Chương III

CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ

 I. VAI TRÒ CỦA SẢN XUẤT VẬT CHẤT
VÀ QUY LUẬT QUAN HỆ SẢN XUẤT PHÙ HỢP VỚI TRÌNH ĐỘ
PHÁT TRIỂN CỦA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT

1. Sản xuất vật chất và vai trò của nó

a. Khái niệm sản xuất vật chất và phương thức sản xuất
Khái niệm: Sản xuất là một loại hình hoạt động đặc trưng
của con người và xã hội loài người, bao gồm:
- Sản xuất vật chất.
- Sản xuất tinh thần.
- Sản xuất ra bản thân con người.
Sản xuất vật chất: là quá trình con người sử dụng công cụ
lao động tác động vào các dạng vật chất của giới tự nhiên
nhằm tạo ra của cải vật chất phục vụ sự tồn tại và phát
triển của con người.
 Ba yếu tố cơ bản của sản xuất:
- Sức lao động: là toàn bộ thể lực và trí lực của
con người có khả năng được vận dụng, sử dụng
trong quá trình sản xuất vật chất.
- Đối tượng lao động: là những đối tượng trong
giới tự nhiên mà con người tác động vào chúng
trong quá trình lao động.
- Tư liệu lao động: là những phương tiện vật
chất mà con người sử dụng trong quá trình lao
động để tác động vào đối tượng lao động.
 Khái niệm phương thức sản xuất

- Phương thức sản xuất là những cách thức mà

con người sử dụng để tiến hành quá trình sản
xuất của xã hội ở những giai đoạn lịch sử nhất
định.
- Mỗi phương thức sản xuất đều có hai phương
diện:
+ Phương diện kỹ thuật.
+ Phương diện kinh tế.
 b. Vai trò của sản xuất vật chất và phương thức sản
xuất đối với sự tồn tại và phát triển của xã hội

- SXVC giữ vai trò quyết định đối với sự tồn tại và
phát triển của xã hội, là hoạt động nền tảng làm
phát sinh, phát triển những mối quan hệ xã hội
của con người.
- SXVC là cơ sở của sự hình thành, biến đổi và
phát triển của xã hội loài người.
- Sự phát triển lịch sử loài người là sự phát triển
của các phương thức sản xuất.
2. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình
độ phát triển của lực lượng sản xuất.

a. Khái niệm lực lượng sản xuất và quan hệ sản

xuất
- Lực lượng sản xuất là tổng hợp các yếu tố vật
chất và tinh thần tạo thành sức mạnh thực tiễn
cải biến giới tự nhiên theo nhu cầu sinh tồn,
phát triển của con người.
 Sơ đồ cấu trúc LLSX NGƯỜI
LĐ

LLSX TL LĐ
BỔ
TRỢ
TƯ CÔNG
CỤ
LIỆU LĐ
LĐ

TƯ LIỆU
ĐỐI
SX TƯỢNG
LĐ
- LLSX phản ánh quan hệ giữa con người với
giới tự nhiên trong quá trình sản xuất.
- LLSX là nội dung vật chất của quá trình sản
xuất.
- LLSX là yếu tố động.
- Trình độ phát triển của LLSX.
- Khái niệm: Quan hệ sản xuất là quan hệ kinh tế
giữa người và người trong quá trình sản xuất.
- Quan hệ sản xuất bao gồm:
+ Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất.
+ Quan hệ trong tổ chức quản lý sản xuất.
+ Quan hệ phân phối sản phẩm.
- QHSX là hình thức của quá trình sản xuất.
- QHSX mang tính ổn định hơn so với LLSX.
b. Mối quan hệ biện chứng giữa LLSX và QHSX
Vai trò quyết định của LLSX đối với QHSX được
thể hiện ở chỗ:
- LLSX thế nào thì QHSX phải thế ấy tức là QHSX
phải phù hợp với trình độ phát triển của LLSX.
- Khi LLSX biến đổi QHSX sớm muộn cũng phải
biến đổi theo.
- LLSX quyết định cả ba mặt của QHSX tức là
quyết định cả về chế độ sở hữu, cơ chế tổ chức
quản lý và phương thức phân phối sản phẩm.
 QHSX tác động trở lại LLSX:
QHSX tác động LLSX theo cả hai chiều hướng tích cực (phù hợp)
và tiêu cực (không phù hợp):
- QHSX phù hợp với LLSX sẽ tạo ra tác động thúc đẩy cho LLSX
phát triển.
- QHSX không phù hợp sẽ kìm hãm sự phát triển của LLSX.
- Mối quan hệ giữa LLSX và QHSX là mối quan hệ thống nhất có
bao hàm khả năng chuyển hóa thành các mặt đối lập và phát
sinh mâu thuẫn:
+ LLSX và QHSX thống nhất với nhau trong một PTSX, tạo
điều kiện cho sản xuất phát triển.
+ LLSX không ngừng phát triển, QHSX ổn định, làm mâu
thuẫn ngày càng phát triển sâu sắc hơn, sự vận động của mâu
thuẫn giữa LLSX và QHSX là nguồn gốc và động lực cơ bản của sự
vận động, phát triển các phương thức sản xuất.
 LỰC LƯỢNG QUAN HỆ
SẢN XUẤT SẢN XUẤT

d
PHÂN
TƯ LIỆU NGƯỜI TỔ CHỨC
SỞ HỮU PHỐI SẢN
SẢN XUẤT LAO ĐỘNG QUẢN LÝ
PHẨM
 Ý nghĩa phương pháp luận
- Đây là quy luật cơ bản, giải thích sự vận động,
phát triển của lịch sử xã hội một cách khoa học.
- Thực chất của quy luật là đòi hỏi QHSX luôn
luôn phải phù hợp với LLSX nên muốn thúc đẩy
lịch sử xã hội phát triển phải bắt đầu từ LLSX, và
phải luôn luôn đổi mới QHSX để phù hợp với sự
phát triển của LLSX.
 II. BIỆN CHỨNG CỦA CƠ SỞ HẠ TẦNG
VÀ KIẾN TRÚC THƯỢNG TẦNG
1. Khái niệm cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng
tầng
a. Khái niệm, kết cấu cơ sở hạ tầng
Khái niệm cơ sở hạ tầng dùng để chỉ toàn bộ
những quan hệ sản xuất của một xã hội trong
sự vận động hiện thực của chúng hợp thành cơ
cấu kinh tế của xã hội đó.
 Kết cấu của CSHT
- Quan hệ sản xuất thống trị.
- Quan hệ sản xuất tàn dư.
- Quan hệ sản xuất mầm mống.
Quan hệ sản xuất thống trị chiếm địa vị chủ đạo,
chi phối các quan hệ sản xuất khác, định hướng
sự phát triển của đời sống kinh tế xã hội và giữ
vai trò là đặc trưng cho chế độ kinh tế của một
xã hội nhất định.
 b. Khái niệm KTTT
- Khái niệm KTTT: KTTT là toàn bộ hệ thống kết
cấu các hình thái ý thức xã hội cùng với các thiết
chế chính trị-xã hội tương ứng, được hình thành
trên một cơ sở hạ tầng nhất định.
- Trong xã hội có giai cấp, hình thái ý thức chính
trị và pháp quyền cùng hệ thống thiết chế, tổ
chức chính đảng và nhà nước là hai thiết chế, tổ
chức quan trọng nhất trong hệ thống kiến trúc
thượng tầng của xã hội.
 Hình thái ý thức xã hội: chính trị, pháp quyền,
đạo đức,triết học, tôn giáo, nghệ thuật,…

KIẾN TRÚC THƯỢNG TẦNG

Thiết chế chính trị - xã hội: Đảng, Nhà nước,

Giáo hội, Đoàn thể,..

CƠ SỞ HẠ TẦNG

QHSX tàn dư QHSX thống trị QHSX mầm mống

 2. Quan hệ biện chứng giữa CSHT và KTTT

a. Vai trò quyết định của CSHT đối với KTTT

- CSHT quyết định nội dung và tính chất của
KTTT. Mỗi CSHT sẽ sinh ra một KTTT phù hợp và
bảo vệ CSHT đó.
- CSHT quyết định sự biến đổi của KTTT.
- Tính chất phụ thuộc của KTTT vào CSHT có
nguyên nhân từ vai trò quyết định của kinh tế
đối với toàn bộ các lĩnh vực hoạt động của xã
hội.
b. Vai trò tác động trở lại của KTTT đối với CSHT

- KTTT có tính độc lập tương đối của nó và thường xuyên

có vai trò tác động trở lại CSHT của xã hội.
- Trong KTTT thì Nhà nước là nhân tố tác động trực tiếp
và mạnh mẽ nhất tới CSHT.
- Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ
tầng có thể diễn ra theo xu hướng tích cực hoặc tiêu
cực:
+ KTTT tác động phù hợp với CSHT sẽ tạo ra tác
động tích cực thúc đẩy sự phát triển kinh tế.
+ KTTT tác động không phù hợp nó sẽ kìm hãm,
phá hoại sự phát triển kinh tế.
 Hình thái ý thức xã hội: chính trị, pháp
quyền, đạo đức, triết học, tôn giáo,
KIẾN nghệ thuật, …
TRÚC
THƯỢNG
TẦNG
Thiết chế chính trị-xã hội: đảng, nhà
nước, giáo hội, đoàn thể, …
S
CƠ SỞ HẠ TẦNG

QHSX tàn dư QHSX thống trị QHSX mầm mống

 Ý nghĩa phương pháp luận
- CSHT quyết định kiến trúc thượng tầng, cho nên muốn
thúc đẩy xã hội phát triển phải xuất phát từ phát triển
kinh tế.
- Kiến trúc thượng tầng tác động trở lại CSHT mà trong đó
Chính trị, pháp quyền, Đảng, Nhà nước là những bộ
phận quan trọng nhất cho nên cần phải thường xuyên
đổi mới các bộ phận này cho phù hợp với sự phát triển
của CSHT.
- Trong đời sống xã hội hiện nay, nước ta đang tiến hành
cải cách hành chính là thực hiện từng bước làm cho
kiến trúc thượng tầng phù hợp với cơ sở hạ tầng.
 III. TTXH QUYẾT ĐỊNH YTXH VÀ
TÍNH ĐỘC LẬP TƯƠNG ĐỐI CỦA YTXH

1. Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội

a. Khái niệm tồn tại xã hội và ý thức xã hội
- Khái niệm tồn tại xã hội dùng để chỉ phương
diện sinh hoạt vật chất và các điều kiện sinh hoạt
vật chất của xã hội.
- TTXH gồm:
+ Phương thức sản xuất vật chất.
+ Điều kiện tự nhiên, hoàn cảnh địa lý.
+ Điều kiện dân cư.
 Khái niệm ý thức xã hội
- Khái niệm ý thức xã hội dùng để chỉ toàn bộ phương diện sinh
hoạt tinh thần của xã hội, nảy sinh từ tồn tại xã hội và phản ánh tồn
tại xã hội trong những giai đoạn phát triển nhất định.
- Phân biệt ý thức xã hội và ý thức cá nhân.
- Cấu trúc của ý thức xã hội:
* Theo nội dung và lĩnh vực: ý thức chính trị, ý thức pháp quyền, ý
thức đạo đức, ý thức thẩm mỹ, ý thức khoa học, ý thức môi trường
sinh thái, ý thức tôn giáo,...
* Theo trình độ phản ánh : Ý thức xã hội thông thường, ý thức lý
luận.
• Theo hai trình độ và hai phương thức phản ánh đối với TTXH:
Tâm lý xã hội - Hệ tư tưởng xã hội
- Ý thức xã hội vừa mang tính giai cấp vừa mang tính dân tộc.
 b. Vai trò quyết định của TTXH đối với YTXH
- TTXH quyết định nội dung của YTXH; nội dung
của YTXH là sự phản ánh TTXH.
- YTXH là sự phản ánh đối với TTXH và phụ thuộc
vào TTXH.
- TTXH quyết định sự biến đổi của YTXH.
- Quan điểm duy vật lịch sử về nguồn gốc của
YTXH cũng chỉ ra rằng TTXH quyết định YTXH
không phải một cách giản đơn, trực tiếp mà
thường thông qua các khâu trung gian.
 2. Tính độc lập tương đối của YTXH
- YTXH thường lạc hậu so với TTXH.
- YTXH có thể vượt trước TTXH.
- YTXH có tính kế thừa trong sự phát triển của nó.
- Giữa các hình thái YTXH có sự tác động qua lại và ảnh
hưởng lẫn nhau trong sự phát triển của chúng.
- YTXH có khả năng tác động trở lại TTXH theo hai
hướng:
+ Ý thức tư tưởng tiến bộ góp phần to lớn vào thúc đẩy
TTXH phát triển.
+ YTXH lạc hậu, phản tiến bộ có thể kìm hãm sự phát
triển của TTXH.
 Ý nghĩa phương pháp luận

- TTXH quyết định YTXH cho nên muốn tìm hiểu

các hiện tượng thuộc YTXH cần xuất phát từ
TTXH. Đồng thời phải xem xét các khâu trung
gian trong sự phản ánh của ý thức xã hội.
- YTXH có tính độc lập tương đối cho nên khi
xem xét các hiện tượng của YTXH cần đặt nó
trong tính độc lập của nó.
 TỒN TẠI Ý THỨC
XÃ HÔI XÃ HỘI

d
ĐK TỰ
ĐIỀU KIỆN HỆ TÂM LÝ
DÂN CƯ
NHIÊN PTSX TƯ TƯỞNG XÃ HỘI
HC ĐỊA LÝ
 IV. HÌNH THÁI KINH TẾ-XÃ HỘI VÀ QUÁ TRÌNH LỊCH SỬ-TỰ
NHIÊN CỦA SỰ PHÁT TRIỂN CÁC HÌNH THÁI KINH TẾ-XÃ HỘI
1. Khái niệm, cấu trúc hình thái kinh tế-xã hội
- Khái niệm hình thái kinh tế-xã hội.
Hình thái kinh tế - xã hội là một phạm trù cơ bản của chủ
nghĩa duy vật lịch sử dùng để chỉ xã hội ở từng giai đoạn lịch
sử nhất định, với một kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng cho xã
hội đó phù hợp với một trình độ nhất định của lực lượng sản
xuất và với một kiến trúc thượng tầng tương ứng được xây
dựng trên những quan hệ sản xuất ấy.
- Cấu trúc của HT KT-XH:
+ Lực lượng sản xuất.
+ Quan hệ sản xuất.
+ Kiến trúc thượng tầng.
 Kiến trúc
Thượng tầng

Quan hệ sản xuất

Đặc trưng
(Cơ sở hạ tầng )

Lực lượng
sản xuất
 2. Quá trình lịch sử - tự nhiên của sự phát triển các
hình thái kinh tế - xã hội
- Sự vận động và phát triển của xã hội tuân theo các
quy luật khách quan: quy luật QHSX phù hợp với trình
độ phát triển của LLSX, quy luật KTTT phù hợp với CSHT.
- Nguồn gốc của mọi sự vận động, phát triển của xã hội
đều từ sự phát triển của LLSX xã hội.
- Sự phát triển của các HT KT – XH còn chịu tác động
của các nhân tố khác, có thể bao hàm những bước phát
triển “bỏ qua” một hay một vài hình thái kinh tế - xã hội
nhất định.
 Kiến trúc Kiến trúc
thượng tầng 1 thượng tầng 2

QL CSHT - KTTT

Quan hệ sản xuất 1 Quan hệ sản xuất 2

(Cơ sở hạ tầng 1) (Cơ sở hạ tầng 2)

QL QHSX PHÙ HỢP

LLSX

Lực Lực
lượng lượng
SX 1 SX 2

Thời gian T
T1 T2
 3. Ý nghĩa phương pháp luận (giá trị khoa học của lý
luận hình thái kinh tế - xã hội)

- Lý luận HT KT – XH là cơ sở khoa học để giải thích các hiện

tượng trong đời sống xã hội, đó là phải xuất phát từ bản
thân thực trạng phát triển của sản xuất xã hội, từ trình độ
phát triển của lực lượng sản xuất.
- Xã hội là một cơ thể sống động, mỗi sự thay đổi của LLSX
dẫn đến sự thay đổi QHSX, KTTT và ngược lại.
- Sự vận động, phát triển của xã hội là quá trình lịch sử - tự
nhiên,diễn ra theo quy luật khách quan chứ không phải theo
ý muốn chủ quan, do đó muốn nhận thức và giải quyết đúng
đắn những vấn đề thực tế của đời sống xã hội thì phải
nghiên cứu quy luật vận động, phát triển của xã hội.
 V. VAI TRÒ CỦA ĐẤU TRANH GIAI CẤP VÀ
CÁCH MẠNG XÃ HỘI ĐỐI VỚI SỰ VẬN ĐỘNG,
PHÁT TRIỂN CỦA XÃ HỘI CÓ ĐỐI KHÁNG GIAI CẤP
1. Giai cấp và vai trò của đấu tranh giai cấp đối với sự phát triển của
xã hội có đối kháng giai cấp
a. Khái niệm giai cấp, tầng lớp xã hội
- Khái niệm giai cấp dùng để chỉ “những tập đoàn to lớn gồm những
người khác nhau về địa vị của họ trong một hệ thống sản xuất xã hội
nhất định trong lịch sử, khác nhau về quan hệ của họ đối với tư liệu
sản xuất, về vai trò của họ trong tổ chức lao động xã hội, khác nhau
về cách thức hưởng thụ và về phần của cải xã hội ít hoặc nhiều mà họ
được hưởng”.
- Khái niệm tầng lớp xã hội dùng để chỉ sự phân tầng, phân lớp, phân
nhóm giữa những con người trong cùng một giai cấp theo địa vị và sự
khác biệt cụ thể của họ trong giai cấp đó hoặc chỉ những nhóm người
ngoài kết cấu giai cấp trong một xã hội nhất định (công chức, trí thức,
tiểu nông).
 b. Nguồn gốc giai cấp

Của cải dư Phân hóa

thừa giàu nghèo

LLSX CĐTH GC
Nguồn gốc sâu Nguyên
xa nhân trực
tiếp
 c. Vai trò của đấu tranh giai cấp đối với sự vận động,
phát triển của xã hội có đối kháng giai cấp

- Đấu tranh giai cấp là khái niệm dùng để chỉ

“cuộc đấu tranh của quần chúng bị tước hết
quyền, bị áp bức và lao động, chống bọn có đặc
quyền, đặc lợi, bọn áp bức và bọn ăn bám, cuộc
đấu tranh của những người công nhân làm thuê
hay những người vô sản chống những người hữu
sản hay giai cấp tư sản”.
- Hình thức đấu tranh giai cấp: đấu tranh kinh tế,
đấu tranh tư tưởng, đấu tranh chính trị, văn hóa,
tôn giáo, v.v..
 Nhà nước – công cụ chuyên chính giai cấp:
- Sự ra đời và tồn tại của nhà nước là kết quả tất yếu của đấu
tranh giai cấp trong xã hội có đối kháng giai cấp.
- Nhà nước là công cụ bạo lực để trấn áp giai cấp, duy trì địa vị
của giaicấp thống trị, do đó nó là công cụ chuyên chính giai cấp
của giai cấp bóc lột trong lịch sử đối với nô lệ hay lao động làm
thuê.
- Các kiểu nhà nước trong lịch sử:
+ Nhà nước chủ nô.
+ Nhà nước phong kiến.
+ Nhà nước tư sản.
+ Nhà nước chuyên chính vô sản, đó là nhà nước kiểu mới,
nhà nước “nửa nhà nước” tồn tại trong thời kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội.
 Vai trò của đấu tranh giai cấp
- Kết quả cuối cùng của những cuộc đấu tranh
đều dẫn tới sự ra đời của phương thức sản xuất
mới thông qua đỉnh cao của nó là cách mạng xã
hội.
- Đấu tranh giai cấp nhằm giải quyết những mâu
thuẫn đối kháng trong đời sống kinh tế, chính
trị, xã hội.
- Đấu tranh giai cấp tạo ra điều kiện cho cái mới
ra đời, phát triển, đẩy lùi những yếu tố lạc hậu,
tiêu cực.
 Ý nghĩa phương pháp luận
- Lý luận về giai cấp và đấu tranh giai cấp cho thấy
tính tất yếu của đấu tranh giai cấp trong xã hội,
nhận thức được bản chất và các hình thức biểu hiện
của đấu tranh giai cấp.
- Tạo cơ sở lý luận để xây dựng đường lối chiến lược
đấu tranh giai cấp chống lại ách áp bức bóc lột, bất
bình đẳng giai cấp, xây dựng chế độ xã hội mới.
- Là cơ sở để giải quyết mâu thuẫn giai cấp của xã
hội nhằm thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản
xuất, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta.
2. Cách mạng xã hội và vai trò của nó đối với sự
phát triển của xã hội có đối kháng giai cấp
a. Khái niệm cách mạng xã hội và nguồn gốc của cách
mạng xã hội
- Nghĩa rộng: Cách mạng xã hội là sự biến đổi có tính
chất bước ngoặt và căn bản về chất trong toàn bộ các
lĩnh vực của đời sống xã hội, là phương thức chuyển
từ một hình thái kinh tế -xã hội lỗi thời lên một hình
thái kinh tế - xã hội mới ở trình độ phát triển cao hơn.
- Nghĩa hẹp: Cách mạng xã hội là việc lật đổ một chế
độ chính trị đã lỗi thời và thiết lập một chế độ chính
trị tiến bộ hơn của giai cấp cách mạng.
- Cải cách là khái niệm dùng để chỉ những cuộc
cải biến diễn ra trên một hay một số lĩnh vực của
đời sống xã hội, trong phạm vi một hình thái
kinh tế - xã hội, nhằm hoàn thiện hình thái kinh
tế - xã hội đó.
- Đảo chính là khái niệm dùng để chỉ những sự
biến tranh giành địa vị quyền lực nhà nước giữa
các lực lượng chính trị (thường trong cùng một
giai cấp) và với chủ trương không thay đổi bản
chất chế độ hiện thời.
 Nguyên nhân của CMXH
- Nguyên nhân sâu xa:
+ Về kinh tế: Mâu thuẫn giữa LLSX và QHSX.
+ Về chính trị: Đấu tranh giai cấp giữa giai cấp
thống trị và bị thống trị.
- Nguyên nhân chủ quan:
+ Sự ra đời, phát triển của tổ chức cách mạng.
+ Sự phát triển nhận thức của QC nhân dân.
+ Nắm bắt thời cơ cách mạng của tổ chức CM.
 PHƯƠNG THỨC
SẢN XUẤT

LỰC LƯỢNG QUAN HỆ

SẢN XUẤT SẢN XUẤT

d
PHÂN
TƯ LIỆU TỔ CHỨC
SỞ HỮU PHỐI SẢN
SẢN XUẤT QUẢN LÝ
PHẨM

NGƯỜI GC
LAO ĐỘNG THỐNG TRỊ
 b. Vai trò của cách mạng xã hội đối với sự vận động,
phát triển của xã hội có đối kháng giai cấp.

- Cách mạng xã hội là động lực của sự vận động, phát

triển xã hội nhằm thay đổi chế độ xã hội đã lỗi thời
chuyển lên chế độ xã hội mới cao hơn. Theo C.Mác,
cách mạng xã hội là đầu tàu của lịch sử.
- Chính nhờ cách mạng xã hội mà mâu thuẫn cơ bản của
đời sống xã hội được giải quyết triệt để, tạo động lực
cho sự tiến bộ và phát triển của xã hội.
- Thông qua CMXH mà rèn luyện bản lĩnh chính trị của
quần chúng nhân dân.
- ….
 VI. QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ VỀ
CON NGƯỜI VÀ VAI TRÒ SÁNG TẠO LỊCH SỬ
CỦA QUẦN CHÚNG NHÂN DÂN

1. Con người và bản chất của con người

a. Khái niệm con người
Con người là một thực thể tự nhiên mang đặc tính xã
hội; có sự thống nhất biện chứng giữa hai phương diện
tự nhiên và xã hội.
- Bản tính tự nhiên của con người thể hiện:
+ Con người là kết quả tiến hóa và phát triển lâu
dài của giới tự nhiên.
+ Con người chịu sự quy định, tác động của quy
luật tự nhiên.
 Bản tính xã hội của con người :

- Nguồn gốc hình thành con người còn do nhân

tố lao động, nhờ đó mà hình thành xã hội loài
người.
- Sự tồn tại và phát triển của con người luôn bị
chi phối bởi các nhân tố xã hội và các quy luật xã
hội.
Tóm lại: Con người là thực thể thống nhất hai
phương diện tự nhiên và xã hội, mặt tự nhiên là
tiền đề, là cơ sở, còn mặt xã hội quyết định bản
tính người của con người.
 b. Bản chất của con người
“Bản chất con người không phải là một cái trừu tượng
cố hữu của cá nhân riêng biệt. Trong tính hiện thực
của nó, bản chất con người là tổng hòa những quan
hệ xã hội”
- Con người mang bản chất xã hội.
- Con người chịu sự tác động, chi phối của các quan hệ
xã hội, khi các quan hệ xã hội thay đổi thì bản chất con
người thay đổi.
- Giải phóng con người là giải phóng ra khỏi những
quan hệ xã hội đang ràng buộc con người, kìm hãm sự
phát triển toàn diện con người.
 Ý nghĩa phương pháp luận
- Vấn đề con người đã lý giải một cách khoa học
về con người, quan tâm con người là quan tâm
cả hai mặt: tự nhiên và xã hội của nó.
- Phát huy năng lực sáng tạo của mỗi con người
là phát huy nguồn động lực quan trọng thúc đẩy
sự tiến bộ và phát triển của xã hội.
- Sự nghiệp giải phóng con người phải giải phóng
những quan hệ kinh tế xã hội đang kìm hãm sự
phát triển toàn diện của con người.
 2. Khái niệm quần chúng nhân dân và vai trò
sáng tạo lịch sử của quần chúng nhân dân.
a. Khái niệm quần chúng nhân dân
- Quần chúng nhân dân là một cộng đồng liên kết những con
người trong xã hội có tổ chức, có lãnh đạo của những cá nhân hay
tổ chức chính trị xã hội nhất định nhằm giải quyết các nhiệm vụ
lịch sử trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa của xã hội.
- Quần chúng nhân dân bao gồm:
+ Những người lao động sản xuất ra của cải vật chất và các
giá trị tinh thần.
+ Những bộ phận dân cư chống lại giai cấp thống trị, áp bức,
bóc lột, đối kháng với nhân dân.
+ Những bộ phận có tác dụng thúc đẩy tiến bộ xã hội.
b. Vai trò sáng tạo lịch sử của quần chúng nhân
dân và vai trò của cá nhân trong lịch sử
- Quần chúng nhân dân là chủ thể sáng tạo lịch
sử và là lực lượng quyết định sự phát triển lịch
sử. Thể hiện:
+ QCND là lực lượng sản xuất cơ bản của mọi xã
hội.
+ QCND là người sáng tạo ra những giá trị tinh
thần của xã hội.
+ QCND là lực lượng và động lực cơ bản của mọi
cuộc cách mạng và cải cách trong lịch sử.
 Vai trò của cá nhân, vĩ nhân đối với sự phát
triển của lịch sử:
- Cá nhân là khái niệm dùng để chỉ mỗi con người
cụ thể trong một cộng đồng xã hội nhất định và
được phân biệt với những con người khác thông
qua tính đơn nhất và tính phổ biến của nó.
- Vĩ nhân là những cá nhân kiệt xuất trong một
lĩnh vực nào đó.
- Lãnh tụ là những cá nhân kiệt xuất do phong
trào cách mạng của quần chúng nhân dân tạo nên,
gắn bó mật thiết với quần chúng nhân dân.
 Vai trò của cá nhân, vĩ nhân, lãnh tụ

Lãnh tụ phải là người có các phẩm chất sau:

- Có tri thức khoa học uyên bác, nắm được xu thế vận động, phát triển của
lịch sử.
- Có năng lực tập hợp quần chúng nhân dân, thống nhất ý chí và hành động
của quần chúng nhân dân.
- Gắn bó mật thiết với nhân dân, hy sinh vì lợi ích của nhân dân.
Lãnh tụ nhất là lãnh tụ ở tầm vĩ nhân có vai trò to lớn trong việc tập hợp, tổ
chức, chỉ đạo phong trào cách mạng của quần chúng nhân dân. Lãnh tụ xuất
hiện và thực hiện vai trò của mình từ trong phong trào của quần chúng nhân
dân.
Trong hoạt động thực tiễn cần có quan điểm biện chứng về vai trò của quần
chúng nhân dân và vai trò của cá nhân. Không được tuyệt đối hóa vai trò của
quần chúng nhân dân cũng như không được tuyệt đối hóa vai trò của cá
nhân, của lãnh tụ.
 Ý nghĩa phương pháp luận.:

- QCND có vai trò quyết định lịch sử nên cần coi

trọng, tin tưởng vào quần chúng nhân dân.
Chống tư tưởng xem thường QCND.
- Cá nhân là vĩ nhân, lãnh tụ đều có vai trò nhất
định đối với sự phát triển xã hội nên cần coi
trọng, bảo vệ họ. Nhưng cần phải chống tư
tưởng tôn sùng, đề cao cá nhân dẫn đến tệ sùng
bái cá nhân.