Chương III. CHU NGHIA DUY VAT LICH SU

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật
1/16/2024 1
lịch sử
I. HỌC THUYẾT HÌNH THÁI KINH TẾ - XÃ HỘI
II. GIAI CẤP VÀ DÂN TỘC
III.NHÀ NƯỚC VÀ CÁCH MẠNG
IV.Ý THỨC XÃ HỘI
V. TRIẾT HỌC VỀ CON NGƯỜI

1/16/2024 2
lịch sử
KHÁI QUÁT PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN
DUY VẬT BIỆN CHỨNG VỀ XÃ HỘI
* Tiền đề nghiên cứu triết học của C.Mác và Ph.Ăngghen

là xuất phát từ con người hiện thực, sống, hoạt động thực tiễn
* Động lực thúc đẩy con người hoạt động trong tiến trình lịch sử
là nhu cầu và lợi ích mà trước hết là nhu cầu vật chất
* Lôgic lý luận của C.Mác và Ph.Ăngghen là đưa thực tiễn

vào triết học, có quan niệm đúng đắn về thực tiễn
và vai trò của thực tiễn đối với đời sống xã hội
* Từ đó, lần đầu tiên trong lịch sử tư tưởng triết học,

chủ nghĩa duy vật lịch sử đã chỉ ra những quy luật,
những động lực phát triển xã hội.
306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật 3
1/16/2024 3
lịch sử
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội
1 SXVC là cơ sở của sự tồn tại và phát triển XH
2 Biện chứng giữa LLSX và quan hệ sản xuất
3 Biện chứng giữa CSHT và KTTT của XH
4 Sự phát triển của các HTKT – XH là quá trình

lịch sử tự nhiên

1/16/2024 4
lịch sử
1. SXVC là cơ sở của sự tồn tại và phát triển của x
SX là một loại hình hoạt động đặc trưng

của con người và XH loài người, bao gồm:
Sản xuất vật chất
Sản xuất Sản xuất tinh thần
xã hội
Sản xuất con người

1/16/2024 5
lịch sử
Sản xuất vật
chất
Sản xuất Sản xuất tinh

xã hội thần
Sản xuất con

người

1/16/2024 6
lịch sử
Sản xuất vật chất là quá trình con
người sử dụng công cụ lao động tác
động vào tự nhiên, cải biến các dạng
vật chất của giới tự nhiên nhằm tạo ra
của cải vật chất thoả mãn nhu cầu tồn
tại và phát triển của con người.

1/16/2024 7
lịch sử
Sản xuất vật chất:
SẢN PHẨM
GIỚI TỰ NHIÊN Cải biến

1/16/2024 8
lịch sử
VAI TRÒ CỦA SẢN XUẤT VẬT CHẤT
Cơ sở của sự tồn tại

và phát triển xã hội
loài người
Trực tiếp Là điều

Tiền đề
tạo ra tư kiện chủ
của mọi
liệu yếu
hoạt động
sinh hoạt sáng tạo ra
lịch sử của
của con con người
con nguời
người xã hội
1/16/2024 9
lịch sử
2. Biện chứng giữa lực lượng sản
xuất và quan hệ sản xuất
PHƯƠNG THỨC SẢN XUẤT
KHÁI NIỆM KẾT CẤU

Là cách thức con người thực Sự thống nhất giữa lực
hiện quá trình sản xuất vật lượng sản xuất với một
chất ở những giai đoạn lịch sử trình độ nhất định và quan
nhất định của xa hội loài người hệ sản xuất tương ứng

1/16/2024 10
lịch sử
PHƯƠNG THỨC SẢN
XUẤT
LỰC LƯỢNG QUAN HỆ

SẢN XUẤT SẢN XUẤT
NGƯỜI – NGƯỜI
NGƯỜI – TỰ NHIÊN
1/16/2024 306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật 11

lịch sử
Đối tượng LĐ
CCLĐ
L TLSX
L TL lao động
KCHT
S
X Người LĐ TLPT
P
T
S NGƯỜI – NGƯỜI ĐỐI VỚI SỞ HỮU TLSX
Q
X H
NGƯỜI – NGƯỜI ĐỐI VỚI TỔ CHỨC SX
S
X NGƯỜI – NGƯỜI ĐỐI VỚI PHÂN PHỐI SP

1/16/2024 12
lịch sử
a. Khái niệm LLSX & QHSX
* LLSX: là toàn bộ những năng lực sản xuất của
một XH nhất định, ở 1 thời kì nhất định.
Người
LĐ
Đối
LLSX tượng LĐ CCLĐ
TLSX
Kết cấu
TLLĐ HT
Tư liệu
1/16/2024
lịch sử phụ trợ
13
Là chủ thể của quá trình sản xuất,
Người không có người lao động không có
lao động quá trình sản xuất
giữ vai
trò Quyết định năng suất lao động,
quyết giá trị sản phẩm.
định
trong Là người chế tạo, sử dụng, cải tiến,
LLSX hoàn thiện CCLĐ làm cho LLSX ngày
càng phát triển

1/16/2024 14
lịch sử
Đối tượng
lao động
Tư liệu
sản xuất
Tư liệu lao
động

1/16/2024 15
lịch sử
❖ Đối tượng LĐ: là bộ phận của giới TN mà lao
động của con người tác động vào làm thay đổi hình
thái của nó cho phù hợp với mục đích của con người.
Những thứ có sẵn

trong tự nhiên
Nguyên vật liệu

1/16/2024 16
lịch sử
❖ Tư liệu lao động:
Công cụ lao động

Tư liệu
lao động Kết cấu hạ tầng
Tư liệu phụ trợ

1/16/2024 17
lịch sử
❖ CCLĐ: là vật nối
giữa người LĐ và đối
tượng LĐ.
✓ Trình độ CCLĐ thể hiện trình độ của LLSX và khả năng
khai thác TN của con người.
✓CCLĐ là yếu tố động nhất trong LLSX.
✓ CCLĐ quyết định trực tiếp đến năng suất LĐ
✓ CCLĐ tiêu chí để phân biệt các thời đại KT khác nhau.
“Cái cối xay quay bằng tay đưa lại XH có lãnh chúa,
cái cối xay chạy bằng hơi nước đưa lại XH có nhà tư
1/16/2024
bản công nghiệp.
18
lịch sử
• Kết cấu hạ tầng: gồm hệ thống đường giao
thông, sân bay, bến bãi, nhà xưởng, điện, nước,
thủy lợi, bưu điện, v.v.,
• Tư liệu phụ trợ là những sản phẩm có vai trò hỗ

trợ cho việc sản xuất các thành phẩm chính: những
linh kiện, phụ liệu, phụ tùng, sản phẩm bao bì,
nguyên liệu để sơn, nhuộm, v.v.,

1/16/2024 19
lịch sử
Tham gia vào hầu hết các yếu tố
của LLSX
Tham gia quá trình SX

Khoa →PP→trao đổi…
học
Rút ngắn khoảng cách giữa phát
minh, sáng chế và ứng dụng
Giúp tăng năng suất lao động,

giải phóng lao động cơ bắp…
1/16/2024 20
lịch sử
* QHSX: là một trong hai mặt của PTSX,
biểu hiện mqh giữa người với người trong
quá trình SX, phân phối, trao đổi, tiêu dùng.
QUAN HỆ SỞ HỮU ĐỐI VỚI TLSX
QHSX QUAN HỆ T/C, QUẢN LÝ QUÁ TRÌNH SX
QUAN HỆ PHÂN PHỐI SẢN PHẨM

1/16/2024 21
lịch sử
Đối tượng LĐ
CCLĐ
L TLSX
L TL lao động
HTBC
S
X Người LĐ KCHT
P
T
S NGƯỜI – NGƯỜI ĐỐI VỚI SỞ HỮU TLSX
Q
X H
NGƯỜI – NGƯỜI ĐỐI VỚI TỔ CHỨC SX
S
X NGƯỜI – NGƯỜI ĐỐI VỚI PHÂN PHỐI SP

1/16/2024 22
lịch sử
TRÌNH ĐỘ LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT
- Tính chất của LLSX: là tính cá nhân hay tính XH trong

việc sử dụng TLLĐ để tạo ra sản phẩm

1/16/2024 23
lịch sử
TÍNH CHẤT VÀ TRÌNH ĐỘ LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT
Trình độ của công cụ lao động

TRÌNH ĐỘ
CỦA LỰC LƯỢNG
Trình độ tổ chức lao động xã hội
SẢN XUẤT
Trình độ ứng dụng khoa học vào sản xuất
Trình độ kinh nghiệm, kỹ năng người lao động

Trình độ phân công lao động xã hội

1/16/2024 24
lịch sử
2.2.QUY LUẬT QUAN HỆ SẢN XUẤT PHÙ HỢP VỚI
TRÌNH ĐỘ PHÁT TRIỂN CỦA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT
VỊ TRÍ
LÀ QUY LUẬT CƠ BẢN NHẤT CỦA SỰ VẬN ĐỘNG VÀ PHÁT
TRIỂN LỊCH SỬ XÃ HỘI
Nội dung
Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là hai mặt của
một phương thức sản xuất, tác động biện chứng,
trong đó lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản
xuất, quan hệ sản xuất tác động trở lại to lớn đối với
lực lượng sản xuất

1/16/2024 26
lịch sử
- LLSX quyết định QHSX:
 Trình độ của LLSX như thế nào thì nó đòi hỏi
QHSX phải phù hợp tương ứng.
+ Tương ứng với thực trạng phát triển nhất định của
LLSX, đòi hỏi tất yếu phải có QHSX phù hợp với thực
trạng đó trên cả 3 phương diện.
+ Trong phạm vi tương đối ổn định của 1 XH, LLSX luôn

giữa cho QHSX ở trong trạng thái phù hợp với nó.

1/16/2024 27
lịch sử
 Khi LLSX thay đổi thì QHSX cũng phải
thay đổi cho phù hợp.
LA QA
LA -> B QA -> B

1/16/2024 28
lịch sử
- QHSX tác động trở lại LLSX:
•QHSX quy định mục đích, khuynh hướng phát triển
của LLSX.
•QHSX tác động LLSX theo 2 hướng:
 Nếu QHSX phù hợp với trình độ của LLSX thì nó thúc
đẩy LLSX phát triển.
 Nếu QHSX không phù hợp với trình độ của LLSX thì nó
kìm hãm, thậm chí phá vỡ LLSX.

1/16/2024 29
lịch sử
✓Có hai khả năng QHSX không phù
hợp với trình độ phát triển của LLSX:
- QHSX lạc hậu hơn trình độ phát triển của LLSX.
- QHSX “tiên tiến” hơn một cách giả tạo so với

trình độ phát triển của LLSX.

1/16/2024 30
lịch sử
QHSX … QHSX QHSX …
A A B
LLSX LLSX LLSX

A mới B
Sơ đồ: Quy luật QHSX phù hợp với trình độ

phát triển của LLSX
1/16/2024 31
lịch sử
Trong hoạt động SX phải luôn bảo
đảm cho QHSX phù hợp với trình độ
phát triển của LLSX, thúc đẩy LLSX
phát triển
Ý nghĩa
phương Vì LLSX quyết định QHSX nên
trong hoạt động thực tiễn trước hết
pháp phải tập trung phát triển LLSX
luận
Vì QHSX tác động trở lại QHSX nên
cần tạo ĐK để QHSX tác động theo
chiều tích cực

1/16/2024 32
lịch sử
Phương thức sản
xuất XHCN dần
dần loại trừ đối
kháng xã hội
Đặc điểm Không diễn ra

Sự phù hợp... "tự động", đòi
đòi hỏi tất yếu
tác động hỏi trình độ tự
thiết lập chế độ của quy giác cao trong
công hữu luật dưới nhận thức và
TLSX CNXH vận dụng quy
luật
Quan hệ biện
chứnggiữa LLSX và
QHSXcó thể bị "biến
dạng" do nguồn gốc
chủ quan
1/16/2024 33
lịch sử
3 BIỆN CHỨNG CỦA CƠ SỞ HẠ
TẦNG VÀ KIẾN TRÚC THƯỢNG TẦNG
. Khái niệm cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng
a. Khái niệm cơ sở hạ tầng:
Là toàn bộ những quan hệ sản xuất hợp thành cơ
cấu kinh tế của một xã hội nhất định.

1/16/2024 34
lịch sử
Kết cấu cơ sở hạ tầng
QHSX QHSX QHSX

tàn dư thống trị mầm mống
CHNL PHONG KIẾN TBCN

1/16/2024 35
lịch sử
*Phân biệt khái niệm Cơ sở hạ tầng &
Kết cấu hạ tầng:
- Kết cấu hạ tầng: điện, đường, trường, trạm công

ty, xí nghiệp, nhà xưởng, bưu điện... Đây là yếu tố
của LLSX.

1/16/2024 36
lịch sử
b. Khái niệm kiến trúc thượng tầng
•Là toàn bộ những quan điểm chính trị, pháp
quyền, tôn giáo, triết học, đạo đức, nghệ thuật…)
cùng với những thiết chế xã hội tương ứng (đảng
phái, nhà nước, giáo hội, các đoàn thể xã hội, …)
được hình thành trên cơ sở hạ tầng nhất định.
Kết cấu Các tư tưởng xã hội

kiến trúc
thượng
Các thiết chế tương ứng
tầng
1/16/2024 37
lịch sử
Các thiết chế XH
(Đảng,Nhà nươc)
KTTT
Các hình thái ý thức XH
(chính trị, pháp luật)
QH sở hữu QHSX tàn dư
QHSX QH t/c, ql CSHT QHSX Thống trị
QH pp QHSX mầm mống
PTSX
Cơ cấu
kinh tế
Người LĐ
LLSX
TLSX
38
38
1/16/2024 38
lịch sử
•Đặc trưng của KTTT:
- Trong KTTT, mỗi yếu tố của nó đều có đặc điểm riêng, có
quy luật vận động riêng, nhưng chúng có mqh tác động qua
lại lẫn nhau và được hình thành trên 1 CSHT nhất định.
- Trong KTTT, yếu tố chính trị, pháp luật cùng thiết chế
tương ứng là đảng phái,nhà nước có quan hệ trực tiếp với
CSHT. Các yếu tố còn lại chỉ có quan hệ gián tiếp với
CSHT.
- Trong XH có giai cấp, KTTT mang tính giai cấp. Trong
đó, nhà nước có vai trò đặc biệt quan trọng. Nó tiêu biểu
cho chế độ chính trị của 1 XH nhất định. Thông qua nhà
nước, giai cấp thống trị đã áp đặt tư tưởng cho toàn XH,
củng cố địa vị, QHSX sinh ra nó.
1/16/2024 39
lịch sử
c. Quan hệ biện chứng giữa cơ
sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng:
Vai trò quyết định của cơ sở hạ tầng

đối với kiến trúc thượng tầng
Từ quan hệ vật chất
Vì sao quyết định quan hệ tinh thần
quyết định
Từ tính tất yếu kinh tế xét đến cùng

quyết định tính tất yếu chính trị - XH

1/16/2024 40
lịch sử
Cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng t
➢ CSHT như thế nào thì sẽ sinh ra 1 KTTT tương
ứng với nó.
➢ Những biến đổi căn bản trong CSHT sẽ dẫn đến
những biến đổi căn bản trong KTTT.
- Quá trình này diễn ra không chỉ trong giai đoạn thay đổi từ
chế độ xã hội này sang chế độ xã hội khác mà còn diễn ra
ngay trong bản thân 1 xã hội cụ thể.
- Sự thay đổi CSHT dẫn đến làm thay đổi KTTT diễn ra rất
phức tạp.

1/16/2024 41
lịch sử
➢ Tính chất mâu thuẫn trong CSHT được
phản ánh thành mâu thuẫn trong hệ thống
KTTT.
➢ Giai cấp nắm quyền sở hữu tư liệu sản

xuất đồng thời là giai cấp nắm quyền lực
nhà nước.

1/16/2024 42
lịch sử
➢ Tính chất mâu thuẫn trong CSHT được phản
ánh thành mâu thuẫn trong hệ thống KTTT.
➢ Giai cấp nắm quyền sở hữu tư liệu sản xuất đồng thời là
giai cấp nắm quyền lực nhà nước.
1/16/2024 43
lịch sử
Kiến trúc thượng tầng tác động
trở lại cơ sở hạ tầng:
➢ Chức năng XH của KTTT là bảo vệ, củng cố,
duy trì, phát triển CSHT sinh ra nó, đấu tranh
chống lại mọi nguy cơ làm suy yếu hoặc phá hoại
CSHT đó.

1/16/2024 44
lịch sử
Sự tác động trở lại của kiến trúc thượng
tầng đối với cơ sở hạ tầng
Tác động theo hai chiều: nếu cùng chiều với quy luật kinh tế
thì thúc đẩy xã hội phát triển, hoặc nguợc lại
Kiến trúc thượng tầng chính trị có vai trò lớn nhất do phản
ánh trực tiếp CSHT, là biểu hiện tập trung của kinh tế

1/16/2024 45
lịch sử
ĐẶC
Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng
ĐIỂM tầng không hình thành tự phát
TÁC
ĐỘNG
CỦA
QUY
CSHT và KTTT XHCN dần dần
LUẬT loại trừ đối kháng xã hội
DƯỚI
CHỦ
NGHĨA
XÃ HỘI Trong TKQĐ lên CNXH, việc xây
dựng CSHT và KTTT XHCN phải
được tiến hành từng bước với
những hình thức, quy mô thích hợp

1/16/2024 46
lịch sử
Giải quyết mối quan hệ giữa kinh tế
và chính trị
Ý nghĩa
Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt
trong Nam, Đảng ta đã rất quan tâm đến nhận
Đời sống thức và vận dụng quy luật này
xã hội
Đổi mới toàn diện cả kinh tế và chính trị
Giải quyết tốt mối quan hệ giữa đổi mới
- ổn định - phát triển

1/16/2024 47
lịch sử
Thấy được vai trò quyết định của
CSHT đối với KTTT, muốn XH phát
triển cần tập trung phát triển kinh tế
Ý nghĩa
phương Thấy được vai trò của KTTT đối với
pháp CSHT
luận
Do CSHT quyết định KTTT nên khi
giải quyết các vấn đề XH cần xuất
phát từ cơ sở kinh tế

1/16/2024 48
lịch sử
4. Sự phát triển của các hình thái kinh tế -
xã hội là một quá trình lịch sử - tự nhiên
4.2. Tiến trình lịch sử

4.1. Phạm trù
- tự nhiên
hình thái kinh tế - xã hội
của xã hội loài người
4.3. Giá trị khoa học bền vững

và ý nghĩa cách mạng
1/16/2024 49
lịch sử
PHÁT TRIỂN CÁC HÌNH THÁI KINH TẾ - XÃ H
QUÁ TRÌNH LỊCH SỬ TỰ NHIÊN:
1. Khái niệm, cấu trúc hình thái kinh tế - xã hội:
Hình thái kinh tế -xã hội là một phạm trù cơ bản
của chủ nghĩa duy vật lịch sử, dùng để chỉ XH
trong từng giai đoạn lịch sử nhất định, với một kiểu
QHSX đặc trưng cho XH đó, phù hợp với một trình
độ nhất định của LLSX và với một KTTT tương
ứng được xây dựng trên những QHSX ấy.

1/16/2024 50
lịch sử
*Cấu trúc của Hình thái kinh tế - xã hội
MỖI HÌNH THÁI KT – XH BAO GỒM:

 LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT.
 QUAN HỆ SẢN XUẤT.
 KIẾN TRÚC THƯỢNG TẦNG.

1/16/2024 51
lịch sử
HÌNH THÁI KINH TẾ - XÃ HỘI
"TÔI COI SỰ PHÁT TRIỂ
ĐỊNH
QUYẾT
CÁC HÌNH THÁI KT - XH

KIẾN TRÚC THƯỢNG TẦNG
QUÁ TRÌNH LỊCH SỬ - TỰ
TÁC ĐỘNG
(QUAN ĐIỂM CHÍNH TRỊ, ĐẠO ĐỨC,
PHÁP QUYỀN, TÔN GIÁO, NGHỆ
C. MÁC
THUẬT … ĐẢNG PHÁI, ĐOÀN THỂ …)
QUAN HỆ SẢN XUẤT
LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT XH

1/16/2024 52
lịch sử
KTTT
PTSX
Người LĐ
LLSX
TLSX
1/16/2024
Hình 306102-Chương
thái kinh3-Chủ tếnghĩa
- xã hội
duy vật
Chương 3-Chủ nghĩa duy vật lịch sử 53
53
53
lịch sử
Quan hệ giữa các yếu
tố và cơ chế vận hành
của các HTKT - XH
Sự vận động phát triển của

Ba yếu tố tác động xa hội bắt đầu từ sự phát
biện chứng, hình triển của LLSX… là sự nối
thành sự vận động tiếp nhau từ thấp đến cao
tổng hợp của hai quy của các HTKTXH: CSNT
luật cơ bản → CHNL → Phong kiến
→ TBCN → XHCN

1/16/2024 54
lịch sử
b. Tiến trình lịch sử-tự nhiên của
Xã hội loài người
C. Mác: “Sự phát triển của những hình thái kinh
tế - xã hội là một quá trình lịch sử - tự nhiên”.
✓ Thứ nhất, sự vận động và phát triển của XH không theo

ý chủ quan của con người mà tuân theo các quy luật khách
quan.

1/16/2024 55
lịch sử
✓ Thứ hai, mọi sự vận động và phát triển của XH,
suy đến cùng đều có nguyên nhân trực tiếp hay
gián tiếp từ sự thay đổi của lực lượng sản xuất.
✓ Thứ ba, dưới sự tác động của quy luật khách

quan, làm cho các HTKT – XH hình thành, phát
triển, thay thế nhau từ thấp đến cao.

1/16/2024 56
lịch sử
KTTT
PTSX
Người LĐ
LLSX
TLSX
1/16/2024
Hình306102-Chương
thái kinh 3-Chủ - xãduyhội
t nghĩa vật
Chương 3-Chủ nghĩa duy vật lịch sử 57
57
57
lịch sử
QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN LỊCH SỬ-TỰ NHIÊN CỦA CÁC HÌNH
THÁI KT-XH
Trình
độ HTKT – XH cộng sản chủ nghĩa
phát
triển HTKT – XH tư bản chủ nghĩa
KT-
XH HTKT – XH phong kiến
HTKT – XH Chiếm hữu nô lệ
HTKT –XH Cộng sản nguyên thủy
Diễn biến theo thời gian 58

1/16/2024 58
lịch sử
TÍNH QUY LUẬT CỦA VIỆC "BỎ QUA"
MỘT HAY VÀI HTKTXH TRONG SỰ PHÁT TRIỂN
Xu hướng chung, cơ bản của toàn bộ lịch sử xã hội loài

người là phát triển tuần tự qua các HTKTXH...
Tính đặc thù của sự phát triển bỏ qua một hay vài
HTKTXH: Do đặc điểm về lịch sử, về không gian,
thời gian có quốc gia phát triển bỏ qua một hay vài
HTKTXH
* Do quy luật phát triển không đều
* Do giao lưu hợp tác quốc
tế...
1/16/2024 59
lịch sử
Bản chất Rút ngắn các giai đoạn, bước đi của
của sự phát triển nền văn minh loài người, cốt lõi là
rút ngắn sự tăng trưởng nhảy vọt của LLSX
→ Tiến trình lịch sử - tự nhiên bao hàm cả phát triển

tuần tự và phát triển “bỏ qua”…

1/16/2024 60
lịch sử
Điều kiện bỏ qua HTKT - XH:
❖ Khách quan:
• HTKT – XH đã lỗi thời, trên TG đã xuất hiện HTKT –
XH tiến bộ hơn.
• Phải có sự giúp đỡ, hợp tác quốc tế.
❖ Chủ quan:
• Căn cứ vào ĐK, hoàn cảnh của đất nước…
• Căn cứ vào tài lãnh đạo, tổ chức quản lý
• Căn cứ vào ý chí, nguyện vọng, sự tham gia của QCND.

1/16/2024 61
lịch sử
c. Giá trị khoa học bền vững và ý nghĩa cách mạ
của lý luận hình thái kinh tế - xã hội:
* Đem lại một cuộc cách mạng trong quan niệm
về lịch sử xã hội
* Phương pháp luận trong hoạt động nhận thức và cải
tạo xã hội
* Cơ sở khoa học quán triệt quan điểm

của Đảng ta về con đường đi lên CNXH của nước ta
*Cơ sở khoa học trong đấu tranh tư tuởng, lý luận
(Francis Fukuyama; Samuel Huntington; AlvinToffler)
1/16/2024 62
lịch sử
II. GIAI CẤP VÀ DÂN TỘC
1. Giai cấp và đấu tranh giai cấp
a.Giai cấp
“Người ta gọi là g/c, những tập đoàn to lớn gồm những
người khác nhau về địa vị của họ trong 1 hệ thống sản xuất
XH nhất định trong lịch sử, khác nhau về quan hệ của họ
(thường thì những quan hệ này được pháp luật quy định và
thừa nhận) đối với những TLSX, về vai trò của họ trong tổ
chức lao động XH, và như vậy là khác nhau về cách thức
hưởng thụ và về phần của cải XH ít hoặc nhiều mà họ
được hưởng. G/c là những tập đoàn người mà tập đoàn này
có thể chiếm đoạt lao động của tập đoàn khác, do chỗ họ
địa vị khác nhau trong
có1/16/2024 1 chế
306102-Chương độ
3-Chủ KT
nghĩa XH”.
duy vật
63
lịch sử
KHÁC NHAU VỀ ĐỊA VỊ TRONG MỘT
HỆ THỐNG SẢN XUẤT
KHÁC NHAU VỀ QUAN HỆ

ĐỐI VỚI TLSX
ĐẶC
TRƯNG
GIAI CẤP
KHÁC NHAU VỀ VAI TRÒ
TRONG QUẢN LÝ & TỔ
CHỨC SX
KHÁC NHAU VỀ PHƯƠNG THỨC &

QUY MÔ THU NHẬP SẢN PHẨM

1/16/2024 64
lịch sử
•Phân biệt khái niệm “giai cấp” với “tầng lớp
XH”
Chỉ sự phân tầng, phân nhóm giữa
những con người trong 1 g/c theo
địa vị & sự khác biệt của họ trong
Tầng g/c đó
lớp
xã Chỉ những người, những lực lượng
hội XH tồn tại trong nhiều PTSX, hoặc
chưa thuộc PTSX nào, hoặc không
do 1 PTSX nào sinh ra

1/16/2024 65
lịch sử
b. Nguồn gốc giai cấp:
Mác chỉ ra rằng: “sự tồn tại của các giai cấp chỉ gắn
với những giai đoạn phát triển lịch sử nhất định của
sản xuất”.
- CCLĐ bằng kim
loại ra đời
- Năng suất LĐ Chế
LLSX
tăng độ Giai
phát
- Phân công LĐXH tư cấp
triển
hình thành hữu
- Của cải dư thừa
xuất hiện
1/16/2024 66
lịch sử
Nguyên Sự phát triển của lực lượng
nhân sản xuất → dư thừa của cải
sâu xa → chế độ tư hữu
Nguồn
gốc
giai Nguyên
cấp nhân Sự xuất hiện của chế độ
trực sở hữu về TLSX
tiếp

1/16/2024 67
lịch sử
CCLĐ Xuất hiện Xuất
Sản phẩm
bằng Kim chế độ tư hiện giai
dư thừa
loại ra đời hữu cấp
Giai cấp
Chức năng
Xã hội Nhà g/c thống
Kiểu nhà nước trị
Chủ nô nước
Phong kiến g/c bị trị
Đấu
Tư sản tranh g/c
Vô sản
CMXH
1/16/2024 Hình 306102-Chương

thái kinh tế - xã hội
3-Chủ nghĩa duy vật
lịch sử
68
G/c cơ G/c gắn liền với PTSX
bản thống trị
Kết
G/c G/c gắn liền với PTSX
cấu không tàn dư và PTSX mầm
giai cơ bản mống
cấp
Là sản phẩm của chính
Tầng lớp PTSX đang thống trị, là
trung kết quả của quá trình phân
gian hóa XH không ngừng
diễn ra trong XH
1/16/2024 69
lịch sử
b. Đấu tranh giai cấp
Đấu tranh giai cấp là tất yếu do sự

đối lập về lợi ích căn bản không thể
điều hòa được giữa các giai cấp
Tính tất
yếu và
thực chất Đấu tranh giai cấp là cuộc đấu tranh
của đấu của các tập đoàn người to lớn có lợi
tranh giai ích căn bản đối lập nhau trong một
cấp PTSX xã hội nhất định.
Thực chất là cuộc đấu tranh của quần

chúng lao động bị áp bức, bóc lột
chống lại giai cấp áp bức, bóc lột nhằm
lật đổ ách thống trị của chúng
1/16/2024 70
lịch sử
Giai
cấp áp
bức
bóc lột
Đấu
tranh Đấu
giai tranh
cấp
Giai
cấp bị
áp bức
bóc lột
1/16/2024 71
lịch sử
Nguyên G/c
G/c tiến
nhân thống trị
bộ CM
trực tiếp bóc lột
Nguyên
nhân
đấu
tranh
giai cấp Nguyên LLSX QHSX
nhân phát lỗi thời
sâu xa triển

1/16/2024 72
lịch sử
•Trong thực tế lịch sử, cuộc đấu tranh giai
cấp có thể được biểu hiện dưới nhiều hình
thức khác nhau: đấu tranh kinh tế, tư tưởng,
chính trị, đấu tranh dân tộc, tôn giáo, văn
hóa…
=> Sự ra đời và tồn tại của nhà nước là

kết quả của cuộc đấu tranh giai cấp trong
xã hội có đối kháng giai cấp.

1/16/2024 73
lịch sử
Là một trong những động lực phát
Vai triển quan trọng trong các XH có g/c
trò
của Góp phần xoá bỏ các thế lực phản động,
đấu lạc hậu, đồng thời cải tạo cả bản thân g/c
tranh cách mạng và quần chúng lao động
giai
cấp Không chỉ là đòn bẩy của lịch sử trong
thời kỳ cách mạng, mà còn là động lực
phát triển các mặt của đời sống XH
trong các thời kỳ phát triển bình thường
1/16/2024 74
lịch sử
Thực hiện thắng lợi CNH, HĐH,
khắc phục tình trạng nước nghèo
ND kém phát triển
đấu
tranh Thực hiện công bằng XH, chống áp
g/c bức, bất công
trong
thời kì Đấu tranh ngăn chặn những tư
quá độ tưởng sai trái
lên
CNXH
Đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu
của các thế lực thù địch, bảo vệ độc
lập dân tộc, xd nước nhà thành 1
nước XHCN phồn vinh
1/16/2024 75
lịch sử
Tránh tuyệt đối hóa đấu tranh g/c
Ý nghĩa Chống đơn giản hóa đấu tranh g/c

phương
pháp Chống điều hòa g/c, phủ nhận đấu
luận tranh g/c
Học thuyết về g/c và đấu tranh g/c là

cơ sở lý luận cho đường lối chiến
lược, sách lược của các ĐCS và g/c
công nhân trong cuộc CM XHCN
1/16/2024 76
lịch sử
c. Đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản
Đấu tranh kinh tế
Khi chưa
có chính Đấu tranh chính trị
quyền
Đấu tranh tư tưởng

1/16/2024 77
lịch sử
Tính tất yếu
Đấu
tranh
giai cấp
Điều kiện mới
trong
thời kỳ
quá độ
Nội dung mới
từ CNTB
lên
CNXH
Hình thức mới
1/16/2024 78
lịch sử
Tính tất yếu
Đặc điểm
đấu tranh
giai cấp
trong thời Điều kiện mới
kỳ quá độ
lên chủ
nghĩa xã
Nội dung mới
hội ở Việt
Nam hiện
nay
Hình thức mới

1/16/2024 79
lịch sử
2. Dân tộc
Thị tộc
a. Các
hình thức
cộng đồng
người
trước khi Bộ lạc
hình thành
dân tộc
Bộ tộc

1/16/2024 80
lịch sử
b. Dân tộc – hình thức cộng đồng người phổ
biến nhất hiện nay
Là một cộng đồng người
Khái niệm dân tộc ổn định trên một lãnh thổ
thống nhất
Là một cộng đồng thống

nhất về ngôn ngữ
Dân tộc là một cộng
đồng người ổn định
được hình thành trong
Là một cộng đồng
lịch sử trên cơ sở một thống nhất về kinh tế
lãnh thổ thống nhất,
một ngôn ngữ thống
nhất, một nền kinh tế Là một cộng đồng bền vững
thống nhất, một nền về văn hóa và tâm lý, tính
văn hóa và tâm lý, tính cách
cách thống nhất, với
một nhà nước và pháp Là một cộng đồng người
luật thống nhất có một nhà nước và
1/16/2024
lịch sử
pháp luật thống nhất. 81
Ở châu Âu, dân tộc hình thành
Tính phổ gắn liền với sự ra đời của CNTB
biến và
tính đặc Ở phương Đông, dân tộc ra đời
thù của sự rất sớm, không gắn với sự ra
hình đời của CNTB
thành dân
tộc trong
lịch sử thế Dân tộc Việt Nam được hình
thành rất sớm gắn liền với quá
giới
trình đấu tranh chống ngoại
xâm, cải tạo thiên nhiên, bảo vệ
nền văn hoá dân tộc, bắt đầu từ
khi nước Đại Việt giành độc lập.
1/16/2024 82
lịch sử
3. Mối quan hệ giai cấp – dân tộc – nhân loại
a. Quan hệ giai cấp – dân tộc
Vấn đề dân
Giai cấp tộc ảnh
quyết định hưởng quan
dân tộc trọng đến vấn
đề giai cấp

1/16/2024 83
lịch sử
3. Mối quan hệ giai cấp – dân tộc – nhân loại
b. Quan hệ giai cấp , dân tộc và nhân loại
Nhân loại là toàn Bản chất xã hội của

thể cộng đồng con người là cơ sở
người sống trên của tính thống nhất
trái đất toàn nhân loại
Sự phát triển
Sự tồn tại của
của nhân loại
nhân loại là
Lợi ích giai tạo điều kiện
tiền đề, điều
cấp, dân tộc thuận lợi cho
kiện cho sự
chi phối lợi đấu tranh
tồn tại của giai
ích nhân loại giai cấp, dân
cấp, dân tộc
1/16/2024
306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật tộc giai cấp
84
lịch sử
Ý nghĩa phương pháp luận
Ý nghĩa
phương
pháp Phê phán các quan điểm sai trái
luận và ý
nghĩa
thực tiên Vận dụng trong sự nghiệp cách
mạng Việt Nam

1/16/2024 85
lịch sử
III. NHÀ NƯỚC VÀ CÁCH MẠNG XÃ HỘI
1. Nhà nước
Nguyên Sự phát triển
nhân sâu của llsx → chế
xa độ tư hữu
a. Nguồn gốc
Mâu thuẫn g/c

Nguyên
trong XH gay
nhân trực
gắt không thể
tiếp
điều hòa được
1/16/2024 86
lịch sử
1. Nhà nước
Nhà nước là một tổ chức chính

trị của một giai cấp thống trị về
b. Bản chất mặt kinh tế nhằm bảo vệ trật tự
hiện hành và đàn áp sự phản
kháng của các giai cấp khác.

1/16/2024 87
lịch sử
1. Nhà nước
Quản lý cư dân trên một

vùng lãnh thổ nhất định
Có hệ thống các cơ quan

c. Đặc trưng
quyền lực chuyên nghiệp
mang tính cưỡng chế
Có hệ thống thuế khóa

1/16/2024 88
lịch sử
1. Nhà nước
Thống trị
chính trị
d. Chức năng
Xã hội

1/16/2024 89
lịch sử
1. Nhà nước
Đối nội
d. Chức năng
Đối ngoại

1/16/2024 90
lịch sử
d. Chức năng
ĐỐI NỘI: quản lý nhà ĐỐI NGOẠI: hoạt động của NN

nước trong phạm vi lãnh trên trường quốc tế
- Thiết lập quan hệ hợp tác về các
thổ lĩnh vực với các quốc gia khác.
- Chính trị - Phòng thủ đất nước, chống tác
- Kinh tế động từ bên ngoài bảo vệ chủ
- Xã hội quyền quốc gia.
- Tham gia vào các hoạt động quốc tế
- Bảo vệ trật tự xã hội vì lợi ích chung của cộng đồng
và pháp chế

1/16/2024 91
lịch sử
1.5. Các kiểu và hình thức nhà nước
Nhà nước
Kiểu nhà nước chủ nô
Nhà nước
* Khái niệm
phong kiến
* Các kiểu nhà nước cơ bản Nhà nước

tư sản
* Kiểu nhà nước đặc biệt Nhà nước vô sản

1/16/2024 92
lịch sử
Là khái niệm dùng để
chỉ cách thức tổ chức và
phương thức thực hiện
Hình thức quyền lực nhà nước của
giai cấp thống trị. Hình
nhà nước thức nhà nước thực chất
là hình thức cầm quyền
của giai cấp thống trị.

1/16/2024 93
lịch sử
Nhà nước
chủ nô
Cộng hòa
Quân chủ Cộng hòa
dân chủ
chủ nô quý tộc
chủ nô
Hoàng Hội đồng

Hội đồng
trưởng
đế quý tộc
lão

1/16/2024 94
lịch sử
Nhà nước phong kiến
Nhà nước phong kiến Nhà nước phong

tập quyền kiến phân quyền
Quyền lực bị phân tán

Quyền lực tập trung bởi nhiều thế lực phong
trong tay chính quyền kiến cát cứ ở các địa
trung ương, đứng đầu là phương khác nhau.
vua, hoàng đế. Vua, Chính quyền trung ương
hoàng đế có quyền lực chỉ tồn tại trên danh
tuyệt đối. Khẩu dụ của nghĩa , hình thức. Thực
vua được coi ngang bằng tế vua, hoàng đế không
với pháp luật có thực quyền

1/16/2024 95
lịch sử
Nhà nước tư sản
Cộng hòa Cộng hòa Quân chủ Cộng hòa

lập hiến (quân
đại nghị tổng thống chủ đại nghị) liên bang
Là hình Cộng hòa tổng Là một hình thức Một liên bang gồm
thức cộng thống là Chính thể tổ chức nhà các bang có thể chế
hòa mà nguyên cộng hòa mà tổng nước giữ nguyên chính phủ Cộng hòa.
thủ quốc thống được trao vai trò của vuahay Liên bang là chính
các quyền hành rất quốc vương từ thời phủ trung ươngTuy
gia được bầu ra mọi quốc gia điều
và quốc gia đó lớn, vừa đứng đầu phong kiến nhưng
hành việc phân chia
nhà nước, vừa vị quân vương quyền lực có khác
có một nghị đứng đầu chính không nắm thực nhau nhưng chính
viện mạnh và các phủ. Tổng thống quyền, mà quyền sách về tiền tệ, an
thành viên chính do nhân dân trực lực chủ yếu ninh quốc phòng, và
của bộ phận tiếp bầu ra, không thuộc quốc hội do các vấn đề khác
hành pháp được phụ thuộc vào bầu đảng phái chiếm thuộc tầm mức "quốc
gia" được tiến hành ở
chọn ra từ nghị cử cơ quan lập đa số ghế lãnh
pháp đạo; cấp bậc "liên bang".
viện đó
1/16/2024 96
lịch sử
Công xã
Xôviết
Nhà
nước
vô sản Cộng hòa
xã hội
Cộng hòa
nhân dân

1/16/2024 97
lịch sử
Kiểu nhà nước vô sản
Chức năng tổ chức xây dựng
Chức năng trấn áp

1/16/2024 98
lịch sử
Các hình thức nhà nước Việt Nam
trong lịch sử
Vấn đề xây dựng nhà nước pháp quyền

Việt Nam xã hội chủ nghĩa

1/16/2024 99
lịch sử
2. Cách mạng xã hội
Nguyên Mâu thuẫn giữa

LLSX tiến bộ đòi hỏi
nhân sâu
được giải phóng với
xa QHSX đã lỗi thời
a. Nguồn
gốc
Nguyên
nhân trực Đấu tranh giai cấp
tiếp

1/16/2024 100
lịch sử
* Nguyên nhân CMXH
LLSX Giai cấp CM,

nhân dân lđ
Đấu tranh Cách mạng
Giai cấp Xã hội
Giai cấp thống
trị lỗi thời
QHSX

1/16/2024 101
lịch sử
b. Bản chất
➢Theo nghĩa hẹp, CMXH là việc lật đổ một chế độ

chính trị đã lỗi thời và thiết lập một chế độ chính trị tiến bộ
hơn.
➢Theo nghĩa rộng, CMXH là sự biến đổi có tính bước

ngoặt và căn bản về chất trong toàn bộ các lĩnh vực của đời
sống XH, là phương thức chuyển từ một HTKT - XH lỗi
thời lên 1 HTKT - XH mới, tiến bộ hơn.
→ Giành chính quyền là vấn đề cơ bản của mọi cuộc
CMXH.

1/16/2024 102
lịch sử
Phân biệt CMXH với tiến hóa XH:
• Tiến hóa xã hội là sự thay đổi dần dần, thay

đổi từng bộ phận, lĩnh vực của đời sống xã
hội.
Tiến hóa xã hội tạo tiền đề cho

cách mạng xã hội; Cách mạng xã
hội là cơ sở để tiếp tục có những
tiến hóa xã hội trong giai đoạn phát
triển sau xủa xã hội

1/16/2024 103
lịch sử
Phân biệt CMXH với cải cách XH:
Cải cách XH: Những cuộc cải biến diễn ra trên một
hay một số lĩnh vực của đời sống XH, trong phạm vi
một hình thái kinh tế - XH, nhằm hoàn thiện hình
thái kinh tế - XH đó.
Cải cách xã hội là kết quả đấu

tranh của lực lượng XH tiến bộ,
nhiều khi cải cách XH là một bộ
phận hợp thành của CMXH

1/16/2024 104
lịch sử
Phân biệt CMXH với đảo chính:
Đảo chính là sự tranh giành địa vị quyền lực

nhà nước, sự lật đổ lẫn nhau giữa cá nhân
này hay nhóm người này với cá nhân khác,
nhóm người khác trong nội bộ giai cấp thống
trị cầm quyền mà không thay đổi bản chất chế
độ XH hiện thời.

1/16/2024 105
lịch sử
2. Cách mạng xã hội
Tính Lực Động Đối G/c lãnh

chất lượng lực tượng đạo
Là những
Chịu sự Là những g/c có lợi
quy định g/c, tầng ích gắn Là g/c có
bởi mâu lớp có lợi bó chặt hệ tư tưởng
thuẫn cơ Những tiến bộ, đại
ích gắn chẽ, lâu
bản, g/c, lực diện cho
bó với dài với
nhiệm vụ lượng xu hướng
cách cách
chính trị đối lập phát triển
mạng, mạng, có
mà cuộc với cách của xã hội,
tham gia tính tự
mạng
CM đó phong giác, chủ cho PTSX
phải giải trào cách động, tiến bộ
quyết mạng kiên
1/16/2024
quyết...
lịch sử
106
+ Điều kiện KQ: là toàn bộ những hoàn
cảnh nhất định được hình thành và đang tồn
tại độc lập với ý thức của con người.
+ Nhân tố chủ quan: là hoạt động của chủ

thể nhằm tác động vào hoàn cảnh khách
quan để biến đổi nó. Nhân tố chủ quan gồm:
trình độ nhận thức, ý chí, năng lực của con
người…
1/16/2024 107
lịch sử
+ Tình thế CM: là sự chín muồi của >< giữa
LLSX & QHSX, là sự phát triển đến đỉnh cao của
đấu tranh g/c dẫn tới những đảo lộn trong nền
KT –XH, tạo nên 1 cuộc khủng hoảng chính trị
sâu sắc khiến cho việc thay thế thể chế chính trị
đó bằng thể chế chính trị khác tiến bộ hơn như là
1 thực tế không thể đảo ngược.

1/16/2024 108
lịch sử
* Tình thế cách mạng
G/c thống trị khủng hoảng về

chính trị
QHSX
Nỗi cùng khổ của g/c bị áp bức
nặng nề hơn lúc bình thường
LLSX
Tính tích cực cách mạng của
quần chúng được nâng cao

1/16/2024 109
lịch sử
+ Sự chín muồi của nhân tố chủ quan:
• Trình độ cao của tính tổ chức;
• Mức độ quyết tâm đến đỉnh điểm của g/c cách
mạng sẵn sàng tiến hành những hoạt động mạnh
mẽ, kiên quyết nhất để lật đổ chính quyền đương
thời, xác lập chính quyền mới.
…

1/16/2024 110
lịch sử
* Tính chất, lực lượng và động lực của CMXH
➢ Tính chất của CMXH: được xác định bởi

nhiệm vụ giải quyết mâu thuẫn kinh tế & XH
tương ứng (xóa bỏ mâu thuẫn g/c nào, xóa bỏ và
xác lập chế độ XH nào)
➢ Lực lượng của CMXH: là những g/c, tầng lớp
nhân dân có lợi ích ít hoặc nhiều gắn với CM và
thúc đẩy CM phát triển.
➢ Động lực của CMXH: là những g/c có lợi ích
gắn bó chặt chẽ và lâu dài đối với CMXH

1/16/2024 111
lịch sử
c. Phương pháp cách mạng
Phương pháp cách mạng bạo

lực là hình thức cách mạng khá
phổ biến
Phương pháp hòa bình cũng là

một phương pháp cách mạng
để giành chính quyền

1/16/2024 112
lịch sử
d. Vai trò của cách mạng xã hội
đối với xã hội có đối kháng giai cấp:
- CMXH giữ vai trò là phương thức của sự phát
triển XH. Không có những cuộc CMXH trong lịch
sử thì không thể diễn ra quá trình thay thế hình
thái kinh tế - XH này bằng một hình thái kinh tế -
XH mới cao hơn.

1/16/2024 113
lịch sử
PTSX TBCN
PTSX
PHONG KiẾN
PTSX CHNL
Mâu
Phù thuẫn
Mâu hợp
Phù thuẫn
Mâu hợp
Phù
thuẫn
hợp

1/16/2024 114
lịch sử
- CMXH là động lực của sự vận động, phát triển
của XH. Chính nhờ cuộc CMXH mà các >< cơ bản
của đời sống XH trên các lĩnh vực kinh tế, chính
trị, văn hóa… được giải quyết triệt để từ đó tạo ra
động lực cho sự tiến bộ và phát triển của XH.

1/16/2024 115
lịch sử
2.4. Vấn đề cách mạng xã hội
trên thế giới hiện nay

1/16/2024 116
lịch sử
IV. Ý THỨC XÃ HỘI
1. Khái niệm tồn tại xã hội và các yếu tố cơ

bản của tồn tại xã hội
a. Khái niệm
TTXH
Tồn tại xã hội là khái niệm triết học dùng để chỉ

toàn bộ những sinh hoạt vật chất và những điều
kiện sinh hoạt vật chất của xã hội trong những
giai đoạn lịch sử nhất định

1/16/2024 117
lịch sử
b. Các yếu tố cơ bản của TTXH
TỒN TẠI XÃ HỘI:
ĐIỀU KIỆN
PHƯƠNG
TỰ NHIÊN –
DÂN SỐ THỨC
HOÀN CẢNH
SẢN XUẤT
ĐỊA LÝ
301001-Chương 3-Chủ nghĩa

306102-Chương 3-Chủ
duy
nghĩa
vật duy vật 118
1/16/2024
lịch sử lịch sử
•ĐK tự nhiên – hoàn cảnh địa lý: là toàn bộ điều
kiện môi trường và điều kiện địa lý như đất đai,
sông ngòi, khí hậu, vùng trời, vùng biển…
•Dân số: là số lượng người làm ăn, sinh sống trong

1 vùng lãnh thổ nhất định. Gồm :
Số lượng dân cư
Chất lượng dân cư
Phân bố dân cư
Sự gia tăng dân số
… 306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật
1/16/2024 119
lịch sử
2. Ý thức xã hội và kết cấu của ý
thức xã hội
*Ý thức xã hội là mặt tinh thần của đời sống XH
bao gồm những quan điểm, tư tưởng, tình cảm, tâm
trạng, truyền thống…, nảy sinh từ TTXH và phản ánh
TTXH trong những giai đoạn lịch sử nhất định.
Ý thức xã hội khác với ý thức cá nhân.
Ý THỨC XÃ HỘI Ý THỨC CÁ NHÂN
Có mối quan hệ biện chứng.

1/16/2024 120
lịch sử
Tri thức Nền văn
khoa học minh
Tri thức
XH Tri thức
thông
thường
TTXH Tình cảm, Nền
(Môi trường YTXH tâm lý
văn
VC của XH) XH
hóa
ĐK Dân Ý chí cộng
đồng
TN, số Giá trị,
hoàn PTSX (tổ cách cư
cảnh (KT) chức xử; thái
địa cộng độ, thẩm
lý đồng mĩ, phong
tục
tập quán
LLSX QHSX lễ hội; tôn
giáo…v.v

1/16/2024 121
lịch sử
KẾT CẤU CỦA Ý THỨC XÃ HỘI
YT CHÍNH TRỊ. YT PHÁP

QUYỀN. YT ĐẠO ĐỨC. YT
THẨM MỸ. YT KHOA HỌC. YT
TÔN GIÁO.

1/16/2024 122
lịch sử
b. KẾT CẤU CỦA Ý THỨC XÃ HỘI
 Theo nội dung và lĩnh vực phản ánh:
Ý THỨC Ý THỨC
CHÍNH TRỊ PHÁP QUYỀN
Ý THỨC Ý THỨC
KHOA HỌC ĐẠO ĐỨC
Ý THỨC Ý THỨC
THẨM MỸ TÔN GIÁO

1/16/2024 123
lịch sử
 Theo trình độ phản ánh của YTXH
đối với TTXH:
Ý THỨC XH THÔNG THƯỜNG Ý THỨC LÝ LUẬN
Là toàn bộ những tri Là những tư tưởng,

thức, quan niệm,… quan điểm đã được hệ
được hình thành một thống hoá, khái quát
cách trực tiếp từ hoạt hoá thành học thuyết
động thực tiễn hàng XH và được trình bày
ngày, chưa hệ thống dưới dạng các khái
hoá, khái quát hoá niệm, phạm trù, quy
thành lý luận. luật.
1/16/2024 124
lịch sử
 Theo trình độ:
TÂM LÝ XÃ HỘI HỆ TƯ TƯỞNG
Là toàn bộ đời sống Là hệ thống những

tình cảm, tâm trạng, quan điểm, tư tưởng
khát vọng, ý chí, tập XH: chính trị, triết
quán…của cộng đồng học, đạo đức, nghệ
người nhất định, thuật, tôn giáo…, là
được hình thành một sự phản ánh gián tiếp
cách tự phát từ ĐK và tự giác đối với
sống hàng ngày. TTXH.
1/16/2024 125
lịch sử
c. Tính Giai cấp khác nhau, ý thức
giai khác nhau
cấp
của Tư tưởng thống trị là tư
YTXH tưởng của giai cấp thống trị

1/16/2024 lịch sử
lịch sử
d. Mối quan hệ biện
chứng giữa TTXH và
YTXH
TTXH YTXH

1/16/2024 127
lịch sử
* Vai trò quyết định của TTXH đối với YTXH
• TTXH quyết định nội dung YTXH, YTXH phản

ánh TTXH, phụ thuộc vào TTXH.
• Khi TTXH biến đổi thì sớm muộn YTXH cũng sẽ

biển đổi theo.

1/16/2024 128
lịch sử
* Tính độc lập tương
đối của YTXH
Thường lạc hậu
Có thể vượt trước
Có tính kế thừa
Tác động qua lại

giữa các hình thái
Tác động trở lại TTXH

1/16/2024 129
lịch sử
* Thứ nhất, YTXH thường lạc hậu so
với TTXH. Biểu hiện:
• TTXH đã thay đổi nhưng một hoặc một số bộ

phận của YTXH chưa thay đổi kịp, tính lạc hậu
biểu hiện rõ nhất ở tâm lý XH.
• TTXH mới đã xuất hiện nhưng YTXH phản ánh

về nó chưa hình thành kịp hoặc chưa đầy đủ, chưa
rõ nét.

1/16/2024 130
lịch sử
YTXH là cái phản ánh, TTXH là cái được
phản ánh. Do vậy, YTXH chỉ thay đổi khi
Nguyên TTXH thay đổi
nhân
của Do sức mạnh của thói quen, truyền thống,
tính lạc tập quán, cũng như tính bảo thủ, lạc hậu
hậu của một số YTXH
của
YTXH
Trong XH có giai cấp, giai cấp thống trị
luôn tìm cách giữ lại những tư tưởng lạc
hậu còn có lợi cho sự thống trị của họ

1/16/2024 131
lịch sử
* Thứ hai: YTXH có thể vượt trước TTXH
“Vượt trước”→ TTXH chưa phát triển nhưng

YTXH đã có khả năng dự báo XH tương lai.
* Thứ ba, YTXH có tính kế thừa trong sự phát

triển của nó.
- Mọi quan điểm lý luận của mỗi thời đại được tạo ra trên
cơ sở kế thừa những thành tựu của các thời đại trước.
- Trong XH có g/c, tính kế thừa của YTXH gắn với tính
chất g/c của nó.

1/16/2024 132
lịch sử
* Thứ tư, sự tác động qua lại giữa các
hình thái YTXH trong sự phát triển của
chúng.
- Hình thái YTXH là những hình thức phản ánh của
TG khách quan, của TTXH vào ý thức con người.
Trên cơ sở đó, chúng xuất hiện trong quá trình hoạt
động thực tiễn.
- Mỗi thời đại, do hoàn cảnh lịch sử cụ thể mà có
hình thái YTXH nào đó nổi lên hàng đầu và chi phối
các hình thái YTXH khác.

1/16/2024 133
lịch sử
✓ Thứ năm, YTXH tác động trở lại TTXH.
Theo 2 hướng: thúc đẩy hoặc kìm hãm.
- Hệ tư tưởng mang tính lạc hậu, không phù hợp với quy
luật phát triển khách quan sẽ kìm hãm sự phát triển XH.
-Tư tưởng tiến bộ, cách mạng phản ánh đúng nguyện vọng
của nhân dân, phù hợp với quy luật khách quan sẽ thúc đẩy
XH phát triển.

1/16/2024 134
lịch sử
Trong công cuộc cải tạo xã
hội cũ, xây dựng xã hội mới
đều phải tiến hành đồng thời
Ý nghĩa cả TTXH & YTXH
phương
pháp Trong quá trình xác lập
luận những yếu tố của TTXH
đồng thời xác lập các bộ
phận trong đời sống tinh
thần của xã hội như văn
hóa, chính trị, pháp luật…
1/16/2024 135
lịch sử
V. TRIẾT HỌC VỀ CON NGƯỜI
1. Khái lược các quan điểm triết học về con

người trong lịch sử triết học
1.1. Quan điểm 1.2. Quan điểm

về con người về con người
trong triết học trong triết học
phương Đông phương Tây

1/16/2024 136
lịch sử
Quan điểm về con người trong triết học
2.
Mác - Lênin
2.1. Khái niệm con người và bản chất con người
Là sản
phẩm Vừa là Bản
của lịch chủ thể chất con
Là thực sử và của lịch người là
thể sinh của sử, vừa tổng
học - xã chính là sản hòa các
hội bản thân phẩm quan hệ
con của lịch xã hội
người sử

1/16/2024 137
lịch sử
 Bản tính tự nhiên của con người
được phân tích từ 2 giác độ sau:
Thứ nhất, con người là kết quả của quá trình
tiến hoá và phát triển lâu dài của giới tự nhiên.
Darwin đã làm một cuộc cách mạng trong quan

1/16/2024
niệm về nguồn gốc con người
lịch sử
138
Thứ hai, con người là bộ phận của giới tự nhiên
và đồng thời giới tư nhiên cũng “là thân thể vô
cơ của con người”.
TỰ NHIÊN CON NGƯỜI XÃ HỘI

1/16/2024 139
lịch sử
 Bản tính xã hội của con người được
phân tích từ các giác độ sau:
Thứ nhất, nhân tố lao động, chính nhờ nhân tố này
con người vượt qua loài động vật để tiến hoá và phát
triển thành người.

1/16/2024 140
lịch sử
Thứ hai, sự tồn tại của con người luôn bị
chi phối bởi các nhân tố xã hội và các
quy luật xã hội, xã hội thay đổi con
người thay đổi.

1/16/2024 141
lịch sử
Bản chất con người:
- Trong tác phẩm “Luận cương về Phoiơbắc” Mác

viết: “Bản chất con người không phải là cái trừu
tượng, cố hữu của cá nhân riêng biệt. Trong tính
hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hòa
những mối quan hệ xã hội”.
- Bản chất XH của con người còn được biểu hiện:
con người là chủ thể sáng tạo ra lịch sử đồng thời
con người là sản phẩm của lịch sử.

1/16/2024 142
lịch sử
Lý giải một cách KH vấn đề về
con người thì cần chú ý tới cả mặt
TN và mặt XH của con người
Ý nghĩa Động lực cơ bản của sự tiến bộ và

phát triển của xã hội chính là năng
phương
lực sáng tạo lịch sử của con người,
pháp vì vậy cần phải phát huy năng lực
luận sáng tạo của mỗi con người
Sự nghiệp giải phóng con người,

nhằm phát huy khả năng sáng tạo
lịch sử của nó phải là hướng vào
sự nghiệp giải phóng những quan
306102-Chương 3-Chủ nghĩahệ KT – XH
duy vật
1/16/2024 143
lịch sử
2. Hiện tượng tha hóa con người
và vấn đề giải phóng con người
Thực chất của Vĩnh viễn giải Sự phát triển tự

hiện tượng tha phóng toàn thể do của mỗi người
hóa con người xã hội khỏi ách là điều kiện cho
là lao động của bóc lột, ách áp sự phát triển tự
con người bị bức là tư tưởng do của tất cả mọi
tha hóa căn bản, cốt lõi người

1/16/2024 144
lịch sử
Thực chất của hiện tượng tha
hóa con người là lao động của
con người bị tha hóa
Quan hệ giữa người và

người đã bị thay thế
bằng quan hệ giữa
người và vật

1/16/2024 145
lịch sử
3. Quan điểm của triết học Mác - Lênin về quan hệ cá nhân và
xã hội, về vai trò của quần chúng nhân dân và lãnh tụ trong
lịch sử
3.1. MQH giữa cá nhân

và xã hội
Cá nhân Xã hội

1/16/2024 146
lịch sử
3. Quan điểm của triết học Mác - Lênin về quan hệ cá
nhân và xã hội, về vai trò của quần chúng nhân dân
và lãnh tụ trong lịch sử
MQH biện chứng

giữa
QCND và CNLT
Quần Cá nhân
chúng lãnh tụ/ vĩ
nhân dân nhân

1/16/2024 147
lịch sử
▪ Khái niệm quần chúng nhân dân
QCND là bộ phận có cùng chung lợi ích căn
bản bao gồm những thành phần, tầng lớp và g/c
liên kết với nhau tạo thành cộng đồng XH có tổ
chức, dưới sự lãnh đạo của những cá nhân hay
tổ chức chính trị - XH nhất định nhằm giải
quyết các nhiệm vụ lịch sử, thúc đẩy sự phát
triển XH ở mỗi thời đại, mỗi lĩnh vực nhất định.

1/16/2024 148
lịch sử
Những người lao động sản xuất ra
của cải vật chất và các giá trị tinh
thần cho xã hội
QCND
Những g/c, tầng lớp XH thúc đẩy sự
gồm
tiến bộ XH thông qua hoạt động trực
những
tiếp hoặc gián tiếp của mình lên các
lực lĩnh vực của đời sống XH
lượng
Những bộ phận dân cư chống lại g/c

thống trị áp bức, bóc lột, đối kháng
với nhân dân
1/16/2024 149
lịch sử
→ QCND không phải là cộng đồng cố
định mà luôn biến đổi theo sự phát
triển của lịch sử.
•Xã hội CSNT: tất cả mọi người
•Xã hội CHNL: giai cấp nô lệ….
•Xã hội PK: nông dân, tư sản…
•Xã hội TBCN: công nhân, nông dân…
•Thời đại ngày nay: toàn thể ndlđ.

1/16/2024 150
lịch sử
▪ Vai trò sáng tạo lịch sử của QCND
QCND là chủ thể sáng tạo ra mọi
của cải vật chất đáp ứng nhu cầu tồn
tại và phát triển của xã hội
Vai QCND là lực lượng và động lực cơ
trò bản của mọi cuộc cách mạng trong
của lịch sử
QCND
QCND là lực lượng trực tiếp hoặc
gián tiếp sáng tạo ra các giá trị tinh
thần của XH
1/16/2024 151
lịch sử
➢ Quần chúng nhân dân là chủ thể sáng
tạo ra mọi của cải vật chất đáp ứng nhu
cầu tồn tại và phát triển của xã hội
LLSX
PTSX
TLSX
QHSX
1/16/2024 152
lịch sử
1/16/2024 153
lịch sử
➢ Quần chúng nhân dân là lực
lượng và động lực cơ bản của mọi
cuộc cách mạng trong lịch sử

1/16/2024 154
lịch sử
➢QCND là lực lượng trực tiếp hoặc
gián tiếp sáng tạo ra các giá trị tinh
thần của XH
✓ Hoạt động thực tiễn của qcnd là cơ sở, nguồn gốc

của mọi sáng tạo tinh thần; là nguồn cảm hứng vô
tận cho các văn nghệ sĩ sáng tác.
✓ Trong quá trình hoạt động thực tiễn, QCND đã
trực tiếp sáng tạo ra các giá trị tinh thần cho xã hội.

1/16/2024 155
lịch sử
✓ QCND là người thưởng thức, thẩm
định, đánh giá, lưu truyền, chuyển tải,
bảo vệ các giá trị văn hóa tinh thần từ
thế hệ này sang thế hệ khác.

1/16/2024 156
lịch sử
▪ Vai trò của cá nhân trong lịch sử
❖Một số khái niệm:
• “Cá nhân”: dùng để chỉ mỗi con người cụ thể sống trong
một cộng đồng XH nhất định và được phân biệt với những
cá nhân khác thông qua tính đơn nhất và tính phổ biến.
•“Vĩ nhân”: là những cá nhân kiệt xuất trong các lĩnh vực
chính trị, khoa học, nghệ thuật…

1/16/2024 157
lịch sử
“Lãnh tụ”: là những cá nhân kiệt xuất do
phong trào cách mạng của quần chúng nhân
dân tạo nên.

1/16/2024 158
lịch sử
Có tri thức khoa học uyên bác, có tầm
nhìn chiến lược, nắm bắt được xu thế
của dân tộc, quốc tế, thời đại
Có năng lực tập hợp quần chúng, thống

Những
nhất ý chí và hành động hướng quần
phẩm chúng vào nhiệm vụ của dân tộc, thời đại
chất
của Gắn bó với QCND, được quần chúng
lãnh tín nhiệm và nguyện hy sinh quên
tụ mình vì lợi ích của quần chúng
có mục tiêu, có lý tưởng hoài bão, có ý
chí mãnh liệt, có nghị lực phi thường và
tinh thần dũng cảm hơn người
1/16/2024 159
lịch sử
Thúc đẩy hoặc kìm hãm sự
Vai phát triển của xã hội
trò
của
lãnh Đối với 1 phong trào quần chúng
nhất định, trước những nhiệm vụ
tụ
lịch sử cụ thể, trong không gian
và thời gian xác định thì lãnh tụ
có thể quyết định thành công hay
thất bại của cuộc CM
1/16/2024 160
lịch sử
Như vậy, cả qcnd và lãnh tụ đều có vai trò quan
trọng đối với tiến trình phát triển của lịch sử.Nhưng
qcnd là người quyết định còn lãnh tụ là người dẫn
dắt, thúc đẩy lịch sử phát triển. Do đó, tuyệt đối
hóa vai trò của qcnd bỏ qua vai trò của lãnh tụ hoặc
tuyệt đối hóa vai trò của lãnh tụ mà xem thường vai
trò của qcnd đều là sai lầm trong nghiên cứu lịch
sử, vì vậy sẽ không thể lý giải chính xác tiến trình
vận động, phát triển của lịch sử nhân loại.

1/16/2024 161
lịch sử
Là cơ sở khoa học để chúng ta
nhận thức và đánh giá đúng vai
trò của quần chúng cũng như cá
Ý nghĩa
nhân, lãnh tụ trong lịch sử
phương
pháp
luận Là cơ sở khoa học để Đảng ta
phân tích các lực lượng xã hội,
tổ chức xây dựng lực lượng
quần chúng nhân dân trong
công cuộc xây dựng CNXH

1/16/2024 162
lịch sử
4. Vấn đề con người trong sự nghiệp cách
mạng ở Việt Nam
Dựa trên lý luận của chủ
nghĩa Mác - Lênin
Cơ sở
giải quyết
vấn đề Tư tưởng Hồ Chí Minh về
con người con người
ở Việt
Nam
Quan điểm của Đảng ta

1/16/2024 163
lịch sử

Chương III. CHU NGHIA DUY VAT LICH SU

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chương III. CHU NGHIA DUY VAT LICH SU

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

II. GIAI CẤP VÀ DÂN TỘC

III.NHÀ NƯỚC VÀ CÁCH MẠNG

IV.Ý THỨC XÃ HỘI

V. TRIẾT HỌC VỀ CON NGƯỜI

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

* Tiền đề nghiên cứu triết học của C.Mác và Ph.Ăngghen

* Lôgic lý luận của C.Mác và Ph.Ăngghen là đưa thực tiễn

* Từ đó, lần đầu tiên trong lịch sử tư tưởng triết học,

1 SXVC là cơ sở của sự tồn tại và phát triển XH

2 Biện chứng giữa LLSX và quan hệ sản xuất

3 Biện chứng giữa CSHT và KTTT của XH

4 Sự phát triển của các HTKT – XH là quá trình

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

SX là một loại hình hoạt động đặc trưng

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

Sản xuất Sản xuất tinh

Sản xuất con

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

Cơ sở của sự tồn tại

Trực tiếp Là điều

PHƯƠNG THỨC SẢN XUẤT

KHÁI NIỆM KẾT CẤU

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

LỰC LƯỢNG QUAN HỆ

1/16/2024 306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật 11

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

Những thứ có sẵn

Nguyên vật liệu

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

Công cụ lao động

Tư liệu phụ trợ

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

• Tư liệu phụ trợ là những sản phẩm có vai trò hỗ

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

Tham gia quá trình SX

Giúp tăng năng suất lao động,

QUAN HỆ SỞ HỮU ĐỐI VỚI TLSX

QHSX QUAN HỆ T/C, QUẢN LÝ QUÁ TRÌNH SX

QUAN HỆ PHÂN PHỐI SẢN PHẨM

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

- Tính chất của LLSX: là tính cá nhân hay tính XH trong

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

Trình độ của công cụ lao động

Trình độ kinh nghiệm, kỹ năng người lao động

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

+ Trong phạm vi tương đối ổn định của 1 XH, LLSX luôn

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

- QHSX “tiên tiến” hơn một cách giả tạo so với

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

LLSX LLSX LLSX

Sơ đồ: Quy luật QHSX phù hợp với trình độ

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

Đặc điểm Không diễn ra

306102-Chương 3-Chủ nghĩa duy vật

QHSX QHSX QHSX