Рендгенско зрачење

Изработиле:
Ивана Тасевска
Леонида Крстеввска
Симона Ефремова
Бојана Николовска
Симона Маурдевска III³
Рендгенски зраци
Рендгенските зраци спаѓаат во јонизирачкото зрачење, што значи дека тие
зраци се електромагнетно активни и имаат полнеж (набој). Поради својата
голема енергија зраците се многу продорни и при поголема доза можат да ги
оштетат ткивата.
Х-зраците со висока фотонска енергија (над 5-10 keV, бранова должина од
0,2-0,1 nm) се нарекуваат тврди Х-зраци, додека оние со пониска енергија
(и подолга бранова должина) се нарекуваат меки Х-зраци.Поради нивната
продорна способност, тврдите Х-зраци се користат за сликање на внатрешноста
на предметите, на пример, во медицинската радиографија и безбедноста на
аеродромите. Бидејќи брановите должини на тврдите Х-зраци се слични на
големината на атомите, тие се исто така корисни за одредување на кристалните
структури со кристалографија на Х-зраци. Спротивно на тоа, меките Х-зраци лесно
се апсорбираат во воздухот.

фреквенција бранова должина енергија

од 3×1016 до 3×1019Hz (0,110-9 до 1×10-8 m од 120 eV до 120 keV
Историја на рендгенските зраци
откривањето на х-зраците
Набљудувања и истражувања пред
Најраниот експериментатор за кој се сметаше
дека (не знаејќи) произвелуваат Х-зраци беше
на Вилијам Морган. Во 1785 година тој му
претстави хартија на Кралското друштво во
Лондон во кое ги опишува ефектите од
минување на електричните струи низ делумно
евакуираната стаклена цевка, произведувајќи
сјај создаден од Х-зрациОва дело
дополнително беше истражено од Хемфри
ДНејви и неговиот помошник Мајкл Фарадеј.
Кога професорот по физика на универзитетот
Стенфорд Фернандо Санфорд ја создал својата
„електрична фотографија“, тој исто така не
знаејќи ги генерирал и открил Х-зраци.
Почнувајќи во 1888 година, Филип Ленард
спровел експерименти за да види дали
катодните зраци можат да минат од круксовата
цевка во воздухот.
Херман фон Хелмхолц формулира
математички равенки за Х-зраци.
Во 1894 година, Никола Тесла забележал
оштетен филм во неговата лабораторија што се
чинеше дека е поврзан со експериментите на
круксовите цевки и започна да ја истражува
оваа зрачна енергија од „невидливи“ видови.
Вилијам Рентген
Откривање на х-зраците од страна на
Германскиот физичар Вилхелм Конрад
Рентген се смета за пронаоѓач на Х-зраците,
бидејќи тој е првиот кој систематски ги
истражувал, иако не е и првиот кој ги
набљудувал нивните ефекти. Тој им го дал
името „Х-зраци“ [,иако денес многу е раширен
називот „рендгенски зраци“ .Во 1895 година
Рентген објавил дека во
модифицирана Круксова цевка (Crookes tube)
открил невидливи зраци што
предизвикуваат флуоресценција, поминуваат
низ материјалите и не можат да се отстранат
во магнетно поле. Тој ги нарекол Х-зраци затоа
што нивната природа тогаш била непозната,
иако подоцна се покажало дека тие и
претходно биле забележани при некои
експерименти. На пример, Никола Тесла ги
произвел со делување на електрично поле со
висока фреквенција.
Рентген ја открил нивната медицинска
употреба кога направил слика од раката на
неговата сопруга на фотографска плоча
формирана како резултат на Х-зраци.
Фотографијата од раката на неговата сопруга
беше прва фотографија од дел од човечко тело
со помош на Х-зраци. Кога ја видела сликата,
таа рекла „ја видов мојата смр т“.
Добивање на рендгенско зрачење

Рендгенското зрачење настанува кога електрони со голема брзина удираат во метал, при што доаѓа до
нивно нагло забавување и исфрлање од внатрешните електронски обвивки на атомите на металот. Со
забавувањето се создава континуиран спектар на т.н. закочено зрачење а со пополнување на местата од
кои биле исфрлени електроните се добиваат спектрални линии.
Вообичаен начин за нивно добивање е во рендгенска цевка. Таа претставува вакумска цевка на која од
едната страна се наоѓа анода, а од другата катода покрај која има вжарувачко влакно. Во однос на
анодата катодата е под висок напон. Кога низ вжарувачкото влакно ќе потече електрична струја тоа се
вжарува, па катодата исфрла електрони кои се забрзуваат во електричното поле помеѓу катодата и
анодата. Електроните удираат во анодата (што се врти за да има подобро ладење) која е изработена од
материјали што се отпорни на висока температура, како што е молибден и волфрам. При тоа, 99%
од енергијата на електроните се претвора во топлина, а само 1% се претвора во јонизирачко зрачење,
односно Х-зраци што под прав агол излегуваат низ мал отвор на рендгенската цевка.
• За одредена вредност на брановата должина , кривата на интензитетот на
закочното зрачење има максимум. За поголеми бранови должини
,интензитетот на закочното зрачење полека опаѓа , а на пократки бранови
должини интензитетот на закочното зрачење нагло опаѓа и има вредност нула
за некои одредени вредности на брановата должина , таа вредност на
брановата должина се нарекува краткобранова граница на континуираниот
спектар (λg)
Експериментално е утврдено дека краткобрановата граница на континуираниот спектар
зависи само од напонот помеѓу електродите , а не од кој материјал е направена анодата.
Енергијата на квантите на зрачењето може да биде помала или еднаква со енергијата
на електронит.

Па од тоа дека:

Се добива:
Карактеристични линии за емисија на Х-зраци
за некои вообичаени аноди материјали.
Материјал од кој е Атомски број Енергија на фотонот Бранова должина
направена [keV]  [nm]
анодата
Kα1 Kβ1 Kα1 Kβ1
Волфрам 74 59.3 67.2 0.0209 0.0184
Молибден 42 17.5 19.6 0.0709 0.0632
Бакар 29 8.05 8.91 0.154 0.139
Сребро 47 22.2 24.9 0.0559 0.0497
Галиум 31 9.25 10.26 0.134 0.121
Индиум 49 24.2 27.3 0.0512 0.455
Примена на рендгентското зрачење
• Рендгенска спектрална анализа:елементарна анализа на материјалот врз основа
на неговиот рендгенски спектар. Квалитативна анализа на спектар на рендгенски
зраци се изведува со употреба на законот на Мосели. Квантитативната анализа на
спектарот на Х-зраци се изведува со интензитетот на линиите кои користат
кристален анализатор, бројач за сцилилација и јонизација и координатниот
заговор. Сите елементи со атомски број Z9 (понекогаш полесни елементи) може да
се утврдат со методи за анализа на спектар на зраци.
• - со помош на дифракција на рендгенското зрачење во кристалите може да се
• испита структурата на кристалот или да се врши спектрална анализа:Рендгенска
кристалографија — техника која се користи за одредување на атомската и
молекуларната структура на даден кристал. Кристалната структура предизвикува
дифракција на влезен рендгенски зрак (Х-зрак) во мноштво на специфични
правци. Со мерење на аглите и интензитетите на овие дифракциони зраци,
кристалографот може да создаде тродимензионална слика (дифрактограм) за
електронската густина во кристалот. Од оваа електронска густина може да се
утврдат средните положби на атомите во кристалот, како и нивните хемиски врски,
нивниот кристалографски неред и разни други информации.
• употреба во медицината
• 2dsinθ=kλ-Законот на Браг
• По откривањето на Рентген дека Х-зраците можат да ги идентификуваат коскените
структури, Х-зраците се користени за медицинска слика.
• Првата медицинска употреба беше по помалку од еден месец по неговиот труд на оваа
тема.
• До 2010 година, во светот биле спроведени пет милијарди медицински прегледувања.
Изложеноста на ова зрачење од медицинска слика во 2006 година сочинува околу 50%
од вкупната изложеност на јонизирачко зрачење во Соединетите Држави.
Употреба во медицината
• 1. Проекциски радиографии
Проекциска радиографија е практика на производство на дводимензионални слики со помош на
зрачење на зраци. Коските содржат многу калциум, кој заради релативно високиот атомски број
ефикасно ги апсорбира рендгенските зраци. Ова ја намалува количината на Х-зраци што достигнуваат до
детекторот во сенката на коските, што ги прави јасно видливи на радиографијата. Белите дробови и
заробениот гас, исто така, се појавуваат јасно, бидејќи на помала апсорпција во однос на ткивото, додека
разликите помеѓу типовите на ткивата се потешко да се видат. Проекциските радиографии се корисни
при откривање на патологија на скелетниот систем, како и за откривање на некои процеси на
заболување во мекото ткиво. Стоматолошката радиографија најчесто се користи при дијагностицирање
на вообичаени орални проблеми, како што се шуплини.
Употреба во медицината
Компјутерска томографија (СТ-
скенирање) е медицински
модалитет за сликање, каде што
томографските слики или
парчиња специфични области на
телото се добиени од голема
серија на дводимензионални
слики на Х-зраци направени во
различни насоки.Овие пресек
слики можат да се комбинираат
во тродимензионална слика на
внатрешноста на телото и да се
користат за дијагностички и
терапевтски цели во разни
медицински дисциплини.
Флуороскопија е техника на слики
што најчесто ја користат лекарите
или терапевтите за зрачење за да се
добијат во реално време движење
на слики од внатрешните структури
на пациентот преку употреба на
флуороскоп. Во наједноставна
форма, флуороскоп се состои од
извор на Х-зраци и флуоресцентен
екран, помеѓу кој е сместен
пациент. Како и да е, современите
флуороскопи го прикажуваат
екранот до рендгенски засилувач на
слика и видео-камера со CCD,
дозволувајќи им на сликите да се
снимаат и да се репродуцираат на
монитор.
Радиотерапија-Употребата на Х-
зраци како третман е позната
како терапија со зрачење и во
голема мерка се користи за
управување (вклучувајќи
палијација) на карцином; тоа
бара поголеми дози на зрачење
од оние примени само за
сликање. Х зраците се користат
за лекување на рак на кожата со
помош на зраци со пониска
енергија, додека зраците со
поголема енергија се користат за
лекување на рак во организмот,
како што се мозокот, белите
дробови, простатата и градите.
Ризици и заштита
• Рендгенските зраци што се користат за дијагностички цели во медицината, првенствено
каj т.н. КТ скенови (CAT или CT scanning - „компјутерска томографија“) при поголема
доза го зголемуваат ризикот од развој на рак кај лицата кои се изложени подолг период.
[X-зраците се класифицирани како канцерогени и од страна на Меѓународната агенција
за истражување на ракот на Светската здравствена организација и од американската
влада. Се проценува дека 0,4% од сегашните заболувања од рак во САД се должат на
компјутерската томографија (КТ скеновите) извршени во изминатиот период и дека ова
може да се зголеми до 1,5-2% според стапката на употребата на КТ скеновите во 2007
година.

• Оловото најчесто се користи како штит од Х-зраците поради својата висока густина
(11.340 кг/м3), моќта што ја има за нивно запирање, лесното инсталирање и релативно
ниската цена.

Деформитет на рака како резултат на изгореност од Х-зраци. Овие

изгореници се несреќи. Х-зраците не беа заштитени кога први беа
откриени и користени, а луѓето добија изгореници од зрачење.
Ви благодарам на вниманието