Chương 3

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG
Khoa KHXH&NV
Bộ môn Lý luận chính trị
TRIẾT HỌC MÁC-LÊNIN

Dành cho bậc đại học – không chuyên lý luận chính trị
Mã môn học: 306102

Số tín chỉ: 03
Giảng viên biên soạn:
Email:
24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 1

 Cấu trúc chương 3
I.Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội
II.Giai cấp và dân tộc
III.Nhà nước và cách mạng xã hội
IV.Ý thức xã hội
V.Triết học về con người

I. Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội
1. Sản xuất vật chất là cơ sở của sự tồn tại và phát triển xã hội
2. Biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
3. Biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã hội
4. Sự phát triển các hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử -
tự nhiên

2. Biện chứng giữa lực lượng sản xuất
và quan hệ sản xuất
ĐXP:
Con người hiện thực
SXVC:
Tiền đề đầu tiên của lịch sử
LLSX PTSX QHSX
Biện chứng giữa LLSX & QHSX = Quy luật QHSX phù hợp
với trình độ phát triển của LLSX

a. Phương thức sản xuất
Phương thức sản xuất là cách thức con người tiến hành quá trình sản xuất
vật chất ở những giai đoạn lịch sử nhất định của xã hội loài người.
(Bộ GD&ĐT, (2021), Giáo trình Triết học Mác-Lênin (dành cho bậc đại học hệ không
chuyên lý luận chính trị), Sđd, tr. 292)

b. Quy luật quan hệ sản xuất (QHSX) phù hợp với trình
độ phát triển của lực lượng sản xuất (LLSX)
LLSX & QHSX là hai mặt của một phương thức sản xuất, tác động biện
chứng, trong đó LLSX quyết định QHSX, QHSX tác động trở lại to lớn
đối với LLSX.

3. Biện chứng giữa cơ sở hạ tầng (CSHT) và
kiến trúc thượng tầng (KTTT) của xã hội
a. Khái niệm CSHT và KTTT của xã hội
 Khái niệm cơ sở hạ tầng
 Khái niệm kiến trúc thượng tầng
(Sinh viên tìm hiểu khái niệm CSHT và khái niệm KTTT
trong Giáo trình chính, trang 305-306)

b. Quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa
cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã hội
 Vị trí quy luật: Đây là một trong hai quy luật cơ bản của sự vận động phát
triển lịch sử xã hội.
 Nội dung quy luật
CSHT & KTTT là hai mặt cơ bản của xã hội, tác động biện chứng, trong đó
CSHT quyết định KTTT còn KTTT tác động trở lại đối với CSHT.
*Từ viết tắt

CSHT: Cơ sở hạ tầng
KTTT: Kiến trúc thượng tầng

4. Sự phát triển các hình thái kinh tế - xã hội
là một quá trình lịch sử - tự nhiên
a. Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội
b. Tiến trình lịch sử - tự nhiên của xã hội loài người
c. Giá trị khoa học bền vững và ý nghĩa cách mạng

a. Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội
(HT KT-XH)
Dùng để chỉ xã hội ở từng Ba yếu tố cơ bản của HT KT-XH

giai đoạn lịch sử nhất định, LLSX với trình độ nhất định nào đó, là nền tảng
với một kiểu QHSX đặc vật chất của xã hội
trưng cho XH đó phù hợp QHSX phù hợp với LLSX và là đặc
với một trình độ nhất định trưng của xã hội ấy
của LLSX và một KTTT Chi phối, quyết định các quan hệ xã hội
tương ứng được xây dựng KTTT: Biểu hiện mối quan hệ người-
trên những QHSX ấy người,trong lĩnh vực tinh thần
Phù hợp với cơ sở hạ tầng (QHSX)
*Từ viết tắt
LLSX: Lực lượng sản xuất
QHSX: Quan hệ sản xuất
CSHT: Cơ sở hạ tầng
KTTT: Kiến trúc thượng tầng

Kiến trúc
thượng tầng
Hình thái Quan hệ

kinh tế - Sản xuất
xã hội
Lực lượng
sản xuất

b. Tiến trình lịch sử - tự nhiên của xã hội
loài người
C.Mác: "Tôi coi sự phát triển của các hình thái kinh tế – xã hội
là một quá trình lịch sử - tự nhiên"
 Tiến trình lịch sử xã hội loài người – sự thống nhất
giữa logic & lịch sử
+ Vận động, phát triển của lịch sử loài người là do

Logic của toàn bộ sự chi phối của quy luật khách quan khởi đầu từ sự
tiến trình lịch sử
phát triển của lực lượng sản xuất.
loài nguời.
+ Lịch sử lần lượt trải qua các hình thái kinh tế – xã
hội từ thấp đến cao.

c. Giá trị khoa học bền vững và ý nghĩa cách mạng
* Đem lại một cuộc cách mạng trong quan niệm về lịch sử xã hội, là
cơ sở phương pháp luận khoa học & cách mạng để phân tích lịch sử
xã hội.
* Phương pháp luận trong hoạt động nhận thức và cải tạo xã hội
* Cơ sở khoa học quán triệt quan điểm của Đảng ta về con đường đi
lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
* Cơ sở khoa học trong đấu tranh tư tuởng, lý luận

(Francis Fukuyama; Samuel Huntington; AlvinToffler)

II. Giai cấp và dân tộc
1. Giai cấp và đấu tranh giai cấp
Địa vị đối với tư liệu sản

xuất chủ yếu
Địa vị
trong hệ Địa vị trong tổ chức-quản lý
Tiêu thống
chí
Định nghĩa sản xuất Phương thức, quy mô
giai cấp xã hội thu nhập của cải xã hội
của Lênin
Thống trị, bóc lột Đối
Thực chất là sự kháng
phân hóa thành Bị thống trị, bị bóc lột lợi ích

a. Giai cấp
Nguyên nhân sâu xa
Nguồn gốc Nguyên nhân trực tiếp

giai cấp
Con đường hình thành giai cấp
Điều kiện hình thành giai cấp

b. Đấu tranh giai cấp
 Là tất yếu do sự đối lập về lợi ích căn bản không thể điều hòa
được giữa các giai cấp.
 Là cuộc đấu tranh của các tập đoàn người to lớn có lợi ích căn bản
đối lập nhau trong một phương thức sản xuất xã hội nhất định.
 Thực chất là cuộc đấu tranh của quần chúng lao động bị áp bức,
bóc lột chống lại giai cấp áp bức, bóc lột nhằm lật đổ ách thống trị
của chúng.

c. Đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản
Đấu tranh kinh tế

Khi chưa có
Đấu tranh chính trị
chính quyền
Đấu tranh tư tưởng

2. Dân tộc
a. Các hình thức cộng đồng người trước khi hình thành dân tộc
 Thị tộc
 Bộ lạc
 Bộ tộc

 Đặc trưng của dân tộc

3. Mối quan hệ giai cấp – dân tộc và nhân loại
a. Quan hệ giai cấp – dân tộc
Vấn đề dân tộc

Giai cấp
ảnh hưởng quan
quyết định
trọng đến vấn đề
dân tộc
giai cấp

b. Quan hệ giai cấp, dân tộc với nhân loại
Nhân loại là toàn thể Bản chất xã hội của con

cộng đồng người người là cơ sở của tính
sống trên trái đất thống nhất toàn nhân loại
Sự tồn tại của Sự phát triển của

Lợi ích giai nhân loại là nhân loại tạo
cấp, dân tộc tiền đề, điều điều kiện thuận
chi phối lợi kiện cho sự lợi cho đấu tranh
ích nhân loại tồn tại của giai giai cấp, dân tộc
cấp, dân tộc giai cấp

III. Nhà nước và cách mạng xã hội
1. Nhà nước
a. Nguồn gốc của nhà nước
Nguyên nhân Nguyên nhân

sâu xa trực tiếp

III. Nhà nước và cách mạng xã hội
1. Nhà nước
b. Bản chất của nhà nước
Nhà nước là một tổ chức chính trị của một giai cấp thống
trị về mặt kinh tế nhằm bảo vệ trật tự hiện hành và đàn áp
sự phản kháng của các giai cấp khác.

c. Đặc trưng cơ bản của nhà nước

d. Chức năng cơ bản của nhà nước
Đối nội Xã hội
Thống trị
Đối ngoại
chính trị

đ. Các kiểu và hình thức nhà nước
Nhà nước
chiếm hữu nô lệ
Kiểu nhà nước
Nhà nước
Khái niệm phong kiến
Nhà nước
Các kiểu nhà nước cơ bản tư sản
Kiểu nhà nước đặc biệt Nhà nước vô sản

Hình thức nhà nước
Khái niệm Chính thể
Các phương diện tiếp cận
Cấu trúc lãnh thổ

 Hình thức chính thể
Nhà nước CH quý tộc;

Quân chủ (QC) CH dân chủ
QC chuyên chế; Cộng hoà

Nhà nước phong kiến
QC hạn chế phong kiến
QC phân quyền;
QC tập quyền Cộng hoà
Nhà nước tư sản đại nghị
QC lập hiến Cộng hoà

tổng thống

 Hình thức chính thể
Nhà nước
Nhà nước phong kiến
Nhà nước tư sản
Nhà nước vô sản
Cộng xã Cộng hoà

Xô viết dân chủ nhân dân

Nhà nước vô sản
Chức năng Chức năng

tổ chức xây dựng trấn áp
Các hình thức nhà nước Việt Nam trong lịch sử
Vấn đề xây dựng Nhà nước pháp quyền

Việt Nam xã hội chủ nghĩa

2. Cách mạng xã hội
a. Nguồn gốc
Nguyên nhân Nguồn gốc

sâu xa sâu xa
Nguyên nhân Nguồn gốc

trực tiếp trực tiếp

b. Bản chất
- Cách mạng xã hội là sự thay đổi căn bản về chất toàn bộ các
lĩnh vực của đời sống xã hội.
- Theo nghĩa hẹp, cách mạng xã hội là cuộc đấu tranh lật đổ
chính quyền, thiết lập một chính quyền mới tiến bộ hơn. Cách
mạng xã hội thường là đỉnh cao của đấu tranh giai cấp.

c. Phương pháp cách mạng
Phương pháp hòa bình

Phương pháp cách mạng
cũng là một phương
bạo lực là hình thức cách
pháp cách mạng để
mạng khá phổ biến
giành chính quyền

d. Vấn đề cách mạng xã hội trên thế giới hiện nay
(Sinh viên tự nghiên cứu Giáo trình chính, trang 417 - 419)

IV. Ý thức xã hội
1. Khái niệm tồn tại xã hội (TTXH) và các yếu tố cơ bản của TTXH
a. Khái niệm TTXH
Tồn tại xã hội là toàn bộ sinh hoạt vật chất và những điều kiện sinh hoạt
vật chất của xã hội.
(Bộ GD&ĐT, (2021), Giáo trình Triết học Mác-Lênin (dành cho bậc đại học hệ không
chuyên lý luận chính trị), Sđd, tr. 419)

1. Khái niệm tồn tại xã hội (TTXH)
và các yếu tố cơ bản của TTXH
b. Các yếu tố cơ bản của TTXH
Bao gồm các yếu tố cơ bản là:
Phương thức sản xuất vật chất;
Điều kiện tự nhiên;
Hoàn cảnh địa lý;
Dân số và mật độ dân số;
…
2. Khái niệm, kết cấu, tính giai cấp,
các hình thái của ý thức xã hội (YTXH)
b. Kết cấu YTXH
YTXH
Tâm lý xã hội
thông thường
Ý thức xã hội
Hệ tư tưởng YTXH lý luận

c. Tính giai cấp của ý thức xã hội
Biểu hiện cả ở tâm lý xã hội

và ở hệ tư tưởng
Tồn tại Biện chứng

Ý thức
xã hội xã hội

d. Các hình thái ý thức xã hội
Ý thức chính trị Ý thức khoa học
Ý thức pháp quyền Ý thức tôn giáo
Ý thức đạo đức Ý thức khoa học
Ý thức thẩm mỹ Ý thức triết học

3. Quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội
và ý thức xã hội, tính độc lập tương đối
của ý thức xã hội
TỒN TẠI Ý THỨC

XÃ HỘI XÃ HỘI

 Tính độc lập tương đối của ý thức xã hội
Thường lạc hậu
Có tính kế thừa
Có thể vượt trước
Tác động qua lại

giữa các hình thái
Tác động trở lại
tồn tại xã hội

V. Triết học về con người
1. Con người và bản chất con người
Con người
Con Con người
khác biệt với Con người Bản chất
người là vừa là chủ
con vật ngay là sản con
thực thể thể của
từ khi con phẩm của người là
sinh học - lịch sử
người bắt lịch sử và tổng hoà
xã hội vừa là sản
đầu sản của chính các quan
phẩm của
xuất ra bản thân hệ xã hội
lịch sử
những tư con người
liệu sinh
hoạt của
mình

2. Hiện tượng tha hóa
và vấn đề giải phóng con người
Thực chất của Vĩnh viễn giải Sự phát triển

hiện tượng tha phóng toàn tự do của mỗi
hóa con người thể xã hội khỏi người là điều
là lao động ách bóc lột, kiện cho sự
của con người ách áp bức là phát triển tự
bị tha hóa. tư tưởng căn do của tất cả
bản, cốt lõi. mọi người.

3. Quan điểm của triết học Mác-Lênin về quan
hệ cá nhân và xã hội, về vai trò của quần
chúng nhân dân và lãnh tụ trong lịch sử
a. Quan hệ giữa cá nhân và xã hội
Cá nhân Mối quan hệ biện chứng Xã hội

b. Vai trò của quần chúng nhân dân và
lãnh tụ trong lịch sử
QUAN HỆ THỐNG NHẤT,

BIỆN CHỨNG
QUẦN
CHÚNG LÃNH TỤ
NHÂN DÂN

4. Vấn đề con người trong sự nghiệp
cách mạng ở Việt Nam
Dựa trên lý luận của chủ

nghĩa Mác - Lênin
Cơ sở
giải quyết Tư tưởng Hồ Chí Minh
vấn đề về con người
con người
ở Việt
Nam Quan điểm của Đảng ta

Câu hỏi ôn tập
1. Nội dung cơ bản của học thuyết hình thái kinh tế - xã hội; ý nghĩa phương pháp
luận đối với sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam.
2. Quan điểm của triết học Mác – Lênin về giai cấp và đấu tranh giai cấp; ý nghĩa
phương pháp luận trong nhận thức thực tiễn đấu tranh giai cấp ở Việt Nam và trên
thế giới.
3. Quan điểm của triết học Mác – Lênin về nhà nước; sự vận dụng của Đảng
Cộng sản Việt Nam trong xây dựng Nhà nước Việt Nam.

Câu hỏi ôn tập
4. Quan điểm của triết học Mác – Lênin về cách mạng xã hội, phương pháp cách
mạng xã hội. Sự vận dụng của Đảng Cộng sản Việt Nam trong cách mạng Việt Nam.
5. Quan điểm của triết học Mác – Lênin về dân tộc; quan hệ giai cấp – dân tộc và
nhân loại; ý nghĩa phương pháp luận đối với cách mạng Việt Nam.
6. Quan điểm của triết học Mác – Lênin về con người, ý nghĩa trong sự nghiệp đổi
mới ở Việt Nam hiện nay.
7. Quan điểm của triết học Mác – Lênin về ý thức xã hội. Ý nghĩa trong sự nghiệp
đổi mới ở Việt Nam hiện nay.

Chương 3

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chương 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG

TRIẾT HỌC MÁC-LÊNIN

Mã môn học: 306102

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 1

I.Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội

II.Giai cấp và dân tộc

III.Nhà nước và cách mạng xã hội

IV.Ý thức xã hội

V.Triết học về con người

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 2

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 3

LLSX PTSX QHSX

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 4

chuyên lý luận chính trị), Sđd, tr. 292)

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 5

đối với LLSX.

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 6

a. Khái niệm CSHT và KTTT của xã hội

 Khái niệm cơ sở hạ tầng

 Khái niệm kiến trúc thượng tầng

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 7

 Nội dung quy luật

*Từ viết tắt

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 8

a. Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội

b. Tiến trình lịch sử - tự nhiên của xã hội loài người

c. Giá trị khoa học bền vững và ý nghĩa cách mạng

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 9

Dùng để chỉ xã hội ở từng Ba yếu tố cơ bản của HT KT-XH

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 10

Hình thái Quan hệ

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 11

+ Vận động, phát triển của lịch sử loài người là do

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 12

* Cơ sở khoa học trong đấu tranh tư tuởng, lý luận

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 13

Địa vị đối với tư liệu sản

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 14

Nguyên nhân sâu xa

Nguồn gốc Nguyên nhân trực tiếp

Điều kiện hình thành giai cấp

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 15

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 16

Đấu tranh kinh tế

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 17

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 18

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 19

a. Quan hệ giai cấp – dân tộc

Vấn đề dân tộc

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 20

Nhân loại là toàn thể Bản chất xã hội của con

Sự tồn tại của Sự phát triển của

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 21

Nguyên nhân Nguyên nhân

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 22

b. Bản chất của nhà nước

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 23

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 24

Đối nội Xã hội

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 25

Kiểu nhà nước đặc biệt Nhà nước vô sản

24/11/22 306102_Chương 3_Chủ nghĩa duy vật lịch sử 26

Khái niệm Chính thể

Các phương diện tiếp cận