Примена на 

зрачењето во
медицината

Радиотерапија

1
 Содржина

Вовед...................................................................................3

Медицинска употреба.........................................................4

Радиотерапија......................................................................6

Историја..............................................................................10

Користена литература.......................................................14

2
 Вовед

Радиотерапијата е дефинирана како лекување на канцерозно ткиво

или на некои немалигни тумори со помош на зрачење. Во јавноста
е позната како радиолошка терапија или терапија со јонизирачки
зраци. Зраците користени во радиотерапијата имаат цел да го
спречат растењето на канцерозните клетки или да ги уништат
истите. По дијагностицирање на канцер, 60-80% од пациентите со
канцер имаат потреба од радиотерапија. Пациентите кои се
изложени на оваа терапија се безбедни за околината и можат да
продолжат со нормални секојдневни активности.

3
 Медицинска употреба

Терапија со зрачење за пациент со дифузен внатрешен понтински

глиом, со доза на зрачење, кодирано во боја.Различни карциноми
реагираат на терапија со зрачење на различни начини. Одговорот
на рак на зрачење е опишан со неговата радиосензитивност.
Високо радиосензитивните клетки на ракот брзо се убиваат со
скромни дози на зрачење. Овие вклучуваат леукемии, повеќето
лимфоми и тумори на герминативни клетки. Важно е да се
разликува радиосензитивноста на одреден тумор, што до одреден
степен е лабораториска мерка, од зрачењето „излечивост“ на
карцином во реалната клиничка пракса. На пример, леукемиите
генерално не се лекуваат со терапија со зрачење, бидејќи тие се
шират низ телото.

4
Пред третманот, КТ скен често се изведува за да се идентификуваат
туморот и околните нормални структури. Пациентот добива мали
белези на кожата за да го насочи поставувањето на полињата за
третман. Одговорот на туморот на терапија со зрачење е исто така
поврзан со неговата големина. Поради сложената радиобиологија,
многу големите тумори реагираат помалку добро на зрачењето
отколку помалите тумори или микроскопската болест. Влијанието
на радиотерапијата варира помеѓу различните видови на рак и
различните групи. На пример, за карцином на дојка по операција
за зачувување на дојка, откриено е дека радиотерапијата ја
преполовува стапката на повторување на болеста.

5
 Радиотерапија
Терапија со зрачење или радиотерапија, често скратена RT, RTx или
XRT, е терапија со користење на јонизирачко зрачење, обично како
дел од третманот со рак за контрола или убивање на малигни
клетки и нормално испорачано од линеарен акцелератор.
Терапијата со зрачење може да биде лековита кај бројни видови на
карцином ако е локализирана на една област од телото. Може да
се користи како дел од адјувантна терапија, за да се спречи
повторување на туморот по операцијата за отстранување на
примарен малиген тумор (на пример, рани фази на рак на дојка).
Терапијата со зрачење е синергетска со хемотерапијата и се
користела пред, за време и по хемотерапија кај осетливи
карциноми. Подспецијалноста на онкологијата што се занимава со
радиотерапија се нарекува зрачен онколог.
6
Терапијата со зрачење најчесто се применува на канцерогениот
тумор поради неговата способност да го контролира растот на
клетките. Јонизирачкото зрачење работи со оштетување на ДНК на
канцерогено ткиво што доведува до клеточна смрт. За да се
поштедат нормалните ткива (како што се кожата или органите
преку кои треба да помине зрачењето за лекување на туморот),
зрачените зраци се насочени од неколку агли на изложеност да се
пресекуваат на туморот, обезбедувајќи таму поголема апсорбирана
доза отколку во околното здраво ткиво . Покрај самиот тумор,
полињата за зрачење може да вклучуваат и лимфни јазли кои се
исцедуваат доколку се клинички или радиолошки вклучени во
туморот или ако се смета дека постои ризик од субклиничко
малигно ширење. Неопходно е да се вклучи маргина на нормално
ткиво околу туморот за да се овозможат несигурности во дневната
поставеност и движењето на внатрешниот тумор. Овие
несигурности можат да бидат предизвикани од внатрешно

7
движење (на пример, дишење и полнење на мочниот меур) и
движење на надворешни траги на кожата во однос на положбата
на туморот. Онкологијата на зрачење е медицинска специјалност
што се занимава со препишување на зрачење и е различна од
радиологијата, употребата на зрачење при медицинско снимање и
дијагностицирање.

Зрачењето може да го препише онколог со зрачење со намера да

се излечи („лековит“) или за адјувантна терапија. Може исто така
да се користи како палијативен третман (каде што лекот не е
можен и целта е локална контрола на болести или симптоматско
олеснување) или како терапевтски третман (каде што терапијата
има корист од преживување и може да биде лековита). Исто така,
вообичаено е да се комбинира терапија со зрачење со хирургија,
хемотерапија, хормонска терапија, имунотерапија или некоја
мешавина од четирите. Најчестите видови на карцином може да се
третираат со терапија со зрачење на некој начин.

8
 Прецизната намера за лекување (куративна, адјувантна,
неоадјуванта терапевтска или палијативна) ќе зависи од типот на
туморот, локацијата и фазата, како и од општата здравствена
состојба на пациентот. Вкупното зрачење на телото (ТБИ) е техника
со зрачна терапија што се користи за подготовка на телото да
добие трансплантација на коскена срцевина. Брахитерапија, во која
радиоактивен извор е поставен внатре или веднаш до областа што
бара третман, е друга форма на терапија со зрачење што ја
минимизира изложеноста на здраво ткиво за време на
процедурите за лекување на карцином на дојка, простата и други
органи. Терапијата со зрачење има неколку апликации во не-
малигни состојби, како што се третман на невралгија на
9
 тригеминална, акустични невроми, тешка болест на тироидната
жлезда на окото, пипериум, пигментиран вилонодуларен
синовитис и спречување на раст на келоидна лузна, васкуларна
рестеноза и хетеротопска осификација. Употребата на терапија со
зрачење во не малигни услови е ограничена делумно од грижи за
ризик од рак предизвикана од зрачење.

Историја
Медицината ја користи терапијата со зрачење како третман за
карцином повеќе од 100 години, а најраните корени се пронајдени
од откривањето на Х-зраци во 1895 година од Вилхелм Ронтген.
Емил Груб од Чикаго е веројатно првиот американски лекар кој
користел Х-зраци за лекување на рак, почнувајќи од 1896 година.
Областа на терапија со зрачење започна да расте во раните 1900-
ти, главно поради револуционерната работа на Нобеловата
награда, научникот Мари Кири (1867–1934), која ги откри
радиоактивните елементи полониум и радиум во 1898 година. Ова
започна нова ера во медицинскиот третман и истражување. Низ

10
 1920-тите години, опасностите од изложеност на зрачење не беа
разбрани и се користеше мала заштита. Се веруваше дека
радиумот има широка лековита моќ и радиотерапија се
применуваше на многу болести.

Пред Втората светска војна, единствените практични извори на

зрачење за радиотерапија беа радиумот, неговото „еманирање“,
радонскиот гас и рендгенската цевка. Радиотерапија со
надворешен зрак (телетерапија) започна на крајот на векот со
релативно нисконапонски (<150 kV) апарати за Х-зраци. Откриено е
дека додека површните тумори можат да се третираат со
нисконапонски рендгенски зраци, потребни се повеќе продорни,
повисоки енергетски зраци за да стигнат до тумори во телото, што
бара поголеми напони. Ортоволтажни Х-зраци, кои користеа напон
на цевка од 200-500 kV, започнаа да се користат во текот на 1920-
тите. За да се достигнат најдлабоко закопаните тумори без да се
изложуваат интервентна кожа и ткиво на опасни дози на зрачење,

11
 потребни се зраци со енергија од 1 MV или повеќе, наречени
"мегаволтно" зрачење. За производство на мегаволтни Х-зраци беа
потребни напони на рентген цевката од 3 до 5 милиони волти, за
што беа потребни огромни скапи инсталации. Мегаволтажните
рендгенски единици за првпат беа изградени кон крајот на 1930-
тите, но поради цената беа ограничени на неколку институции.
Еден од првите, инсталиран во болницата Свети Бартоломеј,
Лондон во 1937 година и се користел до 1960 година, користел
рентген цевка долга 30 стапки и тежел 10 тони. Радиумот
произведува мегаволтни гама зраци, но бил исклучително редок и
скап поради малата појава во рудите. Во 1937 г., целото светско
снабдување со радиум за радиотерапија беше 50 грама, проценето
на 800 000 фунти или 50 милиони УСД во 2005 година.

Пронаоѓањето на нуклеарниот реактор во проектот Менхетен за

време на Втората светска војна овозможи производство на
вештачки радиоизотопи за радиотерапија. Кобалт терапија,
машини за телетерапија со употреба на мегаволт гама зраци
емитирани од кобалт-60, радиоизотоп произведен со зрачење на
обичен метал на кобалт во реактор, го револуционизираа полето
помеѓу 1950-тите и раните 1980-ти. Кобалтните машини беа
релативно ефтини, робусни и едноставни за употреба, иако поради
неговиот полуживот од 5,27 години, кобалтот требаше да се менува
на секои 5 години.

Медицински линеарни акцелератори на честички, развиени од 40-

тите години на 20 век, започнаа да ги заменуваат единиците на Х-
12
 зраци и кобалт во 1980-тите и овие постари терапии сега се
намалуваат. Првиот медицински линеарен забрзувач беше
користен во болницата Хамерсмит во Лондон во 1953 година.
Линеарните забрзувачи можат да произведат поголема енергија,
да имаат повеќе колимирани зраци и да не произведуваат
радиоактивен отпад со своите проблеми со отстранување на
придружници, како што се терапиите со радиоизотопот.

Со пронаоѓањето на компјутерската томографија (КТ) на Годфри

Хаунсфилд во 1971 година, тродимензионалното планирање стана
можност и создаде промена од испорака на 2-Д во 3-Д зрачење.
План засновано врз КТ им овозможува на лекарите попрецизно да
ја одредат распределбата на дозата користејќи аксијални
томографски слики од анатомијата на пациентот. Појавата на нови
технологии за сликање, вклучително и магнетна резонанца (МРИ)
во 1970-тите и позитронска емисиона томографија (ПЕТ) во 1980-
тите, ја премести терапијата со зрачење од 3-Д конформална во
интензитетно-модулирана терапија со зрачење (IMRT) и
томотерапија со водена зрачна терапија (IGRT). Овој напредок им
овозможи на онколозите од зрачење подобро да ги видат и

13
 насочат туморите, што резултираше со подобри резултати во
третманот, повеќе зачувување на органи и помалку несакани
ефекти. Додека пристапот до радиотерапија се подобрува на
глобално ниво, повеќе од половина од пациентите во земјите со
низок и среден приход сè уште немаат достапен пристап до
терапијата заклучно со 2017 година.

Користена литература:

https://spine.mk/onkoloski-tretman/radioterapija

https://en.wikipedia.org/wiki/Radiation_therapy

14