TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG

Khoa KHXH&NV
Bộ môn Lý luận chính trị

CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC

Dành cho bậc đại học – không chuyên lý luận chính trị
Mã môn học: 306104

GV: ThS: Lê Thị Lan

Email: tg_lethilan@tdtu.edu.vn

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 1

 CHƯƠNG 3
CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ
THỜI KỲ QUÁ ĐỘ LÊN
CHỦ NGHĨA XÃ HỘI

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 2

 NỘI DUNG CHÍNH

1 CHỦ NGHĨA XÃ HỘI

2 THỜI KỲ QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI

3 CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ THỜI KỲ QUÁ ĐỘ

LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 3 3

 1. Chủ nghĩa xã hội
• Là phong trào thực tiễn, phong trào đấu tranh của nhân dân
lao động chống lại áp bức, bất công, chống các giai cấp
thống trị;
• Là trào lưu tư tưởng, lý luận phản ánh lý tưởng giải phóng
nhân dân lao động khỏi áp bức, bóc lột, bất công;
• Là một khoa học - Chủ nghĩa xã hội khoa học, khoa học về
sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân;
• Là một chế độ xã hội tốt đẹp, giai đoạn đầu của hình thái
kinh tế- xã hội cộng sản chủ nghĩa.

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 4

 1.CNXH–Sự ra đời, phát triển & đặc trưng cơ bản

1.1. CNXH – giai đoạn đầu của hình thái KT – XH cộng

sản chủ nghĩa

Lý luận của CN Mác – Lênin về “Quá trình lịch sử -

tự nhiên của sự phát triển các HT KT – XH đã chỉ rõ tính
tất yếu của sự ra đời của CNXH – giai đoạn đầu của HT
KT – XH Cộng sản chủ nghĩa

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 5

 QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN LỊCH SỬ-TỰ NHIÊN CỦA CÁC HÌNH THÁI KT-XH

Trình Xu
hướ HTKT – XH cộng sản chủ nghĩa
độ n
phá g
phát triể t
triển n HTKT – XH tư bản chủ nghĩa
các
KT- HT
KT
XH -XH
HTKT – XH phong kiến

HTKT – XH chiếm hữu nô lệ

HTKT –XH cộng sản nguyên thủy

Diễn biến theo thời gian

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 6 6
 ĐỊNH
QUYẾT
KIẾN TRÚC THƯỢNG TẦNG

TÁC ĐỘNG
(QUAN ĐIỂM CHÍNH TRỊ, ĐẠO ĐỨC,
PHÁP QUYỀN, TÔN GIÁO, NGHỆ
THUẬT … ĐẢNG PHÁI, ĐOÀN THỂ …)

QUAN HỆ SẢN XUẤT

LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT XH

7
03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 7
 1.CNXH–Sự ra đời, phát triển & đặc trưng cơ bản
1.1. CNXH – giai đoạn đầu của hình thái KT – XH cộng
sản chủ nghĩa

Hai giai đoạn PT của

HT KT – XH CSCN

Giai đoạn thấp Giai đoạn cao

(giai đoạn đầu) (giai đoạn sau)
Chủ nghĩa xã hội Chủ nghĩa cộng
(XH XHCN) sản (XH CSCN)

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 8

 1.2. Điều kiện ra đời chủ nghĩa xã hội

Điều kiện ra đời

CNXH

Điều kiện chính

Điều kiện kinh tế trị - xã hội

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 9

 Điều kiện kinh tế

“Giai cấp tư sản

trong quá trình
thống trị xã hội chưa
đầy một thế kỉ đã
tạo ra LLSX nhiều
hơn và đồ sộ hơn
LLSX của tất cả các
thế hệ trước gộp lại”

Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 10

 Điều kiện ra đời CNXH
Quan hệ sản
Lực lượng Điều
xuất mang
sản xuất có kiện
tính tư nhân
trình độ xã kinh
tư bản chủ
hội hóa cao tế
nghĩa

ĐK
chính
Giai cấp Giai cấp tư trị -
công nhân sản xã hội
11

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 11

 Hình thái kinh tế - xã hội

Sở hữu tư nhân
QH sở hữu
TLSX
QHSX QH t/c, ql
TBCN
QH pp

PTSX
G/c thống trị
TBCN Đấu
(gc TS) CM
tranh
Người G/c bị trị g/c XHCN
LLSX LĐ (g/c cn)
TBCN
TLSX

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 12

 CÁCH MẠNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
- Theo nghĩa hẹp: cách mạng XHCN
là một cuộc cách mạng chính trị,
được kết thúc bằng việc giai cấp công
nhân cùng với nhân dân lao động
giành được chính quyền, thiết lập
được nhà nước chuyên chính vô sản –
nhà nước của GCCN và quần chúng
nhân dân lao động.
Theo nghĩa rộng: Cách mạng XHCN bao
gồm cả hai thời kỳ: Thứ 1: Cách mạng về
chính trị với nội dung là thiết lập nhà
nước chuyên chính vô sản. Thứ 2: G/c cn
và nhân dân lao động sử dụng nhà nước
của mình để cải tạo XH cũ, xây dựng xã
hội mới về mọi mặt kinh tế, chính trị, văn
hoá, tư tưởng...

Cách mạng XHCN là cuộc cách mạng nhằm thay thế hình thái kinh
tế - xã hội TBCN lỗi thời bằng hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ
nghĩa, trong đó, giai cấp công nhân là giai cấp lãnh đạo

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 13

 Cách mạng vô sản (XHCN) thành công khi:

Cách mạng
vô sản

Giai cấp Đảng Cộng

công nhân sản

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 14

 Sự phát triển mang tính xã hội hóa ngày càng của LLSX

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 15

 Tính xã hội hóa của LLSX trong CNTB

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 16

 1.3. Các đặc trưng cơ bản của CNXH

Ba là, CNXH Bốn là, Năm là, Thứ sáu,

Một là, CNXH
Hai là, có nền kinh CNXH có nhà CNXH có nền CNXH bảo
giải phóng
CNXH là tế phát triển nước kiểu văn hóa phát đảm bình đẳng,
giai cấp, dân
cao dựa trên mới mang bản triển cao, kế đoàn kết giữa
tộc, XH, con xã hội do
lực lượng chất GCCN, thừa và phát các dân tộc &
người, tạo nhân
sản xuất hiện đại biểu cho huy những giá có quan hệ hữu
điều kiện để dân lao đại và chế độ lợi ích, quyền trị của văn hóa nghị, hợp tác
con người động làm công hữu về lực và ý chí dân tộc và tinh với nhân dân
phát triển toàn chủ tư liệu sản của nhân dân hoa văn nhân các nước trên
diện
xuất chủ yếu lao động. loại. thế giới.

Thể hiện sự khác Thể hiện

biệt về chất giữa Đặc trưng
thuộc
HTKT-XH CSCN về kinh tế
so với các HTKT- tính của
của CNXH
XH03/03/2023
trước đó CNXH 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 17
 2. Thời kì quá độ lên CNXH

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 18

 2.1. Quan niệm của CN Mác-Lênin về TKQĐ
- Theo Mác - Ăngghen
Hình thái KT-XH Hình thái KT-XH CSCN
TBCN Giai đoạn thấp (CNXH) Giai đoạn cao
(CNCS)

- Theo V.I. Lênin

Hình thái KT-XH CSCN
Hình thái KT-XH
TBCN Giai đoạn thấp(CNXH) Giai đoạn cao
(CNCS)

TKQĐ CNXH CNCS t

Những cơn đau đẻ kéo dài)
03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 19 19
306104-Chương 3
 Quan điểm của Lênin

Thời kì
Con Đối với những nước quá độ
lên
đường quá đã trải qua CNTB
CNXH
Con phát triển
đường độ trực là tất
quá độ tiếp yếu đối
với tất
lên Con cá các
CNXH đường quá Đối với những nước nước
chưa trải qua chế độ xây
độ gián TBCN phát triển dựng
tiếp CNXH

20

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 20

 (Hoà Chí Minh toaøn taäp, t.7 tr 247)

21

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 21

 22

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 22

 Lấy CN Mác – Lênin làm nền tảng
Điều
kiện Giữ vững vai trò lãnh đạo của
chủ Đảng
quan Thực hiện liên minh công - nông -
trí thức
Điều
kiện Thiết lập nhà nước XHCN

Điều Cần phải có sự

kiện giúp đỡ của những
khách nước đi trước
quan

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 23

23
 2.1. Quan niệm của chủ nghĩa Mác–Lênin về TKQĐ lên CNXH

Thời kì quá độ lên CNXH là thời kì tiến hành

cuộc cách mạng cải tạo toàn diện, triệt để XH
cũ, xây dựng cơ sở vật chất và nền tảng văn hóa
tinh thần cho XH mới – xã hội XHCN. Là thời
kì chuyển biến cách mạng lâu dài, khó khăn.

Thời kì quá độ lên CNXH: Bắt đầu từ khi giai cấp công nhân giành
được chính quyền nhà nước cho đến khi chủ nghĩa xã hội đã tạo ra
được những thành tựu trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 24
 2.2.Tính tất yếu, nội dung, đặc điểm của TKQĐ lên CNXH

2.2.1. Tính tất yếu của thời kỳ quá độ lên CNXH

1 CNTB & CNXH khác nhau về bản chất

2 CNXH được xây dựng trên nền sản xuất đại công nghiệp có trình độ cao

3 Các quan hệ xã hội của CNXH không tự phát nảy sinh trong lòng CNTB,
cần phải có thời gian nhất định để xây dựng.

4 Xây dựng CNXH là công việc mới mẻ, cần có thời gian để giai cấp công
nhân thực hiện nhiệm vụ này

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 25

 2.2.2. Những ĐĐ cơ bản của TKQĐ lên CNXH

Đặc Những nhân tố của xã hội

điểm mới và những nhân tố của
chung xã hội cũ tồn tại đan xen và
của đấu tranh với nhau trên tất
TKQĐ
cả các lĩnh vực của đời sống
lên
xã hội
CNXH

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 26

 2.2.3. Những đặc điểm cơ bản của TKQĐ lên CNXH

Tư tưởng- Xã
Chính
Kinh tế văn hóa
trị hội

GCCN nắm
Tồn tại nhiều và sử dụng
quyền lực Tồn tại Tồn tại
thành phần
nhà nước trấn nhiều tư nhiều giai
kinh tế, trong
áp GC tư sản, tưởng, văn cấp, tầng
đó có thành tiến hành xây hóa khác lớp xã hội
phần kinh tế dựng một xã nhau khác nhau.
đối lập hội không có
giai cấp

27

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 27

 3. CNXH và TKQĐ lên CNXH ở Việt Nam

3.1. Quá độ lên CNXH bỏ qua chế độ TBCN

3.2. Những đặc trưng của CNXH và phương hướng

xây dựng CNXH ở Việt Nam hiện nay

28

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 28

 3.1 Quá độ lên CNXH bỏ qua chế độ TBCN

3.1.1. Cơ sở KQ của thời kì quá độ lên CNXH ở VN

3.1.2. Đặc trưng, bản chất của thời kì quá độ lên CNXH ở
Việt Nam

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 29

 3.1.1. Cơ sở khách quan của thời kì quá độ lên CNXH ở Việt Nam

Vì sao sau thắng lợi của Cách

mạng tháng 8/1945, Việt Nam
phải thực hiện thời kì quá độ đi
lên CNXH “bỏ qua” giai đoạn
CNTB?

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 30

 Việt Nam thực hiện TKQĐ đi lên CNXH “bỏ
qua” chế độ TBCN

Cơ sở khách quan Điều kiện chủ quan

Phù hợp Xu thế Phản ánh

với quy phát triển quy luật G/c cn
Vai trò
Đáp
luật KQ của thời KQ của VN lớn ứng ý
lãnh
của lịch sử mạnh chí,
đại CMVN đạo, tổ
về cả nguyện
chức
số vọng
Dựa vào học của
lượng của
thuyết về Mâu C/s thuộc Tính Đảng
& chất nhân
HTKT-XH của thuẫn địa của td chất, CS VN
lượng dân VN
Mác giữa Pháp → mâu
LLSX & g/c, tầng thuẫn
QHSX ở lớp mới, trong XH
Việt đặc biệt là VN thay
Nam g/c cn đổi
31
03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 31
 Các thiết chế XH
(Đảng,Nhà nươc)
KTTT Các hình thái ý thức
XH (chính trị, pháp
luật)

QH sở hữu QHSX tàn dư Hình

QHSX QH t/c, ql CSHT QHSX Thống trị thái
kinh
QH pp QHSX mầm mống
tế -
xã
PTSX
hội

Người LĐ
LLSX
TLSX

32
32
03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 32
 Đặc điểm của cách mạng Việt Nam
• Cuối thế kỉ XIX, Việt Nam trở thành nước thuộc địa nửa
phong kiến → Nhu cầu giành tư do, độc lập cho nhân dân.
• Nguyễn Ái Quốc đã ra đi tìm đường cứu nước và đến với
CN Mác – Lênin → tìm ra con đường cứu nước giải phóng
dân tộc: Cách mạng vô sản
• Quá độ đi lên CNXH bỏ qua chế độ TBCN đáp ứng
nguyện vọng thiết tha của dân tộc, nhân dân.

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 33

 TÍNH QUY LUẬT CỦA VIỆC "BỎ QUA"
MỘT HAY VÀI HTKT-XH TRONG SỰ PHÁT TRIỂN

Xu hướng chung, cơ bản của toàn bộ lịch sử xã hội loài

người là phát triển tuần tự qua các HTKT-XH...

Tính đặc thù của sự phát triển bỏ qua một hay vài
HTKTXH: Do đặc điểm về lịch sử, về không gian, thời
gian có quốc gia phát triển bỏ qua một hay vài HTKT-XH

* Do quy luật phát triển không đều

* Do giao lưu hợp tác quốc tế...

34

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 34

 Bản chất Rút ngắn các giai đoạn, bước đi của
của sự phát triển nền văn minh loài người, cốt lõi là
rút ngắn sự tăng trưởng nhảy vọt của LLSX

 Tiến trình lịch sử - tự nhiên bao hàm cả phát triển

tuần tự và phát triển “bỏ qua”…

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 35

 3.1.2. Đặc trưng, bản chất của TKQĐ lên CNXH ở Việt Nam

Đặc trưng Bản chất:

• Từ một nước nông nghiệp lạc hậu tiến
thẳng lên CNXH “bỏ qua” giai đoạn
phát triển TBCN.
• Đất nước trải qua chiến tranh ác liệt, để
lại hậu quả nặng nề.
• Những tàn dư thực dân, phong kiến còn
nhiều.
• Các thế lực thù địch thường xuyên
chống phá công cuộc xây dựng CNXH
và nền độc lập của nhân dân ta.
• Cuộc cách mạng KH công nghệ hiện
đại cùng với xu thế quốc tế hóa đang
tạo ra thời cơ phát triển.
03/03/2023 306104_Chương 3 _306104-Chương
CNXH&TKQĐLCNXH
• Thứ nhất, quá độ lên CNXH bỏ qua chế độ tư
bản chủ nghĩa là con đường cách mạng tất yếu
khách quan, con đường xây dựng đất nước trong
thời kỳ quá độ lên CNXH ở nước ta.
• Thứ hai, quá độ lên CNXH bỏ qua chế độ tư bản
chủ nghĩa, tức là bỏ qua việc xác lập vị trí thống
trị của quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng
TBCN
• Thứ ba, quá độ lên CNXH bỏ qua chế độ tư bản
chủ nghĩa đòi hỏi phải tiếp thu, kế thừa những
thành tựu mà nhân loại đã đạt được dưới CNTB.
• Thứ tư, quá độ lên CNXH bỏ qua chế độ TBCN
là tạo ra sự biến đổi về chất của xã hội trên tất cả
các lĩnh vực, là sự nghiệp rất khó khăn, phức
tạp, lâu dài.
36
3 36
36
 Cách thức “bỏ qua” CNTB

Thảo
luận Bỏ qua vấn đề nào,
kế thừa những gì?

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 37

 Cách thức “bỏ qua” CNTB

Việc xác lập vị trí thống trị của quan hệ

Bỏ qua
sản xuất và kiến trúc thượng tầng TBCN

Thành tựu về khoa học và công nghệ

Tiếp Kinh nghiệm quản lý xã hội, quản lý kinh tế

thu, Kế Kinh nghiệm đào tạo, sử dụng, tổ chức, quản lý
thừa và phân phối cho người lao động
Kinh nghiệm tổ chức, quản lý, xây dựng nhà
nước pháp quyền 38

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 38

 Các thiết chế XH (Đảng
KTTT TS, Nhà nước TS
TBCN Các hình thái ý thức
XH (chính trị, pháp
Tư nhân
luật)
Hình
QH sở hữu QHSX tàn dư
thái
QHSX QH t/c, ql CSHT QHSX Thống trị kinh
TBCN
tế -
QH pp QHSX mầm mống
xã
PTSX hội
TBCN G/c thống trị
Đấu
tranh CM
g/c XH
LLSX Người LĐ G/c bị trị
TBCN
TLSX

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 39

39 39
 Là sinh viên của trường ĐH Tôn Đức
Thắng, anh/chị có trách nhiệm như thế nào
để góp phần xây dựng thành công CNXH ở
Việt Nam?

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 40

 Nhiệm vụ trọng tâm của thời kì quá độ

Bốn trụ cột phát triển

Một Hai Ba Bốn

Củng cố
Phát triển quốc phòng,
Phát triển
Xây dựng văn hóa, an ninh là
kinh tế -
Đảng là con người nhiệm vụ
xã hội là TRỌNG
THEN là NỀN
TRỌNG YẾU và
CHỐT TẢNG
TÂM THƯỜNG
tinh thần XUYÊN

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 41

41
 Hoàn thiện thể chế KTTT XHCN

3 khâu
đột phá Phát triển nguồn nhân lực CLC

Phát triển kết cấu hạ tầng đồng bộ

42

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 42

 3.2. Đặc trưng và phương hướng xây dựng CNXH ở VN hiện nay

3.2.1. Về đặc trưng bản chất của CNXH ở Việt Nam

1. Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
2. Do nhân dân làm chủ.
3. Nền KTPT cao: LLSX hiện đại & QHSX tiến bộ, phù hợp.
4. Nền văn hóa TT, ĐĐBSDT.
5. Con người có cuộc sống ấm no, TD, HP, có ĐKPTTD.
6. Các DT trong CĐVN BĐ, ĐK, tôn trọng & GNCPT.
7. Nhà nước PQXHCN của ND, do ND, vì ND do ĐCSLĐ.
8. Quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước trên TG.

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 43

 3.2.2. Phương hướng xây dựng CNXH ở VN hiện nay
Đẩy mạnh Xây dựng Thực hiện xây
Bảo Xây dựng
công Phát nền văn
đảm
đường lối
nền dân
dựng
nghiệp triển hoá tiên đối ngoại Nhà
tiến, đậm vững chủ xã hội
hoá, hiện nền độc lập, nước Xây
đà bản sắc chắc chủ nghĩa,
kinh tế tự chủ, pháp dựng
đại hoá đất dân tộc; quốc thực hiện
hoà bình, quyền
nước gắn thị xây dựng phòng đại đoàn Đảng
hữu nghị, XHCN
với phát trường con người, và an kết toàn trong
nâng cao
hợp tác và của
triển kinh định ninh dân tộc, sạch,
đời sống phát triển; nhân
tế tri thức, hướng quốc tăng cường vững
nhân dân, chủ động dân, do
bảo vệ tài xã hội gia, và mở rộng mạnh
thực hiện và tích nhân
nguyên, chủ trật tự, mặt trận
tiến bộ và cực hội dân, vì
môi an toàn dân tộc
nghĩa công bằng nhập quốc nhân
trường xã hội xã hội thống nhất
tế dân

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 44

 HẾT CHƯƠNG 3
CHÚC CÁC EM HỌC TỐT !

03/03/2023 306104_Chương 3 _ CNXH&TKQĐLCNXH 45