Các phương pháp

vật lý ứng dụng trong hóa

GS.TSKH. Nguyễn Đình Triệu
Trường Đại học khoa học Tự nhiên,ĐHQG Hà nội
Chương trình học
Các phương pháp vật lý học :
Phần I.
1/ Quang phổ hấp thụ phân tử
- Phương pháp phổ quay và dao động
- Phương pháp phổ Raman
- Phương pháp phổ electron (UV – VIS)
2/ Phương pháp phổ CHTHN ( NMR )
3/ Phương pháp phổ khối lượng
Giới thiệu sách
 Tài liệu học chính thức :
1/ Nguyễn Đình Triệu
Các phương pháp phổ trong hóa hữu cơ và hóa sinh
NXB ĐHQG Hà nội ,2007
2/ Nguyễn Đình Triệu
Bài tập và thực tập phổ
NXB ĐHQG Hà nội 2007 ( in lần 2)
3/ Nguyễn Đình Triệu
Các phương pháp vật lý ứng dụng trong hóa học
NXB ĐHQG Hà nội ,2006 ( in lần 3 )
4/ Nguyễn Đình Triệu
Các phương pháp phân tích vật lý và hóa lý
Tập 1 , NXB Khoa hoc & Kỹ thuật ,Hà nội 2001, tập 2 - 2006
Ý nghĩa chung
 Ngày nay hóa học đang phát triển mạnh
mẽ cả lý thuyết và ứng dụng,hàng năm có
hàng vạn chất mới được tổng hợp hoặc
tách từ thiên nhiên ra do đó yêu cầu tách
tinh khiết và xác minh cấu tạo của chúng
là rất cần thiết,nó đòi hỏi phải nhanh và
chính xác.
Ý nghĩa chung
 Xưa kia để chứng minh cấu tạo một chất
có thể mất hàng năm hoặc có khi kéo dài
cả chục năm thì nay có thể thực hiện
được sau vài giờ
 Vấn đề cấu tạo các hợp chất hữu cơ được
giải quyết nhanh chóng nhờ các phương
pháp phổ
 Ý nghĩa chung

 Công thức cấu tạo benzen C6H6 được đề

xuất trước đây

(a) (b) (c) (d)

Ý nghĩa chung
 Cấu tạo vòng benzen hiên nay

(a) (b) (c) (d)

Chương 1

Đại cương về các phương

pháp phổ
Các phương pháp phổ

 Phổ hồng ngoại

 Phổ Raman
 Phổ tử ngoại và khả kiến
 Phổ cộng hưởng từ hạt nhân
 Phổ khối lượng
Cơ sở của các phương pháp phổ
 C¸c ph­¬ng ph¸p phæ dùa trªn c¬ së lÝ thuyÕt
vÒ sù t­¬ng t¸c cña c¸c bøc x¹ ®iÖn tõ ®èi víi
c¸c ph©n tö. Qu¸ tr×nh t­¬ng t¸c ®ã dÉn ®Õn
sù hÊp thô vµ ph¸t x¹ n¨ng l­îng vµ cã liªn
quan chÆt chÏ ®Õn cÊu tróc cña ph©n tö, do
®ã ng­êi ta cã thÓ sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p phæ
®Ó x¸c ®Þnh cÊu tróc cña chóng.
 Bức xạ điện từ
Bøc x¹ ®iÖn tõ bao gåm mét vïng sãng rÊt réng từ tia
X đến sóng vô tuyến .


Các đại lượng đặc trưng của bức xạ điện từ

Bước sóng λ – khoảng cách hai đầu mút

Chu kì T – thời gian ngắn nhất truyền 1 bước sóng
qua 1 điểm trong không gian
Tần số ν - ν = 1/T
Năng lượng : E = hν = hc/λ
Số sóng = 1/λ , đơn vị là cm-1
h - hằng số Planck , c-tốc độ ánh sáng ,ν - tần số ,
λ - bước sóng
Các đại lượng đặc trưng của bức xạ điện từ

c
E  h  h  hc

  gọi là bước sóng
 h – hằng số Plank
 Năng lượng E được đo bằng đơn vị eV (electron von),
kcal/mol, cal/mol.
 h = 6,626.10-34J.s = 6,59 eV.s
 1kcal/mol = 103 cal/mol = 4,34.10-2eV
Các đại lượng đặc trưng của bức xạ điện từ
 Giữa các đơn vị năng lượng, chiều dài bước sóng và số
sóng liên hệ với nhau qua các biểu thức dưới đây:
107 1 28591,2 1239,81
nm  cm  kcal / mol  eV
 E E

ν ( cm-1) = 0,349758.103.E (kcal/mol )

107
= 8,06575.103.E (eV) =
nm

E(kcal/mol) = 23,0609.E eV = 2,85912.10-3 ν cm-1 = 28591,2 / λnm

Ví dụ: λ = 400nm, tính E?

28591,2 1239,81
E kcal / mol  71,5kcal / mol  eV  3,1eV
400 400
Đơn vị của các đại lượng bức xạ điện từ

 §¬n vÞ n¨ng l­îng: th­êng dïng eV, kcal/mol, kJ/mol

 1 eV=23 kcal/mol~96,5 kJ/mol
 §¬n vÞ bước sãng (): m, cm, m(micromet), nm
(nanomet), A (angstr«m)
 1cm =104m = 107nm = 108 A
 §¬n vÞ tÇn sè (): CPS , Hz (Hertz ), KHz
(kilohertz ), MHz (megahertz ).
 1 CPS (cycle per second) =1Hz (Hertz)
 1MHz=103KHz=106Hz.
Vùng bức xạ điện từ
Phân loại các vùng bức xạ điện từ
Bức xạ λ, cm E, eV
 Tia  10-11 – 10-8 ~ 107
 Tia Röntgen 10-8 – 10-6 ~ 105
 Tử ngoại và khả kiến 10-6 – 10-4 ~ 10
 Hồng ngoại 10-4 – 10-2 ~ 10-1
 Vi sóng 10-1 – 10 ~ 10-3
 Sóng vô tuyến > 100 < 10-6
Bức xạ điện từ kích thích phân tử
• Khi c¸c ph©n tö hÊp thô n¨ng l­îng tõ bªn ngoµi, dẫn
đến quá trình kích thích phân tử.
• Tïy theo n¨ng l­îng kÝch thÝch lín hay nhá cã thÓ
x¶y ra qu¸ tr×nh quay, dao ®éng hay kÝch thÝch
electron .
• Để kÝch thÝch qu¸ tr×nh dao động trªn cã thÓ sö
dông tia s¸ng vïng hång ngo¹i (phæ hång ngo¹i).
• Phæ hång ngo¹i viÕt t¾t lµ IR (Infrared).

quay dao ®éng kÝch thÝch ®iÖn tö

Kích thích phân tử
 KÝch thÝch c¸c qu¸ tr×nh quay, dao ®éng vµ
kÝch thÝch electron là bức xạ n»m trong vïng
quang phæ gồm phổ vi sãng (MW), phổ hång
ngo¹i (IR), phổ kh¶ kiÕn (VIS) vµ tö ngo¹i (UV)
.
 N¨ng l­îng cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh quay nhá h¬n
qu¸ tr×nh dao déng vµ qu¸ tr×nh kÝch thÝch
electron .
 Vùng phổ quang học: UV-VIS-IR –MW
Vùng phổ quang học
 Vùng phổ quang học bao gồm từ vùng
phổ tử ngoại (UV), khả
kiến(VIS),hồng ngoại(IR)
 Bước sóng :
50 nm đến 1 mm
Định luật Lambert-Beer
 Khi chiÕu mét chïm tia s¸ng ®¬n s¾c ®i qua mét m«i tr­
êng vËt chÊt th× c­êng ®é cña tia s¸ng ban ®Çu (I0) sÏ bÞ
gi¶m ®i chØ cßn lµ I (h×nh 1.3).
 Tû sè I/I0.100%=T ®­îc gäi lµ ®é truyÒn qua.
 Tû sè (I0-I)/Io.100%=A ®­îc gäi lµ ®é hÊp thô.
 H×nh 1.3 ( d - chiều dày lớp mỏng )

I0 I

d
Định luật Lambert-Beer
 §é lín cña ®é truyÒn qua (T) hay ®é hÊp thô (A) phô
thuéc vµo b¶n chÊt cña chÊt hòa tan , vµo chiÒu dµy d
cña lîp máng vµ vµo nång ®é C cña dung dÞch. Cã thÓ
viÕt:
 lg(I0/I) = cd = D hay ελ = Dλ / c.d
 lgελ = lg Dλ/ c.d
 lµ hÖ sè hÊp thô mol khi C ®­îc tÝnh b»ng mol/l,
d tÝnh b»ng cm, cßn D lµ mËt ®é quang.
CÇn chó ý lµ ph­¬ng tr×nh trªn chØ
®óng víi tia s¸ng ®¬n s¾c.
Đường cong phổ hấp thụ

 Phô thuéc cña mËt ®é quang vµo b­íc sãng D=f().

 Phụ thuộc của hệ số hấp thụ ε :
ε = f (λ) hay lgε = f(λ)
Phụ thuộc của độ truyền qua %T = I/I0 = f ( λ)
 §­êng cong biÓu diÔn sù phô thuéc nµy gäi lµ phæ.
C¸c ®Ønh hÊp thô là cực đại (λmax ) , chiÒu cao cña
c¸c ®Ønh hÊp thô gäi lµ c­êng ®é ( Dλ ,ε , lgε , %T )
(h×nh 1.4).
H×nh 1.4 Phæ hÊp thô (a)hång ngo¹i (b)tö ngo¹i.
Phổ kế quang học

 Sơ đồ phổ kế một chùm tia

Khe vµo
Khe ra

Nguån s¸ng Cuvet L¨ng kÝnh

§etect¬ KhuÕch ®¹i Tù ghi
Phổ kế quang học

 Sơ đồ nguyên lý cấu tạo phổ kế hai chùm tia

Cuvet mÉu

Khe vµo
Khe ra

Nguån s¸ng L¨ng kÝnh §etect¬ KhuÕch ®¹i Tù ghi

Cuvet so s¸nh
Phổ kế quang học

 Sơ đồ nguyên lý cấu tạo phổ kế hai chùm tia

Cuvet mÉu
Khe vµo
g­ ¬ng

Nguån s¸ng Cuvet so s¸nh C¸ch tö

Khe ra
g­ ¬ng

Tù ghi KhuÕch ®¹i §etect¬

Chương 2
Phương pháp phổ hồng ngoại
(IR- Infrared Spectroscopy)
Phương pháp phổ hồngngoại

 Một phương pháp phổ biến, ứng dụng

trong hoá học.
 Xác định các nhóm chức và cấu tạo phân
tử của các hợp chất hoá học.
 Phân tích định lượng.
 Thiết bị vận hành không phức tạp.
 Giá thiết bị không quá đắt.
Cơ sở lý thuyết
 Vùng phổ quang học

Bước sóng λ 200nm 400 800 nm

0,8 50μm
----------------------I----------------I-------------I-----------------
I-------
Tử ngoại Khả kiến Hồng ngoại
Sự xuất hiện phổ quay
Mẫu rotato vững chắc
 .§èi víi c¸c ph©n tö gåm hai nguyªn tö cã khèi l­îng kh¸c
nhau ( CO, HCl) cã 0 cã thÓ xÕp vµo mÉu quay cña hai
qu¶ t¹ cã khèi l­îng m1 vµ m2. Gi¶ thiÕt lµ trong qu¸ tr×nh
quay th× kho¶ng c¸ch gi÷a hai nguyªn tö kh«ng thay ®æi.
Mẫu rotato vững chắc.

r m1

0
m1 m2

r1 r2 m2
Sự xuất hiện phổ quay
Mẫu rotato vững chắc
MÉu rotato v÷ng ch¾c.
Momen quay I ®­îc tÝnh theo biÓu thøc:
I = Mr02
trong ®ã: r0 = r1 + r2 M
m 1m 2
m1  m2
Năng lượng quay : Eq = ½ Iω2

ω
– tốc độ góc ; M - khối lượng rút gọn
Sự xuất hiện phổ quay

 Năng lượng quay Eq của phân tử

 h – hằngsố Planck
h2
 I – momenquán tính
E q  2 J (J  1)
I = mro2
8 I

 J - số lượng tử quay
 C-tốc độ ánh sáng EJ h
 Quy tắc lựa chọn : ΔJ = ± 1 FJ   2 J (J  1)
B =
hc 8  Ic
h
FJ = 8 2 Ic
BJ(J+1)
B - hằng số quay
F - số hạng quay
Sự xuất hiện phổ quay
Sự phụ thuộc của Fj và ΔFj vào J
 Phổ quay : Hiệu số số hạng quay
từ mức j chuyển sang mức j’:
ΔFj = Fj’-Fj’’ j'

E = h = hc hay
j

E
 = hc
E J ' E J ''
q    BJ '( J '1)  BJ"( J"1)
hc hc
q  2 B( J '1)
Sự xuất hiện phổ quay
Sự phụ thuộc của Fj và ΔFj vào J

 Khi J thay ®æi , Fj=EJ/hc vµ ΔFj= Fj’-Fj thay ®æi :

 J 0 1 2 3 4 5
 Fj 0 2B 6B 12B 20B 30B
 ΔFj 2B 4B 6B 8B 10B 12B

 Fj tăng nhanh hơn

ΔFj tăng chậm hơn nhưng đều đặn 2B
Sự xuất hiện phổ quay
 Phổ quay HCl
Cơ sở lý thuyết
Sù xuÊt hiÖn cña phæ dao ®éng
 Ph©n tö gåm hai nguyªn tö ( CO,HCl) như là mÉu
hai hßn bi nèi víi nhau bëi mét chiÕc lß xo.
 Kho¶ng c¸ch b×nh th­êng là ro, dao động biªn ®é Δr.
 MÉu nµy ®­îc gäi lµ dao ®éng tö ®iÒu hßa.
mr
f

A B
y
mA mB r0
r

a) x
b)
z
Thế năng và tần số
 Theo c¬ häc cæ ®iÓn th× n¨ng l­îng cña dao ®éng
tö ®iÒu hoµ ®­îc tÝnh theo ph­¬ng tr×nh:
 Thế năng Et = 1/2 k.x2
do ®ã khi x =0 th× Et=0, nghÜa lµ khi dao ®éng tö
ë tr¹ng th¸i c©n b»ng th× n¨ng l­îng cña nã b»ng 0.
● Tần số dao động : k - h»ng sè lùc, M - khèi l­îng
rót gän.
1 k

2 M
Đường cong thế năng dao động điều
hòa không điều hòa
 Thế năng Et

Et = 1/2 k.x2
* Đường cong thế năng
dao động điều hòa
*Đường cong thế năng dao
động không điều hòa
Năng lượng dao động phân tử

 Khi c¸c ph©n tö dao ®éng chØ chiÕm tõng møc

n¨ng l­îng nhÊt ®Þnh ,kh«ng thay ®æi liªn tôc
 Năng lượng dao động của phân tử:
E = hv (v+1/2)
v=0,1,2,... ®­îc gäi lµ sè l­îng tö dao ®éng.
Quy tắc lựa chọn: Δv = ±1
 Khi v=0 th× E  0, nh­vËy khi ph©n tö kh«ng
v
dao ®éng nã vÉn chøa mét n¨ng l­îng nhÊt ®Þnh
gäi lµ n¨ng l­îng ®iÓm kh«ng.
Tần số dao động

 TÇn sè dao ®éng ®iÒu hoµ ®­îc tÝnh theo ph­¬ng tr×nh:

1 k (đơn vị Hz,kHz,MHz)

2 M

• k - h»ng sè lùc, M - khèi l­îng rót gän.

• TÇn sè dao ®éng phô thuéc vµo h»ng sè lùc cña liªn kÕt gi÷a
c¸c nguyªn tö vµ phô thuéc vµo khèi l­îng cña c¸c nguyªn tö trong
ph©n tö.
Phân tử 2 nguyên tử
dao động điều hòa
*Sơ đồ năng lượng của phân tử dao
động điều hòa là các đường cách đều
nhau
• Δv = ±1
Quy tắc lựa chọn :
• Các mức năng lượng biến đổi
từng mức : 0 – 1; 1 – 2
• Hay : 2 – 1; 1 - 0
Tất cả các bước nhảy chỉ có
1mức năng lượng E và
1 giá trị

Phân tử 2 nguyên tử
dao động không điều hòa
 V× ph©n tö thùc kh«ng ph¶i lµ dao ®éng ®iÒu hßa nên :
2
 1   1  
E t  h  v    x  v   
 2  2 

 ë ®©y x lµ hÖ sè bæ chÝnh ; v =1,2,...

 v=0v=1 gäi lµ dao ®éng c¬ b¶n
 v=0v=2 gäi lµ dao ®éng cao møc 1
 v=0v=3 gäi lµ dao ®éng cao møc 2
 ……….
 v=0v=n gäi lµ dao ®éng cao møc n-1
Phổ dao động

 Sơ đồ năng lượng phổ dao động phân tử thực

Ep


4
D D0
3

2 v

r0 r A
a) b)
Phổ dao động quay
 Phân tử vừa dao động vừa quay.
 Năng lượng dao động quay của phân tử:
Edq = Eq + Ed = (v + 1/2)h + Bhc J(J + 1)
v=1 và ΔJ = ± 1
m1

m2
Phổ dao động quay
I'
5

 Sơ đồ năng lượng 4

dao động quay : 3

Dãy R ΔJ= +1 2
1

Dãy P ΔJ= -1 0 v=1

Điểm Q ΔJ=0 5
I''

2
1
0 v=0

D·y R D·y Q D·y P

Phổ dao động quay
 Phổ dao động quay CO
Dao động chuẩn của phân tử
 Treo một hòn bi trong
một hộp với 6 lò xo
gắn vào sáu mặt.
 Kéo lò xo theo một
hướng bất kỳ
 Hòn bi có thể dao động
theo vô số hướng
z
 Dao động theo ba
hướng không gian x

y
Dao ®éng chuẩn cña ph©n tö
 C¸c nguyªn tö trong ph©n tö dao ®éng theo ba
h­íng trong kh«ng gian gäi lµ dao ®éng chuẩn
cña ph©n tö.
 Sè dao ®éng chuẩn trong ph©n tö cã N nguyªn
tö tèi ®a b»ng 3N-5 (®èi víi ph©n tö th¼ng
nh­CO2) vµ 3N-6 (®èi víi ph©n tö kh«ng
th¼ng nh­H2O).
Dao ®éng chuẩn cña ph©n tö
 Mçi dao ®éng chuẩn cã mét møc n¨ng l­îng
nhÊt ®Þnh, tuy nhiªn cã tr­êng hîp 2, 3 dao
®éng chuẩn cã cïng mét møc n¨ng l­îng. C¸c
dao ®éng chuẩn nµo cã cïng mét møc n¨ng l­
îng gäi lµ dao ®éng tho¸i biÕn.
Dao động chuẩn

 Điều kiện kích thích dao động chuẩn

 C¸c dao ®éng chØ bÞ kÝch thÝch bëi bøc x¹ hång
ngo¹i nÕu trong qu¸ tr×nh dao ®éng momen l­ìng cùc
cña ph©n tö bÞ biÕn ®æi cßn ®é ph©n cùc cña
ph©n tö kh«ng ®æi:

 
0 0
r r
Năng lượng kích thích
 Năng lượng kích thích dao động tương
ứng với bức xạ vùng hồng ngoại :
Bước sóng λ 2 đến 20 μm
Số sóng ν 5000 - 500cm-1
Năng lượng E 14 - 140 Kcal/mol
Ph©n loại c¸c dao ®éng
 Dao ®éng ho¸ trÞ (kÝ hiÖu lµ ) lµ nh÷ng dao
®éng lµm thay ®æi chiÒu dµi liªn kÕt cña c¸c
nguyªn tö trong ph©n tö nh­ng kh«ng lµm thay
®æi gãc liªn kÕt.
 Dao ®éng biÕn d¹ng (kÝ hiÖu lµ ) lµ nh÷ng
dao ®éng lµm thay ®æi gãc liªn kÕt nh­ng
kh«ng lµm thay ®æi chiÒu dµi liªn kÕt cña
c¸c nguyªn tö trong ph©n tö.
Dao động chuẩn của CO2 và H2O
CO2 H2 O

O C O
=2349cm-1
_ _ _
O C O =3943 cm-1 =3832 cm-1 =1648 cm-1
v=1
=1337 cm-1 v=1
v=1

O C O v=0 v=0 v=0

O C O
_
=667cm-1  (cm-1)

a) b)
Sự liên quan giữa tính đối xứng và dao
động của phân tử
 §Æc tr­ng cña phæ hång ngo¹i vµ dao ®éng
riªng trong ph©n tö cã liªn quan chÆt chÏ víi
tÝnh ®èi xøng cña ph©n tö. Mçi mét ph©n tö
cã thÓ chiÕm c¸c yÕu tè ®èi xøng kh¸c nhau
vµ tËp hîp c¸c yÕu tè ®èi xøng nµy cho c¸c
nhãm ®èi xøng tiªu biÓu.
Sự liên quan giữa tính đối xứng và dao
động của phân tử
 Các yếu tố đối xứng :
O C O
 Trục đối xứng cn
 Mặt đối xứng σ C2

 Tâm đối xứng I i

C
 Trục quay gương Sn
Sự liên quan giữa tính đối xứng và dao
động của phân tử
●Trục đối xứng Cn
Khi quay phân tử quanh một trục nào đó đi qua
phân tử một góc 2π/n chỉ xảy ra sự chuyển chỗ của
các nguyên tử giống nhau và cấu hình phân tử không
đổi thì trục đó gọi là trục đối xứng n và ký hiệu là Cn.
● Mặt phẳng đối xứng σ
Khi phản xạ qua một mặt nào đó đi qua hệ phân tử
mà tất cả các điểm của hệ biiến đổi lẫn nhau và hệ
không khác với hệ khởi đầu thì mặt phẳng đó gọi là
mặt phẳng đối xứng,kí hiệu là σ .
Sự liên quan giữa tính đối xứng và dao
động của phân tử
● Tâm đối xứng i
Nếu hệ biến thành chính nó khi đánh tráo tất cả
các điểm tại góc tọa độ tức là khi biến đổi
(XYZ) thành ( X’Y’Z’) thì hệ nàycó tâm đối
xứng,kí hiệu là I
● Tính đồng nhất
Phân tử không có trục đối xứng hay chỉ có sự
quay một góc 2π gọi là tính đồng nhất.
Sự liên quan giữa tính đối xứng và dao
động của phân tử
 Trong tr­êng hîp ®¬n gi¶n ph©n tö chøa t©m
®èi xøng i, trôc ®èi xøng Cn vµ mÆt ®èi
xøng , vÝ dô ë c¸c ph©n tö H2O, etilen C2H4,
benzen C6H6, cis- vµ trans-®icloetilen
ClCH=CHCl
 Mỗi phân tử chứa một số yếu tố đối xứng
Sự liên quan giữa tính đối xứng và dao
động của phân tử
 Yếu tố đối xứng

  C2  
C2  C2 
C2 
C2 
*
i C2
C2 

C6 i
* C2 
H2O CH2=CH2

C2 
C2 

 C2   C2 

*
h i

cis ClCH=CHCl trans ClCH=CHCl

Sự liên quan giữa tính đối xứng và dao
động của phân tử
 VÒ mÆt lÝ thuyÕt, c¸c ph©n tö cã t©m ®èi
xøng th× c¸c dao ®éng ho¹t ®éng trong phæ
hång ngo¹i sÏ bÞ cÊm trong phæ Raman vµ ng­
îc l¹i, cßn c¸c ph©n tö kh«ng chøa t©m ®èi
xøng th× c¸c dao ®éng cã thÓ võa ho¹t ®éng
trong phæ hång ngo¹i võa ho¹t ®éng trong phæ
Raman
Sự liên quan giữa tính đối xứng và dao
động của phân tử
 VÝ dô ph©n tö trans-®icloetilen
ClCH=CHCl chøa t©m ®èi xøng i cã 12 dao
®éng th× 6 dao ®éng ho¹t ®éng trong phæ
hång ngo¹i cßn 6 dao ®éng kia ho¹t ®éng
trong phæ Raman. Tr¸i l¹i ë ph©n tö cis-
®icloetilen ClCH=CHCl c¶ 12 dao ®éng ®Òu
ho¹t ®éng trong phæ Raman, trong ®ã 10 dao
®éng ho¹t ®éng trong phæ hång ngo¹i.
Sự liên quan giữa tính đối xứng và dao
động của phân tử
 Các yếu tố đối xứng.
C2
Cl H Cl Cl
C C C C
H i Cl H H

trans-Đicloetilen cis-Đicloetilen
1 tâm i 1 trục C 2
1 trục C2 2 mặt σ
1 mặt σ
12 dao động 12 dao động
(6 IR , 6 Raman) (10 IR, 12 Raman)
Sự liên quan giữa tính đối xứng và dao
động của phân tử
 P-Điflobenzen 1,4-Điflo-2,5-điđơteribenzen

D2 h C2h
Ag
F Au F
Ag
B1 g D
B1u Au

B2g D
F Bg F
B2 u
B3g
Bu
B3u
Tần số dao động đặc trưng của
hợp chất hữu cơ
 TÇn sè dao ®éng cña c¸c nguyªn tö phô thuéc
vµo h»ng sè lùc cña liªn kÕt vµ khèi l­îng cña
chóng.
1 k

2 M
 C¸c nhãm chøc kh¸c nhau cã tÇn sè hÊp thô
kh¸c nhau n»m trong vïng tõ 5000-200 cm-1
Tần số dao động
 Liên kết Tần số dao động ν
 O-H 3600 cm-1
 N-H 3400
 C-H 2900
 C=O 1700
 C=C 1650
 N=N 1550
 C-O 1200
 C-Cl 700
B¶ng 2.4 Vïng hÊp thô ®Æc tr­ng cña c¸c nhãm
chøc trong phæ hång ngo¹i vµ phæ Raman.

4000 3500 3000 2500 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600

Raman

3650 IR 2500 1650 IR 1300 1000 IR

(X-H) (X-H) (X-H)

IR 1800 IR 1550 1300 IR

(X Y) (X=Y) (X-Y)

Raman
Raman

4000 3500 3000 2500 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600
cm-1 ()
Phổ hồng ngoại của hợp chất hữu cơ

Ankan
Phæ hång ngo¹i cña n-octan CH3(CH2)6CH3
d¹ng láng
Anken
 Dao ®éng ho¸ trÞ C-H 3000 cm-1
C=C 1600-1650 cm-1

Phæ hång ngo¹i cña n-oct-1-en CH3(CH2)5CH=CH2 d¹ng láng.

Ankin
 Dao ®éng ho¸ trÞ C-H 3300 cm-1
CC 2150 cm-1
.

Phæ hång ngo¹i cña n-octin-1 CH3(CH2)5CCH d¹ng láng

Benzen
 Dao ®éng ho¸ trÞ
C-H 3050 cm-1
C=C 1600, 1500, 1470
cm-1
 Dao ®éng biÕn d¹ng
C-H 700-900 cm-1
 Dao ®éng tæ hîp (c­êng
®é rÊt yÕu) 1900-
1750 cm-1 Dao ®éng biÕn d¹ng ngoµi mÆt
ph¼ng C-H cña vßng benzen thÕ
Phæ hång ngo¹i cña biphenyl trong CCl4.
 Anđehit và xeton
 Dao ®éng ho¸ trÞ: C=O 1750-1650 cm-1

Phổ hồng ngoại của n-butyl n-hexylxeton

CH3(CH2)3CO(CH2)5CH3
Axit cacboxylic và dẫn xuất
 Axit cacboxylic
Dao ®éng ho¸ trÞ: C=O (dime) 1720-1680 cm-1
C=O (monome) 1800 - 1740
 Muèi axit cacboxylic
Dao ®éng ho¸ trÞ: C=O 1650-1600
 Clorua axit
Dao ®éng ho¸ trÞ: C=O (th¼ng) 1810 - 1795
Dao ®éng ho¸ trÞ: C=O (th¬m) 1785 - 1765
Phæ hång ngo¹i cña axit benzoic C6H5COOH.
Phổ hồng ngoại

 Axit nonanoic CH3(CH2)7COOH

Este
 Dao ®éng ho¸ trÞ: C=O 1720 - 1750cm-1
 ν c-o- 1150-1250 cm-1

Phæ hång ngo¹i cña isobutyl metacrylat.

Amin
 BËc 1 (NH2) 2 ®Ønh 3600 vµ 3500 cm-1
 (NH2) 1650 cm-1
 (C-N)vßng th¬m 1150-1200 cm-1
 1030-1120 cm-1
 BËc 2 (NH) 1 ®Ønh 3500 cm-1
 (NH) 1650 cm-1
 (C-N)1150-1200 cm-1
 1080-1150 cm-1
 BËc 3 (C-N)1130-1230 cm-1
 1030-1130 cm-1
 Nitro
 Dao ®éng ho¸ trÞ (NO2) (as) 1530 cm-1
 (NO2) (s) 1330 cm-1
Phæ hång ngo¹i cña amin th¬m phøc t¹p.
AMIT
 C=O 1670-1640 cm-1 (hoá trị , amit I )
 N-H 3500-3100 cm-1 (hoá trị)
 N-H 1640-1650 cm-1 (biến dạng, amit II)

Phổ hồng ngoại của Benzamit

 Axit amin
Axit amin.
Axit amin thường tồn tại như một lưỡng cực:
Phổ hồng ngoại cho hấp thụ của ion cacboxylat COO– và
ion amoni +NH3 .
Tần số hấp thụ của +NH3 ở 3100-2600cm-1 và 2200-
2000cm-1.
Dao động biến dạng bất đối xứng của +NH3 ở 1530-
1490cm-1.
Dao động hóa trị bất đối xứng của CO2– ở 1605-1555cm-1.
Dao động hóa trị đối xứng của CO2– ở 1425-1393cm-1.
Dao động biến dạng đối xứng của +NH3 ở 1530-1490cm-1.
Dao động biến dạng của CH ở 1340-1315cm-1.
 Polipeptit và protein.

Đặc trưng cho polipeptit và protein là dao động của liên

kết peptit –CO–NH– ở các đỉnh :
Amit I (vùng 1650cm-1)
Đặc trưng cho dao động hóa trị của nhóm C=O, khi
không có cầu hiđro có thể tăng lên 1666-1706cm-1.
Amit II (vùng 1550cm-1)
Đặc trưng cho dao động biến dạng N-H. Khi thay thế
đơteri cho ND thì dao động của N-D nằm ở vùng
1450cm-1 (đỉnh 1550cm-1 biến mất).
Amit
 Amit III (vùng 1260-1300cm-1)
dao động biến dạng N-H.
 Amit IV (vùng 620cm-1)
dao động biến dạng của liên kết O=C-N,
khi thay H bằng D thì đỉnh hấp thụ này
không thay đổi.
Amit
 Amit V (vùng 750cm-1)
dao động N-H ngoài mặt phẳng, khi đơteri
hóa thành ND đỉnh này hạ xuống còn
500cm-1.
 Amit VI (vùng 600cm-1)
dao động ngoài mặt phẳng của C=O.
 Thực tế thì chỉ các đỉnh amit I, amit II và
amit III quan trọng
Nilon
 Tần số hấp thụ amit I và amit II
 Poliamit dạng  (  ,cm-1

 Amit I Amit II NH

 Nilon 4 1632 1542 3300

 Nilon 6 1640 1542 3290
 Nilon 8 1642 1540 3290
 Nilon 10 1642 1544 3300
Poliamit

Tần số hấp thụ amit I ,amit II và NH

Poliamit dạng  ( ,cm-1 )

Amit I Amit II NH

Nilon 6 1643 1560 3295

Nilon 8 1643 1564 3295

Nilon 10 1640 1558 3300

 Tần số hấp thụ của polivinylancol

 1 2 3 4 5 6 7

(-CH2-CH(OH)-)n 3400
2950 1450 1350 1150 1100 850
 m m tb tb m m y
(-CH2-CH(OD)-)n 3000 2500 1430 1400 1180 1050 850
m m tb m m m y
(-CD2-CD(OD)-)n 3000 2500 1300 1200 1100 800
 y m y m m y
 Tần số hấp thụ của  -keratin
 1 2 3 4 5 6

Không đơteri 1392 1450 1515 1655 3063 3289

Y TB TB m y m
Đơteri 1430 1575 1654 2472 3060(y)
m tb m y 3288(m)
Phổ amit
Hợp chất nitro

ν(NO2) 1530 cm-1(bdx), 1330 cm-1(dx)

ANCOL
νO-H
3650-3600 cm-1 (dd. loãng)
3350-3200 cm-1 (dd. đặc)

§Ønh hÊp thô cña nhãm

OH vµ CH cña
xiclohexanol trong CCl4
víi c¸c nång ®é kh¸c nhau.
Phổ hồng ngoại của propagyl ancol
Phenol
νO-H 3650-3600 cm-1 (dd. đặc)
3350-3200 cm-1 (dd. loãng)
νC-O 1250-1200 cm-1

Phổ hồng ngoại của 2-naphtol

TÇn sè ®Æc tr­ng cña mét sè hîp chÊt v«
c¬ vµ phøc kim lo¹i
Dao ®éng ho¸ trÞ
 (NH4+) 3030-3300 cm-1
 (CN,CNO,CNS) 2000-2200 cm-1
 (CO32-) 1410-1450 cm-1
 (SO42-) 1080-1130 cm-1
 (NO3-) 1350-1380 cm-1
 (NO2-) 1230-1250 cm-1
 (PO43-) 1000-1100 cm-1
Phøc kim lo¹i
 Phøc kim lo¹i cã tÇn sè ®Æc tr­ng c¸c dao ®éng cña phÇn phèi
trÝ vµ liªn kÕt gi÷a kim lo¹i víi phèi trÝ.

§Æc tr­ng hÊp thô cña mét sè phøc kim lo¹i.

Phức amin và nitro
 Hợp chất ν(NH3) δ(NH3) δ(Nh3) ρ(NH3)
 NH3 3414,3336 1628 950
 Ni(NH3)6.(ClO4)4 3397,3312 1628 1236
 Co(NH3)6.(ClO4)3 3330,3280 1622 1334 718
 Pt(NH3)6.Cl4 1578 1370 945 536

v(NO2) v(NO2) δ(NO2) ρ(NO2) v(NO2)
 NO2 1250 1335 830
 K3|Co(NO2)6] 1368 1332 827 637 418
 K3Ba|Fe(NO2)6] 1630 1332 820 644 408
 K2Ba|Ni(NO2)6] 1640 1348 836 435
 1405 1341 810
Phøc kim lo¹i của glixin
Phøc kim lo¹i Na3[Co(NO2)]
Phøc kim lo¹i
Phổ IR Ni(C5H5)2 _và Fe(C5H5)2---
Phức xiano và cacbonyl
 Hợp chất v(CH) v(CN) v(M-CN)
 HCN 3311,712 2097
 K3|Co(CN)6| 2129 416
 K3|Mn(CN)6| 2112 361
 K3|Fe(CN)6| 2118 389
Phức xiano và cacbonyl
Ứng dông phæ hång ngo¹i trong
ph©n tÝch ®Þnh l­îng

C¬ së cña ph­¬ng ph¸p phân tích dùa trªn ph­¬ng

tr×nh ®Þnh luËt Lambert-Beer, biÓu hiÖn mèi
quan hÖ gi÷a sù hÊp thô ¸nh s¸ng vµ nång ®é
chÊt:

I0
log  . C. d  D 
I
Phân tích định lượng
Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l­îng thực hiện theo hai
bước : 1)
Lập đường chuẩn : pha mét lo¹t mÉu víi nång ®é
kh¸c nhau cña chÊt cÇn x¸c ®Þnh ë d¹ng tinh khiÕt
råi ®o gi¸ trÞ Dλ cña chóng, sau ®ã vÏ ®å thÞ biÓu
diÔn sù phô thuéc D vµo nång ®é C nh­h×nh dưới :
C1 ,C2 ,C3… Cn
Dλ1 , Dλ2 , Dλ3…Dλn
Phân tích định lượng

2) Pha mẫu đo: x¸c ®Þnh nång ®é cña dung

dÞch mÉu cÇn t×m b»ng c¸ch ®o gi¸ trÞ Dx
råi chiÕu lªn ®å thÞ ®Ó t×m gi¸ trÞ Cx nh­trªn
h×nh dưới tuy nhiªn cÇn chó ý lµ nång ®é Cx
ph¶i pha lµm sao n»m trong giíi h¹n tuyÕn
tÝnh cña ®­êng chuÈn.
E
100%

0,6 80

0,4 60
I0 I
40 D=lg 0 =lg 80
I
0,2 20

Cx 20
I
0
10 20 30 C% max 

§å thÞ ®­êng chuÈn §å thÞ tÝnh D theo ph­¬ng

Eλ-C% hayDλ-C% ph¸p ®­êng nÒn
Sơ đồ phæ kÕ hång ngo¹i
 Các loại phæ kÕ hång ngo¹i hiÖn nay :
Phæ kÕ hång ngo¹i mét chïm tia dïng
kÝnh läc, phæ kÕ hång ngo¹i hai chïm tia
t¸n s¾c vµ phæ kÕ hång ngo¹i biÕn ®æi
Fourier (FT-IR).
Phổ kế hồng ngoại

 Phæ kÕ hång ngo¹i mét chïm tia dïng kÝnh

läc lµ lo¹i ®¬n gi¶n dïng cho ph©n tÝch
®Þnh l­îng khÝ. S¬ ®å cña m¸y chØ ra ë h×nh
2.11. Trong m¸y cã hÖ thèng quang häc vµ
mét b¬m ®Ó hót mÉu khÝ dïng nguån pin.
Các loại phổ kế hồng ngoại

• Phæ kÕ hång ngo¹i hai chïm tia t¸n

s¾c lµ lo¹i dïng phæ biÕn tr­íc ®©y, m¸y
ghi phæ quÐt c¶ vïng tõ 4000 cm-1 ®Õn
200 cm-1 cã nèi víi bé tù ghi hay m¸y vi
tinh
Các loại phổ kế hồng ngoại

Phổ kế hồng ngoại biến đổi

Fourier(FT/IR)
 Thay bộ đơn sắc trong phổ kế tán sắc
bằng thiết bị giao thoa kế Michelson
 4 5

2 6 1

H×nh 2.11 Phæ kÕ hång ngo¹i mét chïm tia dïng kÝnh läc.
1- nguån s¸ng; 2-cuvet
 P 3 M6

M5
M7 M4 A
M1
S3 S2 S
S4 2
1
M3 S1 M2
M9
M8
4

H×nh . Phæ kÕ hång ngo¹i hai chïm tia t¸n s¾c. 1- nguån s¸ng; 2-cuvet
Phæ kÕ hång ngo¹i biÕn ®æi Fourier (FT-
IR)
 Phæ kÕ hång ngo¹i hiÖn ®¹i
lµ lo¹i phæ kÕ biÕn ®æi M2
Fourier. F
 Kh¸c lo¹i phæ kÕ t¸n s¾c cò S
2
lµ thay bé ®¬n s¾c (l¨ng nguån 1
s¸ ng O
kÝnh hoÆc c¸ch tö) b»ng mét O
giao thoa kÕ Michelson. M1
 Ưu điểm:
3
Độ phân giải cao. mÉu ®o
Tỷ số S/N cao.
4
®etect¬

1-nguån s¸ng; 2-giao thoa kÕ

Michelson; 3-mÉu ®o; 4-®ªtect¬.
Kỹ thuật đo phổ
Cuvet đo mẫu lỏng
 Gồm hai tấm cửa sổ bằng NaCl hay KBr đặt vào trong
một giá đỡ với các vòng đệm như hình dưới .
 Chiều dày của vòng đệm giữa hai tấm cửa sổ chính là
chiều dày cuvet (độ dày của cuvet tính bằng mm được ghi
trên th ành cuvet .

Cuvet ®o mÉu láng

1- Gi¸ ®ì; 2-Vßng ®Öm; 3-Cöa sæ; 4-Lç b¬m mÉu; 5-èc vÆn.
Cuvet đo mẫu dạng khí
 C¸c mÉu khÝ ®­îc ®o b»ng mét lo¹i cuvet ®Æc biÖt, v× ®é hÊp thô cña c¸c
khÝ thÊp nªn ®­êng ¸nh s¸ng qua mÉu ph¶i dµi.
 ChiÒu dµi thùc cña mçi cuvet khÝ chØ ®é 10 cm nh­ng ®­êng ¸nh s¸ng ®i qua
ph¶i dµi hµng mÐt, do ®ã cÇn cã mét hÖ thèng g­¬ng ®Æt trong cuvet ®Ó
¸nh s¸ng ®i qua l¹i mÉu nhiÒu lÇn.

S¬ ®å cuvet ®o mÉu khÝ.

Đo mẫu chất dạng rắn

 Phương pháp Nujol

Trộn mẫu với parafin lỏng,nghiền kỹ và đều rồi bôi
một lớp mỏng lên mặt tấm cửa sổ,sau đó đặt vào giá
cuvet để đo trên máy.
 Phương pháp ép KBr ( film )
Trộn mẫu với bột KBr ,nghiền kỹ bằng cối mã não và
máy nghiền bi rung ,sau đó cho vào cối ep thành màng
mỏng , đặt vào giá đỡ cuvet để đo trên máy.
PHƯƠNG PHÁP ĐO PHỔ HỒNG
NGOẠI PHẢN XẠ
Đo phổ hồng ngoại suy giảm ATR
 Bức xạ hồng ngoại đi qua một lăng kính bị
suy giảm, rồi đi đến bề mặt của mẫu và
xuyên vào một phần của mẫu sau đó phản
xạ lại đi đến đêtectơ như hình dưới.
Đo phổ hồng ngoại phản xạ ngoài
 Đo phổ bề mặt và lớp bao phủ ngoài của kim loại,
nhựa, màng polime, sơn, chất bán dẫn …
 Bức xạ hồng ngoại đi đến bề mặt mãu chất ,xuyên
qua một lớp mỏng, bị hâp thụ ròi phản xạ đi đến
đetectơ như hình dưới.
Phổ kế hồng ngoại

Phæ kÕ hång ngo¹i cña h·ng Nicolet

Phæ kÕ hång ngo¹i cña h·ng Beckman
Phæ kÕ hång ngo¹i cña h·ng Bruker
Bài tập phổ hồng ngoại


Số sóng (cm-1)
Hãy chọn đáp án

b) CH3CCH3

O d) CH2=CH-CH2OH

c) CH3CHCH3
OH a) CH3CH2CH=O
Chon
chất
nào?
Bài tập phổ hồng ngoại

Chất nào

Số sóng (cm-1)
Hãy chọn đáp án
 Chất nào đúng ?

d) CH2=CH-C-CH2CH3 b) CH3CH2CH2CCH3
O O

CH=O
c) a)HO–CH2CH2CH2CH=O
Bài tập phổ hồng ngoại

 Chất nào ?
Hãy chọn đáp án

 Chất nào đúng

d) NH-C CH3
CH NH2
b) O
OH

COOH C NH2
c) a)
NH2 O
Bài tập phổ hồng ngoại
 Phổ IR
Hãy chọn đáp án
 Chất nào đúng ?

a) CH3CH2CH2CH2C CH c) CH3CH2CH2CH=CHCH3

CH3
b) d) CH2=CHCH2CH2C CH
Bài tập phổ hồng ngoại
 Phổ IR
Hãy chọn đáp án
 Chất nào đúng ?
O C CH3 O C-CH3
O b)
a)
OH

O C-CH3
O C-CH3
c) OH OH
c)
Bài tập
 IR1
Bài tập
 Phổ IR2
Bài tập
 Phổ IR3
Bài tập
 Phổ IR4
Bài tập
 Phổ IR 5
Bài tập
 Phổ IR6
Bài tập
 Phổ IR7
Bài tập
 Phổ IR8
Bài tập
 Phổ IR9
Bài tập
 Phổ IR10
Bài tập
 Phổ IR11
Bài tập
 Phổ IR12
Bài tập
 Phổ IR13
Bài tập
 Phổ IR14
Bài tập
 Phổ IR15
Bài tập
 IR 16
17
Bài tập
 Phổ IR18
Bài tập
 Phổ
IR20
 IR21
Bài tập
 Phổ IR22
Bài tập
 IR23
IR24
Kết luận
 Phương pháp phổ hồng ngoại có tác dụng
lớn trong việc phân tích cấu trúc và phân
tích định lượng trong các hợp chất hoá
học.
 Mời các bạn thực hành trong phòng thí
nghiệm phổ hồng ngoại.
Xin cảm ơn.