HÌNH TƯỢNG NGƯỜI LÁI ĐÒ phong phú của nhà văn ở các lĩnh vực khác nhau của
phong phú của nhà văn ở các lĩnh vực khác nhau của đời sống. Hai hình
Mỗi nhân vật được sinh ra trong tác phẩm đều đại diện cho một quan điểm,
cách nhìn nhận sâu sắc của nhà văn đối với vấn đề thời cuộc muôn mặt của
xã hội quanh mình. Đó cũng là sự thể hiện độc đáo về kiến thức và trải
nghiệm của nhà văn , phong cách tài hoa, uyên bác cũng vì thế mà được bộc
lộ một cách sâu sắc nhất. Và trong tùy bút của Nguyễn Tuân nhà văn đã
chọn ký thác quan điểm nghệ thuật về con người, nhân sinh quan của mình
qua hình tượng người lái đò trên sông Đà đặc biệt của Tây Bắc tiếng mời
Gọi Sông Đà hiện lên trong thiên tùy bút không Chỉ có thiên nhiên có mây
trời Tây Bắc. Tiếng mời gọi sông Đà hiện lên trong thiên tùy bút không chỉ
có thiên nhiên, có mây trời Tây Bắc mà còn có bóng dáng những người dân
lao động đang ngày đêm miệt mài với công việc xuôi ngược trên sông. Song
song với thiên nhiên với dòng sông Đà khi dịu dàng khi hung hiểm hình
tượng người lái đò mà cụ thể là ông đò Lai Châu hiện lên đầy bản lĩnh và tài
hoa. Bởi dòng sông chảy xiết bao nhiêu trí dũng ông đò cũng lớn bấy nhiêu.
Trước hết người lái đò hiện lên với ngoại hình của tuổi bảy mươi “đầu tóc
bạc trắng” nhưng thân hình ông vẫn “đẹp như một pho tượng tạc bằng đá
cẩm thạch” cùng cặp mắt tinh anh, nhãn lực nhìn xa vời vợi. Ở cái tuổi “
nhân sinh thất thập cổ lai hy” ông đò không nhũng không xương đau khớp
mỏi mà trái lại còn rất khoẻ mạnh với một cơ thể in hằn phong vị sông nước.
Nếu như “ tay ông lêu nghêu như cái sào chân lúc nào cũng khuỳnh khuỳnh
như đang kẹp lấy một cái bánh lái tưởng tượng” thì giọng nói ông âm vang
ào ào như thác lũ sông Đà, nhãn giới vời vợi như nhìn về một bến xe nào đó.
Thân hình ông như một pho tượng tạc bằng đá cẩm thạch với nước da ánh
lên chất sừng, chất mun ánh lên cả nắng mưa sương gió của mây trời Tây
Bắc. Có thể nói vẻ ngoài của ông hiện lên đầy phong sương vững chãi tựa
như tuyệt tác được hun đức rèn giũa bởi trăm lần xuôi ngược trên sông. Tuy
tuổi đã cao ông đò vẫn minh mẫn tinh anh và tràn đầy bản lĩnh. Những “ củ
nâu” còn lại trên cơ thể chính là những “ huân chương lao động siêu hạng”
cho bản lĩnh hơn người ấy. Và đó cũng chính là những vẻ đẹp những chiến
tích lao động cần mẫn miệt mài khiến cho độc giả không khỏi thầm ngưỡng
mộ một bậc nhân kỳ tài. Bởi chẳng cần đến một thanh niên trẻ nào mà chính
ông đò dày dạn kinh nghiệm và bản lĩnh này đây sẽ đưa ta ngồi thuyền xuôi
ngược dòng sông, sẽ giao tranh với thuỷ quái sông Đà và sẽ chiến thắng
oanh liệt “kẻ thù số một” ấy trong vinh quang.
Nếu như trước cách mạng tháng 8 NT say sưa đi tìm cái đẹp một thời quá
vãng còn vương sót lại trong hơi thở đời sống đưa vào trang văn “Vang
bóng một thời” bằng tất cả niềm riêng thì sau Cách mạng nhà văn đã có
nhiều khám phá lắng nghe và nhìn nhận một cách tinh tế dành cho người lao
động bình dị đời thường. Vẫn là những câu chữ tự do phóng túng ấy nhưng
trong từng biểu đạt và cảm nhận của NT qua từng trang tuỳ bút “ Người lái
đò sông Đà” ta đã thấy rõ dáng hình một nhà văn trân trọng vẻ đẹp chân chất
rắn rỏi đầy tài hoa của con người trên dòng sông Tây Bắc. Bằng con mắt
tinh đời cùng ngòi bút tài hoa, NT đã nhìn thấy ở thiên nhiên Tây Bắc một
vẻ đẹp nguyên sơ tràn đầy nhựa sống cũng như nhìn thấy ở ông đò Lai Châu
một đôi “ tay lái ra hoa”. Xuất hiện đầy ấn tượng trên trang văn ông lái đò
đã xuôi ngược Đà giang mười năm cuộc đời không dưới trăm lần, trong đó
đã có đến hơn sáu mươi lần cầm lái chính. Mười năm ấy không quá dài
nhưng đủ để ông nắm bắt và hiểu rõ dòng sông Tây Bắc đến từng chi tiết
nhỏ nhất cũng như làm thế nào để con người có thể chế ngự được sức mạnh
dữ dội của thiên nhiên. Mười năm xuôi ngược Đà giang, ông lái đò đã ghi
nhớ chuẩn xác vị trí từng dòng nước, luồng lạch từng cửa tử cửa sinh : “Ông
đã nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá. Ông đã thuộc quy luật phục
kích của lũ đá nơi ải nước hiểm trở này”. Từng chi tiết dù cho là nhỏ nhất
cũng đều được ông “ nhớ như đóng đanh vào tất cả các luồng nước của tất
cả những con thác hiểm trở”, thậm chí nếu như ví sông Đà “như một thiên
anh hùng ca” thì bản hùng ca ấy ông đò đã “ thuộc đến cả những cái dấu
chấm than, chấm câu và cả những đoạn xuống dòng”. Không phải bỗng
dưng mà nhà văn nổi tiếng tài tử lại đưa vào trang viết của mình tỉ mỉ các
ngọn thác, thời gian ông lái đò làm nghề. Phải chi li, cụ thể như vậy mới
thấy hết sự từng trải, gắn bó của với nghề đến độ kỳ lạ ở ông lão lái đò. Đấy
cũng là cách nhà văn bày tỏ nỗi thán phục của chính mình về một con người
như được sinh ra từ những con sóng, ngọn thác hung dữ ở sông Đà. Dưới
ngòi bút đậm đà tinh tuý của Nguyễn Tuân ông lái đò không chỉ hiện lên với
vẻ ngoài từng trải phong sương mà còn là bức chân dung đáng quý của một
người lao động cần mẫn. Bởi ông đã dành cả cuộc đời mình gắn liền với Đà
giang, ông hiểu sông Đà và sông Đà như in tạc vào tâm hồn lẫn ngoại hình
ông. Hình ảnh “thần sông, thần đá” được đưa vào trang văn song hành với
hình ảnh con người lao động bình dị đã thể hiện rõ nét tấm lòng trân trọng
của nhà văn dành cho ông đò Lai Châu. Sông Đà hiện lên như một thủy
quái, như vị tướng lĩnh tài ba và hung tợ với những “ quy luật phục kích” có
sắp xếp có dàn bày sẵn để thử thách con người. Những từ “nắm chắc”,
“thuộc”, “ thuộc đến cả”, “ nhớ như đóng đanh” càng khẳng định được sự
từng trải, kinh nghiệm sông nước của người lái đò, tất cả đều được tác giả
lột tả bằng lối so sánh liên tưởng độc đáo vô song thể hiện rõ kiến thức
tượng thiên nhiên và con người song hành với nhau đan xen nhau trong lối
miêu tả đặc sắc và ngôn từ sáng tạo đầy chất duy mỹ của Nguyễn Tuân. Thế
nhưng ở đây Nguyễn Tuân đã dùng thiên nhiên để làm nền tô điểm cho sự
tinh thạo từng trải của người lái đò độ hiểm hóc hung tợn của dòng sông đã
trở thành khung nền để người lái đò vận dụng tài năng chinh phục từng cửa
ải. Ông lái đò hiện lên khác nào vị thần Thủy Tinh trong thần thoại VN,
nhưng có điều ông không có phép tiên mà chỉ đơn thuần là con người lao
động bình dị, đời thường tiêu biểu cho phẩm chất của người lao động mới
trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội mới ở miền Bắc.
Không những thế bằng ngòi bút tài hoa uyên bác ông đã khắc học chân thực
từng đường nét vẻ đẹp khi hung hiểm lúc trữ tình của dòng sông Đà đồng
thời cũng từ vẻ đẹp thiên nhiên nguyên sơ hùng vĩ ấy người đã đúc rèn nên
chiếc đòn bẩy làm nổi bật lên hình tượng ông đò Lai Châu trí dũng tài ba.
Bởi dòng sông càng bạo ngược dữ dội dòng nước càng siết chảy như muốn
đay nghiến bất kì con thuyền nào trên sông thì càng tô đậm lên một minh
chứng rằng ông lái đò là người gan dạ bản lĩnh cũng như dày dạn kinh
nghiệm và sẵn sàng đương đầu với thuỷ quái Đà giang. Nếu không có vốn
kiến thức sâu rộng về võ thuật quân sự địa lý điện ảnh văn học… cùng thiên
phú thì ngòi bút ấy không thể xây dựng được một bức kí hoạ dòng sông
hung bạo làm điểm tựa bật lên hình ảnh ông lái đò Lai Châu, hẳn người đọc
đã không ấn tượng về trí dũng hơn người của người nghệ sĩ dũng mãnh như
viên tướng trên sông này đến thế. Vẻ đẹp trí dũng của ông lái đò được khắc
học rõ nét trong tương quan với hình ảnh sông Đà hùng vĩ, hung bạo.
Ngay từ đầu thiên tùy bút nhà văn Nguyễn Tuân đã nhấn mạnh khẳng định
về sự hung hiểm của thủy quái Đà giang: “cuộc sống của người lái đò sông
Đà quả là một cuộc chiến đấu hàng ngày với thiên nhiên một thứ thiên nhiên
Tây Bắc có nhiều lúc trông nó thành ra diện mạo và tâm địa của một kẻ thù
số 1”. Chính vì vậy mặt trận giao tranh giữa con người với loài thủy quái ấy
đã được ngầm định về sự nảy lửa gắt gao. Bởi thiên nhiên thì bão ngược và
giàu sức mạnh nguyên sơ nếu so với con người ắt hẳn có phần vượt trội. Và
quả đúng như thế dưới ống kính chân thực của nhà văn Nguyễn Tuân thạch
trận Sông Đà hiện lên đầy dữ dội cả về trận địa lẫn âm thanh. Ngay từ khi
chưa đến thác tiếng nước đã “réo gần lên réo to mãi lên” tựa hồ như có
giọng điệu của loài người. Khi thì réo lên oán trách lúc lại như muốn nài nỉ
van xin đôi khi lại nghe như châm chọc khiêu khích, “giọng gằn mà chế
nhạo” như một sinh thể sống thật sự. Cùng với những thanh âm tạo cảm giác
cổ quái đáng sợ Đà giang còn chuẩn bị nghênh đón ông đò bằng thạch trận
bao vây dọc theo lòng sông. Thậm chí còn như đã “giao việc” cho từng hòn
đá “mặt trông ngỗ ngược hòn nào cũng nhăn nhúm méo mó hơn cả cái mặt
nước chỗ này”. Bằng ngòi bút tinh tế tài hoa cùng khả năng miêu tả đặc sắc
xuất thần Nguyễn Tuân dường như đã thổi hồn vào từng sự vật mà ông quan
sát từ dòng sông đà quái ác hung hiểm như loài thủy quái vật đến thạch trận
bát quái như muốn nuốt tươi con thuyền ngay sau khi chiếc thuyền nhỏ bé
độc hành bị lính đá dẫn dụ vào bên trong với những cái bẫy được lên kế
hoạch công phu bởi thủy quái Đà giang.
Nhà văn tập trung miêu tả vẻ đẹp dũng mãnh và tài hoa nghệ sĩ của người
lái đò qua ba trùng vi thạch trận chiến đấu với sông Đà. Trận đối đầu chạm
trán giữa ông đò và trùng vi thạch trận vòng thứ nhất được miêu tả qua
những ngôn từ điêu luyện giúp người đọc có thể hình dung một cách rõ nét
chân thực nhất. Ở trùng vi thạch trận này - thác đá sông Đà đã chuẩn bị dàn
trận địa sẵn, đó là trận địa với bốn cửa tử, một cửa sinh. Ở đây nước phối
hợp với đá reo hò làm thanh viện; những hòn đá bệ vệ, oai phong lẫm liệt;
một hòn ấy trông như đang hất hàm hỏi cái thuyền phải xưng tên tuổi trước
khi giao chiến và thách thức cái thuyền có giỏi thì tiến gần vào. Bằng các từ
ngữ: “reo hò, bệ vệ, oai phong lẫm liệt, hất hàm hỏi, thách thức…”, người
đọc cảm nhận được không khí trận chiến nóng bỏng gay cấn hồi hộp, kịch
tính. Đó chính là biệt tài phù thuỷ ngôn ngữ của Nguyễn Tuân. Thác đá sông
Đà rất khôn ngoan. Chúng không chỉ đánh trên mặt trận giáp lá cà mà còn
đánh bằng cả nghệ thuật tâm lý chiến. Trước đó chúng đã dùng âm thanh
của thác khiêu khích “giọng gằn mà chế nhạo”. Còn giờ đây chúng lại nhờ
“nước thác làm thanh viện cho đá”. Với bản tính hung hãn như một loài
thủy quái, sông Đà đã đánh phủ đầu người lái đò với những đòn thế vô cùng
hiểm hóc. Sông Đà cậy thế quân đông tướng mạnh nên đã “ùa vào mà bẻ
gãy cán chèo”, “liều mạng vào sát nách mà đá trái”, “thúc gối vào bụng và
hông thuyền”, có lúc chúng “đội cả thuyền lên”. Một loạt động từ được
Nguyễn Tuân huy động để miêu tả cách đánh của sông Đà làm người đọc
không khỏi rùng mình trước sự hung bạo của thiên nhiên: “ùa vào, bẻ gãy,
đá trái, thúc gối, độ…” và dù bị tấn công bất ngờ nhưng người lái đò vẫn
bình tĩnh. Với chiến thuật phòng ngự để dưỡng sức cho những trùng vi sắp
tới, “ông đò hai tay giữ mái chèo khỏi bị hất lên khỏi sóng”; lúc này sông
Đà lại chuyển thế bám lấy thuyền và sử dụng đòn vật “túm lấy thắt lưng ông
lái đò đòi lật ngửa mình ra”. Không để cho ông đò có cơ hội xoay xở, sông
Đà lại chuyển thể đánh miếng đòn hiểm độc nhất “cả cái luồng nước vô sở
bất chí ấy bóp chặt lấy hạ bộ người lái đò”. Dính miếng đòn hiểm, mắt ông
hoa lên, tưởng như “một cửa bể đom đóm rừng ùa xuống châm lửa lên đầu
sóng”. Đòn đau khiến ông đò “mặt méo bệch đi”. Đó là cái méo bệch vốn do
cái lạnh của nước làm nhăn nheo lại thêm miếng đòn đau làm ông khách
sông Đà mặt như tím tái, ngây dại. Phép điệp động từ “đánh hồi lùng, đánh
đòn tỉa, đánh đòn âm vào chỗ hiểm” gợi lên cơn đau dồn dập, hành hạ người
lái đò. Ông lái đò vô cùng mạnh mẽ rắn rỏi trong tư thế của người chỉ huy
bình tĩnh tỉnh táo dùng hết sức lực để vật lộn chống chọi với sóng nước sông
Đà. Nước, đá, sóng thác sông Đà liên tục dồn dập tung ra những đòn hiểm
nhưng ông đò vẫn kiên cường dũng cảm bám trụ không hề lo lắng không rời
trận địa dù chỉ một giây phút. Có những lúc ông đau đớn nhưng vẫn cố nén
vết thương ngoan cường khéo léo vượt qua cửa tử vào cửa sinh. Qua cách
miêu tả ấy ông đò hiện lên như một lão tướng dày dặn kinh nghiệm quả cảm
đang điều khiển con thuyền, điều khiển trận chiến ở thế chủ động và NT
cũng không giấu được lòng ngưỡng mộ, cảm phục trước bản lĩnh sự bình
thản của người lái đò.
Không một phút giây nghỉ tay, nghỉ mắt, người lái đò phải tiếp tục “phá
luôn vòng vây thứ hai”. Ông lái đò đã nắm chắc binh pháp của thần sông
thần đá. Biết ở vòng vây thứ hai con sông đã bố trí tăng thêm nhiều cửa tử
để đánh lừa con thuyền vào, cửa sinh lại bố trí lệch qua bờ hữu ngạn. Với
vòng vây thứ hai không phải chiến đấu với đá, sóng như cửa thứ nhất mà là
đương đầu với dòng thác sông Đà. Bằng nghệ thuật liên tưởng độc đáo
Nguyễn như thấy ông lái đò không phải chèo thuyền vượt thác mà là cưỡi
lên thác nước sông Đà. Hơn nữa bằng nghệ thuật miêu tả đòn bẩy tác giả đã
ví thác sông Đà như một con hổ hung bạo đã vào cuộc chiến sinh tử với
người lái đò. Nên ông lái đã cưỡi lên thác thì phải cưỡi đến cùng như cưỡi
hổ. Nhằm đúng con sóng mà lướt thì cũng như nắm được cái bờm của con
hổ để có chỗ bám, chỗ ghì tay. Rồi ông đò ghì cương lái của con thuyền,
chắc đôi bàn tay để bám chắc lấy luồng nước mà lái miết một đường vào
cửa Sinh. Nhưng con sông thật nham hiểm bởi nó không để chút sơ hở cho
con thuyền có lối thoát. Luồng nước chứa cửa sinh cũng là chỗ lũ đá đang
mai phục. Không chỉ có thế, một bọn thủy quân đang chờ sẵn chỗ ải nước
chỉ chờ con thuyền đến là xô ra để níu con thuyền vào cửa tử. Nhưng ông đò
đã nhớ mặt từng đứa một, đứa thì ông tránh để bơi chèo nhanh, đứa thì ông
đè sấn lên, chặt đôi ra để lấy đường tiến. Và cứ như vậy con thuyền đã bỏ
qua hết những cửa tử, và chỉ nghe bên tai tiếng reo hò của sóng nước luồng
sinh. Trong trận chiến thứ hai phẩm chất nổi bật của ông lái đò lại anh hùng,
linh hoạt và chủ động đối phó với thác nước sông Đà.
Nếu trong hai trận chiến trên chúng ta có thể đã đủ để ngưỡng mộ người lái
đò, nhưng với Nguyễn, tìm đến con người thì con người ấy phải được miêu
tả đến tài hoa tột bậc, phải trở thành nghệ sĩ. Và Nguyễn đã phải tiếp tục
miêu tả người lái đò trong cuộc chiến thứ ba với con sông Đà. Và cũng đến
vòng vây thứ ba với nghệ thuật miêu tả sắc nét vô cùng thì ông lái hiện lên
như một tay lái nở hoa, đạt đến mức độ nghệ sĩ trong nghề lái đò của mình.
Sông Đà còn một cơ hội cuối để thử thách người lái đò. Lần này ít cửa hơn
mà bên trái bên phải đều là luồng chết cả, luồng sống thì lại nằm ngay giữa
bọn đá hậu vệ. Có thể nói trận chiến này sông Đà đã dùng thế “trên đe dưới
búa” làm cho người lái đò phải đối mặt với thế “tiến thoái lưỡng nan” nhưng
vào “cái khó lại ló cái khôn” - ông lái đò đã biến chiếc thuyền sáu bơi chèo
thành một mũi tên còn ông giống như một cung thủ đã “phóng thẳng thuyền
chọc thủng cửa giữa. Thuyền vút qua cửa đá cánh mở, cánh khép, vút vút,
cửa ngoài, cửa trong lại cửa trong cùng: “Thuyền như một mũi tên tre xuyên
nhanh qua hơi nước, vừa xuyên vừa tự động lái được, lượn được. Thế là hết
thác”. Một loạt các động từ lại được Nguyễn Tuân huy động để miêu tả cách
đánh của ông đò: “phóng, chọc thủng, xuyên qua, xuyên nhanh, lái được,
lượn được…” cho thấy sự thần tốc trong cách đánh và cách đánh nhanh
thắng nhanh đã giúp người lái đò vượt trùng vi đầy phi thường. Quả là “Đọc
Người lái đò sông Đà, ta có ấn tượng rõ rệt về sự tự do của một tài năng, của
một đấng hóa công thực sự trong nghệ thuật ngôn từ” (Phan Huy Đông).
Nghệ thuật lái thuyền đến đây khiến người đọc hoàn toàn tâm phục, khẩu
phục. Đúng là ông lái đò đã đạt đến mức nghệ sĩ trong nghề nghiệp của
mình. Đoạn trích vì thế đã xây dựng được một “cảnh tượng xưa nay chưa
từng có”. Và vậy là bằng sự anh dũng mưu trí bằng bản lĩnh sông nước rèn
luyện suốt bao năm ông lái đò đã đưa con thuyền không những bình an vô
sự vượt qua ba trùng vi dày đặc mai phục mà còn chiến thắng oanh liệt trong
huy hoàng khiến cho thần sông, thần đá đều phải khuất phục chịu thua.
Bao nhiêu mùa lũ đi qua bao nhiêu người ngược xuôi trên con sông ấy ngày
trước, bây giờ và cả mai kia đều đã có không ít người đã hứng chịu cơn
thịnh nộ của dòng sông hung hiểm đến nỗi không còn giữ được sinh mạng
của bản thân. Chính vì vậy nên tài năng vượt thác của ông lái đò không chỉ
ánh lên vẻ đẹp của tài nghệ tài hoa mà còn ánh lên vẻ đẹp của người lao
động chân chính - những con người luôn yêu quý, hết lòng tận tụy và tuyệt
đối không bao giờ khinh suất dẫu cho đã được tôi luyện trui rèn nhiều năm
đến đâu. Một người lái đò như thế cùng một trận giao tranh ấn tượng như
thế thật khiến cho bạn đọc không thể rời mắt khỏi trang giấy mà cuốn lấy
từng con chữ một lòng dâng lên niềm khao khát được tận mắt chứng kiến
dòng sông Tây Bắc hùng vĩ thiêng liêng mà trái tim thì thầm ngưỡng mộ
những người dân miền sơn cước đã đang góp phần vào công cuộc xây dựng
gấm vóc non sông mình trên con đường đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Nguyễn Tuân quan niệm “ Mỗi trang đời là một trang nghệ thuật” con người
trong tác phẩm của ông dù là bất cứ câu chuyện gì ở tầng lớp nào đều là bậc
nghệ sĩ trong công việc, nghề nghiệp của mình. Qua sự miêu tả của NT công
việc lái đò đã trở thành một nghệ thuật và trình độ lái đò của ông lái đã đạt
đến sự siêu phàm. Tài hoa của người lái đò được thể hiện rõ. Khái niệm tài
hoa, nghệ sĩ trong sáng tác của Nguyễn Tuân có nghĩa rộng, không cứ là
những người làm thơ, viết văn mà cả những người làm nghề chẳng mấy liên
quan tới nghệ thuật cũng được coi là nghệ sĩ, nếu việc làm của họ đạt đến
trình độ tinh vi. Ông lái đò rất am hiểu về dòng sông Đà ‘ông lái đã nắm
chắc binh pháp của thần song, thần đá. Ông đã thuộc quy luật phục kích của
lũ đá nơi ải nước hiểm trở này”, ông cũng nhớ mặt của từng thằng đá với
những âm mưu của chúng đến rất ung dung chủ động. Hình ảnh ông lái đò
vì thế được đánh giá là người lái đò sông đà có tự do vì người lái đò ấy đã
nắm được cái quy luật tất yếu của dòng nước sông Đà.
Đặc biệt Nguyễn Tuân đã xây dựng một hình tượng người lái đò nghệ sĩ mà
nhà văn trân trọng gọi là tay lái ra hoa. Tác giả đã miêu tả tỉ mỉ việc đưa con
thuyền đi đúng luồng nước vượt qua bao cạn bẫy của hạch trận sông Đà quả
thực là một nghệ thuật cao cường từ một tay lái điêu luyện. Nhà văn đã sử
dụng nghệ thuật ngôn từ có tính nghệ thuật cao để miêu tả tài năng của ông
lái đò: “ông lái đò ghì cương lái miết một đường chéo đè sấn lên chặt đôi ra
để mở đường tiến, thuyền như một mũi tên xuyên nhanh qua hơi nước vừa
xuyên vừa tự động lái lượn được”. Có thể thấy ông lái đò vừa thuộc dòng
sông, thuộc quy luật của lũ đá nơi ải nước hiểm trở này, vừa nắm chắc binh
pháp của thần sông thần đá. Vì thế, vào trận mạc, ông thật khôn khéo, bình
tĩnh như vị chỉ huy cầm quân tài ba. Mọi giác quan của ông lão đều hoạt
động trong sự phối hợp nhịp nhàng, chính xác. Xong trận, lúc nào cũng ung
dung, thanh thản như chưa từng vượt thác. Như những nghệ sĩ chân chính,
sau khi vắt kiệt sức mình để thai nghén nên tác phẩm không mấy ai tự tán
dương về công sức của mình. Nhà văn Nguyễn Tuân đưa ra một lời nhận
xét: Cuộc sống của họ là ngày nào cũng chiến đấu với sông Đà dữ dội, ngày
nào cũng giành lấy sự sống từ tay những cái thác, nên nó cũng không có gì
là hồi hộp, đáng nhớ… Họ nghĩ thế, lúc ngừng chèo. Phải chăng người lái
đò anh hùng có lẽ dễ thấy, nhưng nhìn người lái đò tài hoa, người lái đò chỉ
có Nguyễn Tuân. Và, lời ghi chú của nhà văn thật đáng để suy ngẫm!
Vì vậy mà hình tượng ông lái đò in đậm dấu ấn phong cách Nguyễn Tuân
bởi ông chính là kiểu người tài hoa nghệ sĩ biết nâng nghề nghiệp của mình
lên thành một môn nghệ thuật. Và điều đáng chú ý ở đây là những con
người tài hoa nghệ sĩ được miêu tả không phải là những con người vĩ đại phi
thường mà là những con người bình dị vô danh. Nếu như “ Chữ người tử tù”
ca ngợi cái đẹp của tài hoa, khí phách và thiên lương, qua đó phủ nhận thực
tại phàm tục của xã hội thực dân phong kiến trước Cách mạng thì “Người lái
đò sông Đà” lại ca ngợi con sông Đà và người lái đò sông Đà, bày tỏ niềm
yêu mến thiết tha thiên nhiên đất nước, niềm tin yêu cuộc sống mới, con
người mới.
Với ngòi bút đặc sắc của mình kết hợp với những chi tiết ấn tượng để khắc
họa chân dung nhân vật, ngôn ngữ có sự hòa quyện giữa kể và tả .. Nguyễn
Tuân thực sự đã khiến cho độc giả phải nhớ mãi hình ảnh người lái đò với
những ấn tượng khó phai. Đọc tác phẩm ta như hiểu được thêm về cuộc
sống và con người Tây Bắc trong thời kì xây dựng vùng kinh tế mới và tin
tưởng vào tương lai tươi sáng sẽ đến với nơi đây