Chương 16. Amphibia - L P Lư NG Cư

ÔNG VĨNH AN
®éNG VËT HäC

(Phần Động vật có xương sống)
Nghệ An, tháng 02 năm 2023

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
KHOA SINH HỌC
Ch¦¬ng 16. Líp L¦ìng c¦ (Amphibia)

KHOA SINH HỌC
16.1 §Æc ®iÓm chung

• Líp §VCXS ë c¹n ®Çu tiªn Nh÷ng ®Æc ®iÓm thÝch nghi :
nhưng cßn gi÷ nhiÒu nÐt - Bé xư¬ng ho¸ xư¬ng. Cét sèng
cña tæ tiªn sèng dưíi nưíc: 4 phÇn. Sä cã 2 låi cÇu chÈm.
• Trøng thô tinh ë m«i tr - H« hÊp: phæi, da vµ mang.
ưêng nưíc, - ThÇn kinh, gi¸c quan ph¸t
• Êu trïng ph¸t triÓn trong triÓn.
m«i trưêng nưíc - Tim 3 ng¨n, 2 vßng tuÇn hoµn.
- Cã lưìi chÝnh thøc, r¨ng gi÷
måi. TuyÕn tiªu ho¸ ph¸t triÓn.
KHOA SINH HỌC
16.1 §Æc ®iÓm chung

• Líp §VCXS ë c¹n ®Çu tiªn Çc ®Æc ®iÓm nguyªn thuû:
nhưng cßn gi÷ nhiÒu nÐt - Lµ ®éng vËt biÕn nhiÖt.
cña tæ tiªn sèng dưíi nưíc: - Trung thËn.
• Trøng thô tinh ë m«i tr - Da trÇn dÔ thÊm nưíc.
ưêng nưíc,
- Trøng kh«ng cã mµng dai,
• Êu trïng ph¸t triÓn trong chØ ph¸t triÓn ®ưîc ë n
m«i trưêng nưíc ưíc.
KHOA SINH HỌC
16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2.1. Hình dạng
+ D¹ng Õch nh¸i: kh«ng
®u«i, chi sau dµi h¬n chi tr
ưíc...
+ D¹ng h×nh ç cãc: th©n
dµi, ®u«i ph¸t triÓn. Çc chi
ch½n cïng cì, mét sè tiªu gi¶m
hay thiÕu...
+ D¹ng h×nh giun: th©n
h×nh giun, kh«ng ch©n, m¾t
nhá hay thiÕu. Khøu gi¸c
ph¸t triÓn...
KHOA SINH HỌC

16.2.2. Vỏ da
§Æc ®iÓm: Lµ c¬ quan h« hÊp,
trao ®æi nưíc vµ khÝ quan
träng.
• Da máng vµ Èm, g¾n víi c¬
theo nh÷ng ®ưêng nhÊt ®Þnh.
• Díi da lµ çc tói b¹ch huyÕt
chøa ®Çy b¹ch huyÕt.
• ThiÕu s¶n phÈm sõng, nhiÒu
tuyÕn ®a bµo tiÕt chÊt nhÇy.
KHOA SINH HỌC

16.2.2. Vỏ da
CÊu t¹o:
• BiÓu b× nhiÒu tÇng. Ngoµi
cïng lµ tÇng tÕ bµo chÕt thêng
xuyªn ®ưîc thay thÕ.
• B×: nhiÒu m¹ch m¸u, nhiÒu sîi
®µn håi.
• TÇng trªn cïng cña b× (trung
gian biÓu b× vµ b×) cã nhiÒu
tÕ bµo s¾c tè.
Cã 3 lo¹i tÕ bµo s¾c tè:
– TÕ bµo s¾c tè ®en hay n©u.
– TÕ bµo s¾c tè tr¾ng.
– TÕ bµo s¾c tè mì chøa nh÷ng h¹t
mì mµu vµng xanh hay ®á.
KHOA SINH HỌC

16.2.2. Vỏ da
CÊu t¹o:
• TuyÕn da: nhiÒu tuyÕn
®a bµo tiÕt chÊt nhÇy 
da lu«n Èm.
• TuyÕn ®éc: Do tuyÕn da
biÕn ®æi thµnh: tuyÕn
mang tai cña cãc.
• Mét sè cã tuyÕn tiÕt chÊt
dÝnh: Õch nói, Õch c©y...
KHOA SINH HỌC

16.2.3. Bộ xương
a. Cét sèng: 4 phÇn lµ cæ, th©n, chËu, ®u«i.
- PhÇn cæ:
ChØ cã 1 ®èt sèng víi 2 diÖn khíp, khíp víi 2
låi cÇu chÈm cña sä.
- PhÇn th©n gåm nhiÒu ®èt:
Lưìng cư kh«ng ®u«i 7 - 8 ®èt.
Lưìng cư cã ®u«i 13 - 62 ®èt.
Lưìng cư kh«ng ch©n 200 - 300 ®èt.
Sưên chÝnh thøc chØ cã ë lưìng cư kh«ng
ch©n, LÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn xư¬ng má ¸c
ë
lưìng cưkh«ng ®u«i.
KHOA SINH HỌC

- PhÇn chËu (h«ng):
ChØ cã 1 ®èt sèng, cã 2 mÊu khíp chÆt víi
xư¬ng chËu t¹o thµnh ®iÓm tùa v÷ng ch¾c
cho ®ai h«ng.
§èt sèng chËu còng khíp víi 1 hoÆc 2 låi
cÇu cña tr©m ®u«i.
- PhÇn ®u«i:
Ph¸t triÓn ë lưìng cưcã ®u«i (22 - 36 ®èt).
Lưìng cưkh«ng ch©n: ®u«i ng¾n, nhiÒu
®èt. Lưìng cư kh«ng ®u«i cã kho¶ng 12
®èt g¾n víi nhau thµnh tr©m ®u«i
(Urostyle).
KHOA SINH HỌC

Çc kiÓu ®èt sèng:
• §èt sèng lâm 2 mÆt: lưìng cưkh«ng
ch©n, 1 sè cã ®u«i, kh«ng ®u«i.
• §èt sèng lâm sau: th©n ®èt låi trưíc lâm
sau (®a sè lưìng cưcã ®u«i).
• §èt sèng lâm trưíc: hÇu hÕt çc loµi
lưìng cư kh«ng ®u«i.
• Hä Ranidae:
§èt sèng 1 - 7 lâm tríc, ®èt 8 lâm 2
mÆt, riªng ®èt chËu låi 2 mÆt gäi lµ
cét sèng kiÓu lâm kh¸c.
KHOA SINH HỌC

b. Xư¬ng sä
§Æc ®iÓm:
• Sä réng vµ dÑt, sè lưîng xư¬ng gi¶m,
phÇn lín ë tr¹ng th¸i sôn. Cã 2 låi cÇu
chÈm.
• Hµm trªn s¬ cÊp: sôn khÈu çi vu«ng g¾n
víi hép sä.
- Sôn mãng hµm  xư¬ng bµn ®¹p.
Cung mang tiªu gi¶m, mét phÇn biÕn
thµnh xư¬ng mãng.
Xư¬ng n¾p mang hoµn toµn tiªu gi¶m.
KHOA SINH HỌC

b. Xư¬ng sä
CÊu t¹o:
 Sä n·o
Çc xư¬ng gèc sôn:
- Vïng chÈm: chØ cßn xư¬ng bªn chÈm
ph¸t triÓn, mçi xư¬ng cã 1 låi cÇu chÈm.
- Vïng tai: gåm 1 ®«i xư¬ng tríc tai nhá.
- Vïng m¾t: cã 1 hoÆc 2 xư¬ng bưím sµng
(kh«ng ®u«i/ cã ®u«i).
KHOA SINH HỌC

b. Xư¬ng sä
Çc xư¬ng b×:
• Vïng nãc sä: ë Lưìng cư kh«ng ch©n vµ
cã ®u«i gåm 2 xư¬ng ®Ønh, 2 xư¬ng tr¸n
vµ 2 xư¬ng mòi. Lưìng cư kh«ng ®u«i:
®«i xư¬ng tr¸n ®Ønh.
• Vïng bªn sä: xư¬ng v¶y (xư¬ng th¸i d
ư¬ng) mçi bªn.
• Vïng ®¸y sä: 1 xư¬ng bªn bưím h×nh ch÷
thËp, phÝa trưíc lµ xư¬ng l¸ mÝa.
KHOA SINH HỌC

b. Xư¬ng sä
- Sä t¹ng:
• §¸y sä cã 2 xư¬ng khÈu çi, 2 xư¬ng
çnh.
Sôn khÈu çi vu«ng g¾n trùc tiÕp víi
sä: treo hµm kiÓu toµn tiÕp
(autostyle).
KHOA SINH HỌC

b. Xư¬ng sä
Cung hµm:
• Hµm trªn: X. trưíc hµm + X. hµm trªn.
X. vu«ng gß m¸ + X. hµm trªn + sôn khÈu
çi vu«ng  cung th¸i dư¬ng dưíi.
• Hµm dưíi: chñ yÕu gåm sôn Mecken, bäc
bªn ngoµi sôn lµ xư¬ng r¨ng vµ xư¬ng
gãc.
Hµm dưíi khíp víi hµm trªn bëi xư¬ng
vu«ng.
KHOA SINH HỌC

b. Xư¬ng sä
• Cung mãng:
Sôn mãng hµm biÕn thµnh

xư¬ng bµn ®¹p (xư¬ng trô
tai).
PhÇn dưíi cung mãng vµ
cung mang biÕn thµnh
xư¬ng mãng
KHOA SINH HỌC

c. Xư¬ng chi
 §ai vai: X. b¶, X. qu¹ vµ X.
®ßn.
Chç tiÕp gi¸p lµ hè khíp çnh
tay.
§Çu trưíc sôn trªn qu¹ g¾n víi
xư¬ng tríc øc, phÝa trưíc x
ư¬ng trưíc øc lµ sôn trưíc øc.
§Çu sau sôn trªn qu¹ g¾n víi X. øc.
Sau X. øc lµ sôn øc.
Lưìng cưkh«ng ®u«i thiÕu x
ư¬ng sưên, thiÕu lång ngùc.
KHOA SINH HỌC

c. Xư¬ng chi
 §ai h«ng
Gåm 3 ®«i xư¬ng ®iÓn h×nh:
- §«i xư¬ng chËu.
- §«i xư¬ng h¸ng.
- §«i xư¬ng ngåi.
2 xư¬ng chËu dµi, cã ®Çu g¾n víi
mÊu ngang cña ®èt chËu.
N¬i tiÕp gi¸p gi÷a xư¬ng chËu,
xư¬ng ngåi vµ xư¬ng h¸ng  hè
khíp ®ïi: ®Æc ®iÓm cña
§VCXS ë c¹n.
KHOA SINH HỌC

c. Xư¬ng chi
 Xư¬ng chi tù do
- Cấu tạo chi 5 ngón điển
hình: X. Cánh tay. X. ống
tay, X. cổ tay, X. bàn tay; X.
ngón tay)
KHOA SINH HỌC

c. Xư¬ng chi
 Xư¬ng chi tù do
-Cấu tạo chi 5 ngon điển hinh:
X. Canh tay. X. ống tay, X. cổ
tay, X. ban tay; X. ngon tay)
-Gåm nhiÒu phÇn khíp ®éng
víi nhau, víi xư¬ng ®ai.
-X. tay trô g¾n víi X. tay
quay.
-X. chµy g¾n víi X. m¸c.
KHOA SINH HỌC

16.2.4. Hệ cơ
Cã nhiÒu biÕn ®æi:
• C¬ th©n ph©n ho¸ thµnh çc
bã c¬ riªng biÖt.
• C¬ chi: nhiÒu bã c¬ n»m trùc
tiÕp trªn çc phÇn cña chi gióp
cö ®éng phøc t¹p.
• HÖ c¬ miÖng: c¬ lưìi, c¬
mãng, c¬ hµm dưíi thÝch øng
víi b¾t måi b»ng lưìi.
• TÝnh chÊt ph©n ®èt gi¶m,
chØ cßn ë mét sè c¬ lưng vµ c¬
bông.
KHOA SINH HỌC

16.2.5. Hệ thần kinh
• B¸n cÇu n·o rÊt lín, 2 n·o thÊt ph©n
biÖt râ.
Thuú khøu gi¸c kh«ng ph©n biÖt râ víi
b¸n cÇu n·o.
• V¸ch bªn vµ nãc ®· cã chÊt thÇn
kinh  vâm n·o cæ.
• Nãc thuú thÞ gi¸c cã tÕ bµo thÇn
kinh lµm thµnh tÊm vá thÞ  cö
®éng ë chi vµ c¬.
• N·o gi÷a: nhiÒu bã thÇn kinh tíi
hµnh tuû vµ tuû sèng: liªn hÖ víi
nhiÒu bé phËn kh¸c cña hÖ thÇn
kinh.
• TiÓu n·o kh«ng ph¸t triÓn.
KHOA SINH HỌC

16.2.6. Các giác quan
• C¬ quan ®ưêng bªn:
Cã ë Êu trïng, lưìng cưcã ®u«i, mét sè kh«ng ®u«i ë nưíc.
Do çc tÕ bµo c¶m gi¸c tËp trung thµnh chåi c¶m gi¸c n»m trong mét
hèc trªn da. Cã liªn hÖ víi d©y thÇn kinh X.
• VÞ gi¸c:
Míi chØ ph©n biÖt ®îc vÞ mÆn vµ chua.
• Khøu gi¸c:
Gåm mét ®«i xoang mòi (xoang khøu gi¸c), th«ng víi bªn ngoµi qua lç
mòi ngoµi vµ víi xoang miÖng b»ng lç mòi trong (lç choane).
TB khøu gi¸c chØ cã ë nh÷ng vïng nhÊt ®Þnh trong khoang mòi.
KHOA SINH HỌC

16.2.6. Các giác quan
• ThÞ gi¸c:
- ThÝch nghi víi nh×n trong kh«ng khÝ:
Mµng kÝnh låi, thuû tinh thÓ d¹ng thÊu kÝnh.
- §iÒu tiÕt m¾t nhê sù chuyÓn dÞch cña nh©n m¾t.
- Cã 3 mÝ: mÝ trªn dµy, mÝ díi nhá h¬n vµ mµng nh¸y (mÝ thø 3) trong suèt.
• ThÝnh gi¸c:
- Tai trong vµ tai gi÷a. Tai gi÷a cã xoang tai, xư¬ng bµn ®¹p (biÕn ®æi cña
sôn mãng hµm).
Ngoµi xoang lµ mµng nhÜ.
- Cã èng Eustachi (gi÷ c©n b»ng ¸p suÊt trong vµ ngoµi mµng nhÜ).
KHOA SINH HỌC

16.2.7. Hệ tiêu hóa
Cã lưìi chÝnh thøc ®Çu tiªn. Cã
hÖ c¬ lưìi. MÆt lưìi cã tiÕt
chÊt dÝnh.
- ë Õch: gèc lưìi g¾n vµo thÒm
miÖng, ®Çu lưìi tù do hưíng
vµo trong.
- R¨ng: h×nh nãn, gi÷ måi.
VÞ trÝ: xư¬ng hµm trªn, x
ư¬ng gian hµm, xư¬ng khÈu
çi, xư¬ng l¸ mÝa.
Mét sè thiÕu r¨ng (hä Cãc).
- D¹ dµy cha ph©n ho¸.
- Gan tuþ ®· ph©n ho¸.
KHOA SINH HỌC

15.2.8. Hệ hô hấp
Lưìng cưcã 3 kiÓu h« hÊp:
 H« hÊp phæi:
- CÊu t¹o ®¬n gi¶n.
DiÖn tÝch h« hÊp nhá (2/3 diÖn
tÝch da, Thó: 50 – 100 lÇn).
- XuÊt hiÖn thanh qu¶n: ph¸t ©m.
Thanh qu¶n ®ưîc n©ng ®ì bëi sôn
h¹t cau vµ sôn nhÉn, cã d©y thanh
©m n»m song song víi khe thanh
qu¶n.
Kh«ng khÝ ®i tõ phæi ra lµm rung
d©y thanh ©m ph¸t ra tiÕng kªu.
KHOA SINH HỌC

16.2.8. Hệ hô hấp
 §éng t¸c h« hÊp:
Lưìng cư thë b»ng çch nuèt
kh«ng khÝ:
- ThÒm miÖng h¹ xuèng: kh«ng
khÝ tõ ngoµi vµo qua lç mòi,
van mòi khÐp l¹i.
- ThÒm miÖng n©ng lªn: nhê c¬
gian hµm vµ gian mãng ®Èy
khÝ qua khe häng vµo phæi.
- Kh«ng khÝ tõ phæi ra ngoµi:
t¸c dông cña c¬ bông vµ thµnh
phæi.
KHOA SINH HỌC

16.2.8. Hệ hô hấp  H« hÊp mang:
 H« hÊp da: Cã ë nßng näc vµ mét sè lưìng
cư cã ®u«i ë nưíc.
Quan träng víi lưìng cư kh«ng
®u«i: -Mang lưìng cưlµ mang
ngoµi: Gåm çc sîi mang cÊu
- Líp b× cã nhiÒu mao m¹ch.
t¹o tõ nh÷ng m« biÓu b× cã
- BiÓu b× cã nhiÒu tuyÕn nhµy. tiªm mao, ®Ýnh vµo 3 cung
Do ®ã da lu«n Èm, O2 vµ CO2 mang ®Çu tiªn.
dÔ khuyÕch t¸n qua da.
- HÖ b¹ch huyÕt.
KHOA SINH HỌC

16.2.8. Hệ tuần hoàn
• H×nh thµnh phæi: cã 2 vßng §M c¶nh
tuÇn hoµn. §M chñ
a. Tim: §M phæi
- 3 ng¨n: 2 t©m nhÜ, 1 t©m
thÊt.
- T©m thÊt cha cã v¸ch
ng¨n: m¸u pha trén.
- Cßn xoang tÜnh m¹ch như
ë ç.
KHOA SINH HỌC

bHÖ ®éng m¹ch:
Tõ c«n ®éng m¹ch ph¸t ®i 3
®«i ®éng m¹ch:
• §éng m¹ch c¶nh chung  chia
thµnh §M c¶nh trong vµ §M
c¶nh ngoµi.
• §«i cung ®éng m¹ch chñ : ph¸t
ra ®«i §M dưíi ®ßn.
Tõ ®éng m¹ch chñ lng  §M tíi
çc néi quan: gan, ruét, thËn...
• §«i ®éng m¹ch phæi da: trưíc
khi tíi phæi ph¸t ra ®éng m¹ch
da lín ®Æc trưng.
KHOA SINH HỌC

bc. HÖ tÜnh m¹ch:
PhÇn sau:
• M¸u tõ 2 chi sau vµ phÇn sau th©n
tËp trung vµo 2 TM g¸nh thËn 
hÖ g¸nh thËn  TM chñ sau.
• M¸u ë ruét qua gan  TM g¸nh gan
 TM gan  TM chñ sau.
• TM chñ sau nhËn thªm m¸u tõ TM
bông (®Æc trưng cho lưìng cư) ®æ
vµo xoang tÜnh m¹ch.
PhÇn ®Çu:
• TM c¶nh, TM dưíi ®ßn, TM da lín
 TM chñ trưíc (m¸u pha)  vµo
xoang TM.
• TM phæi ®a m¸u vÒ t©m nhÜ tr¸i.
KHOA SINH HỌC

16.2.9. Hệ bài tiết
• TiÒn thËn: giai ®o¹n sím
cña nßng näc
• D¹ng trưëng thµnh: trung
thËn.
Lµ 2 thËn dµi, hÑp, mµu
®á, n»m hai bªn cét sèng.
èng Volff dÉn niÖu.
• MÆt bông thËn cã tuyÕn
trªn thËn lµ tuyÕn néi tiÕt.
KHOA SINH HỌC

16.2.9. Hệ sinh dục
 C¬ quan sinh dôc ®ùc: ®«i
tinh hoµn mµu tr¾ng nh¹t,
b¸m vµo mÆt bông thËn.
Trªn tinh hoµn cã thÓ mì mµu
vµng (dinh dưìng tinh hoµn).
- èng dÉn xuyªn qua thËn, th«ng
víi 2 tinh nang (n¬i tÝch tr÷
tinh dÞch).
- Kh«ng cã c¬ quan giao cÊu.
Cã hiÖn tưîng ghÐp ®«i.
- Thô tinh ngoµi.
KHOA SINH HỌC

16.2.9. Hệ sinh dục
 C¬ quan sinh dôc çi:
Buång trøng d¹ng h¹t. Cã
thÓ vµng.
- èng dÉn trøng: èng Muller
dµi, thµnh dµy, uèn khóc,
®Çu trªn loe ra nhưphÔu.
- PhÝa sau èng dÉn ph×nh
réng thµnh tö cung th«ng víi
huyÖt.
HÖ bµi tiÕt vµ sinh dôc Lưìng cưkh«ng
®u«i A. Õch ®ùc B. Õch çi
KHOA SINH HỌC
16.3. Phát triển và biến thái

a. Trøng:
• Trøng Ýt no·n hoµng, ph©n c¾t
hoµn toµn, kh«ng ®Òu.
b. Sù ph¸t triÓn ph«i:
• Tư¬ng tù ph¸t triÓn ph«i §éng vËt
kh«ng mµng èi.
• Ph«i vÞ ho¸ do sù lâm vµo cña ph«i
bµo lín, sù ph¸t triÓn cña ph«i bµo
®éng vËt phñ lªn ph«i no·n hoµng,
t¹o nªn ph«i vÞ cã miÖng ph«i ®ưîc
nót kÝn.
• Sau 3 - 4 ngµy, ph«i b¾t ®Çu dµi ra,
h×nh thµnh çc c¬ quan ph«i. Ph«i
h×nh thµnh hoµn chØnh vµ në
thµnh nßng näc.
KHOA SINH HỌC
16.3. Phát triển và biến thái

c. BiÕn th¸i nßng näc:
Sù biÕn th¸i diÔn ra qua 2 thêi kú:
1/ Nßng näc cã khe mang vµ nh÷ng l¸
mang, cha cã phæi vµ chi.
2/ Nßng näc cã phæi vµ chi, tiªu gi¶m
mang, ®u«i.
- H×nh thµnh nÕp da mçi bªn che
lÊp khe mang.
- H×nh thµnh phæi  t©m nhÜ
h×nh thµnh v¸ch ng¨n hoµn toµn.
BiÕn ®æi çc cung mang...
- H×nh thµnh chi ch½n.
- §u«i tiªu gi¶m dÇn.
- XuÊt hiÖn trung thËn.
KHOA SINH HỌC
KẾT LUẬN
NhưvËy, sù biÕn th¸i cña nßng näc lưìng cư lµ kÕt qu¶ cña 3
qu¸ tr×nh:
• Sù tiªu biÕn çc c¬ quan: r¨ng m«i, má sõng; khe - l¸ mang;
®u«i; ®ưêng bªn...
• Sù ho¸n c¶i çc c¬ quan: chuyªn ho¸ ®Çu, miÖng cã hµm,
gi¶m chiÒu dµi ruét, biÕn ®æi hÖ tuÇn hoµn, c¬...
• Sù h×nh thµnh nh÷ng c¬ quan míi: r¨ng, mÝ m¾t, lưìi, chi
ch½n...
KHOA SINH HỌC
16.4. Phân Loại Lưỡng Cư
Líp lưìng cư hiÖn t¹i cã kho¶ng 5.500 loµi thuéc 44 hä, 3 bé.
I. Bé Kh«ng ch©n (Apoda hay Gymnophiona

II. Bé Cã ®u«i (Caudata hay Urodela)
III. Bé Kh«ng ®u«i (Anura)
KHOA SINH HỌC
16.4. Phân loại lưỡng cư

16.4.1. Bộ Không chân
(Apoda hay Gymnophiona)
H×nh giun, kh«ng chi, ®u«i
ng¾n hoÆc thiÕu.
- M¾t tiªu gi¶m. Khøu gi¸c
ph¸t triÓn m¹nh.
- Cã kho¶ng 163 loµi, thuéc 5
hä.
- §¹i diÖn: Õch giun thuéc Hä
Õch giun (Ichthyophiidae)
KHOA SINH HỌC

16.4.2. Bộ có đuôi (Caudata hay Urodela)
- Th©n dµi, ®u«i ph¸t triÓn, chi cïng cì, mét sè chi tiªu gi¶m
- H« hÊp b»ng mang (ë níc) hoÆc phæi (ë c¹n: chñ yÕu).
- Cã kho¶ng 360 loµi, thuéc 9 hä, 3 bé phô (ph©n bé).
KHOA SINH HỌC

1. Bé phô Mang Èn (Cryptobranchoidea)
Gåm 2 hä:
•Hä Mang Èn (Cryptobranchidae):
•Hä Ç cãc r¨ng gãc (Hynobiidae):
KHOA SINH HỌC
16.4. Phân loại Lưỡng cư

2. Bé phô K× gi«ng chÝnh thøc hay Bé phô Ç cãc (Salamandroidea)
 §Æc ®iÓm:
- §èt sèng lâm sau, ®«i khi lâm hai mÆt.
- Thô tinh trong.
- Ph©n bè: Ch©u ¢u, ch©u ¸, ch©u MÜ.
 Ph©n lo¹i: Gåm 6 hä.
1/ Hä Kú gi«ng (Salamandridae)
2/ Hä Ambystoma (Ambystomatidae)
3/ Hä Amphiuma (Amphiumidae)
4/ Hä Ç cãc kh«ng phæi (Plethodontidae)
5/ Hä Ç cãc mï (Proteidae)
6/ Hä Dicamptodon (Dicamptodontidae)
KHOA SINH HỌC

2. Bé phô K× gi«ng chÝnh thøc hay Bé phô Ç cãc
(Salamandroidea)
Hä Kú gi«ng (Salamandridae):
- Cã phæi. ThiÕu mang ë ç thÓ trưëng thµnh.
- Cã mÝ m¾t cö ®éng. §èt sèng lâm 2 mÆt.
- Thô tinh trong.
• §¹i diÖn: Ç cãc sÇn lao
(Tylototriton laoensis),
ç cãc tam ®¶o.
KHOA SINH HỌC
3. Bé phô sõng miÖng

(Sirenoidea)
• Hä Sõng miÖng (Sirenidae):
- Sèng hoµn toµn trong nưíc.
- Cã phæi
+ mang ngoµi nªn cã 2 kiÓu h«
hÊp: phæi – da vµ mang.
Sõng miÖng lïn Pseudobranchus striatus

KHOA SINH HỌC
III. Bé Kh«ng ®u«i (Anura)

 §Æc ®iÓm:
- D¹ng Õch. Kh«ng ®u«i. Chi sau dµi h¬n chi trưíc.
- §èt sèng lâm trưíc.
- Çc ®èt ®u«i g¾n víi nhau thµnh tr©m ®u«i.
- Kh«ng cã xư¬ng sưên.
- Kh«ng cã c¬ quan giao cÊu. Thô tinh ngoµi.
 Ph©n bè réng r·i trõ 2 cùc vµ çc vïng sa m¹c kh« r¸o.
 Ph©n lo¹i:
Cã kho¶ng 5.000 loµi thuéc 20 hä, 5 bé phô.
KHOA SINH HỌC
loµi thuéc 20 hä, 5 bé phô.

KHOA SINH HỌC
1. Bé phô Õch nh¸i d¹ng cæ (Archaebatrachia)

- §èt sèng lâm hai mÆt hay lâm sau.
- Cßn di tÝch ®u«i hay c¬ ®u«i.
- Gåm 2 hä:
1.1. Hä Õch cã ®u«i (Leipodelmalidae)
1.2. Hä cãc lưìi trßn (Discoglossidae).
- §¹i diÖn:
Cãc tÝa ë Sapa, Õch cã ®u«i.
KHOA SINH HỌC
2. Bé phô cãc kh«ng lưìi

(Aglossa)
èt sèng lâm sau. Con ng¬i trßn,
thiÕu mÝ cö ®éng.
- Kh«ng cã lưìi.
- ChØ cã 1 hä:
2.3. Hä Cãc tæ ong (Pipidae).
- Cãc tæ ong (Pipa) ë Nam
Mü, cãc mÑ mang trøng trªn
lưng.
KHOA SINH HỌC
3. Bé phô cãc mòi (Rhinophrynoidea)
ChØ cã 1 hä, 1 loµi ph©n bè ë Nam Mü (1 loµi cãc mòi

Rhinophrynus dorsalis)
4. Bé phô cãc ch©n ®µo (Pelobatoidea) hay ¸ lâm trưíc
( Anomoecoela)
4.5. Hä Cãc bïn
(Pelobatidae hay Megophryidae)
Cã kho¶ng 88 loµi.
§¹i diÖn: Cãc m¾t bªn, Cãc mµy phª, Cãc mµy h¸t xen
KHOA SINH HỌC

5. Bé phô Õch nh¸i míi (Neobatrachia) hay lâm trưíc
(Procoela)
• §èt sèng lâm trưíc ®iÓn h×nh.
• Tr©m ®u«i khíp víi ®èt chËu b»ng 2 låi cÇu.
• Kh«ng cã sưên tù do.
• Ph©n lo¹i: Gåm 15 hä.
5.6 Hä Cãc (Bufonidae)
- Cã tuyÕn mang tai.
- Kh«ng cã r¨ng hµm.
- Cãc nhµ, Cãc rõng, Cãc nói.
Bufo galeatus
KHOA SINH HỌC

5.7 Hä nh¸i bÐn (Hylidae)
Mót ngãn ch©n cã d¹ng vuèt vµ gi¸c b¸m thµnh ®Üa to vµ dÑp.
- ViÖt Nam cã 1 gièng Hyla víi 2 loµi.
- Nh¸i bÐn Hyla simplex
Hyla simplex
KHOA SINH HỌC
5.8. Hä Õch nh¸i (Ranidae)

§a sè cã con ng¬i n»m ngang.
- §èt sèng kiÓu lâm kh¸c.
- NhiÒu loµi nhÊt, trªn 667 loµi, 47 gièng.
- Õch ®ång, Õch suèi, cã nưíc
Cãc nưíc nh½n Cãc nưíc sÇn Õch suèi Chang

Andecsoni
KHOA SINH HỌC

5.9 Hä Õch c©y (Rhacophoridae)
- Th©n dÑp, ch©n m¶nh vµ dµi.
- Mót ngãn ch©n cã ®Üa b¸m...
- Nh¸i c©y (Philautus),
Õch c©y (Rhacophorus)
Rhacophorus kio Rhacophorus feae Rhacophorus orlovi

KHOA SINH HỌC
5.10. Hä Nh¸i bÇu hay hä MiÖng hÑp (Microhylidae)

- Kh«ng cã r¨ng hµm, miÖng nhá, bông lín.
- Th©n m¶nh, da máng.
- §¹i diÖn: Ônh ư¬ng, nh¸i bÇu hoa, nh¸i bÇu v©n
Microhyla pulchra Kaloula pulchra Microhyla fissipes

KHOA SINH HỌC
5.11 Hä Õch vµng (Branchycephalidae)

5.12 Hä Õch tói kªu Êp trøng (Rhinodermatidae)
5.13 Hä Õch quû (Heleophrynidae)
5.14 Hä Myobatrachidae
5.15 Hä Leptodactylidae
5.16 Hä Õch ®éc (Dendrobatidae)
5.17 Hä Õch thuû tinh (Centrolenidae)
5.18 Hä Õch hÒ (Pseudidae)
5.19 Hä Õch S©yxen (Sooglosidae)
5.20 Hä Õch bôi (Hyperoliidae
KHOA SINH HỌC
16.5. Nguồn gốc tiến hóa của Lưỡng cư
a. Lưỡng cư cổ
Hóa thạch cổ nhất: Ichthyostega (Õch nh¸i - ç):
§Æc ®iÓm cña ç: di tÝch n¾p mang, vÞ trÝ
cña lç mòi ngoµi.
§Æc ®iÓm Õch nh¸i: låi cÇu, gi¸p sä, xư¬ng
bµn tay.
Lưỡng cư giáp đầu (Stegocephalia):
Cã d¹ng ç: cã v©y ®u«i, xư¬ng n¾p mang…
ThÝch nghi víi ®êi sèng trªn c¹n: chi 5 ngãn, cã
xư¬ng trô tai, gi¸p xư¬ng phñ mÆt trªn vµ bªn
hép sä...
KHOA SINH HỌC
b. §iÒu kiÖn h×nh thµnh lưìng cư ®Çu tiªn

Kû §ªv«n:
XuÊt hiÖn thùc vËt ë c¹n chÝnh thøc: ph¸t sinh nh÷ng §V
kh«ng xư¬ng ë c¹n, trong ®ã cã c«n trïng.
XuÊt hiÖn çc thêi kú kh« h¹n vµ sù thèi r÷a cña ®éng vËt
thuû sinh lµm nưíc nghÌo O2.
 H« hÊp b»ng mang kh«ng thÝch øng ®ưîc.
 thÝch nghi víi hÊp thô O2 kh«ng khÝ: xuÊt hiÖn
bãng h¬i, lç mòi trong, tõ ®ã xuÊt hiÖn phæi.
KHOA SINH HỌC
Gi¶ thuyÕt:
-Çc loµi ç vïi m×nh dưíi bïn trong thêi kú kh« h¹n.
-Di chuyÓn tõ n¬i kh« h¹n tíi n¬i cßn nưíc: v©y khoÎ, c¬
v©y ph¸t triÓn.
Ç v©y tay: v©y ngùc ph¸t triÓn, xư¬ng v©y vµ ®ai s¾p
xÕp tư¬ng øng víi chi 5 ngãn cña ®éng vËt cã xư¬ng ë c¹n.
 cã thÓ coi nguån gèc cña lưìng cư lµ ç v©y tay
cæ:
- V©y  chi 5 ngãn
- Bãng h¬i  Phæi
- VËn ®éng lªn c¹nn
KHOA SINH HỌC

Hưíng tiÕn ho¸ cña çc nhãm Lưìng
cư:
• Lưìng cưgi¸p ®Çu çc líp
phô:
• Líp phô §èt sèng máng
(Lepospondyli)
• -H×nh thµnh tõ Th¹ch th¸n,
tån t¹i ®Õn Pecmi.
- Cì nhá,chuyªn ho¸ víi sèng ë
nưíc.
- NhiÒu d¹ng thiÕu chi.
- Cã thÓ lµ nguån gèc cña
Apoda vµ Caudata
KHOA SINH HỌC

Líp phô §èt sèng dµy
(Apsidospondyli)
• R¨ng thuéc kiÓu r¨ng rèi:

• Tån t¹i tõ cuèi §ªv«n ®Õn Tam
§iÖp.
• Ph©n ho¸ cho Anura vµ Bß s¸t
[Tæng bé gi¸p ®Çu th»n l»n
(Anthracosauria) cã nhiÒu
®Æc ®iÓm cÊu t¹o gÇn víi bß
s¸t nguyªn thuû].
KHOA SINH HỌC

Líp phô Lưìng cưkh«ng gi¸p
(Lissamphibia)
• Cuèi Pecmi, Lưìng cưgi¸p

®Çu suy tho¸i, nhưêng chç
cho Lưìng cưhiÖn ®¹i.
• XuÊt hiÖn tõ Jura trªn vµ
B¹ch phÊn, ph¸t triÓn thµnh
çc nhãm Lưìng cư hiÖn nay.
KHOA SINH HỌC
16.6. Sinh học sinh thái Lưỡng Cư
a. §iÒu kiÖn sèng vµ sù ph©n bè

• §V biÕn nhiÖt: phô thuéc nhiÒu vµo nhiÖt ®é m«i trưêng
 ¶nh hưëng ®Õn ph©n bè: ®a d¹ng ë rõng Èm nhiÖt ®íi,
nghÌo nµn ë vïng cùc, hoang m¹c, sa m¹c.
• Mét sè loµi thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn kh« r¸o, ®é Èm thÊp
nhưCãc, cã da ho¸ sõng.
• Lưìng cư chØ ph©n bè ®ưîc trong m«i trưêng nưíc ngät: do
nưíc mÆn cã hµm lưîng muèi tõ 1 - 1,5% lµm ph¸ vì c©n
b»ng thÈm thÊu qua da, ¶nh hưëng ®Õn ph¸t triÓn trøng...
KHOA SINH HỌC

b. Ph©n chia çc nhãm sinh th¸i theo n¬i ë:
• Nhãm ë c©y:
Hä Õch c©y, hä nh¸i bÐn. Cã gi¸c b¸m, ®èt sôn trung gian... Mµng
da gióp nh¶y xa.
• Nhãm ë ®Êt:
Sè Ýt loµi Cã ®u«i vµ Kh«ng ch©n, ®a sè lµ Kh«ng ®u«i.
Ch©n ng¾n vµ khoÎ ®Ó ®µo hang, kh«ng cã kh¶ n¨ng nh¶y xa.
Mét sè chuyªn ho¸ ®µo hang: chi yÕu hoÆc thiÕu, gi¸c quan Ýt
ph¸t triÓn.
• Nhãm ë nưíc:
Chñ yÕu lµ Cã ®u«i, mét sè Kh«ng ®u«i: ç cãc Tam ®¶o, ç cãc
khæng lå... Th©n dµi, ®u«i dµi, v©y ®u«i ph¸t triÓn, chi ch½n
nhá...
KHOA SINH HỌC
c. Ho¹t ®éng ngµy mïa.

• Lưìng cư cã thêi gian ho¹t ®éng vµ thêi gian nghØ xen kÏ t
ư¬ng ®èi râ rÖt. §a sè ho¹t ®éng tõ chËp tèi, Èn nÊp vµo ban
ngµy.
• Ho¹t ®éng mïa thay ®æi theo ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, ®é Èm.
• Vïng nhiÖt ®íi: hÇu nhưho¹t ®éng quanh n¨m.
• Vïng cËn nhiÖt ®íi:
- MiÒn B¾c ViÖt Nam cã hiÖn tưîng tró ®«ng hay ngñ ®«ng
- MiÒn Nam: hÇu như ho¹t ®éng quanh n¨m.
• Vïng savan nhiÖt ®íi: cã hiÖn tưîng ngñ hÌ vµo mïa kh«.
• Vïng «n ®íi: ngñ ®«ng thùc sù.
KHOA SINH HỌC
d. Thøc ¨n
• Thøc ¨n chñ yÕu cña lưìng cư lµ c«n trïng, gi¸p x¸c, nhÖn,
th©n mÒm... Mét sè loµi ¨n c¶ th»n l»n vµ chuét.
• ChÕ ®é ¨n thay ®æi theo tuæi:
Nßng näc thưêng ¨n thùc vËt hay b· h÷u c¬.
D¹ng trưëng thµnh thưêng ¨n ®éng vËt.
Loµi cã chÕ ®é ¨n chuyªn kh«ng nhiÒu.
KHOA SINH HỌC
e. ý nghÜa cña Lưìng cư:

• Gi÷ vai trß quan träng trong m¹ng lưíi thøc ¨n trong quÇn
x·, ®Æc biÖt lµ trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp.
• NhiÒu loµi ®ưîc sö dông lµm thùc phÈm.
• Mét sè lµ dưîc liÖu như nhùa cãc lµm thuèc, thÞt cãc nhµ
ch÷a suy dinh dưìng ë trÎ em...
HÖ ®éng m¹ch ë Õch

Chương 16. Amphibia - L P Lư NG Cư

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chương 16. Amphibia - L P Lư NG Cư

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÔNG VĨNH AN

®éNG VËT HäC

Nghệ An, tháng 02 năm 2023

Ch­¦¬ng 16. Líp L­¦ìng c­¦ (Amphibia)

16.1 §Æc ®iÓm chung

16.1 §Æc ®iÓm chung

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

Sôn mãng hµm biÕn thµnh

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

15.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.2. Tổ chức cấu tạo cơ thể

16.3. Phát triển và biến thái

16.3. Phát triển và biến thái

16.4. Phân Loại Lưỡng Cư

I. Bé Kh«ng ch©n (Apoda hay Gymnophiona

16.4. Phân loại lưỡng cư

16.4. Phân loại lưỡng cư

16.4. Phân loại lưỡng cư

16.4. Phân loại Lưỡng cư

16.4. Phân loại lưỡng cư

16.4. Phân loại lưỡng cư

3. Bé phô sõng miÖng

Sõng miÖng lïn Pseudobranchus striatus

16.4. Phân loại lưỡng cư

III. Bé Kh«ng ®u«i (Anura)

16.4. Phân loại lưỡng cư

loµi thuéc 20 hä, 5 bé phô.

16.4. Phân loại lưỡng cư

1. Bé phô Õch nh¸i d¹ng cæ (Archaebatrachia)

16.4. Phân loại lưỡng cư

2. Bé phô cãc kh«ng l­ưìi

16.4. Phân loại lưỡng cư

3. Bé phô cãc mòi (Rhinophrynoidea)

ChØ cã 1 hä, 1 loµi ph©n bè ë Nam Mü (1 loµi cãc mòi

4. Bé phô cãc ch©n ®µo (Pelobatoidea) hay ¸ lâm tr­ưíc

4.5. Hä Cãc bïn

Ch¦¬ng 16. Líp L¦ìng c¦ (Amphibia)

2. Bé phô cãc kh«ng lưìi

4. Bé phô cãc ch©n ®µo (Pelobatoidea) hay ¸ lâm trưíc

Cãc nưíc nh½n Cãc nưíc sÇn Õch suèi Chang

b. §iÒu kiÖn h×nh thµnh lưìng cư ®Çu tiªn

• Cuèi Pecmi, Lưìng cưgi¸p

e. ý nghÜa cña Lưìng cư: