Yunit III

Ang May Kakayahang Komunikatibo, Panalo!

Aralin 9

Kakayahang Lingguwistiko
Layunin ng Talakayan
 maipaliwanag ang kahulugan ng kakayahang lingguwistiko;

 matukoy ang mga bahagi ng pananalita sa wikang Filipino; at

 magamit ang wastong gramatika ng wika sa pagpapahayag.

Daloy ng Talakayan

Kahulugan ng kakayahang lingguwistiko at kakayahang

komunikatibo; at

Kakayahang lingguwistiko sa wikang Filipino.

Kahulugan ng Kakayahang Lingguwistiko at Kakayahan Komunikatibo
Tumutukoy ang kakayahang lingguwistiko sa abilidad ng isang tao na
makabuo at makaunawa ng maayos at makabuluhang pangungusap.

Pinag-iiba ng mga lingguwista at mananaliksik sa wika ng bata ang

nasabing kakayahan sa tinatawag na kakayahang komunikatibo, na
nangangahulugan namang abilidad sa angkop na paggamit ng mga
pangungusap batay sa hinihingi ng isang interaksiyong sosyal (Hymes 1972).
 Kakayahang Lingguwistiko sa Wikang Filipino

Kakabit ng kakayahang lingguwistiko ng Pilipino ang wastong

pagsunod sa tuntunin ng balarilang Filipino. Sa kasaysayan,
dumaan na sa maraming pagbabago at reoryentasyon ang ating
wikang pambansa na nagbunga ng pagbabago sa matandang
balarila.

Tinatalakay nitó ang mga tuntunin ng

isang wika ukol sa mga uri, pagbuo at
wastong paggamit ng mga salita, at
pagsulat.
Kakayahang Lingguwistiko sa Wikang Filipino
Bahagi ng Pananalita sa Makabagong Gramatika
A. Mga Salitang Pangnilalaman:
1. Mga nominal
a. Pangngalan – nagsasaad ng pangalan ng tao, hayop, bagay,
pook, katangian, pangyayari, at iba pa
b. Panghalip – pamalit o panghalili sa pangngalan
2. Pandiwa – nagsasaad ng kilos o nagbibigay-buhay sa pangkat ng
mga salita
3. Mga panuring
a. Pang-uri – nagbibigay-turing o naglalarawan sa pangngalan at panghalip
b. Pang-abay – nagbibigay-turing o naglalarawan sa pandiwa, pang-uri, at
kapuwa pang-abay
B. Mga Salitang Pangkayarian:
1. Mga Pang-ugnay
a. Pangatnig – nag-uugnay ng dalawang salita, parirala, o sugnay
(halimbawa: at, pati, ni, subalit, ngunit)
b. Pang-angkop – katagang nag-uugnay sa panuring at salitang
tinuturingan (halimbawa: na, -ng)
c. Pang-ukol – nag-uugnay sa isang pangngalan sa iba pang salita
(halimbawa: sa, ng)
2. Mga Pananda
a. Pantukoy – salitang laging nangunguna sa pangngalan o panghalip
(halimbawa: si, ang, ang mga)
b. Pangawing o Pangawil – salitang nagkakawing ng paksa o simuno at
panaguri (halimbawa: ay)
Kakayahang Lingguwistiko sa Wikang Filipino
Ortograpiya ng Wikang Filipino
A.Pasalitang Pagbaybay

Paletra ang pasalitang pagbaybay sa wikang Filipino na nakaayon sa tunog-

Ingles ng mga titik, maliban sa Ñ (enye) na tunog-Espanyol.

Ibig sabihin, isa-isang binibigkas sa maayos na pagkakasunod-sunod ang

mga titik na bumubuo sa isang salita, pantig, daglat, inisyal, akronim,
simbolong pang-agham, at iba pa.
Pinalaganap din ang isang “modernisadong alpabeto” na ipinababása ang
mga titik sa paraang Ingles, maliban sa Ñ mulang alpabetong Espanyol,
gaya ng sumusunod:
A /ey/, B /bi/, C /si/, D /di/, E /i/, F /ef/, G
/dyi/, H /eyts/, I /ay/, J /dyey/, K /key/, L /el/,
M /em/, N /en/, NG /endyi/, Ñ /enye/, O /o/, P
/pi/, Q /kyu/, R /ar/, S /es/, T /ti/, U /yu/, V
/vi/, W /dobolyu/, X /eks/, Y /way/, Z /zi/.
Kakayahang Lingguwistiko sa Wikang Filipino
Kakayahang Lingguwistiko sa Wikang Filipino
Kakayahang Lingguwistiko sa Wikang Filipino
 Kakayahang Lingguwistiko sa Wikang Filipino
B. Pasulat na Pagbaybay
Narito naman ang ilang tuntunin sa pagbaybay ng mga salita, partikular sa
paggamit ng walong dagdag na titik (c, f, j, ñ, q, v, x, z) para sa:
1. Pagpapanatili ng mga kahawig na tunog sa pagsulat ng mga salita mula sa
mga katutubong wika sa Pilipinas.
Halimbawa:
palavvun (Ibanag) bugtong
kazzing (Itawes) kambing
jambangán (Tausug) halaman
safot (Ibaloy) sapot ng gagamba
masjid (Tausug, Mëranaw) gusaling samabahan ng mga Muslim
 Kakayahang Lingguwistiko sa Wikang Filipino
“bananu” (Hudhuh) sa halip na hagdan-hagdang palayan (rice terraces)
“tnalak” o ‘’t’nalak” (T’boli) habong yari sa abak ng mga Tiboli
‘’butanding’’ (Bicol) sa halip na ‘’whale shark”
“cabalen” (Pampango) kababayan
”hadja” babaeng Muslim na nagsasagawa ng paglalakbay sa Mecca
2. Mga bagong hiram na salita sa mga wikang banyaga. Ang mga dating hiram na
salitang lumaganap na sa baybay na ayon sa abakada ay hindi na saklaw ng
panuntunang ito.
Halimbawa:
selfie
digital detox
Pagpapalit ng D Tungo Sa R;
Sa kaso ng din/rin, daw/raw, ang D ay napapalitan ng R kung ang
sinusundan nitong salita ay nagtatapos sa patinig o sa malapatinig na W at
Y
halimbawa:
malaya rin
mababaw raw

Nanatili ito sa D kung sa katinig naman nagtatapos ang sinusundang salita

(halimbawa: aalis din, malalim daw). Gayundin, nananatili ang D kung ang
sinusundang salita ay nagtatapos sa –ra, -ri, -raw, o –ray
halimbawa:
maaari din,
araw-araw daw
Paggamit ng “Ng” At “Nang”
May limang tiyak na paggamit ng nang:
a. bilang kasingkahulugan ng noong
halimbawa:
“Nang dumating ang mga Amerikano sa Pilipinas, kaagad
silang nagpatayo ng mga paaralan.”
b. bilang kasingkahulugan ng upang o para
halimbawa:
“Ikinulong ni Ana ang aso nang hindi na ito makakagat pa.”
c. katumbas ng pinagsamang na at ng
halimbawa:
“Malapit nang makauwi ang kaniyang tatay mula sa Saudi Arabia.”
d. pagtukoy sa pang-abay na pamaraan at pang-abay na panggaano
halimbawa:
Paggamit ng “Ng” At “Nang”
d. pagtukoy sa pang-abay na pamaraan at pang-abay na
panggaano halimbawa:
“Iniabot nang palihim ni Carl ang liham kay Christine.”
“Tumaas nang sobra ang presyo ng langis.”
e. bilang pang-angkop ng inuulit na salita
halimbawa: “Pabilis nang pabilis ang ikot ng elisi ng eroplano.”
Wastong Gamit ng Gitling (-)
a. sa inuulit na salita, ganap man o hindi
halimbawa:
araw-araw gabi-gabi para-paraan
b. sa isahang pantig na tunog o onomatopeya
halimbawa:
tik-tak brum-brum
c. sa paghihiwalay ng katinig at patinig
halimbawa:
pag-aaral mag-asawa
d. sa paghihiwalay sa sinusundang pangngalang pantangi
halimbawa:
pa-Marikina maka-Pilipino
e. sa paghihiwalay sa sinusundang banyagang salita na nasa orihinal na
Baybay
halimbawa:
mag-compute pa-encode
f. sa pantig na may kakaibang bigat sa pagbigkas, partikular sa sinaunang
Tagalog at sa iba pang wika sa Pilipinas
halimbawa:
gab-i, mus-ing lab-ong
g. sa bagong tambalang salita
halimbawa:
lipat-bahay amoy-pawis
h. sa paghihiwalay ng numero sa oras
at petsang may ika- j. sa kasunod ng “di”
halimbawa: halimbawa:
ika-12 ng tanghali di-mahawakan di-kalakihan
ika-23 ng Mayo k. sa apelyido ng babaeng nag-asawa
i. at sa pagbilang ng oras, numero upang maipakita ang orihinal na
man o salita, na ikinakabit sa alas- apelyido noong dalaga pa
halimbawa: halimbawa:
alas-2 ng hapon Genoveva Edroza-Matute
alas-dos ng hapon
i. sa kasunod ng “de”
halimbawa:
de-lata
de-kolor