Ses Bilgisi

Harfler
 Ünlü Harflerdeki Ses Olayları
• Büyük Ünlü Uyumu

• Küçük Ünlü Uyumu

• Ünlü Düşmesi

• Ünlü Türemesi

• Ünlü Daralması

• Ulama
Büyük Ünlü Uyumu
• Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde
kalın bir ünlü (a,ı,o,u) varsa daha
sonraki hecelerde kalın; ince bir ünlü
(e,i,ö,ü) varsa daha sonraki hecelerde
de ince ünlü bulunmalıdır.
• Çilek, Çocuk, bilezik, kırlangıç…
Küçük Ünlü Uyumu
• Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde düz
ünlülerden biri (a,e,ı,i) varsa sonraki hecelerde
de düz ünlü (a,e,ı,i) bulunur.
>>> Erik, sıra, anlaşmak…

• Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak bir

ünlü (o,ö,u,ü) varsa daha sonraki hecelerde ya
düz-geniş (a,e) ya da dar-yuvarlak (u,ü) bulunur.
>>> Koyun, kuyumcu, köpek, kulak…
Ünlü Düşmesi (hece düşmesi)

• Ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde,

>>> ağzı, burnu, alnı, göğsü, beyni
• Bazı birleşik sözcüklerde,
>>> ne+asıl > nasıl, kayıp+olmak > kaybolmak
• Türetilen bazı sözcüklerde,
>>> kıvır-ık > kıvrık, yumurta-la-dı > yumurtladı
Ünlü Türemesi
• Küçültme eklerinden önce
>>> az > az+cık > az+ı+cık
>>> genç+cik > genç+e+cik
• Pekiştirmeli ikilemelerde
>>> sap+sağlam > sapasağlam
>>> güp+gündüz > güp+e+gündüz
 Ünlü Daralması

• “a,e” ile biten “-yor” şimdiki zaman eki

geldiğinde geniş ünlü daralır ve “ı,i,u,ü”
seslerine dönüşür.
>>> başla-yor > başlıyor, bilme-yor > bilmiyor,
işle-yor > işliyor
 UYARI

>> Gel-i-yor
Gel-i-yor >>>
>>> geliyor
geliyor
kelimesinde
kelimesinde ünlü
ünlü daralması
daralması
yoktur.
yoktur. “i”
“i” yardımcı
yardımcı ünlüdür.
ünlüdür.
 Ulama
• Ünsüzle biten sözcüklerden
sonra ünlüyle başlayan bir
sözcük geldiğinde, ünsüz harf,
ünlü harfe bağlanarak okunur.
>>> “Sana dün bir tepeden
baktım aziz İstanbul.”
 Ünsüzlerle İlgili Ses
Olayları
• Ünsüz Yumuşaması (değişimi)
• Ünsüz Benzeşmesi (setleşmesi)
• Ünsüz Düşmesi
• Ünsüz Türemesi
• N-B Çatışması
• Kaynaştırma Harfleri
Ünsüz Yumuşaması (değişimi)

• “p,ç,t,k” sert ünsüzleriyle biten

sözcüklere ünlü ile başlayan bir ek
geldiğinde bu sesler yumuşar ve
“b,c,d,g,ğ” olur.
>>> Yargıç-ı > yargıcı, dolap-ı > dolabı,
kanat-ı > kanadı, tabak-ı > tabağı
 UYARI

Bazı
Bazı yabancı
yabancı kökenli
kökenli
sözcükler
sözcükler bubu kurala
kurala uymaz.
uymaz.
>>>
>>> Huku
Hukukku,
u, haya
hayattımız
ımız <<<
<<<
Ünsüz Benzeşmesi (sertleşmesi)

• Bir sözcük “f,s,t,k,ç,ş,h,p” sert

ünsüzlerinden biri ile biter ve bu sözcük
“c,d,g” yumuşak ünsüzlerinden biriyle
başlayan ek alırsa ekin başındaki “c,d,g”
yumuşak ünsüzleri “ç,t,k” sert ünsüzlerine
dönüşür.
>>> kitap-da > kitapta, hafif-ce > hafifçe,
seç-gin > seçkin, süt-cü > sütçü
 Ünsüz Düşmesi
• “k” ünsüzü ile biten sıfatlara, küçültme
eki “-cik” ya da “l” yapım eki
getirildiğinde kelimenin sonundaki “k”
düşer.

>>> küçük-cük > küçücük, ufak-cık > ufacık

Ünsüz Türemesi
• Ünsüzle biten bazı sözcükler ünlü ile
başlayan ek alınca son ses ikizleşir.

>>> sır-ı > sırrı, his-i > hissi

 N-B Çatışması
• Dilimizde “b” dudak ünsüzü, kendinden
önce gelen “n” damak ünsüzünü “m” dudak
ünsüzüne dönüştürür.

>>> nb > mb, penbe > pembe, sünbül > sümbül

 Kaynaştırma Harfleri
• Türkçede iki ünlü yan yana gelmez. Bu
yüzden ünlü ile biten bir kelime, ünlü ile
başlayan bir ek alırsa iki ünlü arasına
“y,ş,s,n” ünsüzlerinden biri girer.

>>> ikişer, silgisi, ikiye, kalemini