng dữ liệu điện tử, số lượng của các
giao dịch này rất nhiều và có tính chất
nhỏ lẻ, điều này dẫn tới hai hệ quả: (1)
Cơ quan thuế khó kiểm soát hết được các
chủ thể có nghĩa vụ nộp thuế; (2) Khó
xác định chính xác doanh thu của các
chủ thể để quản lý.
Qua đánh giá về pháp luật hiện hành
khi điều chỉnh việc thu - nộp thuế đối với
sàn giao dịch TMĐT, có thể nhận thấy quy
định về quản lý thu nộp thuế đối với cá
nhân kinh doanh qua sàn giao dịch TMĐT
còn nhiều bất cập:
Thứ nhất, việc phải thực hiện thủ tục
ủy quyền theo pháp luật dân sự để khai
và nộp thuế thay thông qua chủ sàn giao
5. Theo khoản 1 Điều 98 Luật quản lý thuế năm
2019, cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có liên quan
đến người nộp thuế có trách nhiệm cung cấp thông
tin bằng văn bản hoặc dữ liệu điện tử người nộp thuế
theo yêu cầu của cơ quan quản lý thuế.

dịch TMĐT tương đối rườm rà6. Trên sàn
giao dịch TMĐT có rất nhiều chủ thể có
nghĩa vụ nộp thuế. Điều này gây khó khăn
cho những người tham gia sàn và tạo thêm
một khối lượng công việc lớn trong tiếp
nhận và xử lý thủ tục ủy quyền đối với các
nhà điều hành sàn giao dịch TMĐT.
Thứ hai, quy định việc khai và nộp
thuế thay tại khoản 2 Điều 1 Thông tư số
100/2021 chưa giải quyết triệt để tình trạng
nhiều người kinh doanh qua sàn TMĐT lợi
dụng môi trường số hoá để trốn tránh nghĩa
vụ nộp thuế. Trong trường họp cá nhân
kinh doanh không tự giác và đã có chủ đích
trốn thuế thì chắc chắn họ sẽ không thực
hiện ủy quyền cho chủ sàn giao dịch TMĐT
khai và nộp thuế thay. Thực tế cho thấy,
hiện nay phát sinh nhiều đối tượng hoạt
động kinh doanh TMĐT, các giao dịch diễn
ra nhiều và nhỏ lẻ. Nhiều người nộp thuế
không đăng ký kinh doanh, không đăng ký
thuế nên cơ quan thuế khó xác định được
địa điểm kinh doanh, thời gian kinh doanh7.
Như vậy, mặc dù đã có quy định khai và
nộp thuế thay thông qua chủ sàn giao dịch
TMĐT nhằm kiểm soát các đầu mối là chủ
sàn, từ đó có thể yêu cầu các cá nhân kinh
doanh qua sàn thực hiện nghĩa vụ nộp thuế,
nhưng việc khai và nộp thuế thay lại được
quy định phụ thuộc vào sự uỷ quyền (tức
là vẫn dựa vào sự tự giác của các cá nhân).
6. Khoản 2 Điều 1 Thông tư số 100/2021: Tổ
chức bao gồm cà chủ sở hữu sàn giao dịch thương
mại điện tử thực hiện việc khai thuế thay, nộp thuế
thay cho cá nhân trên cơ sở ủy quyền theo quy định
của pháp luật dân sự.
7. Hương Thuỳ (2022), Giải pháp chống thất thu
thuế thương mại điện tử, Báo Hà Nội mới, http://ha-
noimoi.com.vn/, truy cập ngày 20/3/2022.
NGHIÊN CỨU - TRAO DỔI
Điều này khiến cho biện pháp khai và nộp
thuế thay không còn nhiều ý nghĩa.
2. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật
về quản lý thuế đối với sàn giao dịch
thương mại điện tử
Thứ nhất, cần hoàn thiện các quy định
về xác định cơ quan thuế có thẩm quyền
quản lý thuế. Cụ thể là:
- Bổ sung điều khoản giải thích về “cơ
quan thuế trực tiếp quản lý” của người
nộp thuế. Trong đó, điều luật phải đưa ra
các tiêu chí làm căn cứ xác định tính trực
tiếp. Để phù họp với không gian số của sàn
giao dịch TMĐT, cần tham khảo tiêu chí
“địa chỉ mạng”8. Nếu xác định và truy xuất
được địa chỉ mạng của các giao dịch, cơ
quan thuế có thể biết chính xác địa điểm
của các chủ thể trong giao dịch.
- Sửa đổi khoản 3 Điều 11 Nghị định số
126/2020 theo hướng: Hộ kinh doanh, cá
nhân có phạm vi hoạt động trên nhiều địa
bàn thì chỉ cần nộp hồ sơ khai thuế cho cơ
quan thuế cấp tỉnh nơi mình đặt trụ sở, cơ
sở thường trú,... Cơ quan thuế cấp tỉnh có
trách nhiệm gửi thông tin về cho các địa
phương khác (nơi xuát hiện hoạt động kinh
doanh của hộ kinh doanh, cá nhân).
Thứ hai, cần hoàn thiện quy định về thu
thập thông tin người nộp thuế:
- Bổ sung quy định yêu cầu sàn giao
dịch TMĐT thu thập mã số thuế hoặc bản
sao giấy chứng nhận đăng ký thuế trước
khi cho phép các chủ thể tham gia sàn.
Các nhà điều hành sàn giao dịch chỉ cấp
8. Địa chỉ mạng (IP address) là một địa chì đơn
nhất mà những thiết bị điện tử sử dụng để nhận diện
và liên lạc trên mạng Internet.
__________ Tạp chí
Số 17/2022V_KIÉM SÁT 53
 Chào mừng Kỷ niệm 77 năm ngày Quốc khánh 2/9
tài khoản tham gia sàn cho các chủ thể sau
khi đối chiếu mã số thuế/giấy chứng nhận
đăng ký thuế của họ là chính xác (dựa trên
cơ sở dừ liệu của Cổng thông tin điện tử
Tổng cục Thuế). Giải pháp này giúp khắc
phục tình trạng các chủ thể kinh doanh trên
sàn giao dịch TMĐT nhưng không đăng ký
thuế ở Việt Nam, đưa tối đa số lượng người
bán trên sàn TMĐT vào sự quản lý của cơ
quan thuế. Cụ thể là:
- Sửa đổi khoản 4 Điều 98 Luật quản lý
thuế năm 2019 thành: “Cơ quan, tổ chức, cá
nhân khác có liên quan đến người nộp thuế
có ưách nhiệm chủ động thu thập và cung
cấp thông tin bằng văn bản hoặc dữ liệu điện
tử người nộp thuế theo quy định của pháp
luật và yêu cầu của cơ quan quản lý thuế”.
- Sửa đổi khoản 5 Điều 1 Thông tư số
100/2021 thành: “Chủ sàn giao dịchTMĐT
có nghĩa vụ chủ động thu thập và cung cấp
thông tin của hộ kinh doanh, cá nhân kinh
doanh thông qua sàn. Nội dung thông tin
phải thu thập và cung cấp bao gồm họ tên
người bán, số định danh cá nhân, chứng
minh nhân dân, căn cước hoặc hộ chiếu,
mã số thuế, địa chỉ, số điện thoại liên lạc.
Trường hợp cơ quan thuế yêu cầu các nội
dung thông tin khác, chủ sàn giao dịch
TMĐT có trách nhiệm phối hợp cùng cơ
quan thuế để thu thập và chia sẻ thông tin”.
Thứ ba, hoàn thiện quy định về thu -
nộp thuế:
về phương pháp thu - nộp thuế: cần
xây dựng quy định về nghĩa vụ bắt buộc
khai và nộp thuế thay cho các cá nhân kinh
doanh của chủ sàn giao dịch TMĐT. Quy
định này phù hợp với thông lệ quốc tế và
kinh nghiệm của một số quốc gia, bởi hiện
Tạp chí _________
54 KIEM SÁT /Số 17/2022
nay nhiều quốc gia đã thực hiện quy định
khai và nộp thuế thay là một nghĩa vụ bắt
buộc của các chủ sàn giao dịch TMĐT
(Liên minh Châu Âu, Hoa Kỳ, Canada...).
Theo đó, tổ chức là chủ sở hữu sàn
giao dịch TMĐT phải khai thuế thay, nộp
thuế thay cho chủ thể (bao gồm cả trong
nước và nước ngoài) có phát sinh doanh
thu thông qua việc bán hàng hóa, dịch vụ
cho người tiêu dùng tại Việt Nam như sau:
Đối với hàng hóa, dịch vụ được bán, cung
cấp thông qua sàn TMĐT có chức năng đặt
hàng trực tuyến, chủ giao dịch TMĐT có
trách nhiệm đại diện cho người bán là cá
nhân để khai thuế, nộp thuế thay cho cá
nhân. Đối với hàng hóa, dịch vụ được bán,
cung cấp thông qua sàn TMĐT không có
chức năng đặt hàng trực tuyến, thì tổ chức
là chủ sở hữu sàn giao dịch TMĐT thực
hiện việc khai thuế thay, nộp thuế thay cho
người bán là cá nhân (bao gồm cả trong
nước và nước ngoài) trên cơ sở ủy quyền
theo quy định của pháp luật dân sự.
- Bổ sung quy định phối hợp giữa Tổng
cục Thuê và các Cục Thuê trong việc trao
đổi thông tin về số thuế đã nộp của các chủ
thể kinh doanh qua sàn TMĐT. Theo đó,
khi người bán được sàn giao dịch nộp thuế
thay bởi chủ sàn giao dịch, cơ quan thuế tiếp
nhận số thuế nộp thay cần thông báo cho
cơ quan thuế quản lý trực tiếp người nộp
thuế để tránh trường hợp thu thuế trùng và
không bắt người bán phải giải trình lại số
thuế đã được khấu trừ. Việc thông tin giữa
các cơ quan thuế có thể được thực hiện trên
cơ sở dữ liệu quốc gia về thuế hoặc thông
qua báo cáo tổng hợp định kỳ hàng quý
hoặc hàng năm giữa các cục Thuế.o