NGHĨA TƯỜNG

Tiết 133,134 :NGHĨA MINHMINH

TƯỜNG VÀ HÀMVÀ
Ý HÀM Ý

I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

1. Ví dụ: (SGK – 74,75)
 Tiết 133,134:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
1. Ví dụ: (SGK – T74,75)
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
- Trời ơi chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ.
Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ
sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi
đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh
lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô
kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
 Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

2. Nhận xét
- Trời ơi chỉ còn có năm phút !
Anh rất tiếc vì không còn nhiều Không được
thời gian. diễn đạt trực
(Anh thanh niên ngại ngùng, vì Hàm ý
tiếp bằng từ
muốn che giấu tình cảm của ngữ trong câu.
mình)
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi Được diễn đạt Nghĩa
soa đây này! trực tiếp bằng tường
Cô gái quên chiếc khăn
từ ngữ trong minh
mùi soa.
câu.
 Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

* Ghi nhớ (SGK- 75)

- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt

trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt
trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ
những từ ngữ ấy.
 Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau:

XIN NƯỚC LẠNH
Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa.
Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có
đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng:
- Cho tôi xin một chén nước lạnh.
Chủ nhà hỏi:
- Hả, để làm gì vậy?
- Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn.

 Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không

chu đáo của gia chủ.
 Tìm hàm ý trong những mẩu đối thoại sau:

- Ôi, quả ổi trông

ngon chưa kìa! - Cành cây cao
quá không với
được!

 Hàm ý: Không thể hái quả ổi trên cành

cây xuống được 7
 - Trời nóng quá!
- Mất điện rồi.

Hàm ý: Không bật quạt được.

TÌNH HUỐNG Ông tướng ơi!
Đến ga Sài
Gòn rồi!
Khò..kh
ò..

Nếu là em,
em hiểu ý
của bạn
Lan là gì?
 Tình huống:

Một người bạn có nhã ý mời em

đến dự sinh nhật nhưng em lại không
thể đến (hoặc không muốn đến).
Trong trường hợp trên, theo em,
nên dùng hàm ý hay câu có nghĩa
tường minh? Em sẽ nói thế nào?

Trong giao tiếp hàng ngày khi nào

dùng cách nói hàm ngôn, khi nào dùng
cách nói có nghĩa tường minh?
 Lưu ý
- Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp, tức
cùng một câu nói nhưng trong những tình huống
khác nhau thì hàm ý sẽ khác nhau.
Ví dụ : Trời sắp mưa rồi đấy!
Hàm ý: - Lấy quần áo vào.
- Nhớ mang áo mưa theo.
- Đừng đi, kẻo ướt.
- …..
 Lưu ý!
- Trong giao tiếp:
+ Nói: Thận trọng, rành mạch…
+ Nghe: rõ ràng, tinh tường…
- Khi tạo lập văn bản khoa học hoặc văn bản
hành chính, công vụ không sử dụng hàm ý.
- Trong đọc- hiểu tác phẩm nghệ thuật: cần
suy ngẫm để tìm ra được hàm ý trong đó…
- Phát hiện, suy diễn hàm ý cần hợp lý dựa
trên nghĩa tường minh, trên tình huống giao
tiếp…
 Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
1. Ví dụ
2. Nhận xét
*Ghi nhớ (SGK- 75)
Lưu ý
- Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp.
- Hàm ý thường được sử dụng trong các văn bản nghệ
thuật.
- Hàm ý còn xuất hiện qua cử chỉ, hành động,.
 Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý

1. Bài tập : ( sgk-90)

 Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

* Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi:

Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa
này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật
no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi
bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót
xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng
củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé
bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi
với em con.
 Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý

1. Bài tập : Đoạn trích SGK/90 Nêu hàm ý của

những câu in
(1) Con chỉ được ăn ở nhà bữa đậm?
này nữa thôi.

=> Sau bữa ăn này

con không còn được ở
nhà nữa. Mẹ đã bán
con. Vì sao chị Dậu
(2) Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị
không dám nói
thôn Đoài. thẳng với con mà
=> Mẹ đã bán con cho phải dùng hàm ý?
cụ Nghị ở thôn Đoài .
 Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý
Chi
Hàmtiết nào cho
ý trong câuthấy
nói
Bài tập: cái Týcủa
nào đã chị
hiểuDậu
hàmrõý
hơn? câu
trong Vì sao
nóichị
thứphải
hai
(1) Con chỉ được ăn ở nhà bữa
của nói
mẹ?rõ như vậy?
này nữa thôi.
Không thành công
- Cái Tý nghe nói giãy nảy, nó liệng của
=> Sau bữa ăn này con khoai vào rổ và nói trong tiếng khóc :
không còn được ở nhà - “U bán con thật đấy ư”?
nữa. Mẹ đã bán con.
(2) Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị
thôn Đoài. - Hàm ý trong câu thứ hai rõ hơn.
Thành công - Chị Dậu phải nói rõ hơn vì cái
=> Mẹ đã bán con cho cụ Tí không hiểu được hàm ý của
Nghị ở thôn Đoài. câu nói thứ nhất.
 Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý
Vậy ví
Cho để dụ
sử có
dụng
hàmhàm
ý có ý?
hiệu quả
cần có những điều
kiện gì?

Lưu ý: Trường hợp người

nghe có theo dõi lời người nói
- Người nói (người viết) có ý
nhưng không nhận biết hàm ý
thức đưa hàm ý vào câu nói.
thì người nói phải điều chỉnh
- lời
Người nghe
nói của (người
mình phùđọc)
hợp có
trình
năng
độ củalực giảitiếp
người đoánnhận
hàm .ý
 Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý

- Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý

2.Ghi nhớ: Học SGK/91

 Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

HÀM ý
Điều
kiện
NGƯỜI NÓI NGƯỜI ĐỌC
(NGƯỜI VIẾT) (NGƯỜI NGHE)
Có ý thức đưa
Sử Dụng Có năng lực
hàm ý giải đoán hàm ý
vào câu nói

ĐỜI VĂN
SỐNG CHƯƠNG
 Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý
III. LUYỆN TẬP
Bài tập 1/trang75
a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Chưa muốn chia tay
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái: Cô kĩ sư mặt đỏ
ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi . Cô gái đang
bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để
khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh
thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô
để trả lại.
 Tiếng việt: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
III. LUYỆN TẬP
Bài tập 2/ trang75:
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau
đây:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và
cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi.
Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy
đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của
Yên Sơn nhà anh.
 Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước
chè đấy.
 Tiếng việt: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
III. LUYỆN TẬP
Bài 2/91: Xác định hàm ý của câu in đậm? Vì sao em bé
không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử
dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
->
- Cơm Hàm
sôi rồi,ý:
chắtBa
nướcchắt nước
giùm cái ! – Nó cơm
cũng lạigiúp con với không thì
nói trổng.
nhão mất.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi “Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy.
-Nó>Vì bé Thu
như không lần
để ý đến câu trước
nói của tôi,đã
nó nói
lại kêuthẳng
lên: rồi mà không có
-hiệu
Cơm sôi quả và vì
rồi nhão bâybựcgiờ ! mình, vì không muốn gọi tên Ba.
Anh Sáu vẫn ngồi im […]
-> Việc sử dụng hàm ý không thành công vì “Anh
Sáu vẫn ngồi im”, tức là tỏ ra không cộng tác.
Cho biết hàm ý của những câu sau:
- Bây giờ mới 11 giờ thôi.
- Bây giờ đã 11 giờ rồi.
 Đáp án:

- Bây giờ mới 11 giờ thôi. (còn sớm, cứ từ từ)

- Bây giờ đã 11 giờ rồi. (muộn rồi, nhanh lên)
 Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hải
chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ nói:…
? Em hãy diễn đạt ý của thầy bằng hai câu.
Một câu có nghĩa tường minh, một câu có hàm ý.
 Đáp án:

Nghĩa tường minh:

Em đi muộn 10 phút rồi đấy.

Hàm ý:
Em không có đồng hồ à?
 Là lớp trưởng, khi thấy lớp học có rác bẩn,
em sẽ nhắc nhở các bạn trong lớp như thế nào?
Hãy sử dụng một câu có chứa hàm ý để
nhắc nhở các bạn.
 Đáp án:

Hôm nay, ai trực nhật ấy nhỉ?

Bài tập bổ sung :
A đến nhà B chơi, thấy một Bạn rủ mình đi xem phim.
cây táo rất sai quả. Hãy viết Nêu một số hàm ý từ chối
một đoạn hội thoại có hàm ý A không đi.
muốn B hái táo mời mình ăn.
A: Tối nay cậu B: Mình chưa
đi xem xiếc làm xong bài
không? tập.

Hàm ý: B không đi được vì chưa làm xong

bài tập

33
- Sưu tầm các tình huống về hàm ý
và cách sử dụng hàm ý
- Viết đoạn văn trong đó có sử
dụng hàm ý
- Chuẩn bị bài : Nghị luận về một
đoạn thơ , bài thơ.