POSTĘPOWANIE CYWILNE 2022 / 2023

ZAKŁAD POSTĘPOWANIA CYWILNEGO WPIA UJ

WSPÓŁUCZESTNICTWO W SPORZE
SEMESTR I WYKŁAD 9
 WSPÓŁUCZESTNICTWO W SPORZE
(WSPÓŁUCZESTNICTWO PROCESOWE)
❖ WSPÓŁUCZESTNICTWO W SPORZE (ART. 72 – 74 KPC) WYSTĘPUJE WYŁĄCZNIE
W PROCESIE. OZNACZA ONO KUMULACJĘ PODMIOTOWĄ (WIELOŚĆ PODMIOTÓW) PO
JEDNEJ LUB PO OBU STRONACH W PROCESIE.
❖ KUMULACJA PODMIOTOWA (WSPÓŁUCZESTNICTWO PROCESOWE) MOŻE
WYSTĘPOWAĆ RÓWNOCZEŚNIE Z KUMULACJĄ PRZEDMIOTOWĄ ROSZCZEŃ (ART. 191
KPC).
❖ INSTYTUCJA WSPÓŁUCZESTNICTWA ZOSTAŁA WPROWADZONA ZE WZGLĘDU NA:
➢ KONIECZNOŚĆ (GDY NA PODSTAWIE PRZEPISÓW PRAWA LUB ZE WZGLĘDU NA
ISTOTĘ SPORNEGO STOSUNKU PRAWNEGO PO JEDNEJ ZE STRON MUSI
WYSTĘPOWAĆ WIĘCEJ NIŻ JEDEN PODMIOT),
➢ EKONOMIĘ PROCESOWĄ (CZAS, KOSZTY POSTĘPOWANIA – PRZY
WSPÓŁUCZESTNICTWIE FORMALNYM I MATERIALNYM NIEJEDNOLITYM),
➢ ZAPEWNIENIE JEDNOLITOŚCI ORZECZNICTWA (ZAPOBIEGA SIĘ EWENTUALNEJ
SPRZECZNOŚCI ORZECZEŃ SĄDOWYCH WYDAWANYCH NA PODSTAWIE
TOŻSAMYCH LUB JEDNAKOWYCH STANÓW FAKTYCZNYCH).
 RODZAJE WSPÓŁUCZESTNICTWA
• CZYNNE (PO STRONIE POWODOWEJ)
• BIERNE (PO STRONIE POZWANEJ)
1

• PIERWOTNE (ISTNIEJĄCE OD CHWILI WSZCZĘCIA

POSTĘPOWANIA – DECYDUJĄCA JEST TREŚĆ POZWU)
• NASTĘPCZE (POWSTAŁE W TOKU PROCESU – NP. WSKUTEK
2 DOPOZWANIA – ART. 194 § 3 KPC)

• MATERIALNE – ART. 72 § 1 PKT 1 KPC

• FORMALNE – ART. 72 § 1 PKT 2 KPC (WSPÓŁUCZESTNICTWO
3 TO NIE PODLEGA DALSZYM PODZIAŁOM)
 WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE - CHARAKTER
❖ W ART. 72 § 1 PKT 1 KPC WYRÓŻNIONO WYRAŹNIE DWIE PODSTAWY
WSPÓŁUCZESTNICTWA MATERIALNEGO W ZALEŻNOŚCI OD TEGO, CZY
PRZEDMIOT PROCESU STANOWIĄ:
1) WSPÓLNE PRAWA LUB OBOWIĄZKI WSPÓŁUCZESTNIKÓW, CZY
2) ICH PRAWA LUB OBOWIĄZKI OPARTE NA TEJ SAMEJ PODSTAWIE
FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ (TOŻSAMOŚĆ PODSTAWY FAKTYCZNEJ I
PRAWNEJ)

❖ BARDZO CZĘSTE SĄ JEDNAK SYTUACJE, W KTÓRYCH WYSTĘPUJĄ

ELEMENTY WŁAŚCIWE DLA OBU PODSTAW WSPÓŁUCZESTNICTWA
MATERIALNEGO (FUNKTOR „LUB”).
PRZYKŁADY:
- WSPÓŁUCZESTNICTWO WSPÓŁWŁAŚCICIELI W PROCESIE DOTYCZĄCYM
PRZEDMIOTU WSPÓŁWŁASNOŚCI,
- WSPÓŁUCZESTNICTWO STRON USTALANEGO LUB PRZEKSZTAŁCANEGO
STOSUNKU PRAWNEGO.
 WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE
- WSPÓLNOŚĆ PRAW I OBOWIĄZKÓW

POSTANOWIENIE SN Z 10 KWIETNIA 1970 R., I CZ 7/70 (OSNCP 1971, NR 2, POZ. 36)

❖ W PROCESIE O ZOBOWIĄZANIE SPÓŁDZIELNI DO ZAPEWNIENIA WŁAŚCIWEGO

DOPŁYWU CIEPŁEJ WODY I UTRZYMANIE JEJ WŁAŚCIWEJ TEMPERATURY ORAZ O
USTALENIE, ŻE NIE ISTNIEJĄ NALEŻNOŚCI Z TYTUŁU OPŁAT ZA OKRES
NIEFUNKCJONOWANIA INSTALACJI CIEPLNEJ, PO STRONIE CZŁONKÓW
SPÓŁDZIELNI ZACHODZI WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE (ART. 72 § 1 PKT 1
KPC), WYNIKAJĄCE Z ICH WSPÓLNYCH PRAW I OBOWIĄZKÓW, JAKO CZŁONKÓW.

❖ SĄD POMINĄŁ JEDNAK OKOLICZNOŚĆ, ŻE WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE,

DAJĄCE PODSTAWĘ DO POŁĄCZENIA ROSZCZEŃ W JEDNEJ SPRAWIE W MYŚL ART.
72 § 1 PKT 1 KPC, ZACHODZI NIE TYLKO WTEDY, GDY PRAWA POWODÓW OPARTE
SĄ NA TEJ SAMEJ PODSTAWIE FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ, ALE TAKŻE WÓWCZAS,
GDY TE PRAWA I OBOWIĄZKI SĄ WSPÓLNE. ZA TAKIM ZAŚ CHARAKTEREM
ROSZCZEŃ POWODÓW PRZEMAWIA ISTOTA STOSUNKU, JAKA ŁĄCZY SPÓŁDZIELNIĘ
BUDOWNICTWA MIESZKANIOWEGO Z JEJ CZŁONKAMI.
 WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE
– ODPOWIEDZIALNOŚĆ SOLIDARNA I IN SOLIDUM

❖ W PRZYPADKU ODPOWIEDZIALNOŚCI SOLIDARNEJ DŁUŻNIKÓW ORAZ

ODPOWIEDZIALNOŚCI DŁUŻNIKÓW IN SOLIDUM (GDY ZA JEDEN DŁUG DWIE
LUB WIĘCEJ OSÓB ODPOWIADA Z RÓŻNYCH PODSTAW PRAWNYCH)
ZACHODZI ZAWSZE WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE ZE WZGLĘDU NA
WSPÓLNOŚĆ ICH OBOWIĄZKÓW

❖ JEŻELI POWÓD WYSTĘPUJE PRZECIWKO KILKU POZWANYM

Z ROSZCZENIEM O SOLIDARNE ZASPOKOJENIE DŁUGU, ZACHODZĄ
PRZESŁANKI DO POŁĄCZENIA ROSZCZENIA W JEDNYM POZWIE,
NIEZALEŻNIE OD TEGO, CZY SOLIDARNOŚĆ ZNAJDUJE USPRAWIEDLIWIENIE
W PRZEPISACH PRAWA MATERIALNEGO. KONSEKWENCJĄ BŁĘDNEGO
ZAŁOŻENIA O SOLIDARNOŚCI ZOBOWIĄZANIA MOŻE BYĆ CZĘŚCIOWE
ODDALENIE POWÓDZTWA W WYNIKU MERYTORYCZNEGO ROZPOZNANIA
SPRAWY, A NIE ODMOWA ROZPOZNANIA POŁĄCZONEGO ROSZCZENIA
(POSTANOWIENIE SN Z 17.02.1964 R., II CZ 6/64, OSPIKA 1965, NR 3, POZ. 62)
 WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE
– ODPOWIEDZIALNOŚĆ SOLIDARNA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ IN SOLIDUM
❖ UCHYBIENIA ZAKŁADU PRACY NIE UZASADNIAJĄ OBNIŻENIA ODSZKODOWANIA
NALEŻNEGO OD SPRAWCÓW SZKODY, WYRZĄDZONEJ W SPOSÓB UMYŚLNY. W
TAKIEJ SYTUACJI BYŁABY JEDYNIE PODSTAWA DO DOPOZWANIA Z URZĘDU OSÓB
Z ZAKŁADU PRACY WINNYCH ZANIEDBAŃ I DOMAGANIA SIĘ OD NICH POKRYCIA
CZĘŚCI WYRZĄDZONEJ RÓWNIEŻ ICH POSTĘPOWANIEM SZKODY (ART. 194 § 4
KPC), Z TYM, ŻE ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPRAWCÓW UMYŚLNYCH, SOLIDARNA
MIĘDZY NIMI, BYŁABY W ODNIESIENIU DO ODPOWIEDZIALNOŚCI POZOSTAŁYCH
PRACOWNIKÓW NIEUMYŚLNIE WYRZĄDZAJĄCYCH SZKODĘ TZW.
ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ IN SOLIDUM (WYROK SN Z 10.08.1976 R., IV PR 115/76,
OSNCP 1977, NR 4, POZ. 77)

❖ WSPÓŁUCZESTNICTWO W SPORZE DŁUŻNIKA GŁÓWNEGO I JEGO PORĘCZYCIELI

JEST WPRAWDZIE WSPÓŁUCZESTNICTWEM MATERIALNYM, ALE NIE MA
CHARAKTERU WSPÓŁUCZESTNICTWA JEDNOLITEGO W ROZUMIENIU PRZEPISU
ART. 73 § 2 KPC, PONIEWAŻ WYROK NIE MUSI DOTYCZYĆ NIEPODZIELNIE DŁUŻNIKA
GŁÓWNEGO I JEGO PORĘCZYCIELI (WYROK SN Z 23.11.1982 R., IV PR 329/82, OSNCP
1983, NR 7, POZ. 101). JEST TO WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE NIEJEDNOLITE.
 WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE
– SOLIDARNOŚĆ WIERZYCIELI, WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU – ART. 21 KPC
❖W PRZYPADKU WIERZYCIELI SOLIDARNYCH ZACHODZI
WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE ZE WZGLĘDU NA WSPÓLNOŚĆ ICH
PRAW

❖ WSPÓŁUCZESTNICTWO STRON ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNEGO LUB

NIEPODZIELNEGO MOŻE MIEĆ PODWÓJNIE MATERIALNY CHARAKTER, ALE
MOŻE BYĆ TYLKO WSPÓŁUCZESTNICTWEM OPARTYM NA PIERWSZYM
KRYTERIUM, TJ. NA WSPÓLNOŚCI PRAW I OBOWIĄZKÓW, PRZY RÓŻNEJ
PODSTAWIE FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ.

❖ W PRZYPADKU WSPÓŁUCZESTNICTWA MATERIALNEGO BRAK JEST

OGRANICZEŃ ZE WZGLĘDU NA WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU (RZECZOWĄ CZY
MIEJSCOWĄ). WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWĄ OKREŚLA SIĘ NA PODSTAWIE
ŁĄCZNEJ WARTOŚCI PRZEDMIOTU SPORU (ART. 21 KPC), OBEJMUJĄCEJ
WSZYSTKIE ŻĄDANIA SKIEROWANE DO LUB PRZEZ WSPÓŁUCZESTNIKÓW.
 WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE – ART. 21 KPC
POSTANOWIENIE SN Z 9 MARCA 1967 R., I PZ 10/67

❖ W SPRAWACH O ROSZCZENIA ODSZKODOWAWCZE, DOCHODZONE

W JEDNYM POZWIE OD PRACOWNIKÓW PONOSZĄCYCH
ODPOWIEDZIALNOŚĆ WSPÓLNĄ (…) WARTOŚĆ PRZEDMIOTU SPORU
STANOWI SUMA DOCHODZONYCH ROSZCZEŃ OD POSZCZEGÓLNYCH
PRACOWNIKÓW.
❖ JEŚLI CHODZI O WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE – ZACHODZĄCE
WÓWCZAS, GDY PRZEDMIOT SPORU STANOWIĄ PRAWA LUB OBOWIĄZKI
WSPÓLNE DLA WSPÓŁUCZESTNIKÓW LUB OPARTE NA TEJ SAMEJ (A NIE
TYLKO NA JEDNAKOWEJ) PODSTAWIE FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ – KODEKS
POSTĘPOWANIA CYWILNEGO NIE STAWIA ŻADNYCH WYMAGAŃ CO DO
WŁAŚCIWOŚCI SĄDU POZA OGÓLNYM PRZEPISEM ART. 21. WEDŁUG TEGO
PRZEPISU, DLA OKREŚLENIA WŁAŚCIWOŚCI RZECZOWEJ SĄDU NALEŻY
ZLICZYĆ RAZEM WARTOŚĆ DOCHODZONYCH W JEDNYM POZWIE
ROSZCZEŃ MAJĄTKOWYCH.
 WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE
– TOŻSAMOŚĆ PODSTAWY FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ
❖ WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE OPARTE WYŁĄCZNIE NA TEJ SAMEJ PODSTAWIE
FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ, BEZ ZACHODZĄCEJ RÓWNOCZEŚNIE WSPÓLNOŚCI PRAW
I OBOWIĄZKÓW, ZAWSZE WYSTĘPUJE:
➢ PRZY DOCHODZENIU ŚWIADCZEŃ PODZIELNYCH,
➢ W PROCESACH O USTALENIE LUB PRZEKSZTAŁCENIE PRAWA LUB STOSUNKU
PRAWNEGO MIĘDZY WSPÓŁUCZESTNIKAMI NIEBĘDĄCYMI PODMIOTAMI USTALANYCH
LUB PRZEKSZTAŁCANYCH STOSUNKÓW PRAWNYCH.

❖ OSOBY POZWANE O PRZEPROSZENIE ZA NARUSZENIE DÓBR OSOBISTYCH

(WYDAWNICTWO, AUTOR I REDAKTOR NACZELNY CZASOPISMA) MOŻNA I NALEŻY UZNAĆ
ZA WSPÓŁUCZESTNIKÓW MATERIALNYCH Z TEGO TYLKO POWODU, ŻE PRZEDMIOTEM
PROCESU SĄ OBOWIĄZKI OPARTE NA TEJ SAMEJ PODSTAWIE FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ
(ART. 72 § 1 PKT 1 IN FINE KPC). ZŁOŻENIE STOSOWNEGO OŚWIADCZENIA WOLI PRZEZ
OSOBY, KTÓRE SWYM BEZPRAWNYM DZIAŁANIEM SPOWODOWAŁY OPUBLIKOWANIE
MATERIAŁU PRASOWEGO O TREŚCI NARUSZAJĄCEJ DOBRA OSOBISTE, JEST
ŚWIADCZENIEM PODZIELNYM, TJ. MOŻE BYĆ DOCHODZONE TYLKO W CZĘŚCI, OD
NIEKTÓRYCH Z WSPOMNIANYCH OSÓB (POSTANOWIENIE SN Z 3 WRZEŚNIA 2009 R., I CZ
44/09).
 WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE
– TOŻSAMOŚĆ PODSTAWY FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ
❖ TA SAMA (TOŻSAMA) PODSTAWA FAKTYCZNA WCHODZI W GRĘ WÓWCZAS, GDY
WSPÓŁUCZESTNICY SĄ PODMIOTAMI JEDNEGO STOSUNKU PRAWNEGO (NP. DWIE
OSOBY SĄ NAJEMCAMI LOKALU NA PODSTAWIE JEDNEGO STOSUNKU NAJMU,
TJ. WSPÓŁNAJEMCAMI)
❖ TA SAMA (TOŻSAMA) PODSTAWA PRAWNA TO PRZEPIS PRAWA (BĄDŹ PRZEPISY),
KTÓRY STOSUJEMY DO WSZYSTKICH WSPÓŁUCZESTNIKÓW BĘDĄCYCH
PODMIOTAMI JEDNEGO STOSUNKU PRAWNEGO (NP. ART. 415 KC STOSUJEMY
RÓWNOCZEŚNIE DO WSZYSTKICH OSÓB POKRZYWDZONYCH JEDNYM CZYNEM
NIEDOZWOLONYM, TJ. DO WSZYSTKICH WSPÓŁUCZESTNIKÓW MATERIALNYCH
CZYNNYCH).

❖ W PRZYPADKU WSPÓŁUCZESTNICTWA MATERIALNEGO OPARTEGO WYŁĄCZNIE NA

TEJ SAMEJ PODSTAWIE FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ WIĘŹ MIĘDZY
WSPÓŁUCZESTNIKAMI JEST SŁABSZA NIŻ PRZY ZACHODZĄCEJ WSPÓLNOŚCI
PRAW LUB OBOWIĄZKÓW. DLATEGO TEŻ W POSTĘPOWANIU APELACYJNYM NIE
STOSUJE SIĘ DO NICH ART. 378 § 2 KPC!!!
 WSPÓŁUCZESTNICTWO FORMALNE – CHARAKTER

❖ W ODRÓŻNIENIU OD WSPÓŁUCZESTNICTWA MATERIALNEGO, WYNIKAJĄCEGO

Z WIĘZI MATERIALNOPRAWNEJ MIĘDZY WSPÓŁUCZESTNIKAMI, W PRZYPADKU
WSPÓŁUCZESTNICTWA FORMALNEGO ŁĄCZNOŚĆ ROSZCZEŃ LUB
ZOBOWIĄZAŃ POŁĄCZONYCH PODMIOTOWO W JEDNYM POSTĘPOWANIU JEST
CZYSTO ZEWNĘTRZNA (FORMALNA). ŁĄCZNOŚĆ TA OPIERA SIĘ NA:
➢ JEDNORODZAJOWOŚCI ROSZCZEŃ LUB ZOBOWIĄZAŃ,
➢ OPARTYCH NA JEDNAKOWEJ PODSTAWIE FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ
(ZEWNĘTRZNE PODOBIEŃSTWO, A NIE TOŻSAMOŚĆ).

❖ W PRZYPADKU WSPÓŁUCZESTNICTWA FORMALNEGO DOCHODZI DO

ŁĄCZNEGO ROZPOZNAWANIA SPRAW PODOBNYCH, ALE W PEŁNI
SAMODZIELNYCH (MOGŁYBY ONE BYĆ DOCHODZONE W ODDZIELNYCH
POSTĘPOWANIACH).
 WSPÓŁUCZESTNICTWO FORMALNE – CHARAKTER

❖ DO ISTNIENIA WSPÓŁUCZESTNICTWA FORMALNEGO WYSTARCZAJĄCE JEST

WYSTĘPOWANIE PODOBNYCH OKOLICZNOŚCI FAKTYCZNYCH
I PODOBNYCH ŻĄDAŃ OPARTYCH NA TAKICH SAMYCH PODSTAWACH
PRAWNYCH (W TYM PRZYPADKU NA TYCH SAMYCH PRZEPISACH
PRAWNYCH).

❖ DECYDUJĄCA DLA OKREŚLENIA WSPÓŁUCZESTNICTWA FORMALNEGO JEST

JEDNAKOWA (PODOBNA, ALE NIE TOŻSAMA) PODSTAWA FAKTYCZNA
ROSZCZEŃ LUB ZOBOWIĄZAŃ (NP. SYTUACJA, GDY WŁAŚCICIEL KAMIENICY
POZYWA O ZAPŁATĘ CZYNSZU 5 LOKATORÓW ZAJMUJĄCYCH OSOBNE
LOKALE NA PODSTAWIE ODRĘBNYCH STOSUNKÓW NAJMU).

❖W PRZYPADKU WSPÓŁUCZESTNICTWA FORMALNEGO KAŻDY

WSPÓŁUCZESTNIK UISZCZA OPŁATĘ SĄDOWĄ ODDZIELNIE (ISTNIEJE TYLE
SAMODZIELNYCH WARTOŚCI PRZEDMIOTÓW SPORU, ILU JEST
WSPÓŁUCZESTNIKÓW FORMALNYCH).
 WSPÓŁUCZESTNICTWO FORMALNE
❖ „ROSZCZENIA LUB ZOBOWIĄZANIA JEDNEGO RODZAJU” – WYMÓG TEN
OZNACZA, ŻE WSZYSCY WSPÓŁUCZESTNICY FORMALNI MOGĄ DOCHODZIĆ
TYLKO:
➢ ZASĄDZENIA ŚWIADCZENIA ALBO
➢ UKSZTAŁTOWANIA STOSUNKU PRAWNEGO LUB PRAWA ALBO
➢ USTALENIA ISTNIENIA BĄDŹ NIEISTNIENIA STOSUNKU PRAWNEGO LUB
PRAWA
❖ ROSZCZENIAMI RÓŻNEGO RODZAJU SĄ (W PRZYPADKU POWÓDZTW
O ZASĄDZENIE ŚWIADCZENIA):
➢ ROSZCZENIA PIENIĘŻNE
➢ ROSZCZENIA NIEPIENIĘŻNE

❖ ROSZCZENIAMI RÓŻNEGO RODZAJU SĄ (W ZALEŻNOŚCI OD TYPOWEGO

INTERESU JAKI REALIZUJĄ):
➢ ROSZCZENIA MAJĄTKOWE
➢ ROSZCZENIA NIEMAJĄTKOWE
 WSPÓŁUCZESTNICTWO FORMALNE
❖ DODATKOWE OGRANICZENIE: WYMAGANIA CO DO WŁAŚCIWOŚCI SĄDU
(RZECZOWEJ I MIEJSCOWEJ).
➢ TEN SAM SĄD MUSI BYĆ WIĘC WŁAŚCIWY RZECZOWO DLA KAŻDEGO
WSPÓŁUCZESTNIKA (NA PODSTAWIE WARTOŚCI PRZEDMIOTU SPORU JEGO
ROSZCZENIA), JAK RÓWNIEŻ DLA WSZYSTKICH RAZEM (NA PODSTAWIE
WARTOŚCI PRZEDMIOTU SPORU OBLICZONEJ ŁĄCZNIE DLA WSZYSTKICH
ROSZCZEŃ DOCHODZONYCH PRZEZ DANEGO WSPÓŁUCZESTNIKA
FORMALNEGO)
➢ WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA SĄDU MUSI BYĆ TAKA SAMA DLA KAŻDEGO ZE
WSPÓŁUCZESTNIKÓW (NIE STOSUJE SIĘ ART. 43 KPC)
❖ WARTOŚĆ PRZEDMIOTU SPORU OBLICZA SIĘ OSOBNO DLA ROSZCZENIA
(ROSZCZEŃ – W WYPADKU KUMULACJI PRZEDMIOTOWEJ) KAŻDEGO
WSPÓŁUCZESTNIKA FORMALNEGO PO STRONIE POWODOWEJ. JEŻELI ŚRODEK
ZASKARŻENIA WNOSI KILKU WSPÓŁUCZESTNIKÓW FORMALNYCH WARTOŚCI
POSZCZEGÓLNYCH PRZEDMIOTÓW ZASKARŻENIA OBLICZA SIĘ OSOBNO DLA
KAŻDEGO WSPÓŁUCZESTNIKA (W OBU SYTUACJACH NIE MA ZASTOSOWANIA
ART. 21 KPC).
 WSPÓŁUCZESTNICTWO FORMALNE

POSTANOWIENIE SN Z 9 MARCA 1967 R., I PZ 10/67

PRZY WSPÓŁUCZESTNICTWIE FORMALNYM ŁĄCZNOŚĆ ROSZCZEŃ POD

WZGLĘDEM PODMIOTOWYM JEST CZYSTO ZEWNĘTRZNA, TJ. FORMALNA,
JAKO ŻE OPIERA SIĘ WYŁĄCZNIE NA JEDNORODZAJOWOŚCI ROSZCZEŃ
OBJĘTYCH JEDNYM POZWEM I NA ICH ZEWNĘTRZNYM PODOBIEŃSTWIE.

ZE WZGLĘDU NA TAKI WŁAŚNIE CHARAKTER TEGO WSPÓŁUCZESTNICTWA KPC

WYMAGA, ABY WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU BYŁA UZASADNIONA DLA KAŻDEGO
Z ROSZCZEŃ LUB ZOBOWIĄZAŃ Z OSOBNA, JAKO TEŻ DLA WSZYSTKICH
WSPÓLNIE. OZNACZA TO, ŻE NIE MOŻNA ŁĄCZYĆ ROSZCZEŃ, DLA KTÓRYCH
WŁAŚCIWE SĄ RZECZOWO RÓŻNE SĄDY, JAK I ROSZCZEŃ, DLA KTÓRYCH
RAZEM WŁAŚCIWY JEST SĄD OKRĘGOWY ZE WZGLĘDU NA ZLICZONĄ
WARTOŚĆ PRZEDMIOTU SPORU, A DLA POSZCZEGÓLNYCH ROSZCZEŃ
WŁAŚCIWY JEST SĄD REJONOWY.
 WSPÓŁUCZESTNICTWO FORMALNE
UCHWAŁA SĄDU NAJWYŻSZEGO Z 12 GRUDNIA 2018 R., III UZ 37/18

RÓŻNICA MIĘDZY WSPÓŁUCZESTNICTWEM MATERIALNYM I FORMALNYM

W ROZUMIENIU ART. 72 § 1 PKT 1 I 2 KPC POLEGA NA TYM, ŻE W PIERWSZYM
PRZYPADKU DOCHODZI DO WSPÓLNOŚCI PRAW I OBOWIĄZKÓW ALBO TOŻSAMOŚCI
ZARÓWNO PODSTAWY FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ, W DRUGIM ZAŚ PRZEDMIOTEM
POSTĘPOWANIA SĄ ROSZCZENIA LUB ZOBOWIĄZANIA JEDNEGO RODZAJU, OPARTE
NA JEDNAKOWEJ PODSTAWIE FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ.

ISTOTA WSPÓŁUCZESTNICTWA FORMALNEGO WYRAŻA SIĘ W TYM, ŻE W JEDNEJ

SPRAWIE – W ZNACZENIU TECHNICZNO-PROCESOWYM – DOCHODZI DO POŁĄCZENIA
KILKU SPRAW W ZNACZENIU MATERIALNOPRAWNYM, TJ. SPRAW MAJĄCYCH ZA
PRZEDMIOT ROSZCZENIE LUB ZOBOWIĄZANIE OPARTE NA JEDNAKOWEJ PODSTAWIE
FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ, W KTÓRYCH ZACHOWANA JEST WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU.
W ZWIĄZKU Z TYM W TAKIEJ KATEGORII SPRAW WARTOŚCI PRZEDMIOTU
ZASKARŻENIA, PODOBNIE JAK WARTOŚCI PRZEDMIOTU SPRAWY, NIE SUMUJE SIĘ,
A O DOPUSZCZALNOŚCI SKARGI KASACYJNEJ DECYDUJE WARTOŚĆ PRZEDMIOTU
ZASKARŻENIA W KAŻDEJ ZE SPRAW POŁĄCZONYCH FORMALNIE.
 WSPÓŁUCZESTNICTWO FORMALNE
UCHWAŁA SĄDU NAJWYŻSZEGO Z DNIA 12 GRUDNIA 2018 R., III UZ 37/18
MIĘDZY "TĄ SAMĄ" A "JEDNAKOWĄ" PODSTAWĄ PRAWNĄ I FAKTYCZNĄ WYSTĘPUJE
ZASADNICZA RÓŻNICA.

PIERWSZA KATEGORIA IDENTYFIKOWANA JEST TOŻSAMOŚCIĄ PRAW I OBOWIĄZKÓW

(W UJĘCIU PRAWNYM I FAKTYCZNYM), NATOMIAST DRUGA WYSOKIM STOPNIEM
PODOBIEŃSTWA PODSTAWY FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ ZOBOWIĄZANIA.

SKORO OBOWIĄZKI PŁATNIKA SKŁADEK WZGLĘDEM KAŻDEGO

Z ZAINTERESOWANYCH WYNIKAJĄ Z INDYWIDUALNYCH PODSTAW PRAWNYCH, TO
OCZYWISTE STAJE SIĘ, ŻE NIE MOGĄ BYĆ ONE OPARTE "NA TEJ SAMEJ PODSTAWIE
FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ". ZACHODZI BOWIEM W TYM WYPADKU TOŻSAMOŚĆ
RODZAJOWA, MAJĄCA ODZWIERCIEDLENIE NIE W TEJ SAMEJ, ALE JEDNAKOWEJ
PODSTAWIE FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ. Z TEGO WYNIKA, ŻE W ROZPOZNAWANEJ
SPRAWIE ZALEŻNOŚĆ ZACHODZĄCA MIĘDZY PŁATNIKIEM SKŁADEK
A ZAINTERESOWANYMI MIEŚCI SIĘ W KATEGORII WSPÓŁUCZESTNICTWA
FORMALNEGO.
 WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE – PODZIAŁY
➢ KONIECZNE (ART. 72 § 2 I ART. 195 KPC) –
W PRZYPADKU ŁĄCZNEJ LEGITYMACJI PROCESOWEJ
O CHARAKTERZE BEZWZGLĘDNYM – WYNIKA Z PRZEPISU
USTAWY ALBO Z ISTOTY SPORNEGO STOSUNKU PRAWNEGO

1 ➢ DOWOLNE - GDY WIELOŚĆ PODMIOTÓW WYNIKA Z WOLI

STRON (LEGITYMACJA PROCESOWA ŁĄCZNA
O CHARAKTERZE WZGLĘDNYM)

➢ JEDNOLITE (ART. 73 § 2 KPC) – GDY Z ISTOTY SPORNEGO

STOSUNKU PRAWNEGO LUB Z PRZEPISU USTAWY WYNIKA, ŻE
WYROK DOTYCZYĆ MA NIEPODZIELNIE WSZYSTKICH
WSPÓŁUCZESTNIKÓW
2
➢ ZWYKŁE (NIEJEDNOLITE)
 WSPÓŁUCZESTNICTWO KONIECZNE
❖ WSPÓŁUCZESTNICTWO KONIECZNE MOŻE WYSTĘPOWAĆ ZARÓWNO PO STRONIE
POWODOWEJ (CZYNNE – ART. 195 KPC), JAK I POZWANEJ (BIERNE – ART. 72 § 2
I ART. 195 KPC).
❖ WSPÓŁUCZESTNICTWO KONIECZNE ZACHODZI WÓWCZAS, GDY PO STRONIE PRAW LUB
OBOWIĄZKÓW WYSTĘPUJE WSPÓŁWŁASNOŚĆ ŁĄCZNA (TJ. WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA
MAŁŻEŃSKA, WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKU WSPÓLNIKÓW SPÓŁKI CYWILNEJ).
❖ WSPÓŁUCZESTNICTWO KONIECZNE POWSTAJE WSZĘDZIE TAM, GDZIE SYTUACJA
PRAWNA KILKU OSÓB JEST JEDNAKOWA W STOSUNKU DO TREŚCI ŻĄDANIA
POWÓDZTWA, A PRZEPIS SZCZEGÓLNY NIE UDZIELA SAMODZIELNEJ LEGITYMACJI
PROCESOWEJ KAŻDEJ Z TYCH OSÓB Z OSOBNA LUB NIEKTÓRYM Z NICH (WYROK SN Z
20.10. 1975 R., III CRN 288/75, OSNCP 1976, NR 10, POZ. 211).
➢ TAKA SAMODZIELNA LEGITYMACJA PROCESOWA WYNIKA NP. Z ART. 209 KC!!!.
W WYPADKU GDY ROSZCZENIE ZMIERZA DO ZACHOWANIA WSPÓLNEGO PRAWA
WSPÓŁWŁAŚCICIELI (ART. 209 KC), PO STRONIE POWODÓW NIE ZACHODZI
WSPÓŁUCZESTNICTWO KONIECZNE
❖ ART. 209 KC: KAŻDY ZE WSPÓŁWŁAŚCICIELI MOŻE DOKONYWAĆ WSZELKICH CZYNNOŚCI I
DOCHODZIĆ WSZELKICH ROSZCZEŃ, KTÓRE ZMIERZAJĄ DO ZACHOWANIA WSPÓLNEGO
PRAWA
 WSPÓŁUCZESTNICTWO KONIECZNE – PRZYKŁADY
❖ ROSZCZENIE O WYDANIE NIERUCHOMOŚCI PRZECIWKO JEJ
WSPÓŁWŁAŚCICIELOM
❖ POWÓDZTWO WSPÓLNIKA O ROZWIĄZANIE SPÓŁKI CYWILNEJ (PRZECIWKO
JEJ POZOSTAŁYM WSPÓLNIKOM – ART. 874 § 1 KC)
❖ POWÓDZTWO O WYŁĄCZENIE WSPÓLNIKA ZE SPÓŁKI Z O.O. (PO STRONIE
POWODOWEJ WYSTĘPUJĄ WSZYSCY POZOSTALI WSPÓLNICY – ART. 266 § 1
KSH)
❖ POWÓDZTWO OSOBY TRZECIEJ O UZNANIE UMOWY ZA BEZSKUTECZNĄ
W STOSUNKU DO NIEJ (ART. 59 KC – PO STRONIE POZWANEJ WYSTĘPUJĄ
OBIE STRONY TEJ UMOWY)
❖ W SPRAWIE DOTYCZĄCEJ NIERUCHOMOŚCI OBJĘTEJ WSPÓLNOŚCIĄ
USTAWOWĄ (POR. ORZ. SN Z 20.06.1964 R., I CR 635/63, OSNCP 1965, NR 7-8,
POZ. 116) LUB W SPRAWIE O EKSMISJĘ Z LOKALU OBJĘTEGO WSPÓLNOŚCIĄ
USTAWOWĄ (POR. ORZ. SN Z 13.06.1967 R., III CR 107/67, OSNCP 1968, NR 4,
POZ. 66) POWINNI BYĆ POZWANI OBOJE MAŁŻONKOWIE
 WSPÓŁUCZESTNICTWO KONIECZNE - PRZYKŁADY

❖ WYROK SN Z 20.06.1964 R., I CR 635/63 – JEŻELI SPÓR DOTYCZY SKŁADNIKA

MAJĄTKOWEGO WSPÓŁWŁASNOŚCI ŁĄCZNEJ (A NIE WSPÓŁWŁASNOŚCI W
CZĘŚCIACH UŁAMKOWYCH), NIE JEST MOŻLIWE UWZGLĘDNIENIE POWÓDZTWA
TYLKO WZGLĘDEM CZĘŚCI JEDNEGO ZE WSPÓŁUPRAWNIONYCH MAŁŻONKÓW,
Z TEGO ZAŚ Z KOLEI WYNIKA, ŻE OBOJE MAŁŻONKOWIE SĄ UCZESTNIKAMI
KONIECZNYMI POSTĘPOWANIA.

❖ WYROK SN Z 13.06.1967 R., III CR 107/67 – ZARÓWNO POD RZĄDEM KODEKSU

RODZINNEGO Z 1950 R., JAK I POD RZĄDEM KODEKSU RODZINNEGO
I OPIEKUŃCZEGO Z 1964 R. PRAWA WYNIKAJĄCE ZE STOSUNKU NAJMU,
UZYSKANE W CZASIE TRWANIA MAŁŻEŃSTWA, STANOWIĄ DOROBEK WCHODZĄCY
W SKŁAD MAJĄTKU OBJĘTEGO WSPÓLNOŚCIĄ USTAWOWĄ. CHOCIAŻ WIĘC
UMOWA NAJMU ZOSTANIE ZAWARTA TYLKO PRZEZ JEDNEGO Z MAŁŻONKÓW (…),
TO JEDNAK PRAWA DO LOKALU PRZYSŁUGUJĄ OBOJGU MAŁŻONKOM ŁĄCZNIE.
PONIEWAŻ PRAWA TE SĄ NIEPODZIELNE, W SPRAWIE O EKSMISJĘ POWINNI BYĆ
POZWANI OBOJE MAŁŻONKOWIE ŁĄCZNIE, PRZY CZYM ICH WSPÓŁUCZESTNICTWO
W PROCESIE JEST KONIECZNE (ART. 72 § 2 KPC).
 WSPÓŁUCZESTNICTWO KONIECZNE - PRZYKŁADY
❖ WYROK SĄDU APELACYJNEGO W KRAKOWIE Z 31 MARCA 2016 R. I ACA 1778/15 –
W PROCESIE O USTALENIE NIEWAŻNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ POZWANYMI
WINNY BYĆ OBIE STRONY TEJ CZYNNOŚCI, Z UWAGI NA WYSTĘPUJĄCE PO ICH
STRONIE WSPÓŁUCZESTNICTWO KONIECZNE WYNIKAJĄCE Z ISTOTY STOSUNKU
PRAWNEGO.
WSPÓŁUCZESTNICTWO KONIECZNE A WSPÓŁUCZESTNICTWO JEDNOLITE
❖ RELACJA!!!:
➢ WSPÓŁUCZESTNICTWO KONIECZNE JEST Z REGUŁY RÓWNOCZEŚNIE
WSPÓŁUCZESTNICTWEM JEDNOLITYM
➢ NIE ZACHODZI ZALEŻNOŚĆ ODWROTNA (NP. ART. 209 KC – JEST JEDNOLITE, NIE
JEST KONIECZNE LECZ DOWOLNE) – WSPÓŁUCZESTNICTWO JEDNOLITE MOŻE
BYĆ ALBO WSPÓŁUCZESTNICTWEM KONIECZNYM ALBO
WSPÓŁUCZESTNICTWEM DOWOLNYM
❖ W PRZYPADKU GDY WSZYSCY WSPÓŁWŁAŚCICIELE WYSTĄPIĄ Z POWÓDZTWEM
O OCHRONĘ WSPÓLNEGO PRAWA ZACHODZI WSPÓŁUCZESTNICTWO JEDNOLITE I
DOWOLNE. JEŻELI WYSTĄPI TYLKO JEDEN Z NICH – TO KAŻDY Z POZOSTAŁYCH MOŻE
WSTĄPIĆ DO PROCESU W CHARAKTERZE INTERWENIENTA UBOCZNEGO SAMOISTNEGO
(ART. 81 KPC).
 WSPÓŁUCZESTNICTWO JEDNOLITE
❖ WSPÓŁUCZESTNICTWO JEDNOLITE ZACHODZI WÓWCZAS, GDY WYROK MA
DOTYCZYĆ NIEPODZIELNIE WSZYSTKICH WSPÓŁUCZESTNIKÓW (ART. 73 § 2
KPC) , TJ. GDY W STOSUNKU DO WSPÓŁUCZESTNIKÓW MUSI ZAPAŚĆ JEDEN
WYROK ROZSTRZYGAJĄCY W SPOSÓB JEDNOLITY SPRAWĘ W STOSUNKU DO
WSZYSTKICH.
❖ KONIECZNOŚĆ TAKIEGO JEDNOLITEGO ROZSTRZYGNIĘCIA MOŻE WYNIKAĆ:
1. Z PRZEPISU USTAWY, NP. ART. 448 KPC (POWÓDZTWO PROKURATORA
O UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA)
2. Z ISTOTY SPORNEGO STOSUNKU PRAWNEGO, NP.:
➢ WSPÓŁUCZESTNICTWO WSPÓŁWŁAŚCICIELI W PROCESIE O WYDANIE
RZECZY BĘDĄCEJ PRZEDMIOTEM WSPÓŁWŁASNOŚCI,
➢ WSPÓŁUCZESTNICTWO WIERZYCIELI W PROCESIE O ŚWIADCZENIE
NIEPODZIELNE,
➢ WSPÓŁUCZESTNICTWO WSPÓŁNAJEMCÓW O WYDANIE PRZEDMIOTU
NAJMU (UCHWAŁA SN Z 10 PAŹDZIERNIKA 1964 R., III CO 53/64, OSPIKA
1968, NR 2, POZ. 29).
 WSPÓŁUCZESTNICTWO JEDNOLITE

❖ NIE JEST JEDNOLITE WSPÓŁUCZESTNICTWO DŁUŻNIKA GŁÓWNEGO

I PORĘCZYCIELA
➢ WSPÓŁUCZESTNICTWO W SPORZE DŁUŻNIKA GŁÓWNEGO I JEGO
PORĘCZYCIELI JEST WPRAWDZIE WSPÓŁUCZESTNICTWEM
MATERIALNYM, ALE NIE MA CHARAKTERU WSPÓŁUCZESTNICTWA
JEDNOLITEGO W ROZUMIENIU PRZEPISU ART. 73 § 2 KPC, PONIEWAŻ
WYROK NIE MUSI DOTYCZYĆ NIEPODZIELNIE DŁUŻNIKA GŁÓWNEGO I
JEGO PORĘCZYCIELI (WYROK SN Z 23 11.1982 R., IV PR 329/82, OSNCP
1983, NR 7, POZ. 101).

❖ WSPÓŁUCZESTNIK JEDNOLITY NIE MOŻE BYĆ ŚWIADKIEM (ART. 259 PKT 4

KPC; O KWESTII CZY ŚWIADKIEM MOŻE BYĆ WSPÓŁUCZESTNIK KONIECZNY
ROZSTRZYGA RELACJA MIĘDZY TYM WSPÓŁUCZESTNICTWEM,
A WSPÓŁUCZESTNICTWEM JEDNOLITYM)
 WSPÓŁUCZESTNICTWO JEDNOLITE
❖ Z ART. 73 § 1 KPC ORAZ Z ART. 74 KPC WYNIKA ZASADA SAMODZIELNEGO DZIAŁANIA
(SAMODZIELNOŚCI) WSPÓŁUCZESTNIKÓW. ZGODNIE Z NIĄ KAŻDY WSPÓŁUCZESTNIK
MOŻE DOKONYWAĆ WSZYSTKICH CZYNNOŚCI PROCESOWYCH DOPUSZCZALNYCH Z
UWAGI NA STAN SPRAWY (NP. WNOSIĆ ŚRODKI ODWOŁAWCZE, ZGŁASZAĆ WNIOSKI
DOWODOWE). PRZEBIEG PROCESU MOŻE BYĆ ODMIENNY DLA KAŻDEGO ZE
WSPÓŁUCZESTNIKÓW. DLA KAŻDEGO Z NICH MOŻE ZAPAŚĆ WYROK INNEJ TREŚCI I W
INNYM CZASIE. TERMINY DO ZASKARŻENIA WYROKU MOGĄ BIEC RÓŻNIE W STOSUNKU DO
POSZCZEGÓLNYCH WSPÓŁUCZESTNIKÓW. WNIESIENIE ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO PRZEZ
JEDNEGO WSPÓŁUCZESTNIKA NIE MA SKUTKU WOBEC POZOSTAŁYCH (WYJĄTEK: ART.
378 § 2 KPC)!!!.

❖ ODSTĘPSTWO OD POWYŻSZEJ ZASADY!!!: W PRZYPADKU WSPÓŁUCZESTNICTWA

JEDNOLITEGO CZYNNOŚCI PROCESOWE WSPÓŁUCZESTNIKÓW DZIAŁAJĄCYCH SĄ
SKUTECZNE WOBEC NIEDZIAŁAJĄCYCH (NP. SĄD NIE MOŻE WYDAĆ WYROKU ZAOCZNEGO,
GDY POJAWI SIĘ JEDEN WSPÓŁUCZESTNIK, SĄD MUSI ROZSTRZYGNĄĆ APELACJĘ
JEDNEGO ZE WSPÓŁUCZESTNIKÓW NA RZECZ POZOSTAŁYCH WSPÓŁUCZESTNIKÓW). DO
ZAWARCIA UGODY, ZRZECZENIA SIĘ ROSZCZENIA ALBO UZNANIA POWÓDZTWA
(CZYNNOŚCI DYSPOZYTYWNE) POTRZEBA ZGODY WSZYSTKICH WSPÓŁUCZESTNIKÓW
JEDNOLITYCH. CELEM TAKIEJ REGULACJI JEST OCHRONA WSPÓŁUCZESTNIKÓW
JEDNOLITYCH PRZED SKUTKAMI ZANIECHAŃ PROCESOWYCH INNYCH
WSPÓŁUCZESTNIKÓW.