Ano ang

ponolohiya ?
Cris-an Yriarte Manangkila BEED-III
PONO “ Phone” LOHIYA “Pag-aaral”
Ang Ponolohiya ay isang sangay ng
lingguwistika na tumutok sa pag-aaral ng tunog
ng wika. Ito ay tumatalakay sa mga tunog na
ginagamit sa pagbuo ng mga salita at kung paano
ito nakakaapekto sa kahulugan ng mga salita. Sa
pamamagitan ng ponolohiya, sinusuri ang mga
tunog na ginagamit sa pagbigkas ng mga salita,
pati na rin ang kanilang pagkakaiba at
pagkakatulad.
Ano ang ponema?
Ang ponema ay ang pinakamaliit na yunit ng
tunog sa isang wika na may kakayahang
makapagbago ng kahulugan ng isang salita. Ito
ang mga tunog na binubuo ng mga titik,
patinig, at iba pang tunog na ginagamit sa
pagbuo ng mga salita.
 Halimba:

Ang salitang "takbo" ay binubuo ng apat na

ponema: /t/ /a/ /k/ /b/
at kapag binago ang ponema ng /k/ at
ginawang /g/, magiging ibang salita na ito,
tulad ng "tagbo".
1987 Saligang
Batas, Artikulo • Sa dahilang malayo na ang tinahak ng ating

XIV, Sec. 6 wikang pambansa na nagmula sa

pinagbatayang wikang Tagalog na naging
PILIPINO hanngang sa ito ay tawaging
FILIPINO . Sa ganitong sitwasyon, hindi
maiwasa na maraming salitang hiram ang
nagiging bahagi na ng wikang FILIPINO.
Dahil na din sa mabilis na pagbabago at pag-
unlad ng Filipino, marapat lamang na
mapabilang ang mga ponemang dati ay ay
wala sa ating alpabeto.
 Ang dating
bilang ng mga
ponema:
21 (ponema)

$50 gift certificate

 Ponemang Katinig:
Ang bagong
ponema b,k,d,g,h,l,m,n,ng,p,r,s,t,
24- katinig w,y,at (?)
5- patinig at ang walong dagdag
$50 gift certificate
f,j,v,c,ñ,q,x at z
Ponemang Patinig:
a,e,i,o,u
$50 gift certificate
Ang mga tunog na naisama sa
wikang Filipino ay hindi
lamang mula sa mga dayuhang
wika kundi likas din ito sa
ibang katutubong wika sa
Pilipinas na bahagi ng ating
wikang Filipino.
Tandaan !
• Lahat ng ponema ng wikang
Filipino ay may katumbas na
titik o letra
• Ang letrang Filipino ay nag
sisilbing sagisag o simbolo
ng mga tunog na binibigkas.
Ponemang Patinig -sa wikang Filipino ay ang
mga titik na 'a', 'e', 'i', 'o', at 'u'. Ito ay
pinakatampok o prominenting bahagi ng
pantig. tandaan na walang pantig sa Filipino
na walang patinig.

Halimbawa:
inakay= i-na-kay
pasan = pa-san
umaapaw = u-ma-a-paw
Ponemang Katinig- gumaganap na panimula
at/o pangwakas na bahagi ng pantig.

Halimbawa:
sulat= su-lat ( nasa unahan ng pantig ang PK)
ikmo= ik-mo ( nasa hulihan ng pantig ang PK)
tik-lop= tik-lop ( nasa unahan at hulihang bahagi ng
pantig ang katinig .
 A. Produksyon ng mga Tunog
Ayon kina Belvez, et. al (2003), ang agham
ng wika na tumatalakay sa kung paano
nagsasalita ang isang tao ay tinatawag na
ponetika. Ang pagsasalita ay mapag-aaralan
sa ponetika sa tatlong pananaw o paraan;
Articulatory Phonetics
Auditory Phonetics
Acoustic Phonetic
 Articulatory Phonetics
Isang paraan upang ilarawan kung papaano
binibigkas ang ponema ng isang wika ( Santos,
et al., (2011).
Ginagawa ito sa pamamagitan ng punto at
paraan ng artikulasyon.

Nailalarawan naman ang pagbigkas sa

pamamagitan ng bahagi ng dila harap, sentral
at likod, at ang posisyon ng nasabing bahagi
ng dila ay nasa itaas, gitna o nasa ibaba.
 Impit na tunog

ay itinuturing na isang ponema dahil ang

pagkakaroon o pagkawala nito sa salita ay
nagkakapagbabago ng kahulugan.

Ang impit na tunog ay kinakatawan ng

simbolong tuldik na paiwa (‘) para sa salitang
malumi at pakopya. (^) naman sa mga salitang
maragasa na matatagpuan sa posisyong pinal
ng salita.
Ang mga bahagi
ng Ulo ni Oscar
ang ginagamit
sa pagsasalita
(Santiago at
Tiangco, 1991)
Ponemang Patinig -sa wikang Filipino ay ang
mga titik na 'a', 'e', 'i', 'o', at 'u'. Ito ay
pinakatampok o prominenting bahagi ng
pantig. tandaan na walang pantig sa Filipino
na walang patinig.

Halimbawa:
inakay= i-na-kay
pasan = pa-san
umaapaw = u-ma-a-paw
Ang bibig ng tao ay may apat na
mahalagang bahagi sa pagbigkas
ng mga tunog.
• Dila ( harap, sentral at likod), at panga ( sa
ibaba )
• ngipin at labi ( sa unahan )
• matigas na ngalangala ( sa itaas )
• malambot na ngalangala ( sa likod )
Dagdag pa nina Paz, et. al, (2023), may proseso
upang mabuo ang halos lahat ng mga tunog sa
pagsasalita.

Egressive ( palabas)
ingressive (papasok)
Vocal tract
Vocal Chords
B. Klasipikasyon ng mga Tunog

Ayon kay Paz, et.al, (2023), ang

mga ponema ng wikang Filipino ay
nauuri ang mga tunog sa tatlo: a.
mga patinig b. mga katinig,c.mga
glayd nakabatay ang klasipikasyon
sa kanilang lomon-ponemikong
katangian:
 1.Ponemang Katinig at Ponemang Patinig

Ang mga tunog sa ponemang katinig ay binibigkas sa

pamamagitan ng pag-block ng airflow sa bibig gamit ang dila,
labi, o ngalangala. Ito ay binubuo ng mga tunog na /p/, /t/, /k/, /b/,
/d/, /g/, /m/, /n/, /ng/, /s/, /h/, at iba pa.

Sa kabilang banda, ang mga tunog sa ponemang patinig ay

binibigkas nang walang pag-block ng airflow sa bibig. Ito ay
binubuo ng mga tunog na /a/, /e/, /i/, /o/, /u/, at iba pa.

Sa madaling salita, ang patinig ay tumatayo bilang nukleyus ng

pantig, tulad ng mga salitang (am-paw), (it-log), (i-kaw).
 2.Malapatinig o Glayd
Makikita ang mga katangian ng katinig at patinig sa glayd. Hindi
ito silabik na segment na mabilis na binibigkas o halos kadikit at
nagigiping isa sa sinusundan o sumusunod na patinig. Wala itong
obstaksyun o sagabal sa daloy ng hangin sa bibig katulad ng sa
patinig.

Halos isang tunog na lamang ang maririnig sa magkatabing

ponemang patinig at glayd.

Halimbawa:

(y) sa patinig na (i) yelo, tela.

(u) sa katinig (w) wala, sitaw, at litaw.
Sa bisa ng Memorandum pangkagawaran Blg. 194s. 1978 ng
Kagawaran ng Edukasyon at Kultura, pinayaman ang dating
Abakada upang makaagapay sa mabilis na pag-unlad at
pagbabago ng wikang Pilipino at tinawag nga itong BAGONG
ALPABETONG PILIPINO (Calamian, et.al., 2014). Sa Manwal
sa Masinop na Pagsusulat (2015).

Alpabetong ( c,f,j,ñ,q,v,x at z) na dating wala sa abakada.

Fonemik na (f, j, v at z) ay malayang nanggamit sa mga
panngalang pamabalana bukod sa mga pangalang pantangi.
Nilinaw rin nina Paz, et al., (2023), na ang alpabetong
Filipino ay binubuo ng 28 letra ngunit 21 pa rin ang
simbolong kinilalang mga ponema sa dahilang magkaiba
ang letra at tunog ngunit wala namang pagbabago ng
kahulugan ang dalawang salita.

Halimbawa :

/f/ sa /p/ /q/ sa /k/

/kafe/ sa /kape/ /queso/ sa /keso/
May anim na punto ng
artikulasyon gaya ng
sumusunod:
• Panlabi (baylebyal)
• Panlabi-pangipin (Lavyo-
Dental)
• Pangngipin(Dental)
• Panggilagid (alvyolar)
• Pangngalangala ( Alyvo-
Palatal) at (Velar)
• Glotal
Sa paraan ng artikulasyon naman inilalarawan kung paano
gumagana ang ginagmit ng mga sangkap o salik ng pananalita.
May pitong paraan ng artikulasyon . Ang mga ito ay ang
sumusunod:
• Pasara(Stap) - p,b,t,d,k,g.?
• Pailong - m,n, ñ
• Frikativ- f,v,s,z,h
• Afrikativ- j
• Likwid- Lateral /l/ at Tap /r/
• Glayd- /w/ at /y/
 Ang tatlong 1.Ang pinanggalingan ng lakas o enerhiya,
2.Ang kumukatal na bagay o artilulador, at
Salik sa 3.Patunugan o resonador.
pagliha ng
tunog upang Sa madaling salita , upang makalikha ng
makapagsalita angkop na tunog sa pagsasalita ay
ang isang tao : nagkakaroon ng interaksyon ang tatlong salik
na ito na siyang lumiliha ng alon ng mga
tunog, ang hangin naman ang nagiging
midyum o pahatiran ng mga alon ng tunog na
siya naman nating naririnig.
 C. Krayterya ng mga Ponema sa Wikang Filipino

Ang wikang Filipino ay nahahti sa dalawang krayterya:

• Mga Ponemang Segmental- Ito ang tunog na
ginagamitan ng mga katumbas na letra o titik upang
mabasa at mabigkas na binubuo ng mga patinig ,
katinig, klaster, diptonggo ,pares-minimal at ponemang
malayang nagpapalitan. (Mabilin, et al,. 2012)

a. Ang Klaster o Kambal Katinig ay isang uri ng tunog sa wikang

Filipino kung saan ang dalawang magkasunod na katinig ay
naririnig sa isang salita.
b. Ang Monopong at mga Diptonggo-
Ang Monoptong ay isang uri ng tunog sa wikang Filipino kung saan ang
isang patinig ay binubuo ng isang tunog lamang.
• 'A' (halimbawa: araw, asul)
• 'E' (halimbawa: mesa, telpono)
• 'I' (halimbawa: isda, ibon)
• 'O' (halimbawa: bote, lobo)
• 'U' (halimbawa: ulan, upo)

Sa kabilang banda, ang Diptonggo ay isang uri ng tunog kung saan ang
isang patinig ay binubuo ng dalawang tunog na magkasunod.
• 'AU' (halimbawa: tao, gawa)
• 'AY' (halimbawa: bayad, sayaw)
• 'OY' (halimbawa: paboya, buhay)
• 'EY' (halimbawa: reyna, serye)
 C. Digrap/Digrapo
Ang Digrap o Digrapo ay isang uri ng tunog sa wikang Filipino
kung saan ang dalawang katinig ay nagkakasama upang magbigay
ng ibang tunog. Halimbawa ng Digrapo ay ang mga sumusunod:
'BL' (halimbawa: blusa, blag)
'DR' (halimbawa: drowing, drama)
'TS' (halimbawa: tsaa, tsismis)
'NG' (halimbawa: ngiti, ngalangala)
'KR' (halimbawa: krus, krayola)
Sa mga halimbawang ito, makikita natin na ang dalawang katinig ay
nagkakasama upang magbigay ng ibang tunog na hindi maaaring
makuha sa bawat katinig na mag-isa.

d. Ang Pares Minimal -ay ang
uri ng mga salitang may
magkaibang kahulugan na
magkakatulad lamang sa isang
tunog o letra. Ito ay mahalaga sa
pag-aaral ng wika upang
maunawaan ang impluwensya
ng tunog sa kahulugan ng isang
salita.
'Piso' at 'Tiso'
Ang salitang 'piso' ay tumutukoy
sa perang papel, samantalang
ang 'tiso' naman ay isang uri ng
halaman.
'Bato' at 'Pato'
8 points
Ang 'bato' ay matigas na bagay
na karaniwang galing sa lupa,
samantalang ang 'pato' naman ay
isang uri ng ibon.

e. Ponemang Malayang
nagpapalitan- ay tumutukoy sa
mga tunog sa isang wika na
maaaring magpalit-palit ng
walang epekto sa kahulugan ng
salita. Ibig sabihin, ang
pagbabago ng isang tunog sa
isang salita ay hindi magdudulot
ng pagbabago sa kahulugan
nito.
Halimbawa:
• 'Paa' at 'Baa'
• 'Puno' at 'Buno'
• 'Piso' at 'Biso'
• ‘roon’ at ‘doon’
• ‘rin’ at ‘din’
• ‘bibe’ at ‘bibi’
• ‘lakadan’ at ‘lakaran’
• ‘rami’ at ‘dami’
8 points
Sa mga halimbawang ito,
makikita natin na bagamat
nagpapalitan ang tunog , hindi
ito nakaaapekto sa kahulugan ng
mga salitang nabanggit
f. Glotal na Pasara o Impit na Tunog-ay isang tunog na
nagmumula sa pagtigil o pagpreno ng paghinga sa
lalamunan. Ito ay isang tunog na karaniwang hindi
binibigyang-pansin ng marami ngunit may mahalagang
papel sa wika.
f.1 Naksama ito sa palatuldikan at inirerepresenta ng
tuldik na paiwa (‘) kung nasa posisyong pinal ng salita.
f.2 Inirerepresenta ito ng gitling (-) kapag ito ay nasa loob
ng salita sa pagitan ng katinig at patinig. Ang gitling sa mga
salitang kumakatawan sa ponemang glotal na pasara ay
mag-iiba ang kahulugan ng mga salita.
g. Notasyong Ponemiko- ay mga simbolo sa pagsulat na
nagpapakita ng paraan ng pagbigkas ng isang salita. Ito ay
mahalaga sa pag-aaral ng wika dahil ito ang nagbibigay-
daan upang mas maunawaan natin ang tunog ng mga salita.

Halimbawa, sa Filipino, walang salitang nagsisimula o

nagtatapos sa a, e, i, o, u. Kung hindi sa katinig
nagsisimula ang salita, ito ay nagsisimula sa /?/ at kung
hindi naman nagtatapos sa katinig, nagtatapos ito sa /?/ o
/h/ batay sa paraan ng pagbigkas. Ang /./ ay
nangangahulugang paghahaba ng patinig.
2. Ponemang Suprasegmental- ay tumutukoy sa mga tunog na
hindi makikita sa mga indibidwal na ponema o letra ng isang
wika, ngunit nagbibigay ng kahulugan o diin sa kabuuan ng
isang salita, parirala, o pangungusap.
Halimbawa ng ponemang suprasegmental ay ang intonasyon,
diin, bilis ng pagsasalita, at paghinto sa pagsasalita. Ang mga
ito ay mahalaga sa pag-unawa ng kahulugan at tono ng isang
pahayag o mensahe.
Sa pagsusuri ng wika, mahalaga ang pagtukoy at pag-unawa
sa mga ponemang suprasegmental upang mas maunawaan ang
kabuuan ng komunikasyon at kahulugan ng isang pahayag o
pangungusap.
A. Tono (pitch) o Intonasyon- ito ay ang pagtaas-pagbaba na
inuukol sa pantig ng isang salita o pangngusap upang higit na
maging malinaw ang pakikipag-usap.
Nagkakaroon ng pagbabago ang kahulugan ng salita sa
sandaling binago ang tono nito kaya tinatawag itong tonal

Punto ng Tono- Pantig na may kaugnay sa makabuluhan.

Antas ng Tono- Sa bawat punto ng tono, isa sa tatlong nagpakilalang
antas ng tono ang lumilitaw ng iskala.
3= mataas ang isang nota
2= katamtaman o normal na lawak ng tono
1= mababa ang isang nota
B. Haba (Lenght) at Diin (Stress)- Tumutokoy ang haba
sa haba ng bigkas ng pinatutungkol ng nagsasalita sa
patinig ng pantig ng salita. Ang diin naman ay sa lakas
ng bigkas sa pantig at higit na maghabang pagbigkas sa
pantinig ng pantig.

Sinasabing ang wikang Filipino na batay sa wikang

Tagalog na nagmula sa angkang;
Syllable-timed - Malayo-Polinesyo
Stress-timed- Indo-Europeo
B. Haba (Lenght) at Diin (Stress)- Tumutokoy ang haba
sa haba ng bigkas ng pinatutungkol ng nagsasalita sa
patinig ng pantig ng salita. Ang diin naman ay sa lakas
ng bigkas sa pantig at higit na maghabang pagbigkas sa
pantinig ng pantig.

Sinasabing ang wikang Filipino na batay sa wikang

Tagalog na nagmula sa angkang;
Syllable-timed - Malayo-Polinesyo
Stress-timed- Indo-Europeo
C. Antala (Juncture)- ang saglit o sandaling pagtigil sa
pasasalita upang higit na maging malinaw ang
mensaheng ibig natin ipabatid sa ating kausap.
Makakapagbago ng kahulugan ang Antala. Sa pasulat na
pakikipagtalastasan ang antala ay inihudyat ng kuwit
(coma), ng tuldok, ng semi-kolon, o ng kolon.
Halimbawa:
• Hindi pula.
• Hindi, pula.
• Hindi siya si Bb.Matilde.
• Hindi, siya so Bb. Matilde.
Salamat sa inyong
Pakikinig !
Cris-an Yriarte Manangkila