Punoi: Brisilda Toshi

Klasa:XII-D
 Mbledhja dhe perpunimi i informacioneve mbi
temen e dhene
 Menaxhimi i veprimtarive per te zbatuar
njohurite e marra gjate oreve mesimore ne
projekt
 Zbulimi, kuptimi dhe nxjerrja e lidhjeve te
matematikes me lende te tjera si fizike,
ekonomi, kimi etj.
 Histori e shkurter e Analizes matematikore
 Kuptimi i derivatit
 Shembuj: Zbatime te derivatit ne fusha te tjera
 Ne gjysmen e pare te shek. XVII, matematikanet ishin te interesuar te
gjenin tangentet ne cdo pike te grafikut te nje funksioni (per te gjetur
vleren me te vogel dhe me te madhe) kurse fizikantet interesoheshin per
te gjetur shpejtesine dhe pershpejtimin e nje pike kur dime ekuacionin e
vendodhjes se saj.
 Ne 1666, fizikanti anglez Isak Njuton paraqiti metoden qe kishte zbuluar
per te gjetur derivatin e nje funksioni. Ai dha dhe kuptimin e derivatit si:
 “Koeficienti i tangentes se grafikut te funksionit y=f(x) ose si shpejtesi e
castit te nje objekti vendodhja e te cilit jepet me funksionin s=f(t).”
 Derivati i funksionit f(x) ai e llogariti si limit:
 Disa vite me vone, matematikani gjerman Gotfrid
Lajbnic, duke punuar ne menyre te pavarur, paraqiti
idene e tij e cila e lejonte gjithashtu te llogariste sakte
derivatin e nje funksioni pa perdorur limitin.
 Ai percaktoi derivatin e y=f(x) si raport diferencialesh
dy/dx.
 Histori e shkurter e Analizes matematikore
 Metoda e Lajbnicit me e perdorura deri ne shek.XIX.
Me pas, ishte matematikani Euler, i cili beri nje pune te
madhe duke aplikuar metoden e tij edhe ne matematike e
shkence.
 Ne fund te viteve 1700, disa matematikane si Berkli,
Koshi, Vajershtras filluan te kritikojne standartet e Analizes
Matematike dhe metoden e sugjeruar nga Lajbnic.
 Me 1826, Koshi paraqiti dhe shpjegoi ne Paris nje version
te permiresuar te metodes se Njutonit.
 Me 1965, me zhvillimin nga amerikani A.Robinson te
bashkesise se numrave reale, u arrit te shpjegohej plotesisht
saktesia e metodes se Lajbnicit.
Dilema shekullore:
Ka pasur mjaft debate mbi faktin se cili shkencetar (dhe cili
shtet) do te mund te “mburrej” mbi zbulimet ne analizen
matematikore pasi edhe Njutoni, edhe Lajbnici punuan ne te
njejten kohe.
Ishte Njutoni ai qe arrite ne perfundime te sakta me pare, por
Lajbnici i publikoi rezultatet e punes se vet kerkimore me pare.
 Le te jete x=f(t), funksioni qe tregon
vendodhjen e nje pike ne castin e kohes t.
 Derivati na lejon te gjejme shpejtesine e pikes
ne castin t=a, si limit i shpejtesise mesatare te
ndryshimit te funksionit nga t=a ne t=a+h, kur
h0.
 Pra shpejtesia v ne castin a eshte:

 v=
 Shembull konkret, zbatim numerik:
 Vendodhja e nje topi qe leviz jepet nga
 s(t) = t2 +10, ku s – zhvendosja(cm) dhe t-koha
(sekonda). Gjej shpejtesine e topit kur t=5 sek.

 Shpejtesia =

 Ne castin t=5s, topi leviz me shpejtesi casti

10cm/sek.
 Me poshte jepet grafiku f I funksionit s=f(t) (mgjyre blu) te
zhvendosjes se nje pike.
 Per te gjetur ne grafik vleren e shpejtesise ne castin t=a, duhet
te paraqesim shprehjen [f(a+h)-f(a)] / h] ne grafik.
 Marrim pikat A dhe B ne grafik qe jane shpejtesite ne castin
t=a dhe t=a+h. (Formohet trekendeshi portokalli)
 Keshtu vlera e shprehjes [f(a+h)-f(a)] / h] = [AB]
Koeficienti kendor i drejtezes AB = mAB.
 Po te marrim vlera sa me te vogla te h1duke iu afruar pikes A,
atehere shpejtesia mesatare do jete sa koeficienti kendor i
drejtezes AB1(Formohet trekendeshi blu)
 Pra, per ( h 0), tangentja ne cdo pike te grafikut, i afrohet me
shume tangentes ne piken A, pra dhe koeficienti msec  mtan .

lim [ f(a+h)-f(a)] / h] = f ’(a) = mtan = koef. i tangentes ne x=a.

.h 0
 Derivatet kane perdorim te gjere ne zgjidhjen e shume
problemave matematikore por dhe ne fusha te tjera.
Fillimisht na duhet te per permendim keto teorema ku
bazohemi:
 “Nese funkson f eshte i derivueshem ne segmentin
[a,b]:
◦ kur f’(x) >0, funx. eshte rrites,
◦ kur f’(x) <0, funx. eshte zbrites,
◦ Kur f’(c) = 0, funksion ka nje vlere me te vogel/me te madhe ne
piken x=c.”
◦ Kjo teoreme na ndihmon ne shume problema per te gjetur
vleren optimale (me te madhe ose me te vogel te nje funksioni
sipas interesit tone)
 Zbatime te derivateve
Shembull: Na eshte dhene nje tel rrethues per nje fushe 200 metra i gjate dhe duam
te rrethojme prane nje muri nje siperfaqe ne forme drejtkendeshi. Duke perdorur
kete material, gjeni siperfaqen me te madhe qe mund te rrethosh.
Muri
Zgjidhje: Shenojme x, y y y
permasat e drejtkendshit
qe duam. x
Gjatesia totale e telit rrethues do jete: = x+2y =200 x=200-2y
Dhe siperfaqja e rrethuar nga ky drejtkendes= xyA = (200-2y)y=200y-2y2
Na duhet vlera maksimale e A, pra gjejme derivatin e ketij funksioni:
f’(A)=200-4y
Zgjidhim ekuacionet: 200 = x+2y gjejme intervalin y= ]0,100[ dhe
ekuacioni: 200-4y =0, gjejme y=50 (pika e vetme kritike)
y A=200y-2y2 Pra, siperfaqja me e madhe e mundshme rrethohet
. 0 . 0 kur gjatesia y=50 m.
100. .
Kjo siperfaqe ka vlere me te madhe A=5000 m2
50 0
5000
 Zbatime te derivateve
Shembull nga ekonomia: Nje kompani prodhimi makinash I duhen $18,000 per te
prodhuar nje makine.
Cmimi i shitjes se makines ndryshon sipas funksionit p(x)=30,000 – 60x, ku x – nr.i
makinave te shitura. Kostoja fikse e prodhimit, pavaresisht sasise se prodhuar, eshte
$25,000. Sa makina duhet te prodhoje kompania cdo jabe qe te arrije te kete fitim
maksimal?

Zgjidhje: Shenojme x – nr e makinave qe do prodhoje cdo jave.

Kostoja totale e kompanise eshte: C(x)= 18000 x +25000

Te ardhurat nga shitja e makinave: R(x)=(30000 – 60x )x
Pra fitimi I kompanise eshte: P(x)= Te ardhura – Kosto= R(x)-C(x)
= 30000x-60x2 – (18000x+25000)  Vlera kritike x=100
P(x) = -60x2 +12000x - 25000
P’(x)= -120x +12000
P’’(x) = -120  0 , P(x) e ka vleren me te madhe x=100
Meqe kjo vlere eshte e vetmja vlere kritike te ky interval, eshte maksimum.

Fitimi eshte maksimal kur kompania prodhon 100 makina cdo jave.
 Matematika X-XII
 Ekonomia XII
 Wikipedia
 http://sq.wikipedia.org/wiki/Analiza_matemati
kore
 Fotot: www.google.com
 www.Slideshare.net