‫جهانی شدن و توسعه‬

‫زیر نظر استاد‪ :‬دکتر پوالدی‬

‫فرزام شیبانی – مدیریت اجرایی ‪2‬‬

‫زمستان ‪1387‬‬
 ‫سئوال اساسی‬

‫فرایند ”جهانی شدن“ چه تأثیری بر توسعه‬

‫كشورهای جهان سوم و انتقال علم و تكنولوژی‬
‫به آنها دارد؟‬
 ‫پرسش های اساسی در ارتباط با جهانی شدن‬

‫• جهانی شدن چه تاثیری بر توسعه و پیشرفت علوم خواهد‬

‫داشت؟‬
‫• سیاست بین الملل چه تاثیری بر جهانی شدن خواهد داشت؟‬
‫• جهان سوم چگونه می تواند به رشد برسد؟‬
‫• جهانی شدن چه تاثیری بر روند فنآوری در كشورهای اسالمی‬
‫دارد؟‬
‫• آیا دانشمندان جهان سوم و یا مسلمانان می توانند با یكدیگر كار‬
‫كرده و به توسعه دلخواه برسند؟‬
‫‪4‬‬
 ‫پرسش های اساسی در ارتباط با جهانی شدن‬

‫• بررسی و دسته بندی مخاطرات و فرصت های جهانی شدن از نگاه‬

‫مسلمانان چیست؟‬
‫• تع‪G‬امل مابین روندهای منطقه ای و روندهای جه‪G‬انی آیا امك‪G‬ان پذیر است؟‬
‫• آیا جهانی شدن می تواند به جهان سوم كمك كند؟‬
‫• نظریه وابستگی متقابل و ارتباط آن با اخذ تكنولوژی چگونه تحلیل می‬
‫گردد؟‬
‫• موضوع نفوذ رهبران در جهان سوم برای اجرای هرگونه بر نامه توسعه‬
‫آیا جدی است؟‬

‫‪5‬‬
 ‫روندهای كلی در جهان معاصر‬

‫در جهان امروز چهار روند كالن به چشم می خورد‪:‬‬ ‫•‬

‫‪ .1‬جه‪G‬انی سازی‬
‫‪ .2‬منطقه گرایی‬
‫‪ .3‬دمكراسی گرایی‬
‫‪ .4‬افول سكوالریسم‬

‫‪6‬‬
 ‫شرایط استثنایی امروز چهار دلیل دارد‬

‫‪ .1‬رشد سریع وابستگی متقابل بین المللی‬

‫‪ .2‬صحنه بین المللی بلحاظ بیشتر شدن بازیگران در حال بیشتر‬
‫بهم ریخته شدن است‪.‬‬
‫‪ .3‬تغییرات در اوضاع اقتصادی‪ ،G‬سیاسی و اجتماعی با سرعت‬
‫بیشتری‪ G‬در حال انجام شدن است‪.‬‬
‫‪ .4‬موضوع بزرگی و عظمت نتایج عملكرد هر واحد سیاسی در‬
‫صحنه بین المللی است‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫مقدمه ای بر جهانی شدن‬
‫• واژه جهانی (‪ )global‬بیش ازچهارصدسال قدمت دارد‪.‬‬
‫• كلماتی چون ‪ Globalization، Globalize، Globalizing‬از حدود‬
‫‪ 1960‬رواج پیدا كردند‪.‬‬
‫• فرهنگ وبستر نخستین فرهنگی بود كه تعاریفی برای واژه های‬
‫‪ globalization, globalism‬در سال ‪ 1961‬ارائه داد‪.‬‬
‫• واژه ‪ globalization‬تا اواسط دهه ‪ 1980‬از اعتبار علم‪G‬ی چندانی‬
‫برخوردار نبود ولی از آن به بعد كاربرد این م‪G‬فهوم ك‪G‬امال" جهانی شده‬
‫است‪.G‬‬
‫• نخستین م‪G‬قاله جامع‪G‬ه شناسی با عنوان جه‪G‬انی شدن در سال ‪ 1985‬توسط‬
‫رونالد رابرتسون نوشته شده است‪.‬‬
‫‪8‬‬
 ‫برخی از تعاریف جهانی شدن‬
‫• رابرتسون‬
‫– كوچك شدن جهان‪ ،‬تشدید آگاهی درباره جهان به عنوان یك كل‪ ،‬وابستگی متقابل و‬
‫واقعی جهانی و آگاهی از این یكپارچگی‬
‫• گیدنز‬
‫– جهانی شدن نتیجه مستقیم نوسازی است‪ .‬تسهیل تعامالت اجتماعی و در نتیجه پیوند‬
‫امور محلی به امور جهانی‬
‫• هاروی‬
‫– تراكم زمان و مكان (كوتاه شدن زمان و كوچك شدن مكان) و تبدیل جهان به یك‬
‫میدان واحد‬
‫• بك‬
‫– زندگی در جامعه ریسكی‪ ،‬مهار ریسكها مستلزم همكاری در سطح جهانی است‬

‫‪9‬‬
 ‫برخی از تعاریف جهانی شدن‬
‫• آلبرو‬
‫– دگرگونی گسترده در جهان‬

‫• امین‬
‫– جهانی شدن واقعیتی مثبت و پیشرفتی تاریخی است‪ ،‬باید ویژگیهای انسانی را به‬
‫آن داد و با مشاركت فعال در آن شرایط جهانی شدن را اصالح كرد‪.‬‬

‫• اسك‪G‬لیر‬
‫– عملكردهای فراملی توسط بازیگران غیردولتی در فراسوی مرزها در سه حوزه‬
‫اقتصادی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی‪-‬ایدئولوژیك‬

‫• مارتین خور‬
‫– جهانی شدن یعنی همان واژه قدیمی ”استعمار“‬

‫‪10‬‬
 ‫برخی از تعاریف جهانی شدن‬

‫• كاكس‬
‫– بین المللی شدن تولید‪ ،‬تقسیم كار جدید بین المللی‪ ،‬جنبش مهاجرت از‬
‫جنوب به شمال‪ ،‬فضای جدید رقابتی‬

‫‪11‬‬
 ‫فرایند جهانی شدن از سه دیدگاه نظری‬

‫• رئالیسم‪:‬‬
‫– جهانی شدن چیزی فراتر از نظام سیاسی بین المللی دولته‪G‬ا نیست‪.‬‬

‫• لیبرالیسم‪:‬‬
‫– جهانی شدن م‪G‬حصول نهایی یك روند بسیار طوالنی در سیاست جهانی‬
‫است كه بجز دولتها بازیگران دیگر نیز در آن حضور دارند‪.‬‬

‫• نظام جه‪G‬انی‪:‬‬
‫– جه‪G‬انی شدن آخرین مرحله در توسعه و تكوین سرم‪G‬ایه داری بین‬
‫المللی است‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫دیدگاه ها‬

‫• دیدگاه طرفداران منطق چند علیتی درباره عوامل موثر‬

‫بر جهانی شدن‪:‬‬
‫– گیدنز‪:‬‬
‫• سرمایه داری‪ ،‬نظام بین الدولی‪ ،‬صنعتی شدن‬
‫– اسك‪G‬لیر‪:‬‬
‫• عملكردهای فراملی در سه حوزه اقتصادی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی ‪-‬‬
‫ایدئولوژیك‬

‫‪13‬‬
 ‫دیدگاه ها‬
‫• دیدگاه طرفداران منطق تك علیتی درباره عوامل موثر‬
‫بر جهانی شدن‪:‬‬
‫– والرشتاین‪:‬‬
‫• عوامل اقتصادی‬
‫– روزنا‪:‬‬
‫• تكنولوژی‬
‫– گیلپین‪:‬‬
‫• سیاست قدرت‬

‫‪14‬‬
 ‫برخی از روندهای جهانی شدن‬

‫• افزایش مبادالت كاالیی‪-‬افزایش اعضای ‪ WTO‬به بیش از ‪140‬‬

‫كشور‬
‫• گسترش ‪ FDI‬با نرخ رشد سه برابر رشد صادرات و تولید‬
‫ناخالص داخلی جهان (‪ FDI‬به موتور توسعه تبدیل شده است)‬
‫• گسترش روزافزون مبادالت مالی در سطح جهان‬
‫– گردش پول در سطح بی سابقه‬
‫– میزان سهام و اورا‪G‬ق بهادار در یكی از بورسهای بزرگ جهان به‬
‫اندازه كل تولیدكره زم‪G‬ین است(متجاوزاز ‪ 30000‬میلیارد دالر)‬

‫• تحرك وسیع نیروی كار‬

‫‪15‬‬
 ‫برخی از روندهای جهانی شدن‬

‫• فروپاشی نظام سوسیالیسی ونظام دوقطبی و تغییر در تخصیص منابع‬

‫• رشد فعالیت‪ 70%( TNCs G‬تجارت جهانی و‪ %80‬گردش مالی در سطح‬
‫جهان و در عین حال رشد ‪)NGOs‬‬
‫• رشد سریع تكنولوژی و بویژه تك‪G‬نولوژی اطالعاتی و ارتباطی‪ ،‬پدیده ای‬
‫كامال” جدید با تاثیر شدید در تمام حوزه های اقتصادی سیاسی و فرهنگی‬
‫كه در كنترل هیچكس نیست‪.‬‬
‫• تغییرات ژرف در نظام م‪G‬فهومی‪ ،‬ادراكی‪ ،‬استراتژیك و ساختاری جه‪G‬ان‬
‫(م‪G‬نسوخ شدن مفاهیم گ‪G‬ذشته‪ ،‬ظهور یك نظام اندیشه جدید و یك نظام‬
‫هنجاری وادراك‪G‬ی جدید)‬

‫‪16‬‬
 ‫پیامدهای جهانی شدن در كشورهای در حال توسعه‬

‫• تغییر جهت سیاست های اقتصاد ملی و بین الم‪G‬للی به سوی اقتصاد بازار‬
‫طی دهه ‪ 70‬و ‪ 80‬و ك‪G‬اهش نقش دولت در اقتصاد‪ ،‬توسع‪G‬ه صادرات‪.‬‬
‫• كاهش اساسی در م‪G‬یزان تعرفه كشورها (هند ‪ 82‬به‪ ،30‬برزیل ‪ 25‬به‬
‫‪ ،12‬چین ‪ 43‬به ‪.)18‬‬
‫• تشویق روندمقررات زدایی از بازارهای م‪G‬الی دركشورهای درحال توسعه‬
‫ازسوی نهادهای بین المللی وتغییررژیم های مقرراتی در اكثر كشورها‪.‬‬
‫• گ‪G‬شایش كامل بازارهای مالی در كشورهایی مانند آرژانتین‪ ،‬م‪G‬كزیك‪ ،‬تایلند‬
‫و ‪...‬‬

‫‪17‬‬
 ‫پیامدهای جهانی شدن در كشورهای در حال توسعه‬

‫• حركت از اقتصاد سوسیالیستی به سوی نطام اقتصاد بازار (بلوك شرق‬

‫سابق)‬
‫• سقوط درآمد بیش از یك میلیارد نفر از مردم جهان‬
‫• وجود یك فرایند دیالكتیكی ‪ :‬افزایش فرصت ها برای كاستن از میزان فقر‬
‫مطلق به همراه افزایش دامنه نابرابری ها‬
‫• شكاف عمیق تر بین ثروتمندان و فقرا در جهان‬
‫• تقسیم كشورها به دو دسته برندگان و بازندگان در اثر یكپارچگی اقتصادی‬
‫• ارتباط بحران در كشورهای آسیای شرقی با جریان های كوتاه مدت سرمایه‬

‫‪18‬‬
 ‫منطقه گرایی‬

‫• سازمان های منطقه ای در یك قضاوت كلی دارای كارنامه‬

‫مثبتی در سطح جهان بوده اند‪:‬‬
‫– اتحادیه اروپا‬
‫– اك‪G‬و‬
‫– جی سی سی‬
‫– مركوسور‬

‫‪19‬‬
 ‫دمكراسی گرایی‬

‫• حكومت‪ ،‬زائیده موافقت یا رضایت حكومت شوندگان است‪.‬‬

‫• علیرغم تمامی ناكاستی های دمكراسی‪ ،‬همچنان این روش‬
‫بعنوان بهترین روش از میان مجموعه ای از بدترین راه حل‬
‫های اداره حكومت از جمله استبداد‪ ،‬هرج و مرج‪ ،‬وابستگی‬
‫و‪ ...‬شناخته شده است‪.‬‬
‫• تعداد كشورهایی كه در مسیر دمكراسی گام بر می دارند بیشتر‬
‫و بیشتر می شود‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫افول سكوالریسم (‪)1‬‬
‫• مشخصات جوامع جدید در دهه های گذشته عبار ت بود از‪:‬‬
‫– عصر بی ایمانی و اصالت دنیا‬
‫– بی اعتنایی به ارزش های اخالقی‬
‫– انتقال از پایه خانواده به پایه اصالت فرد‬
‫– قطع شدن پیوند های اقتصاد و اخالق‬
‫– از هم گسیختگی جوامع غربی‬
‫– تسخیرشدگی‬
‫– چالش های مدرن و پست مدرن‬
‫• هیچ انگاری‪ ،‬الادری مشربی‪ ،‬اگزیستانسیالیزم ملحدانه‪ ،‬ماركسیسم ماتریالیستی و تنزل دادن‬
‫همه عالم معنا و واقعیت های معنوی‪.‬‬
‫– شكاف بین نسل‪G‬ها‬
‫– افراط گری جنسی‬
‫– نفوذ رسانه های جمعی‬

‫‪21‬‬
 ‫افول سكوالریسم (‪)2‬‬
‫• عده ای بر این باورند كه جهانی شدن هیچگونه تضییق و تهدیدی جهت‬
‫دین زدایی نیست و حتی جهانی شدن دین را نیز در بازار جهانی اندیشه‬
‫قرار می دهد‪.‬‬
‫• از این رو فرصت برای دین پدید می آورد‪ .‬فرصت از این لحاظ كه دین‬
‫می تواند با تكیه بر تكنولوژی ارتباطات بر تعداد مخاطبان خود بیفزاید‪.‬‬
‫• برخی جه‪G‬انی سازی را قرین با رشد معنویت‪ ،‬اخالق‪ ،‬آئین ها و مذاهب‬
‫گوناگون دانسته اند‪.‬‬
‫• برخی دیگر جهانی سازی را هم‪G‬راه با هجوم به ارزشهای انسانی‪ ،‬اخالقی‬
‫و دینی می دانند‪.‬‬
‫• ولی بصورت كامال روشنی از سالهای آخر قبل از فروپاشی اتحاد‬
‫شوروی‪ ،‬گرایش به مذهب در جوامع م‪G‬ختلف مشاهده گ‪G‬ردیده است‪.‬‬
‫‪22‬‬
 ‫افول سكوالریسم (‪)3‬‬

‫• عالوه بر انقالب اسالمی ایران‪ ،‬نه‪G‬ضت همبستگی در له‪G‬ستان و پیوند آن‬

‫با كلیسای كاتولیك‪ ،‬الهیات رهایی بخش در آمریك‪G‬ای التین‪ ،‬گرایش مردم‬
‫مسلمان در آسیای مركزی‪ ،‬قفقاز و جمه‪G‬وری های مسلمان نشین روسیه به‬
‫اسالم‪ ،‬تحركات مسلم‪G‬انان چین و هویت جدید اسالمی نه‪G‬ضت فلسطین‬
‫نشانه های آشكاری از گرایش جوامع به مذهب است‪.‬‬
‫• در عین حال كه آمریكا در پی متهم ساختن اسالم بع‪G‬نوان منشاء تحركات‬
‫افراطی است‪ ،‬اما برخی از آمار نشان م‪G‬ی دهد كه در جوامع غربی شتاب‬
‫جوانان برای مسلم‪G‬ان شدن حتی پس از ‪ 11‬سپتامبر و تبلیغ‪G‬ات‪ G‬بی امان‬
‫رسانه ها علیه این دین‪ ،‬بیشتر شده است‪ .‬در برخی از جوامع نیز گرایش‬
‫به مذهب به اشك‪G‬ال م‪G‬ورد توجه قراردادن مجدد اخالق و ارتباط فرد با‬
‫غیب تجلی یافته است‪.‬‬
‫‪23‬‬
 ‫كتابشناسی‬
‫• رابرتسون‪ ،‬رونالد‪ ،‬جهانی شدن‪ ،‬تئوری های اجتماعی و فرهنگ جهانی‪ ،‬ترجمه كمال‬
‫پوالدی‪ ،‬تهران‪ :‬نشر ثالث‪1380 ،‬‬
‫• رجایی‪ ،‬فرهنگ‪ ،‬پدیده جهانی شدن‪ ،‬وضعیت بشری و تمدن اطالعاتی‪ ،‬ترجمه عبدالحسین‬
‫آذرنگ‪ ،‬تهران‪ :‬نشر آگاه‪.1380 ،‬‬
‫• واترز‪ ،‬مالكوم‪ ،‬جهانی شدن‪ ،‬ترجمه اسماعیل مردانی گیوی‪ ،‬سیواش مریدی‪ ،‬تهران‪:‬‬
‫سازمان مدیریت صنعتی‪1379 ،‬‬
‫• تهرانیان‪ ،‬مجید و دیگران‪ ،‬جهانی شدن‪ :‬چالش ها و ناامنی ها‪ ،‬ترجمه اصغر افتخاری‪،‬‬
‫تهران‪ :‬پژوهشكده مطالعات راهبردی‪1380 ،‬‬
‫• قوام‪ ،‬عبدالعلی‪ ،‬جهانی شدن و جهان سوم‪ ،‬تهران‪ :‬دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی‪،‬‬
‫‪1382‬‬
‫• كالرك‪ ،‬یان‪ ،‬جهانی شدن و نظریه روابط بین الملل‪ ،‬نرجمه فرامرز تقی لو‪ ،‬تهران‪ :‬دفتر‬
‫مطالعات سیاسی و بین المللی‪1382 ،‬‬

‫‪24‬‬
 ‫كتابشناسی‬

• Mozaffari, Mehdi (ed.), Globalization and Civilization,

London: Routledge, 2002.
• -Hirst, Paul & Graham Thompson; Globalization in
Question; Cambridge: Polity Press, 1996.
• -Ma Newman, Roxana, P. O, Meara, H. D. Mehlinger, &
M. Krain; Globalization and the Challenges of a New
Century; Indianapolis: Indiana University Press, 2000.
• Bhagwati Jagdish, “Anti-globalization: why?”; Journal of
Policy Modeling; 26(4), June 2004, Pages 439-463

25
‫از توجه شما متشکرم‬