‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ /‬ب‬ ‫أ‬

‫‬ ‫‬
‫  ‪4‬ا 
‬ ‫‪56‬‬‫‬
‫‪http://www.binesheno.com/Files/books.php‬‬
‫  
  ز ﯾ  ‬

‫‪4‬‬
‫ت ر ‬
‫)وﻻﻳﺘﻴﺎن و وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن(‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ﻧﻮﺷﺘﻪي ﻣﺪرﺳﻲ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ‬

‫ﻣﺮﺗﻀﻲ رﺿﻮي‬
‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ /‬د‬ ‫‪/‬ج‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ /‬و‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ و ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ‪69 ................................................................ :‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮش )ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺳﻮم(‪77 .................... :‬‬
‫راﻓﻀﻲ و رواﻓﺾ‪78 ..................................................................................... :‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ‪84 .......................................................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪85..........‬‬
‫ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﺑﺎ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ‪87 ....................................................................‬‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل )ص( ﻳﺎ ﺳﻨﺖ درﺑﺎرﻫﺎ‪147 ................................................... :‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪه ﻧﻮﻳﻦ در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم‪151 ................................................................ :‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮش در ﻋﻴﻦ ﻋﺪم ﭘﺬﻳﺮش‪161 ............................................................ :‬‬
‫ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ‪163 ........................................................................................... :‬‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺳﺮه از ﻧﺎﺳﺮه‪166 ........................................................................ :‬‬
‫ﻃﻴﺮان و ﻃﺎرﻳﺎن‪169 ................................................................................... :‬‬
‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي‪179 .......................................................................... :‬‬
‫ﺷﺮح ﻧﻜﺎت ﻇﺮﻳﻒ! ‪186 ...............................................................................‬‬
‫اﺋﻤ‪‬ﻪ اﻃﻬﺎر‪190 ............................................................................................. :‬‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻬﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺮاي ادﻋﺎي ﺑﺰرگ‪196 ................................................ :‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪206 ........................................................ :‬‬
‫اﻗﺪام ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪ‪224 .................................................................................... :‬‬
‫ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮدن ﻳﻜﻲ از دو ﻣﻨﺎره‪227 ............................................................. :‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻜﻔﻴﺮِ ﺗﻜﻔﻴﺮ‪238 ............................................................................... :‬‬
‫واﺟﺪان ﺻﻼﺣﻴﺖ‪240 ................................................................................. :‬‬
‫‪/‬ه‬
‫‪2 54‬‬
‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ‪1 .................................................................‬‬
‫درﺑﺎرة اﻳﻦ دﻓﺘﺮ‪3 ...........................................................................................‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ‪4 ...............................................................................................‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ آن ﻛﺘﺎب ‪7 ..........................................................‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪17 .............................................................................................‬‬
‫ﻏﻴﺐ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻫﺮ دو ﻣﺪر‪‬ج ﻫﺴﺘﻨﺪ‪20 ............................................... :‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ وﺣﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪25 .............................................‬‬
‫روح اﻟﻘﺪس ‪31 ..............................................................................................‬‬
‫آﻳﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ اﺳﺖ؟! ‪35 ..............................................................‬‬
‫ﻫﺮ اﻋﺠﺎز ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻳﻚ دﻟﻴﻞ ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ ‪37 ...............................................‬‬
‫اﻋﺘﺮاف‪44 ..................................................................................................... :‬‬
‫ﻫﻔﺘﺼﺪ و ﭼﻬﻞ و ﭼﻬﺎر ﺣﺪﻳﺚ‪45 .............................................................. :‬‬
‫ﺻﺤﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻧﻜﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎر ﻧﻮر‪54 .......................................................................... :‬‬
‫ﺗﺎﺑﻮت ﺳﻜﻴﻨﻪ‪57 ........................................................................................... :‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎد اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ‪58 .......................................................................................:‬‬
‫ﻣﺮدم ﻗﻢ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‪58 ..................................................................... :‬‬
‫اﺑﻦ ﻗﺒﻪ‪60 ..................................................................................................... :‬‬
‫اﺑﻦ ﻗﺒﻪ و ﻋﺼﻤﺖ اﻣﺎم‪67 ........................................................................... :‬‬
‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ /‬ح‬ ‫‪/‬ز‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﻜﺎت ﻇﺮﻳﻒ!‪243.................................................................. :‬‬

‫ﻣﺪرﺳﻲ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻴﻜﻨﺪ‪273............................................................................ :‬‬
‫ﻧﻨﮓ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺘﻨﻜﺮ ‪283................................................................................‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ و ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ‪298...............................................................‬‬
‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ /‬ي‬ ‫‪/‬ط‬

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫ﻗﺎل ﻋﻠﻲ )ع(‪:‬‬

‫انّ اﻣﺮﻧﺎ ﺻﻌﺐ ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ ﻻ ﻳﺤﺘﻤﻠﻪ اﻻّ ﻣﻠﻚ ﻣﻘﺮّب‪ ،‬او ﻧﺒﻲ‪ ‬ﻣﺮﺳﻞ او‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻣﺘﺤﻦ اﷲ ﻗﻠﺒﻪ ﻟﻼﻳﻤﺎن‪.‬‬

‫ﻗﺎل ﻋﻠﻲ‪ ‬ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ)ع(‪:‬‬

‫انّ ﻋﻠﻢ اﻟﻌﺎﻟﻢ ﺻﻌﺐ‪ ‬ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ ﻻ ﻳﺤﺘﻤﻠﻪ اﻻّ ﻧﺒﻲ‪ ‬ﻣﺮﺳﻞ‪ ،‬او ﻣﻠﻚ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻘﺮّب او ﻋﺒﺪ ﻣﺆﻣﻦ اﻣﺘﺤﻦ اﷲ ﻗﻠﺒﻪ ﻟﻼﻳﻤﺎن‪.‬‬

‫ﻗﺎل اﻟﺒﺎﻗﺮ )ع(‪:‬‬

‫انّ اﻣﺮﻧﺎ ﺻﻌﺐ‪ ‬ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ ﻻ ﻳﻘّﺮ ﺑﺄﻣﺮﻧﺎ اﻻّ ﻣﻠﻚ ﻣﻘﺮّب او ﻧﺒﻲ‪ ‬ﻣﺮﺳﻞ او‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﺆﻣﻦ اﻣﺘﺤﻦ اﷲ ﻗﻠﺒﻪ ﻟﻼﻳﻤﺎن‪.‬‬

‫ﻗﺎل اﻟﺼﺎدق)ع(‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫انّ اﻣﺮﻧﺎ ﺻﻌﺐ ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ ﻻ ﻳﺤﺘﻤﻠﻪ اﻻّ ﻣﻦ ﻛﺘﺐ اﷲ ﻓﻲ ﻗﻠﺒﻪ اﻻﻳﻤﺎن‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ،183‬ح ‪.2‬‬

‫‪ . 2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،190‬ح ‪.25‬‬
‫‪ . 3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،191‬ح ‪.30‬‬
‫‪ . 4‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،195‬ح ‪ 41‬ـ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻃﺮق و ﺳﻨﺪﻫﺎي ﻓﺮاوان‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 401‬ـ ﻣﺴﺘﺪرك ج ‪ ،12‬ص ‪ 296‬ـ ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 71‬ﺗﺎ ‪ 212‬و ﻧﻴﺰ ج ‪ ،10‬ص ‪102‬‬
‫و ج ‪ ،22‬ص ‪ 342‬و ﻣﺘﻮن ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي »اﻣﺮﻧﺎ«‪» ،‬ﺣﺪﻳﺜﻨﺎ« آﻣﺪه ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪2 /‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‬

‫‪#‬‬
‫&"‪ 
3 !%‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪4 /‬‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ‪3 /‬‬

‫‪ 5‬ـ اﻳﻦ دﻓﺘﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ داوري ﺧﻮاﻧﻨﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ :‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﺎن وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ داوري‬
‫درﺑﺎرة آن ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺮگﻫﺎ در آﺧﺮ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫در اﻧﺘﻈﺎر‬ ‫‪http://www.binesheno.com‬‬ ‫‪ 6‬ـ ﺳﺎﻳﺖ ﺑﻴﻨﺶ ﻧﻮ ﺑﺎ آدرس‪:‬‬
‫ﻧﻈﺮﻫﺎ و داوريﻫﺎي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ‬
‫ﻫﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪاي ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻫﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪاي ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮ دو‬
‫درﺑﺎرة اﻳﻦ دﻓﺘﺮ‬
‫از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻋﻠﻢ )اﻋﻢ از ﻫﻨﺮ( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻫﻢ از ﺟﻬﺖ ﻣﻮﺿﻮع و‬
‫ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﺔ درﺑﺎره ﻣﺤﺘﻮاي اﻳﻦ دﻓﺘﺮ‪:‬‬
‫ﻣﻮرد و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﺑﺮد‪ ،‬اﻳﻦ دو ﺑﺎ ﻫﻢ ﻓﺮق دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻣﺤﺘﻮاي اﻳﻦ دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺤﺮﻳﺮي و ﺗﺪوﻳﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻄﻼح‬
‫ﻳﻚ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي وﻗﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا اﺻﺎﻟﺖ آن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ در ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺘﻌﺪدي در ﺣﻠﻘﻪ دوﺳﺘﺎﻧﻲ‬
‫دﺳﺘﻜﻢ داراي ﺳﻪ ﺷﺮط ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬از اﺑﺘﻜﺎر و ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺘﺴﺎب‬
‫از اﻫﻞ داﻧﺶ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ و ﺗﻜﻤﻠﻪﻫﺎﺋﻲ ﺑﻪ روي‬
‫آن ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﺛﺮ ﻣﺤﺮز ﺷﻮد و اﻟﻘﺎء ﻛﻨﻨﺪة ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫ﻛﺎﻏﺬ ﭘﻴﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻓﻘﺪان ﺷﺮط اول‪ ،‬ﻧﻘﺪ آن ﻣﺼﺪاق »ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑﺎﻧﺘﻔﺎء ﻣﻮﺿﻮع« ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﺳﺒﻚ و روش اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت‪ ،‬ﺳﺒﻚ و روال ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﺑﺎن و‬
‫و در ﺻﻮرت ﻓﻘﺪان ﺷﺮط دوم اﺑﺘﺪا ﺑﻪ »ﺑﺮرﺳﻲ«اي ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﻧﺘﺴﺎب آن‬
‫ﺑﻴﺎﻧﺶ ﻣﻜﺘﺒﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺧﻼل ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﺮق اﻳﻦ دو ﻧﻴﺰ ﻳﺎدآوري ﺷﺪه‬
‫اﻧﺠﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻋﺪم ﺻﺤﺖ اﻧﺘﺴﺎب را روﺷﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد آن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺎه ﺧﻮد اﺛﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ »ﻣﺠﻬﻮل اﻻﻧﺘﺴﺎب« ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﺻﻮرت‬
‫‪3‬ـ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻌﻀﻲ از اﻋﻀﺎي ﺣﻠﻘﻪ‪ ،‬از ﺣﻀﻮر در ﺟﻠﺴﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻘﺪان »اﻟﻘﺎء« ﻳﻚ اﺛﺮ ﺑﺴﻴﻂ و ﺳﺎدهاي ﻛﻪ از ﻫﻨﺮ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ اﻣﺎ ارزش‬
‫ﻫﺮ دﻟﻴﻞ ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر در ﺟﻠﺴﺎت ﺑﻌﺪي ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺟﻠﺴﺎت‬
‫ﻧﻘﺪ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺷﺎرهوار ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﻘﺪ ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﺻﺪاﻗﺖ و ﻋﺪم ﺻﺪاﻗﺖ ﺻﺎﺣﺐ اﺛﺮ‪ ،‬ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺴﺎ اﺛﺮ‬
‫‪ 4‬ـ ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﺿﻤﻦ ﺟﻠﺴﺎت ﺑﻮده در ﻣﺘﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺨﻦ‬
‫ﻫﻨﺮي ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﻴﺰة ﻏﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه‪ ،‬اﻋﺠﺎب و ﺷﮕﻔﺖ ﻫﺮ ﻧﺎﻗﺪ را‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﮕﺮ در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪6 /‬‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮ ﺳﺒﻚ‬
‫اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و ارزش ﻧﻘﺪ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻨﻬﺎ روﺷﻦ ﻛﺮدن ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ آن ﻛﺘﺎب اﺳﺖ و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﻄﻠﺐ واﺣﺪ را ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و داوري ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺤﺜﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ورود ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي اﺛﺮ ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺑﺰرگ ﮔﺮﭼﻪ در ﺷﻜﻞ ﺧﻴﻠﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬ﺿﺮورت دارد از ﻗﺒﻴﻞ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ و ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ در ﻧﮕﺎه ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ در ﻧﮕﺎه ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﺗﻮﺟ‪‬ﻬﻲ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﺪﻳﺸﻪاي داﻧﺸﻤﻨﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺑﻦ ﻗﺒﻪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻳﻚ ﻧﮕﺎه ﺑﺮ »ﻋﻨﻮان« و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺘﺎب‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪:‬‬
‫ﻋﻨﻮان‪» :‬ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ«‪ :‬روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ آن ﻃﻮر ﻛﻪ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺧﻮد ﺑﻴﺎن ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﺷﻴﻌﻲ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﺒﻮده ﺑﻞ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ‬
‫اﻧﺤﺮاف و ﺗﺴﺎﻗﻂ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎمﮔﺬاري ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟّﻒ‪ :‬ﻣﺆﻟّﻒ آن‪ ،‬در ﻣﻘﺪﻣﻪاش ﺳﻪ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻛﺘﺎب ﻋﻄﻒ ﺗﻮﺟﻪ دارد‬
‫و زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻮاﻧﺪن آن را ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺐ آﻣﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺗﻮان داوري را از ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺳﻠﺐ ﻛﻨﺪ و ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺟﻠﺴﺎت ﺑﺤﺜﻲ ﺑﺎ ﺗﻌﺪادي از دوﺳﺘﺎن در ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ‪5 /‬‬
‫ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻧﻘﺪ ﻳﻚ اﺛﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺻﺪاﻗﺖ ﺷﺮط اﺳﺖ در‬
‫ﺻﻮرت ﻓﻘﺪ آن‪ ،‬ارزش ﻧﻘﺪ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫و ﺷﺮط دوم در ﻧﻘﺪ ﻳﻚ اﺛﺮ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻋﺪم »اﻟﻘﺎء« اﺳﺖ اﮔﺮ ﺻﺎﺣﺐ اﺛﺮ از‬
‫ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ﮔﺮﭼﻪ ﺻﺪاﻗﺖ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪاش ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن اﻟﻘﺎء ﻛﻪ در ﻳﻚ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي از ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺑﺮاي ﻧﻘﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در اﺛﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻲﺷﻮد و اﺛﺮ را از ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻧﻘﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻲﺑﻬﺮه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻳﻚ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻋﻨﺼﺮ اﻟﻘﺎء ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﻚ اﺛﺮ ﻋﻠﻤﻲ وﻗﺘﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻋﻨﺼﺮ اﻟﻘﺎء ﺑﺮي و ﻣﻨﺰّه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ آن آﻟﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ارزش ﻧﻘﺪ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻫﺮ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي و ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﺷﺮﻃﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد و اﻳﻦ‪،‬‬
‫ﻓﺮق ﻣﻴﺎن ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺪ ارﺟﻤﻨﺪﺗﺮ و واﻻﺗﺮ و ﻣﻘﺪسﺗﺮ از ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺪ ﻳﻌﻨﻲ ارج ﻧﻬﺎدن و‬
‫ﻗﺪرداﻧﻲ از ﻧﻜﺎت و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﺻﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺛﺮ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬و ﺗﺬﻛﺮ دادن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻧﺎدرﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻮارد ﺿﻌﻒ آن‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ اﺛﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮ رﻳﻞ‬
‫اﻟﻘﺎء ﺳﻮار ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺘﻮاي آن ﻋﻴﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻲﺗﺮ از اﺛﺮي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺘﻮاي آن از ﻏﻠﻂﻫﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫آن ﭼﻪ در اﻳﻦ دﻓﺘﺮ آﻣﺪه ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺒﺎﺣﺜﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺑﺮرﺳﻲ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪8 /‬‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ‪7 /‬‬

‫از ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻣﻄﻤﺌﻦ‪ ،‬ﺟﻠﻮه ﻣﻲدﻫﺪ و در ﺣﺪ ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب از او ﺑﻴﻌﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﮔﻤﺸﺪه در ﻣﻴﺎن آراء و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ و ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه وارد ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﺷﻮد‪ ،‬از ﻫﺮ ﻧﻮع‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ را ﺑﻪ ﺣﺪي ﭘﺎﺋﻴﻦ آورده و ﻛﻢ اﻫﻤﻴﺖ ﺟﻠﻮه‬ ‫ﻧﻘﺪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮده و آن را ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺧﻮد را ﺗﺠﻬﻴﻞ‪ ،‬ﺗﻀﻠﻴﻞ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺋﻲ از اﻣﻮر ﻓﺮﻋﻴﻪ و در ﺣﻴﻄﺔ رواﻳﺖ راوﻳﺎن اﺳﺖ و اﺻﻮل‬ ‫و ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺎي ﮔﺎه ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻲﮔﻴﺮد اﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﻤﻼت و اﻫﺎﻧﺖ و‬
‫ﻣﺴﻠّﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻴﺰي ﮔﻤﺸﺪه در ﺧﻼل رواﻳﺖﻫﺎ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻤﺪاد از رواﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﭼﻬﺮه اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ را ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ آن ﻛﺘﺎب‬
‫اﺑﺘﺪا اﻳﺠﺎد ﻓﻀﺎي اﺑﻬﺎم آﻟﻮد ﭘﺮ از دود و دم و ﮔﻤﺸﺪه اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ ﻣﻜﺘﺐ در‬
‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎ‪ :‬ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻔﻬﻮم اﻣﺎﻣﺖ در ﺑﻌﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬
‫ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﺻﺪد ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن آن ﮔﻢ ﻛﺮدة ﻋﻤﺪي‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪.‬‬
‫رواﻳﺖ اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﺷﺨﺺ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ آن ﭼﻪ او »ﺗﻜﺎﻣﻞ« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻳﻦ ﻛﻪ اﺋﻤ‪‬ﻪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﻢ ﻛﺮدن ﻋﻤﺪي ﺳﭙﺲ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻳﻚ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺰرگ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﻋﻠﻲ )ع( و ﻳﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع(‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻳﻚ روﻳ‪‬ﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﺗﺎ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ داﻋﻴﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬و ﻣﺮاد از ﺗﻜﺎﻣﻞ در ﻧﻈﺮ او ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﻣﻮر‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب اداﻣﻪ دارد‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﻨﺎﻇﺮات ﻛﻼﻣﻲ و ﻧﻘﺶ ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن‪:‬‬
‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻏﻠﻮ‪ ‬و ﺗﻘﺼﻴﺮ‪ ،‬و راه ﻣﻴﺎﻧﻪ؛ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻔﻬﻮم اﻣﺎﻣﺖ در ﺑﻌﺪ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﺷﻴﻌﻪ )ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﺮﻫﻴﺰ از‬
‫و ﻣﻌﻨﻮي‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ( از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻘﻠﻲ و‬
‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮاي ﺣﺬف و اﻧﻜﺎر ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‪ ،‬از اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﺪت ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و اﺻﺤﺎب ﺧﻮد را از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺮادش از »ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻔﻬﻮم اﻣﺎﻣﺖ در ﺑﻌﺪ ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﻌﻨﻮي« اﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚﻫﺎ ﺑﺎز ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ آﻧﺎن را ﻣﻮﻇﻒ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﻗﺮآن ﺑﺴﻨﺪه‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺑﺤﺮان رﻫﺒﺮي و ﻧﻘﺶ راوﻳﺎن ﺣﺪﻳﺚ‪.‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاش ﺑﻲﻣﺤﺘﻮاﺗﺮ از ﺑﻴﻨﺶ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ »اﻫﻞ ﻇﺎﻫﺮ«‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و‬
‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ در واﻗﻊ اداﻣﻪ ﺑﺨﺶ دوم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮاز ﻛﺮدن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد‬
‫ﭼﻮن اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( ﺑﻴﺶ از اﻣﺎﻣﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻘﻠﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‬
‫اﺧﺘﻼف و ﺑﺰرگ ﻛﺮدن ﺟﺰﺋﻴﺎت‪ ،‬در ﺻﺪد اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻓﻀﺎي ﺑﺲ اﺑﻬﺎم آﻟﻮد‬
‫و ﺟﻮ‪‬ي ﭘﺮ از ﺗﺸﺘّﺖ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﺎت و اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ را ﺑﻴﺶ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪10 /‬‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺪان ﺗﺬﻛﺮ ﻣﻲدادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺴﺌﻠﺔ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ‬
‫روش اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ و اﺟﺘﻬﺎدي از اﺻﻮل ﻛﻠّﻲ و ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﻼﻣﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺘﺎج و‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ رواﻳﺎت ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺗﻤﺎم ﻃﺮز اﺟﺘﻬﺎد ﺻﺤﻴﺢ و روش‬
‫ﻓﻘﻪ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻨّﺖ ﺷﺨﺼﺎً ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮده‪ ،‬و از اﻳﻦ راه ﺗﺒﻌﻴﺖ از‬
‫‪1‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﻴﻮه را ﺑﻪ ﻳﺎران و اﺻﺤﺎب ﺧﻮﻳﺶ آﻣﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ«‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه در ﭘﻲ ﻧﻮﻳﺲ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ و آدرسﻫﺎي ﻓﺮاوان‬
‫ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻗﻮل ﻋﺮبﻫﺎ »ﻣﺎ ﻋﺪي ﻣﻤ‪‬ﺎ ﺑﺪا؟« ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‬
‫اﻣﺎﻣﺎن اﺻﺤﺎب ﺧﻮد را از ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺗﻌﻘﻠﻲ و ﻛﻼﻣﻲ ﺑﺎز ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫ﻧﻴﺰ از آن ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻼﻣﻲ آن‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺛﺎﻧﻮي ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ!؟‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺎ را ﺑﻲﭘﺎﺳﺦ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻪ آن ﭼﻪ در ﻛﺘﺎب‬
‫»زﻣﻴﻦ در ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﻲ« ﺑﺎ ﺷﺮح و ﺑﻴﺎن ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 212‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ‬
‫اﺷﺎره ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »‪ ...‬اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﻫﻤﻮاره ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن ﺷﻴﻌﻪ را‬
‫در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪلﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت آﻧﺎن را در دﻓﺎع از ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴ‪‬ﻊ ﻣﻲﺳﺘﻮدﻧﺪ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮔﺎه ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺪﻻﻻت ﻋﻘﻠﻲ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان اﺑﺰار در ﺟﺪل ﻣﻔﻴﺪ و ﺧﻮب اﺳﺖ وﻟﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﺳﺎس ﻋﻘﻴﺪه ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‬
‫ﭼﻪ دﻳﻦ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو وﺣﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻋﻘﻞ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت آن ﭼﻪ را ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺴﺦ و ﻣﺜﻠﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫‪ . 1‬زﻣﻴﻦ در ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 37‬ـ ‪.38‬‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ‪9 /‬‬
‫ﻛﺎر او »ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺛﺎﻧﻮي«‪ 1‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﻤﻊآوري اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻋﻘﻠﻲ اﺋﻤﻪ از ﺧﻄﺒﻪ اول ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺗﺎ‬
‫ﺳﺨﻦ آﺧﺮﻳﻦ اﻣﺎم )ﻋﺞ( ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪاﻳﻢ و ﺑﻪ اﻃﻼع ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪهاﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻘﻄﻪ و ﻧﻜﺘﻪاي در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ و‬
‫ﻛﻼﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ »ﻋﻨﻮان‬
‫اوﻟﻴﻪ« ﻧﻪ ﺛﺎﻧﻮﻳ‪‬ﻪ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﻣﺪرﺳﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع آن ﻗﺪر ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ ﻫﻴﭻ‬
‫ﻋﺎﻗﻠﻲ آن را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ اﺋﻤﻪ )ع( اﻧﺪﻳﺸﻪ در اﺻﻮل دﻳﻦ را ﻣﻤﻨﻮع ﻛﺮده‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎز او ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ آن ﭼﻪ اﺋﻤﻪ درﺑﺎرة آن ﻫﻢ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮدهاﻧﺪ و‬
‫ﻫﻢ اﺻﺤﺎبﺷﺎن را از آن ﺑﺎز داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺤﺚ در »ذات اﷲ« اﺳﺖ ﻧﻪ در‬
‫ﻫﻤﺔ اﺻﻮل و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻛﻼﻣﻲ‪ ،‬و اﻋﻼم ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﺤﺚ در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﺔ‬
‫واﺣﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ ﻣﮕﺮ ﺣﻴﺮت را‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺪرﺳﻲ ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬داوري ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ در ﻛﺘﺎب دﻳﮕﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم »زﻣﻴﻦ در ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﻲ« ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ و اﻳﺠﺎد زﻣﻴﻨﺔ ﺗﻔﻜّﺮ ﺗﻌﻘّﻠﻲ و اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺧﻮد ﻋﻼﻗﻪ ﻓﺮاوان داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در زﻣﻴﻨﺔ ﺑﺤﺜﻬﺎي ﻛﻼﻣﻲ و‬
‫ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖﻫﺎ و ﺗﺤﺴﻴﻦﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر از آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻜﻠّﻤﺎن ﺷﻴﻌﻲ‬
‫زﻣﺎن ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻴﺎن اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﻛﻠّﻲ داﻧﺴﺘﻪ و ﺗﻔﺮﻳﻊ و اﺳﺘﻨﺘﺎج اﺣﻜﺎم ﺟﺰﺋﻲ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪة‬
‫ﭘﻴﺮوان ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺬاردهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﮔﺎه ﺣﺘﻲ در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆاﻻت اﺻﺤﺎب‬
‫‪ . 1‬ص ‪ 205‬ﻛﺘﺎب‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪12 /‬‬
‫ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ )و ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﺧﻮد اروﭘﺎﺋﻴﺎن ﻗﺮنﻫﺎﺳﺖ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎت را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﭙﺮدهاﻧﺪ( ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻬﻮعآور‪ ،‬و ذﻫﻦ ﮔﺮاﺋﻲ ﻣﺤﺾ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻮم ﻋﻘﻠﻲ اﺋﻤ‪‬ﻪ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺣﺪي‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ او ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ »دﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮو وﺣﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻋﻘﻞ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﻃﻮري ادا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻳﻚ آﻳﻪ اﺳﺖ‬
‫ﻳﺎ دﺳﺘﻜﻢ ﭘﻴﺎم ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ‪ .‬ﻛﻲ و ﻛﺠﺎ ﻗﺮآن ﻳﺎ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪاي‬
‫را ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ؟ او ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪاش آدرس داده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻟﻘﺎء‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﺶ ﺑﻲﻣﺪرك ﻧﻴﺴﺖ در ﭘﻲﻧﻮﻳﺲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎره ‪ 3‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »‪ 3‬ـ‬
‫رﺟﺎل ﻛﺸﻲ ‪ 189‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺎﻓﻲ ‪56 :1‬ـ‪ 58‬ـ ﻛﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ‬
‫‪.«336‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺟﻠﺪ اول ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻓﻲ را ﺑﺮدارﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻔﺤﻪ ‪ 56‬ـ ‪ 57‬ﻧﮕﺎه‬
‫ﻛﻨﻴﺪ دﭼﺎر ﻳﻚ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎور ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﺻﻔﺤﻪ ‪56‬‬
‫ﺷﺮوع ﻛﻨﻴﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ‪ 57‬و ‪ 58‬ﺑﺮﺳﻴﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻋﻨﻮان ﺑﺎب ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ »ﺑﺎب‬
‫اﻟﺒﺪع و اﻟﺮّأي و اﻟﻤﻘﺎﺋﻴﺲ«‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 59‬ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد ‪22‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪه ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻛﻼم‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﺑﺎب ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎب و ﻫﻤﺔ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎ در ﻣﻘﺎم رد‪ ‬ﻋﻤﻞ ﺑﻪ »رأي« و‬
‫»ﻗﻴﺎس« در ﻓﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎم رد آراي ﺷﺨﺼﻲ اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ »رﺑﻴﻌﺔ‬
‫اﻟﺮأي«‪» ،‬اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ« و دﻳﮕﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬
‫دﻳﻦ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﻮرد ﻣﺮدم ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬
‫راﺳﺘﻲ آدم از ﺗﻌﺠﺐ ﺧﺸﻜﺶ ﻣﻲزﻧﺪ؛ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد را‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﻛﺜﻴﺮي از ﻣﺎﻫﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﺎدن ﻋﻘﻠﻲ ﻋﻠﻤﻲ را‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ‪11 /‬‬
‫وﻳﮋه ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ »دﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮو وﺣﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻋﻘﻞ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺧﻮد آن وﺣﻲ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ در ﺣﺪود ﭘﻨﺠﺎه ﻣﻮرد از ﻗﺮآن‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻋﻘﻞ و ﺳﺘﻮدﮔﻲ ﭘﻲروي از آن و ﻧﻜﻮﻫﻴﺪﮔﻲ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﻘﻞ‪،‬‬
‫آﻣﺪه ﻫﺮﮔﺰ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻛﺴﻲ از ﻋﻘﻞ و اﺳﺘﺪﻻﻻت ﻋﻘﻠﻲ ﻛﻢﺗﺮ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﻘﻞ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در ﻛﺎﻓﻲ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺨﺶ »ﻛﺘﺎب اﻟﻌﻘﻞ« ﻛﺎﻓﻲ آن ﻫﻤﻪ ﺣﺪﻳﺚ در‬
‫ارج ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﻋﻘﻞ و وﺟﻮب ﭘﻲروي از ﻋﻘﻞ ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫آن‪ ،‬ﻛﻪ اﻣﺎم )ع( ﺑﺎ ﺧﻄﺎب ﻳﺎ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺸﺎم ﺑﻪ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﻓﺮﻣﻮده ﻫﻔﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن در »ﻛﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ« ﻫﻤﺎن ﻛﺎﻓﻲ آن ﻫﻤﻪ ﺣﺪﻳﺚ و‬
‫ﺳﺨﻨﺎن اﺋﻤﻪ ﻃﺎﻫﺮﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻤﻴﻖﺗﺮﻳﻦ اﺻﻮل و ﻧﻜﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺎ آن روز ﺑﻪ ﮔﻮش ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻧﺨﻮرده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﺤﺘﻮاي‬
‫»ﺣﺪﻳﺚ ﻓُﺮﺟﻪ« ﭘﻴﺶ از آن روز ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻛﺴﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد؟ ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﺗﺎ آن‬
‫روز ﺳﺨﻦ ﻋﻘﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ »ﻫﻮ اﻳ‪‬ﻦ اﻻﻳﻦ و ﻫﻮ ﻛﻴ‪‬ﻒ اﻟﻜﻴﻒ« ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد؟ و دهﻫﺎ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮ و اﺳﺎﺳﺎ آن ﻫﻤﻪ اﺻﻮل ﻋﻘﻠﻲ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب اﻟﻌﻘﻞ و ﻛﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‬
‫ﻛﺎﻓﻲ آﻣﺪه ﻫﻴﭻ ﻛﺪام ﭘﻴﺶ از اﺋﻤﻪ ﻣﺎ در ﻫﻴﭻ ﻣﺘﻨﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺷﻤﺎ و اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺎﻓﻲ آﻣﺪه آن ﻫﻢ ﻓﻘﻂ در دو ﺑﺨﺶ ﻣﺬﻛﻮر‬
‫از ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎي ﻛﺎﻓﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ دو ﺑﺨﺶ ﻏﻨﻲﺗﺮﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺟﻬﺎن را‬
‫آورده اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻫﻤﺔ ﺑﻴﺎﻧﺎت و ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﻋﻘﻠﻲ اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( در ﻣﺘﻮن دﻳﮕﺮ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻳﻚ اﻓﻖ ﺑﻠﻨﺪ و ﺑﺴﻲ ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪14 /‬‬
‫اﺻﻮل دﻳﻦ از ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﺎد و ﻋﺪل ﻛﻪ در ﻛﺎﻓﻲ و دهﻫﺎ ﻣﺘﻮن دﻳﮕﺮ آﻣﺪه‬
‫ﻫﻤﮕﻲ ﻫﺪاﻳﺎي ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻮده و ﻣﺒﺎﺣﺜﺎتﺷﺎن ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ »ﻗﻴﻞ‬
‫و ﻗﺎل ﻣﺪرﺳﻪ« ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﺖ؟ آن ﻫﻤﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﻪ در ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‬
‫آﻣﺪه از ﺻﺪﻗﻪ ﺳﺮ ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﺎن ﺑﻮده؟ ﺗﻨﻬﺎ آن ﭼﻪ در ﺧﻄﺒﻪ اول آﻣﺪه ﻣﺪرس و‬
‫ﻣﻌﻠﻢ ﺑﺰرگ و ﺑﻲﻣﺜﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻓِﺮق از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮد را از‬
‫آن ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻜﺘﺐ درﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ در ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و ﺷﻴﻌﻪ در ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻮل‪ ،‬اﺷﺘﺮاك اﺳﺖ‪ ،‬واﻣﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ از ﺷﻴﻌﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ .‬ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ادﻋﺎي ﻣﺘﻌﻤﺪاﻧﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺪرك ﻧﻴﺰ ﻣﻲآورد در ﭘﻲﻧﻮﻳﺲ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﺔ »ﻣﺎدﻟﻮﻧﮓ«‬
‫اروﭘﺎﺋﻲ ﺣﻮاﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ارﺟﺎع‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲداﻧﺪ‪ :‬ﻻزﻣﺔ ﺳﺨﻦ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن اﺻﻞ و اﺳﺎس‬
‫ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ را ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺪاﻧﺪ اﮔﺮ ﺑﺎز ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻋﻘﻞ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪد ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺸﺪة ﻣﺪرﺳﻲ در‬
‫ﻫﻤﺎن »ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻗﺮن ﺳﻮم« اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ دﻗﻴﻘﺎ آن زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﺷﻴﻌﻪ‬
‫وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺒﻮب اوﺳﺖ ﻣﺮده و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ )از آﻏﺎز ﺗﺎ روز ﻣﺮﮔﺶ( ﻧﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻋﻘﻠﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ و ﻧﻪ ﻛﻼﻣﻲ و در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻗﺮن ﺳﻮم از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎدﻟﻮﻧﮓ و‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ و اﻣﺜﺎلﺷﺎن ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺟﺮﻳﺎن وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن را ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻴﻞ ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﻨﻨﺪ‬
‫و ﻣﺮگ آن ﺟﺮﻳﺎن را اﻧﻜﺎر و ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻗﺮن ﺳﻮم‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ‪13 /‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﺪر ﺳﺎدهﻟﻮح ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر داﻧﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ذﻫﻦ آﻧﺎن را ﺗﺨﺮﻳﺐ‬
‫ﻛﻨﺪ!!!‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »رﺟﺎل ﻛﺸّﻲ« و »ﻛﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ« ﻛﻪ او آدرس داده‬
‫اﺳﺖ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي اﺳﺖ ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻨﺶ ﻛﻪ ﻣﺼﻴﺒﺖ‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻜﺘﺐ ﺳﻨّﺘﻲ ﻛﻼﻣﻲ ﺷﻴﻌﻪ ]ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺳﻨﺖ ﻛﻪ‬
‫دﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮو وﺣﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻋﻘﻞ[ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن دورة ﺣﻀﻮر اﺋﻤ‪‬ﻪ اﻃﻬﺎر در اواﺳﻂ‬
‫ﻗﺮن ﺳﻮم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﻛﻼﻣﻲ و ﻋﻘﻠﻲ در ﺗﺸﻴﻊ اﻣﺎﻣﻲ ﺣﻀﻮر‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ از ﻣﻴﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﻗﺮن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬آراء و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻛﻼﻣﻲ‬
‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺴﻞ ﺟﺪﻳﺪي از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻛﻪ ﺑﻪ زودي ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﻧﻮﻳﻦ و ﻋﻘﻞ ﮔﺮاﺋﻲ در ﻛﻼم ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ در ﺗﺸﻴﻊ راه ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻃﻠﻴﻌﻪ داران اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ را در ﻣﻮرد ﻋﺪل و ﺻﻔﺎت‬
‫اﻟﻬﻲ و آزادي و اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺴﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫را در ﻣﻮرد اﻣﺎﻣﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﻔﻆ ﻛﺮده و از آن ﺷﺪﻳﺪا ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﺔ آن ﭼﻪ در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ دو اﺻﻞ ﺑﺰرگ و ﻣﻬﻢ ﻋﺪل و اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻴﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﺮن ﺳﻮم در‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﺷﻴﻌﻪ ﺗﺎ آن روز ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻨّﺖ ﺧﻮد )ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ(‬
‫ﻫﻴﭻ ﺑﺤﺚ ﻻزم وﻛﺎﻓﻲ ﻋﻘﻠﻲ درﺑﺎره اﺻﻮل دﻳﻦ ﺣﺘﻲ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻮل ﺧﻮد )ﻏﻴﺮ از اﻣﺎﻣﺖ( را از ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ اﺻﻞ و اﺳﺎس ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ وارداﺗﻲ اﺳﺖ ﻏﻴﺮ از اﺻﻞ اﻣﺎﻣﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ؛ ﭘﺲ آن ﻫﻤﻪ ﺳﺨﻨﺎن اﺋﻤﻪ )ع( ﻛﻪ در ﺗﺒﻴﻴﻦ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪16 /‬‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ‪15 /‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﺎم ﺑﺎ او ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﻓﺖ و داوري ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺪﻻﻻت ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮدش دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻛﺮد آن ﻫﻢ ﺑﺎ واﻣﮕﻴﺮي از‬
‫ﭘﻲﻧﻮﻳﺲﻫﺎي ﻛﺘﺎب‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺳﻴﻠﻲ از آدرسﻫﺎ و اﺳﺎﻣﻲ ﻣﺘﻮن‬ ‫ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫ﻗﺪﻳﻢ ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻤﺎره ﺟﻠﺪ و ﺻﻔﺤﻪ در ﭘﻲﻧﻮﻳﺲﻫﺎي ﻛﺘﺎب ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ‬ ‫ﻫﺪفﺷﺎن از اﻳﻦ ﻛﺎر اﻟﻘﺎء اﻳﻦ ذﻫﻨﻴﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮدم‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﻫﻤﻪ ﻛﺎر و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‬ ‫ﺷﻴﻌﻪ ﺗﺎ اواﺳﻂ ﻗﺮن ﺳﻮم ﺑﻪ وﻻﻳﺖ و »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪ اﷲ« ﺑﻮدن اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪهاي ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ در ادﻋﺎﻫﺎي ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب‪،‬‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻴﺪ اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻏﻠﻮ‪ ‬آﻣﻴﺰ در وﺳﻂ ﻗﺮن ﺳﻮم ﺑﻪ اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﺷﻤﺎ ﻧﻔﻮذ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آن اﺳﺘﻨﺎدﻫﺎ را در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻘﻠﻲ و ﻛﻼﻣﻲ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎ آن ﭼﻪ در ﻛﺎﻓﻲ آﻣﺪه رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻘﻠﻲ و‬ ‫اﮔﺮ ﺣﻮﺻﻠﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاش در ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﻠﻢ و‬
‫ﻛﻼﻣﻲ ﻧﺪارد و او ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪي ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط را ﻛﺮده‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕﺮ از آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ و ﻣﺮﺟﻊ اروﭘﺎﺋﻴﺶ‪ ،‬در‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻛﺜﺮ اﺳﺘﻨﺎدﻫﺎي او اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﺪارد و ﻳﺎ‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ آﻳﻨﺪه ﺑﻴﺶﺗﺮ روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ از ﻣﻨﺒﻊ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻓِﺮق اﺳﻼﻣﻲ اﮔﺮ اﻣﺎﻣﺖ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ دﺳﺘﻜﻢ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫ﺑﻨﺎ ﻧﺒﻮد در اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ وارد ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﺷﻮﻳﻢ ﺳﺨﻨﺎن او را‬ ‫و داﻧﺶ آﻧﺎن ﻛﺎﻣﻼً اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ ﻫﻢ در اﺻﻮل ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻫﻢ در ﻓﻘﻪ‪ .‬و اﻳﻦ‬
‫درﺑﺎره ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻋﻘﻠﻲ و ﻛﻼﻣﻲ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬آوردم ﺗﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ذﻛﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻌﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ﻋﻤﺮ ﻫﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻜﺘﺐ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ‪‬ي ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫در ﻗﺮن ﺳﻮم ﺑﺎ واﻣﮕﻴﺮي از ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ )!( ﻳﺎﺑﺪ؟! ﻣﺪرﺳﻲ ﭘﺸﺖ‬
‫ﺳﺮ ﻫﻢ ﻟﻔﻆ »اﻃﻬﺎر« را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل »اﺋﻤﻪ« ﻣﻲآورد اﻣﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ او آﻧﺎن‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻃﻬﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ را در ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ!؟!‬
‫او در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ﭼﻨﺪ رﺳﺎﻟﻪ ﻛﻮﭼﻚ از اﺑﻦ ﻗﺒﻪ و دﻳﮕﺮان آورده ﺗﺎ‬
‫آن ﭼﻪ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺗﺸﻴﻊ اﺻﻴﻞ ﺑﮕﺬارد و ﻋﻘﺎﻳﺪ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﻴﻌﻪ را در اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬ﻏﻴﺮ اﺻﻴﻞ و ﻏﻠﻮ‪ ‬آﻣﻴﺰ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ‪.‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻲداﻧﻢ ﻓﻌﻼً آن ﭼﻪ درﺑﺎرة ﻫﺪف آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪،‬‬
‫ادﻋﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺘﺪل ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر و روﺷﻦ ﺷﺪن اﻟﻘﺎﺋﺎت او ﮔﺎم‬
‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ‪18 /‬‬ ‫‪17‬‬

‫‪51‬‬
‫' ‬ ‫‪9‬‬‫‪+‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪20 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪19 /‬‬

‫ﭼﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻋﺎﻟَﻢ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ »ﺟﻬﻞ« ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ ﻳﻚ ﺻﺨﺮه ﺳﻨﮓ‬
‫از ﭘﻴﺶ ﭘﺎي ﺧﻮدش ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﻛﺎﺋﻨﺎت‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲداﻧﺪ و ﺑﺮ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ‬
‫ﺟﺎﻫﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺋﻜﻪ در روي زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻏﻴﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ﻧﻈﺮ وﺟﻮدي ﻫﻴﭻ‬
‫ﺧﻄﻲ از اﻧﻮاع ﺧﻄﻮط ﻫﻨﺪﺳﻲ و ﻫﻴﭻ ﻣﺮزي از اﻧﻮاع ﻣﺮزﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬
‫)ﺟﺴﻤﻲ( و ﻏﻴﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺬﻛﻮر‬ ‫اﺻﻄﻼح ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﺎ دو ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ :‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ و‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ و ﻳﻚ ﺗﻮﻫﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺗﻮﻫﻢ ﺑﻮدن ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻣﺘﻮ‪‬ﻫﻢ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻋﻠﻤﻲ‪.‬‬
‫اﺑﻬﺎم آﻟﻮد و ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ‪ :‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻫﺴﺘﻲ و ﻛﺎﺋﻨﺎت )=ﺟﻤﻴﻊ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت(‪ ،‬ﺑﻪ دو‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻋﻠﻤﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺬﻛﻮر را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﻢ و ﻛﺎﺋﻨﺎت را ﻳﻚ‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ‪ :‬ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺐ و ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻬﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه و ﻧﻪ در‬
‫ﻋﺎﻟﻢ واﺣﺪ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻣﻌﻨﻲ اﺻﻄﻼح »ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺐ« ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﻳﻚ ذﻫﻨﻴﺖ ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ اﺳﺖ؛ ﻫﺴﺘﻲ و ﻛﺎﺋﻨﺎت ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻲ و ﻛﺎﺋﻨﺎت از ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﭘﺎي ﻣﺎ ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎﻳﺶ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ و‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ آن ﺑﻪ دو ﻋﺎﻟﻢ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪ و ﻣﺮز ﻣﻴﺎنﺷﺎن آن ﮔﺎه ﻳﻜﻲ را ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻠﻢ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻳﺎ ﻫﺮ ﺑﺨﺸﻲ از آن را ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻧﺎﻣﺶ را ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺐ‬ ‫و دﻳﮕﺮي را ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻠﻢ داﻧﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ارزش ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ »ﻏﻴﺐ« ﻳﻌﻨﻲ »ﻣﺠﻬﻮل«‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺮﺣﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آن ﭼﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ واﺣﺪ )از ﭘﻴﺶ ﭘﺎي ﺑﺸﺮ ﺗﺎ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ و‬
‫ﻏﻴﺐ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻫﺮ دو ﻣﺪر‪‬ج ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫از آن ﺟﺎ ﺗﺎ ﻛﻬﻜﺸﺎن و ﺗﺎ آﺳﻤﺎن اول و از آن ﺗﺎ آﺳﻤﺎن دوم و‪ ...‬ﺗﺎ آﺳﻤﺎن‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ از ﻫﻤﻴﻦ ﻟﻔﻆ »ﻣﺪ‪‬رج« اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﻧﻪ از‬
‫ﻫﻔﺘﻢ و اﻧﺘﻬﺎي ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺎﺋﻨﺎت(‪ 1‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﺔ اﻳﻦﻫﺎ و ﺗﺤﻮﻻت‬
‫ﻟﻔﻆ »ﻧﺴﺒﻲ« ﻳﺎ »ﻧﺴﺒﻴ‪‬ﺖ« ﺗﺎ ﺑﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎت داﻧﺶ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻳﺎ ﺑﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫آنﻫﺎ و ﻫﺮ رﻳﺰ و درﺷﺘﻲ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﻫﺴﺖ و ﻧﻴﺰ روح‪ ،‬ﻣﻠﻚ و ﺟﻦ و ﻫﺮ‬
‫ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ در اﻋﺘﺒﺎرﻳﺎت‪ ،‬ﻣﺸﺘﺒﻪ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻏﻴﺐ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬ﻳﻚ ﭼﻮﭘﺎن ﺑﻲﺳﻮاد ﺑﺎﻻي‬
‫‪ . 1‬ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺎﺋﻨﺎت‪ ،‬رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ‪» :‬ﺗﺒﻴﻦ ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن«‪ ،‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ رﺿﻮي‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪22 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪21 /‬‬

‫»ﻳﻌﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ« ﻳﻌﻨﻲ »ﻫﺮ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺮاي او ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﻛﻮه را )ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ارزش او ﭘﻴﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﺶﺗﺮ از ﻣﺎ‬
‫ﻛﺎﺋﻨﺎت و ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي درون آن‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻏﻴﺐ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ( در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻲ درﺑﺎره ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺶ‬
‫اﺳﺖ ﻣﮕﺮ آن ﻣﻘﺪار ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﻣﺤﺪودة ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﺮ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ ﻳﺎ درﺑﺎره درﺧﺘﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎﻳﻪ آن ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ ﻧﺪارد و آن ﭼﻪ ﻛﻪ در‬
‫ﻓﺮد ﺑﺎ ﻣﺤﺪودة ﻓﺮد دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬از ﻳﻚ ﻓﺮد ﻧﺎﻗﺺ اﻟﺨﻠﻘﻪ‬ ‫ﺗﻨﻪ آن درﺧﺖ ﻳﺎ در ﺷﺎﺧﻪ و ﺑﺮگﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮاي او ﻏﻴﺐ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻨﺪان ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ در ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ‪.‬‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻳﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺗﻮان ﻣﺠﻤﻮع و روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﺑﺸﺮ و‬ ‫اﻣﺎ ﻳﻚ ﮔﻴﺎهﺷﻨﺎس ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ درﺑﺎره رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻣﻮﺋﻴﻦ آن ﻛﻪ در زﻳﺮ‬
‫آن ﭼﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻋﻠﻢ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻏﻴﺐ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎك ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻏﺬا را از ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﺑﻪ رﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﺗﻨﻪ‬
‫ﺷﻬﻮد و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮم‪ ،‬ﻣﺤﺪود اﺳﺖ ﻳﺎ ﺣﺪي ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ ﺑﺸﺮ‬ ‫درﺧﺖ و ﺷﺎﺧﻪ و ﺑﺮگ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﺑﺰرگ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر‬
‫ﻧﻴﺴﺖ؟ ـ ؟ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻠﻢ ﺑﺸﺮ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ و ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ او و داﻧﺶ او‬ ‫درﺑﺎره آن ﭼﻪ ﻛﻪ در ﺗﻨﻪ درﺧﺖ ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬و ﻧﻴﺰ درﺑﺎره ﺑﺮگ و اﻛﺴﻴﮋن‬
‫اﮔﺮ ﻫﺰاران ﺳﺎل ﻫﻢ در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﺮود ﺑﺎز ﭼﻨﺪان ﭼﻴﺰي‬ ‫ﺳﺎزي ﺑﺮگﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻗﻄﻮر ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﺮاي آن‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﮔﺮ ﻫﺰاران ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﻗﺮآن را ﺑﺎز ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ‬ ‫ﭼﻮﭘﺎن ﻏﻴﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻳﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »و ﻣﺎ اوﺗﻴﺘﻢ ﻣﻦ اﻟﻌﻠﻢ اﻻّ ﻗﻠﻴﻼ«‪ .‬ﺣﺘﻲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺒﻴﺎء ﻫﻢ‬ ‫اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﮔﻴﺎه ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ آن ﭼﻮﭘﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »اَﻧﺎ ﺑﺸﺮٌ ﻣﺜﻠﻚ و‬
‫ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻻ اﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ«‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺸﺮي ﻫﺴﺘﻢ ﻣﺜﻞ ﺗﻮ و ﻏﻴﺐ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪ .‬آﻳﺎ ﺳﺨﻨﺶ‬
‫اﻛﻨﻮن ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح آن ﻣﺤﺪودة ﻋﻠﻤﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﻻزم‬ ‫درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ؟ زﻳﺮا آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭼﻮﭘﺎن ﻏﻴﺐ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﻦ آﻗﺎ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫اﺳﺖ اول آﻳﻪﻫﺎﺋﻲ از ﻗﺮآن را درﺑﺎره ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ‪ :‬اﺑﺘﺪا آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮد او ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را در اﻧﺤﺼﺎر ﻓﻘﻂ ﺧﺪا ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻳﻚ ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي و ﻋﻠﻢ وﻇﺎﻳﻒ اﻻﻋﻀﺎء‪ ،‬ﻛﻪ آن‬
‫‪ 1‬ـ اﻧّﻤﺎ اﻟﻐﻴﺐ ﷲ‪ :‬آﻳﻪ ‪ 20‬ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت در ﮔﺮدش ﺧﻮن‪ ،‬ﮔﻠﺒﻮلﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻠﻮلﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺒﻜﻪ اﻋﺼﺎب و‪ ...‬و‪...‬‬
‫‪ 2‬ـ و ﻋﻨﺪه ﻣﻔﺎﺗﺢ اﻟﻐﻴﺐ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻬﺎ اﻻّ ﻫﻮ‪ :‬آﻳﻪ ‪ ،59‬اﻧﻌﺎم‪.‬‬ ‫دارد ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮاي آن ﭼﻮﭘﺎن ﻏﻴﺐ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺮاي او ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬او ﻫﻢ‬

‫‪ 3‬ـ و ﷲ ﻏﻴﺐ اﻟﺴ‪‬ﻤﻮات و اﻻرض‪ :‬آﻳﻪ ‪ 77‬ﻧﺤﻞ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ »اَﻧﺎ ﺑﺸﺮٌ ﻣﺜﻠﻚ و ﻻ اﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ« و ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﻣﺪﻋﻲ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎ ازﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ« ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪارد‪ .‬و‬
‫‪ 4‬ـ ﻟﻪ ﻏﻴﺐ اﻟﺴ‪‬ﻤﻮات و اﻻرض‪ :‬آﻳﻪ ‪ 26‬ﻛﻬﻒ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪24 /‬‬
‫آﻳﺎ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺳﻪ ﮔﺮوه از آﻳﺎت ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ ﺗﻌﺎرض ﻫﺴﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺎرﺿﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا در ﺗﻨﺎﻗﺾ و ﺗﻌﺎرض »وﺣﺪت ﻣﻮﺿﻮع«‬
‫ﺷﺮط اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﺳﻪ ﮔﺮوه آﻳﺎت‪ ،‬ﺟﺪاي از‬
‫ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮد را دارد‪ .‬ﭼﻮن آن ﭼﻪ ﻏﻴﺐ ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ )ﻣﺪر‪‬ج اﺳﺖ( و ﻫﺮ ﮔﺮوه از آﻳﺎت درﺑﺎره ﻳﻚ‬
‫ﺑﺨﺶ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ ﺑﻪ اداﻣﻪ ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ ﺑﺸﺮ ﻣﺤﺪود و ﻗﻠﻴﻞ‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻤﺮاه آن‪ ،‬ﭘﻴﺎم آﻳﻪﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر را ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ :‬ﻏﻴﺐ ﺑﺮ ﺳﻪ‬
‫ﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻏﻴﺐ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ و ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﻟﻘﻮ‪‬ه‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻏﻴﺐ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ و ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﻻﻣﻜﺎن‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﻏﻴﺐ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ و اﻟﻘﻮه و اﻻﻣﻜﺎن‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﻗﻞ ﻻ اﻗﻮل ﻟﻜﻢ ﻋﻨﺪي ﺧﺰاﺋﻦ اﷲ و ﻻ اﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ‪ :‬آﻳﻪ ‪ 50‬ﺳﻮره‬
‫ﺑﺨﺶ اول )ﻏﻴﺐ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ و ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﻟﻘﻮ‪‬ه(‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻣﺜﺎل ﭼﻮﭘﺎن و‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت آن ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﺮاي ﭼﻮﭘﺎن ﻏﻴﺐ اﺳﺖ اﻣﺎ او ﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻐﻴﺐ ﻓﻼ ﻳﻈﻬﺮ ﻏﻴﺒﻪ اﺣﺪا اﻻّ ﻣﻦ ارﺗﻀﻲ ﻣﻦ رﺳﻮل‪ :‬آﻳﻪ ‪26‬‬
‫ﺑﺨﺶ دوم )ﻏﻴﺐ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ و ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﻻﻣﻜﺎن(‪ :‬اﻧﺴﺎن ﺑﻤﺎ ﻫﻮ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ ،‬راﻫﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﺪارد اﻣﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻓﻠﺴﻔﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي‬
‫»ﻣﺤﺎل« ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ و »ﻣﻤﻜﻦ« اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺒﻴﺎء و اﺋﻤ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ دﺳﺘﺮﺳﻲ‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪) :‬ﻏﻴﺐ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ و ﺑﺎﻟﻘﻮه و ﺑﺎﻻﻣﻜﺎن(‪ :‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ آن‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪23 /‬‬
‫‪ 5‬ـ ﻻ ﻳﻌﻠﻢ ﻣ‪‬ﻦ ﻓﻲ اﻟﺴ‪‬ﻤﻮات و اﻻرض اﻟﻐﻴﺐ اﻻّ اﷲ‪ :‬آﻳﻪ ‪ 65‬ﻧﻤﻞ‪.‬‬
‫ﻟﻔﻆ »ﻣ‪‬ﻦ« در اﻳﻦ آﻳﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬درﺑﺎرة ﻣﻮﺟﻮد ذي ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮد ﻋﺎﻗﻞ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﻳﺎ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺐ را‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺧﺪا‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺮآن ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ ﺟﻦّ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻠﻚﻫﺎ ﻛﻪ ﻫﻢ در زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻢ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ درﻳﺎﺋﻲ از‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻏﻴﺐ ﻣﺪ‪‬رج اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ آن ﭼﻪ‬
‫آنﻫﺎ ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻠﻚ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻼﺋﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ »اَﻧﺎ ﻣﻠﻚ ﻣﺜﻠﻜﻢ و ﻻ اﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ«‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ آﻳﻪ ﻛﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﻧﺒﻴﺎء ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺪارﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ اﻧّﻤﺎ اﻧﺎ ﺑﺸﺮ ﻣﺜﻠﻜﻢ‪ :‬آﻳﻪ ‪ 110‬ﺳﻮره ﻛﻬﻒ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻟﻮ ﻛﻨﺖ اﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ ﻻﺳﺘﻜﺜﺮت ﻣﻦ اﻟﺨﻴﺮ‪ :‬آﻳﻪ ‪ 188‬ﺳﻮره اﻋﺮاف‪.‬‬
‫اﻧﻌﺎم‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ آﻳﻪ ﻛﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻧﺒﻴﺎء ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ دارﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻮره ﺟﻦّ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻣﺎ ﻛﺎن اﷲ ﻟِﻴ‪‬ﻄﻠﻌﻜﻢ ﻋﻠﻲ اﻟﻐﻴﺐ و ﻟﻜﻦّ اﷲ ﻳﺠﺘﺒﻲ ﻣﻦ رﺳﻠﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻳﺸﺎء‪ :‬آﻳﻪ ‪ 179‬آل ﻋﻤﺮان‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ آﻳﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﺒﺤﺚ »وﺣﻲ« ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪26 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪25 /‬‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺴﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ آن ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ‬ ‫ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﺣﺘﻲ اﻧﺒﻴﺎء‪ ،‬ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ آن دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫»وﺣﻲ« ﺑﻪ او داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ وﺣﻲ ﻧﻴﺴﺖ؟ ـ ؟ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﺴﺎن‬ ‫)ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ( ﺧﻮدش ﺧﺪا ﻣﻲﺷﻮد و ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺎدي ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( را ﺑﻪ وﺣﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ و ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ‪ :‬ﻋﻠﻢ اﻧﺒﻴﺎء در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻗﻄﺮه و ذر‪‬هاي اﺳﺖ از ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ‪،‬‬
‫ﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﭼﺸﻤﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺠﻮﺷﺪ ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻇﺮف‬ ‫ﻋﻠﻢ ﺧﺪا و ﻫﺮ ﺻﻔﺖ ﺧﺪا ﻋﻴﻦ ذاﺗﺶ و ذات ﺧﺪا ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ روﺷﻦ‬
‫ﺑﻪ آن آب ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﻋﻠﻢ را ﻓﻘﻂ در ﻇﺮف وﺣﻲ ﺑﻪ رﺳﻮﻟﺶ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از ﺳﻪ ﮔﺮوه آﻳﻪﻫﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮدش را دارد؛ ﮔﺮوه اول و‬
‫ﻣﻲداد‪ ،‬و ﻫﺮ ﺑﺎر ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﭼﻴﺰي ﻣﻲآورده ﻳﺎ اﺻﻞ اﺳﺘﻌﺪاد و ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ آن را ﺑﻪ‬ ‫دوم ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﺳﻮم اﺳﺖ و ﮔﺮوه ﺳﻮم از آﻳﺎت‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ دوم‬
‫او داده ﺑﻮد و آن ﭼﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻣﻲآورد اﻓﺰون ﺑﺮ آن ﺑﻮده اﺳﺖ؟‪.‬؟‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮاردي و ﺑﺨﺸﻲ از وﺣﻲ ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ از وﺣﻲ‬ ‫و ﺑﺨﺶ اول از ﻏﻴﺐ‪ ،‬ﻋﻴﻦ راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﻣﺜﻼ »و اﷲ اﺧﺮﺟﻜﻢ ﻣﻦ ﺑﻄﻮن اﻣ‪‬ﻬﺎﺗﻜﻢ ﻻ ﺗﻌﻠﻤﻮن ﺷﻴﺌﺎ« ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد‪:‬‬
‫ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد اﮔﺮ ﭼﻪ ﻗﺮآن آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻗﺪرت ﺧﺪا آورده و‬ ‫‪ 1‬ـ و ﻋﻠّﻢ آدم اﻻﺳﻤﺎء ﻛﻠّﻬﺎ‪ .‬آﻳﻪ ‪ 31‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ واﺿﺤﺎت ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ و ﻋﻠّﻤﻜﻢ ﻣﺎ ﻟﻢ ﺗﻜﻮﻧﻮا ﺗﻌﻠﻤﻮن‪ .‬آﻳﻪ ‪ 239‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺧﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﺎ آن ﻋﻠﻢ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻴﺶ‬ ‫‪ 3‬ـ ﻋﻠّﻢ اﻻﻧﺴﺎن ﻣﺎ ﻟﻢ ﻳﻌﻠﻢ‪ .‬آﻳﻪ ‪ 5‬ﺳﻮره ﻋﻠﻖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻓﻬﻤﻴﺪن اﻣﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش ﻧﺎدرﺳﺖ‪ :‬ﻳﻚ روش ﻣﺮﺳﻮم ﺷﺪه ﻛﻪ‪ :‬ﻣﻴﺎن ﻣﺜﻼ آﻳﻪ »ﻻ ﻳﻌﻠﻢ ﻣﻦ‬
‫و در ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﻋﻠﻢ رﺳﻮل )ص( ﻧﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ وﺣﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﺤﺪود‬
‫ﻓﻲ اﻟﺴﻤﻮات و اﻻرض اﻟﻐﻴﺐ اﻻّ اﷲ« و آﻳﻪ »ﻻ ﻳﻈﻬﺮ ﻏﻴﺒﻪ اﺣﺪا اﻻّ ﻣﻦ ارﺗﻀﻲ‬
‫ﺑﻪ وﺣﻲ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﻣﻴﺎن ادﻟّﺔ زﻳﺎد ﺗﻨﻬﺎ دو دﻟﻴﻞ از ﻗﺮآن‪:‬‬
‫ﻣﻦ رﺳﻮل«‪ ،‬ﺗﻌﺎرض ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ اﻳﻦ ﺗﻌﺎرض را ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ و‪ ...‬ﻛﻪ ﻳﻚ روش‬
‫دﻟﻴﻞ اول‪ ،‬ﻣﻌﺮاج‪ :‬ﻗﺮآن ﺳﻮره روم را ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮد را دارد و ﻫﻴﭻ‬
‫اﻟّﺬي اﺳﺮي ﺑﻌﺒﺪه ﻟﻴﻼ ﻣﻦ اﻟﻤﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام اﻟﻲ اﻟﻤﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﺎ اﻟّﺬي ﺑﺎرﻛﻨﺎ ﺣﻮﻟﻪ‬
‫ﺗﻌﺎرﺿﻲ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﻌﻨﻲ آن دﻳﮕﺮي ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻟِﻨُﺮﻳﻪ ﻣﻦ آﻳﺎﺗﻨﺎ اﻧّﻪ ﻫﻮ اﻟﺴ‪‬ﻤﻴﻊ اﻟﺒﺼﻴﺮ«‪ :‬و در ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ اداﻣﻪ اﻳﻦ ﺳﻔﺮ آﺳﻤﺎﻧﻲ‬
‫را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻌﺮاج ﻧﻴﺰ ﺟﺰﺋﻴﺎت آن را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ وﺣﻲ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ »ﻟِﻨُﺮﻳﻪ ﻣﻦ آﻳﺎﺗﻨﺎ« ﺗﺎ ﺑﻪ او ﺑﻪ ﻃﻮر ﺣﻀﻮري‬ ‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺖ‪ :‬آﻳﺎ آن ﺑﺨﺶ از ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻛﻪ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪28 /‬‬
‫ﺧﻠﻔﻪ رﺻﺪاً ـ ﻟﻴﻌﻠﻢ ان ﻗﺪ اَﺑﻠﻐﻮا رﺳﺎﻻت رﺑ‪‬ﻬﻢ و اﺣﺎط ﺑﻤﺎﻟﺪﻳﻬﻢ و اﺣﺼﻲ ﻛﻞّ ﺷﻴﺊ‬
‫ﻋﺪدا«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ و ﻏﻴﺒﺶ را ﺑﺮ ﻛﺴﻲ آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ رﺳﻮﻻﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻛﻪ راﻫﻲ از ﭘﻴﺶ روي )راﺳﺖ و ﭼﭗ و‬
‫ﺟﻠﻮ( او و از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﺑﺮاي ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫رﺳﻮﻻن ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را رﺳﺎﻧﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آن ﭼﻪ در ﭘﻴﺶ‬
‫رﺳﻮﻻن اﺳﺖ اﺣﺎﻃﻪ دارد و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را اﺣﺼﺎء ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ در راﺳﺖ و ﭼﭗ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ راهﻫﺎي ﻋﻠﻢ ﺑﺮ ﻏﻴﺐ ﺑﺎز اﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ آﻧﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻋﻠﻢ رﺳﺎﻟﺖﺷﺎن را ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ اﺑﻼغ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ آن ﻋﻠﻢ از وﺣﻲاي ﻛﻪ ﺑﺮايﺷﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖﺷﺎن را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫درﻳﺎﻓﺖ وﺣﻲ و اﺑﻼغ آن‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻣﺪن وﺣﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺒﻲ آن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ وﺣﻲ را ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺑﮕﻴﺮد و اﺑﻼغ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺎده اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ وﺣﻲ را ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ داراي ﻛﻤﺎل ﻻﻳﻖ وﺣﻲ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ آن را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬و ﻫﻴﭻ ﻛﻤﺎﻟﻲ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ ﺑﻪ او وﺣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﻛﺎﻓﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻪ آن دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﺮايﺷﺎن ﻏﻴﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪27 /‬‬
‫آﻳﺎت ﻫﺴﺘﻲ و ﺟﻬﺎن ﻛﺎﺋﻨﺎت را ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن را ﺑﺎ آن ﺟﺰﺋﻴﺎت‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺮد و ﺑﺮﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺣﺮف »ﻣﻦ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻢ ﻛﻪ او در اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آورده ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﻠﻢ ﺑﺮ ﻛﺎﺋﻨﺎت اﺳﺖ ﻧﻪ ﻫﻤﺔ آن‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﻠﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﻓﻘﻂ‬
‫ﻣﺎل ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺳﻔﺮ ﻣﻌﺮاج ﺑﺮاي آﻣﻮزش و ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻋﻠﻢ و ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻋﻴﻨﻲ اﺳﺖ از ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﺮﺧﻲﻫﺎ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( را ﺑﻪ آﻣﺪ و ﺷﺪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻣﺤﺪود‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺷﮕﻔﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( را از ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﻓﻀﻞ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه درﺳﺖ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺘﻌﻠّﻢ از ﻣﻌﻠّﻢ ﻓﺎﺿﻞﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد!؟‬
‫اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺣﻀﺮات دوﺑﺎره اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﻳﻚ ﻧﮕﺎه ﻫﻢ ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ‬
‫ﻣﻌﺮاج داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ وﺣﻲ ﻓﻘﻂ ﻣﻮارد ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ را ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻛﺮده و ﻗﺮآن را در ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﻣﻲآورده اﺳﺖ ﻋﻠﻢ رﺳﻮل )ص(‬
‫ﻣﺤﺪود ﺑﻪ وﺣﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آن ﭼﻪ اﻳﻨﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻨﺶ وادار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ زﻧﺪﮔﻲ روزﻣ‪‬ﺮة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺒﻮده ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﮔﺮ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ داﺷﺖ ﭼﺮا ﻣﺜﻼً‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اي آﻗﺎ ﻧﺎم ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻛﻪ در ﻣﺒﺤﺚ »روح اﻟﻘﺪس« و »زﻧﺪﮔﻲ‬
‫روزﻣﺮّة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ دوم‪ :‬آﻳﻪﻫﺎي ‪ 25‬ـ ‪ 26‬ـ ‪ 27‬ﺳﻮره ﺟﻦّ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻐﻴﺐ‬
‫ﻓﻼ ﻳﻈﻬﺮ ﻏﻴﺒﻪ اﺣﺪا ـ اﻻّ ﻣﻦ ارﺗﻀﻲ ﻣﻦ رﺳﻮل ﻓﺎﻧّﻪ ﻳﺴﻠﻚ ﻣﻦ ﺑﻴﻦ ﻳﺪﻳﻪ و ﻣﻦ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪30 /‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد از اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﺸﺮ و‬
‫ﻧﺎﺑﻐﻪﺗﺮﻳﻦﺷﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻮان و ﻋﻠﻢ و ﻓﻬﻢ را دارد ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ـ ؟ در ﺻﻮرت اول‪،‬‬
‫ﻧﺒﻮت را »ﺗﻌﻤﻴﻤﻲ« ﻛﺮدهاﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻧﺎﺑﻐﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ دﺳﺖﻫﺎ ﺑﺮﺳﺪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺗﻌﻤﻴﻢ اﺟﻤﺎﻋﺎ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرت دوم ﺑﺎﻳﺪ‬
‫آن ﺷﺨﺺ داراي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان ﺣﺘﻲ ﻧﻮاﺑﻎ‪ ،‬ﻣﺠﻬﻮل ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻏﻴﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺨﻦ و ﺑﻴﺎن آﻳﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ در ﻣﻘﺎم ﺑﺤﺚ از ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ از وﺣﻲ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎ در اﻳﻦ آﻳﻪﻫﺎ ﻧﺎﻣﻲ از وﺣﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﻛﺎري ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﻫﻠﻴ‪‬ﺖ و ﺻﻼﺣﻴ‪‬ﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺶ از‬
‫ﺗﻘﺒﻞ آن ﻛﺎر‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻳﺎ در ﻫﻤﺔ ﻛﺎرﻫﺎ اﻳﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻻزم اﺳﺖ ﻏﻴﺮ از‬
‫وﺣﻲ و ﻧﺒﻮت؟! ﻫﻴﭻ اﻫﻠﻴﺖ و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ آن ﻛﺎر و ﺗﻮان ﻓﻬﻢ اﻧﺠﺎم دادن آن ﻛﺎر‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﻘﻞ و‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﻘﻼي ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻠﻢ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﺒﻮت را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ و وﺣﻲ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫و در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ از ﻫﻤﻪ ﺷﮕﻔﺖﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ 1.‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ او ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺬاق ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺼﺪاق ﻛﺎﻣﻞ ﻳﻚ »دور« اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ و ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ وﺣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و درﻳﺎﻓﺖ وﺣﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻞ و ﻋﺎﻗﻼن‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ )ﻋﻠﻢ ﻫﻤﺴﻨﺦ ﺑﺎ‬
‫‪ . 1‬اﻟﻤﻴﺰان ذﻳﻞ ﻫﻤﺎن آﻳﻪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪29 /‬‬
‫از ﭼﭗ و راﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ را ﻣﺎﻣﻮر ﻛﺮده ﻛﻪ ﻣﺮاﻗﺐ‬
‫وﺣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻠﻠﻲ ﻳﺎ ﺧﻠﻄﻲ ﺑﻪ آن راه ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﺎ از راﺳﺖ و ﭼﭗ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻣﺮاﻗﺒﺎﻧﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ راه ﺧﻠﻠﻲ ﺑﻪ وﺣﻲ ﻧﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻻزم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ »ﻳﺴﻠﻚ« ﻛﻪ ﻓﻌﻞ ﻻزم اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﻌﻞ ﻣﺘﻌﺪ‪‬ي ﺑﻪ ﻛﺎر رود و ﻓﺎﻋﻞ آن ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ و رﺻﺪاً »ﻣﻔﻌﻮل«‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﻋﻄﺎي ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺘﻌﺪ‪‬ي ﺑﺮ ﻓﻌﻞ ﻻزم‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺧﻴﻠﻲ واﺿﺢ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ رﺻﺪاً ﺗﻤﻴﻴﺰ و ﻣﻔﻌﻮل ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ اي‪ :‬ﻟﻠﺮّﺻﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺗﻜﻴﻪاي ﺑﺮ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺪارد و ﻳﻚ ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ذﻫﻨﻴ‪‬ﺖ آن ﻣﻔﺴﺮان ﻛﻪ ﻧﮕﺮان ﺣﻔﺎﻇﺖ از وﺣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻓﺮﺷﺘﺔ ﺣﺎﻣﻞ وﺣﻲ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻳﺎ ﻛﺪام ﻣﻮﺟﻮد‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺣﺎﻣﻞ وﺣﻲ ﻳﻮرش ﺑﺮده و در آن دﺳﺖ اﻧﺪازي ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ادﻋﺎﻫﺎ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻘﻠﻲ و ﺷﺮﻋﻲ دارد؟!!‬
‫اﻣﺎ آن ﭼﻪ ﺑﻨﺪه ﻋﺮض ﻛﺮدم ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻇﺎﻫﺮ آﻳﻪ ﻳﻚ ﺣﻜﻢ‬
‫ﻗﻄﻌﻲ ﻋﻘﻠﻲ و واﺿﺢ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﭘﻮل را ﺑﻪ ﻋﺪهاي ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‬
‫آن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﻮان ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ و ﻓﻬﻢ آن ﻛﺎر را ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﻤﻲدﻫﻴﺪ‬
‫ﻛﺴﻲ را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻮان و ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ را داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﺣﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﺰرگ ﻏﻴﺒﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ‬
‫داده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻠﻤﻲ در آن و ﻫﻴﭻ آﺷﻨﺎﺋﻲ ﺑﺎ آن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ؟‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ( ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ از ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ وﺣﻲ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪32 /‬‬
‫ﺟﻮاب‪ :‬اوﻻً‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﻣﺜﺎل ﭼﻮﭘﺎن و ﻣﺘﺨﺼﺺ ﮔﻴﺎه ﺷﻨﺎس‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻧﺎ ﺑﺸﺮ ﻣﺜﻠﻜﻢ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺸﺮي ﻫﺴﺘﻢ ﻣﺜﻞ ﺷﻤﺎ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ »و‬
‫اﻧﺘﻢ ﺑﺸﺮ ﻣﺜﻠﻲ«‪ :‬و ﺷﻤﺎ ﺑﺸﺮﻫﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﻦ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﺸﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ‬
‫داراي ﻳﻚ روح اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻓﺎﻗﺪ آن روح ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮ روح ﻣﻨﺸﺎ ﻋﻠﻢ‬
‫اﺳﺖ ﭘﺲ او ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻠﻢ دارد ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﺪارﻧﺪ و ﭼﻮن ﻓﺎﻗﺪ آن روح ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻴﺎه ﻳﻚ روح دارد ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻘﺎح‬
‫ﺑﺪون ﺷﻬﻮت دارد‪ ،‬و ﻣﻴﻮه ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻛﻪ روح ﻧﺒﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻴﻮان ﻫﻤﺎن روح را دارد ﻛﻪ رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‬
‫داراي روح دوم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن از ﺟﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻟﻘﺎح‬
‫ﺷﻬﻮﺗﻲ دارد‪ ،‬ﺣﺐ‪ ‬ﻓﺮزﻧﺪ دارد و ﺣﺲ ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮﺋﻲ و ﺳﻠﻄﻪ ﺧﻮاﻫﻲ دارد؛ در‬
‫ﻣﺤﺪودة ﺧﻮد‪ ،‬اﺷﻴﺎء را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ و‪ ...‬اﻳﻦ روح‪ ،‬روح ﻏﺮﻳﺰه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ آن دو‪ ،‬ﻳﻚ روح دﻳﮕﺮ ﻫﻢ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺳﺎزد و ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻨﺠﺎر و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ‬
‫دارد‪ ،‬اﺧﻼق و ﺑﻪ وﻳﮋه »ﺧﺎﻧﻮاده« دارد‪ .‬ﻣﻨﺸﺄ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ اﻳﻦ روح‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ روح ﻓﻄﺮت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮ روحﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر داراي روح اﻟﻘﺪس اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫داﺷﺘﻦ آن ﺻﻼﺣﻴﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﺒﻮت و وﺣﻲ را دارد و ﻧﻴﺰ ﺻﻼﺣﻴﺖ اﺑﻼغ‬
‫رﺳﺎﻟﺖ را دارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان داراي روح اﻟﻘﺪس ﻫﺴﺘﻨﺪ )و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺋﻤ‪‬ﻪ( ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪31 /‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ آن ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﻘﻴﻨﺎً و ﺑﻪ ﻃﻮر آﺷﻜﺎر ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺰ اﺻﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﻮت را ﺑﻪ ﻛﺴﻲ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن داراي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ آن دﺳﺘﺮﺳﻲ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﺮايﺷﺎن ﻏﻴﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن روﺷﻦ‪ ،‬واﺿﺢ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دﺳﺘﻜﻢ و ﻓﻲ اﻟﺠﻤﻠﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬
‫ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻨﺤﺼﺮ و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ وﺣﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ آﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ او در دوران ﻧﺒﻮﺗﺶ ﻫﻢ از راﺳﺖ و ﭼﭗ‪ ،‬ﭘﻴﺶ رو و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ‪،‬‬
‫راهﻫﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ دارد و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد را‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و اﮔﺮ آن ﻋﻠﻢ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺘﻲ ﺧﻮدش ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺤﻴﺢ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪.‬‬
‫ﻟﻴﻌﻠﻢ‪ :‬ﺗﺎ ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ در ﻗﺮآن در ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫»و ﻟﻤ‪‬ﺎ ﻳﻌﻠﻢ اﷲ اﻟﺬّﻳﻦ ﺟﺎﻫﺪوا ﻣﻨﻜﻢ«‪ 1.‬و ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ روﺷﻦ و ﻣﺤﻘﻖ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫روح اﻟﻘﺪس‬
‫اﻛﻨﻮن ﺟﺎي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ آﻳﺎ ﺑﺸﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ و‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﺮﺳﺪ ﺗﺎ ﻧﺒﻲ ﺷﻮد؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺸﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ و‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺷﻜﺎل‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻧﺎ ﺑﺸﺮ ﻣﺜﻠﻜﻢ )؟(‬
‫‪ . 1‬آﻳﻪ ‪ 142‬آل ﻋﻤﺮان‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪34 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪33 /‬‬

‫او ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﺑﺸﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ .‬اﻣﺎ اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ ﺑﺸﺮي ﻣﺜﻞ او ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺪﻳﺚﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪ‪ ‬ﺗﻮاﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آن ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ‬
‫اﻛﻨﻮن ﻧﻮﺑﺖ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻣﺎ »ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻣﺎم« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻤﻴ‪‬ﺰة ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ از دﻳﮕﺮ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻲ از‬ ‫‪ 1‬ـ ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 442 ،389 ،272‬ـ ج ‪ ،2‬ص ‪.281‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ اَﻧﺖ‪ ‬ﺗﺮي ﻣﺎ ار‪‬ي و ﺗَﺴﻤﻊ‪ ‬ﻣﺎ اﺳﻤﻊ و‬ ‫‪ 2‬ـ ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ 250‬ـ ج ‪ ،15‬ص ‪ 256 ،25‬ـ ج ‪ ،17‬ص ‪ 106‬ـ ج‬
‫‪ ،18‬ص ‪ 264‬ـ ج ‪ ،25‬ص ‪ 58 ،57 ،56 ،55 ،54 ،47‬ـ ج ‪ ،39‬ص ‪ 156‬ـ‬
‫ﻟﻜﻦ ﻻ ﻧﺒﻲ‪ ‬ﺑﻌﺪي‪ 1:‬اي ﻋﻠﻲ ﻫﺮ آن ﭼﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﺗﻮ ﻫﻢ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ و آن ﭼﻪ‬
‫ج ‪ ،54‬ص ‪ 197‬ـ ج ‪ ،58‬ص ‪ 142‬ـ ج ‪ ،66‬ص ‪ .179‬و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻣﻲﺷﻨﻮم ﺗﻮ ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻨﻮي ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺜﺎل اﻳﻦ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺗﻜﺮاري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪ 2.‬در آن ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي روح اﻟﻘﺪس ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺋﻤ‪‬ﻪ‬
‫اﻳﻦ روح اﻟﻘﺪس ﻏﻴﺮ از روح اﻟﻘﺪس ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺰ آن روح اﻟﻘﺪس را دارﻧﺪ‪ .‬و ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ و ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ ﻛﻪ اﻋﻼﻣﻴﻪ‬
‫اﻣﺎ روﻧﺪ زﻧﺪﮔﻲ روزﻣ‪‬ﺮه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ :‬روح اﻟﻘﺪس ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن‬
‫وﻻﻳﺖ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ روح اﻟﻘﺪس ﻣﺒﺘﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺒﻮت ﺷﺎن اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ در اﺑﻼغ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرﺷﺎن ﻣﻲآﻳﺪ‬
‫ﻣﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( را ﻋِﺪل ﻗﺮآن ﺑﺪاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻫﻞ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮهﺷﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﺎن دو روح ﻏﺮﻳﺰي و روح ﻓﻄﺮي اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺖ ﻋِﺪل ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺒﺮ از ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ و واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در آن‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ آﺷﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ازدواج ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ از ﺑﺮﺧﻲ اﺷﻴﺎء‬
‫ﻓﺮﻳﺎد اﻳ‪‬ﻬﺎ اﻟﻨﺎس در ﻏﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﻦ ﻋﻠﻲ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻛﺮدم‪ ،‬ﻳﺎ او را‬
‫ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬ﻛﻪ ﻓﻼﻧﻲ ﺑﺒﻴﻦ ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﻲزﻧﺪ؟ ﻳﺎ ﻧﺎم ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟ و‪ ...‬ﺣﺘﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪم‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ و‬
‫ﺑﻴﻤﺎر ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻛﻪ »ﺑﻠّﻎ ﻣﺎ اﻧﺰل‬
‫ﺑﻼ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻋﺮض ﻛﻨﻢ‪ :‬روح اﻟﻘﺪس ﻣﻮﺗﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﻟﻴﻚ«‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﻣﻦ ﻛﻨﺖ ﻣﻮﻻه ﻓﻌﻠﻲ ﻣﻮﻻه« ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻮﻻي او‬ ‫ﺑﺮاي اﻣﻮر رﺳﺎﻟﺖ و ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻮﻇﻒ اﻧﺪ در ﺑﻘﻴﻪ اﻣﻮر‬
‫ﻫﺴﺘﻢ و ﺑﺮ او وﻻﻳﺖ دارم‪ .‬ﻋﻠﻲ ﻣﻮﻻي اوﺳﺖ و ﺑﺮ او وﻻﻳﺖ دارد‪ .‬ﺧﺒﺮ از‬ ‫ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده از آن زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻋﺎدت داﺷﺖ ﻫﺮ وﻗﺖ‬
‫ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ و واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آن‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻔﺶ ﺑﭙﻮﺷﺪ آن را ﺑﺎ دﺳﺘﺶ ﺗﻜﺎن ﻣﻲداد اﮔﺮ ﭼﻴﺰي در داﺧﻞ‬
‫آن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬و از ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﻴﺰي در آن ﻫﺴﺖ‬
‫‪ . 1‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ 376‬ـ ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،16‬ص ‪ 475‬ـ ج ‪ ،18‬ص ‪ 233‬ـ ج ‪37‬‬
‫ص ‪ 270‬ـ ج ‪ ،38‬ص ‪ 320‬ـ ج ‪ ،60‬ص ‪.264‬‬ ‫و اﮔﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎ دﺳﺘﺶ ﺗﻜﺎن ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ . 2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺑﻴﺎن رﺳﻮل اﻛﺮم ﺻﺎدر ﺷﺪه ﻛﻪ ﺷﻤﺎرش‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻳﻚ دﻓﺘﺮ اﺳﺖ و ﻣﻮرد اﺟﻤﺎع ﺳﻨّﻲ و ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫او ﺑﺸﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ از ﺟﻬﺖ دارا ﺑﻮدن روح اﻟﻘﺪس ﺑﺸﺮي اﺳﺖ ﻓﻮق ﺑﺸﺮﻫﺎ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪36 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪35 /‬‬

‫دو ﻧﻔﺮ در ﺷﺐ ﻋﺎﺷﻮرا‪.‬‬ ‫را اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎ و اﻋﻼمﻫﺎ ﺟﻤﻠﻪ »ﺧﺒﺮﻳﻪ« و‬
‫اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺎ رﺳﻴﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﻋﺮض ﻛﻨﻢ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎلﻫﺎ‬ ‫ﺟﻤﻼت »ﺧﺒﺮﻳﻪ« آﻣﺪه ﻧﻪ »اﻧﺸﺎﺋﻴﻪ«‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ زﻣﺰﻣﻪﻫﺎﺋﻲ از ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺒﺮﮔﺎن اﻳﺮان‬
‫آﻳﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ اﺳﺖ؟!‬
‫ﻣﻌﻄﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻛﺎﺷﻒ؟ ـ ؟ از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ و ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺻﻮل آن‪،‬‬
‫و ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺮدم در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻏﺪﻳﺮ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ )ع( ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻮده‪.‬‬
‫ﻛﺎﺷﻒ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ‪ .‬ﺧﺒﺮﮔﺎن ﻛﺸﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد‬
‫ﻳﻌﻨﻲ »ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ« ﻧﺒﻮده ﺑﻞ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﻌﺖﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‬
‫واﺟﺪ ﺻﻼﺣﻴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺳﻤﺖ وﻻﻳﺖ را دارد‪ .‬و در اﺳﻼم ﻧﻈﺮ ﺧﺒﺮه و‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﺎرﺑﺮد »اﺷﻬﺪ« را داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﻲﮔﻔﺘﻨﺪ اي ﻋﻠﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﻛﺎر و رﺷﺘﻪ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺠ‪‬ﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از دﻳﺪﮔﺎه ﺷﻴﻌﻪ‬
‫ﺑﻴﻌﺖﻣﺎن ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ و وﻻﻳﺖ را ﺑﻪ ﺗﻮ دادﻳﻢ‪ .‬ﺑﻞ ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻋﻠﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد‬
‫وﺻﺎﻳﺘﻲ ـ ﻛﻪ ﺷﺮﺣﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ـ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺒﺮﮔﺎن ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ اﺳﺖ و‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬اﻗﺮار و ﺗﻘﺮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻤﺎ و اﻳﻦ ﻣﺘﻮن ﺣﺪﻳﺜﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪.‬‬
‫ﺳﻤﺖ وﻻﻳﺖ را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻤﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﺸﻜﺎﻓﻴﻢ )ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ﻳﻜﻲ از ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻢ‬
‫ﻋﻠﻲ )ع( در ﺑﻴﻨﺶ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‪» ،‬وﻟﻲ‪ ‬اﷲ« اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻤﺖ‬
‫آوردهام در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد(‪ :‬اﮔﺮ ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن اﺷﻬﺪ اَن ﻻ اﻟﻪ اﻻّ‬
‫ﻧﺒﻮت را ﻧﺪارد اﻣﺎ ﺳﻤﺖ اﻣﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( را او ﻧﻴﺰ دارد‪ .‬و ﻟﺬا ﺷﻴﻌﻪ‬
‫اﷲ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺧﺪاﺳﺖ آﻧﺎن ﺑﺎ اﺷﻬﺪ ﮔﻔﺘﻦ ﺳﻤﺖ ﺧﺪاﺋﻲ را ﺑﻪ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ ﺑﺎﻟﻔﻆ »اﺷﻬﺪ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺷﻬﺪ انّ ﻋﻠﻴﺎ وﻟﻲ‪ ‬اﷲ‪ .‬ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﻋﻠﻲ)ع( را‬
‫ﺧﺪا اﻋﻄﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﺣﺠﺔٌ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﻣﻲداﻧﺪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺼﻮب از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ .‬او را ذي‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻫﻢ اﮔﺮ ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ اﺷﻬﺪ انّ ﻣﺤﻤﺪاً رﺳﻮل اﷲ ﻳﺎ‬
‫ﺣﻖ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻲداﻧﺪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺻﺎﻳﺖ و وﺻﻴﺖ رﺳﻮل اﻛﺮم )ص(‪.‬‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ )ص( ﻧﺒﻮت و اﻣﺎﻣﺖ را داﺷﺖ‪ ،‬و آﻧﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦﺷﺎن‬
‫وﺻﻴﺖ و وﺻﺎﻳﺖ اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﺎن »ﺑﻠّﻎ ﻣﺎ اﻧﺰل اﻟﻴﻚ« اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر‬
‫ﺳﻤﺖ ﻧﺒﻮت و اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻧﻤﻲدادﻧﺪ‪.‬‬
‫وﺻﺎﻳﺖ و وﺻﻴﺖ ﻋﻠﻲ )ع( درﺑﺎره اﻣﺎم ﺣﺴﻦ )ع( و وﺻﻴﺖ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖﺷﺎن ﻫﻤﺎن‬
‫درﺑﺎره اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع(‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ اﻣﺎم )ﻋﺞ(‪.‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد »اﺷﻬﺪ« را داﺷﺖ و ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻌﺖ در‬
‫و اﻳﻦ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﺎن روح اﻟﻘﺪس اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روح‬
‫ﻏﺪﻳﺮ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ )ع(‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﺳﻘﻴﻔﻪ ﻳﻚ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻌﻄﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻼﻓﺖ را‬
‫ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( زﻧﺪه اﺳﺖ در وﺟﻮد ﻋﻠﻲ )ع( ﻫﺴﺖ اﻣﺎ ﺧﺎﻣﻮش اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ داد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ او ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻪ او دادﻧﺪ‪ .‬از آن ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﺮ‬
‫)ﺗﻌﺒﻴﺮي اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در وﺟﻮد اﻣﺎم ﺣﺴﻦ )ع( ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻴﻌﺘﻲ ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻴﻌﺖ آن ﻫﻔﺘﺎد و‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪38 /‬‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮگ او اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰهاش ﻫﻢ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪.‬‬
‫اﻣﺮوز ﻫﺮ ﻣﻌﺠﺰهاي ﻛﻪ ﻋﻠﻤﻴﺖ ﺧﻮد را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺪﻫﺪ ﺟﺎيﮔﺎﻫﻲ از ارزش‪،‬‬
‫ﻧﺪارد‪.‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻮام ﺑﻪ آن ارج ﺑﻨﻬﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن )ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ـ ص ـ از آن ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻌﺠﺰات ﻫﻢ داﺷﺘﻪ( از آن ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺠﺰات‬
‫ﺧﻮﺷﺶ ﻧﻤﻲآﻳﺪ و آن ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﺧﻮاﻫﻲ را ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن را‬
‫ﻣﻘﺪس ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻌﺠﺰة ﻋﻠﻤﻲ را ﻣﻌﺠﺰة ﻣﻘﺪس ﻣﻲ داﻧﺪ از ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎي ﻋﻘﻠﻲ و ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﺷﺨﺺ درس ﻧﺨﻮاﻧﺪه در ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻲﻋﻠﻢ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن آﻣﺪه و ﻳﻚ دﻳﻦ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ اﺻﻮل ﻣﻌﻴﻦِ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ دﻗﻴﻖ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻔﻜﻴﻚ وﻇﺎﻳﻒ ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ‬
‫ﻧﻮع‪ :‬ﺿﺮوري و واﺟﺐ‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮع و ﺣﺮام‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﻣﻜﺮوه و ﻧﺎﺧﻮش‬
‫آﻳﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ دﻗﻴﻖ راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻣﻮﺟﻮدات ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫را در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻌﻴﻦ و ﻧﻈﺎﻣﻤﻨﺪ‪ ،‬در آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ از آن روز ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻫﺮ ﻣﻜﺘﺐ و ﻫﺮ ﻧﻈﺎم دﻳﮕﺮ آﻣﺪه ﭘﺲ از زﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮدش ﺧﻮد را‬
‫ﻧﻘﺾ ﻛﺮده و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ آنﻫﺎ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻮي‬
‫ﺑﺪش ﺧﻮدش را ﺧﻔﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺳﺮدﻣﺪاران ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﺶ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف اﻋﻼم ﻧﺸﺪه اﻣ‪‬ﺎ واﻗﻌﻲ‪ ،‬دارد ﺳﻘﻮط‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﺳﻼم ﺗﺎزه دارد ﺟﻮان ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺑﺸﺮ ﻧﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﻨﺸﺄ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﭘﺲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫روز ﺑﻪ روز ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ آن ﺑﺨﺶ از آوردهﻫﺎي‬
‫اﺳﻼم ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻋﻠﻤﻲﺗﺮ آن اﺳﺖ از ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻳﺰ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪37 /‬‬
‫ﻛﻪ ﻋﻠﻲ )ع( زﻧﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ اﻣﺎم )ﻋﺞ(‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ )ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ روح اﻟﻘﺪس زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﺎن دو روح ﻏﺮﻳﺰي و روح ﻓﻄﺮي ﻛﻪ ﻣﺮدم زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺣﺘّﻲ ﺑﻪ وﻗﺖ ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻛﻔﺶ‪ ،‬ﻛﻔﺶ را ﺗﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ( ﭘﺎﺳﺦ آن‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ـ ﻛﻪ »اﮔﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ داﺷﺖ و ﻣﻲداﻧﺴﺖ آن آب ﻣﺴﻤﻮم‬
‫اﺳﺖ ﭼﺮا آن را ﻧﻮﺷﻴﺪ؟« و ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ »ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮدﻛﺸﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ؟« و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ آﻳﻪ ﻫﻢ ﻣﻲآوردﻧﺪ »ﻻ ﺗﻠﻘﻮا ﺑﺎﻳﺪﻳﻜﻢ اﻟﻲ اﻟﺘﻬﻠﻜﺔ«‬
‫روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﮕﺮ اﻣﺎﻣﺎن )ع(‪.‬‬
‫و ﻣﺎﺟﺮاي اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع( اﺳﺎﺳﺎ ﺟﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻣﮕﺮ ﻗﺮار‬
‫اﺳﺖ ﻫﺮ ﻗﻴﺎم ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوزي ﺑﺎﺷﺪ؟! ﻗﻴﺎم ﺑﺮاي ﺷﻬﺎدت و اﺣﻴﺎي دﻳﻦ ﺑﺎ ﺧﻮن‪،‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ارﺟﻤﻨﺪﺗﺮ و ﺑﺎ ارزشﺗﺮ از ﻗﻴﺎم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﺮوزي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ اﻋﺠﺎز ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻳﻚ دﻟﻴﻞ ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺮ ﺑﺸﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬دوران ﭘﻴﺶ از ﺧﺎﺗﻤﻴﺖ و دورة ﭘﺲ از آن‪ .‬در ﺑﺨﺶ اول ﺷﺎﻳﺪ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰة ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺴﻤﻲ و ﻣﻠﻤﻮس‬
‫ﺣﺴﻲ‪ ،‬ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺮاي دورة ﭘﺲ از ﺧﺎﺗﻤﻴﺖ آن ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ ﺟﺎيﮔﺎه‬
‫ﻋﻘﻠﻲ ﻧﺪارد و ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ اﺳﺖ و آن ﭼﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ دوره ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز اﮔﺮ ﻛﺴﻲ راه اﻓﺘﺎده و ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﮕﺮدد و ﺑﻴﻤﺎران ﺻﻌﺐ اﻟﻌﻼج را‬
‫ﺷﻔﺎ دﻫﺪ از او ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻮرﻣﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻠﻤﻲ اﻳﻦ ﻛﺎرش را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ آن ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ آن ﻛﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻴﺰي‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪40 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪39 /‬‬

‫ﻫﺮ ﺑﺨﺶ از آن ﺑﺎ ﺧﻄﺎب ﻳﺎ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻳﻚ ﺧﻄﺎب‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﮔﺰاره‪ ،‬و ﮔﺎﻫﻲ دو‪ ،‬و ﮔﺎﻫﻲ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﮔﺰاره در ﻳﻚ ﺧﻄﺎب آﻣﺪه‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﺧﻼق ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ )ﻫﻤﺎن ﺑﻼﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ آن ﻫﻤﻪ آﻳﺎت ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻗﺮآن آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم ﻗﺮآن‬
‫اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از آن ﮔﺰارهﻫﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ انّ ازاﻟﺔ اﻟﺠﺒﺎل اﻟﺮّواﺳﻲ‬
‫اَﻫﻮ‪‬نُ ﻣﻦ ازاﻟﺔ ﻣﻠﻚٍ ﻣﺆﺟ‪‬ﻞ ﻟﻢ ﺗﻨﻘﺾ اﻳ‪‬ﺎﻣ‪‬ﻪ‪ :‬اي ﻋﻠﻲ ﺑﺮﻛﻨﺪن و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ »اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺤﻘﻖ ﺟﺎﻣﻌﻪ واﺣﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﻛﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺸﺨﻨﺪ ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻮد و اﻣﺮوز در ﺣﺪ ﺗﺤﻘﻖِ »دﻫﻜﺪه‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﻣﻤﻜﻦ و ﻳﻚ اﻣﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻋﻠﻢ ﮔﺴﺘﺮه‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان آﺷﻜﺎرﺗﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻗﺮآن ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ ﭼﻮن در ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﻓﺼﺎﺣﺖ‪ ،‬ﺑﻼﻏﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻊ و ﺳﻼﺳﺖ ﺑﻴﺎن اﺳﺖ و ﻛﺘﺎبﻫﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوز ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻂ زﻳﺒﺎﺋﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻗﺮآن اﺳﺖ و آن‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﻮدﻣﺎن را ﻳﻚ ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻛﻮهﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ آﺳﺎنﺗﺮ اﺳﺖ از ﺑﺮﻛﻨﺪن و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن آن ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ‬ ‫و ﻧﻴﺰ آن روز ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻗﺮآن ﺗﺤﺪ‪‬ي ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ اﻣﺮوز ﺑﺎ ﻫﺮ ﺣﺪﻳﺚ و ﺳﺨﻦ‬

‫ﻋﻤﺮش ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﺳﺨﻨﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺗﺤﺪ‪‬ي ﻣﻲروﻳﻢ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭼﻪ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ اﺧﻼق دارد‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻪ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﺟﺒﺮ اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ از ﻣﻴﺎن آن ﻫﻤﻪ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي ﻓﺮاوان را در ﭘﻴﺶ رو‬

‫ﻗﻀﺎي اﻟﻬﻲ دارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻟﻔﻆ »اﺟﻞ« را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ آن را ﺑﻪ ﻗﻀﺎي اﻟﻬﻲ‬ ‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ و آن را درون ﺷﻜﺎﻓﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺜﻼ ﺣﺪﻳﺚ »وﺻﺎﻳﺄ اﻟﻨّﺒﻲ ﻟﻌﻠﻲ‪«‬‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺰاره در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن ﻳﻜﻲ از ﻗﺪرﻫﺎ و ﺳﻨّﺖﻫﺎي اﻟﻬﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺳﻨﺪ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺤﻜﻢ ﻫﻢ ﻧﺪارد‪ ،‬را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ؛ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺪود ‪476‬‬
‫ﻛﻪ ﭼﻨﺪ اﺻﻞ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد‪:‬‬ ‫ﮔﺰارة ﻋﻠﻤﻲ در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﮔﺰاره ﻫﺎﺋﻲ در اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬روان ﺷﻨﺎﺳﻲ‪،‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ دارد‪.‬‬ ‫روان ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﺤﻮر ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻛﺮدار‬
‫‪ 2‬ـ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﻤﺮ دارد‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎن در ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮدش‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻧﻴﺰ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪،‬‬
‫‪ 3‬ـ ﺗﺎ آن ﻋﻤﺮش ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺳﻘﻮط ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺎد‪ ،‬ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻓﻘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻋﻢ از ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪،‬‬
‫‪ 4‬ـ ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﻴﺶ از ﺳﺮ رﺳﻴﺪ ﻋﻤﺮش‪ ،‬ﻣﺤﺎل ﻃﺒﻴﻌﻲ و‬ ‫اﻳﻤﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬اﺧﻼق و‪ ...‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ دﺳﺘﻜﻢ اﺻﻮﻟﻲ از اﺻﻮل‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 14‬ﻋﻠﻢ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﻪ ﻋﻠﻲ )ع( ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﻛﻪ‬
‫‪ . 1‬ﻣﻜﺎرم اﻻﺧﻼق‪ ،‬ص‪ 500‬ـ ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج‪ ،74‬ص‪ 46‬ﺗﺎ ‪ .61‬و ﺷﺒﻴﻪ آن‪ :‬ﺗﺤﻒ اﻟﻌﻘﻮل‪ ،‬ص‪ .6‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪،‬‬
‫ص‪ 61‬ﺗﺎ ‪.64‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪42 /‬‬
‫اﺧﻼق ﻓﺮع اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و در آﺧﺮﻳﻦ رﺗﺒﻪ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﺎ واروﻧﻪ ﻛﺮده و ﻫﻤﺔ آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪ اﺧﻼق‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺷﻤﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺜﻼ ﻳﻚ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ را ﺟﻤﻊ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ در ﻋﺮض ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎﻟﺒﺪاﻫﻪ ‪ 476‬ﮔﺰاره ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت ردﻳﻒ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺣﺪود ‪ 4‬ﮔﺰاره ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺰاره ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪ‪‬‬
‫ﭘﺮ ﻣﺤﺘﻮا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( در ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را‬
‫ﺑﺎﻟﺒﺪاﻫﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ )ع( ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻓﺮﺿﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از آن‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ وﻗﺖ دادهاﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎ ‪ 50‬ﺳﺎﻋﺖ ﻛﺎري‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﺗﻮان اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰة ﺑﺰرگ ﻧﻴﺴﺖ؟ و ﻣﻨﺸﺄ‬
‫آن ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ؟‬
‫و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺣﺎدﻳﺚ و ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎي اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( از ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺗﺎ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫آﺧﺮﻳﻦ اﻣﺎم )ﻋﺞ(‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻗﺮآن ﺗﺤﺪ‪‬ي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺮوز ﻣﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻚ ﺗﻚ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺪ‪‬ي ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻣﺎم اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﻗﺮون ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻳﻚ اﻣﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ‬
‫ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﺎن اﻣﺮوز‪ ،‬روﺷﻦﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺴﻠّﻢﺗﺮﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ‬
‫ﻳﻚ ﻓﺮد اﻫﻞ داﻧﺶ ﻣﺨﺘﺼﺮ آﺷﻨﺎﺋﻲ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن و ﻋﻠﻮم اﺋﻤ‪‬ﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫در ﻋﻠﻢ آﻧﺎن ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻪ در ﻣﻨﺸﺄ آن ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ و ﻧﻪ در‬
‫روح اﻟﻘﺪس آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ را ﻏﺮﺑﻴﺎن ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‬
‫و ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻟﻴﻜﻦ‪....‬‬
‫ﻳﺎدم ﻫﺴﺖ در ﻳﻜﻲ از ﺳﺎلﻫﺎي دﻫﻪ ‪ 40‬ﺷﻤﺴﻲ در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺟﻬﺎن‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪41 /‬‬
‫‪ 5‬ـ در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺎﻗﻂ ﻛﻨﻨﺪه ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫زردآﻟﻮي ﺟﺎﻣﻌﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻚ ﺑﺎد ﻳﺎ ﻧﺴﻴﻢ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺳﺎﻗﻂ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و دﺷﻮاريﻫﺎي ﺧﻮد را دارد‪.‬‬
‫‪ 6‬ـ ﻓﻲ اﻟﺠﻤﻠﻪ ﺟﺒﺮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻛﺴﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﺮب را ﺑﺮ ﻫﻢ زد و‬
‫ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮد و ﻧﻈﺎم ﻧﻮﻳﻦ را ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮد‪ .‬و ﻣﻜﺘﺒﺶ ﺟﺎﻣﻌﺔ رﺳﻴﺪة اﻳﺮان ﺑﺰرگ‬
‫را ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﻟﻜﻞّ ﻗﻮمٍ اﺟﻞ«‪ :‬ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﻤﺮي دارد‪ .‬ﭘﺲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ دارد و‪...‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﺰارهﻫﺎ و ﻓﻘﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻇﺎﻫﺮاً اﺧﻼﻗﻲ‬
‫ﺻﺮف ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﻚ اﺻﻞ از اﺻﻮل ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻣﺜﻼً‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ ﺛﻼﺛﺔ و اِن اَﻧﺼﻔﺘﻬﻢ ﻇَﻠﻤﻮك‪ :‬اﻟﺴ‪‬ﻔﻠﺔ و اَﻫﻠﻚ و ﺧﺎدﻣﻚ‪ :‬اي ﻋﻠﻲ‬
‫ﺳﻪ ﻛﺲ رﻓﺘﺎر ﺳﺘﻢ آﻣﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ اﻧﺼﺎف‬
‫رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﺴﺖ دارد‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ دﺳﺖ ﺗﻮ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻤﺴﺮت‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و در‬
‫ﻣﻘﺎم »اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ« اﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻧﺴﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ در ﻣﻘﺎم‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻊ و ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬاري اﺳﺖ و ﻧﻪ در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن ﻳﻚ راﻫﻜﺎر اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮل ﻃﻠﺒﻪﻫﺎ‪ ،‬در ﻣﻘﺎم »اِﺧﺒﺎر« اﺳﺖ ﻧﻪ در ﻣﻘﺎم »اﻧﺸﺎي ﺣﻜﻢ« ﻳﻚ ﺑﺤﺚ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺣﻜﻤﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺣﻜﻢ واﺟﺐ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ در اﻳﻦ ﮔﺰاره ﻧﻴﺴﺖ‬
‫و ﻧﻪ ﺣﺮام‪ ،‬ﻣﻜﺮوه ﻳﺎ ﻣﺒﺎح‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪44 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪43 /‬‬

‫اﻣﺮوز ﺣﺘّﻲ آن اﺳﺘﺪﻻﻻت ﺻﺤﻴﺢ ﻛﻼﻣﻲ ﻛﻪ در اﺛﺒﺎت ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮد‪ :‬در ﻳﻚ ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺠﻲ ﻛﻪ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻏﺮب ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻋﺠﺎز ﻋﻠﻤﻲ اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( ﭼﻴﺰ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﺋﻲ‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ »آﻳﺎ در ﻗﺮن ‪ 21‬دﻳﻨﻲ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟ و اﮔﺮ‬
‫در و دﻳﻮار زﻣﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻧﻴﺰ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ‬ ‫دﻳﻨﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬آن ﻛﺪام دﻳﻦ اﺳﺖ؟«‪ .‬ﻋﺪهاي در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻗﺮن‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﺨﻨﺎن آﻧﺎن ﻣﺼﺪاق ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬روﻧﺪ ﻋﻠﻤﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫‪ 21‬ﻗﺮن دﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و آن دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻣﺎن‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺧﻮد زﻣﺎن ﺑﺎ ﻫﺰار ﺑﻴﺎن ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪي آن آﺷﻨﺎﺋﻲ ﻣﺨﺘﺼﺮ را ﺑﺎ ﻋﻠﻮم اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻧﺪﻳﺪن و ﻧﺸﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﭘﻴﺎمﻫﺎي روﺷﻦ زﻣﺎن‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﺋﻲ ﻳﺎ ﻛﺞ اﻧﺪﻳﺸﻲ‬ ‫و اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺗﻌﺎرف ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺷﻜﺎل از ﺧﻮدش اﺳﺖ‬
‫و ﻳﺎ اﻧﻔﻌﺎل در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﻮﺳﻴﺪه و در ﺣﺎل ﺳﻘﻮط ﻏﺮب‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻴﻬﻮده ﻣﺪﻋﻲ داﻧﺶ اﺳﺖ و ﻳﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل ﻣﺴﻠّﻢ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴ‪‬ﻊ وﻻﻳﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺮض‬
‫اﻋﺘﺮاف‪:‬‬
‫ﻣﺤﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوز‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻴﻠﻲﻫﺎ ﺣﻖ داد زﻳﺮا ﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز اﺳﺖ ﻋﻠﻮم اﻫﻞ‬
‫ﭼﻪ ﻃﻮر؟ اﻣﺮوز ﻫﻢ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‬
‫ﺑﻴﺖ )ع( را از رﺳﻮﺑﺎت ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ و از زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ اﺧﻼق ﺻﺮﻓﺎً‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ؟ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﻓﺮاوان ﻋﻠﻤﻲ را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ؟ آﻗﺎي‬
‫ﻣﻮﻋﻈﻪاي )ﻧﻪ اﺧﻼق ﻋﻠﻤﻲ( ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎورده و اراﺋﻪ ﻧﺪادهاﻳﻢ‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ و اﻣﺜﺎﻟﺶ در ﻫﻤﺎن آب و ﻫﻮاي ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ روزﮔﺎر ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻗﺮار دارﻧﺪ و‬
‫آﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت دارﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ روز ﻛﺎﻣﻼ در ﻏﻔﻠﺖاﻧﺪ ﻳﺎ در ﺗﻐﺎﻓﻞ‪.‬‬
‫اﺧﻼق ﻋﻠﻤﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪،‬‬
‫اﮔﺮ آن روز اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬انّ اﻣﺮﻧﺎ ﺻﻌﺐ ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ ﻻ ﻳﺤﺘﻤﻠﻪ اﻻّ‬
‫ﺳﭙﺲ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﻣﻲرﺳﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺑﺤﺚ در اﺧﻼق ﻏﻴﺮ از‬
‫ﻧﺒﻲ‪ ‬ﻣﺮﺳﻞ او ﻣﺆﻣﻦ اﻣﺘﺤﻦ اﷲ ﻗﻠﺒﻪ ﻟﻼﻳﻤﺎن«‪ ،‬اﻣﺮوز از آن دﺷﻮاري ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺎن ﻳﻚ »اﺧﻼق ﻗﺮاردادي« ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ اول اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ‪ ،‬ﻣﺎ را در ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻛﺎﻣﻼً‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﭼﺮا اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺧﻼق اﺳﺖ؟ ﭘﺮﺳﺶ دوم اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬رﻳﺸﻪ اﺧﻼق‬
‫ﻳﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ و روز ﺑﻪ روز اﻳﻦ ﻛﻤﻚ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد و‬
‫در ﻛﺠﺎي ﻛﺎﻧﻮن وﺟﻮد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ؟ اﻧﺴﺎن ﭼﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ او اﺧﻼق‬
‫ﻣﻲرود ﺑﻪ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮﻋﻮد ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ واﺣﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻫﻲ؟ ﻫﻨﺠﺎر و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﭼﺮا ﻳﻚ اﻣﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ اﻋﺘﺒﺎري؟ ﭘﻴﺶ از‬
‫ﻫﺮ ﻛﺪام از ﺳﺨﻨﺎن ﻋﻠﻤﻲ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( اﻣﺮوز ﻳﻚ »دﻟﻴﻞ ﺗﺠﺮﺑﻲ« اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ درس اﺧﻼق ﻫﺮﮔﺰ ﻋﻠﻤﻴﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﮔﺮﭼﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻫﺰاران دﻟﻴﻞ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﺶ را اﺧﻼق ﻋﻠﻤﻲ ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ .‬و ﻳﺎ در داﻧﺶ ﺑﺰرگ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻛﻴﻬﺎن‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪46 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪45 /‬‬

‫ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ 1،‬آﻳﺎت و ﺑﻴﺎﻧﺎت ﺻﺮﻳﺢ و روﺷﻦ ﻗﺮآن و ﻧﻴﺰ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻴ‪‬ﻦ ﺑﻪ وﻳﮋه‬
‫ﺑﺮﺧﻲ آن را ﻻزم ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آن ﻫﻤﻪ ﺣﺪﻳﺚ را در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﻤﻲآورم ﻓﻘﻂ‬ ‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻌﺮاج ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺳﺎزﻣﺎن آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ و ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮانﻫﺎي اﺑﻮاب آن را ﻣﻲآورم ﻛﻪ ‪ 96‬ﺑﺎب اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻨﻮانﻫﺎ ﻫﻤﮕﻲ‬ ‫دﻧﺒﺎل اِزﺧﺮاﻓﺎت ارﺳﻄﻮ رﻓﺘﻴﻢ و در ﺧﺮق و اﻟﺘﻴﺎم اﻓﻼك ‪ 9‬ﮔﺎﻧﻪ او ﺑﻪ ﺧﻴﺎل‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﺮدازي ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ؛ ﺷﮕﻔﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدهﻟﻮﺣﻲ ﺑﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ‬
‫)ﻛﺘﺎب اﻟﺤﺠﻪ(‬ ‫ﻧﺎم ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ ﭼﻪ ﻋﻤﺮﻫﺎ و ﭼﻪ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ راه ﻓﺎﻧﻲ ﻧﮕﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻻﺿﻄﺮار إﻟﻲ اﻟﺤﺠ‪‬ﺔ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ روزي ﻛﻪ اروﭘﺎﺋﻴﺎن ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻫﺪﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎﻛﻴﺪ‬
‫ﺑﺎب ﻃﺒﻘﺎت اﻷﻧﺒﻴﺎء و اﻟﺮﺳﻞ و اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ‪.‬‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﺘﻌﺼﺐ ﻣﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪ آورد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ از اول ﺟﺪاي‬
‫از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮد ﮔﻮﺋﻲ ‪ 9‬ﻋﻘﻞ از ﻋﻘﻮل ﻋﺸﺮه ﻫﻤﺎن اﻓﻼك ‪ 9‬ﮔﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎب اﻟﻔﺮق ﺑﻴﻦ اﻟﺮﺳﻮل و اﻟﻨﺒﻲ‪ ‬و اﻟﻤﺤﺪ‪‬ث‪.‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ ارﺳﻄﻮﺋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎت ﺑﻪ ﺣﺪي ذﻫﻦ ﻋﺪهاي‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻟﺤﺠ‪‬ﺔ ﻻ ﺗﻘﻮم ﷲ ﻋﻠﻲ ﺧﻠﻘﻪ إﻻّ ﺑﺄﻣﺎم‪.‬‬
‫از اﻫﻞ داﻧﺶ و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻛﺮده ﻛﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﺷﺮح ﺳﺎده‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷرض ﻻ ﺗﺨﻠﻮ ﻣﻦ ﺣﺠ‪‬ﺔ‪.‬‬ ‫و روﺷﻦ ﺗﺒﻴﻴﻨﺎت ﻗﺮآن و اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ ذﻫﻦﻫﺎ را‬
‫ﺑﺎب أﻧّﻪ ﻟﻮ ﻟﻢ ﻳﺒﻖ ﻓﻲ اﻷرض إﻻّ رﺟﻼن ﻟﻜﺎن أﺣﺪﻫﻤﺎ اﻟﺤﺠ‪‬ﺔ‪.‬‬ ‫ﻓﻠﺞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻹﻣﺎم و اﻟﺮد‪ ‬إﻟﻴﻪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ اﺻﻼ ﺑﺎور ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن و اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( در ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺳﺨﻨﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ از ﻓﻘﻪ و اﺧﻼق ﭼﻴﺰي آورده‬
‫ﺑﺎب ﻓﺮض ﻃﺎﻋﺔ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻫﻢ ﻣﻲروﻧﺪ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻏﺮب را ﻣﻲآورﻧﺪ ﭼﻨﺪ آﻳﻪ و‬
‫ﺑﺎب ﻓﻲ أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﺷﻬﺪاء اﷲ ﻋﺰّوﺟﻞّ ﻋﻠﻲ ﺧﻠﻘﻪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺧﻼل آن ﺟﺎي ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻠﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻢ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ!‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻫﻢ اﻟﻬﺪاة‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم وﻻة أﻣﺮ اﷲ و ﺧﺰﻧﺔ ﻋﻠﻤﻪ‪.‬‬ ‫ﻫﻔﺘﺼﺪ و ﭼﻬﻞ و ﭼﻬﺎر ﺣﺪﻳﺚ‪:‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در ﻛﺎﻓﻲ آن ﻫﻢ ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺨﺶ »ﻛﺘﺎب اﻟﺤﺠ‪‬ﻪ« ‪ 744‬ﺣﺪﻳﺚ دارﻳﻢ‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺧﻠﻔﺎء اﷲ ﻋﺰّوﺟﻞ ﻓﻲ أرﺿﻪ و أﺑﻮاﺑﻪ اﻟّﺘﻲ‬
‫ﻣﻨﻬﺎ ﻳﺆﺗﻲ‪.‬‬
‫‪ . 1‬ﺑﺮاي ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ از ﺑﻴﺎن ﻗﺮآن و اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ‪» :‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن«‬
‫ﺑﺨﺶ اول‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺳﺎﻳﺖ ﺑﻴﻨﺶ ﻧﻮ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪48 /‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻟﻘﺮآن ﻳﻬﺪي ﻟﻺﻣﺎم‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻟﻨﻌﻤﺔ اﻟّﺘﻲ ذﻛﺮﻫﺎ اﷲ ﻋﺰّوﺟﻞّ ﻓﻲ ﻛﺘﺎﺑﻪ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻟﻤﺘﻮﺳ‪‬ﻤﻴﻦ اﻟّﺬﻳﻦ ذﻛﺮﻫﻢ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﻲ ﻛﺘﺎﺑﻪ ﻫﻢ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ‬
‫اﻟﺴ‪‬ﻼم و اﻟﺴﺒﻴﻞ ﻓﻴﻬﻢ ﻣﻘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻋﺮض اﻷﻋﻤﺎل ﻋﻠﻲ اﻟﻨﺒﻲ‪ ‬ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ و اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ‬
‫اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻣﻌﺪن اﻟﻌﻠﻢ و ﺷﺠﺮة اﻟﻨﺒﻮ‪‬ة و ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﻤﻼﺋﻜﺔ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ورﺛﺔ اﻟﻌﻠﻢ ﻳﺮث ﺑﻌﻀﻬﻢ ﺑﻌﻀﺎ اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ورﺛﻮا ﻋﻠﻢ اﻟﻨﺒﻲ‪ ‬و ﺟﻤﻴﻊ اﻷﻧﺒﻴﺎء و اﻷوﺻﻴﺎء اﻟّﺬﻳﻦ ﻣﻦ‬
‫ﻗﺒﻠﻬﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻨﺪﻫﻢ ﺟﻤﻴﻊ اﻟﻜﺘﺐ اﻟّﺘﻲ ﻧﺰﻟﺖ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ ﻋﺰّوﺟﻞّ و أﻧّﻬﻢ‬
‫ﻳﻌﺮﻓﻮﻧﻬﺎ ﻋﻠﻲ اﺧﺘﻼف أﻟﺴﻨﺘﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أﻧّﻪ ﻟﻢ ﻳﺠﻤﻊ اﻟﻘﺮآن ﻛﻠّﻪ إﻻّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم و أﻧّﻬﻢ ﻳﻌﻠﻤﻮن ﻋﻠﻤﻪ‬
‫ﻛﻠّﻪ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﺎ اﻋﻄﻲ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻣﻦ اﺳﻢ اﷲ اﻷﻋﻈﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﺎ ﻋﻨﺪ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻣﻦ آﻳﺎت اﻷﻧﺒﻴﺎء ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﺎ ﻋﻨﺪ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻣﻦ ﺳﻼح رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ و ﻣﺘﺎﻋﻪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪47 /‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻧﻮر اﷲ ﻋﺰّوﺟﻞ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻫﻢ أرﻛﺎن اﻷرض‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻧﺎدر ﺟﺎﻣﻊ ﻓﻲ ﻓﻀﻞ اﻹﻣﺎم و ﺻﻔﺎﺗﻪ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم وﻻة اﻷﻣﺮ و ﻫﻢ اﻟﻨﺎس اﻟﻤﺤﺴﻮدون اﻟّﺬﻳﻦ‬
‫ذﻛﺮﻫﻢ اﷲ ﻋﺰّوﺟﻞّ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم اﻟﻌﻼﻣﺎت اﻟّﺘﻲ ذﻛﺮﻫﺎ اﷲ ﻋﺰّوﺟﻞّ ﻓﻲ ﻛﺘﺎﺑﻪ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻵﻳﺎت اﻟّﺘﻲ ذﻛﺮﻫﺎ اﷲ ﻋﺰّوﺟﻞّ ﻓﻲ ﻛﺘﺎﺑﻪ ﻫﻢ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﺎ ﻓﺮض اﷲ ﻋﺰّوﺟﻞّ و رﺳﻮﻟﻪ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ ﻣﻦ اﻟﻜﻮن ﻣﻊ‬
‫اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ أﻫﻞ اﻟﺬﻛﺮ اﻟّﺬﻳﻦ أﻣﺮ اﷲ اﻟﺨﻠﻖ ﺑﺴﺆاﻟﻬﻢ ﻫﻢ اﻷﺋﻤﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ ﻣﻦ وﺻﻔﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﻲ ﻛﺘﺎﺑﻪ ﺑﺎﻟﻌﻠﻢ ﻫﻢ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻟﺮاﺳﺨﻴﻦ ﻓﻲ اﻟﻌﻠﻢ ﻫﻢ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻗﺪ اوﺗﻮا اﻟﻌﻠﻢ و اﺛﺒﺖ‬
‫ﻓﻲ ﺻﺪورﻫﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻲ أنّ ﻣﻦ اﺻﻄﻔﺎه اﷲ ﻣﻦ ﻋﺒﺎده و أورﺛﻬﻢ ﻛﺘﺎﺑﻪ ﻫﻢ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ‬
‫اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻓﻲ ﻛﺘﺎب اﷲ إﻣﺎﻣﺎن‪ :‬إﻣﺎم ﻳﺪﻋﻮ إﻟﻲ اﷲ و إﻣﺎم ﻳﺪﻋﻮ إﻟﻲ‬
‫اﻟﻨﺎر‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪50 /‬‬
‫اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻓﻲ أﻣﺮ اﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻲ أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﻤﻦ ﻳﺸﺒﻬﻮن ﻣﻤ‪‬ﻦ ﻣﻀﻲ و ﻛﺮاﻫﻴﺔ اﻟﻘﻮل‬
‫ﻓﻴﻬﻢ ﺑﺎﻟﻨﺒﻮ‪‬ة‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻣﺤﺪ‪‬ﺛﻮن ﻣﻔﻬ‪‬ﻤﻮن‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻴﻪ ذﻛﺮ اﻷرواح اﻟّﺘﻲ ﻓﻲ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻟﺮّوح اﻟّﺘﻲ ﻳﺴﺪ‪‬د اﷲ ﺑﻬﺎ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب وﻗﺖ ﻣﺎ ﻳﻌﻠﻢ اﻹﻣﺎم ﺟﻤﻴﻊ ﻋﻠﻢ اﻹﻣﺎم اﻟّﺬي ﻛﺎن ﻗﺒﻠﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﺟﻤﻴﻌﺎ‬
‫اﻟﺴﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻲ أن اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻓﻲ اﻟﻌﻠﻢ و اﻟﺸﺠﺎﻋﺔ و اﻟﻄﺎﻋﺔ ﺳﻮاء‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻹﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻳﻌﺮف اﻹﻣﺎم اﻟّﺬي ﻳﻜﻮن ﻣﻦ ﺑﻌﺪه و أنّ ﻗﻮل‬
‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪» :‬إنّ اﷲ ﻳﺄﻣﺮﻛﻢ أن ﺗﺆد‪‬وا اﻷﻣﺎﻧﺎت إﻟﻲ أﻫﻠﻬﺎ« ﻓﻴﻬﻢ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬
‫ﻧﺰﻟﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻹﻣﺎﻣﺔ ﻋﻬﺪ ﻣﻦ اﷲ ﻋﺰّوﺟﻞّ ﻣﻌﻬﻮد ﻣﻦ واﺣﺪ إﻟﻲ واﺣﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻟﻢ ﻳﻔﻌﻠﻮا ﺷﻴﺌﺎ و ﻻ ﻳﻔﻌﻠﻮن إﻻّ ﺑﻌﻬﺪ ﻣﻦ اﷲ‬
‫ﻋﺰّوﺟﻞّ و أﻣﺮ ﻣﻨﻪ ﻻ ﻳﺘﺠﺎوزوﻧﻪ‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻷﻣﻮر اﻟّﺘﻲ ﺗﻮﺟﺐ ﺣﺠ‪‬ﺔ اﻹﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﺛﺒﺎت اﻹﻣﺎﻣﺔ ﻓﻲ اﻷﻋﻘﺎب و أﻧّﻬﺎ ﻻ ﺗﻌﻮد ﻓﻲ أخ و ﻻ ﻋﻢ‪ ‬و ﻻ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪49 /‬‬
‫ﺑﺎب أنّ ﻣﺜﻞ ﺳﻼح رﺳﻮل اﷲ ﻣﺜﻞ اﻟﺘﺎﺑﻮت ﻓﻲ ﺑﻨﻲ إﺳﺮاﺋﻴﻞ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻴﻪ ذﻛﺮ اﻟﺼﺤﻴﻔﺔ و اﻟﺠﻔﺮ و اﻟﺠﺎﻣﻌﺔ و ﻣﺼﺤﻒ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬
‫ﺑﺎب ﻓﻲ ﺷﺄن إﻧّﺎ اﻧﺰﻟﻨﺎه ﻓﻲ ﻟﻴﻠﺔ اﻟﻘﺪر و ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻲ أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻳﺰدادون ﻓﻲ ﻟﻴﻠﺔ اﻟﺠﻤﻌﺔ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻳﻌﻠﻤﻮن ﺟﻤﻴﻊ اﻟﻌﻠﻮم اﻟّﺘﻲ ﺧﺮﺟﺖ إﻟﻲ‬
‫اﻟﻤﻼﺋﻜﺔ و اﻷﻧﺒﻴﺎء و اﻟﺮﺳﻞ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻧﺎدر ﻓﻴﻪ ذﻛﺮ اﻟﻐﻴﺐ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم إذا ﺷﺎؤوا أن ﻳﻌﻠﻤﻮا ﻋﻠﻤﻮا‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻳﻌﻠﻤﻮن ﻣﺘﻲ ﻳﻤﻮﺗﻮن و أﻧّﻬﻢ ﻻ ﻳﻤﻮﺗﻮن إﻻّ‬
‫ﺑﺎﺧﺘﻴﺎر ﻣﻨﻬﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻳﻌﻠﻤﻮن ﻋﻠﻢ ﻣﺎ ﻛﺎن و ﻣﺎ ﻳﻜﻮن و أﻧّﻪ ﻻ‬
‫ﻳﺨﻔﻲ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺸﻲء ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴﻬﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﷲ ﻋﺰّوﺟﻞّ ﻟﻢ ﻳﻌﻠّﻢ ﻧﺒﻴ‪‬ﻪ ﻋﻠﻤﺎ إﻻّ أﻣﺮه أن ﻳﻌﻠّﻤﻪ أﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم و أﻧّﻪ ﻛﺎن ﺷﺮﻳﻜﻪ ﻓﻲ اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﺟﻬﺎت ﻋﻠﻮم اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻟﻮﺳﺘﺮ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻷﺧﺒﺮوا ﻛﻞّ اﻣﺮأ ﺑﻤﺎ ﻟﻪ و ﻋﻠﻴﻪ‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻟﺘﻔﻮﻳﺾ إﻟﻲ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ و إﻟﻲ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪52 /‬‬
‫ﺑﺎب ﻧﺎدر ﻓﻲ ﺣﺎل اﻟﻐﻴﺒﺔ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻲ اﻟﻐﻴﺒﺔ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﺎ ﻳﻔﺼﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﻦ دﻋﻮي اﻟﻤﺤﻖّ و اﻟﻤﺒﻄﻞ ﻓﻲ أﻣﺮ اﻷﻣﺎﻣﺔ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻛﺮاﻫﻴﺔ اﻟﺘﻮﻗﻴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻟﺘﻤﺤﻴﺺ و اﻻﻣﺘﺤﺎن‪.‬‬
‫ﺑﺎب أﻧّﻪ ﻣﻦ ﻋﺮف إﻣﺎﻣﻪ ﻟﻢ ﻳﻀﺮّه ﺗﻘﺪ‪‬م ﻫﺬا اﻷﻣﺮ أو ﺗﺄﺧّﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﻦ اد‪‬ﻋﻲ اﻹﻣﺎﻣﺔ و ﻟﻴﺲ ﻟﻬﺎ ﺑﺄﻫﻞ و ﻣﻦ ﺟﺤﺪ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ أو ﺑﻌﻀﻬﻢ و‬
‫ﻣﻦ أﺛﺒﺖ اﻹﻣﺎﻣﺔ ﻟﻤﻦ ﻟﻴﺲ ﻟﻬﺎ ﺑﺄﻫﻞ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻴﻤﻦ دان اﷲ ﻋﺰّوﺟﻞّ ﺑﻐﻴﺮ إﻣﺎم ﻣﻦ اﷲ ﺟﻞّ ﺟﻼﻟﻪ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﻦ ﻣﺎت و ﻟﻴﺲ ﻟﻪ إﻣﺎم ﻣﻦ أﺋﻤ‪‬ﺔ اﻟﻬﺪي و ﻫﻮ ﻣﻦ اﻟﺒﺎب اﻷو‪‬ل‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻴﻤﻦ ﻋﺮف اﻟﺤﻖّ ﻣﻦ أﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ و ﻣﻦ أﻧﻜﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﺎ ﻳﺠﺐ ﻋﻠﻲ اﻟﻨﺎس ﻋﻨﺪ ﻣﻀﻲ‪ ‬اﻹﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻲ أنّ اﻹﻣﺎم ﻣﺘﻲ ﻳﻌﻠﻢ أنّ اﻷﻣﺮ ﻗﺪ ﺻﺎر إﻟﻴﻪ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﺣﺎﻻت اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻓﻲ اﻟﺴﻦّ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻹﻣﺎم ﻻ ﻳﻐﺴ‪‬ﻠﻪ إﻻّ إﻣﺎم ﻣﻦ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﻮاﻟﻴﺪ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﺧﻠﻖ أﺑﺪان اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ و أرواﺣﻬﻢ و ﻗﻠﻮﺑﻬﻢ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪51 /‬‬
‫ﻏﻴﺮﻫﻤﺎ ﻣﻦ اﻟﻘﺮاﺑﺎت‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﺎ ﻧﺺ‪ ‬اﷲ ﻋﺰّوﺟﻞّ و رﺳﻮﻟﻪ ﻋﻠﻲ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ واﺣﺪا ﻓﻮاﺣﺪا‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻹﺷﺎرة و اﻟﻨﺺ‪ ‬ﻋﻠﻲ أﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻹﺷﺎرة و اﻟﻨﺺ‪ ‬ﻋﻠﻲ اﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻹﺷﺎرة و اﻟﻨﺺ‪ ‬ﻋﻠﻲ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻹﺷﺎرة و اﻟﻨﺺ‪ ‬ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻲ‪ ‬ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻹﺷﺎرة و اﻟﻨﺺ‪ ‬ﻋﻠﻲ أﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻹﺷﺎرة و اﻟﻨﺺ‪ ‬ﻋﻠﻲ أﺑﻲ ﻋﺒﺪاﷲ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ اﻟﺼﺎدق ﺻﻠﻮات‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻹﺷﺎرة و اﻟﻨﺺ‪ ‬ﻋﻠﻲ أﺑﻲ اﻟﺤﺴﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻹﺷﺎرة و اﻟﻨﺺ‪ ‬ﻋﻠﻲ أﺑﻲ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﺮﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻹﺷﺎرة و اﻟﻨﺺ‪ ‬ﻋﻠﻲ أﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ اﻟﺜﺎﻧﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻹﺷﺎرة و اﻟﻨﺺ‪ ‬ﻋﻠﻲ أﺑﻲ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﺜﺎﻟﺚ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻹﺷﺎرة و اﻟﻨﺺ‪ ‬ﻋﻠﻲ أﺑﻲ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب اﻹﺷﺎرة و اﻟﻨﺺ‪ ‬إﻟﻲ ﺻﺎﺣﺐ اﻟﺪار ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻲ ﺗﺴﻤﻴﺔ ﻣﻦ رآه ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻲ اﻟﻨﻬﻲ ﻋﻦ اﻻﺳﻢ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪54 /‬‬
‫ﺑﺎب ﺳﻴﺮة اﻹﻣﺎم ﻓﻲ ﻧﻔﺴﻪ و ﻓﻲ اﻟﻤﻄﻌﻢ و اﻟﻤﻠﺒﺲ إذا وﻟﻲ اﻷﻣﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻧﺎدر‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻴﻪ ﻧﻜﺖ و ﻧﺘﻒ ﻣﻦ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ ﻓﻲ اﻟﻮﻻﻳﺔ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻴﻪ ﻧﺘﻒ و ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻦ اﻟﺮواﻳﺔ ﻓﻲ اﻟﻮﻻﻳﺔ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺘﻬﻢ أوﻟﻴﺎءﻫﻢ‪.‬‬
‫در ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ‪ 96‬ﺑﺎب و ‪ 744‬ﺣﺪﻳﺚ ﺟﺮﻳﺎن اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬
‫در ﻫﺴﺘﺔ آن اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ و دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻀﻮر و وﺟﻮد‬
‫ﻣﺴﻠّﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آن‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﻛﺸﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ اﺻﻞ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را از اﺻﻮل‬
‫ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ آن ﻫﻢ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺰرگ در ﻫﺴﺘﻪ ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬ﻧﺪاﻧﺪ ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻴﻤﺎري‬
‫ﻓﻜﺮي دارد‪.‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺎﺳﺎ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ را ﻧﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ‬
‫اﺻﻞ اﺳﺎﺳﻲ را در اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي ﻣﺮدود ﻫﻢ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ‪ 744‬ﺣﺪﻳﺚ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺑﺎب از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺻﻮل دﻳﻨﻲ و ﻓﺮوع دﻳﻨﻲ در ﻣﺘﻮن ﺳﻨﻲ و‬
‫ﺑﺎب ﻣﺎ أﻣﺮ اﻟﻨﺒﻲ‪ ‬ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ ﺑﺎﻟﻨﺼﻴﺤﺔ ﻷﺋﻤ‪‬ﺔ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ و اﻟﻠّﺰوم‬
‫ﺷﻴﻌﻲ ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﻧﻪ از ﻣﺘﻮاﺗﺮات ﺑﻞ از‬
‫ﻣﺴﻠّﻤﺎت ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ ﺧﺪﺷﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﺎ ﻳﺠﺐ ﻣﻦ ﺣﻖّ اﻹﻣﺎم ﻋﻠﻲ اﻟﺮﻋﻴ‪‬ﺔ و ﺣﻖّ اﻟﺮﻋﻴﺔ ﻋﻠﻲ اﻹﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﺻﺤﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻧﻜﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎر ﻧﻮر‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( را ﺑﻪ وﺣﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ و‬
‫ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﺣﺶ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ أﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ اﺑﺰار‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪53 /‬‬
‫ﺑﺎب اﻟﺘﺴﻠﻴﻢ و ﻓﻀﻞ اﻟﻤﺴﻠّﻤﻴﻦ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻟﻮاﺟﺐ ﻋﻠﻲ اﻟﻨﺎس ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﻳﻘﻀﻮن ﻣﻨﺎﺳﻜﻬﻢ أن ﻳﺄﺗﻮا اﻹﻣﺎم‬
‫ﻓﻴﺴﺄﻟﻮﻧﻪ ﻋﻦ ﻣﻌﺎﻟﻢ دﻳﻨﻬﻢ و ﻳﻌﻠﻤﻮﻧﻬﻢ وﻻﻳﺘﻬﻢ و ﻣﻮد‪‬ﺗﻬﻢ ﻟﻪ‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﺗﺪﺧﻞ اﻟﻤﻼﺋﻜﺔ ﺑﻴﻮﺗﻬﻢ و ﺗﻄﺄﺑﺴﻄﻬﻢ و ﺗﺄﺗﻴﻬﻢ ﺑﺎﻷﺧﺒﺎر‬
‫ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻟﺠﻦّ ﻳﺄﺗﻴﻬﻢ ﻓﻴﺴﺄﻟﻮﻧﻬﻢ ﻋﻦ ﻣﻌﺎﻟﻢ دﻳﻨﻬﻢ و ﻳﺘﻮﺟ‪‬ﻬﻮن ﻓﻲ اﻣﻮرﻫﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻲ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم أﻧّﻬﻢ إذا ﻇﻬﺮ أﻣﺮﻫﻢ ﺣﻜﻤﻮا ﺑﺤﻜﻢ داود و‬
‫آل داود و ﻻ ﻳﺴﺄﻟﻮن اﻟﺒﻴ‪‬ﻨﺔ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ ﻣﺴﺘﻘﻲ اﻟﻌﻠﻢ ﻣﻦ ﺑﻴﺖ آل ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب أﻧّﻪ ﻟﻴﺲ ﺷﻲء ﻣﻦ اﻟﺤﻖّ ﻓﻲ ﻳﺪ اﻟﻨﺎس إﻻّ ﻣﺎ ﺧﺮج ﻣﻦ ﻋﻨﺪ اﻷﺋﻤ‪‬ﺔ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم و أنّ ﻛﻞّ ﺷﻲء ﻟﻢ ﻳﺨﺮج ﻣﻦ ﻋﻨﺪﻫﻢ ﻓﻬﻮ ﺑﺎﻃﻞ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻴﻤﺎ ﺟﺎء أنّ ﺣﺪﻳﺜﻬﻢ ﺻﻌﺐ ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ‪.‬‬
‫ﻟﺠﻤﺎﻋﺘﻬﻢ و ﻣﻦ ﻫﻢ‪.‬‬
‫اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
‫ﺑﺎب أنّ اﻷرض ﻛﻠّﻬﺎ ﻟﻺﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪56 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪55 /‬‬

‫)ﺻﺤﻴﻔﻪ( ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ و ﺷﺮﺣﻲ درﺑﺎرة آن داد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺖ و اﷲ ﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ﻟﻴﻜﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ آن ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ از ﺟﻔﺮ‪ ،‬ﺻﺤﻴﻔﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ )س( رﻓﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﭘﺲ ﻋﻠﻢ‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ‪ :‬ﻋﻠﻢ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺮگ او راﻛﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻫﻤﻴﺸﻪ رو ﺑﻪ ﻛﻤﺎل اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه در ﺑﻬﺸﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺧﻮد اﻧﺴﺎن در ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻋﻠﻤﺶ‪ ،‬اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﻲرود ﻛﻪ )ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ( ﺧﺪا ﺷﻮد اﻣﺎ ﭼﻮن ﺧﺪا ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻴﻨﻲ در ﺑﺎب »ﻓﻲ انّ اﻻﺋﻤﺔ ﻳﺰدادون ﻓﻲ ﻟﻴﻠﺔ اﻟﺠﻤﻌﺔ« ﺳﻪ ﺣﺪﻳﺚ آورده‬
‫ﻛﻪ ﻋﻠﻢ اﺋﻤﻪ در اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ‪ 2.‬و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آن در ﺑﺎب »ﻟﻮﻻ انّ اﻻﺋﻤ‪‬ﺔ )ع(‬
‫ﻳﺰدادون ﻟﻨﻔﺪ ﻣﺎ ﻋﻨﺪﻫﻢ« ﭼﻬﺎر ﺣﺪﻳﺚ آورده در ﻳﻜﻲ از آنﻫﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺼﺪاق ﭼﺸﻤﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ آب رﻳﺨﺘﻦ ﭼﺸﻤﻪ ﺷﻮد‬
‫ﻧﻪ از ﺧﻮد ﺑﺠﻮﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺮح اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫»دور« و »ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﭘﻴﺶ از درﻳﺎﻓﺖ وﺣﻲ« ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺑﺰار ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺻﺤﻴﻔﺔ ﺣﻀﺮت زﻫﺮا‪ 1،‬ﻧﻜﺖ‪ 2،‬ﻳﺎ ﻗﺬف ﻓﻲ اﻟﻘﻠﺐ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺎر ﻧﻮر ﻳﺎ ﻋﻤﻮد ﻧﻮر‪ 3‬ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻏﻴﺐ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻋﻠﻢ‬
‫ﻏﻴﺐ اﻣﺎم ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮ و ﻣﺤﺪود ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ )ع( ﻫﺰار ﺑﺎب‬
‫ﻋﻠﻢ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﺑﺎب آن ﻫﺰار ﺑﺎب ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺪود ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦﻫﺎ ﭘﻴﺶ از‬
‫آن ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر اﻣﺎم ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺧﻮد او ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻢ و ﺻﻼﺣﻴﺖ درﻳﺎﻓﺖ آنﻫﺎ‬
‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا اﻳﻦ اﺑﺰار را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﻧﺪادﻧﺪ؟ ﻳﺎ ﭼﺮا رﺳﻮل اﻛﺮم‬
‫آن ﻋﻠﻮم را ﺑﻪ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي آن روز ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻧﺪاد و اﺳﺎﺳﺎ ﻛﺴﻲ‬
‫ﻏﻴﺮ از ﻋﻠﻲ )ع( ﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ آن را داﺷﺖ؟ ﻋﻠﻢ و ﺻﻼﺣﻴﺖ آن را داﺷﺖ؟‬

‫زراره از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﻋﻠﻢ ﻣﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻴﺎﺑﺪ از ﺑﻴﻦ‬ ‫اﺑﻮ ﺑﺼﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻳﻚ ﺑﺎب از‬

‫ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ )ع( ﻳﺎد داد ﻛﻪ از آن ﻫﺰار ﺑﺎب ﺑﺎز ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻋﻠﻢ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ در اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﺷﻤﺎ اﻓﺰوده‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻪ ﻳﻚ ﺑﺎب‪ ،‬ﻫﺰار ﺑﺎب ﻛﻪ از ﻫﺮ ﻛﺪام ﻫﺰار ﺑﺎب ﺑﺎز ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻣﻲداﻧﻴﺪ؟‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺖ و اﷲ ﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻋﻠﻢ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﻴﺶ از اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻠﻢ ﻣﺎ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎ و اﻣﺜﺎلﺷﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻢ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر و ﻧﻴﺰ‬
‫‪ . 1‬ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 235‬ـ ‪ 238‬ـ ‪ 241‬ـ ‪ 283‬ـ ‪ 296‬ـ ‪.527‬‬
‫‪ . 2‬ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 264‬ـ ‪ 343‬ـ ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،26‬ص ‪ 18‬ـ ج ‪،26‬ص< < ‪ 57‬ـ ‪ 58‬ـ ‪ 60‬ـ ‪ 62‬ـ ﻧﻜﺖ‪ :‬ﻧﻮك‬
‫‪ . 1‬ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،238‬ﺑﺎب ﻓﻴﻪ ذﻛﺮ اﻟﺼﺤﻴﻔﺔ و اﻟﺠﻔﺮ و اﻟﺠﺎﻣﻌﺔ و ﻣﺼﺤﻒ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم‪.‬‬ ‫زدن‪ :‬ﻧﻮك ﻋﺼﺎ را ﻣﺘﻔﻜّﺮاﻧﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ زدن‪ :‬در زدن ﺑﺎ ﻧﻮك اﻧﮕﺸﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺪون ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‬
‫‪ . 2‬ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 253‬و ‪.254‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻠﺐ آﻳﺪ ـ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﻢ از اﻳﻦ ﻣﺎد‪‬ه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ . 3‬ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،255‬ح ‪.3‬‬ ‫‪ . 3‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،25‬ص ‪ 39‬ـ ‪ 40‬ـ ‪ 41‬ـ ‪ 48‬ـ ‪ 117‬ـ ‪ 134‬ـ ‪.169‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪58 /‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از وﻓﺎت اﻣﺎم ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻢ اﻣﺎم ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺗﺪاوم‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل اﺳﻼم اﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ از اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﺷﻴﻌﻲ‪ ،‬اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎد اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ‪:‬‬
‫اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻓﺮاد اﻣﺮوزي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻢ اﻣﺎم ﺻﺎدق‬
‫)ع( ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺻﺤﻴﻔﻪﻫﺎ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻢ او ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارد ﻳﻚ ﻓﺮد »ﺻﺤﻔﻲ« اﺳﺖ و از ﺻﺤﻴﻔﻪﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻠﻢ ﻣﻦ ﺧﻮد ﺟﻮش اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺑﺰرگ روﺷﻨﻜﻔﺮ‬
‫زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻮد و درﺑﺎرة اﻣﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮي داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﭼﻮن ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ذﻫﻨﻴﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ )و ﺑﻪ ﻗﻮل اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺻﻌﺐ ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ( را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﻫﻤﺔ ﻋﻠﻢ اﻣﺎم را در آن اﺑﺰار ﺟﻤﻊ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از ﻋﻠﻲ )ع( و ﻓﺎﻃﻤﻪ )س( اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ آن دو را ﻧﻴﺰ‬
‫ﻓﻘﻂ اﻋﻄﺎي رﺳﻮل )ص( ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﺣﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ و‬
‫ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ دﻗﻴﻘﺎ ﻧﻈﺮ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ اﺳﺖ و اﻳﻨﺎن ﭘﻲرو و ﺷﻴﻌﻪ‬
‫اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ اﻣﺎم ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﻮد اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﺮد ﺑﺎﻳﺪ‬
‫دﻛﺎن ﺧﻮد را ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬و اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر داﻧﺴﺘﻪ ﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬در ﺻﺪد‬
‫ﺧﻮدﻧﻤﺎﺋﻲ و ﺑﺎز ﻛﺮدن دﻛﺎﻧﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﭼﺸﻤﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺟﻮﺷﺪ ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﺑﺰار ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ آن ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻗﻢ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‪:‬‬
‫‪ . 1‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.292‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪57 /‬‬
‫ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺗﻌﻠّﻢ از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ و دﻟﻴﻞ ﻋﻘﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‬
‫ﻣﺆﻳ‪‬ﺪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﻮت ﺳﻜﻴﻨﻪ‪:‬‬
‫ﺻﺤﻴﻔﻪ ﺣﻀﺮت زﻫﺮا‪ ،‬ﺻﺤﻴﻔﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬و اﻣﺜﺎل آن ﻳﺎدﮔﺎراﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ در‬
‫ﺧﺎﻧﺪان اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻳﺎدﮔﺎرﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺋﻤﻪ )ع(‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﺪوق ﺳﻜﻴﻨﻪ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻪ ﻳﺎدﮔﺎرﻫﺎﺋﻲ از اﻧﺒﻴﺎي‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ در آن ﺑﺮاي اﻧﺒﻴﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﻛﻠﻴﻨﻲ در ﺑﺎب »انّ ﻣﺜﻞ‬
‫ﺳﻼح رﺳﻮل اﷲ ﻣﺜﻞ اﻟﺘّﺎﺑﻮت ﻓﻲ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ« از اﺑﻦ اﺑﻲ ﻳﻌﻔﻮر ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﻼح رﺳﻮل ﺧﺪا در ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺗﺎﺑﻮت ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮادهاي ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻮت ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻫﻢ ﺳﻼح ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ 1.‬و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آن از اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ را ﻣﻲآورد ﻛﻪ در آﺧﺮ آن ﺻﻔﻮان از اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ آﻳﺎ ﺑﺎ‬
‫‪2‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﺳﻼح‪ ،‬ﻋﻠﻢ از اﻣﺎم ﻗﺒﻠﻲ زاﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد؟ اﻣﺎم ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪.‬‬
‫و ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺻﺤﻴﻔﻪ و اﻣﺜﺎل آن ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻼح از اﻣﺎﻣﻲ ﺑﻪ اﻣﺎم دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻠﻢ اﻣﺎم ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل آن اﺑﺰار ﻣﻘﺪس‪ ،‬زاﻳﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ . 1‬ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،238‬ح ‪.2‬‬
‫‪ . 2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ح ‪.3‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪60 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪59 /‬‬

‫ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺮدم ﻗﻢ اﺳﺖ و ﻳﺎ از ﺣﻮزه و ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻄﻼح‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻗﻢ ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﻗﻤﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ در رﺣﻠﺖ ﻫﺮ‬
‫»اﺻﺤﺎﺑﻨﺎ اﻟﻘﻤﻴﻴﻦ« در ﻳﻚ ﻛﺎرﺑﺮدش ﺷﺎﻣﻞ آن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺒﺎﺣﺚ آﻳﻨﺪه‬ ‫اﻣﺎم ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ اﻣﺎم ﺑﻌﺪي ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﻌﻴﺎر‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر وﻳﮋه ﻫﻢ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﺤﺪﺛﺎن و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ در‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‪ .‬اﻣﺎم را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺒﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و‬
‫ﻓﻼت اﻳﺮان ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺻﺪق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺪ‪‬ث ﻗﻤﻲ در ﺑﺎب ﻣﻌﺠﺰات اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻋﺞ( از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺴﻌﻮدي و ﺷﻴﺦ‬
‫اﺑﻦ ﻗﺒﻪ‪:‬‬
‫ﻃﻮﺳﻲ از ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن ﻣﻮﺻﻠﻲ‪ 1‬آورده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻗﻢ و ﺟﺒﻞ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺤﺚﻫﺎ ﻛﻪ داﻣﻨﻪ دار ﻫﻢ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در‬
‫ﺳﺎﻣﺮّا رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻋﺴﻜﺮي )ع( رﺣﻠﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« از آﻏﺎز ﺑﺨﺶ دوم ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب درﺻﺪد‬
‫اﻣﻮاﻟﻲ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻌﻤﻮل ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫اﻧﻜﺎر ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺋﻤﻪ )ع( اﺳﺖ آن ﻫﻢ در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ و زﻣﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﺼﺮ داﻧﺶ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻣﺎم دﻳﺪار ﻛﺮده و اﻣﻮال را ﺑﻪ او ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫و اﻋﺠﺎز ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﮕﻔﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ او اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ را در ﻣﺮاﻛﺰ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺟﻌﻔﺮ ﻛﻪ ﺑﺮادر اﻣﺎم ﺑﻮد و ﺧﻮد را اﻣﺎم دوازدﻫﻢ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪،‬‬
‫ﻋﻠﻤﻲ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮدش آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻋﻠﻤﻲ ﻏﺮب‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻨﮓ و ﺷﺮﻣﺴﺎري ﻣﺎ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﻮال را ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ رﺳﻢ‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﺗﺸﻴﻊ آﺷﻨﺎﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد او از آن ﺗﺒﺮّي‬
‫ﻣﻌﻤﻮل ﺧﻮدﻣﺎن اﻣﻮال را ﺑﺪون ﺣﺠﺖ ﻧﻤﻲ دﻫﻴﻢ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﻧﻮع‪،‬‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ!!! و ﭼﻮن او ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻛﻪ ﺑﺎور ﻛﺮد ﺗﻌﻤ‪‬ﺪي در‬
‫ﻣﻘﺪار و اوﺻﺎف اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ اﺳﺖ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻛﺎرش ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺪارم‪.‬‬
‫او ﺑﺮاي اﻳﻦ واروﻧﻪ ﻧﮕﺮي ﺧﻮد و ﺑﺮاي رﻫﺎﺋﻲ از اﻳﻦ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح اﺣﺴﺎس‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدة اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻋﺞ( آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر آن ﺣﻀﺮت رﻫﻨﻤﻮن‬
‫ﻧﻨﮓ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻴﻌﻪ را رﻳﺰ ﺑﻪ رﻳﺰ ﮔﺸﺘﻪ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺷﻴﻌﻲ از ﻗﺪﻣﺎ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آﻧﺎن ﭘﺲ از ﺷﻨﻴﺪن اوﺻﺎف اﻣﻮال از آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﻛﻪ در ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺨﻨﺶ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺋﻤﻪ را اﻧﻜﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻪ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ در ﺑﺤﺎر ﺟﻠﺪ ‪ ،51‬از ﺻﻔﺤﻪ ‪ 293‬ﺗﺎ ‪ 343‬ﻫﻔﺘﺎد ﻣﻮرد از‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮّﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻗﺒﻪ رازي ﻣﺘﻮﻓﺎي ﺣﺪود ‪ 319‬ﻫﺠﺮي‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻌﺠﺰات وﻟﻲ‪ ‬ﻋﺼﺮ )ﻋﺞ( آورده ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از آنﻫﺎ ﻳﺎ‬
‫ﻗﻤﺮي‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﻣﺘﻜﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﮕﺎران )و ﻧﻴﺰ در ﻫﺮ ﻣﺘﻮن رﺟﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺎم او آﻣﺪه( درﺑﺎره او ﺗﻮﺿﻴﺢ دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ ﺑﻮد ﺳﭙﺲ ﺷﻴﻌﻪ‬ ‫‪ . 1‬ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ در ﻛﺘﺎب »اﻟﻐﻴﺒﺔ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن اﻟﻤﻮﺻﻠﻲ اﻟﻌﺪل ـ رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬ﻣﻌﺠﻢ رﺟﺎل‬
‫اﻟﺤﺪﻳﺚ ﺧﻮﺋﻲ‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪ 41‬و ‪.50‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪62 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪61 /‬‬

‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﻧﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد ﺑﻞ اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ ﺧﻴﻠﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺶ‬ ‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻧﺤﻠﻪﻫﺎي ﻛﻼﻣﻲ در اﻣ‪‬ﺖ اﺳﻼم آن ﭼﻪ ﺑﻴﺶ از‬
‫دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ درد ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪ »ﺗﻌﺒ‪‬ﺪ« ﮔﺮا و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﺷﻌﺎر »ﻓﻀﻮﻟﻲ ﻣﻮﻗﻮف« ﻣﺘﻤﺴﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد ﭘﻴﭽﻴﺪه‬ ‫و درﺧﻴﻠﻲ از اﺻﻮل ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬ﻋﻘﻞ را ﻛﻨﺎر ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻚ اﺷﻌﺮي اﺳﺖ اﮔﺮ‬
‫اﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﻟﻘﺐ »ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ« ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺴﺨﺔ ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن‬ ‫از آﻧﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﻮد‪» :‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﺪ ﻫﻤﺔ اﻓﻌﺎل ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪا و‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﻄﻼن آن ﻧﺴﺨﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺎر ﺧﺪا اﺳﺖ‪ :‬ﻛﺴﻲ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻳﺎ ﺷﺮاب ﺑﺨﻮرد ﻫﺮ دو ﻓﻌﻞ در‬
‫در ﻣﺒﺤﺚ ﺟﺒﺮ و اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ ﺧﻴﻠﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬ ‫واﻗﻊ ﻓﻌﻞ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺠﺎزات اﺧﺮوي ﻳﺎ دﻧﻴﻮي ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟ در ﭘﺎﺳﺦ‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﺒﻨﺎي اﺷﻌﺮي و ﻣﻌﺘﺰل ﺧﻴﻠﻲ روﺷﻦ و ﺳﺎده اﺳﺖ‪.‬ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻳﻔﻌﻞ ﻣﺎ ﻳﺸﺎء« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪ :‬اول‪ :‬اﻧﺴﺎن ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ و ﻟﺬا دو ﻣﺴﻠﻚ‬ ‫و در آن ﻣﻴﺎن ﻧﺤﻠﺔاي رﺋﺎﻟﻴﺴﺖﺗﺮ و واﻗﻌﻴﺖﮔﺮاﺗﺮ ﻧﺤﻠﺔ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺬﻛﻮر ﺣﺪود ‪ 550‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﺎرﺷﺎن‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮔﺮا و ﻛﺎﻣﻼ واﻗﻌﻴﺖﮔﺮا اﺳﺖ‪ .‬اﺷﻌﺮﻳﺎن دﺳﺖ اﻧﺴﺎن را ﻣﻲ‪-‬‬
‫ﺗﻜﺮار ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺮرات ﺑﻮد‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ »ﻗﻴﻞ و ﻗﺎل‬ ‫ﺑﻨﺪﻧﺪ و ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﺎن دﺳﺖ ﺧﺪا را‪ .‬و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺸﺮ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﻲ‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ« ﻣﻮﺳﻮم ﮔﺸﺖ )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﻲﻫﺎ ﭼﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺪارﻧﺪ ﮔﻤﺎن‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺷﻴﻌﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﺖ در اﺷﺘﺒﺎهاﻧﺪ(‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎ اﻋﻼم اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد ﻛﻪ »ﻻ ﺟﺒﺮ و ﻻ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﺑﻞ اﻣﺮ‬
‫و اﻳﻦ ﻋﻘﻴﻢ ﺑﻮدن و ﺳﺘﺮوﻧﻲ آن ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ دو را ﭘﺲ از ﻗﺮن ﺷﺸﻢ‬ ‫ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﻫﻢ ﺣﻘﻴﻘﺖ را در ﻧﻈﺮ دارد و ﻫﻢ واﻗﻌﻴﺖ را‪ ،‬ﻧﻪ دﺳﺖ ﺧﺪا را‬
‫ﺑﻪ ﺳﻜﻮت و ﺳﻘﻮط ﻣﺮﮔﺒﺎر ﻓﺮو ﺑﺮد ﻛﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ و ﻓﺨﺮ رازي‬ ‫ﻣﻲﺑﻨﺪد و ﻧﻪ دﺳﺖ ﺑﺸﺮ را‪.‬‬
‫دو اﺧﮕﺮ ﭘﺮﻳﺪه از ﻧﺤﻠﻪ ﺧﻮد ﻳﻜﻲ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ دﻳﮕﺮي از اﺷﻌﺮي‪ ،‬ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﺑﺤﺚ ﺧﺎرج ﻧﺸﻮﻳﻢ و ﺷﺮح ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﺤﻠﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫دوم‪ :‬ﭼﻮن در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﺒﺮ و اﺧﺘﻴﺎر ﻳﻚ ﻃﺮف ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﺪا اﺳﺖ و ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻣﻮﻛﻮل ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻄﻠﺐ اﺷﺎره ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﻪ »ذات اﷲ« ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺤﺚ در آن ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ ﻣﮕﺮ ﺣﻴﺮت را‪،‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖﻫﺎ درﮔﻴﺮ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ در ﻋﺮﺻﺔ ﻧﻈﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ و از دﻳﺪﮔﺎه واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺣﺘﻲ ﻫﻤﺎن اﺷﻌﺮيﻫﺎ و ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻲﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺴﻲ در ﻋﻴﻦ اﻳﻦ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪64 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪63 /‬‬

‫و ﻧﻴﺰ‪ :‬اﺑﻮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﻠﻬﻮس ﻋﻠﻮي ﻣﻮﺳﻮي در ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻴﺪ رﺿﻲ و در‬
‫ﺣﻀﻮر ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ از اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و از دﻓﺎع او از ﺗﺸﻴﻊ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻠﺨﻲ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﺳﻴﺪ رﺿﻲ ﭼﻴﺰي‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ 1‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﺮادي ﺑﺮ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬از ﻛﺘﺎب ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻻﻋﺘﻘﺎد ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻧﻔﺮ از ﻗﻤﻴﺎن را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ »ﻧﻜﺖ«‪ 2‬ﻣﺤﺪود‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﻜﺎر اﺻﻞ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ﺑﺮ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ‬
‫اﻳﺮاد ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد؟! آن ﻫﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ آورده »ﻻﻧّﻪ ﻻ ﻳﻌﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ و‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﺎر و وﻇﻴﻔﻪاش را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ در ﻋﻴﻦ‬
‫ﺣﺎل ﭼﺸﻢ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا دارد ﺧﺪا را ﻧﻴﺰ از اول در آن ﻛﺎر دﺧﻴﻞ ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻨﻲ اﻧﺴﺎن در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺰرگ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﮔﺮاﻳﺎن از ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﺎن‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫واﻗﻌﻴﺖﮔﺮاﺋﻲﺷﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ واﻗﻌﻴﺖﮔﺮاﺋﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻣﺸﻜﻞ ﺳﺘﺮگ ﻛﻪ‬
‫اﻣﺮوز در ﻏﺮب ﻫﻤﺔ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﺎن واﻗﻌﻴﺖﮔﺮاﺋﻲ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪه و‬
‫ﻏﺮب را ﺑﻪ ﻟﺒﺔ ﺳﻘﻮط رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮ ﻣﻜﺘﺐ ﻧﺎﻗﺺ در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﺾ‬

‫اﻧّﻤﺎ ﻫﻮ ﻋﺒﺪ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻌﻠﻢ اﻟﻜﺘﺎب و اﻟﺴﻨّﺔ«‪ :‬اﻣﺎم ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺪارد او ﻋﺒﺪ ﺻﺎﻟﺢ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ‪ :‬او ﻋﻤﺮي ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ زﻳﺴﺘﻪ و ﻛﺎر ﻛﺮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﺮآن و ﺳﻨّﺖ ﻋﻠﻢ دارد‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ در اﻓﺮاﻃﻲﺗﺮﻳﻦ رﺋﺎﻟﻴﺴﻢ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ واﻗﻌﻴﺎت ﻣﻠﻤﻮس را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و از‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ :‬از ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﺷﺪﻳﺪاً »ﻗﻮل ﺑﻪ ﺳﻬﻮ‬
‫ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻏﻔﻠﺖ ﻣﻲ ورزد‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻚ آﻣﺪه ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﻟﻨّﺒﻲ و اﻻﻣﺎم« را رد‪ ‬ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻔﻲ ﺳﻬﻮ از اﻣﺎم و ﺣﺘﻲ اﺻﻞ ﻋﺼﻤﺖ اﻣﺎم‬
‫ﻓﺮدي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم را ﺑﭙﺬﻳﺮد آن را ﺧﻴﺎلﭘﺮدازي ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬آﻗﺎي‬
‫ﺑﺪون ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ اﻋﺘﻘﺎد‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ و اﺻﻮل ﺷﻴﻌﻪ و اﺳﺘﺪﻻﻻت ﺷﻴﻌﻪ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻬﻮ را ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و ﻣﻦ‬
‫و ﺑﻪ داﻣﻦ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﭼﺴﺒﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻨﺤﻞ ﻟﻸﺋﻤ‪‬ﺔ ﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ ﻓﻬﺬا ﻛﻔﺮ ﺑﺎﷲ و ﺧﺮوج ﻋﻦ اﻻﺳﻼم ﻋﻨﺪﻧﺎ« را ﻧﻜﻮﻫﺶ‬
‫اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻧﻜﺎر ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻣﻬﻢ در ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟!‬ ‫را ﻧﻴﺰ اﻧﻜﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ و آن »ﺑﺪاء« اﺳﺖ در ﻣﺒﺎﺣﺚ آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ دو ﺗﻌﺒﻴﺮ او ﻣﺤﻜﻢ ﺑﻪ او ﭼﺴﺒﻴﺪه اﺳﺖ‬ ‫اﻧﻜﺎر ﺑﺪاء ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ »ﻣﻮﺟ‪‬ﺐ ﺑﻮدن ﺧﺪا« و ﻣﺼﺪاق آﻳﻪ »ﻳﺪ اﷲ ﻣﻐﻠﻮﻟﺔ«‪.‬‬
‫و رﺳﺎﻟﺔ ﻛﻮﭼﻚ او را در آﺧﺮ ﻛﺘﺎﺑﺶ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﺘﻮن رﺟﺎﻟﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺤﺪ‪‬ث‬
‫ﺗﻮﺛﻴﻖ ﺷﺪه و ﻫﻢ ﻋﺒﺎرت »ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ اﻟﻌﻘﻴﺪه« درﺑﺎرة او آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ . 1‬ﻣﻌﺠﻢ رﺟﺎل اﻟﺤﺪﻳﺚ‪ ،‬ذﻳﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟّﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻗﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ . 2‬ﺷﺮح اﻳﻦ اﺻﻄﻼح در ﺑﺮگﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪66 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪65 /‬‬

‫»ﺣﻤﻞ« در ﺳﺨﻦ ﺧﻮد اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﻗﻮي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ »و اﻧّﻤﺎ ﻫﻮ ﻋﺒﺪ‬
‫ﺻﺎﻟﺢ ﻳﻌﻠﻢ اﻟﻜﺘﺎب«‪ :‬اﻣﺎم‪ ،‬ﺑﻨﺪه ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ او اﻣﺎم را ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻣﺮﺗﺒﻪاي از ﻋﻠﻢ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از‬
‫ﻫﺮ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ )ﺧﻮد و اﻣﺜﺎل ﺧﻮد و ﻫﻤﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان را در ﻗﺒﺎل آن ﭼﻴﺰي‬
‫ﻧﻤﻲاﻧﮕﺎرد و ﺑﺮ ﻫﻤﺔ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭘﻲروي از اﻣﺎم را واﺟﺐ ﻣﻲداﻧﺪ(‪ ،‬اﻣﺎم را‬
‫داراي ﻋﻠﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﻗﺮآن ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ـ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ‬
‫آﻣﺪه ﻗﺮآن داراي ﻫﻔﺘﺎد ﺑﻄﻦ اﺳﺖ و آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در اواﺧﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﺘﺎﺑﺶ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻗﺮآن در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ روﺷﻦ ﺷﺪه و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ـ اﻣﺎم ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻳﻦﻫﺎ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮﺣﻲ ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫و ﻣﻬﻢﺗﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ »ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻗﺮآن« در اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ »ﺗﺒﻴﺎن ﻛﻞ‬
‫و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﺘﻮن رﺟﺎﻟﻲ و ﺗﺮاﺟﻢ درﺑﺎره او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه او را رد ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﻋﺒﺎرت »ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ اﻟﻌﻘﻴﺪه« را درﺑﺎرة او ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ ـ ؟!‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻﻻت و ﺗﺤﻠﻴﻼت ﻋﻘﻠﻲ‬
‫ﻛﻼﻣﻲ‪ ،‬آن ‪ 744‬ﺣﺪﻳﺚ را ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ و ﻛﺴﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫آن ﻫﻤﻪ ﺣﺪﻳﺚ را زﻳﺮ ﭘﺎ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺣﺎدﻳﺚ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮعﺷﺎن‬
‫ﺑﻴﺶ از ﻫﺰار ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﭘﺎﺳﺦ زﻳﺮ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ اﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن اوﻻ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ از ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‬
‫و ﺷﺮح آن در ﻣﺒﺎﺣﺚ آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﺷﻴﻌﻲ ﭘﺮ اﺳﺖ از ﺗﺼﺮﻳﺤﺎت‬

‫ﺷﻴﻲء« ﻛﻪ »و ﻧﺰّﻟﻨﺎ ﻋﻠﻴﻚ اﻟﻘﺮآن ﺗﺒﻴﺎﻧﺎ ﻟﻜﻞّ ﺷﻴﻲء«‪ 1.‬ﻋﺒﺎرت »ﻳﻌﻠﻢ اﻟﻜﺘﺎب«‬ ‫و ﺷﻮاﻫﺪي ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﻧﺎﻣﻮر ﻣﺎ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﭼﻨﺎن‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ اﻣﺎم ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫درﺑﺎرة ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ ﻏﻴﺮ از رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( و اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎ‪ :‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ در آﺛﺎر ﻳﻜﻲ از آنﻫﺎ ﺳﺨﻨﻲ ﻳﺎ ﺷﻤ‪‬ﻪ و ﺑﻮﺋﻲ از اﻧﻜﺎر ﻋﻠﻢ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ را درﺑﺎرة ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﺧﻮاه در آﺛﺎر ﺳﻨﻴ‪‬ﺎن و‬
‫ﻏﻴﺐ ﺑﻮد ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ آن را ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺎر ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﻋﻠَﻢ‬
‫ﺧﻮاه در آﺛﺎر ﺷﻴﻌﻪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮان ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎور دارﻳﻢ و ﻛﺎرش ﻧﻴﺰ‬
‫‪ 3‬ـ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺨﺮﻳﺐ در آﺛﺎر اﺑﻦ ﻗﺒﻪ‪ :‬در ﻣﺘﻮن رﺟﺎﻟﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ آﺛﺎر او اﺷﺎره‬
‫اﻳﻦ ﻣﻤﺎرﺳﺖ و ﻣﻬﺎرت او را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻟﺤﻦ ﺗﻘﺪﻳﺮ آﻣﻴﺰ از دﻓﺎﻋﻴﺎت او ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫‪ 2‬ـ اﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎء آن ﺗﻌﺒﻴﺮات اﺑﻦ ﻗﺒﻪ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﺔ »اﻧﺎ ﺑﺸﺮ ﻣﺜﻠﻜﻢ ـ و ﻻ‬
‫ﺑﺎ او ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻤﺎﻋﻴﺎت ﺑﻮده ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي او را ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ و ﻳﺎ در اﻋﺼﺎر ﺑﻌﺪي دﺳﺖ ﺟﻌﻞ و‬ ‫اﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ« ﻛﻪ ﺑﺤﺜﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺮوح ﮔﺬﺷﺖ‪ 1،‬ﺣﻤﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮاي اﻳﻦ‬

‫‪ . 1‬آﻳﻪ ‪ 89‬ﺳﻮره ﻧﺤﻞ‪.‬‬ ‫‪ . 1‬در ﻣﺒﺤﺚ »ﻏﻴﺐ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ« ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪68 /‬‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻄﺎ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬و از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﻣﺮاد اﺻﻠﻲ از اﻳﻦ‬
‫ﺧﻄﺎء »ﺧﻄﺎي ﻋﻠﻤﻲ« اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ اوﻻ در رﻫﺒﺮي‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﭼﺎر ﺧﻄﺎ ﻧﺸﻮد و ﺛﺎﻧﻴﺎ در اﺟﺮاي اﺣﻜﺎم و اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬دﭼﺎر ﺧﻄﺎ‬
‫ﻧﺸﻮد‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻋﺼﻤﺖ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ اﻣﻜﺎن دارد؟!‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﺼﻤﺖ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ دﭼﺎر‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻓﻜﺮي اﺳﺖ و ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﻨﺶ را دارد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻋﻮام ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﻴﻨﺸﻲ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﻴﺪ از ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﻲﺳﻮاد ﺳﺎده ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ‪:‬‬
‫اﻣﺎم ﭼﺮا ﻣﻌﺼﻮم اﺳﺖ و ﮔﻨﺎه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺮﺑﺎن اﻣﺎم ﺑﺮوم او ﻫﻤﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ را ﻣﻲداﻧﺪ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻨﺎه ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻋﻮام ﻫﻢ ﻓﻬﻢ ﻧﺪاﺷﺖ؟‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻛﺘﺎﺑﺶ ﺑﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻇﺎﻫﺮا ﺑﺎ ﻋﺼﻤﺖ ﻛﺎري‬
‫ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان درﺑﺎرة او ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺎوري را ﺑﺎور ﻛﺮد؟! او ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ و داﻧﺸﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ روﺷﻦ اﺳﺖ ﺗﺤﺮﻳﻒ در آﺛﺎر اﺑﻦ ﻗﺒﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رﺳﺎﻟﻪاي ﻣﺎل او ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي او از ﺑﻴﻦ‬
‫رﻓﺘﻪ و ﺗﻜّﻪﻫﺎﺋﻲ از آن در ﻣﺘﻮن دﻳﮕﺮان ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد و ﺧﻮد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‬
‫در ﻫﻤﺎن ﺻﻔﺤﻪﻫﺎي ‪ 221‬و ‪ 222‬ﺑﻪ ﺷﺮح آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ اﻛﻨﻮن ﻛﺴﻲ‬
‫آن ﺗﻜﻪﻫﺎ را ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺪ و ﻳﻚ رﺳﺎﻟﻪ ﻛﻮﭼﻚ درﺳﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ‬
‫اﺑﻦ ﻗﺒﻪ اﺳﺖ ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ داراي ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎ و زواﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ از آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻜﺮ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻛﻨﻨﺪة‬
‫ﻋﺼﻤﺖ اﺳﺖ وﻋﺼﻤﺖ ﻻزﻣﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ اﮔﺮ ﺑﺎور ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪67 /‬‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ در آﺛﺎر اﺑﻦ ﻗﺒﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﻫﻢ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ‬
‫و ﻫﻢ ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ و آن ﻋﻠﻤﺎ از ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ‪ :‬در ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺪﻣﺔ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ رﺳﺎﻟﻪ »ﻧﻘﺾ‬
‫ﻛﺘﺎب اﻻﺷﻬﺎد« ﻛﻪ در آن ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم اﻧﻜﺎر ﺷﺪه و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آن ﻛﻔﺮ‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻮا و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ‬
‫دﺳﺘﻜﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺗﺼﺤﻴﺢ« ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺸﻜﻮك و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻗﺒﻪ و ﻋﺼﻤﺖ اﻣﺎم‪:‬‬
‫اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ اﻣﺎم ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ و از آن دﻓﺎع ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد آﻗﺎي‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 221‬ـ ‪ 222‬ﻛﺘﺎﺑﺶ در ﭘﻲﻧﻮﻳﺲ‪ ،‬از اﻳﻦ دﻓﺎﻋﻴﺎت او‬
‫ﺳﺨﻦ آورده اﺳﺖ‪ .‬از ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺘﻜﻠّﻢ ﻛﻪ ﻛﺎرش اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻋﻘﻠﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدن ﻛﺴﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻠﻢ او را‬
‫از ﺳﻨﺦ ﻋﻠﻢ اﻓﺮاد ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺼﻮم ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺼﻤﺖ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺸﺄ ﮔﻨﺎه »ﺟﻬﻞ« اﺳﺖ وﻟﻮ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪة آن ﻳﻚ ﻓﺮد داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻨﺸﺄ‬
‫ﻋﺼﻤﺖ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﺼﻤﺖ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ دو ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺳﻜّﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺰان ﻋﻠﻤﺶ از ﮔﻨﺎه ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آن ﻛﻪ ﺧﻮدش را از ﻃﺒﻘﻪ ﻫﻔﺘﻢ ﭘﺮت‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻗﺐ آن ﻋﻠﻢ دارد‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﻲ اﺻﻠﻲ ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬ﻣﺼﻮن ﺑﻮدن از »ﺧﻄﺎ« اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ »ﺟﺒﺮ اﻟﻬﻲ«‪ .‬ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﺟﺒﺮي ارزش ﻧﻴﺴﺖ ﺷﺒﻴﻪ آﻫﻮﺋﻲ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪70 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪69 /‬‬

‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺔ اﻣﺖ ﻳﻚ رﻓﺘﺎر ﻣﺸﺘﺮك اﺳﻼﻣﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ﻏﻴﺐ »ﺻﻌﺐ و ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ« اﺳﺖ ﺑﺎور ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ از آن‬
‫از آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﻌﺐﺗﺮ و ﻣﺴﺘﺼﻌﺐﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻏﻠﻮ‪ ‬اﺳﺖ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ازدواجﻫﺎ و اﻣﻮر ﻣﺸﺘﺮك در زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬از اﻣﻮر ﻛﻠﻲ ﺗﺎ اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ‪.‬‬ ‫ﻋﺼﻤﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از آن ﻏﻠﻮ‪ ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در ﮔﺎم ﺑﻌﺪي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ دﭼﺎر ﺑﻼ ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻫﻨﻮز ﮔﺎم اول اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻋﺼﻤﺖ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﮔﺮوه دوم ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﺮده ﺑﻪ اﻟﻘﺎﺋﺎت ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﻜﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﻴﺶ از ورود ﺑﻪ اﺻﻞ ﺑﺤﺚ ﺿﺮورت دارد ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ و ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ‪:‬‬
‫روﺷﻦ ﺷﻮد‪ :‬ﻟﻄﻔﺎ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﺎ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ دوﺑﺎره ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪» :‬ارﺗﺪ‪ ‬اﻟﻨﺎس‬
‫ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺸﻬﻮر و ﻣﻌﺮوف اﻣﺎﻣﺖ و رﻓﺘﺎر ﻣﺮدم ﺑﺎ وﻻﻳﺖ اﻣﺎم را ﺑﻴﺎن‬
‫]ﻋﻦ اﻟﻮﻻﻳﻪ[ اﻻّ ﺛﻼﺛﺔ او ارﺑﻌﻪ«‪ .‬ﻳﺎ‪» :‬ارﺗﺪ‪ ‬اﻟﻨﺎس ]ﻋﻦ ﺑﻴﻌﺔ اﻟﻐﺪﻳﺮ[ اﻻّ ﺛﻼﺛﺔ او‬
‫ﻣﻲدارد‪ ،‬ﻋﺪهاي ﭼﻮن ﻣﻌﻨﻲ آن را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ و ﻳﻚ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ از آن‬
‫ارﺑﻌﺔ«‪ .‬و اﻳﻦ ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻨﻴﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه ﺳﻨﻴﺎن ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ ﺑﻪ آن‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻛﻨﺎر آن ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ ﻧﻪ آن را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و ﻧﻪ دﻟﻴﻠﻲ‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم وﻻﻳﺖ در ﻋﻘﺎﻳﺪﺷﺎن ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﺑﺮاي رد آن دارﻧﺪ و ﻫﻤﺎره ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺑﻼ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬
‫و از آن روي ﮔﺮدان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮت و ﻣﻌﺎد‬
‫ﻫﻤﺎن ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ از ﭘﻴﺎم آن‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ آن را ﻣﺜﻼ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺿﻌﻒ ﺑﺮاي ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻃﺮف داران ﻋﻠﻲ )ع( در آن وﻗﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ‬
‫اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﭼﺮا اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺎس در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬ارﺗﺪ‪ ‬اﻟﻨﺎس ﺑﻌﺪ اﻟﻨﺒﻲ اﻻّ ﺛﻠﺜﺔ او ارﺑﻌﺔ«‪ 1:‬ﻣﺮدم ﭘﺲ از‬
‫ﻧﻴﺴﺖ؟ او ﺧﻼﻓﺖ را ﺣﻖ ﻋﻠﻲ )ع( ﻣﻲداﻧﺴﺖ اﻣ‪‬ﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﻻﻳﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫وﻓﺎت رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( روي ﮔﺮدان ﺷﺪﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ـ ﺳﻠﻤﺎن‪،‬‬
‫اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ وﺻﻲ‪‬‬
‫اﺑﻮذر‪ ،‬ﻣﻘﺪاد و ﻋﻤ‪‬ﺎر‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( اﺳﺖ او وﺻﻴﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ او اﻣﻴﺮ‬
‫ﮔﺮوه اول از ﻃﺮﻓﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻫﻤﺔ آﻧﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ را »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﻣﻲداﻧﺴﺖ او را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺎل دﻧﻴﺎ و ادﻋﺎي‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺎم اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮ ﺧﻼف آن اﺳﺖ‬
‫ارث ﺑﻪ ﻣﺤﻜﻤﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﻤﻲﻛﺸﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺳﺨﻦ و ﻓﺘﻮاي ﻋﻠﻲ )ع( را ﺣﺠﺖ‬ ‫و ﭼﻮن در زﻧﺪﮔﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﻋﻠﻲ )ع( و ﻫﻤﺎن ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺖ و ﻫﺮ ﺳﺨﻦ او را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﻜﻢ اﷲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺪاﻧﺴﺖ و او را‬
‫‪ . 1‬ﺣﺪﻳﺚ از ﻣﺘﻮاﺗﺮات و در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻌﺪد آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎرش آنﻫﺎ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻳﻚ دﻓﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪72 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪71 /‬‬

‫ﺧﺪا )ص( ﭼﻨﻴﻦ وﺻﻴﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪرت راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ در آﺧﺮ ﻋﻤﺮش ﭼﻴﺰي در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ اﻣﺎ ﻣﺎ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻴﻢ‬
‫‪1‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﺮدم ﻋﺮب زﻳﺮ ﺑﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﻠﻲ ﻧﻤﻲ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻣﺤﻮر ﺳﺨﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﻋﺒﺎس ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر‬
‫»وﺻﻴﺖ« اﺳﺖ ﻧﻪ »وﻻﻳﺖ« اﻣﺎ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﺮ »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﺑﻮدن ﻋﻠﻲ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ و وﺻﻴﺖ را ﻣﻌﺮّﻓﻲ »ﺣﺠﺔ اﷲ«‪ ،‬ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن »ﻳﺎ اﻳ‪‬ﻬﺎ‬
‫اﻟﺮﺳﻮل ﺑﻠّﻎ ﻣﺎ اﻧﺰل اﻟﻴﻚ ﻣﻦ رﺑ‪‬ﻚ« وﻟﻲ اﷲ و ﺣﺠﺔ اﷲ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﻜﻤﻪ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اد‪‬ﻋﺎ و ﻣﺤﻜﻤﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻫﻢ در اﺣﻜﺎم‬
‫ارث ﻣﻴﺎن ﺳﻨﻲ و ﺷﻴﻌﻪ دو ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد‬
‫اﺧﺘﻼف ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻳﺎ زﺑﻴﺮ ﻛﻪ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻪ ﻋﻠﻲ اﺳﺖ و در آن روز از ﻃﺮﻓﺪاران ﺟﺪي ﻋﻠﻲ )ع(‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﺣﻖ ﻋﻠﻲ )ع( ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ او ﻋﻠﻲ را »وﻟﻲ‪ ‬اﷲ«‬
‫و »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﻣﻲ داﻧﺴﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ او در ﺟﻤﻞ ﻟﺸﻜﺮ آراﺋﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‬
‫و آن ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺨﻲ را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻣﻦ ﻛﻨﺖ ﻣﻮﻻه ﻓﻬﺬا ﻋﻠﻲ ﻣﻮﻻه«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻴﺶ از آن ﭼﻪ ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﺎدﺛﻪ ﺳﻘﻴﻔﻪ )ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﻋﻤﺮ‬
‫ﻳﻚ ﻓﻠﺘﻪ ﺑﻮد( ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻬﺶ ﺑﻪ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻣﺜﻞ ﻋﺒﺎس و زﺑﻴﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﻋﻠّﺎﻣﻪ ﺧﻮﻳﻲ در »ﻣﻌﺠﻢ رﺟﺎل اﻟﺤﺪﻳﺚ ذﻳﻞ ﻧﺎم ﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و‬
‫ﻣﺮدم در ﻫﺮ زﻣﺎن و در آﻳﻨﺪه ﺗﺎرﻳﺦ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﻫﻤﺔ ﻃﺮﻓﺪاران‬
‫ﻣﻠﺨّﺺ ﻛﻼم اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﺳﺘﻮدﮔﻲ درﺑﺎره ﻋﺒﺎس ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ و رواﻳﺖ‬
‫ﻋﻠﻲ را در ﻳﻚ ﻧﺴﻖ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺣﻘﻴﻘﺖ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻋﻴﻨﻚ‬
‫ﻛﺎﻓﻲ )ﻛﻠﻴﻨﻲ( ﻛﻪ در ﻧﻜﻮﻫﺶ او آﻣﺪه ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺴ‪‬ﻨﺪ اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ در‬
‫ﺻﺮﻓﺎ واﻗﻌﻴﺖﮔﺮاﺋﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺮﻓﺪاران ﻋﻠﻲ )ع( ﺗﺎ ﻧﻴﻤﻪ ﻗﺮن‬
‫ﻣﻨﻘﺼﺖ او ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻪ ﻗﺪر ﻳﻚ دﻫﻢ آن ﭼﻪ درﺑﺎرة ﻧﺎودان ﺧﻮد‬
‫ﺳﻮم ﻫﺠﺮي ﻛﺎﻣﻼ دو ﮔﺮوه ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت دو ﺟﺮﻳﺎن در‬
‫ﻛﻮﺷﻴﺪ درﺑﺎرة ﺣﻖ ﻋﻠﻲ )ع( و ﻧﻴﺰ درﺑﺎرة ﺣﻖ ﺻﺪﻳﻘﺔ ﻃﺎﻫﺮه )ع( در ﻣﺎﺟﺮاي‬
‫ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ و ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ‪.‬‬
‫ﻓﺪك ﻧﻜﻮﺷﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزي ﭘﺪرم ﻣﻦ را ﺑﺮاي ﻛﺎري ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ‬
‫)ﻧﺎودان ﺑﺎم ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮد‪ ،‬روزي ﻋﻤﺮ در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺘﺶ از‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ او رﺳﻴﺪم دﻳﺪم روي ﺗﺨﺘﻲ دراز ﻛﺸﻴﺪه و از ﺳﺒﺪي‬
‫ﻛﻨﺎر آن ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ آب ﻧﺎودان ﺑﻪ ﻟﺒﺎﺳﺶ رﺳﻴﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر داد آن را‬
‫ﻛﻪ در ﻛﻨﺎرش ﺑﻮد ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺮﻣﻲداﺷﺖ و ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺎرف ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎس ﺑﺎ ﮔﺮﻳﻪ و ﻧﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ع( آﻣﺪ و ﺷﻜﻮه ﻛﺮد‪.‬‬
‫داﻧﻪاي ﺑﺮداﺷﺘﻢ دﻳﺪم ﺑﻪ ﺣﺪ‪‬ي ﺧﺸﻚ و ﺳﻔﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ از اداﻣﻪ ﺧﺮﻣﺎ‬
‫ﻋﻠﻲ )ع( دﺳﺘﻮر داد ﻧﺎودان را ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﻧﺼﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد ﺑﺎ ﻫﺮ‬
‫ﺧﻮردن ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪم‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ آن دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺗﻌﺮض ﻛﻨﺪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد(‪.‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻖ اوﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺪرم ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪه را دارد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل‬
‫‪1‬‬
‫‪ .‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪.97‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪74 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪73 /‬‬

‫در ﻧﻈﺮ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺣﺠﺔ اﷲ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺠﺖ ﺧﺪا ﻛﻪ ﻫﻢ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻧﺒﻮت و اﻣﺎﻣﺖ را دارد و ﺣﺠﺖ ﺧﺪا ﻛﻪ ﻓﻘﻂ اﻣﺎﻣﺖ را دارد‪.‬‬
‫و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ »ﺑﻴﻌﺖ«‬
‫را ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪ ،‬درﺑﺎره ﺷﺨﺺ وﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ارﻳﺴﺘﻮﻛﺮاﺳﻲ اي ﻛﻪ در‬
‫ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺗﺸﻜّﻞ ﻳﺎﻓﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ اداﻣﻪ آن‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺎس را ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎد‪،‬‬
‫ﺑﺎور دارد و ﻧﻪ درﺑﺎرة ﺷﺨﺺ وﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ وﻟﻲ‪) ‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺰاران ﻧﻈﺎم( راي ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‪ ،‬وﻟﻲ‪ ‬اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮق ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺮدم راي ﻧﺪﻫﻨﺪ در ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ و ﺑﻪ زور از ﻣﺮدم‬
‫رأي ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﺻﻞ وﻻﻳﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻳﺎ رأي ﻣﺮدم ﻣﻨﻮط ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻲ آن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم ﻣﻨﻮط اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ آن ﺑﻴﻌﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎ ﻋﻠﻲ )ع( ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﻌﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ »ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺎﺷﻒ از وﻻﻳﺖ او« ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ دو ﭘﻴﺶﺗﺮ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ :‬ﻣﺘﻮن رﺟﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺛﺎﻗﺖ و ﻋﺪم وﺛﺎﻗﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺎرة ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻮم ﺧﻮﻳﻲ در‬
‫»ﻣﻌﺠﻢ رﺟﺎل ﺣﺪﻳﺚ« ﭘﺲ از ﻛﺸﺎﻛﺶ ﺑﺴﻴﺎر او را ﺳﺘﻮده اﺳﺖ و روي ﻫﻢ‬
‫رﻓﺘﻪ ﻧﻈﺮ اﻫﻞ رﺟﺎل‪ ،‬ﺗﻮﺛﻴﻖ اوﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﺮ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﻮﺛﻖ‬
‫ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮش و ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ زﻳﺮا او اﻫﻞ دروغ و ﻛﺬب‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ درﺑﺎره ﻋﻘﻴﺪه او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﻻﻳﺖ و »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪ اﷲ« ﺑﻮدن‬
‫ﻋﻠﻲ)ع( ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫روزي در ﻣﻨﺰل ﻣﺮﺣﻮم آﻳﺖ اﷲ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اردﺑﻴﻠﻲ آﻳﺎت ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺮﺣﻮﻣﺎن‬
‫ﻣﺸﻜﻴﻨﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪي ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﻦ رﺿﻮي )ﻋﻤﻮي ﻣﻦ(‪ ،‬ﺣﻘّﻲ ﺳﺮاﺑﻲ‬
‫ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم آﻳﺖ اﷲ ﺣﺎج آﻗﺎ رﺿﺎ ﺻﺪر در ﻳﻚ ﺑﺤﺚ ﻣﺴﺘﺪل‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﻣﺎم ﺣﺴﻦ )ع( و اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع( را »آﻗﺎزاده«‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻧﻪ اﻣﺎم ﻣﻔﺘﺮض اﻟﻄّﺎﻋﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ او را‬

‫ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( دو ﺳﻤﺖ داﺷﺖ‪ :‬ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آوردن دﻳﻦ از ﻃﺮف ﺧﺪا‪ .‬و‬
‫آﻧﺎن ﻛﻪ آن روز ﺑﺎ ﻋﻠﻲ )ع( ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ اﻛﺜﺮﻳﺖﺷﺎن از آن ﺟﻤﻠﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻫﻤﺎن دﻳﻦ‪ .‬ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﺳﻤﺖ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﻌﺖﺷﺎن ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ ﻋﻠﻲ‬
‫»ﻣﻦ ﻋﻨﺪ اﷲ« ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ رﺣﻠﺖ رﺳﻮل )ص( ﺳﻤﺖ ﻧﺒﻮت ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﺳﻤﺖ‬
‫دادهاﻧﺪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻋﻠﻲ را اﻣﺎم ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ وﻻﻳﺘﻴﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﺳﻘﻴﻔﻪ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﻋﻠﻲ )ع( ﻧﺪادﻳﻢ آن ﭼﻪ را ﻛﻪ ﺧﻮد داﺷﺖ ﺑﻪ آن »اﺷﻬﺪ« ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آري ﻫﺮ دو ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن وﻻﻳﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺒﻮت و اﻣﺎﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( »اﺷﻬﺪ« ﮔﻔﺘﻴﻢ و ﺑﺎ ﺑﻴﻌﺖﻣﺎن ﻧﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻧﺒﻮت ﺗﻤﺎم ﺷﺪ اﻣﺎ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺎﻫﻴﺖ وﻻﻳﺖ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ اداﻣﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺒﻨﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﺰوم و ﺿﺮورت ﻧﺒﻮت ﺑﺎ آن ﻣﺴﺘﺪل ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﻫﻢ ﻣﻮرد ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﻋﻠﻲ‬ ‫دارد‪ .‬و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ زﻣﻴﻦ از »ﺣﺠﺔ اﷲ« ﺧﺎﻟﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)ع( ﺑﻪ ﻛﻤﻴﻞ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻻ و انّ اﻻرض ﻻ ﺗﺨﻠﻮ ﻣﻦ ﺣﺠﺔ ﻗﺎﺋﻤﺔ ﺑﺎﻟﺤﻖّ اﻣ‪‬ﺎ ﻇﺎﻫﺮا ﻣﺸﻬﻮرا و اﻣ‪‬ﺎ ﺧﺎﺋﻔﺎ‬
‫ﻣﻐﻤﻮرا« ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ـ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺎر اﻟﻜﻠﻢ‪ 139 ،‬ـ ﻓﻴﺾ ‪ .147‬و ﻧﻴﺰ ﺧﺼﺎل ﺻﺪوق‪ .187 :‬و اﻟﻐﺎرات‪ ،‬ج‬
‫‪ ،1‬ص ‪ .153‬و اﺣﺎدﻳﺚ و ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫‪ . 1‬اﻳﻦ اﺻﻞ »زﻣﻴﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺎﻟﻲ از ﺣﺠﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد« ﻫﻢ ﻳﻚ اﺻﻞ ﻣﺴﺘﺪل ﻋﻘﻠﻲ و ﻛﻼﻣﻲ اﺳﺖ و ﻫﻤﺎن‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪76 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪75 /‬‬

‫ﺣﻨﻴﻒ ﻛﻤﻴﻞ ﺑﻦ زﻳﺎد و‪ ...‬ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎز اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﺎ‬ ‫ﻧﺒﻮت را ﺑﻪ او دادﻳﻢ و ﻧﻪ اﻣﺎﻣﺖ را‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻟﻮﻻ ﺣﻀﻮر اﻟﺤﺎﺿﺮ و ﻗﻴﺎم اﻟﺤﺠ‪‬ﺔ ﺑﻮﺟﻮد اﻟﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬و ﻣﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻬﺎدت ﺷﻬﺪاي ﻛﺮﺑﻼ و ﺗﻮ‪‬اﺑﻴﻦ ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺑﺎز ﺟﻤﻴﻌﺖ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ‬ ‫اﺧﺬ اﷲ ﻋﻠﻲ اﻟﻌﻠﻤﺎء ان ﻻ ﻳﻘﺎر‪‬وا ﻋﻠﻲ ﻛﻈّﺔ ﻇﺎﻟﻢ و ﻻ ﺳﻐﺐ ﻣﻈﻠﻮم‪ .‬ﻻ ﻟﻘﻴﺖ ﺣﺒﻠﻬﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺧﻮد رﺳﻴﺪ ﻛﻪ »ارﺗﺪ‪ ‬اﻟﻨﺎس ﺑﻌﺪ اﻟﺤﺴﻴﻦ ]ﻋﻦ اﻟﻮﻻﻳﺔ[ اﻻّ ﺛﻼﺛﺔ« از‬ ‫ﻋﻠﻲ ﻏﺎرﺑﻬﺎ«‪ 1،‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ﺑﻴﻌﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﺑﺎن اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم ﺻﺎدر ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد )ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮد از اﻣﺎﻣﺖ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺖ و ﺣﺒﻞ آن را ﺑﻪ ﻏﺎرﺑﺶ اﻧﺪاﺧﺖ‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫»اﻣﺮوز در ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪ 20‬ﻧﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ« ﺗﺎ ﭼﻪ‬ ‫اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺰرگ وﻇﻴﻔﺔ واﺟﺐ اﻣﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاد آن ﺧﻼﻓﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫رﺳﺪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﻻﻳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻪ او اﻋﻄﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از آن ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻌﻔﺎ از‬
‫در اﺛﺮ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي اﻣﺎم ﺳﺠﺎد )ع( ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد وﻻﻳﺘﻴﺎن اﻓﺰوده ﺷﺪ و زﻣﻴﻨﻪ‬ ‫آن ﭼﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻛﺴﻲ واﮔﺬار ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﻫﺮ ﻛﺎرﮔﺰار اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﺘﻌﻔﺎ از‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻣﺪرﺳﻪ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺸﺖ‪ .‬و در زﻣﺎن اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع(‬ ‫اﻣﺎﻣﺖ وﻻﺋﻲ ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ در زﻣﺎن اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ )ع( در ﻫﻤﺔ ﻣﻤﺎﻟﻚ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺘﻌﻔﺎي اﻣﺎم ﺣﺴﻦ )ع( اﺳﺘﻌﻔﺎ از ﺧﻼﻓﺖ اﻋﻄﺎﺋﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و اﻣﺎم در ﻫﺮ اﻳﺎﻟﺖ و در ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه داﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﺑﻴﻌﺖﺷﺎن ﺑﻪ او اﻋﻄﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ از‬
‫ﺑﺎ ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ )ع( ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﺷﻴﻌﻪ در اﺛﺮ‬ ‫اﻣﺎﻣﺖ وﻻﺋﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮدم ﺑﺎ او »ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ« ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ‬
‫ﭘﻮل ﭘﺮﺳﺘﻲ و ﺗﻤﻠﻚ ﭘﻮلﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎرﺷﺎن ﺑﻮد زﻳﺮ ﺑﺎر اﻣﺎﻣﺖ اﻣﺎم رﺿﺎ‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮد »اﺷﻬﺪ« ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او اﺟﺎزة اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﻤﻲداد و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ‬
‫)ع( ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺗﺤﺮﻳﻔﻲ ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﻧﻴﺰ از ﭘﺬﻳﺮش‬ ‫وﻟﻲ‪‬اي اﻋﻢ از اﻧﺒﻴﺎ و اﺋﻤ‪‬ﻪ ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺣﻖ ﻧﺪارد‬
‫اﻣﺎﻣﺖ اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( ﺑﺎز داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻲ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻧﺪ اﻻّ ﺛﻼﺛﺔ او ارﺑﻌﻪ و‬ ‫از ﺳﻤﺖ ﻧﺒﻮت ﻳﺎ اﻣﺎﻣﺖ ﺧﻮد اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎﻣﺖ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻨﺰوي ﺷﻮد ﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﻪ ﻣﺮو رودﺧﺎﻧﻪاي از‬ ‫در ﻃﻮل ﺧﻼﻓﺖ راﺷﺪﻳﻦ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﺷﻴﻌﻴﺎن وﻻﻳﺘﻲ اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﺪ ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﺎ ﻣﺮو ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ و اﻣﺎﻣﺖ را از اﻧﺰوا ﻧﺠﺎت داد‪،‬‬ ‫ﺗﺄﻧّﻲ و ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻄﻴﺊ‪ .‬در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ )ع( ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎﺋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻣﺎﺟﺮاﺋﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻤﻮﻧﻪاش را ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺑﻦ اﺑﻲﺑﻜﺮ‪ ،‬اﺻﺒﻎ ﺑﻦ ﻧﺒﺎﺗﻪ‪ ،‬ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬
‫ﺣﻤﻖ‪ ،‬ﺣﺎرث اﻋﻮر‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ اﺷﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻴﺜﻢ ﺗﻤ‪‬ﺎر‪ ،‬ﻗﻨﺒﺮ‪ ،‬ﻋﺪي‪ ‬ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ‬
‫‪1‬‬
‫‪ .‬اﻻﺧﺘﺼﺎص‪ ،‬ص ‪ 64‬ـ ‪ 204‬ـ ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ 144‬ـ رﺟﺎل ﻛﺸﻲ ص ‪ .123‬در ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺎم آن ﺳﻪ ﻧﻔﺮ‪:‬‬
‫اﺑﻮ ﺧﺎﻟﺪ ﻛﺎﺑﻠﻲ‪ ،‬ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ام‪ ‬ﻃﻮﻳﻞ و ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ . 2‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج‪ ،46‬ص‪ 143‬ـ ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج‪ ،4‬ص‪.104‬‬ ‫‪ . 1‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ﺷﻘﺸﻘﻴﻪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪78 /‬‬
‫ﻣﺰاﺣﻤﺖﻫﺎي ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺷﻴﻌﻪ« ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ وﻻﻳﺘﻴﺎن ﺑﻮد‬
‫ﺑﺮ آﺳﻮد و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺳﻴﺎﺳﻴﺎن‪ :‬ﺧﻄﻮط ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺳﺨﻦ‬
‫درﺑﺎره اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻬﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﻣﺒﺎﺣﺚ آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوز در ﻣﻤﺎﻟﻚ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬از ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮن ﺳﻮم ﻣﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺲ ﻻزم و‬
‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻠﻂ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو‪ ،‬ﻋﺪهاي را ﺑﻪ ﻃﻤﻊ وا ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻣﺜﻼ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫ﻋﺒﺎس و زﺑﻴﺮ و ﻳﺎ دﻳﮕﺮ وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ادﻋﺎ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﺔ‬
‫اﺻﻴﻞ از اول ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﺑﻮدن اﻣﺎم‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﺟﻨﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﺎن را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺧﻼﻓﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲداد ﭘﺲ از ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻪ‬
‫راﻓﻀﻲ و رواﻓﺾ‪:‬‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼف آن ﭼﻪ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﻨﻮان »راﻓﻀﻲ« و »رواﻓﺾ« را‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن وﻻﻳﺘﻲ دادهاﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ‬
‫ﻗﻴﺎم آﻧﺎن ﻧﭙﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و زﻳﺪ را ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ و در ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ در آن روزﮔﺎر ﻫﻨﻮز اﺻﻄﻼح »ﺳﻨّﻲ« ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ دوﻣﺴﻠﻚ درون اﻣ‪‬ﺖ را ﺑﺎ ﺟﺪ‪ ‬ﺗﻤﺎم در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﻧﺎم‬
‫ﺑﺒﺮد ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ ﻋﺜﻤﺎن و ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻠﻲ‪ .‬ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻠﻲ ﺧﻮد دو ﺟﺮﻳﺎن در‬
‫ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﺑﻞ در ﺧﻼل ﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺻﻄﻼح ﺷﻴﻌﻪ ﻋﺜﻤﺎن و ﻳﺎ »ﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺎن« ﺣﺘﻲ در زﻣﺎن ﻣﺘﻮﻛﻞ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫از رواج ﻧﻴﻔﺘﺎده ﺑﻮد‪ :‬ﻣﻴﺎن اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺠﻬﻢ ﻋﺪوي و ﺗﻌﺪادي از‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪77 /‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮش )ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺳﻮم(‪:‬‬
‫وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن اﻣﺎم‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن وﻻﻳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻴﻌﺖﺷﺎن را‬
‫ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ از ﭘﺬﻳﺮش ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﺷﺎن ﺧﻮدداري ﻛﺮد‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع(‪ .‬وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن ﺑﺎ وﺟﻮد و ﺣﻀﻮر ﺣﻲ‪ ‬و ﺣﺎﺿﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( و‬
‫ﺑﺪون ﺗﺄﻳﻴﺪ او ﺑﺎ زﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده و ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﻬﻀﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻧﻬﻀﺖ ﺷﻴﻌﻲ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد ﺑﺎز ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﺧﻼﻓﺖ دادﻧﺪ اﻣﺎ اﻣﺎم ﻧﺎﻣﻪ اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ را ﺳﻮزاﻧﻴﺪ و ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ آن ﻧﺪاد‪ .‬و‬
‫آنﻫﺎ رﻓﺘﻨﺪ اﻣﺎم وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺧﻮد را ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ او اﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ را ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ اﮔﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﺎر آن ﻧﺒﻮد ﺑﻞ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﻗﻴﺎمﻫﺎي وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن‪ ،‬از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻴﻌﺖﺷﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ دﻳﺒﺎج‪ ،‬زﻳﺪ اﻟﻨﺎر و‪....‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻳﻚ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺰرگ و ﻳﻚ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺟﺮﻳﺎن ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺧﺎﺗﻤﻪ داد؛ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺸﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن در آﺧﺮ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻴﺰي رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻮﻳﺎن ﭘﻴﺶ از آن داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﺪي ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻧﺎﭼﺎر‬
‫ﺷﺪ ﺳﻠﺴﻠﺔ وﺻﺎﻳﺖ ادﻋﺎﺋﻲ را ﻛﻪ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺎس ﺑﺮاي ﺧﻮد درﺳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻨﺎر ﮔﺬارد و اﺻﻄﻼح »ﺳﻨّﻲ« را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﻣﺎﻣﻮن از ﻧﻮ ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻛﻞ از ﻧﻮ ﺑﻪ ﺗﺮوﻳﺞ اﺻﻄﻼح »ﺳﻨّﻲ« ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺧﺎﺗﻤﻪ داد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ از ﺿﺮرﻫﺎ و‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪80 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪79 /‬‬

‫ﻓﻀﺎﺋﻞ او ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ اﻧﻮاع ﻧﻴﺮﻧﮓ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺎوﻳﻞ را درﺑﺎره ﻓﻀﺎﺋﻞ او ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﻲ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ او ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺎن را ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ ﻗﺒﻴﺢ ﻳﺎد ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺴﺘﻨﺪ؛ از ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﻣﺎرق‪ ،‬ﻧﺎﺻﺒﻴﺎن ﻛﻴﻨﻪﺗﻮز‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﺪ اﺑﻬﺎم ﺳﺎز‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻖ دروغ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد او را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮد اﻣﺎ او ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﺮداز و ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺣﺴﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺎس )ﻧﻴﺎي ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن( ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﻛﻞ رﺳﻴﺪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻬﺪي ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺎن و ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ را )ﭘﺲ از ﺳﻠﺐ وﺻﺎﻳﺖ( زﻳﺮ‬ ‫دﺳﺘﻮر داد ﺻﺪ ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق ﺑﻪ او ﺑﺰﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﭼﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﻨّﻲ« ﻗﺮار داد و از زﻣﺎن ﻣﺘﻮﻛﻞ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺧﺒﺮي و اﺛﺮي از‬ ‫ﻛﺘﺎبﻫﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر اﺻﻄﻼح ﻣﺬﻛﻮر ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ در‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺬّرﻳﻌﺔ آﻗﺎ ﺑﺰرگ ذﻳﻞ واژة »ﻧﻘﺾ« ﺳﻪ ﻛﺘﺎب زﻳﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫وﻻﻳﺘﻴﺎن ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺻﻞ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﺣﻖ ﻛﺴﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫‪ 1‬ـ ﻧﻘﺾ اﻟﻌﺜﻤﺎﻧﻴﺔ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺴﻜﺮي‪.‬‬
‫ﻛﻪ »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺣﺠﺔ اﷲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬را‬ ‫‪ 2‬ـ ﻧﻘﺾ اﻟﻌﺜﻤﺎﻧﻴﺔ و اﻟﺮّد ﻋﻠﻲ اﻟﺠﺎﺣﻆ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻣﻈﻔّﺮ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ اﺑﻮ اﻟﺠﻴﺶ‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و از آن ﻛﻨﺎره ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻳﺎ آن را ﻛﻨﺎر ﻣﻲزدﻧﺪ‪» .‬راﻓﺾ«‬ ‫ﺑﻠﺨﻲ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻨﺎر زﻧﻨﺪه‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﮔﺬارﻧﺪه‪ :‬رﻓﻀﻪ‪ :‬ﺗﺮﻛﻪ‪،‬‬ ‫‪ 3‬ـ اﻟﺮّد ﻋﻠﻲ اﻟﻌﺜﻤﺎﻧﻴﺔ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ اﺑﻮ اﺣﻮص ﻣﺼﺮي )ﺣﻮاﻟﻲ ﺳﺎل ‪.(300‬‬
‫ﻗﻴﺎم زﻳﺪ اوﻟﻴﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ روﻧﺪ ﺗﺴﺎﻣﺢ و ﻣﺪاﻫﻨﻪ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﻋﻨﻮان و اﺻﻄﻼح »ﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺎن« ﺗﺎ زﻣﺎن اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻛﻪ در اواﺧﺮ‬
‫ﻋﻤﻮم ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﺧﺎﺗﻤﻪ داد‪ .‬ﺗﺎ آن روز ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﻬﻤﻲ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ )اواﻳﻞ ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ(‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن و ﻗﻠﻢ ﻣﻲ آﻣﺪه‪ ،‬او از ﺟﺎﺣﻆ ﻧﻘﻞ‬
‫ﭘﺮدهﻫﺎ را ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻛﻨﺎر ﺑﺰﻧﺪ و دﻗﻴﻘﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ آن ﭼﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ از ﻣﺎ ﺑﭙﺮﺳﺪ ﭼﺮا ﻋﻠﻲ را اوﻟﻴﻦ ﻓﺮدي‬
‫ﻣﻲﺷﻮد در واﻗﻊ دو ﻣﺬﻫﺐ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوت و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺘﺒﺎﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻳﻤﺎن آورده‪ ،‬در اول ﻧﻤﻲﺷﻤﺎرﻳﺪ؟ ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﻢ‪ :‬ﭼﻮن ﻋﻠﻲ وﻗﺘﻲ‬
‫در ﻗﻴﺎم اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع( ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻢ ﻧﺒﻮد ﺑﻪ‬ ‫‪2‬‬
‫ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورد ﺻﻐﻴﺮ ﺑﻮد ﭘﻨﺞ ﻳﺎ ﻧﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻳﺎري آن ﺣﻀﺮت ﻧﺸﺘﺎﻓﺘﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن اﻣﺎم را ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﻣﻲدادﻧﺪ‬
‫ﺑﺎز از دﻳﮕﺮي ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻛﺎري ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺎم ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ‬
‫ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﺮدﻧﺪ در واﻗﻊ اﻳﻨﺎن‬
‫زﺑﺎن ﺑﻴﺎورد و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺣﺪﻳﺜﻲ از او ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﺮد ﺑﺎ ﻛﻨﺎﻳﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدي از‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻣﻮﻳﺎن‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ اﻣﺎم را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺒﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‬
‫ﻗﺮﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬و ﻧﺎم ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﻧﻤﻲآورد‪ .‬ﻫﻤﺔ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺾ‬
‫ﻛﻪ ﻓﻼن ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد از ﺳﺮان ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻠﻲ اﺳﺖ اﻣﺎم را ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز داد‬

‫‪ . 1‬ﻣﻌﺠﻢ اﻻدﺑﺎء‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 30‬ـ اﻟﻮاﻓﻲ ﺑﺎﻟﻮﻓﻴﺎت‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.387‬‬
‫‪ . 1‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ . 2‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪ .219‬ﺟﺎﺣﻆ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻌﺮوف ﺳﻨّﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪82 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪81 /‬‬

‫ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﺎ زﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ از ﻗﻴﺎم او ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ در اﻣﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﭘﻴﺮوي از اﻣﺎم ﺳﺴﺖ‬
‫و ﻣﺮاد از رﻓﺾ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﺎس آن ﻗﻴﺎم را رﻓﺾ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻋﺪهاي از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از اﻣﺎم دﻋﻮت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد دوم درﺳﺖ اﺳﺖ ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﻧﻬﻀﺖ وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ اﺧﺒﺎر‪ ،‬در ﻛﺎر ﺧﻮدﺷﺎن دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺮﻛﺖ در آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ ﻗﻴﺎمﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن‬ ‫از آن ﻫﻤﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻓﺮاوان‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎري اﻣﺎم ﺑﺮ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻧﻔﺮ‬
‫ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن رخ داد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻴﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ )ع( و‬ ‫ﻣﻌﺬور ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﻛﻪ اﻣﺎﻧﺖدار وﺻﻴﺘﻨﺎﻣﻪ اﻣﺎم )ع( ﺑﻮد‪ 1‬و‬
‫ﻗﻴﺎم اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺮادر او‪ .‬ﻛﻪ ﺑﺎز اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( و ﺷﻴﻌﻴﺎن وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻔﻞ اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ آل ﻋﻠﻲ )ع( و ﻓﺎﻃﻤﻪ )س( ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﭙﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن و ﻗﻴﺎمﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ‬ ‫اﻣﺎم در ﻳﻚ ﺑﻴﺎن ﻛﺘﺒﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﻟﺤﻖ ﺑﻲ ﻣﻨﻜﻢ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎز اﺻﻄﻼح راﻓﻀﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻃﺮﻓﺪاران آن دو ﻗﻴﺎم ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎ‬ ‫‪2‬‬
‫اﺳﺘﺸﻬﺪ ﻣﻌﻲ و ﻣﻦ ﺗﺨﻠّﻒ ﻟﻢ ﻳﺒﻠﻎ اﻟﻔﺘﺢ«‪.‬‬
‫اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻧﻮﺑﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺪي ﻋﺒﺎﺳﻲ رﺳﻴﺪ او ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪرش ﻣﻨﺼﻮر‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﺔ اﻳﻦﻫﺎ ﺑﺎز وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع( ﻧﻴﺰ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫ﻫﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن وﻻﻳﺘﻲ و ﻫﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ را ﺑﻜﺸﺪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺧﻮدش را‬
‫اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﻴﺎم زﻳﺪ دو ﺧﻂ را ﻛﺎﻣﻼً از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬او اﺻﻄﻼح »ﺳﻨّﻲ«‪» ،‬ﺳﻨﺖ« و »اﻫﻞ ﺳﻨﺖ« را اﻳﺠﺎد ﻛﺮد و‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن ﺧﻮد را ﺷﻴﻌﺔ اﺻﻴﻞ و ﭘﻴﺮوان وﻻﻳﺖ را »راﻓﻀﻪ«‬
‫ﺳﻠﺴﻠﺔ وﺻﺎﻳﺖ را ﻛﻪ ﭘﺪراﻧﺶ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺧﻼﻓﺖﺷﺎن درﺳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن و ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﻌﻴﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻴﻦ ذﻳﻞ »راﻓﻀﻪ« دو ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﺮاي آن آورده‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن »ﺳﻨّﺖ« ـ ﻛﻪ آن را »ﺳﻨّﺖ اﻣ‪‬ﺖ«‬
‫اﺳﺖ‪ 1 :‬ـ ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ )ع( ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ـ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺑﻴﻌﺖ را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪ 2 .‬ـ اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﻫﻤﺔ ﻓﺮق ﺷﻴﻌﻪ را راﻓﻀﻪ و اﻓﺮاد‬
‫اﻳﻦ اﺻﻄﻼح از ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻤﺔ اﻣ‪‬ﺖ را زﻳﺮ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ را راﻓﻀﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺳﻪ ﺧﻠﻴﻔﺔ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را رﻓﺾ‬
‫ﭼﺘﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﺣﺘﻲ ﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺎن را‪ .‬ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ ﻛﻪ ﺗﺎ آن روز ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﻴﺐ‬ ‫‪3‬‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ آزاد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از آن ﺗﺎرﻳﺦ دو اﺻﻄﻼح ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫در ﻛﺎرﺑﺮد اول ﻛﺎﻣﻼ اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮده اﺳﺖ؛ در ﻣﺎﺟﺮاي زﻳﺪ راﻓﻀﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻨّﻲ و ﺷﻴﻌﻪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﻬﺪي ﺑﺨﺶﻫﺎﺋﻲ از ﻣﻤﺎﻟﻚ اﺳﻼﻣﻲ را در ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ‬ ‫‪ . 1‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،44‬ص ‪ 329‬و ‪.330‬‬
‫‪ . 2‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ 42‬ص ‪.81‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻨﻮز در ﺗﺼﺮف اﻣﻮﻳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ از دﺳﺖ آﻧﺎن ﺧﺎرج ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ . 3‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ 5‬ذﻳﻞ واژه راﻓﻀﻪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪84 /‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪83 /‬‬

‫ﻛﻪ اوﻟﻲ ﺑﺮاي ﺷﻬﺎدت ﺑﻮد ﺗﺎ اﺻﻞ اﺳﻼم را از ﺳﻘﻮط ﻧﺠﺎت دﻫﺪ و داد‪ .‬و‬ ‫ﻣﻬﺪي ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺎن و ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن را ﻣﺘﺤﺪ ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﺶروي را ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﻗﻒ‬
‫دوﻣﻲ ﺑﺮاي رﻫﺎﺋﻲ ﺷﻴﻌﻴﺎن و دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﺮان از دﺳﺖ ﻛﺎﻓﺮان اﺑﺮ‬ ‫ﻛﺮد در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﻣﻮﻳﺎن‪ ،‬در اﻧﺪﻟﺲ در آن ﺳﻮي ﺗﻨﮕﻪ ﺟﺒﻞ اﻟﻄﺎرق ﺗﺎ‬
‫ﻗﺪرت ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ و وﻻﻳﺖ ﻣﺮﺟﻊ ﻧﺎﺷﻲ ﺷﺪه از وﻻﻳﺖ اﻣﺎم‬ ‫آﺧﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺼﻮم )ع( اﻧﺠﺎم ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺷﻬﺪا ﺑﺮ اﺳﺎس وﻻﻳﺖ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ اﻗﺪام ﻣﻬﺪي ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ را ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ دﺷﻤﻨﺎن ﺗﺸﻴﻊ و اﺳﻼم‪ ،‬از ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ و رﻫﺒﺮي وﻻﺋﻲ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ‬ ‫»ﺳﻠﺴﻠﻪ وﺻﺎﻳﺖ« ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﻴﺎم ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻗﻴﺎم‬
‫ﻛﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ آﻳﻨﺪه ﺑﻴﺶﺗﺮ روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻳﻤﻦ و ﻓﻼت اﻳﺮان ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻗﺪام ﻣﻬﺪي‪ ،‬ﺳﻨﻴﺎن )ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺎن و ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد( ﻫﻤﺔ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻓِﺮق ﺷﻴﻌﻪ اﻋﻢ از وﻻﻳﺘﻲ و وﺻﺎﻳﺘﻲ )ﻛﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺘﻮﻛﻞ ﻛﺎﻣﻼ از ﺑﻴﻦ ﻧﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﻛﻨﻮن ﭘﺲ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎر ﻣﺎ ﺿﺮورت داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ( و ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎي رﻳﺰ ﻏﺎﻟﻲ‪ ،‬را »راﻓﻀﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﻗﺮون ﺑﻌﺪي رواج‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﻫﻤﺔ آن ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ آن‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫را‪ .‬زﻳﺮا اوﻻ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﻚ ﺟﻨﺎب ﻣﺪرﺳﻲ )ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ و در آﻳﻨﺪه‬
‫آن ﭼﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻣﻨﺸﺄ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﺻﻄﻼح اﺳﺖ و ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﻛﻪ در آﻏﺎز از‬
‫روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺒﻚ ﺑﻪ ﺷﺪت اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺖ( ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻞ آن ﺑﻪ‬
‫آن ﻗﺼﺪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره »وﻻﻳﺖ« ﺑﻮد و وﻻﻳﺘﻴﺎن‬
‫درازا ﻣﻲﻛﺸﺪ و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ آن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا‪:‬‬
‫ﻗﻴﺎمﻫﺎي ﻏﻴﺮ وﻻﻳﺘﻲ را رﻓﺾ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﺻﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﻴﭻ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎ‪ :‬آن ﭼﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ آﻣﺪه ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺎور ﻣﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺧﻼف »در ﺧﺎﻧﻪ اﮔﺮ ﻛﺲ اﺳﺖ ﻳﻚ ﺣﺮف ﺑﺲ اﺳﺖ« اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ در‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ »ﺻﻌﺐ و ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ« ﺑﻮدن ﻣﻜﺘﺒﺶ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻛﺲ اﺳﺖ و ﻫﻢ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪهاي ﺗﺎ آﺧﺮ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻛﻤﻴﺖ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪ‪‬ي ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﺪ‪ .‬و ﺻﺮﻳﺤﺎ ﻋﺮض ﻛﻨﻢ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺘﻦ و ﺣﺘﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺻﻠﻲ‬
‫آن ﭼﻪ دﻛﺘﺮ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ »راه ﺳﺮخ ﺷﻴﻌﻪ« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ در ﺟﻬﺖ ﻗﻴﺎمﻫﺎ درﺳﺖ‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي آن ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و داوري ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ را ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ و ﻗﺘﻞ ﻋﺎم‬
‫دﻳﺪ ﺑﺮاي داوري‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از آن ﻟﺰوم ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﻮاه آن اﺳﺖ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺟﻬﺖ ﻛﻪ دوﮔﺎﻧﮕﻲ‬
‫آن ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺴﻠّﻢ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﺨﻠﻮط ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﺗﻨﻬﺎ دو ﺑﺎر ﻗﻴﺎم ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﻴﺎم ﻛﺮﺑﻼ و ﻗﻴﺎم اﻧﻘﻼب اﻳﺮان‪،‬‬
‫‪86‬‬ ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ‪85 /‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‬

‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪/‬ر
‪- .‬ب‬
‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‬ ‫‬ ‫‪56‬‬
‫»   ‪4‬ا 
‪«3 4‬‬‫‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪88 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪87/‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﻟﻄﻔﺎ اﻳﻦ ﺗﺎﻳﻴﺪ و ﺷﻴﻔﺘﮕﻲ و ﻋﻼﻗﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻧﻘﻼب را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ آﺧﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ ﻻزم اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﻮد را‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن در ﺧﻄﺮ دﻳﺪﻧﺪ ﺑﺮاي ﺧﻨﺜﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺛﺮي ﻛﻪ آن روﻳﺪاد ﻧﻬﺎده و ﻣﻬﺎر‬
‫ﻛﺮدن ﺷﻮر و اﻧﺮژي ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﻼش اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راه‬
‫»ﺿﺪ ﺣﻤﻠﻪ« را از دو ﺟﺒﻬﻪ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﺗﺨﺮﻳﺐ اﻧﻘﻼب را از داﺧﻞ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺔ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و دﻳﮕﺮي ﺑﺮ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﭼﻬﺮة ﺑﻴﺮوﻧﻲ آن ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎرده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﺑﺎ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ 1 :‬ـ ﻟﻄﻔﺎ اﻳﻦ دﻟﺴﻮزي ﺷﺪﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻣﻮش‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﺘﺎﺑﺶ‬
‫ﻧﺸﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ :‬ﺣﻜﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ـ ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ ﻣﺆﻟّﻒ ﺑﺮ وﻳﺮاﻳﺶ ﺟﺪﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻣﺮاد از »ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ«‪ ،‬اروﭘﺎﺋﻲ و اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه ﻛﻪ آن ﭼﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ و ﺑﺮاي اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ را ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ آﺗﻲ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻗﺒﻠﻲ ﻛﺘﺎب ﺗﻔﺎوتﻫﺎﺋﻲ دارد‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪،‬‬
‫‪ 3‬ـ ﻣﺮاد از »ﻣﻨﻄﻘﻪاي« ﻧﻴﺰ وﻫ‪‬ﺎﺑﻴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ آن ﺗﺼﺮﻳﺢ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺘﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻓﺎرﺳﻲ زﺑﺎﻧﺎن ﻳﺎ ﻓﺎرﺳﻲ داﻧﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و اروﭘﺎ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﭘﺨﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ ﺗﺨﺮﻳﺐ از درون‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺮادش از‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺖ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬اﻣﻮاج اﻳﺠﺎد ﺷﺪه از ﭘﻴﺮوزي‬
‫»ﺗﺨﺮﻳﺐ از درون« ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﺷﺎﻣﻞ »ﺗﺨﺮﻳﺐ اﺻﻮل ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﻴﻌﻪ« ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﺳﺮﻳﻊ و ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮة اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮق از ﻣﺮزﻫﺎي‬
‫ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ـ ؟ آﻳﺎ اﻳﻦ »ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ« ﺑﺮاي ﺗﺨﺮﻳﺐ اﺻﻮل ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺮدم‬
‫اﻳﺮان ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻪ روﺣﻴﻪ و ﺑﻴﻨﺶ ﺟﻮاﻣﻊ دور و ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬اﺛﺮي ﺷﮕﺮف ﻧﻬﺎد و‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن اﺻﻮل‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ اﻳﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي دارﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ـ ؟‬
‫در ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ در ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ از ﺟﻬﺎن ﻛﻪ از ﺳﺘﻢ و ﻓﺴﺎد و اﺳﺘﺒﺪاد‬
‫ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ أﺋﻤﻪ« و ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﺑﻮدن اﺋﻤﻪ‬
‫و ﭘﺎي ﻣﺎل ﺷﺪن ارزشﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎن آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫)ع( ﻛﻪ اﺳﺎﺳﻲﺗﺮﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد اﻳﻦ ﻣﺮدم و ﺧﻴﺰﺷﮕﺎه اﺻﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﺖ در آن‬
‫ﺷﻮري ﺑﺰرگ آﻓﺮﻳﺪ و اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ و راه ﮔﺸﺎ و ﭘﻴﺎمآور اﻣﻴﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪90 /‬‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﻧﻘﻼب ﻳﻚ اﻧﻘﻼب ﻏﻴﺮ ﺷﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻗﻞ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎران ﻋﻠﻮم‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻃﺮﻓﺪار اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ در اﻳﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻣﺮاد ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ دو اﺻﻞ »ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ«‬
‫و »وﻻﻳﺖ« ـ ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ ﺑﻮدن اﻣﺎﻣﺎن ـ را ﺣﺬف ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ در اﺻﻮل‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻤﮕﻦ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ اﻧﻘﻼب ﻣﺎ‬
‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺷﻴﻌﻲ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﺸﺄ و ﺧﻴﺰﺷﮕﺎه اﻳﻦ اﻧﻘﻼب ﺗﻨﻬﺎ اﺻﻮل وﻳﮋه‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻞ ﻫﻤﻪ اﺻﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻨﺸﺄ‪،‬‬
‫اﺻﻮل دﻳﻦ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐ ﺷﻴﻌﻪ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪاي ﻛﻪ او ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ ارﺗﺠﺎﻋﻲ و دﻗﻴﻘﺎ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻧﻘﻼب‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﺎﻗﻞ ﻛﻪ ﺑﺎز ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎس ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻧﻘﻼب ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﻦ ﻣﺮدم اﺳﺖ ﺧﻮاه اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺻﻼح ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﻲﻧﻴﺎز از اﺻﻼح‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺳﺨﻦ از ﻳﻚ »واﻗﻌﻴﺖ« اﺳﺖ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ رخ داده و ﭘﺪﻳﺪ‬
‫آﻣﺪه و از واﻗﻌﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺠﺎد‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﻮده و اﻧﻘﻼب را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻧﻘﻼب را ﻋﻮض ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪89/‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺗﺨﺮﻳﺐ اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ‪ ،‬ﻗﺮار دارد ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ـ ؟‬
‫اﮔﺮ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﻪ ﺗﻴﺸﻪ ﺑﻪ رﻳﺸﻪ اﻳﻦ دو‬
‫اﺻﻞ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻪ ﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﺗﺨﺮﻳﺐ‬
‫اﻳﻦ دو اﺻﻞ در ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﺣﺪود ‪300000‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺘﺨﺼﺺ‪ ،‬در ﺗﺸﻜﻴﻼت دوﻟﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺎدهﻟﻮحاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﺻﻮل‬
‫اوﻟﻴﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ و اﻧﻘﻼب ﺷﻨﺎﺳﻲ را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬در اﻟﻔﺒﺎي ﻋﻠﻮم ﻣﺬﻛﻮر‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺣﺮف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ اﻧﻘﻼب از اﺻﻮل ﺑﺎورﻫﺎ و اﺻﻮل ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﻚ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد‪ .‬و ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺜﻞ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺎﺳﻲ ﻛﺎﻣﻼ‬
‫واﻗﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺗﺤﺪﻳﺪ و ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﺷﻴﻌﻲ و ﺳﭙﺲ‬
‫ﺗﻼش در زﺷﺖ ﺟﻠﻮه دادن ﭼﻬﺮة ﺗﺸﻴﻊ و اﺣﻴﺎء اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨّﻲ‬
‫و رو در رو ﻗﺮار دادن آن دو‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎرزار ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬اﻳﻦ »اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ« را »اﻧﻘﻼب ﺷﻴﻌﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﺷﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻋﻨﻮان »اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ« را ﺑﻪ ﻃﻮر دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻓﺮدي از ﺷﻴﻌﻴﺎن آن ﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﻣﻌﻨﻲ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻴﺰﺷﮕﺎه اﻧﻘﻼب ﻓﻘﻂ آن اﺻﻮل ﺑﻮده ﻛﻪ اﺻﻮل‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻴﺎن ‪ 72‬ﻓﺮﻗﻪ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ و اﺻﻮل وﻳﮋه ﺗﺸﻴﻊ ﻧﻘﺸﻲ در آن‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪92 /‬‬
‫اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﺖ‪.‬‬
‫راه ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادن ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺮوان ﻫﻤﺔ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﻫﺮ ﻣﺬﻫﺐ‬
‫و ﻓﺮﻗﻪاي‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ آﻧﺎن را ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪارانﺷﺎن‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ‬
‫ﮔﺮوه از ﻗﻠﻢ ﺑﻪ دﺳﺘﺎن در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻏﺮب را ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻨﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران و ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎي ﻏﺮب زده‪ ،‬ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫ﻣﻤﺎﻟﻚ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﺮﻣﮕﻴﻨﻲ ژﺳﺖ ﺗﺠﺎﻫﻞ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﮓ ﺻﺪام ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎه را ﻛﻪ از زﻣﺎنﻫﺎي ﭘﻴﺶ در ذﻫﻦ‬
‫ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ رﺳﻮب ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬روﺷﻦ ﻛﺮد؛ ﻋﺪ‪‬هاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﻖ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻪ‬
‫ﻣﻲزدﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬دوﻟﺖ ﺻﻔﻮي اﻳﺮان ﻧﻴﺰ از ﻣﻮﺟﺒﺎت و ﻋﻠﻞ ﺗﻀﻌﻴﻒ دوﻟﺖ‬
‫ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻨﺎن ﺑﻪ دو ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ در ﭘﻴﺶ روي ﻣﺎ اﺳﺖ؛ ﻫﻤﻴﺸﻪ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻘﻮط ﻗﺪرت ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﻏﺮب زدﮔﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻇﻬﻮر‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻮﻳﻦ در ﻏﺮب‪ ،‬اﻓﺴﺮان ارﺗﺶ »اﻳﭻ اوﻏﻼن« و ارﺗﺶ »ﻳﻨﮓ ﭼﺮي«‬
‫ورد زﺑﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﻗﺮآن در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻫﺴﺖ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫در ﺣﻤﻠﺔ ﺻﺪام‪ ،‬اﻳﺮان ﺣﻖ دﻓﺎع ﻧﺪاﺷﺖ؟ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر در ﺣﻤﻼت‬
‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺎن ـ ؟ آﻳﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﺑﻌﺜﻴﺎن‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪91/‬‬
‫ﺑﺮ ﻓﺮض ﻣﺤﺎل اﮔﺮ دو اﺻﻞ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و وﻻﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎر‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن و ﻧﻘﺶ ﺧﻮدﺷﺎن را اﻳﻔﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﺴﺨﺔ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﺼﺪاق‬
‫ﻧﻮش دارو ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺳﻬﺮاب اﺳﺖ‪ ،‬و او ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را‬
‫ﻧﺪاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻧﮕﻴﺰة اﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﭘﻴﭽﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟ و دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻫﺠﻤﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل‬
‫ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫واﻧﮕﻬﻲ‪ :‬ﻣﮕﺮ او ﻋﻨﻮان »ﺷﻴﻌﻪ« را »زﺷﺖ« ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭼﻮن‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭼﻬﺮه اﻧﻘﻼب را زﺷﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ آن را‬
‫اﻧﻘﻼب ﺷﻴﻌﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ـ !؟!‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺑﻴﻨﺶ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ؛ ﭼﻮن ﻫﻤﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ در‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ و ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺑﺎزي را ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﺮده و از‬
‫اﺻﻮل ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﻗﺮار دادهاﻧﺪ و ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ آن را »زﺷﺖ« ﻣﻲداﻧﻨﺪ‬
‫ﭘﺲ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻤﻨﻮع ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ و ﺑﻪ رواج آن ﻛﻮﺷﺶ ﻛﻨﻴﻢ )!!!(‪.‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ دوﻟﺖﻫﺎ و ﻣﺮدﻣﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻲ‬
‫را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ و اﻧﻘﻼب ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺞ ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ در رأس اﺳﺘﺮاﺗﮋيﺷﺎن‬
‫ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻣﺎ راه ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﻣﺴﺦ ﻛﺮدن ﺗﺸﻴﻊ و ﺣﺬف اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم وﻻﻳﺖ ﻧﺒﻮد اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ اﺳﻼﻣﻲ‬
‫در زﻳﺮ ﭼﻜﻤﻪﻫﺎي آن ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻧﺎﻣﻴﺪﻳﺪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻧﻘﻼب‬
‫ﻣﻲﻛﺮد و ﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪاش ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ درﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﻢ؛ ﻣﺴﺌﻠﻪ آن ﻗﺪر واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫واﺿﺤﺎت ﻣﻲﭘﺮدازم‪ .‬اﻣﺎ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺪام اﺻﻮل از ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ را ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮد‪ .‬و ﻛﺎرش ﻣﺼﺪاق اﺳﺘﺨﺪام‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪94 /‬‬
‫‪2‬ـ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب و ﺗﺎﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ از آن‪ ،‬در ذﻫﻦ‬
‫ﺑﺮﺧﻲﻫﺎ رو ﺑﻪ اﻓﻮل اﺳﺖ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ در اﺛﺮ اﺷﺘﺒﺎه دﺷﻤﻨﺎن روز ﺑﻪ روز ﺑﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ‬
‫اﻧﻘﻼب اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻚ اﻧﻘﻼب واﻗﻌﻲ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ آن را‬
‫ﺑﻜﻮﺑﻨﺪ و ﻛﺘﻚ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺪهﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز اﻳﻦ ﻳﻚ اﺻﻞ ﻣﺴﻠّﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫اﺳﺖ؛ اﻧﻘﻼب ﻳﻚ ﺣﺎدﺛﻪ اﺳﺖ ﻳﻚ درﮔﻴﺮي ﺷﺪﻳﺪ زﻳﺮ ﺑﻨﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻫﺮ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪاي ﻋﻤﺮ دارد‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ اﻧﻘﻼب ﭘﺎﻳﺎن درﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺲ از آن‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻪ اﻧﻘﻼب ﻛﺮده ﺑﻪ روال ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد و دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎم‪ ،‬ﺧﻄﺮ‬
‫دﺷﻤﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺧﻄﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﻜﻪ درﺑﺎره اﻧﻘﻼب دو ﺻﻮرت دارد‪ :‬ﻳﻚ‬
‫روي ﺳﻜّﻪ ﺧﻄﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻘﻮط اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ روي دﻳﮕﺮ آن )اﮔﺮ ﺻﺎﺣﺒﺎن‬
‫اﻧﻘﻼب ﺑﻴﺪار ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ( ﺑﺮ ﻋﻤﺮ و ﺣﻴﺎت اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪.‬‬
‫در اواﻳﻞ ﻛﺘﺎب »ﻧﻘﺪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ« ﻋﺮض ﻛﺮدهام‪ :‬ﻳﻚ اﻧﻘﻼب‬
‫ﻛﻲ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد؟ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آن ﺣﺎﻟﺖ درﻳﺎﺋﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ دروﻧﻲ را ﻛﻨﺎر ﻧﺰﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﭘﺮﺗﺎب ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬و در آن ﺟﺎ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻣﺴﺎﺋﻞ دروﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻢ‪ :‬و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت دروﻧﻲ و ﻫﺠﻤﺎت ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺧﺎﺗﻤﻪ دﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﻣﻮﺟﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫آراﻣﺶ ﻣﺎ ﻋﺪم ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻪ ﻃﺮﻓﺪار ﺗﺪاوم ﺣﺎﻟﺖ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻢ و ﻧﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ آن‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺨﻨﻢ ﺑﻴﺎن ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻮل ﻣﺴﻠّﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ‬
‫ﺑﺤﺚ ﺻﺮﻓﺎ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ اﺟﺮاﺋﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ اﮔﺮ اﻧﻘﻼب ﻛﺎﻣﻼ ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﻨﺪ ـ و ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ روزي ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬
‫ـ ﺑﺎز ﻛﺎر ﺧﻮدش را ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻣﻌﺎدﻻت ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻋﻮض ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪93/‬‬
‫ﺟﻼد را ﻧﻈﺎره ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ!؟!‪ .‬ﻗﺘﻞ ﻋﺎمﻫﺎي ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻢ را ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ؟ ﻣﻦ در ﺻﺪد دﻓﺎع از ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻳﺎ در ﺻﺪد اﻧﺘﻘﺎد از دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻢ ﺑﻞ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﻼن ﻛﺸﻮر اﺳﻼﻣﻲ ﺳﻨّﻲ اﺳﻴﺮ دﺳﺖ ﻏﺮﺑﻴﺎن اﺳﺖ ﮔﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ در اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﻣﻮر و ﺣﻮادث درون اﺳﻼﻣﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ اﺻﻞ »اﻟﺒﺎدء ﺧﺎﻃﺊ« را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺧﻮاه آن ﺑﺎدء ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه‬
‫ﺳﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻨﻔﻲاي ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده رخ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺮوع ﻛﻨﻨﺪة آن را ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﻣﺤﻮر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻴﻞ ﻣﻬﻴﺒﻲ‬
‫از اﻧﺘﺸﺎرات و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺿﺪ ﺷﻴﻌﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺑﻴﺮون آن ﺑﻪ راه‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬در اﻳﻦ ﺷﻤﺎرش‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬و‬
‫ﺳﻌﻲ ﻋﻈﻴﻢ در »ﻣﻨﻔﻌﻞ« ﻛﺮدن ﻣﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ ﺗﺎ از اﺻﻮل ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اداﻣﻪ‪ :‬زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎ و دﺷﻤﻨﻲ ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮزاﻧﺔ ﻧﺤﻠﻪاي ﺧﺎص در‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺧﺼﻮﺻﺎ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﺗﻮﻓﻴﻖ اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻣ‪Ĥ‬ل‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﺘﻮﻗﻊ ﺧﻮد را ﺗﺎ ﺣﺪودي زﻳﺎد ﺑﻪ ﺑﺎر آورد و از اﺛﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب‪،‬‬
‫و اﺛﺮﭘﺬﻳﺮي از آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺰان وﺳﻴﻌﻲ ﻛﺎﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ وﺿﻮح‬
‫ﻣﻲﺗﻮان دﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺮادش از ﻧﺤﻠﺔ ﺧﺎص‪ ،‬وﻫﺎﺑﻴﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪96 /‬‬
‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬و ﭼﻮن اﻧﻘﻼب ﻣﺤﺼﻮل اﺳﻼم اﺳﺖ ﻣﻴﻮه اﺳﻼم اﺳﺖ ﻧﻪ ﺧﻮد‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺛﻤﺮة ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺧﻮد ﺗﺸﻴﻊ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﺗﻨﮕﻨﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﺎن درﺧﺖ و ﻣﻴﻮه ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻧﺎﭼﺎر از ﮔﺰﻳﻨﺶ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻴﻮه را ﻓﺪاي ﺑﻘﺎي درﺧﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎ ﺧﺪا را‬
‫ﺷﺎﻛﺮﻳﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ و دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺎﻻ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ داﻓﻌﻪ اﻧﻘﻼب را ﺳﻠﺐ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺟﻬﺎد« و دﻓﺎع را در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪاي‪،‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﻣﺎ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و راه را ﺑﺮاي آن ﭼﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ دﺷﻤﻦ‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ ﺑﺎز ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و اﺳﺘﻔﺎده از اﻫﺮم اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ و‬
‫ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﻧﻘﻼب و ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از آن ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﻫﻤﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ در‬
‫ﻃﻴﻔﻲ وﺳﻴﻊﺗﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر ﻣﻮج اﺳﻼم ﮔﺮاﺋﻲ ﻋﺎم در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬
‫ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ادﺑﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ »ﺧﺒﺮ« و ﻳﻚ »ﮔﺰاره«‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ ﻋﻄﻒ ﻛﻼم ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻗﺒﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ »ﻣﻮج‬
‫اﺳﻼم ﮔﺮاﺋﻲ ﻋﺎم در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم« در ﭘﻴﺶ از اﻧﻘﻼب ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎي آن‬
‫»ﻣﻮج ﻏﺮب زدﮔﻲ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم« ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﻧﻘﻼب ﺗﺎﺛﻴﺮ اﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮد را‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮي ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪهاي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻮار زﻣﺎن ﭘﻴﺶ ﺑﺮود و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را ﭘﻴﺮوز ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪95/‬‬
‫ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ را روي رﻳﻞ ﻧﻮﻳﻦ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ آورده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮدا ﭼﻴﺰي‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم اﻳﺮان در ﻧﻘﺸﺔ ﺟﻬﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﺧﻮن ﺷﻬﻴﺪان آن ﻧﻘﺶ ﺑﺰرگ ﺧﻮد را‬
‫در ﻋﺮﺻﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﺣﺪ‪ ‬ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎور‪ ،‬اﻳﻔﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻨﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻢ و ‪ 18‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ را ﺑﻮﺳﻴﺪه و ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح‬
‫ﭘﻴﻜﺎن ﻣﺎ از ژﻳﺎﻧﻲ اﮔﺰوز ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬و ﺳﺨﻨﻢ ﻓﻘﻂ در ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻠﻤﻲ و ﻧﻈﺮي‬
‫اﺳﺖ( ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﺎ را از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا روزي اﻧﻘﻼب ﻓﺮوﻛﺶ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻧﺴﺨﺔ اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻧﻘﻼب ﺑﺪﻫﺪ و آن اﺷﺘﺒﺎه )!( ﺑﺰرگ ﻣﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻮﺷﺰد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬اي ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ ﺷﻤﺎ از اول ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺑﻮده و‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و وﻻﻳﺖ أﺋﻤ‪‬ﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز اﺷﺘﺒﺎﻫﺘﺎن را اﺻﻼح‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ اﻧﻘﻼﺑﺘﺎن ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ اﻧﻘﻼب را ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﻫﻤﺎن وﻻﻳﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺸﻴﻊ ﺧﻮد‪ ،‬دوﺳﺖ دارد‪ .‬اﮔﺮ اﻧﻘﻼب‪ ،‬وﻻﻳﺘﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻫﻴﭻ ارزﺷﻲ‬
‫ﺑﻪ آن ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻓﺪاي اﺻﻮل‬
‫ﺗﺸﻴﻌﻲ ﺧﻮد ﻛﺮده اﺳﺖ؛ راﻫﻲ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ ﻃﺎﻫﺮﻳﻦ ﻓﺪاي آن ﺷﺪهاﻧﺪ اﻧﻘﻼب ﻧﻴﺰ‬
‫ﻓﺪاﺋﻲ آن اﺳﺖ و در ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ :‬اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ ﻧﻪ‬
‫ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﻘﻼب‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﺧﺎرج اﻳﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ را اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ »اﺳﻼم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدم اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫اﺳﻼم؟ ـ ؟« ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬در ﺻﻮرت ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدم‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻣﺎ اﻣﺎﻧﻴﺴﺖ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ »اﺻﺎﻟﺖ اﻧﺴﺎن« ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ »اﺻﺎﻟﺖ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ« ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ و اﻧﺴﺎن ﻣﻨﻬﺎي اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ را ﺧﻄﺮﻧﺎكﺗﺮ از ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪98 /‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﺣﺬف اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺪ‪‬رﺳﻲ ﺑﻮدم ـ ﻛﻪ ﻧﻴﺴﺘﻢ‬
‫ـ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﻨّﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ داراي »ﺟﺎيﮔﺎه« ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻧﻤﻲﺷﺪم‪.‬‬
‫ﺗﺸﻴﻊ در ﻣﻴﺎن اﻣﺖ واﺣﺪ اﺳﻼم ﻫﻴﭻ وﻗﺖ ﺑﻪ ﻗﺪر اﻣﺮوز »ﺟﺎيﮔﺎه«‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ـ ﮔﺮﭼﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻫﺴﺘﻪ اﺳﻼم ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ـ ﻛﻪ اﻣﺮوز در ﻗﻠﺐ‬
‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﻮه و اﻟﮕﻮ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ آن ﻧﺤﻠﺔ ﺧﺎص )وﻫﺎﺑﻴﺖ( ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﺎم ﺑﺮد و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران در درون اﻣﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻴﻨﻪ ﻣﻲورزﻧﺪ و دﺳﺘﺸﺎن‬
‫در دﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺎرﺟﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻴﻌﻪ و اﻧﻘﻼب ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در اوج ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬آن را در ﺣﺎل اﺣﺘﻀﺎر ﻧﺸﺎن داده‬
‫و ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺮﺛﻴﻪ ﺳﺮاﺋﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬اي واي ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ و ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ از اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﺮدارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎران آن ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ »ﺑﻠﻲ« ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد را‬
‫در ﻣﻴﺎن اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دوﻟﺖﻫﺎي »ﺑﻠﻲﮔﻮ« ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ ﻧﺴﺨﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﻪ ﺣﺬف اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ ﻣﺼﺪاق »از ﺗﺮس‬
‫ﻣﺮگ ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻛﻨﻴﻢ« اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻮري ﺳﻨﮕﻴﻦ در اﻳﻦ ﻛﺎرزار‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﺷﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﺋﻲ ﭼﻬﺮة ﺗﺸﻴﻊ و ﭘﻴﺮوان آن اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر در‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬از ﺟﻬﺎن ﻋﺮب و ﺷﺒﻪ ﻗﺎره و ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ آﺳﻴﺎ ﺗﺎ ﻣﺠﺎﻣﻊ‬
‫ﺣﺬف ﻳﺎ ﻃﺮد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﺎر ﺑﻲﻣﻮرد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻓﺮض ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﺎرة اﻳﻦ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪97/‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺰرگ در ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻗﺮن ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺎز ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮج اﺳﻼم ﮔﺮاﺋﻲ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻫﻤﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت در ﻗﺒﺎل‬
‫اﻧﻘﻼب ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ از ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﻘﻼب ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻫﺪاف ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و دراز ﻣﺪت دارد‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺷﻴﻌﻲ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺗﻤﺎم‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﺛﺎري دﻳﺮﭘﺎ و ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺮاي ﺣﺎل و آﻳﻨﺪة ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ و ﺟﺎﻳﮕﺎه آن‬
‫در اﻣ‪‬ﺖ واﺣﺪ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ آن در‬
‫روزﮔﺎران آﻳﻨﺪه ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺠﺮة ﺧﺒﻴﺜﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺑﺎر ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ روﺷﻦﺗﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﺑﺎز ﻫﻢ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺰاره و ﮔﺰارهﻫﺎ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﺑﺮاي ﻓﺮار از ﺧﻄﺮي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ »ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ« ﺑﺮﺳﺪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ را دﺳﺖ ﻛﺎري ﻛﺮده و اﺻﻮل ﻣﺴﻠّﻢ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ را ﺣﺬف ﻛﻨﻴﻢ؟‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ )ﺑﻪ ﻓﺮض ﻣﺤﺎل( در اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎ ﻏﻠﻂﻫﺎ و ﻧﺎدرﺳﺘﻲﻫﺎﺋﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺎز ﻫﺮ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب ﻣﺤﺼﻮل ﻫﻤﺎن اﺻﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ اﺷﻜﺎﻟﻲ در اﺻﻮل ﺑﺎﺷﺪ در اﺻﻮل اﻧﻘﻼب ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﻘﻼب را‬
‫ﻧﻴﺰ از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ .‬و اﻳﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺮوزي ﻫﻤﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﺧﻮدﻣﺎن ﭘﻴﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﺎ »‪...‬ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ و ﺟﺎﻳﮕﺎه آن در اﻣ‪‬ﺖ واﺣﺪ اﺳﻼﻣﻲ« و اﻳﺠﺎد‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻜﻨﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮا رﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ را از اﻣﺖ واﺣﺪ اﺳﻼم‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪100 /‬‬
‫ردﻳﻒ ﻛﺮدن اﻟﻔﺎظ »دﻓﺎع از ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ«‪» ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺷﺮك«‪،‬‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ »ﺑﺪﻋﺖ«‪ ،‬ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻜﺎت ﺿﻌﻒ ﺗﺸﻴﻊ در‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮارد اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺎت ﺿﻌﻒ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪ .‬اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎزي در‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ ﻛﻪ درﺻﺪد ﺣﺬف اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻄﺮﻫﺎي زﻳﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻟﺒﺎس دﻓﺎع از ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﺗﺎ آن ﺟﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ زﺷﺖ ﻧﻤﺎﺋﻲ ﭼﻬﺮه ﺗﺸﻴﻊ ﻣﺪد رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه از راه اﺣﻴﺎء‬
‫اﻓﻜﺎر ﻏﺎﻟﻴﺎﻧﻪ و ﺧﺮاﻓﻲ از ﺑﻘﺎﻳﺎ و رﺳﻮﺑﺎت ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻣﻨﺤﺮف ﻗﺪﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻴﻌﻲ ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮاه در ﻛﺴﻮت ﺑﺮﺧﻲ ﺳﻨﻦ و رﺳﻮم‬
‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺪتﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ ﻣﺒﺎرزات و ﻣﺠﺎﻫﺪات ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﺮﻳﻌﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺮوك و ﻣﻬﺠﻮر ﺑﻮد‪..‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ 1 :‬ـ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از »اﻓﻜﺎر ﻏﺎﻟﻴﺎﻧﻪ« ﺳﺨﻨﺎن آن‬
‫ﻣﺪ‪‬اح اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﺴﻴﻦ اﻟﻠّﻬﻲام‪ .‬ﻳﺎ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺧﺪاي زﻳﻨﺐ‪ ،‬زﻳﻨﺐ‬
‫ﺧﺪاي ﺣﺴﻴﻦ‪ .‬و ﻫﻤﻪ او را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﻳﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪة دﻳﮕﺮ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮاد ﺟﻨﺎب ﻣﺪرﺳﻲ از ﺧﺮاﻓﺎت‪ ،‬ﺑﺎزار داغ ﺻﻮﻓﻲ ﺑﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ‬
‫ادﻋﺎي ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺮدهاي دهﻫﺎ ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮادش‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﺳﺨﻨﺶ ﻛﺎﻣﻼ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ او درﺻﺪد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻳﻨﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب آن ﭼﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻓﻜﺎر ﻏﺎﻟﻴﺎﻧﻪ رد‪ ‬ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ أﺋﻤ‪‬ﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻏﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ردﻳﻒ ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‪،‬‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺧﺎص را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮده و ﺑﻪ دﻳﺪة دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲﻧﮕﺮد اﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪99/‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻏﺮب‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﺤﻮر ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ 1 :‬ـ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﭼﻪ ﺗﻮﻗﻌﻲ از دﺷﻤﻦ داﺷﺘﻪاﻳﺪ؟‬
‫‪ 2‬ـ ﭼﻮن ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ و آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻏﺮب اﻳﻦ ﻗﺪر دﭼﺎر ﺟﻬﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﻗﺪر اﺑﺰار دﺳﺖ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻫﺴﺘﻨﺪ ـ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ـ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻛﺎر‬
‫ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ و اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ ﻛﺮده و اﺻﻮﻟﻤﺎن را ﺣﺬف ﻛﻨﻴﻢ؟ ﭼﻮن ﻣﺮاﻛﺰ اﻛﺎدﻣﻴﻚ‬
‫ﻏﺮب ﻣﺮگ ﻣﺎ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻛﻨﻴﻢ؟ ﺧﻮدﻣﺎن و ﻣﺬﻫﺒﻤﺎن را ﻛﻪ‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ »ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ« ﻧﺎﻣﻴﺪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻳﻢ؟‬
‫‪ 3‬ـ درﺳﺖ اﺳﺖ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻳﻚ ﺗﺸﻴﻊ دﻳﮕﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‬
‫آن را در ﺟﺎي ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ او ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﺪ اﻳﻦ اﻧﻘﻼب ﻛﻪ ﻣﺮﺛﻴﻪاش را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ زاده ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ اﺳﺖ‬
‫و اﻧﻘﻼب ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮگ ﻣﺎدرش در داﻣﻦ داﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﻘﻮط ﻣﺎدرش ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫واﻧﮕﻬﻲ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ دﺳﺖ از اﺻﻮل ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮﻧﻤﻲدارد ﮔﺮﭼﻪ اﻧﻘﻼب ﻋﺰﻳﺰ و ﮔﺮاﻧﻘﺪرش از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺮﭼﻢ ﻧﺒﺮد در اﻳﻦ ﺟﺒﻬﻪ از آﻏﺎز ﺑﺮ دوش آن ﮔﺮاﻳﺶ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ‬
‫ﺧﺎص در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ دﻓﺎع از ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬
‫ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺷﺮك و ﺑﺪﻋﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﺮاي اﻋﻼن ﺟﻨﮕﻲ ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫ﻣﻐﺘﻨﻢ ﺷﻤﺮد و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺗﺎ اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﺎ ﺷﺪت و ﺣﺪ‪‬ت‪ ،‬ﻫﻢ در درون و ﻫﻢ‬
‫در ﺑﻴﺮون از ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اداﻣﻪ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﺷﺪت در ﻗﺎﻟﺐ »ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ« اﺳﺖ؛ ﻇﺎﻫﺮا آن‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪102 /‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‪ ،‬ﻳﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﺑﻮدن اﻣﺎم‪،‬‬
‫ﻳﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﻻﻳﺖ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻳﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﻫﻤﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻳﺮان و دﻳﮕﺮ ﻣﻤﺎﻟﻜﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ در آنﻫﺎ ﻫﺴﺖ؟‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻃﻮري ﺑﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺑﺎ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﮔﻮﺋﻲ ﺗﻨﻬﺎ از ﭼﻨﺪ ﻓﺮد ﻳﺎ از ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻮﭼﻚ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ آن ﻛﺪام ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻳﺎ ﺧﺮاﻓﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ ﻣﺒﺎرزات و ﻣﺠﺎﻫﺪات‬
‫ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ و ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﺮﻳﻌﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺮوك و ﻣﻬﺠﻮر ﺷﺪه ﺑﻮد و اﻣﺮوز از ﻧﻮ‬
‫زﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ـ ؟ ﭼﺮا ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻌﻤﺎ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آنﻫﺎ را‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻤﺎرد ﺗﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺪاﻧﺪ ﻣﺮاد او از اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻳﻦ ﻛﻠﻲ ﮔﻮﺋﻲﻫﺎ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ درد ﺗﺨﺮﻳﺐ ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ و اﻳﺠﺎد زﻣﻴﻨﻪ در ذﻫﻦ او ﺑﺮاي ﻣﺘﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 5‬ـ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻟﻔﻆ زﺷﺖِ »زﺷﺖ«‪ .‬ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬
‫آﻳﺎ ﻣﺮاد از ﺧﺮاﻓﺎت‪ ،‬ﺳﻴﻨﻪزﻧﻲ و ﻋﺰاداريﻫﺎﺳﺖ؟ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ دﻟﺴﻮز اﻧﻘﻼب‬
‫ﺷﺪه و دم از آن ﻣﻲزﻧﻴﺪ ﻣﮕﺮ ﻧﻘﺶ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺰاداريﻫﺎ را در ﭘﺪﻳﺪ آوردن‬
‫اﻧﻘﻼب ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ؟ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ روزﻫﺎ در ﺳﺎﻳﺖﻫﺎ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻓﻴﻠﻢﻫﺎﺋﻲ ﻣﻲﺳﺎزد و ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮد را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺷﻴﻌﻪ‪،‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻃﻠﺐ ﺑﺎ روﺣﻴﻪ ﻋﺰاداري ﺑﻪ ﻋﻴﺴﻲ و ﻓﺪاﻛﺎري ﺑﺮاي ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻛﻪ در اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎي اروﭘﺎ‬
‫ﻛﺸﻴﺶ ﻧﻮﺣﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﻛﻮدﻛﺎن ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻤﺎن ﻛﺸﻴﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪101/‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰه‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ »ﺣﺠ‪‬ﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﺑﻮدن آﻧﺎن‪ ،‬از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻏﻠﻮ‪‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﺧﺮاﻓﺎت‪ :‬ﺧﺮاﻓﻪ در ﻣﻴﺎن ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻫﺴﺖ؛ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ آن‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﺎن را زﻧﺪه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲداﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺮ از ﺧﺮاﻓﺎت اﺳﺖ؛ ﻧﺤﻮﺳﺖ ﻋﺪد ‪ 13‬ﻣﺎل آﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺳﺮاﻳﺖ‬
‫ﻛﺮده‪ ،‬ﻧﻌﻞ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﻪ در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻫﺮ در ورودي ﻳﻚ ﻧﻌﻞ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻟﮕﻴﺮيﺷﺎن در اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و‪ ...‬و‪ ...‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺧﺮاﻓﺎت درﺑﺎره ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي‬
‫دﻳﻨﻲ ﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺨﻲﺷﺎن و‪...‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮدم اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺧﺮاﻓﺎت ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺮادم اﻳﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ ﭼﺴﺒﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﺮاﻓﺎت ﺑﻪ ﺣﺪ‪‬ي ﻣﺎ را ﻣﻲﺗﺮﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐﻣﺎن را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ .‬آﻳﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‪ ،‬ﺧﺮاﻓﻪ‬
‫اﺳﺖ؟ ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم دﻧﻴﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را داراي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﻲداﻧﻨﺪ اﺳﺎﺳﺎ وﺣﻲ و‬
‫ﻧﺒﻮت ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﺮ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ آﺛﺎر ﻋﻠﻤﻲ‬
‫اﺋﻤﻪ )ع( ﻛﻪ در ﻫﺮ رﺷﺘﻪاي ﻓﺼﻞ اﻟﺨﻄﺎب آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺎء ﻏﻴﺒﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫ﭘﺲ ﻣﻨﺸﺄﺷﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟ از ﻛﺪام داﻧﺸﮕﺎه ﻳﺎ ﺣﻮزه اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻮم را در ﻋﻠﻮم‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ـ ؟ ﻛﻪ ﻣﺸﺮوح اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات ﻋﻠﻤﻲ در‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﺎ »دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ«‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮا ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن اﻓﺮادي‬
‫ﻧﺎدر ﻳﺎ دﺳﺖ ﺑﺎﻻ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮف »ي« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮده‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪104 /‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ از ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻛﻪ ﺣﺬف‬
‫اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ و ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ‪.‬‬
‫اﻧﮕﻴﺰان[‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻘﺶ ﮔﺮوه دوم ]ﻳﻌﻨﻲ ﻏﺎﻟﻴﺎن‪ ،‬ﺧﺮاﻓﻪ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﺗﻔﺮﻗﻪ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻛﻤﺘﺮ از دﺳﺘﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ و زﻳﺎن ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫اﺣﻴﺎء و ﺗﺠﺪﻳﺪ واﭘﺴﮕﺮاﻳﺎﻧﻪ و ﺧﺮاﻓﻲ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻮق ﺗﻤﺎم‪ ،‬زﻳﺮ دورﺑﻴﻦ‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ ﻏﺮب ذر‪‬هﺑﻴﻦ ﻧﻘﺪ ﻣﺬﻫﺒﻲ و اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ـ از راه‬
‫رﻳﺸﻪﻳﺎﺑﻲ و ﻣﺸﺎﺑﻪﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺷﻌﺎﻳﺮ در ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ و‬
‫ﺟﺎدوﮔﺮي ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل ـ ﻗﺮار داده ﻣﻲﺷﻮد از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﺨﺮﻳﺒﻲ ﮔﺮوه اول‬
‫]ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺨﺮﻳﺐ آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻏﺮب ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه وﻫﺎﺑﻴﺎن[ وﺳﻴﻊﺗﺮ و ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ آﻧﻜﻪ از درون ﻧﻈﺎم ﺷﻴﻌﻲ ﻣﻲآﻳﺪ ﻣﻮﺛﺮﺗﺮ و ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ 1 :‬ـ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﻳﻦ ﮔﺮوه دوم ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐﺷﺎن‬
‫ﺑﻴﺶ از اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻣﺘﺤﺪان اروﭘﺎﺋﻴﺶ و ﻣﺘﺤﺪ دﻳﮕﺮش ﻛﻪ وﻫﺎﺑﻴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ؟‬
‫ﭼﺮا روﺷﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ 2‬ـ ﺑﻲﭼﺎره داﻧﺶ »اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ«! ذر‪‬هﺑﻴﻦ ﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ در ﻛﺠﺎ ﺑﺎ اﻳﺮان‬
‫ﺑﺮﺧﻮردي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺻﻮل ﻋﻠﻢ اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ؟ اﮔﺮ ﻣﺮاد اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫آﻧﺎن اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ را ﻧﻴﺰ در ﺧﺪﻣﺖ ﺳﺘﻢ ورزي ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً‬
‫ﺑﻲﻣﻮرد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ اوﻻً در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻳﺎ روان‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ‪ ،‬زﻳﺮا اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﭼﻨﺪان ﺑﺮدي ﻧﺪارد‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي اﻳﻦ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻋﻠﻤﻲ درﺻﺪد آﻣﺎﺳﺎﻧﻴﺪن آن ﺧﻄﺮ ﻣﻮﻫﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﮔﺮوه‬
‫دوم ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪103/‬‬
‫ﻗﺮار اﺳﺖ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ در ﻫﻤﻪ ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎ اﺟﺮا ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ آن ﺳﻨﻦ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺤﻜﻮم اﺳﺖ و ﻗﺒﻼ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻬﺠﻮر‬
‫ﺷﺪه ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﺮا ﻧﻤﻮﻧﻪاي ذﻛﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد؟‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻗﻮال و اﻋﻤﺎل ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻧﮕﻴﺰ و دﺷﻤﻦ ﺗﺮاش‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﻣﺴﺌﻠﺔ وﺣﺪت و ﺗﻔﺮﻗﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ‬
‫و ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻣﺒﻬﻢ ﻳﺎ اﺑﻬﺎم آﻟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﺳﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﻣﻬﺮ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲﻛﺮد ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻳﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻗﺒﺎل ﻛﻔﺎر ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬و ﺗﺎ آﺧﺮ ﻧﻴﺰ‬
‫در ﻣﻮاﻗﻊ ﻟﺰوم‪ ،‬ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﺧﻮد را در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﺎن ﻗﺮار ﻣﻲداد‪ .‬اﻣﺎم‬
‫ﺳﺠﺎد )ع( ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوزي ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻔﺎر دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم‬
‫ﺑﺎﻗﺮ )ع( در ﺑﺤﺮان ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ روم ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ‬
‫ﻣﺮوان ﻓﻮرﻣﻮلﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي داده و ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﭘﻮﻟﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻧﺠﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ از ﺑﺤﺮان ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ راه ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ از آﻏﺎز ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻣﺮوز‪.‬‬
‫اﻣﺮوز ﻣﺎ ﺑﺎ ﻫﺰاران ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ وﺳﺎﺋﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﻋﻤﻠﻲ وﺣﺪت را اﻋﻼم و اﺑﻼغ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺣﺘّﻲ در راه آن‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬از ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻴﺎن ﺳﻨﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻮش ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﺮان‬
‫از ﺗﺮورﻳﺴﺖﻫﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺪام ﻋﻮام ﻳﺎ ﻛﺪام ﮔﺮوه ﺷﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﻛﺪام ﻓﺮد‬
‫ﻧﺨﺒﻪ و ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺣﺪت ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﺪ؟ ﻣﺮاد آﻗﺎي‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ از اﻳﻦ ﺗﻔﺮﻗﻪاﻧﮕﻴﺰان دﺷﻤﻦ ﺗﺮاش ﻛﻴﺴﺖ؟ ﻣﻘﺼﻮد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪106 /‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎد اﺑﻦ ﻗﺒﻪ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻣﺪ؟ اﮔﺮ ﻳﻚ ﻋﻮام ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ دﻫﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاي او ﺑﺸﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪ دﺳﺖ‬
‫اﻧﺪرﻛﺎر ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ :‬اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ‬
‫از اﺻﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آن ﻣﺮدم را ﻓﺎﻗﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻲآﻣﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﭘﺪﻳﺪ ﻧﺸﺪه ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ ﺗﺎم‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬
‫اﻧﮕﻴﺰهاش از اﺣﻴﺎي آن ﻋﻘﻴﺪة ﻣﺮده ﭼﻴﺴﺖ؟ و اﻧﮕﻴﺰهاش از ﻛﺸﻴﺪن ﺳﻨﮓ‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺻﻞ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ از زﻳﺮ ﺑﻨﺎي اﻧﻘﻼب ﭼﻴﺴﺖ؟ اﮔﺮ ﻏﻴﺮ از ﺗﺨﺮﻳﺐ و‬
‫ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻦ ﭘﺎﻳﻪ و ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ 7‬ـ ﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﺎر ﺑﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻏﺮب از ﻣﺎ دﺳﺖ ﺑﺮدار ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﺻﻮل‬
‫ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اﺻﻮﻟﻤﺎن را ﺗﺮك ﻛﻨﻴﻢ و ﻧﺴﺨﺔ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ‬
‫درد ﻣﻲﺧﻮرد ﺑﻞ ﺑﺮاي اﻳﻦ ذﻟّﺖ ﻧﺴﺨﺔ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻫﻤﺎن اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻏﺮب از آن ﺳﻮء‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻲ ﺑﺎز ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ :‬از ﺗﺮس ﻣﺮگ ﺧﻮدﻛﺸﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ 8‬ـ ﻏﺮب در ﻛﺠﺎي ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺎ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ از ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻏﺮب‬
‫ﻛﻪ ﻋﻴﺴﻲ را ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﺪام ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎ را در ﻣﻴﺎن ﺑﺎورﻫﺎ و ﻋﻘﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ؟ ﭼﺮا ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺤﺚ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﺗﻬﻤﺖ ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﺰﻧﻴﺪ ـ ؟ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻏﺮب ﻫﻤﺔ‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن دﻧﻴﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را داراي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬و ﻟﺬا ﺗﻮﺻﻴﻔﮕﺮ و اﻟﻘﺎءﮔﺮ‬
‫ﻣﻌﺮوف وﻳﻞ دوراﻧﺖ ﻧﻴﺰ درﺑﺎره ﻛﻨﻔﻮﺳﻴﻮس ﭼﻴﻨﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ او ﻫﺮﮔﺰ ادﻋﺎي‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪105/‬‬
‫‪ 3‬ـ ﻫﻨﻮز ﺑﺮاي ذﻫﻦ ﺧﻮدآﮔﺎه ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ آن اﺣﻴﺎء و ﺗﺠﺪﻳﺪ‬
‫واﭘﺴﮕﺮاﻳﺎﻧﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻣﺎ در ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه او ﻛﺎﻣﻼ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ارﺗﺠﺎﻋﻲ و واﭘﺴﮕﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از ﻫﺮ دﺷﻤﻦ ﺧﺎرﺟﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎكﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ اول ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻲرﺳﺪ ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﺔ ذﻫﻨﻲ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‬
‫ﺗﺎ ﺣﺪودي او را ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش اﺻﻞ اول آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﻪ »اﺋﻤﻪ ﻃﺎﻫﺮﻳﻦ ﻧﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ« آﻣﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎ ﺑﻴﺎن‬
‫اﻟﻘﺎﺋﻲ و ﻏﻴﺮ ﺻﺮﻳﺢ اﻳﺸﺎن در آن ﺑﺨﺶ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ در آن ﺑﺨﺶ‬
‫آﻣﺎدهﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮاي ﺑﺨﺶ دوم ﻛﻪ اﺋﻤﻪ )ع( داراي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺎﻟﻴﺎﻧﻪ را ﻏﺎﻟﻴﺎن درﺳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫اﺑﻦ ﻗﺒﻪ )ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ ﺑﻮدن( را ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭘﻴﺸﻴﻦ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ارﺗﺠﺎع و واﭘﺴﮕﺮاﺋﻲ ﺑﻪ ﺑﺎور اﺑﻦ ﻗﺒﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ 4‬ـ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺳﺨﻦ از ﺑﺮﻛﺖ اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﺰرﮔﺎن و ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ در‬
‫ﻛﻨﺎر زدن و ﻣﻬﺠﻮر ﻛﺮدن ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورد‪ .‬ﻛﺪام ﻳﻚ از آن‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن و ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺤﺎن ﺑﺎ ﻋﻘﻴﺪه اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ؟ ﻟﻄﻔﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮي را ﻧﺎم‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 5‬ـ اﺣﻴﺎء‪ :‬اﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه اﺑﻦ ﻗﺒﻪ را )ﻛﻪ در ﻣﺪت ﻛﻢ‪ ،‬ﻇﻬﻮر‬
‫و اﻓﻮل ﻛﺮده و ﻣﺮده اﺳﺖ( را اﺣﻴﺎء ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ .‬آن را از ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ آن ﻫﻢ‬
‫از ﺑﺨﺶ ﻣﺘﺮوﻛﻪ )ﻣﺘﺮوﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻟﻴﻞ و ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻛﻼﻣﻲ( ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪه‬
‫و از ﻧﻮ اﺣﻴﺎء ﻛﺮده و ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲ دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ 6‬ـ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺪر دﻟﺴﻮز اﻧﻘﻼب ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ آﻳﺎ اﮔﺮ ﻣﺮدم اﻳﺮان‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪108 /‬‬
‫ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ در ﺣﺪي ﻛﻪ ﻫﻢ اﻧﻘﻼب را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﻫﻢ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺗﺸﻴﻊ را ﻟﻜّﻪدار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎز ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺲ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻧﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﻧﻪ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ اﺣﻴﺎء واﭘﺴﮕﺮاﻳﺎﻧﻪ‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻣﺮده و دﻓﻦ ﺷﺪه‬
‫در اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺳﻮم را از ﻧﻮ زﻧﺪه و اﺣﻴﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﺻﻞ‬
‫اﺻﻴﻞ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺗﺼﺮﻳﺢ دارد )و ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ( ﻛﻪ رﻳﺸﺔ‬
‫اﻧﺤﺮاف )!( ﻣﺎ را ﻫﻤﺎن اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺳﻮم ﻣﻲ داﻧﺪ‪ 1.‬او اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﺳﺎﻟﻤﺮگ« ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﻠﻒ‬
‫ﺻﺎﻟﺢ ﻣﺎ در ﻗﺮن اول و دوم ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻛﺎرﻫﺎ و ﻗﻴﺎمﻫﺎي وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن ﺗﺒﺮي‬
‫ﺟﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﻣﺎ از ﻗﺮن ﺳﻮم ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬را ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺮادش از ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﭼﻴﺴﺖ؟ و ﻛﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن زﻳﺪﻳﻪ‬
‫اﺳﺖ؟ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻬﻀﺖ ﺧﺮاﺳﺎن اﺳﺖ؟ ﭼﺮا ﻧﺎﻣﻲ از اﻓﺮاد اﻳﻦ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺮد؟ آﻳﺎ اﺻﺤﺎب اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع(‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺪ‬
‫ﻣﺮﺗﻀﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺪ رﺿﻲ‪ ،‬اﺑﻦ ادرﻳﺲ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﺣﻠّﻲ‪ ،‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﻴﺮ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ‬
‫ﺣﻠّﻲ‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ اول‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﺛﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻗﻄﻔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪس‬
‫اردﺑﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺪر ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺧﻮد ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ داﻣﺎد‪ ،‬ﻣﻴﺮ‬
‫ﻓﻨﺪرﺳﻜﻲ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ وﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮزاي ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻳﺰدي‪،‬‬
‫آﺧﻮﻧﺪ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺎج آﻗﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮي ﻳﺰدي و ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﺮﺗﻀﻲ‬
‫ﺣﺎﺋﺮي )ﻛﻪ اﺳﺘﺎد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻮده(‪ ،‬ﺣﻜﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮﺋﻲ‪ ،‬اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻧﺠﻔﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻧﻮ ﻋﺒﺎرت »ﻏﺎﻟﻴﺎﻧﺔ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ« را ﺗﻜﺮار ﻛﺮده و ﺑﻪ ذﻫﻦ‬
‫‪1‬‬
‫‪ .‬در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ ﺷﻴﻌﻪ در ﻗﺮن ﺳﻮم اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدي ﺧﻮد را از ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻏﺎﻟﻴﺎﻧﺔ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از اﻧﻘﻼب ﻧﺒﻮده‪،‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪107/‬‬
‫ﻧﺒﻮت و وﺣﻲ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎء ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ‪ 12‬اﻣﺎم‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻫﻤﺔ دﻳﻦ ﺑﺎوران اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎن اﺗﻬﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ وﻫﺎﺑﻴﺎن ﺑﺮ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻛﻪ او از آﻧﺎن ﺑﺎ »ﮔﺮاﻳﺶ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺧﺎص« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت‬
‫»دﺷﻤﻨﻲ ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮزاﻧﺔ ﻧﺤﻠﻪ ﺧﺎص« آﻧﺎن را دﺷﻤﻦ اﻧﻘﻼب ﻧﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ وﻫﺎﺑﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﺟﻨﮓ و درﮔﻴﺮي ﻧﺪارﻳﻢ و ﻋﻤﻼ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮدهاﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺟﺪاً ﺧﻮاﺳﺘﺎر وﺣﺪت ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻮل ﺳﺨﻦ ﺧﻮد‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اداﻣﻪ‪ :‬در اداﻣﻪ ﺗﺎ آﺧﺮ ﭘﺎراﮔﺮاف ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ را در ﺑﻴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮار‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻟﻔﻆ »آﻛﺎدﻣﻴﻚ« را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﮔﻮﺋﻲ ﺳﺨﻦ از ﺧﺪا‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﻣﺮاﻛﺰ آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻏﺮب را ﺣﺠ‪‬ﺖ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮاﻛﺰ آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻤﺎﻟﻚ ﻏﺮب را ﺗﺎ ﻟﺒﻪ ﺳﻘﻮط ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﻧﻘﻼب اﻳﺮان از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ دﻗﻴﻘﺎ آن ﻣﺮاﻛﺰ را رد‪ ‬ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻧﺎن اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‬
‫و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻈﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫اﺻﻮل و ﻓﺮوع ﺑﻴﻨﺶ آﻧﺎن ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﺳﺨﻦ از »ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ و ﺧﺮدﻣﻨﺪ« آورده اﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻧﻪ در‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﻧﻪ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب از ﻛﺎرﻫﺎي آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮش اﺳﺖ اراﺋﻪ‬
‫ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه او را ﻛﻨﺎر‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪110 /‬‬
‫را در درون ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه« ﻛﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻣﺎم را ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮ از آن ﻛﻪ ﺑﻮده‪ ،‬ﺗﻠﻘّﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ از ﻫﻤﺎن روز اول‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻋﻠﻲ )ع( را ﺑﺮ اﺳﺎس وﺻﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﺒﺘﻨﻲ‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻧﻪ »ﺣﺠ‪‬ﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ«‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ اﺣﻘّﻴﺖ‪ :‬درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻟﻔﻆ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻌﺪي ﻛﻪ از ﻧﻮ آن را ﺗﻜﺮار‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﻴ‪‬ﺎن ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫»اﺣﻘﻴ‪‬ﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ« ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻋﻢ از وﺻﺎﻳﺘﻲ و وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫»ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ« ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ اﺣﻘﻴ‪‬ﺖ آن‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﭘﻴﺪاﻳﺶ آن ﭼﻪ ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺮدود و ﻣﺤﻜﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫دﻟﻴﻞ ﻣﺤﻜﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ )ع( ﻳﻚ وﺟﻮد اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ ﺑﻮده و ﻏﺎﻟﻴﺎن‬
‫ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎﺋﻲ در او ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ از ﺣﺪ و ﺳﻄﺢ اﻓﺮاد ﻧﺎﺑﻐﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮده‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ ﺑﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ اﻧﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬و اﻳﻦ‬
‫وﻳﮋﮔﻲ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ ﻏﻴﺮ از ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و ﻣﻌﺠﺰه )ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﺮ دوي آن ﻫﺎ را‬
‫اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ( ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ آن ﺷﺎﻋﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻗﻴﻞ ﻟﻲ ﻗﻞ ﻓﻲ ﻋﻠﻲ ﻣﺪﺣﺎً‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫درﺑﺎره ﻋﻠﻲ ﻣﺪﺣﻲ ﺑﮕﻮ‪ .‬ﻗﻠﺖ ﻫﻞ اﻣﺪح ﻣﻦ ﻓﻲ ﻓﻀﻠﻪ ـ ﺣﺎر ذو اﻟﻠّﺐ اﻟﻲ ان ﻋﺒﺪه‪:‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ آﻳﺎ در ﻣﺪح ﻛﺴﻲ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ در ﻓﻀﺎﻳﻞ او ﺣﻴﺮان‬
‫ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ او را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﻛﺴﻲ درﺑﺎرة اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬اﺑﻮذر‪ ،‬ﻣﻘﺪاد‪ ،‬ﻋﻤﺎر‪ ،‬ﺳﻌﺪوﻗﺎص‪ ،‬اﺑﻮ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪109/‬‬
‫ﻣﺮﻋﺸﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻳﻌﺘﻤﺪاري‪ ،‬ﻣﻴﻼﻧﻲ‪ ،‬ﮔﻠﭙﺎﻳﮕﺎﻧﻲ‪ ،‬اراﻛﻲ و ﻋﻠﻤﺎي اﻣﺮوزي‪ ،‬ﻛﺪام ﻳﻚ‬
‫ﻣﻨﻜﺮ وﻻﻳﺖ و »ﺣﺠﺔ اﷲ«ي اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻛﺪام ﻳﻚ ﻣﻨﻜﺮ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬
‫اﻣﺎﻣﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ؟ ـ ؟ آن ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ آﻧﺎن را‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ!؟! ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺗﺎ ﻛﺠﺎ؟ اﺳﺘﻔﺎده از ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺗﺎ ﭼﻪ‬
‫ﺣﺪ؟‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﻛﻠﻴ‪‬ﺖ ﻧﻈﺎم ﺗﺸﻴ‪‬ﻊ ﮔﺮد ﻣﺤﻮر ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻣﻴﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﻲ )ع(‪ ،‬و در ﺟﺎﻧﺒﺪاري از ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺣﻘﻴ‪‬ﺖ آن ﺑﺰرﮔﻮار در رﻫﺒﺮي‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ ﭘﺲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺧﺪﺷﻪ و‬
‫اﻧﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن ﺻﺪر اول )ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻘﻞﻫﺎ ﺣﺘﻲ‬
‫از روزﮔﺎر زﻧﺪﮔﻲ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن( اﻓﺮاد و ﮔﺮوه ﻫﺎﻳﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻮرد آن ﺣﻀﺮت ﻧﻈﺮاﺗﻲ اﻓﺮاﻃﻲ داﺷﺘﻪ و اﻳﺸﺎن را ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ اﻟﻮﻫﻴﺖ‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ 1 :‬ـ ﻣﺮاد از »ﻛﻠّﻴﺖ ﻧﻈﺎم ﺗﺸﻴﻊ« در روز وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟ او ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ اﺻﺎﻟﺖ را ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺗﺸﻴﻊ وﻳﮋة‬
‫ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬اﺑﻮذر‪ ،‬ﻣﻘﺪاد و ﻋﻤﺎر در آن ﺑﻴﻦ ﮔﻢ ﺷﻮد‪ ،‬و از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ از‬
‫ﻏﺎﻟﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ در ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ روز وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‬
‫ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺨﺪوش ﻛﺮدن ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﺸﻴﻊ در آن روز اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺎﺟﺮاي ﻋﺒﺪاﷲ ﺳﺒﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻏﻠﻮ‪ ‬ﺣﺪود ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﭘﺲ از‬
‫آن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از روز وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( و ﺧﻠﻂ ﻛﺮدن آن ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪة‬
‫ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ از آﻏﺎز ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺎﻟﻲ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪112 /‬‬
‫ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﻴﺰ در ﺑﺨﺶ دوم ﻛﺘﺎب از آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اداره ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫اﻣﺎم ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آن ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮي ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎور را داﺷﺘﻪاﻧﺪ »ﻣﻔﻮ‪‬ﺿﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﺷﺪه و ﻣﻄﺮود ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺑﻮﺑﻴ‪‬ﺖ‪ :‬رب‪ ‬ﻳﻌﻨﻲ اداره ﻛﻨﻨﺪه و ﭘﺮورﻧﺪه‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺲ دﻳﮕﺮ و‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ او را در دﺳﺖ دارد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ رﺑﻮﺑﻴﺖ از اﻣﺎﻣﺎن ﻧﻔﻲ ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ‬
‫ﺳﻠﻄﻪاي ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻓﺮاد ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ﻧﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭘﺲ از اﻳﻦ دو ﻧﻔﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ درﺑﺎره ﻣﺎ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻴﺎن ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و وﻻﻳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن »ﺣﺠ‪‬ﺔ ﻣﻦ‬
‫ﻋﻨﺪاﷲ« ﺑﻮدن‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ آوردن اﻳﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ دﻗﻴﻘﺎ درﺻﺪد اﻧﻜﺎر اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫او در اﻳﻦ اﻓﻜﺎر آزاد اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺧﻢ و‬
‫ﭘﻴﭻ دادن ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺶ‪ ،‬رك و ﺻﺮﻳﺢ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و‬
‫وﻻﻳﺖ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارم‪ .‬و ﭼﺮا ﻣﻘﺼﻮدش را در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻣﻲآورد و‬
‫در ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻲﻛﺎرد؟ ـ ؟ ﺗﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﻪ ﻃﻮر آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺳﺨﻦ او را‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻳﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻣﺪرﺳﻲ درﺑﺎرة اﻣﺎﻣﺎن ﺑﻪ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ درﺑﺎره ﺧﻮدش ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪111/‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪه‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و‪ ...‬و‪ ...‬ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ از اﺻﺤﺎب ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻧﻜﺮد؟‬
‫ﭼﺮا ﻛﺴﻲ درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻮاﺑﻎ ﺟﻬﺎن دﭼﺎر ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻧﺸﺪه؟ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻓﻘﻂ‬
‫درﺑﺎره ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻋﻠﻲ و اﻣﺎم ﺻﺎدق‪ ،‬ﺑﻮده؟‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻧﺴﺎن دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻃﻮري ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﺪان ﺣﺪ‪ ‬ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﺨﻄﺎب ﻛﻪ ﺑﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﻌﺘﻘﺪ ﮔﺸﺖ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻋﺎﻗﻞ و‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻮد و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر دﻳﮕﺮان‪.‬‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﻏﻠﻮ‪ ‬را دﻟﻴﻞ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ ﺑﻮدن‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ و دﻟﻴﻞ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ آﻧﺎن ﺑﺪاﻧﺪ آن را در ﺳﺒﻚ‬
‫اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ آﻧﺎن‪ ،‬در ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫ﻣﻲﻛﺎرد‪.‬‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬و ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎدي را‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ در‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب »ﻧﺰّﻟﻮﻧﺎ ﻋﻦ اﻟﺮﺑ‪‬ﻮﺑﻴ‪‬ﻪ و ﻗﻮﻟﻮا ﻓﻴﻨﺎ ﻣﺎ ﺷﺌﺘﻢ« ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ اﺋﻤ‪‬ﻪ اﻃﻬﺎر ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﺴﺮّي دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ 1 :‬ـ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﺑﺘﺪا اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻋﺮﺑﻲ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﻛﻪ اﻣﺎم ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪» :‬ﻣﺎ را از درﺟﻪ رﺑﻮﺑﻴ‪‬ﺖ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﻴﺎورﻳﺪ‬
‫آن ﮔﺎه ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ درﺑﺎره ﻣﺎ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ«‪ .‬ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ؛ از‬
‫ﺳﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﺘﻦ آن دﻓﺎع ﻛﻨﻢ ﺑﻪ ﺷﺮح ﻣﻌﻨﻲ آن ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻫﻢ‬
‫»اﻟﻮﻫﻴﺖ« را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻢ »رﺑﻮﺑﻴ‪‬ﺖ« را‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻢ ﺷﺮك را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻫﻢ »ﺗﻔﻮﻳﺾ« را‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪114 /‬‬
‫وﺟﻮب اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺎﻣﻞ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ از اﺋﻤﻪ ﻃﺎﻫﺮﻳﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮد آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺎﻛﻴﺪي »وﺟﻮب« و‬
‫ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﺎﻛﻴﺪي »ﻛﺎﻣﻞ« ـ ؟ اﮔﺮ آﻧﺎن »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬
‫ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺑﻐﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ اﻃﺎﻋﺖﺷﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‬
‫واﺟﺐ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ اﻃﺎﻋﺖ از ﻧﻮاﺑﻎ ﻛﺎﻣﻼ واﺟﺐ اﺳﺖ؟‬
‫ﺣﺘّﻲ آن ﭼﻪ اﻓﻼﻃﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬در‬
‫ﻳﻚ داﻳﺮة »ﺗﻌﻤﻴﻤﻲ« اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ‬
‫ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ آن را ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ‪ 12‬ﻧﻔﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎﻗﺾ ﺑﺨﺶ اول ﻛﺘﺎب اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ اﻟﻘﺎء اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺪﻋﻲ رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ .‬آﻳﺎ‬
‫»وﺟﻮب اﻃﺎﻋﺖ« ﻳﻚ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﻌﻠّﻤﻲ؟ ـ ؟‬
‫در ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺷﺎﮔﺮد ـ اﺳﺘﺎدي‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﺑﺮاي اﻃﺎﻋﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﻃﺎﻋﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﮕﺮ اﺋﻤﻪ )ع( دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ؟‬
‫ﻳﺎ ﻣﮕﺮ آن ﮔﺮوه ﻣﻌﺘﺪل ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ اﻓﺮادي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪوار و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺰ اﺧﻔﺶ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺨﻨﺎن و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ اﺋﻤﻪ ﻓﻘﻂ ﺳﺮ ﺗﻜﺎن‬
‫ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﺎن ﺳﺨﻨﺎن ﻋﻠﻤﻲ اﻣﺎﻣﺎن را ﺣﺘّﻲ در ﺗﻌﺒﺪﻳ‪‬ﺎت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻛﻼﻣﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻃﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ و‬
‫ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن داراي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و ﺣﺠ‪‬ﺔ اﷲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪113/‬‬
‫ﺣﻖ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮔﻮﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺧﺘﻴﺎر ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را در دﺳﺖ او‬
‫ﻗﺮار داده و ﺑﻪ او ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻃﻮر ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻘﺎﺻﺪش را در‬
‫ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﻜﺎرد‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﻃﻮري ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ و از ﻋﺒﺎرتِ »ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﺴﺮّي دادﻧﺪ« ﺑﻬﺮه‬
‫ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ ﮔﻮﺋﻲ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﻟﻮﻫﻴﺖ در ﺣﺪ‪ ‬ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮي ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ اﺋﻤ‪‬ﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻟﻮﻫﻴﺖ ﺣﺘﻲ رﺑﻮﺑﻴﺖ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺑﻴﺎورد ﻛﻪ اﻣﺎم ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﻧﺰّﻟﻮﻧﺎ ﻋﻦ اﻟﻌﺼﻤﺔ و‬
‫اﻟﻮﻻﻳﺔ و ﻋﻦ اﻟﺤﺠﻴﺔ«‪ :‬ﺗﺎ ﻣﻘﺼﻮدش را ﻣﺴﺘﺪل ﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻴﻬﺎت ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در اداﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻢ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ در ادوار‬
‫ﻣﺘﻘﺪم‪ ،‬ﮔﺮوه ﻫﺎ و ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮب‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺎﻣﻞ از اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬از اﻓﺮاط در ﺗﻘﺪﻳﺲ آﻧﺎن اﺟﺘﻨﺎب ﻛﺮده و ﻫﻮادار‬
‫اﻋﺘﺪال و ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ در ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﭘﻴﺮوان ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺸﻴﻦ درﮔﻴﺮي‬
‫ﺷﺪﻳﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ 1 :‬ـ ﺟﻤﻠﻪ »وﺟﻮب اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺎﻣﻞ«‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺲ ﺑﺰرگ‪،‬‬
‫ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ از ﻗﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻓﻼﺳﻔﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬آﻧﺎن‬
‫ﻛﻪ در ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن‪ ،‬دﻳﮕﺮ دﺳﺖ‬
‫اﻧﺪرﻛﺎران ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎﻧﻲ از‬
‫اﻧﺴﺎن دﻳﮕﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ؟ ـ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ وﺟﻮب اﻃﺎﻋﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪116 /‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 5‬ـ او ﮔﺎﻫﻲ ﻧﺎﻣﻲ از ﺻﺪوق ﻣﻲﺑﺮد و ﻧﻴﺰ از ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ آن را ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ اﻳﻦ و ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ را ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻣﻲﻛﻮﺑﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ را ﺑﻪ دو ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﻣﺘﺨﺎﻟﻒ در اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح آب ﮔﻞ آﻟﻮد ﺷﻮد‬
‫و ﻣﺎﻫﻲ ﻣﻘﺼﻮد ﻏﺮﺑﻴﺎن ﻛﻪ ﺣﺬف وﻻﻳﺖ اﺳﺖ ﺻﻴﺪ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺒﺎت‪،‬‬
‫ﺣﺘﻲ اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ ﻛﻪ ﺻﺪوق ﻳﺎ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬وﻻﻳﺖ و ﺣﺠﻴﺖ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻮﺋﻲ از واﻗﻌﻴﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺤﺜﺶ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﻟﻘﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻮﻓﻲ و ﺗﺸﻴﻊ ﻗﻤﻲ اﺧﺘﻼف‬
‫ﻧﻈﺮي در اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺗﺸﻴﻊ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰة ﻧﺎدرﺳﺖ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎز ﺑﺤﺜﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ 6‬ـ او در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻧﺎﻣﻲ از »ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه« ـ آﻧﺎن ﻛﻪ در اﻣﺎم‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ دﭼﺎر ﻗﺼﻮر و ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﻣﻲآورد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺎز روﺷﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ اﻳﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮي ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ آﻧﺎن را ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه ﻧﺎﻣﻴﺪه ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺳﻨﻴﺎن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻨﻴﺎن داراي دو ﻧﺎم و دو ﻋﻨﻮان ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻳﻜﻲ ﺳﻨّﻲ و دﻳﮕﺮي‬
‫ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه؟ او ﺧﻮد اذﻋﺎن دارد ﻛﻪ ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮي در اﻣﺎمﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ اﻣﺎ روﺷﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﺪام اﺻﻞ از اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬در ﻛﺪام‬
‫رﻛﻦ از ارﻛﺎن ﺗﺸﻴﻊ و اﺻﻮل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬دﭼﺎر ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ـ ؟ ﻣﮕﺮ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ از ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و ﺣﺠ‪‬ﻴﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ آن را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد ـ ؟‬
‫ﭼﺮا ﻓﺮد داﻧﺸﻤﻨﺪي و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه زﺑﺮدﺳﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬
‫رﻧﺪاﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ؟! او در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﺷﻤﺎرش ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي رﻳﺰ و ﻃﺮد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪115/‬‬
‫‪ 3‬ـ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن اﺑﻬﺎم آﻟﻮد ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود؛ ﭼﺮا ﻧﺎم ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از‬
‫آن ﮔﺮوه ﻣﻌﺘﺪل را ذﻛﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫»وﺟﻮب اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺎﻣﻞ« ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم و وﻻﻳﺖ‬
‫او و ﺣﺠﺔ اﷲ ﺑﻮدﻧﺶ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺮادي وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ ـ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ وﺟﻮدي در ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ـ ﻻﺑﺪ آن ﻗﺪر از ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ دور ﺑﻮدهاﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻫﻞ اﻋﺘﺪال و ﺗﻔﻜّﺮ‬
‫ﻋﻘﻼﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻢ ﺑﻴﭽﺎره اﻟﻔﺎظ زﻳﺒﺎ و ﺷﻴﺮﻳﻦ از ﻗﺒﻴﻞ‪ :‬ﻋﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬اﻋﺘﺪال‪،‬‬
‫ﺗﻔﻜﺮ و‪ ...‬ﻛﻪ اﺑﺰار دﺳﺖ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺴﺨﻴﺮ‬
‫ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﺟﺎدو ﻛﺮدن ﺗﻔﻜﺮ او ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‬
‫ﭼﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ؟ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬او ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ و ﺑﺮاﺳﺘﻲ داﻧﺸﻤﻨﺪ اﺳﺖ و داﻧﺴﺘﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ اﻳﻦ اﻫﻞ اﻋﺘﺪال و ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ( از‬
‫آﻏﺎز ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺸﻴﻊ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ آﻳﺎ ﺳﻠﻤﺎن اﺳﺖ؟ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ‬
‫ﻣﻈﺎﻫﺮ اﺳﺖ؟ ﻛﺎﺑﻠﻲ )ﺷﺎﮔﺮد اﻣﺎم ﺳﺠﺎد( اﺳﺖ؟ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﺎن ﺑﻦ‬
‫ﺗﻐﻠﺐ اﺳﺖ؟ اﺑﻮ ﺑﺼﻴﺮ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻋﻤﻴﺮ اﺳﺖ؟ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ و‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( از ﻗﺒﻴﻞ ذﻛﺮﻳﺎ ﺑﻦ آدم اﺳﺖ؟ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻳﺎ‬
‫ﻣﻔﻴﺪ و ﺻﺪوق ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ و ﻳﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺷﻤﺎره ﻛﺮدم‬
‫ﻛﻴﺴﺖ؟ و ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﭼﺮا ﻧﻤﻮﻧﻪاي را ﻧﺎم ﻧﻤﻲﺑﺮد؟ ﻳﺎ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺎﻣﺒﺮدﮔﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬وﻻﻳﺖ و ﺳِﻤﺖ »ﺣﺠﺔ اﷲ« ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﻲ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪118 /‬‬
‫ﭘﺲ از آن دﻳﮕﺮ اﺛﺮي از ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ و اﻳﻨﻚ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در رﺛﺎي‬
‫آن ﻣﺮﺛﻴﻪ ﺳﺮاﺋﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬اي واي در اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺳﻮم ﺗﺸﻴﻊ ﻣﻌﺘﺪل و‬
‫داراي ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ و ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ آﻟﻮدة ﻏﻠﻮ‪ ‬و ﺧﺮاﻓﺎت اﺳﺖ و‬
‫اﻳﻦ آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎ از اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺳﻮم داﺧﻞ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )!!!(‬
‫ﻣﻘﺼﻮد او )اﮔﺮ ﺳﺨﻨﺶ را ﺻﺮﻳﺢ ﻣﻲﮔﻔﺖ( اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺎس را‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮده و ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺖ ﻧﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ را‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﺣﺘﻲ ﭘﻴﺶ از ﻧﻬﻀﺖ ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮده و‬
‫ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 7‬ـ ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﻦ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻛﻪ اﮔﻮﺳﺖ ﻛﻨﺖ ﻧﺴﺨﻪ آن را ﻣﻲداد‪،‬‬
‫ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺻﻨﺎﻓﻲ« ﻛﻪ اﻣﻴﻞ دورﻛﻴﻢ آن را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬در اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻳﻚ »ﺗﺸﻴﻊ ﺟﺪﻳﺪ« ﻣﻲدﻫﺪ ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ دو ﺗﻔﺎوت‪ :‬ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ از اول ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده‪ .‬دوم اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺠﺎﻋﺖ آن دو را ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ راه ﺻﺮﻳﺢ و روﺷﻦ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﺮود‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ آن دو از آﻏﺎز ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ و اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺔ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﻛﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و ﻋﺮض ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و زﺣﻤﺖ ﻣﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬
‫‪ 8‬ـ او در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﺎ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫او ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﻏﺮب ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﻄﺮﻫﺎي‬
‫ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ را ﺗﻜﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ 9‬ـ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ از زﻣﺎن ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬اﺑﻮذر‪ ،‬ﻣﻘﺪاد و ﻋﻤﺎر ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز راه‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪117/‬‬
‫ﺷﺪه و ﻣﻨﻔﻮر‪ ،‬ﻳﻚ ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﻛﻮر ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺑﻲﭼﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ او را ﻓﻠﺞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاﻫﻢ داد‪:‬‬
‫ﻛﺎرش ﺑﻪ ﺷﺪت ﻓﻨّﻲ اﻣﺎ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮاد از ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه در ﺑﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن وﻻﻳﺘﻲ ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎن ﻣﻬﺪي ﻋﺒﺎﺳﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻧﻬﻀﺖﺷﺎن اﻣﺎم ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺼﻮم‬
‫و ﻏﻴﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺒﺪاﷲ ﺳﻔﺎح را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎرﺷﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﻤﻠﻲ و‬
‫ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻄﻼن ﻣﺬﻫﺐﺷﺎن را روﺷﻦ ﻛﺮد و دﻳﮕﺮ از ﻋﻘﺎﻳﺪﺷﺎن ﭼﻴﺰي در ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺑﺸﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺪون ﻋﺼﻤﺖ و ﺑﺪون ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﺎم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺻﺎدق را رﻫﺒﺮ و اﻣﺎم ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬و ﺳﻔﺎح را اﻣﺎم اﺟﺮاﺋﻲ‬
‫و ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮي در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﺔ ﺗﻠﺦ از ﺑﻴﻦ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوزﻳﺶ ﻋﻴﻦ ﻣﺮﮔﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺪي ﻋﺒﺎﺳﻲ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺷﺘﺮ ﺳﻮاري دوﻻ دوﻻ ﻧﻤﻲﺷﻮد رﺳﻤﺎ‬
‫ﻣﺮگ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ را اﻋﻼم ﻛﺮد و ﻋﻨﻮان ﺗﺴﻨﻦ را اﺑﺪاع ﻛﺮد و اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ‬
‫او در زﻣﺎن ﻣﺘﻮﻛﻞ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻛﺎﻣﻼ رﺳﻤﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ زﻳﺪﻳﻪ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﺑﺎ وﺟﻮد اﻣﺎم زﻧﺪه و ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ زﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و رﻫﺒﺮي اﺟﺮاﺋﻲ را از رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ )درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ آﻗﺎي‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ در ﺑﺨﺶ اول ﻛﺘﺎﺑﺶ اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ( از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫زﻣﺎنﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﻣﺪﻋﻲ وﻻﻳﺖ ﺑﺮاي زﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎز ﻫﻢ در ﺑﺴﺘﺮ ﻏﻠﻂ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻣﻮن اﻟﺮﺷﻴﺪ از ﻧﻮ ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺼﻢ ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﺣﺪودي راه وي را رﻓﺖ اﻣ‪‬ﺎ‬
‫ﻣﺘﻮﻛّﻞ از ﻧﻮ اﻳﻦ ﺷﺘﺮ ﺳﻮاري را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺳﻮم ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪120 /‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺼﺎدر و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ﻗﺪﻳﻢ ﺷﻴﻌﻲ و ﻏﻴﺮ ﺷﻴﻌﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﮔﺰارش ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﺨﺎﻟﻔﻲ در ﻣﻮرد ﺗﺎرﻳﺦ و‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ او‪‬ﻟﻲ و اﺻﻠﻲ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ ﺑﺪوي‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﺧﻴﻠﻲ ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ ﺷﮕﻔﺖﺗﺮ از ﻫﺮ ﺳﺨﻦ او‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮدش در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﺘﺤﻴﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺪﻫﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ‪‬ي ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻧﻈﺮﻫﺎي ﺑﻌﺪي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻃﺒﻴﻌﺖ اوﻟﻲ و اﺻﻠﻲ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ را در اﺑﻬﺎم ﺷﺪﻳﺪي ﻗﺮار داده و‬
‫ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬اوﻻً‪ :‬ﻣﻜﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ از ﻫﻤﺔ ﻣﺬاﻫﺐ و ﻣﻜﺘﺐﻫﺎي ﺟﻬﺎن‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺗﺮ و روﺷﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬اﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺎدر و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ را ﻛﻨﺎر‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ و دو ﺟﺮﻳﺎن ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ و وﻻﻳﺘﻲ را در ﻫﻢ ﻣﻲآﻣﻴﺰﻳﺪ و ﻫﻤﺔ‬
‫آبﻫﺎ را ﮔﻞ آﻟﻮد ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ .‬و دﻗﻴﻘﺎ ﭼﻬﺮة ﺗﺸﻴﻊ را )ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮدﺗﺎن( زﺷﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺠﻬﻮل و اﺑﻬﺎم آﻟﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺧﻠﻂ و اﺧﺘﻼط را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎورﻳﺪ‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ ﺣﺪ‪‬ي روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ اﺻﻞ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ )ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﻣﺬاﻫﺐ دروﻧﻲ آن( ﺑﻪ ﺣﺪي اﺑﻬﺎم‬
‫آﻟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺘﺮﺷﻔﺴﻜﻲ روﺳﻲ در ﻛﺘﺎب »اﺳﻼم و اﻳﺮان« وﺟﻮد ﻋﻴﺴﻲ )ع(‬
‫را ﻳﻚ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺻﻼ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪه و ﻧﺰﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت اﻧﺠﻴﻞﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ او ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻮدا و ﻋﻘﺎﻳﺪش ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﻋﻘﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪119/‬‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺧﻮد را ﻃﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ و اﻣﺮوز ﻗﻠﻢ ﺑﻄﻼن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ »اﻳﺴﻢ«ﻫﺎ ﻛﺸﻴﺪه‬
‫و ﻋﻤﻼً ﻫﻤﺔ آنﻫﺎ را ﺑﻪ »اﻧﻔﻌﺎل« اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ و ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬در‬
‫رأس ﺳﻴﺼﺪ ﻫﺰار داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺑﭽﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ آن ادﻋﺎي‬
‫ﻋﻠﻤﻲﺷﺎن در ﭼﻬﺎر راه ﭼﻪ ﻛﻨﻢ ﭼﻪ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺣﻴﺮان ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ آن ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﻜﺘﺐ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن‬
‫ﺳﻮم ﻣﺮده‪ ،‬و ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ از ﻣﺰاﺣﻤﺖﻫﺎي آن ﺑﺮ آﺳﻮده‪ ،‬ﻛﺪام راه ﺗﻜﺎﻣﻞ را‬
‫ﻃﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم ﻛﺘﺎب ﻣﺪرﺳﻲ »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ﺑﺎﺷﺪ!؟!‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻟﻘﺎﺋﻲ او را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ از اول وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺑﻮده ﺑﺎز اﻳﻦ‬
‫ﮔﺴﺴﺖ ده ﻗﺮﻧﻲ را ﻛﻪ از ﻣﺮگ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻜﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪ!؟! او ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺳﻮم ﺷﻴﻌﻪ دﭼﺎر اﻓﻜﺎر ﻏﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺷﺪه‬
‫آﻳﺎ اﻳﻦ ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﻳﺎ اﻧﺤﺮاف؟ ـ ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺎم ﻛﺘﺎﺑﺶ را ﺗﻜﺎﻣﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻧﺎم ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻨﺎﻗﺾ دارد‪ .‬ﺗﺎ ﭼﻪ ﻗﺪر ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را‬
‫ﺳﺎده ﻟﻮح ﻣﻲداﻧﺪ؟!‬
‫‪ 10‬ـ ﻣﺮاد از »ﻋﻘﻼﻧﻲ« ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻋﻘﻼﻧﻲ ارﺳﻄﻮﺋﻴﺴﻢ اﺳﺖ؟ ﻋﻘﻼﻧﻲ‬
‫ﻣﺎﻛﻴﺎوﻟﻴﺴﻢ اﺳﺖ؟ ﻋﻘﻼﻧﻲ ﭘﺎراﺗﻮﺋﻴﺴﻢ اﺳﺖ؟ ﻋﻘﻼﻧﻲ وﺑﺮﻳﺴﻢ اﺳﺖ؟ ﻳﺎ‬
‫ﻋﻘﻼﻧﻲ از ﻧﻈﺮ اﺻﻮل اﺳﻼﻣﻲ؟‬
‫ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ درﺑﺎره ﻳﻚ ﻣﻜﺘﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ آن‬
‫ﻣﻜﺘﺐ را ﻳﺎ رد ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﺳﺒﻚ ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ و روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎراﻧﻪ ﺟﺎﺋﻲ‬
‫در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻜﺘﺒﻲ ﻧﺪارد‪ .‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ واﻗﻒ اﺳﺖ‬
‫ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻄﻔﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪122 /‬‬
‫اﺑﻬﺎم اﻧﮕﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ از زﻳﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻓﺮار ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺪوي‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﻫﺮ ﻧﻈﺮ دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫‪ 5‬ـ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﺎ »ﻃﺒﻴﻌﺖ اوﻟﻲ« و »ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺻﻠﻲ ﻣﻜﺘﺐ« ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ‬
‫در ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲﻛﺎرد ﻛﻪ آن ﭼﻪ اﻣﺮوز از ﺗﺸﻴﻊ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻳﺎ ﻣﻲداﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺻﻠﻲ و اوﻟﻲ آن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻓﺘﻀﺎﺣﺎت در ﻛﻼم آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﺣﺪي زﻳﺎد و روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ‬
‫ﻧﺒﻮد ﻧﮕﺮاﻧﻲام از ﺧﻄﺮ ﺳﻤ‪‬ﺎﮔﻴﻦ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺑﺮ ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻧﻤﻲﭘﺮداﺧﺘﻢ‪.‬‬
‫‪ 6‬ـ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ و ﻫﻨﻮز ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺻﻠﻲ ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ )ﮔﺮﭼﻪ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﺪوي( ﭼﺮا ﻧﺎم ﻛﺘﺎب را »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻳﺪ؟ زﻳﺮا‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺳﺨﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻜﺘﺐ راه ﺗﻜﺎﻣﻞ را ﻃﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﻞ راﻫﻲ را ﻛﻪ ﻃﻲ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺻﻠﻲ آن را ﻣﺒﻬﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺳﻘﻮط‬
‫در اﺑﻬﺎﻣﺎت؟ ـ ؟‬
‫در اداﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺗﺸﻴﻊ از دﻳﺮﺑﺎز ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ آن را ﻧﻮﻋﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﺎﻃﻨﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻣﻴﺨﺘﻪاي از ﺑﺎورﻫﺎ و‬
‫ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ در ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺪ‪‬ﻳﺴﺎن‪ ،‬از ﻓﺮّه اﻳﺰدي اﻳﺮاﻧﻲ و ﺗﻨﺎﺳﺦ ﻫﻨﺪي ﺗﺎ‬
‫ﺗﺠﻠّﻲ و ﺣﻠﻮل ﻣﺴﻴﺤﻲ و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه و ﻧﻈﺮاﺗﻲ ﻣﺸﺨﺺ در‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻗﺮآن و ﺳﺐ‪ ‬ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻓﻮق ﺑﺸﺮ اﻣﺎﻣﺎن و‬
‫ﻃﻴﻨﺖ و ﺑﺪا و اﻣﺜﺎل آن ﺟﺰء ذاﺗﻴﺎت ﻻ ﻳﻨﻔﻚ‪ ‬آن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬اﻣ‪‬ﺎ اﻳﻦ ﺑﺪا و اﻳﻦ ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺸﺮي دارﻧﺪ وﻟﻲ ﻓﻮق ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪121/‬‬
‫ﻫﻨﺪوﺋﻴﺴﻢ از آن ﺑﻴﺸﺘﺮ‪.‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﺳﻨﻴﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻄﻼح »ﺳﻨّﻲ«‪» ،‬ﺗﺴﻨّﻦ« از اﺑﺪاﻋﺎت ﻣﻬﺪي‬
‫ﻋﺒﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﭘﻴﺶ از آن ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺎم ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮدﺷﺎن در‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻴﻞﺷﺎن از زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ »ﻳﺎ ﻋﻠﻲ ﺷﻴﻌﺘﻚ ﻫﻢ‬
‫اﻟﻔﺎﺋﺰون« ﻛﻪ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در »اﻟﺼﻮاﻋﻖ اﻟﻤﺤﺮﻗﻪ« ﭘﺲ از ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‬
‫ﺣﺪﻳﺚﻫﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻠﻲ ﻣﺎ ﺳﻨﻴﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ و رواﻓﺾ ﺑﻴﻬﻮده اﻳﻦ ﻧﺎم را‬
‫ﺑﺮ ﺧﻮد ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ اول ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺎ اﺑﻬﺎم آﻟﻮده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ واﻗﻌﻴﺎت ﻣﺴﻠّﻢ زﻳﺮ‬
‫ﺳﺆال ﺑﺮود آن ﮔﺎه ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻳﺎﻓﺘﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎدم ﻫﺴﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دوره‬
‫اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﺑﻮدﻳﻢ ﻳﻚ ﺧﺎن زاده ﻧﺎز ﭘﺮورده ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻜﻼس ﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻜﻼﺳﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫داﺷﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﻲ ﭘﻴﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا رﺣﻤﺘﺶ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺷﻴﺎء و ﻧﻮﺷﺖ اﻓﺰار و ﻫﻤﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ ﺧﺎنزاده ﮔﻢ ﻣﻲﺷﺪ و ﻫﻤﺔ آنﻫﺎ را ﭘﻴﺮاﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮد‪ :‬ﺑﺒﻴﻦ اﮔﺮ ﻣﻦ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻢ ﺗﻮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻲ ﻳﻚ روز ﻫﻢ در ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮي‪ .‬ﺧﺎنزاده ﻧﻴﺰ ﺑﺎور‬
‫ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻪ ﭘﻴﺮاﻧﻲ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ اﻟﻘﺎء‪ :‬ﻋﺒﺎرتِ »در ﻧﻈﺮ ﺑﺪوي« ﭼﻪ ﻧﻘﺸﻲ در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ دارد‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم‬
‫آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در »ﻧﻈﺮ دوم« ﺣﻘﻴﻘﺖ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ او ﺣﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮ دوم اﺷﺎره ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺗﺎ آﺧﺮ ﻛﺘﺎب ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺨﻨﻲ از آن ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲآورد‬
‫و آن ﭼﻪ ﻛﻪ در ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﻮدن ﻃﺒﻴﻌﺖ اوﻟﻲ و اﺻﻠﻲ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﺣﻀﻮر اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در‬
‫ﺳﺨﻨﺎن او ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ذﻫﻦ ﺧﻮدآﮔﺎه ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪124 /‬‬
‫اﻳﻦ داﺳﺘﺎن از اﺻﻞ و اﺳﺎس ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و ﺟﻌﻞ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺪا ﭘﻴﺶ‬
‫از اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( در ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻣﺎﻣﺎن ﭘﻴﺶ از اﻣﺎم ﺻﺎدق درﺑﺎرة‬
‫‪1‬‬
‫آن ﺑﺤﺚ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭼﻮن دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺪا را ﺑﺮ ﻣﺎ اﻳﺮاد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻴﻌﻪ از‬
‫آن دﺳﺖ ﺑﺮدارد‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻣﺎ را ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪﻧﺪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺒﻮت و اﻣﺎﻣﺖ را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻫﻤﻪ اﻳﻦﻫﺎ دﺳﺖ ﺑﺮدارﻳﻢ؟ و ﻋﻘﺎﻳﺪ‬
‫ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﻜُﺸﻴﻢ و از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻳﻢ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در ﺣﻀﻮر آﻧﺎن ﺳﺮ‬
‫اﻓﻜﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺗﺐ ﺗﻜﺮار ﻛﺮدهام ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ داﻧﺸﻤﻨﺪ و‬
‫ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺖ و ﻋﻤﺪا ﻛﻮﭼﻪ ﻫﺎﺋﻲ ﭘﻴﭻ اﻧﺪر ﭘﻴﭻ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻘﻴﻦ دارم‬
‫ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از ﺑﺪا ﻧﻤﻲداﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آن را در ردﻳﻒ ﻓﺮّه اﻳﺰدي و‪...‬‬
‫ﻗﺮار ﻧﻤﻲداد‪.‬‬
‫ﺑﺪا‪ :‬در اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻧﺤﻠﻪﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ و دﻳﻨﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺸﺮ در ﻛﻞ ﺗﺎرﻳﺦ‪،‬‬
‫ﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺳﻤﺎ »ﻣﻮﺟ‪‬ﺐ« اﻋﻼم ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻳﺎ ﻻزﻣﺔ اﺻﻮل آن ﻣﻜﺘﺐﻫﺎ‬
‫ﻣﻮﺟ‪‬ﺐ ﺑﻮدن ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺶ ﻣﻮﺟ‪‬ﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻞ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاش ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ‬
‫ﻧﻪ؟ ـ ؟ در ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺪا )ﺑﻪ اﺻﻄﻼح( در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ـ ؟ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎل اﻧﺴﺎن اﺳﺖ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺧﺪا ﻛﻪ‬
‫‪ . 1‬از ﺟﻤﻠﻪ رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ ،13‬ﺣﺪﻳﺚ ‪ ،4‬از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( ـ ﻣﺠﻠﺴﻲ در ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ 4‬و ج ‪5‬‬
‫درﺑﺎره ﺑﺪا دو ﺑﺎب ﺑﺎز ﻛﺮده ﻫﻢ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎ را آورده و ﻫﻢ درﺑﺎره ﺑﺪا ﺑﺤﺚ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪123/‬‬
‫ﺑﺸﺮﻫﺎ‪ .‬ﻫﺮ دو از ذاﺗﻴﺎت ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ اﺳﺖ اﮔﺮ دﺷﻤﻨﺎن اﻳﺮاد‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻳﺎﺳﺨﺶ را ﻫﻢ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ و اﻣﺮوز ﺷﻨﻴﺪهاﻧﺪ و ﻣﺎ ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺟﺎ‬
‫ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ اﻳﻦ ﻃﻮر ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ دو ﻋﻘﻴﺪه‬
‫ﻣﻬﻢ ﺷﻴﻌﻪ را دو دﺳﺘﻲ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ردﻳﻒ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻣﮕﺮ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻴﺪ دﺷﻤﻨﺎن ﺗﺸﻴﻊ )ﻛﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه اﻣﺮوز در ﻗﺒﺎل آن‬
‫ﮔﻴﺞ و ﻣﻨﮓ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ و آن ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺎن و داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫زﺑﺮدﺳﺖﺷﺎن ﻫﻴﭻ ﻛﺎرآﺋﻲ ﺑﺮايﺷﺎن در اﻳﻦ ﮔﻴﺠﻲ ﻧﺪارد( ﺑﺮاي ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪﺑﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﭼﻪﭼﻪ ﺑﺰﻧﻨﺪ؟ ﻳﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﻴﻌﻪ در ﻗﺒﺎل اﻳﺮادات و اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻏﻴﺮ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ آﻧﺎن »ﻣﻨﻔﻌﻞ« ﺷﻮد و از اﺻﻮل ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﺮدارد؟‬
‫‪ 2‬ـ ﺑﺪاء‪ :‬ﺑﺪا از ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻬﻢ و ﻣﺴﻠّﻢ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ در ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﻴﻌﻪ ﻗﺮار دارد ﺗﻮﺳﻂ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺣﺎﺷﻴﻪ‬
‫راﻧﺪه ﺷﺪه در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ﺷﻴﻌﻲ و ﻛﻢ اﻃﻼع‪ ،‬آن را در ﻫﻤﺎن ﺣﺎﺷﻴﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬از ﺑﺎب ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻓﺨﺮ رازي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﺑﺪا در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ ﻛﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﭘﺴﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق‪ ،‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﻣﺎم ﺻﺎدق‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻌﺪ از او اﻣﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﻓﺎت او ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ اﺻﺤﺎﺑﺶ‬
‫رو ﺑﻪ رو ﺷﺪ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ او ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال رﻓﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ره ﭼﺎره ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪا‬
‫ﷲ« ﻳﻌﻨﻲ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﺪا ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ و ﭘﺴﺮم ﻣﻮﺳﻲ اﻣﺎم ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ . 1‬اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﻣﺠﻠﺴﻲ در ﺑﺤﺎر آورده و ﺑﻪ آن ﭘﺎﺳﺦ داده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪126 /‬‬
‫ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ از ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻮدن‪ ،‬رخ دﻫﺪ‪.‬‬
‫درﺑﺎرة اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺎر اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫درﺑﺎره ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﺎر ﺧﺪا ﻫﻤﮕﻲ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺣﻜﻤﺖ او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫در ﺻﻮرتﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺪا را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﻗﻴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻣﻮﺟ‪‬ﺐ‪ ،‬ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎر و ﺑﻲاراده‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ اﺗﻔﺎﻗﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺪا اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻜﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻓﻮق ﺑﺸﺮي‪ :‬ﻣﺮاد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ از »ﻃﺒﻴﻌﺖ« ﭼﻴﺴﺖ؟ اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﺸﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺣﻖ ﺑﺎ اوﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻫﻴﭻ ﻓﺮدي از ﺷﻴﻌﺔ وﻻﻳﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ را ﻧﮕﻔﺘﻪ و‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬زﻳﺮا آﻳﻪ »اﻧﺎ ﺑﺸﺮ ﻣﺜﻠﻜﻢ« ﻧﺼﺐ ﻋﻴﻦ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻳﺎ اﻣﺎم »ﺑﺸﺮي اﺳﺖ ﻓﻮق ﻫﻤﻪ ﺑﺸﺮﻫﺎ«‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪة‬
‫ﻫﻤﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن وﻻﻳﺘﻲ و از اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ اﺳﺖ و ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺎن ﻧﺎﺑﻐﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻮق ﻧﻮاﺑﻎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ دارﻧﺪ و ﺣﺠ‪‬ﺔ اﷲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﺎن آﻳﻪ »ﻣﺎ اﻧﺎ اﻻّ ﺑﺸﺮ ﻣﺜﻠﻜﻢ« ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ »اﻧّﻤﺎ ﻳﻮﺣﻲ اﻟﻲ‪ «...‬وﺣﻲ و‬
‫ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻏﻴﺐ ﻳﻚ اﻣﺮ ﻓﻮق ﺑﺸﺮي و ﻓﻮق ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﺔ ﻋﻠﻮم‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( را اﺋﻤ‪‬ﻪ ﻃﺎﻫﺮﻳﻦ دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ داراي ﻋﻠﻮم ﻓﻮق ﺑﺸﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺮض ﻛﺮدم‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺋﻤﻪ )ع( ﻋﻼوه ﺑﺮ ادﻟّﺔ‬
‫ﻛﻼﻣﻲ ﻳﻚ اﻣﺮ ﻣﺤﺴﻮس و ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ آﺛﺎرﺷﺎن را ﺳﺨﻨﺎن و ﺗﺒﻴﻴﻨﺎت ﺷﺎن‬
‫‪ . 1‬آﻳﻪ ‪ 110‬ﺳﻮره ﻛﻬﻒ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪125/‬‬
‫اراده‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﻧﺎدرﺳﺖ ﻧﺪارد ﻛﻪ در آن ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاي‬
‫ﺣﻜﻴﻢ ﻫﻤﺔ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺴﺖ و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ درﺑﺎرة ﺧﺪا ﻛﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻴﺰ ﻻزم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﺎر ﺧﺪا در ﻳﻚ ﻟﻮﻟﻪ‬
‫دراز ﻟﻮﻟﻪ ﻛﺸﻲ ﺷﻮد و ﻻزﻣﺔ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟ‪‬ﺐ ﺑﻮدن ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدن دﺳﺖ ﺧﺪا ﻛﻪ »ﻗﺎﻟﺖ اﻟﻴﻬﻮد ﻳﺪاﷲ ﻣﻐﻠﻮﻟﺔ«‪ 1.‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺧﺪاي ارﺳﻄﻮ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻗﻮل ارﻧﺴﺖ رﻧﺎن‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻪ در ﺳﺮﻳﺮ ﺧﻮد ﻧﻈﺎرهﮔﺮ ﺻﺪور و‬
‫رﻳﺰش اﺷﻴﺎء از وﺟﻮد ﺧﻮد اﺳﺖ و ﺗﻮان ﻫﻴﭻ ﻛﺎر را ﻧﺪارد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻗﺮآن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‬
‫»ﻏﻠّﺖ اﻳﺪﻳﻬﻢ و ﻟﻌﻨﻮا ﺑﻤﺎ ﻗﺎﻟﻮا ﺑﻞ ﻳﺪاه ﻣﺒﺴﻮﻃﺘﺎن«‪ 2‬و »ﻛﻞّ ﻳﻮم ﻫﻮ ﻓﻲ ﺷﺄن«‪ 3‬و‬
‫‪4‬‬
‫»ﻳﻤﺤﻮ اﷲ ﻣﺎ ﻳﺸﺎء و ﻳﺜﺒﺖ و ﻋﻨﺪه ام‪ ‬اﻟﻜﺘﺎب«‪.‬‬
‫ﺑﺪا ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺎم اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﻳﺎت در ﻗﺮآن‪.‬‬
‫ﺣﻜﻤﺖ ﺧﺪا‪ ،‬ﺻﻔﺖ ﺧﺪا اﺳﺖ و ﺻﻔﺖ ﺧﺪا ﻋﻴﻦ ذاﺗﺶ اﺳﺖ و ذات ﺧﺪا‬
‫ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻜﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻳﻚ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﺎرﻳﻚ دراز ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺻﻔﺘﺶ در آن ﻣﺤﺒﻮس ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاي ﺑﺪون ﺑﺪا ﺧﺪاي دﺳﺖ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮس‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان از اراده‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان از ﻫﺮ ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺪاﺋﻲ ﺑﻪ ﻗﺪر‬
‫ﻳﻚ ﻣﻮرﭼﻪ اراده ﻧﺪارد و ﺑﻪ ﻗﺪر ﻳﻚ ﻣﻮرﭼﻪ ﺗﻮان ﻛﺎر‪ ،‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫وﺳﻌﺖ ﻗﺪرت‪ ،‬وﺳﻌﺖ ﺗﻮان‪ ،‬وﺳﻌﺖ ﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬ﻋﺮﺻﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ اﻣﺮ‬
‫‪ . 1‬آﻳﻪ ‪ 64‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪.‬‬
‫‪ . 2‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ . 3‬آﻳﻪ ‪ 29‬ﺳﻮره اﻟﺮّﺣﻤﻦ‪.‬‬
‫‪ . 4‬آﻳﻪ ‪ 39‬ﺳﻮره رﻋﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪128 /‬‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﺳﻨّﺖ ﺟﺎرﻳﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از اﺋﻤ‪‬ﻪﺷﺎن ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮآن را‬
‫ﺣﺠ‪‬ﺖ ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﻲﭼﻮن و ﭼﺮا‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﭼﻮن آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ادﻋﺎ دارد ﻛﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺋﻤ‪‬ﻪ را ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و در اﻳﻦ ﺗﻘﺪﻳﺲ دﭼﺎر اﻓﺮاط ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن آن ﭼﻪ را ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﺷﺎن ﺣﺠﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﻗﺮار داده‪،‬‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﻣﻲ داﻧﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻲ‪-‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ آﻳﺎ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻧﺪارد ﻳﺎ اﻧﮕﻴﺰه دﻳﮕﺮ دارد؟ ـ ؟‬
‫آن دﺷﻤﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ آﻧﺎن را ﻣﺘﺮﺳﻚ ﻛﺮده و ﻣﺎ را از آنﻫﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎنﺷﺎن اﻓﺮادي ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻲ‬
‫ﺑﻜﻨﻨﺪ؟‪ .‬اﺑﺮاز ﻧﻈﺮي ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﺎ دﻳﻦﺷﺎن ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓﺷﺎن اﮔﺮ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ اﺑﺮاز ﻧﻈﺮﻫﺎ را ﻣﻤﻨﻮع ﻛﻨﺪ ﺣﺘﻲ در ﻣﻮارد ﻻزم و ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد ﻫﻤﺎن‬
‫ﻏﺮﺑﻴﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺴﺘﺒﺪ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ آن را آزاد ﺑﮕﺬارد ﻫﺮ‬
‫اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺻﻮﻟﻲ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ!!!‬
‫ﺳﺐ‪ ‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ :‬در ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺴﻲ را ﺳﺐ‪ ‬ﻛﺮد ﺧﻮاه ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺧﻮاه‬
‫ﻏﻴﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻮاه ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺧﻮاه ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺷﻴﻌﻪ آﻳﺔ »ﻻ ﺗﺴﺒ‪‬ﻮا« را در‬
‫ﻗﺮآن ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮ ﻳﻚ اﺻﻞ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﺑﻪ آن‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و آن »اﻧﺘﻘﺎد از ﻇﻠﻢ ﻇﺎﻟﻢ« اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺔ آنﻫﺎ را داراي‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻏﻴﺮ ﺷﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اﺻﺤﺎب را ﻣﻌﺼﻮم‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ اﻧﺘﻘﺎدي از ﻳﻚ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻛﻨﺪ ﺗﺮورش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤﻼً‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪127/‬‬
‫را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ و ‪ ...‬ﻛﻪ ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫اﮔﺮ در ﻗﺪﻳﻢ ﻋﺪ‪‬هاي ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺋﻤ‪‬ﻪ را‬
‫ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ ﻛﻨﻨﺪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻋﻈﻤﺖ و ﻋﻤﻖ و اﻓﻖ‬
‫ﻋﻠﻮم آﻧﺎن را ﺗﺎ ﺣﺪ اﻋﺠﺎز روﺷﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ و روز ﺑﻪ روز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﺎز‬
‫ﺗﻜﺮار ﻧﻜﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬وﻻﻳﺖ و ﺣﺠﺔ اﷲ ﺑﻮدن ﺷﺎن‪ .‬ﻓﺨﺮ رازي ﺳﻨّﻲ‬
‫اﺷﻌﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ اﻧﺒﻴﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ ﻇﺎﻫﺮا اﮔﺮ ﻣﺤﻞ‬
‫آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻢ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ »ﺻﺮاط اﻟﺬﻳﻦ اﻧﻌﻤﺖ ﻋﻠﻴﻬﻢ« اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎورش را اﻋﻼم ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻋﺼﻤﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻌﻨﻲ ﻳﻚ اﻣﺮ ﻓﻮق ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ او و اﻣﺜﺎﻟﺶ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ ﻃﺎﻫﺮﻳﻦ ﻣﻲرﺳﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻳﻚ اﻣﺮ ﻓﻮق ﺑﺸﺮي اﺳﺖ و ﻟﺬا ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﻗﺪرت »ﻗﺪرت« آن ﻫﻢ ﻗﺪرت اﻣﭙﺮاﻃﻮري اﻣﻮي و ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺣﺪود ‪ 665‬ﺳﺎل‬
‫در ﭘﺸﺖ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻔﻲ ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﻮده‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﻗﺪرت و‬
‫ﻛﺎرآﺋﻲ ﻗﺪرت و ﻛﺎرﺑﺮد آن را ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺎ درك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻜﺘﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 7‬ﻗﺮن زﻳﺮ ﻓﺸﺎر اﻳﻦ ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ‬
‫ﻛﻨﺪ! در ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻗﺮآن‪ 1 :‬ـ ﭼﺮا آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ را ﻛﻪ روزي‬
‫از زﺑﺎن ﻳﺎ ﻗﻠﻢ ﻳﻚ ﻓﺮد ﭘﺮﻳﺪه‪ ،‬در ﻛﻨﺎر ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻬﻢ و ﺑﺰرگ ﺗﺸﻴﻊ ردﻳﻒ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ آن ﮔﺎه ﻫﻤﻪ را ﺑﺎ ﻳﻚ ﭼﻮب ﻣﻲراﻧﺪ؟ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﻢ ﻣﺼﺪاق ﮔﻞ آﻟﻮد‬
‫ﻛﺮدن آب و ﻫﻢ ﻃﺮﻓﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ و اﺳﺘﻔﺎده از ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪130 /‬‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﺼﻤﺖ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن وﻻﻳﺖ اﺳﺖ را از ﺷﻴﻌﻪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﭼﻜﻤﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﺑﻮش روي ﺧﻮنﻫﺎيﺷﺎن رﻗﺺ ﻋﺮﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺲ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﺮاﻛﺰ آﻛﺎدﻣﻴﻚ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‬
‫در ﺗﻘﺪﻳﺲ اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬دﭼﺎر اﻓﺮاط ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد او دﭼﺎر ﺗﻘﺪﻳﺲ و ﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫ﻣﺮاﻛﺰ آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻏﺮب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺳﺎلﻫﺎي دﻫﺔ ﺷﺼﺖ‪ ،‬ﺳﻴﻞ‬
‫ﺗﻬﺎﺟﻤﻲ و ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻪ ﮔﺎه در ﺷﻜﻞ ﺑﺤﺚﻫﺎ و ﻧﻘﺪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ را ﺑﺎ ﺣﺪ‪‬اﻛﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ در ﻣﺘﻮن ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻄﺮح و ﺗﺸﻴﻊ را ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﺑﺎﻃﻨﻲ و‬
‫ﺑﻴﺮون از ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪة اﺳﻼم ﻣﻌﺮّﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﺮور‬
‫ﺑﻪ ﻧﮕﺮش ﻣﺠﺎﻣﻊ آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻏﺮب ﻧﻴﺰ اﺛﺮ ﻧﻬﺎده و ﭼﻬﺮة ﺟﺪﻳﺪي ﻛﻪ ﺛﻤﺮة‬
‫ﺗﻼش ﻣﺸﺘﺮك دﺷﻤﻨﺎن و دوﺳﺘﺎن ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪاي ﻣﻲﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ دﻫﻪ‪ ،‬از ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻧﻬﻀﺖ ﻋﻘﻞﮔﺮا و ﻓﻬﻢ‬
‫ﻣﺘﺮﻗﻲ و روز آﻣﺪ از ﺳﻨّﺖ اﺳﻼﻣﻲ در ذﻫﻨﻴ‪‬ﺖ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻏﺮب ﺟﺎ‬
‫اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ 1 :‬ـ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ :‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﺎر ﺧﻴﻠﻲ ﺟﺪ‪‬ي‪ ،‬ﭘﺮ ﻣﻐﺰ و ﻋﻤﻴﻖ و ﭘﺮ داﻣﻨﻪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻧﺴﺨﻪاي ﻛﻪ‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺣﺬف ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ و ﻣﺼﺪاق »از ﺗﺮس ﻣﺮگ‬
‫ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻛﻨﻴﻢ« اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ اوﻻ‪ :‬ﻣﺮاﻛﺰ آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻏﺮب ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﻦ و ﺗﻮ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪129/‬‬
‫دﺳﺘﻜﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدن ﻳﻜﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار )‪ (120000‬ﻧﻔﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آن ﮔﺎه ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﻳﺮاد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ‪ 14‬ﺷﺨﺺ را ﻣﻌﺼﻮم ﻣﻲداﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ دم از آزادي ﻣﻲزﻧﺪ و از‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ آزادي ﻧﺎﻟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲرﺳﺪ ﺣﺘﻲ آزادي‬
‫اﻧﺘﻘﺎد را از آﻧﺎن درﻳﻎ ﻣﻲدارد‪ .‬ﻣﺠﻤﻮع و ﻛﻞّ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب او ﻳﻚ اﻧﺘﻘﺎد ﺑﺲ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻛﻪ اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ را ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﻣﻲﺑﺮد و‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﺷﻴﻌﻪ را ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬داراي دﺧﻴﻞ و دﺧﻴﻞﻫﺎ‪ ،‬و اﻧﺤﺮاف ﻣﻲداﻧﺪ ﺑﺎز ﻧﺎﻟﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آزادي ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺷﻴﻌﻪ و ﻗﻠﻢ ﺷﻴﻌﻪ ﻗﻔﻞ ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲ زﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺣﻖ اﻧﺘﻘﺎد ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ! و ﻫﺰار ﺷﮕﻔﺖ از‪. ...‬‬
‫ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎم ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻴﺸﻪ ﺑﻪ رﻳﺸﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲزﻧﺪ و در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫دﻟﺴﻮزي ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﺗﺒﺮ ﺑﻪ ارﻛﺎن اﻧﻘﻼب ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬رﻛﻦ رﻛﻴﻦ اﻳﻦ اﻧﻘﻼب‪،‬‬
‫ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ و وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ )ﻓﻘﻴﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺼﻮم( اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎن ﻛﻪ او از آﻧﺎن ﺑﺎ ﻟﻔﻆ‬
‫»دﺷﻤﻨﺎن« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻟﻔﻆ »دﺷﻤﻦ« را آورد‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ و وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﻛﻪ رﺷﺤﻪاي از وﻻﻳﺖ اﺋﻤ‪‬ﻪ اﺳﺖ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎي ﺗﻞآوﻳﻮ و واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮس‬
‫اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻗﺪرت ﺗﺸﻴﻊ را در دو ﭼﻴﺰ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻛﺮﺑﻼ و‬
‫ﺣﺴﻴﻦ )ع( و ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ و وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺳﺨﻦ او اﻣﺮوز در ﺷﺒﻜﻪ‬
‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ در ﭘﻴﺶ ﻧﻈﺮ ﻫﻤﺔ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ و ﻓﻘﻴﻪ ارج ﻣﻲﻧﻬﺪ‪ .‬زﻳﺮا او را ﻣﻨﺼﻮب ﺑﻪ ﻧﺼﺐ ﻋﺎم از‬
‫ﻃﺮف اﻣﺎم ﻛﻪ وﻟﻲ اﷲ و ﺣﺠ‪‬ﺔ اﷲ و ﻣﻌﺼﻮم و داراي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ‪،‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪132 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪131/‬‬

‫آﻟﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت داﻧﻤﺎرك ﺑﻞ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اروﭘﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﺸﻐﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻢ ﺑﻪ دﻓﻦ‬
‫ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻫﻴﻦ آﻣﻴﺰ درﺑﺎرة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺮدن ﻋﻠﻮم اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن از آن ﺑﻲﺧﺒﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ‬
‫ﻣﮕﺮ اﻳﻦ آﻗﺎ در ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﻏﺮب ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻧﻜﺮده؟ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ او‬ ‫ﻋﺮض ﻛﺮدم اﻣﺮوز ﻛﻪ در اﺛﺮ روﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ دﻓﻦ ﻛﺮدن از‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺮﺑﻴﺖ آن ﻣﺮاﻛﺰ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﭼﺮا ﻣﺪرﺳﻲ آن ددﺳﺘﺎنﻫﺎي ددﭘﺮور را‬ ‫ﺟﻬﺎﺗﻲ ﻓﺮﺳﻮده ﺷﺪه و ﻣﻬﺎر ﻣﺴﺌﻠﻪ از دﺳﺘﺸﺎن در رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺰاران داﻧﺸﻤﻨﺪ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ!؟! ﻣﺮاﻛﺰي ﻛﻪ ﺧﻮك ﻛﺜﺎﻓﺖﺧﻮار ﺧﻮراكﺷﺎن اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ را ردﻳﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ ـ اﮔﺮ دﻛﺘﺮ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﺑﻮد‬
‫ﻣﺤﺼﻮلﺷﺎن ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و اﻳﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻮرد ﻋﻠﻤﻲﺷﺎن ﺑﺎ ﻣﺎ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺑﻪ آﺧﻮر ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮي‬
‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﺷﻪ از ﮔﻮﺷﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺎ ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻏﺮب ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ آﺧﻮر ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ـ ﺗﺎ از ﻧﻔﻮذ و ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻮم اﻫﻞ ﺑﻴﺖ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺑﺰرگ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺗﺼﻮف ﮔﺮاﺋﻲ و ﻋﺮﻓﺎن ﺑﺎزي‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺎج و واج‪ ،‬ﻛﻼﻓﻪ ﺷﺪه و ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ‬
‫ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺷﺪ‪‬ت ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺎ ﺑﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎت را ﻛﻪ ﺑﺰرگ ﻣﺨﺪ‪‬ر‬ ‫ﻧﺴﺨﺔ ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻦ ﺟﻮاب ﻣﻲدﻫﺪ ﻧﻪ ﻧﺴﺨﺔ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ‪ .‬در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ‬
‫اذﻫﺎن ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻣﺎ از ﺛﻘﻠﻴﻦ‪ ،‬از آن ﭼﻪ دارﻳﻢ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ‪ .‬و اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ اﻣﻴﺪ ﻏﺮب اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺮﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻗﺪر ﻣﺸﻌﻮف ﻣﺤﺎﻓﻞ و ﻣﺮاﻛﺰ‬
‫اﺳﻼم )ص( ﺷﻤﺸﻴﺮ را از رو ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﺷﺪه و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ را ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻛﺮده و ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﺪ؟! ﭼﺮا آن‬
‫‪ 2‬ـ ﻣﺪرﺳﻲ ﻟﻔﻆ »ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ« را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ‬ ‫ﻣﺮاﻛﺰ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻟﻮﻟﻮ ﺧﻮرﺧﻮره ﻛﺮده و ﻣﺎ را ﻣﻲﺗﺮﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﻴﺪ‬
‫ﻏﺮب از ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ دﻗﻴﻖ و ﭘﺮﻛﺎر درﺑﺎره ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬ ‫ﻣﺒﺎدا ﻧﻈﺮ آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻏﺮب از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﮔﺮدد ـ ؟؟ آﻧﺎن ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻣﻲداﻧﻨﺪ و‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺖ داوري ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻞ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺟﻬﺖ ﺑﺮاﻧﺪازي و‬ ‫از اول ﻧﻴ‪‬ﺖ ﺑﺮﺧﻮرد ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ ﻣﺎ و ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫دﺳﺘﻜﻢ ﺑﺮاي دﻓﻦ ﻛﺮدن ﻋﻠﻮم اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( و ﺗﺎ ﻛﻨﻮن دهﻫﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻃﺮح‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ دﻗﻴﻘﺎ ﻳﻚ رﻓﺘﺎر ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ و ﻛﺎﻣﻼً ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزاﻧﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و‬
‫ﻛﺮده و ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮف ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮده و ﮔﺎﻫﻲ‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺎﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ آن ﻣﺮاﻛﺰ ﺑﺎ روش‬
‫ﻣﻮﻟﻮي را ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﭼﻨﺪ ﻛﺸﻮر اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺠﺎد رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻲ‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﻌﺼﻮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻳﺎ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧﻪﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻤﻠﻚ ﻣﻮﻟﻮي ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﮕﻮ ﻣﮕﻮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻋﻼوه ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺎدهﻟﻮﺣﻲ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺧﻮد ﺑﺎﺧﺘﮕﻲ و ﻳﺎ‪...‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﺜﻨﻮي ﻛﻼً ﺑﻮداﺋﻴﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﻓﻲ اﻣﺎﻣﺖ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺻﺮﻳﺤﺎ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮوز )‪ 1386/12/8‬ﺷﻤﺴﻲ( ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺮگ ﻫﺎ را آﻣﺎده ﺗﺎﻳﭗ‬
‫ﻣﻨﻜﺮ وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻋﺞ( اﺳﺖ‪ .‬و در ﻳﻚ ﺳﺎل در ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺸﻮر‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ؛ رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن اﻳﺮان و ﺟﻬﺎن اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ :‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪134 /‬‬
‫ﺧﻮد از ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ و آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻏﺮب اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﺎم دوم ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از »ﻣﻮاﻇﺒﺖ داﺋﻤﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ اﻓﺮادي ﻛﻪ دﭼﺎر اﻳﻦ ﺗﻘﺪﻳﺲ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ«‪ .‬ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ آﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ و آﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮد‬
‫را ﺻﻴﺎﻧﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﮔﺮوه از ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺪادان ﻛﺸﻮر‬
‫ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻓﺮوﻏﻲ آﻧﺎن را در ﺑﺴﺘﺮي ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻪ اﮔﺮ‬
‫ﺑﺎز دﻛﺘﺮ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﺑﻮد ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﮔﻠّﻪ اي ﻛﻪ ﻓﺮوﻏﻲ از اﻓﺮاد ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺪاد ﺑﻪ‬
‫راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬و ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺴﺎرﺗﻲ را درﺑﺎره ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﻧﺪارم و ﻧﻪ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫روش ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد او ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در آﺧﺮ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 11‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﻜﺮ‬
‫ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ دﻫﺔ ﺷﺼﺖ در ﭼﻨﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ و ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺗﻼﺷﻲ در اراﺋﻪ ﻳﻚ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﻋﺮﺿﻪﺗﺮ از ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ در ﻣﺠﺎﻣﻊ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اراﺋﻪ ﻣﻲ داد ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﻲ‬
‫ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻲ )ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ و ﻧﺼﻮص دﻳﮕﺮ( ﺑﻮد ﻛﻪ اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺑﻪ‬
‫اﺣﻘﻴ‪‬ﺖ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان او در رﻫﺒﺮي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده وﻟﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺲﻫﺎي اﻓﺮاﻃﻲ و ﺑﺎورﻫﺎ و ﺳﻨّﺖﻫﺎي ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ 1 :‬ـ ﭘﺲ ﻫﺪف از اراﺋﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ در ﻏﺮب ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫و‪...‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻣﺮﺟﻌﺖ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ أﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺳﺎدهﻟﻮﺣﻲ اﺳﺖ و ﺧﻮدﭘﺎﺋﻲ و ﺣﻔﺎﻇﺖ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪133/‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻣﻮﻟﻮي ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺳﺎده ﻟﻮﺣﺎن ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﺮب‬
‫داﻳﺔ دﻟﺴﻮزﺗﺮ از ﻣﺎدر ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻮي را ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﺮ اﻣﺎم‪ ،‬ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻫﺮ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻣﺮدم ﺟﺎي ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ﺑﺰرگ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺑﺰرگ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺜﻼ ﻧﻮر ﭼﺸﻢ ﻣﺎ‬
‫ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﺮﺑﻴﺎن ﭼﺮا او را ﻣﻲآﻣﺎﺳﺎﻧﻨﺪ!؟! ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻞ ﺧﻴﻠﻲﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻤﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﻠﻮم اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( دارﻧﺪ و ﻧﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﻲ از آن‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺜﻨﻮي را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺸﻌﻮف آن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ از ﻓﻘﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ ﻧﻪ از اﺻﺎﻟﺖ ﻳﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﻣﺜﻨﻮي‪،‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ از ﻋﻠﻮم اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻻزم‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺜﻨﻮي ارﺟﻲ ﻧﻬﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻧﻴﺖ‬
‫ﺧﻮب ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺖ و ﺳﭙﺲ دﻳﺪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺣﺎﺻﻠﻪ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ او در ﻧﻈﺮ‬
‫داﺷﺘﻪ رﺳﻤﺎ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻛﺮد‪.‬‬
‫آن اﺳﻼم و آن دﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻮي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﺿﺮري ﺑﻪ ﻏﺮب‬
‫ﻧﺪارد و آرزوي ﻏﺮب ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﻮﻟﻮي ﺑﺎور‬
‫ﻛﺮده و ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﻣﺮاﻛﺰ آﻛﺎدﻣﻴﻚ و ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻏﺮﺑﻲ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﺎزه ﻧﻴﺴﺖ ﺳﻮاﺑﻖ ﻣﻤﺘﺪ دارد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﻣﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺷﻤﺎرش آنﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ اوﻟﻴﻦ ﮔﺎم ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﮕﺎن ﺷﻴﻌﻪ و‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪136 /‬‬
‫‪ 5‬ـ ﭘﻴﺶﺗﺮ در ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ از ﻗﻮل دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﻪ‬
‫اﻳﺮان ﮔﺮاﺋﻲ و ﻓﺮّهﮔﺮاﺋﻲ ﻣﺘّﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻫﻤﺎن اﺗﻬﺎم را‬
‫ﺑﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻦ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده ﻣﻨﺰّه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 6‬ـ ﭘﻴﺶﺗﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ‬
‫ﻛﻤﻲ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﻮد ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻜﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻟﻔﻆ »اﺣﻘﻴ‪‬ﺖ ـ اﺣﻖ ـ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬اوﻻً‪ :‬ﭼﺮا از ﻟﻔﻆ ﺣﻘﺎﻧﻴ‪‬ﺖ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ راﻳﺞ اﺳﺖ و‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدش اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺸﺪه و از ﻣﺼﺪر ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻛﻠﻤﺔ اﺣﻖّ دو ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ اﺧﺘﺼﺎص‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬زﻳﺪ اﺣﻖّ ﺑﻤﺎﻟﻪ ـ و اﷲ اﺣﻖّ ان ﺗﺨﺸﺎه‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮاد اﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﻫﺒﺮي و ﺧﻼﻓﺖ در ﻧﻈﺮ ﻣﺪرﺳﻲ ﺣﻖّ ﻣﺨﺘﺺ ﻋﻠﻲ و اوﻻدش‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و دﻳﮕﺮان ﻏﺎﺻﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد او آن‬
‫را »ﺳﺐ‪ ‬ﺻﺤﺎﺑﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪ و ﺷﻴﻌﻪ را از آن ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺮاد او از ﻟﻔﻆ‬
‫»اﺣﻘﻴ‪‬ﺖ« ﻣﻌﻨﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﺗﺮﺟﻴﺢ‪ :‬ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي »اﻓﻀﻞ اﻟﺘﻔﻀﻴﻞ« اﺳﺖ و در ﺟﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺣﻖّ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻟﻴﻜﻦ ﻳﻜﻲ ﺑﺮ دﻳﮕﺮي راﺟﺢ ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻳﻜﻲ‬
‫را ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ دﻳﮕﺮان ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺮ‬
‫ﺣﻖ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﺮﭼﻪ »اﺣﻖّ« ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 11‬آورده ﺳﻨﺪ آن ﺗﺸﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﺪان‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪135/‬‬
‫اﺟﺮاﺋﻲ را ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﺗﻌﺎرﻓﻲ« ﻟﻄﻒ ﻛﺮده ﺑﻪ أﺋﻤ‪‬ﻪ ﻣﻲدﻫﺪ و آن را‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻠﻤﺔ »اﻟﺒﺘّﻪ« ﺑﺎ ﺑﻴﺎن و ﻋﺒﺎرت ﻣﺘﺰﻟﺰل‪ ،‬ﺑﻪ آن وﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﭘﻴﺎم ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠّﻴﻦ و ﻧﺼﻮص دﻳﮕﺮ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺺ‪ ‬ﻏﺪﻳﺮ( را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻮر ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺶ اول ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻟﻘﺎء ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻧﺒﻮده اﻧﺪ و اﻓﺮاد ﺻﺮﻓﺎ ﻋﻠﻤﻲ و ﻏﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﺣﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻄﺮﺷﻔﺴﻜﻲ در »اﺳﻼم و اﻳﺮان« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻏﻴﺮ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ رﻓﺎﻫﻤﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﻮد )ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن(‪ .‬آﻗﺎي‬
‫ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺣﻜﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺣﻮاﺷﻲ ﭼﻨﺪ در آﺧﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮﻳﻢ ﻛﺸﺎورز‪ ،‬آورده‪،‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﭘﺲ ﭼﺮا دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺤﺒﻮس و ﺳﭙﺲ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ؟‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﭼﻮن اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ آﻗﺎي ﺣﻜﻴﻤﻲ را دﻳﺪه ﺑﺮاي ﻓﺮار از اﻳﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬در ﺑﺨﺶ اول ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺳﻴﻤﺎي اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ )ع( را ﻛﻤﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( را ﻏﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﻨﺪه از ﺳﻴﺎﺳﺖ و‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ و ﻧﺼﻮص دﻳﮕﺮ ﻣﺜﻞ ﻏﺪﻳﺮ را‬
‫روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آنﻫﺎ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﺎن ﻋﻠﻲ و اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬اﺣﻖ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ در ﺣﺪ‪ ‬و ﻣﺮز ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ‪ ،‬او در اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ ﺣﺘّﻲ وﺻﺎﻳﺖ‬
‫درﺑﺎره رﻫﺒﺮي ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﻴﺰ اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪138 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪137/‬‬

‫وا ﮔﺬارد از ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ ـ ﻛﻪ در ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﺑﺰرگﺗﺮ از آن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ـ ﻓﺮار ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را در ﻫﻤﺔ اﺑﻌﺎد )ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﻤﻪ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ رﺷﺪ و ﻋﺪم رﺷﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫را( ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻧﺎﺣﻖ ﻳﺎ ﻣﺮﺟﻮح ﺳﭙﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در ﻧﮕﺎه اول ﺧﻴﻠﻲ ﭘﺮ ﻣﺤﺘﻮا ﺟﻠﻮه ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮ دﻗﺖ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از ردﻳﻒ ﻛﺮدن آدرس ﻫﺎي‬
‫زﻳﺎد و ﻟﻮث ﻛﺮدن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﻠّﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و در ﻫﻢ ﺑﺮ ﻫﻢ ﻛﺮدن‬
‫ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي رﻳﺰ و زﻣﻴﻨﻪﺳﺎزي ﺑﺮاي اﻟﻘﺎي ﻣﻘﺼﻮد ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن زﻳﺒﺎ و روان‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ و درﺻﺪد ﺗﺮوﻳﺞ آن اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺸﻴﻌﻲ ﻏﻴﺮ از ﺗﺴﻨّﻦ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ‪،‬‬
‫ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻟﺤﻤﺪ ﷲ اﻟّﺬي ﻗﺪ‪‬م‬
‫اﻟﻤﻔﻀﻮل ﻋﻠﻲ اﻟﻔﺎﺿﻞ«‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺣﺘّﻲ ﻗﻴﺪي ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﺜﻼ ﻳﺰﻳﺪ ﻳﺎ ﻫﺎرون‬
‫اﻟﺮﺷﻴﺪ را )ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻗﺎﺗﻞ ﻳﻚ اﻣﺎم اﺳﺖ( از داﻳﺮه ﺣﻖّ ﺧﺎرج ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺣﻖ ﺑﻮده ﮔﺮﭼﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ اﺣﻖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﺣﻖ ﺑﻮده‬
‫ﮔﺮﭼﻪ اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ اﺣﻖ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﻮدك ﻧﻴﺴﺖ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﺜﺮ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺧﺎرج ﻧﺸﻴﻨﺎن ﭼﻨﺎن دﭼﺎر ﺑﻴﻤﺎري »ﺧﻮد ﺑﻴﺶ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻴﻨﻲ« ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن داﺧﻠﻲ ﺧﻮد را ﺳﺎدهﻟﻮح و ﺣﺘﻲ اﺣﻤﻖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮد ﻣﻦ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﺑﺎر اول )ﺑﻪ اﺻﻄﻼح( ﺗﻮر‪‬ق ﻛﺮدم ﺧﻴﻠﻲ‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ او ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﻲ )اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ( ﺑﺎ‬

‫ﺧﻮﺷﻢ آﻣﺪ اﺣﺴﺎس ﻛﺮدم ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺮاﻳﺶ زﺣﻤﺖ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه و‬ ‫ﺑﺨﺶ اول ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ اول ﺗﻨﻬﺎ درﺻﺪد اﺛﺒﺎت »اﺋﻤ‪‬ﻪ‬

‫اﻳﻦ ﻛﺎر اﻧﺠﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ آن دﻳﺪم اﺣﺴﺎس‬ ‫ﻧﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬

‫ﻣﻦ ﻛﺠﺎ و راﻫﻲ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲرود ﻛﺠﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ او ﻫﻤﺮاه ﺷﻮم راﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮدﺷﺎن را اﺣﻖ ﺑﺪاﻧﻨﺪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل از آن روي ﺑﺮﺗﺎﺑﻨﺪ؟ در‬

‫ﻛﻌﺒﻪ ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﺮﺑﺴﺘﺎن اﺳﺖ و‬ ‫اﻳﻦ ﺻﻮرت آﻧﺎن اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ »ﺣﻖ« را ﭘﺎﻳﻤﺎل ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در‬

‫ﺻﻨﺪﻟﻲام در ﻛﻨﺎر ﺻﻨﺪﻟﻲ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺰرگ داﻧﺸﻤﻨﺪ روز‪ ،‬ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اول ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺳﭙﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و در ﻣﻌﻨﻲ دوم ﻣﺮﺟﻮح را ﺑﻪ راﺟﺢ‬

‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻪاﻧﺪ آن ﻫﻢ ﺑﺎ اﺧﺘﻴﺎر و ﻣﻴﻞ ﺧﻮدﺷﺎن )!!(‪.‬‬

‫اﻣﺎﻣﺖ از آن ﻗﺒﻴﻞ ﺣﻖﻫﺎ و از آن ﻗﺒﻴﻞ ﺣﻘﻮق ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ واﮔﺬاري‬
‫اﻧﻔﻌﺎل‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﺛﺮ‪ ،‬ﺳﺮ آن داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻏﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎﻣﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻔﺎﻇﺖ از دﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺟﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻣﻮس‬
‫ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺼﺎدر ﻗﺪﻳﻢ اﺳﻼﻣﻲ و دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي و ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ آن ﻣﻮاد ﺑﺎ‬
‫و اﻣﻮال ﻣﺮدم‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻤﺖ اﺣﻖ )ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﻲ( ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ آن را‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬روﻧﺪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﻓﻜﺮ ﺷﻴﻌﻲ را در‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪140 /‬‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻳﻚ ﺑﻴﻨﺶ ﻣﻮﻧﺘﺎژي اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﺮا ﻧﺎم آن را‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻲﮔﺬارد؟ او ﺑﺎ ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﺶ در ﻣﺠﺎﻣﻊ اﺳـﻼمﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻏﺮﺑـﻲ‬
‫ﻣﻘﺒﻮل اﻓﺘﺪ‪ ،‬روش ﻣﻌﻴﻨﻲ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻲ ﻣﻘﺒﻮل ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﺳﻌﻲ ﻛﺮده ﻛﻪ »اﺳﻼﻣﻴﺖ ﺗﺸﻴﻊ اﻣﺎﻣﻲ« را ﺑﺮاي ﻏﺮﺑﻴﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮض ﻛﺮدم آﻧﺎن ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻬﺘﺮ و ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﺗﺸﻴﻊ را‬
‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫وﺻﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺳﻮم ﻣﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪5‬ـ آﻧﺎن ادﺑﻴﺎت ﺿﺪ‪ ‬ﺷﻴﻌﻲ زﻣﺎن را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺴﺨﺔ‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﻪ »ﻣﺎ از اﺻﻮل ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﺮدارﻳﻢ«‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﺪفﺷﺎن‬
‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬او در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﻔﻌﺎل ﺷﺪﻳﺪ ﺧﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻏﺮب را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺑﻪ اﻧﻔﻌﺎل دﻋﻮت‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﻏﺮﺑﻴﺎن ﻣﺜﻠﺚ ﭘﺮﺳﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺗﺜﻠﻴﺚ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل روﺷﻦ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻠّﻢ و ﻣﺒﻴ‪‬ﻦ ﻣﺎ و ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ را زﻳﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺘّﻲ ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻋﻠﻤﻲ و ﻋﻘﻠﻲ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫را ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ ـ؟؟!‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻳﻚ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻢ در »ﻏﺮب ﺷﻨﺎﺳﻲ« ﻣﺎ ﻫﺴﺖ؛ ﭼﺮا ﻏﺮﺑﻴﺎن‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺑﺎرﻫﺎي ﺧﻼﻓﺖ( ﺗﺴﻨﻦ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻦ اﺳﻼم و ﺗﺸﻴﻊ را در ﺣﺎﺷﻴﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ؟‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ آن ﭼﻪ از اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﻫﻞ ﻗﻠﻢ ﺷﻨﻴﺪه ﻳﺎ ﺧﻮاﻧﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪139/‬‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ و ﺣﺮﻛﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻜﺘﺐ اﺳﻼم ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ و ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ در ﺣﻮزه‬
‫اﺳﻼم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﺮﺑﻲ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در آن ﻣﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ﺗﻮﻓﻴﻖ و‬
‫ﻗﺒﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﺗﺒﻴﻴﻦ »اﺳﻼﻣﻴ‪‬ﺖ« ﺳﻨّﺖ ﺗﺸﻴﻊ اﻣﺎﻣﻲ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ و از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺤﺚ اﻧﮕﻴﺰ در ادﺑﻴﺎت ﺿﺪ ﺷﻴﻌﻪ زﻣﺎن‪،‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲداد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﺑﺎز ﺳﺨﻦ از ﺗﻜﺎﻣﻞ آورده‪ ،‬ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﻧﻈﺮي ﻛﻪ او در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آورده‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﺷﻴﻌﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻞ ﻛﻪ رو‬
‫ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف و ﻧﺎدرﺳﺘﻲ رﻓﺘﻪ دﭼﺎر ﺑﻴﻤﺎري »اﻓﺮاط« اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺪرﺳﻲ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 213‬ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از ﻣﻴﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫اﻳﻦ ﻗﺮن )ﻗﺮن ﺳﻮم( ﺑﻪ ﺑﻌﺪ آراء و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻛﻼﻣﻲ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ وﺳﻴﻠﺔ‬
‫ﻧﺴﻞ ﺟﺪﻳﺪي از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻛﻪ ﺑﻪ زودي ﻣﻜﺘﺐ ﻧﻮﻳﻦ ﻋﻘﻞ ﮔﺮاﺋﻲ در ﻛﻼم‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ در ﺗﺸﻴﻊ راه ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻃﻠﻴﻌﻪداران اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﻧﻮﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ را در ﻣﻮرد ﻋﺪل و ﺻﻔﺎت اﻟﻬﻲ و آزادي اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺴﺎن‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ را در ﻣﻮرد اﻣﺎﻣﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺣﻔﻆ ﻛﺮده و از آن ﺷﺪﻳﺪا ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او وﻗﺘﻲ ﺗﺸﻴﻊ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﻛﻤﺎل رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﺻﻮل ﺧﻮد‬
‫)ﻏﻴﺮ از اﻣﺎﻣﺖ( را از ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﺎن واﻣﮕﻴﺮي ﻛﺮد ﭼﻪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ!؟! در ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺟﻌﻠﻲ و ﻛﺬب ﻣﺤﺾ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻧﻮآوري او را ﺷﺮح دادم‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺟﺎ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻢ اﻳﻦ را ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ او ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺸﻴﻊ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻞ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪142 /‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺪاﻫﺖ و روﺷﻨﻲ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﭼﺮا‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ از ﻧﻮ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺮوﻏﻲ و اﻳﺪة اﻓﺴﺎﻧﻪاي آﻧﺎن را اﺣﻴﺎء ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ دوم‪ :‬ﺳﺎدهﻟﻮﺣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺮوﻏﻲ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ آﻧﺎن ﭘﻲ ﺑﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آن ﭼﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره اﺳﻼم و ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻴﺮون دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﻳﻚ ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن ﺗﺴﻨﻦ را ﻣﺘﻦ اﺳﻼم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و‬
‫ﺗﺸﻴﻊ را در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮب ﻣﻜﺎﻧﻲ و ﺟﻐﺮاﻓﻲ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻛﺜﺮت ﺟﻤﻌﻴﺖ‬
‫ﺗﺴﻨﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﺎن در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس دو ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻣﻌﺼﻮﻣﺎﻧﻪ‬
‫دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﺗﺎ ﺗﺸﻴﻊ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺸﻴﻊ را ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ و ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺑﺎ آن روح ﺑﺰرﮔﻮار و‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖﺟﻮﺋﻴﺸﺎن ﻣﻌﺼﻮﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﺘﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮔﺮﭼﻪ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ در اﻗﻠﻴﺖ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ !!!.‬زﻫﻲ ﺳﺎدهﻟﻮﺣﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ‬
‫ﺳﺮ از ﺣﻤﺎﻗﺖ در ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻮم‪ :‬ﻃﺮﻓﺪاران اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‪» ،‬ﻧﺴﺨﺔ‬
‫اﺻﻼﺣﻴﻪ« ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻧﺤﺮاﻓﺎﺗﻲ دارﻳﻢ آن ﻫﻢ در اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻜﺘﺒﻤﺎن را اﺻﻼح ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬وﻻﻳﺖ‪ ،‬ﺣﺠﻴﺖ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ﺣﺬف‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻏﺮب ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎز ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻢ‪ :‬از ﺗﺮس ﻣﺮگ‬
‫ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫واﻗﻌﻴﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺳﺎدهﻟﻮﺣﻲ ﻧﻜﻨﻴﻢ ﻳﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻧﺰﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪141/‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ اول‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻓﺮوﻏﻲ و ﭘﻴﺮوان اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎور دارﻧﺪ‬
‫آن ﭼﻪ ﻏﺮب از ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻣﺎ ﻛﻪ از ﻏﺮب آﻣﺪه‬
‫ﻫﻤﮕﻲ »ﻋﻠﻢ« ﻳﺎ دﺳﺘﻜﻢ »ﻋﻠﻤﻲ« اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻫﺪف ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ در آنﻫﺎ‬
‫دﺧﺎﻟﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰ را ﻛﻪ درﺑﺎرة اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺑﺮاز ﻛﺮده و‬
‫اﻋﻼم ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻳﻚ ﻛﺎر ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و ﺣﺘﻲ ﻣﻌﺼﻮﻣﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺴﻨﻦ ﻣﺘﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ و ﺗﺸﻴﻊ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻓﺮّهﭘﺮﺳﺖ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻲﭘﺎﻳﮕﻲ اﻳﻦ ﺳﺮاﻳﺶ ﺗﺨﻴ‪‬ﻠﻲ‪ ،‬روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻛﺴﻲ ﺑﻪ آن ذر‪‬هاي ﺑﻬﺎي‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻤﻲدﻫﺪ و آن را از ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ ﻫﺎي ﻏﺮضورزاﻧﻪ ﻏﺮب ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺪرﺳﻲ ﭼﺮا از ﻧﻮ آن را اﺣﻴﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻫﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ در اﻳﺮان و ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوه‬
‫ﻓﺮوﻏﻲ آﺷﻨﺎﺋﻲ دارﻧﺪ ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوان ﻓﺮوﻏﻲ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺸﻜﻞ‬
‫روﺣﻲ و اﺿﻄﺮاب در ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﺪﻳﺸﻪاي‪ ،‬داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮداﺷﺖﺷﺎن از ﻏﺮب و‬
‫ﻏﺮﺑﻴﺎن ﻛﺎﻣﻼ ﻏﻠﻂ ﺑﻮده اﺳﺖ آﻧﺎن ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻏﺮب‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺴﺦ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ رواﻧﻲ و اﺿﻄﺮاب در‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺸﻴﻊ را در ﻣﺮاﻛﺶ‪ ،‬اﻟﺠﺰاﻳﺮ‪ ،‬ﺗﻮﻧﺲ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪،‬‬
‫ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و‪ ...‬ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮد و آن را ﺗﻨﻬﺎ در اﻳﺮان ﺑﺒﻴﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫داﻣﻨﻪ ﺗﺸﻴﻊ در اﻳﺮان ﭘﻴﺶ از ﭼﻬﺎر ﻗﺮن اﺧﻴﺮ ﻛﻢﺗﺮ از ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻤﺎﻟﻚ ﻣﺬﻛﻮر‬
‫ﺑﻮده‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪144 /‬‬
‫در ﺟﻬﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺳﺎﺗﻴﺪ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﻣﺎ ﻫﻨﻮز در‬
‫ﺧﻮاب ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻲ از اﺳﺎﺗﻴﺪ ﺣﻮزوي ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﻖ ﻋﺸﻖ و ﻋﺎﺷﻘﻲ ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺸﻴﻊ ﻛﺎر ﺧﻮد را ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ و ﺗﺸﻨﺔ ﺗﺒﻴﻴﻨﺎت‬
‫ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺎر ﻧﻤﻲدﻫﻢ؛ از روزي ﻛﻪ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ ﺳﻘﻮط ﻏﺮب را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺮد‪،‬‬
‫ﻣﺮاﻛﺰ )ﺑﻪ ﻗﻮل آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ( آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻏﺮب و ﻧﻴﺰ ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻏﺮب ﺑﻪ ﺷﺪت و ﺑﺎ ﻛﺎر ﺷﺒﺎﻧﻪ روزي ﻫﺰاران داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻛﺴﻴﻨﺠﺮ و اﺧﻴﺮا ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ و ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ آﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮ ﻏﺮب در اﻳﻦ‬
‫ﺳﻘﻮط ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺸﺪهﺷﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ و در ﻣﻴﺎن‬
‫اﺳﻼم ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻚ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر اﺳﺘﻮار ﻛﺮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻮر آﻟﻮده و ﻣﻀﻄﺮب ﻛﺮدن اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه در اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ‪ .‬ﻣﺤﻮر‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﺗﺎ ﻓﺮﺳﻮدﮔﻲ روﺣﻲ و رواﻧﻲ در ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻮر ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب ﺷﻴﻌﻪ و ﺑﺮاﻧﺪازي آن‪ .‬ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‬
‫)داﻧﺴﺘﻪ ﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ( ﺑﻪ ﻣﺤﻮر اول ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ ﻏﺮب ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮد و ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺖ‬
‫رﺳﻴﺪن آن‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﻲ ﺑﺮدهاﻧﺪ و ﻫﻢ اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﮔﺮدش‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻨﻚ ﻧﻮﺑﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﺎ ﺗﻮان ﻋﺮﺿﻪ و اراﺋﻪ ﺗﺒﻴﻴﻨﺎت ﺗﺸﻴﻊ را ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن دارﻳﻢ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺮط‪ :‬ﺗﺼﻮف و ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎت را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﻢ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﺛﻘﻠﻴﻦ‬
‫ﺑﭙﺮدازﻳﻢ و آن را ﺑﻪ »ﺛﻘﻼت« ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻠﻲ آﻳﻨﺪه ﺟﻬﺎن از آن ﺗﺸﻴﻊ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪143/‬‬
‫ﻣﺴﻠّﻢ را ﺑﻬﺘﺮ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺗﺸﻴﻊ را ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮب ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﺣﺘﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖﺷﺎن ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻴﻠﻲ از ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻏﺮﺑﻴﺎن ﺗﺸﻴﻊ را ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ!؟! ﺑﻞ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﻛﺎﻣﻞﺷﺎن و ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﻴﻖ از ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬درﺻﺪد ﻣﺴﺦ ﻛﺮدن و ﺗﺤﻮ‪‬ل آن‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺎﻫﻴﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا در ﺟﻬﺎن رﻗﻴﺒﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻏﻴﺮ از ﺗﺸﻴﻊ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ در ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻠﻮم و داﻧﺶ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﺑﻲﻣﻜﺘﺒﻲ ژاﭘﻦ‪ ،‬ﺑﻮدﻳﺴﻢ و ﻣﺎﺋﻮﺋﺴﻴﻢ ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺪوﺋﻴﺴﻢ و ﺑﻮدﻳﺴﻢ ﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫رﻗﻴﺐﺷﺎن اﺳﺖ؟ و ﻳﺎ آن آرﻳﺴﺘﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﻫﺴﺘﺔ ﺗﺴﻨﻦ و آن‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ در ﻣﺘﻮن ﺗﻔﺴﻴﺮيﺷﺎن ﭼﻨﺒﺮ زده و در ﺧﻮاب زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ در ﭼﻨﮕﺎل‬
‫اﺷﻌﺮﻳﺖ اﺳﻴﺮ اﺳﺖ ـ؟ ﺗﺴﻨﻦ از ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﺘﻌﺪد از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻪاي در واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﺮ ﻏﺮب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﺮﺑﻴﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻮل و ﻓﺮوع ﺗﺴﻨﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ و ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮاﺑﺖ و ﻧﺰدﻳﻜﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن در ﻗﺒﺎل ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ ﺗﺴﻨﻦ ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ و آن را ﻣﺘﻦ‬
‫اﺳﻼم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺔ اﺳﻼم و ﺑﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم‬
‫اﺳﺖ ﻛﻴﻨﻪ و دﺷﻤﻨﻲ ﻋﻤﻴﻖ دارﻧﺪ ﺧﻮاه ﺳﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه ﺷﻴﻌﻪ‪.‬‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ )ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ از ﺻﻔﺤﻪ ‪ 213‬ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ(‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎ را ﻧﻴﺰ ﺳﻨّﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮق ﻛﻪ ﺳﻨّﻲ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻧﻪ اﺷﻌﺮي‪.‬‬
‫ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻏﺮب ﺑﺎ ﺷﻴﻌﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮي ﺷﺪه ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ را‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺒﻬﻮت ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ زﻳﺮا ﻛﻔﮕﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲﺷﺎن ﺑﻪ ﺗﻪ دﻳﮓ‬
‫ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲﺷﺎن ﺧﻮرده و ﻃﻼﻳﻪﻫﺎي اوﻟﻴ‪‬ﻪ درﺧﺸﺶ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺷﻴﻌﻲ را‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪146 /‬‬
‫ﺑﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ و ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﻲﭘﺮدازد‬
‫و در ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺳﺎس ﻣﻜﺘﺐ را وﻳﺮان ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺪون آن ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ...» :‬ﺗﺎ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﻛﺪام ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺪرﺳﻲ اﺳﺖ؟ ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻧﮕﺎرهﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ در‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻏﺮب؟ ﺗﺼﺤﻴﺢ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻋﻤﺪي ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ و آﻛﺎدﻣﻴﻚ‬
‫ﻏﺮب؟ ﻳﺎ اﻋﻼم ﻣﺤﺮّف ﺑﻮدن ﺗﺸﻴﻊ و اراﺋﻪ ﻧﺴﺨﺔ ﺗﺼﺤﻴﺤﻲ ﺑﺮاي آن؟‬
‫او و ﻃﺮﻓﺪاراﻧﺶ ﻟﻄﻒ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﻛﺪام ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻴﻨﺶ‬
‫ﻏﺮب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ و در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﻮرد اﺻﻼﺣﻲ و‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺤﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺪام‬
‫ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه ﻏﺮﺑﻴﺎن درﺑﺎره ﺷﻴﻌﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده و آن را رد ﻳﺎ اﺻﻼح ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ؟ او ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﻬﻤﺖﻫﺎي ﻏﺮﺑﻴﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﻛﺸﺪ ﻛﻪ از اﺻﻮﻟﺶ اﻋﺮاض ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﺤﺜﺶ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ در‬
‫ﺗﺸﻴﻊ ﻣﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﺮّهﭘﺮﺳﺘﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬آن ﺟﺎ ﻛﻪ‬
‫رﺳﻤﺎ اﻋﻼم ﻛﺮد‪ :‬آن ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻦ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻋﻨﺼﺮي از‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم در آن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻏﺮﺑﻴﺎن ﺣﺪود دو‬
‫دﻫﻪ اﺳﺖ دﺳﺖ از اﻳﻦ اﺑﺰار ﻓﺮﺳﻮده ﺑﺮداﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا آن اﺑﺰار وﻗﺘﻲ ﺑﻪ درد‬
‫ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻚ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﻲ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻧﮋاد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم و ﺗﺸﻴﻊ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوز ﻛﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان‬
‫ﻣﻜﺘﺐﺷﺎن را در ﺗﻀﺎد ﺑﺎ ﻣﻴﻬﻦﺷﺎن ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﺣﺘﻲ اﻧﮕﻴﺰش ﻫﺎي‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪145/‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن دوﺑﺎره ﻋﺒﺎرت آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫ﺧﻮد ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ و ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ در ﺣﻮزه اﺳﻼم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﺮﺑﻲ‬
‫را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در آن ﻣﺠﺎﻣﻊ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻗﺒﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﺗﺒﻴﻴﻦ‬
‫»اﺳﻼﻣﻴﺖ« ﺳﻨﺖ ﺗﺸﻴﻊ اﻣﺎﻣﻲ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺎﺗﻲ در اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﺴﺖ‪1 :‬ـ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻳﻢ در ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﻴﻊ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ آن ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺑﺎ‬
‫اﻧﮕﺎرهﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎي ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ آن‬
‫دﻳﺎر ﭼﻨﻴﻦ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎﺋﻲ را اﻳﺠﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اوﻻً ﺳﺨﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ درﺑﺎره ﻣﺮاﻛﺰ آﻛﺎدﻣﻴﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻛﺘﺎب ﺧﻮد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در‬
‫ﺟﻬﺖ ﻫﻤﺎن اﻧﮕﺎرهﻫﺎﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﺑﺪﺗﺮ از آن‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫اﻧﮕﺎرهﺳﺎزان ﻣﻲدﻫﺪ و ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻢ اﻋﺘﺮاف ﺧﻮد‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﻜﺘﺐﺷﺎن ﺑﺮ اﺻﻮل ﺗﺤﺮﻳﻔﻲ و ﻧﻔﻮذي ﻛﻪ در ﻗﺮن ﺳﻮم ﭘﺪﻳﺪ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻴﺎﻳﺪ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه‬
‫ﺗﺸﻴ‪‬ﻊ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آن ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻛﺎرﺷﺎن را ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ دﭼﺎر ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و در واﻗﻊ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﻤﺔ آن‬
‫اﻧﮕﺎرهﻫﺎ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺎ ادﻋﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ آب ﺑﻪ‬
‫آﺳﻴﺎب دﺷﻤﻦ رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺰ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻳﻚ ﺑﺎره ﺗﺸﻴﻊ و اﺳﻼم را ﻛﻨﺎر‬
‫ﺑﮕﺬارﻳﻢ دﻳﻦ و آﺋﻴﻦ ﻏﺮب را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﻣﻲداﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﺤﺎل‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﻌﺎر دﻟﺴﻮزي و اﺳﺘﺨﺪام اﻟﻔﺎظ ﺧﻮدي‪ ،‬و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺷﻴﺮﻳﻦ دﻳﻨﻲ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪148 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪147/‬‬

‫ﺷﻤﺎ و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ آﺛﺎر‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﺛﺮي از اﻳﻦ اﺻﻄﻼح در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻴﺶ از ﻣﻬﺪي‬
‫ﻋﺒﺎﺳﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ‪ .‬او در اواﺧﺮ ﻗﺮن دوم ﻛﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮد ادﻋﺎي وﺻﺎﻳﺖ را‬
‫ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارد‪ ،‬اﻋﻼم ﻛﺮد‪ :‬ﻣﺎ ﭘﻴﺮو »ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ« ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬دﻗﻴﻘﺎ ﻟﻔﻆ‬
‫»ﺟﻤﺎﻋﺖ« را در ﺟﺎي »وﺻﺎﻳﺖ« ﻗﺮار داد‪ .‬او از ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬آن ﭼﻪ ﻛﻪ‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از روز وﻓﺎت رﺳﻮل )ص( ﺗﺎ آن روز ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺼﺪ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ آن را ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻋﻼم ﻛﺮد و در ﻧﻤﺎزﻫﺎي‬
‫ﺟﻤﻌﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎ ﻣﻲ آﻣﺪ‪ ،‬ﻧﻪ »ﺳﻨﺖ‬
‫رﺳﻮل«‪ .‬در ﻗﺮون ﺑﻌﺪي ﺑﻪ آن ﻋﻨﻮان‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ دﻳﮕﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻼ ﻣﺮاد‬
‫»ﺳﻨﺖ رﺳﻮل« اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ :‬ﺑﻪ آﺛﺎر و ﻛﺘﺐ و ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺤﺎورات ﭘﻴﺶ‬
‫از ﻣﻬﺪي ﻋﺒﺎﺳﻲ رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﺻﻄﻼﺣﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎم ﻳﻚ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﺎم ﻳﻚ اﻛﺜﺮﻳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮاﺟﻌﺔ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ دﻗﺖ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻮارد ﺗﺤﺮﻳﻔﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه‪ ،‬روﺷﻦ ﺷﻮد‪ .‬از ﺑﺎب ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻃﺒﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﺳﺮ ﻣﺴﻠﻢ و ﻫﺎﻧﻲ را ﺗﻮﺳﻂ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و درﺑﺎرة‬
‫آن دو ﻣﺄﻣﻮر ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎ اﻫﻞ اﻟﺴ‪‬ﻤﻊ و اﻟﻄّﺎﻋﺔ و اﻟﻨﺼﻴﺤﺔ«‪ :‬آﻧﺎن اﻫﻞ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ و ﺧﻴﺮﺧﻮاه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺪود ﻛﻪ در ﻓﻜﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎديﺷﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ‬
‫اﻣﺎ در »اﻟﻔﺘﻮح« اﺑﻦ اﻋﺜﻢ‪ 3‬و در »ﻣﻘﺘﻞ« ﺧﻮارزﻣﻲ‪ 4‬ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﭘﺲ از‬
‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺗﺤﺎدﺷﺎن ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪ ،‬ﻏﺮﺑﻴﺎن ﭼﻨﺪان اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺑﻪ آن اﺑﺰار‬
‫ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻓﻴﻠﻢ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻴﻠﻢ اﺳﻜﻨﺪر و ﻳﺎ‬
‫ﻓﻴﻠﻢ ﺳﻲﺻﺪ ﻛﻪ ﺧﺸﺎﻳﺎرﺷﺎه را و اﻳﺮاﻧﻴﺎن را وﺣﺸﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ »اﺳﻼﻣﻴﺖ ﺳﻨﺖ ﺗﺸﻴﻊ« ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬او در ﻗﺒﺎل ﺗﺴﻨﻦ و‬
‫ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ در اﻧﻔﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻧﻔﻌﺎل ﻟﻔﻆ ﺳﻨﺖ را ﻣﻴﺎن‬
‫ﻋﻼﻣﺖ »« ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ در واﻗﻊ اﻧﻔﻌﺎل او ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻛﺮدن‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺳﺖ در ﺣﺪي ﻛﻪ ﮔﻮﺋﻲ ﻳﻚ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮاﻧﺪه را ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻦ ﻓﺮزﻧﺪ اﺻﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺻﻞ‬
‫اﺳﻼم ﻧﻴﺴﺖ ﻓﺮزﻧﺪ اﺻﻴﻞ آن ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ راه ﺧﻮدش را ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ و ﺑﺪون اﻧﻔﻌﺎل ﻫﻢ ﺑﻪ وﺣﺪت دﻋﻮت‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻢ ﻋﻤﻼ در ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺑﺮادران ﺳﻨﻲاش‪ ،‬ﺧﻮن و ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻟﻘﺎﺋﺎت ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﺪف دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه اﻣﺮوز ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﻪ اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼف ﻣﺘﻬﻢ ﻛﻨﺪ اﺷﻜﺎل و ﻧﻘﺺ در ﺧﻮدش اﺳﺖ ﻳﺎ در‬
‫ﻓﻜﺮش و ﻳﺎ در ﻧﻴ‪‬ﺘﺶ‪.‬‬
‫ﻟﻔﻆ »اﺳﻼﻣﻴﺖ« ﻧﻴﺰ ﻃﻮري آﻣﺪه ﻛﻪ ﮔﻮﺋﻲ اﺳﻼﻣﻴﺖ ﺗﺸﻴﻊ در زﻳﺮ ﺳﻮال‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻲ از اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران‪ ،‬و ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت ﻋﺪهاي‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﺟﻬﺎن ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺳﻼﻣﻴﺖ ﺗﺸﻴﻊ ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻨﺪ؟‬

‫‪ . 1‬ﻣﺎﺟﺮاي ﻣﻬﺪي ﻋﺒﺎﺳﻲ و اﻳﺠﺎد اﺻﻄﻼح »ﺗﺴﻨّﻦ« در ﺑﺨﺶ »ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻣﻘﺪﻣﺎﺋﻲ« ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل )ص( ﻳﺎ ﺳﻨﺖ درﺑﺎرﻫﺎ‪:‬‬
‫‪ . 2‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ج‪ ،4‬ص‪.285‬‬
‫‪ . 3‬اﻟﻔﺘﻮح‪ ،‬ج‪ ،5‬ص‪.108‬‬ ‫اﺻﻄﻼح »ﺗﺴﻨﻦ« و ﻧﻴﺰ »ﺳﻨﺖ« ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ در اﺳﻼم وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ اﻳﻦ‬
‫‪ . 4‬ﻣﻘﺘﻞ ﺧﻮارزﻣﻲ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪.308‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪150 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪149/‬‬

‫ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن در آﻏﺎز‪ ،‬اﻣﻮﻳﺎن را ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﻴﺮو آﻧﺎن را ﺟﺎﻳﺰ اﻟﻘﺘﻞ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻋﺒﺎرت ﻃﺒﺮي ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎ‬
‫ﺑﻞ واﺟﺐ اﻟﻘﺘﻞ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎ وﺻﺎﻳﺖ ادﻋﺎﺋﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ‬ ‫ﻣﻦ اﻫﻞ اﻟﻄّﺎﻋﺔ و اﻟﺴ‪‬ﻨﺔ و اﻟﺠﻤﺎﻋﺔ«‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ ﺗﺤﺮﻳﻒ اﺳﺖ و ﻳﺎ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻟﻴﻜﻦ در زﻣﺎن ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪﺷﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻬﺪي ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻛﻪ دﺳﺖ از‬ ‫ﻏﻠﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺮداريﻫﺎ رخ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ادﻋﺎي وﺻﺎﻳﺖ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﺴﻠﻚ وﻳﮋه ﺧﻮد را »ﺗﺴﻨﻦ« ﻧﺎم ﻧﻬﺎد دﻗﻴﻘﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺳﻨﻴﺎن را ﺑﺮادر ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ اﺳﻼﻣﻴﺖ آﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫اﺳﻼم اﻣﻮي را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﺮد و ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﺳﻘﻮط ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ در زﻣﺎن‬ ‫زﻳﺮ ﺳﺆال ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻟﻘﺎﺋﺎت آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻫﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﭘﺴﺮ ﻣﻬﺪي‪ ،‬ﺳﺮان ﺑﻨﻲ اﻣﻴ‪‬ﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ اواﺳﻂ ﻗﺮن ﺳﻮم اﻳﻦ ﺗﺴﻨﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﻤﻮﻟﺶ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻪ درﺑﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ رﻓﺖ و آﻣﺪ دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘّﻲ ﺳﻨﺖ ﺗﻘﺪﻳﺲ‬ ‫اﻣﻮي و ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺛﺒﺎت اﺳﻼﻣﻴﺖ ﺧﻮد‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ از ﻧﻮ ﺷﺮوع ﺷﺪ؛ در زﻣﺎن ﻣﻌﺘﻀﺪ ﻋﺒﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﻮﺷﻴﺪن‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫آب ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ »ﺳﻼم اﷲ ﻋﻠﻲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ«‪ .‬او ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪاي ﺻﺎدر ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺟﻌﻞ ﺻﺪﻫﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و اﻣﻮﻳﺎن‪ ،‬و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺳﻠﺴﻠﺔ وﺻﺎﻳﺖ‬
‫ﺟﺎي اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﻋﺒﺎﺳﻲ در ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺟﻤﻌﻪ ﻗﺮاﺋﺖ و اﻳﻦ ﻋﺎدت ﻣﻤﻨﻮع ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن و‪ ...‬ﻫﻤﮕﻲ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﺳﻼﻣﻴﺖ ﻧﺒﻮد‪...‬؟ اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻐﺪاد ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﻮد در روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ در ﻛﻮﭼﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠّﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر اﺳﺖ؟‬
‫و ﺑﺎزار ﺑﻐﺪاد ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻋﺪهاي را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻟﻄﻒ ﻛﺮده و درﺻﺪد »ﺗﺒﻴﻴﻦ اﺳﻼﻣﻴﺖ ﺳﻨﺖ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫ﺷﻮراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ اﺟﺮاي آن در واﻗﻊ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮد‬ ‫اﻣﺎﻣﻲ اﺳﺖ«‪ ،‬ﻳﻚ اﻧﻔﻌﺎل ﻧﻴﺴﺖ او ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺖ و ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را‬
‫ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ را وادار ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻚﻫﺎ از ﭘﻲ‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد او واﻗﻌﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺻﻄﻼح ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻨﻔﻌﻞ‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﻴﻚﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ و ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ را ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺨﻨﺶ ﺑﺮاي ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻛﺮدن ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻠﻲ ﻣﺬﻫﺒﺘﺎن زﻳﺮ ﺳﺆال‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﻛﺮد؛ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺳﻨﺖ ﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﻢ ﺑﺮﭼﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‬ ‫اﺳﺖ و ﻣﻦ درﺻﺪد دﻓﺎع ﻋﻠﻤﻲ ﻫﺴﺘﻢ دﻓﺎﻋﻲ ﻛﻪ در رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﻛﺮدن ﺗﺸﻴﻊ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد؛ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﻴﺮوﺷﺎن ﻫﻤﺎن ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻣﻮﻳﺎن‬ ‫اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬از ﻫﺮ ﻫﺠﻤﻪاي ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﻴﺮو آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻬﺪي ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ وﺣﺪت‬ ‫ﻛﻲ و ﻛﺠﺎ و در ﻛﺪام ﻣﻘﻄﻊ از ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺛﺒﺎت‬
‫اﺳﻼﻣﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﻮد؟ ﻛﻲ و ﻛﺠﺎ و در ﻛﺪام ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫‪ .1‬ﺑﺤﺎر‪ :‬ج‪ ،75‬ص‪.333‬‬ ‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺑﺴﺘﺮ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل )ص( ﻗﺮار دارد؟‬
‫‪2‬‬
‫‪ .‬ﺷﺮح اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج‪ ،15‬ص‪180‬ـ‪.171‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪152 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪151/‬‬

‫»ﺧﻼﻓﺖ«‪ .‬در آن زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﻼ و در ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻟﻔﻆ ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ‪ ،‬ادﻋﺎي وﺻﺎﻳﺖ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺖ ﭼﻮن ﻣﻲدﻳﺪ ادﻋﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻫﻴﭻ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺧﺮاﺳﺎن و ﺣﺘﻲ ري و ﻫﻤﺪان ﻗﻴﺎمﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻏﻴﺮ ﻫﺎﺷﻤﻲ‬ ‫ﺗﺎﺛﻴﺮي در ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻧﺪارد و در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻳﻚ اﺑﺰار ﺑﺰرگ اﻧﺘﻘﺎد ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫رخ داد ﻛﻪ ﻫﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﭘﺴﺮ ﻣﻬﺪي ﺷﺨﺼﺎً از زاﮔﺮس ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و وارد‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬آﻳﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪاي ﻛﻪ وﺻﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻇﻠﻢ و ﻓﺴﺎد‬
‫ﻓﻼت اﻳﺮان ﺷﺪ ﻛﻪ در ﻃﻮس ﻣﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬
‫ﻣﺎﻣﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ دﻗﻴﻘﺎ ﭘﻲ ﺑﺮد و از ﻧﻮ ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ‪،‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪه ﻧﻮﻳﻦ در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم‪:‬‬
‫ﻣﻌﺘﺼﻢ ﻧﻴﺰ راه ﺑﺮادر را ﺗﺎ ﺣﺪودي اداﻣﻪ داد‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﻛﻞ رﺳﻴﺪ‬
‫اﻳﻦ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ و ﻧﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞﮔﺮان‬
‫درﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺷﻌﺎر ﻣﻬﺪي دﺳﺖ از وﺻﺎﻳﺖ ادﻋﺎﺋﻲ ﭘﻮﺳﻴﺪه و ﺗﺸﻴﻊ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم از آﻏﺎز ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﻬﺪي ﻋﺒﺎﺳﻲ‬
‫وﺻﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺗﺎ ‪ 656‬ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻟﻨﮓ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻗﻴﺎم داﺧﻠﻲ رخ ﻧﺪاده ﻣﮕﺮ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻟﻨﮕﺎن اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺸﻤﻮل اﺻﻄﻼح »آل ﻣﺤﻤﺪ« ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻣﻬﺪي ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻗﻴﺎمﻫﺎي‬
‫ﺗﺸﻴﻊ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺛﺒﺎت اﺳﻼﻣﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﻮد و ﻧﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺛﺒﺎت‬
‫ﺑﺴﻴﺎري رخ داد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺎز ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ ﻫﺎﺷﻤﻲ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﭘﻴﺮوي ﺧﻮد از ﺳﻨّﺖ رﺳﻮل )ص( ﺑﻮد‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن دوم ﻫﻤﺎن ﻣﺮدم ﺳﻨّﻲ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻣﻲ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪه و ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻟﻘﺐ »ﻋﺎﻟﻢ آل ﻣﺤﻤﺪ« را ﺑﻪ اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( دادﻧﺪ ـ ﻧﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ .‬زﻳﺮا ﺷﻴﻌﻴﺎن‬
‫ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻛﺸﺘﺎر ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و اﻳﻦ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪة ﻧﻮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺄ آن اﺣﺴﺎس‬
‫ﻫﻤﺔ اﺋﻤﻪ ﻃﺎﻫﺮﻳﻦ را ﻋﺎﻟﻢ آل ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ـ ﭘﻴﺮوان آن اﻣﺎم ﭼﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﺮ‬
‫ﺑﻲﻧﻴﺎزي از »ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ« ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ »ﻋﺪم ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‬
‫اﺛﺒﺎت اﺳﻼﻣﻴﺖ ﻳﺎ ﻣﺘﺴﻨّﻦ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( داﺷﺘﻨﺪ و ﻳﺎ دارﻧﺪ؟‬
‫ﺧﻼﻓﺖ اﻣﻮي« ﻗﺪرت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮك ادﻋﺎي وﺻﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ در ﺑﺨﺶ اول ﻛﺘﺎﺑﺶ اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( را دﺳﺘﻜﻢ در »اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻤﻲ« و‬
‫ﻫﻤﺎن ﻧﺎﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ اﻣﻮي ﺳﻘﻮط ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮان ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﺣﺎل ﻛﻪ‬
‫رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ رﻫﺒﺮي‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺪون ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‪ ،‬ﺳﻨّﺖ ﻣﻘﺒﻮﻟﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻧﺎن را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﺎن ﺑﻪ ﻟﻔﻆ »اﺣﻘﻴ‪‬ﺖ« واﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧﺪارﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ‪ .‬آﻳﺎ او ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﻼﻣﻴﺖ و ﺳﻨّﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( دو ﻣﻘﻮﻟﻪ از‬
‫اﻳﻦ ﭘﺪﭘﺪه ﻧﻮﻳﻦ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻫﻮي ﺣﺘﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺑﻮد‬
‫ﻣﻘﻮﻻت ﻋﻠﻤﻲ و ﻋﻠﻤﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻪ از ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﺷﻴﻌﻪ از ﻧﻈﺮ‬
‫)زﻳﺮا در ﻛﻞ ﺟﻬﺎن ﺧﺎﻧﺪانﻫﺎي ﺷﺎﻫﻲ ﺑﺮ »ﺗﺨﻤﻪ و ﻧﻄﻔﻪ« و ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻋﻠﻤﻴﺖ ﻫﻢ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺛﺒﺎت اﺳﺖ؟!!!‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺳﻠﻄﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ( ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ اول ﻛﺘﺎب‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در ﺑﺨﺶ اول ﻛﺘﺎﺑﺶ ﺳﻌﻲ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪154 /‬‬
‫اﺳﺎس اﺳﻼم را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد )ﻣﺸﺎورﻳﻦ روﻣﻲ درﺑﺎر ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ روﻧﺪ ﻣﺆﺛﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ(‪ ،‬ﻛﻞ اﺳﻼم اﻋﻢ از ﺳﻨّﻲ و ﺷﻴﻌﻪ و اﺻﻞ ﻗﺮآن در ﺧﻄﺮ اﺿﻤﺤﻼل و در‬
‫ﺷﺮف اﻧﻬﺪام ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻗﻴﺎم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﺤﻮر »ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ« و وﻻﻳﺖ و ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﻗﺪرتﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل‪ ،‬ﺣﻴﺜﻴﺖ‪ ،‬دﻳﻦ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺮدم‬
‫ﻣﺴﻠّﻂ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺪام ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻋﺎﻗﻞ آزاده‪ ،‬اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻗﻴﺎم را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ در وﻻﺋﻲ ﺑﻮدن آن ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آن را ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺳﻨﻴﺎن ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﻛﻪ دل در ﮔﺮو اﺳﻼم ﻧﺪاﺷﺘﻪ و رﻳﮓ در ﻛﻔﺶ‬
‫دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮور ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺤﻮر ﺳﺨﻦ ﻣﻦ اﺻﻞ اﻧﻘﻼب و وﻻﺋﻲ ﺑﻮدن آن اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ ﺣﺘﻲ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت درﺷﺖ و رﻳﺰ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﮔﺎﻫﻲ زﻣﺰﻣﻪﻫﺎﺋﻲ ﺷﻨﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲﻫﺎ درﺻﺪد ﺗﺤﻮ‪‬ل ﻣﺎﻫﻴﺖ وﻻﺋﻲ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﻏﻴﺮ وﻻﺋﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻈﺮ دﻛﺘﺮ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﻗﻴﺎمﻫﺎي‬
‫وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن را ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬و آن راه ﺳﺮخ ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻪ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮادش ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎ و ﻗﺘﻞﻋﺎم ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻮده درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﻗﻴﺎمﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﻮد ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع( و ﻳﺎراﻧﺶ‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺣﺪﻳﺚ ﭘﺲ از ﻣﺎﺟﺮاي ﻛﺮﺑﻼ ﻛﺴﻲ از ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪153/‬‬
‫ﺑﻠﻴﻎ دارد ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻟﻘﺎء ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ )ع( ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﻋﻤﻼً ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺪرت ﻗﻴﺎم ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻗﻴﺎمﻫﺎ ﻫﻴﭽﻜﺪام زﻣﻴﻨﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع(‬
‫ﺑﻴﻌﺖ اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ و ﻧﻬﻀﺖ ﺧﺮاﺳﺎن )ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ( ﺑﻮدﻧﺪ را‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬در رأس ﻳﻚ ﺧﻼﻓﺘﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﻋﺒﺎﺳﻲ را داﺷﺖ‪ .‬و ﭘﺲ از اﺑﺘﻨﺎي ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس »اﻟﺮّﺿﻲ‪ ‬ﻣﻦ آل ﻣﺤﻤﺪ« ﻧﻪ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس »اﻟﺤﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﺻﻼح‬
‫آن و ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑﻪ ﻳﻚ »ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ وﻻﻳﺘﻲ« ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺧﻮﻧﻴﻦ و‬
‫ﻛﺸﺘﺎر ﺳﺮان ﻧﻬﻀﺖ و ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ را ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ و ﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻔﻴﻪاي را‪.‬‬
‫اﺋﻤﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﻫﻢ در اﻳﻦ راه ﺟﺪ‪‬ي ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﻴﻜﻦ ﻧﻪ‬
‫ﻫﺮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ‪ .‬و ﻫﺮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻏﻴﺮ از‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ وﻻﻳﺖ ﺧﻮدﺷﺎن‪ .‬آﻳﺎ ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺰرگ و ﺑﺲ‬
‫روﺷﻦ را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ؟‬
‫آن ﻧﻮع ﺧﻼﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ »ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ« ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺷﻮد ﻫﻤﺎن ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ )ع( از آن اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫آن ﺑﺮﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﺔ وﻻﻳﺘﻲ ﻓﻘﻂ دو ﺑﺎر ﻗﻴﺎم ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﻴﺎم ﻛﺮﺑﻼ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳ‪‬ﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻬﺎدت اﺳﻼم را ﻧﺠﺎت داد‪ .‬ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﻣﻮي ﻣﻲرﻓﺖ ﻛﻪ اﺻﻞ و‬
‫‪ . 1‬ﻓﺮق ﻣﻴﺎن دو ﻧﻮع ﺑﻴﻌﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺳﺘﻌﻔﺎي اﻣﺎم در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪156 /‬‬
‫‪3‬ـ دﺷﻤﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺼﺮ اﻣﺎﻣﺎن ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻴﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﺎن‪ ،‬اﻣﺎﻣﺎن را ﺗﻨﻬﺎ »اﺣﻖّ« ﻣﻲداﻧﺪ‬
‫و اﻳﻦ ﻏﺎﻟﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪4‬ـ دﺷﻤﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ )ع( ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻋﻘﻴﺪه ﻏﺎﻟﻴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪5‬ـ ‪6 ...‬ـ ‪....‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ؟ ﻣﮕﺮ او ﺑﺮاﺳﺘﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮده و ﻫﻤﻪ ﺳﺨﻨﺎن و‬
‫اﻳﺮادات دﺷﻤﻦ را ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟! ﭘﺲ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﻟﻔﻆ »دﺷﻤﻦ«‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ؟ ﭘﺲ ﻫﺮ ﭼﻪ دﺷﻤﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻮل‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ رﻫﺒﺮي آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ آﻫﻨﮓ ﻛﻨﺴﺮت دﺷﻤﻦ‬
‫ﻣﻴﻤﻮنوار ﺑﺮﻗﺼﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ آﻗﺎﻳﺎن ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي واژهﻫﺎي ﻣﺜﻼ ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ »دﺷﻤﻦ« ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﺑﻬﺮة واﻓﻲ از آن ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺑﻪ دﻟﻬﺮه و اﻧﻔﻌﺎل ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺧﻮاﺑﻴﺪهاﻳﺪ دﺷﻤﻦ رﻳﺸﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫را ﻣﻲزﻧﺪ ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ ﭼﺎرهاي ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ‪ .‬آن ﮔﺎه ﺑﺮاي ﭼﺎرهﺟﻮﺋﻲ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‬
‫اﻣﺎ درﺳﺖ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ دﺷﻤﻦ را‪ .‬و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺴﺨﻪاي ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه او اﻟﻘﺎء‬
‫ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه آن را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫در اداﻣﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﺻﻞ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻛﺘﺎب ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﻲ ﭘﻴﺶ‬
‫از اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﺎل و ﻫﻮاي دﻳﮕﺮ و در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزي در ﺷﺮاﻳﻂ زﻣﺎﻧﻲ و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪155/‬‬
‫»اﻻّ ﺛﻼﺛﺔ«‪ 1‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻮد؟ اﮔﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺮدم ﻧﻔﻬﻤﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮان ﺗﺎرﻳﺦ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﺧﻮن ﺣﺴﻴﻦ‬
‫)ع( و ﻳﺎراﻧﺶ و اﺳﺎرت زﻳﻨﺐ )س( و اﻣﺎم ﺳﺠﺎد )ع(‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﻨﻲ اي ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و‬
‫ﻧﻪ ﺷﻴﻌﻪاي‪.‬‬
‫در اداﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺤﺚ‬
‫اﻧﮕﻴﺰ را ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت ﺿﺪ ﺷﻴﻌﺔ زﻣﺎن‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲداد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻛﺘﺎب او اﻳﻦ ﻣﻮارد را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﺮد و‬
‫ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲداد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ در ﻛﺘﺎب او ﺑﮕﺮدﻳﺪ ﻣﻮردي ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ او آن ادﺑﻴﺎت )ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮدش( دﺷﻤﻨﺎن را ﻣﻄﺮح و ارزﻳﺎﺑﻲ و اﺣﻴﺎﻧﺎ ﻳﻜﻲ‬
‫از آنﻫﺎ را رد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺣﺘّﻲ )ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ(‬
‫ﻧﻔﻮذ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺮّهﭘﺮﺳﺘﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﺗﺸﻴﻊ را‪ .‬او ﺑﻪ ﺟﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ادﺑﻴﺎت ﺿﺪ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮع را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﺗﺸﻴﻊ را در ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻣﻲآورد ﻛﻪ دﺷﻤﻦ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﻟﻔﻆ »دﺷﻤﻦ« ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪1‬ـ دﺷﻤﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ـ ﻣﺪرﺳﻲ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﺔ اﺻﻴﻞ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﺪارد‪ .‬و اﻳﻦ ﻏﺎﻟﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اد‪‬ﻋﺎﺋﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ دﺷﻤﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ اﻣﺎﻣﺎن ﻋﻘﻴﺪه دارد ـ ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺑﻴﺎن اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻴﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻏﺎﻟﻴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ . 1‬رﺟﺎل ﻛﺸﻲ‪ ،‬ص‪ 123‬ـ ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج‪ ،46‬ص‪ 144‬و ج‪ ،71‬ص‪.220‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪158 /‬‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺰ »ﺷﻴﻌﻪ ﻓﺮﺳﺎﺋﻲ« او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ آن روز ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻲﺷﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﺮدﻣﻲ روﺑﻪرو ﻣﻲﮔﺸﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺮوز )ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫او( ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻳﺮان ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰه ﺷﺪه و آن ﻏﻴﺮت ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪4‬ـ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺮاد او ﻛﺪام ﻳﻚ از دو ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺎﻻﺳﺖ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا‬
‫ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﻣﻲآورد روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ او ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﻲ را ﻗﺼﺪ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‬
‫ﺧﻮﺷﺪل ﺑﻮدم ﻛﻪ در اﻳﺮان ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﻧﺴﺨﺔ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺪود‪ ،‬ﭼﻴﺰي از آن در‬
‫دﺳﺘﺮس ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ دواﻋﻲ ﺑﺮ ﭘﺨﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ آن ﻣﺘﻮﻓّﺮ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﺮور‬
‫زﻣﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭼﻨﺪ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﺜﻴﺮ زﻳﺮاﻛﺲ در ﺳﻄﺤﻲ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫آن ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻄﺮح در ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺰ اﻧﺪك اﻧﺪك ﻃﻲ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ از راه‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﻘﺎﻻت و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و ﺗﺒﺎدل آراء و اﻧﻈﺎر ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻣﻊ ﺧﻮدي راه ﻳﺎﻓﺖ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ ﻫﻢ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ آن ﻣﻼﺣﻈﺎت‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪاي ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﻧﻤﻲداﻧﻢ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در ﻣﻮﻗﻊ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ‬
‫ﺣﻮاﺳﺶ ﻛﺠﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻞ ﺻﺮﻳﺤﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪة اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻓﻜﺮي‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ اﺳﺘﻌﻤﺎر در‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد )ﺑﻪ ﻗﻮل ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ ﺑﺰرگ( دﺳﺘﻜﻢ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل اﺳﺖ آﻧﺎن‬
‫‪3‬ـ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺮاد او از »ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺳﺎﻛﻦ«‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺮدم ﻳﺎ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺑﺮ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪157/‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﺎص ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در آﻏﺎز ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻨﺒﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮدان ﻓﺎرﺳﻲ آن‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺒﺎﺣﺚ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز ﺗﺪوﻳﻦ آن در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺎ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮد و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺳﺎﻛﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺧﻴﻠﻲ ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻄﻔﺎ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در آن زﻣﺎن زﻣﻴﻨﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ درد‬
‫ﻫﻤﺎن دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻲﺧﻮرده و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻳﺎد ﻣﻲداده ﻛﻪ راه )ﺑﻪ اﺻﻄﻼح( اﺻﻼح‬
‫ﺷﻴﻌﻪ و در واﻗﻊ راه ﻓﺮﺳﻮدن ﺷﻴﻌﻪ از درون‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫وﺻﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﺳﺎس اﺳﺘﺮاﺗﮋي آﻧﺎن در ﻓﺎز ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻓﺮﺳﻮدن از درون‬
‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪2‬ـ اﮔﺮ در آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻣﻮﺟﺐ »ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺳﺎﻛﻦ«‬
‫ﻣﻲﮔﺸﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻴﺎم و ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺘﺎب ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﺮا‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺳﺎﻛﻦ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮد؟ ﻣﮕﺮ رﺳﺎﻟﺖ داﻧﺶ و داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻏﻴﺮ از‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺳﺎﻛﻦ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬داﻧﺶ ﺑﺮاي ﺣﺮﻛﺖ دادن ﺑﻪ ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮر‬
‫ﻣﺮدم اﺳﺖ و ﺳﻜﻮن و ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮدن ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ اوﻟﻴﻦ آﻓﺖ ﻋﻠﻤﻲ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻚ درﺑﺎرة ﻣﺮدم اﻳﺮان درﻳﻎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت آن ﺑﺎور ﻏﺮب زدﮔﺎن ﺧﻮد ﻓﺮوﺧﺘﻪ را ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺮدم ﺧﻮدﺷﺎن را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮده و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﺗﺮس اﻳﻦ ﻋﻮام‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﻌﺎدتﺑﺨﺶ را اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺮوز‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻴﺪارﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﻬﺎﻣﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪160 /‬‬
‫»ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﻲ« رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪ اﻳﺮان را‬
‫ﻧﺎدانﻫﺎي ﺧﺸﻚ ﻣﺰاج و ﺟﺎﻫﻼن اﺳﺘﺪﻻل ﻧﺸﻨﺎس‪ ،‬داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ از‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدﻣﻲ و ﻣﺮدم ﻫﺮاس داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﺨﻦ از اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫آورد و آن را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﻫﻤﺔ دﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎران ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫در ﻛﻞ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﻳﻚ »ﭘﺪﻳﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮدﻣﻲ« اﺳﺖ اﮔﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‬
‫در اﺻﻮل و اﺳﺎس اﺷﻜﺎل دارد‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﺮدود و داراي‬
‫اﺷﻜﺎﻻت در اﺻﻮل و اﺳﺎس ﺧﻮد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬وﻻﻳﺖ و »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﺑﻮدنﺷﺎن‪ ،‬از اﺻﻮل ﻋﻘﺎﻳﺪ و‬
‫اﺻﻮل ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﻦ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﺻﻮل ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺲ اﻧﻘﻼب ﻧﻴﺰ از اﺳﺎس ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺰرگ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻏﻴﺮ‬
‫از اﺳﺘﺨﺪام اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻧﻘﻼب ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻟﻄﻔﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ را ﻣﺮدود ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﻫﻢ اﻧﻘﻼب )ﻫﺮ‬
‫دو را( ﺗﺸﻜﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ دﺳﺘﻜﻢ اﻧﻘﻼب را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﻣﺮداﻧﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺧﻮد را دﻟﺴﻮز اﻧﻘﻼب‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻃﻮل ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل دﻳﻦ و ﺗﺸﻴﻊ اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﺑﺮ ﺧﻼف آن ﭼﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اروﭘﺎﺋﻴﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ و ﺑﺎ ﺷﻜﻴﺒﺎﺋﻲ‬
‫ﺗﻤﺎم‪ ،‬آن را ﺑﻪ داﺧﻞ ﻧﻔﻮذ داده‪ ،‬در ذﻫﻦ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻴﻤﺎري ﻓﻜﺮي دارﻧﺪ‬
‫ﺟﺎ ﺑﺎز ﻛﺮده ﻣﺮﻳﺪاﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ آن اﻗﺪام ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد‬
‫ﻃﻴﻒ ﻣﺬﻛﻮر را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻢ راه‬
‫ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ؟ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻐﺮور ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺣﺪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪159/‬‬
‫ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻛﺮدن اﻓﻜﺎر ﺟﻮاﻣﻊ دﻳﮕﺮ ﺣﻮﺻﻠﻪ دارﻧﺪ‪ .‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درﺑﺎرة ﻛﺘﺎب او در ﻃﻮل ﻓﻘﻂ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫از ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ اﻓﺴﺎر ﻗﻠﻢ از دﺳﺘﺶ در رﻓﺘﻪ و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﺮﻳﺢ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ اﻳﺮان ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭼﺮا اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آن اﻗﺪام ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻫﺮ ﭼﻪ در ﮔﻮﺷﻪﻫﺎي‬
‫دور ﺟﻬﺎن ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﻲرود‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻫﺪف روﺷﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ارﺳﺎل ﻧﺴﺨﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬زﻣﻴﻨﺔ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ آن در داﺧﻞ اﻗﺪام ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻓﻜﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪4‬ـ اﮔﺮ ﻳﻚ ﺧﻮاﻧﻨﺪهاي از ﻫﻮش ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن‬
‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮد؛ او ﻛﻪ اﻧﻘﻼب اﻳﺮان را دوﺳﺖ‬
‫دارد و در آﻏﺎز ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬دﻟﺴﻮزي ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﻫﺪف اﺻﻠﻲ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻳﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ آن را دﻓﺎع از اﻧﻘﻼب و‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ از آن‪ ،‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﭼﺮا از ﻧﺸﺮ آن در داﺧﻞ اﻳﺮان اﻳﻦ ﻫﻤﻪ واﻫﻤﻪ‬
‫داﺷﺖ؟ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ رﺷﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻋﻠﻤﻲﺷﺎن در ﺣﺪي ﺑﻮده ﻛﻪ ﻳﻚ اﻧﻘﻼب‬
‫ﺻﺤﻴﺢ را ﭘﺪﻳﺪ آورﻧﺪ ﺗﻮان درك ﻧﻮآوري او را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ؟ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ‬
‫ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻳﻴﺪ اﻧﻘﻼب و ﻋﻮام داﻧﺴﺘﻦ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ آن را ﭘﺪﻳﺪ‬
‫آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﻘﻴﺮ داﻧﺴﺘﻦ آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺪاق ﻳﻚ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ داﻧﺸﻤﻨﺪ دﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎر ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ آن را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫آﻳﺎ او از داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ داﺧﻠﻲ ﻫﺮاس داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺮ ﻛﺘﺎب را‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪162 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪161/‬‬

‫ﺑﻮدنﺷﺎن‪ ،‬دﺷﻮار اﺳﺖ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺮاي ﻏﺮب زدﮔﺎن ﻣﻨﻔﻌﻞ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺮاي‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﺳﺨﻨﺎن ﺳﺨﻴﻒ را ﭘﺸﺖ ﺗﺮﻳﺒﻮن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ زﺑﺎن و در‬
‫اﻓﺮاد ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﻪ ﻗﻠﻢ آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﻟﺒﺎﻗﺮ اﻋﻼم‬
‫ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮش اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان‬
‫ﭘﺬﻳﺮش در ﻋﻴﻦ ﻋﺪم ﭘﺬﻳﺮش‪:‬‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻛﺘﺎب و ﺳﺨﻦ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺳﺨﻦ ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬اي‬
‫اﻣﺎ ﻣﺪرﺳﻲ ﺳﺨﺖ در اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻴﻌﻪ از آﻏﺎز ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﺮ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻴﻨﺶ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ اﺻﻮل را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ دﻳﮕﺮ اﻧﺪازد‪ ،‬ﺧﻮد از ﺑﻴﻦ‬
‫ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻧﺴﺨﻪ اﺻﻼﺣﻲ ﺑﺪﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺪﺗﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮي ﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( را ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ او را اﻣﺎم ﻋﻠﻤﻲ و رﻫﺒﺮ‬
‫آورد‪ .‬ﻛﻪ اوﻟﻴﻦﻫﺎي آﻧﺎن ﻫﻤﺎنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺪرﺳﻲ در ﺑﺨﺶ دوم‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼم ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺳﻤﺖ رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎره آورده اﺳﺖ‪ .‬و آﺧﺮﻳﻦﺷﺎن‪ ،‬ﺑﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺎﺋﻲ و‬
‫را ﻣﺨﺘﺺ أﺋﻤ‪‬ﻪ داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻗﻮل ﻫﻤﺎن رﻫﺒﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ‬
‫ﻧﻴﺰ آن ﻣﺮد ﺑﺎ ﺻﺪاﻗﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن داﺷﺖ ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻴﻞ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ و‬
‫اﺻﻮل آن رﻫﺒﺮ را ﻧﺪارد‪ .‬و اﺳﺎﺳﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اول ﻫﻤﻴﻦ »ﭘﺬﻳﺮش در‬
‫راه وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن را راه ﺳﺮخ و ﺧﻮﻧﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻴﻞ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ .‬او ﮔﺮﭼﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻋﻴﻦ ﻋﺪم ﭘﺬﻳﺮش« ﺑﻮده ﻛﻪ ﻫﻢ اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻢ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺑﻮد اﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺪرﺳﻲ از ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺑﻬﺮه ﻧﻤﻲﺟﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ اداﻣﻪ دارد‪.‬‬
‫ﻛﺜﺮت اﻧﺸﻌﺎب ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد از ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ »ﺧﻮد ﭘﺎﻻﻳﺸﻲ« ﺷﻴﻌﻪ‬
‫از ﻣﺎﺟﺮاي ﺳﻘﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺸﻴﻊ را ﺗﻤﻠﻚ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ آنﻫﺎ را ﻃﺮد و ﻧﻔﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ و اﻣﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺬاﻫﺐ و ادﻳﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻗﻴﺎم در ﻋﺮاق‬
‫ﺑﻮداﺋﻴ‪‬ﺖ و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻫﻤﺔ ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎي ﻣﻨﺤﺮف را در ﺷﻜﻢ ﺧﻮد ﺟﺎي داده و‬
‫و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺑﺮوز ﻧﻬﻀﺘﻲ ﻣﺜﻞ ﻧﻬﻀﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﺋﻤﻪ را ﻧﻴﺰ در رأس‬
‫ﻃﺮد ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﺜﺮت ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ در ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم‬
‫ﻗﻴﺎم ﻗﺮار داده و ﺑﻪ ﺗﻤﻠﻚ ﺧﻮد در آورﻧﺪ و وﺳﻴﻠﺔ اﻫﺪاف ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻗﺮ )ع( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬انّ اﻣﺮﻧﺎ ﺻﻌﺐ‪ ‬ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ ﻻ ﻳﺤﺘﻤﻠﻪ اﻻّ ﻧﺒﻲ‪ ‬ﻣﺮﺳﻞ او ﻣﺆﻣﻦ‬
‫اﻣﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( و ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ آﻧﺎن را ﻛﻨﺎر زده ﻳﺎ از آﻧﺎن ﻛﻨﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﺔ »ﻛﻨﺎر زده و ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ« ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ‬ ‫اﻣﺘﺤﻦ اﷲ ﻗﻠﺒﻪ ﻟﻼﻳﻤﺎن«‪ 1.‬ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ و ﭘﺬﻳﺮش ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎﻣﺎن و »ﺣﺠﺔ اﷲ«‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮاردي را ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﻛﻨﺎر زده‪ ،‬و ﻣﻮاردي را ﻛﻪ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ از ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر زﻳﺪ ﺗﺠﺴﻢ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ و ﻧﻴﺰ از ﻧﻬﻀﺖ‬ ‫‪ . 1‬در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻋﻠﻲ )ع( و اﻣﺎم ﺳﺠﺎد )ع( ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪164 /‬‬
‫آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮي را ﻣﺴﺪود ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻛﺘﺎب در اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻪ در »ﻧﻜﺎت‬
‫ﻓﺮﻋﻲ«‪ .‬آﻳﺎ ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﻪ أﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( وﻻﻳﺖ و‬
‫ﺣﺠﺖ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ ﺑﻮدنﺷﺎن‪ ،‬از اﻣﻮر ﻓﺮﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ!؟! ﻛﻪ او ﻫﻤﻴﻦﻫﺎ را ﺑﺎ‬
‫ﺑﻴﺎن اﻟﻘﺎﺋﻲ اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﺘﺎب او را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ او‬
‫درﺻﺪد اﻧﻜﺎر اﻳﻦ اﺻﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﻲداﻧﺸﻲ و ﺿﻌﻒ ﻓﻬﻢ ﺧﻮد اﻗﺮار ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ در ﻛﺘﺎب او دﻗﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮﻋﻲ ﻳﺎ ﺑﺤﺚ ﻓﺮﻋﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺪا‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺮﻳﺪان او ﻟﻄﻒ ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ در ﺻﻴﺎﻧﺖ از ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬ﻫﻢ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻏﺎﻟﻲ‬
‫را ﻛﻨﺎر زده و ﻫﻢ از ﮔﺮوهﻫﺎي »ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه« ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﻛﺮده ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫اﺻﻮل ﻣﺬﻛﻮر را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه ﺑﻴﺶ از ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻏﺎﻟﻴﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻴﻌﻴﺎن وﻻﻳﺘﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻴﺎمﻫﺎي وﺻﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻗﻴﺎم ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺎز ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺗﺸﻴﻊ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ ﻧﮕﺸﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺮآﻣﺪﺷﺎن ﻧﻬﻀﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﺎري ﻛﻪ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ در ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﻛﺮدن از‬
‫ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي وﺻﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫زﻳﺎدي از ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺰرگ و ﻗﻮي ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫اﻣﻮﻳﺎن ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎده ﭼﺮا آن را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ؟ ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﺻﺤﺎب ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫اﻣﺎم ﻧﻴﺰ در ﺷﮕﻔﺖ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ درﺑﺎره‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ﺣﺮﻛﺖﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻣﺜﻞ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪163/‬‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و در دﻳﮕﺮ ﻣﻮارد‪ ،‬آنﻫﺎ را ﻛﻨﺎر زده اﺳﺖ از اﻳﻦ‬
‫ﻗﺒﻴﻞ اﺳﺖ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي رﻳﺰ ﻏﺎﻟﻲ و دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي »ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه«‪.‬‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ آن ﻣﻼﺣﻈﺎت ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪاي ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ دﻳﮕﺮ ﺟﺎي ﻫﺮاس ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺘﺎب را ﺗﺮﺟﻤﻪ و در‬
‫داﺧﻞ ﻛﺸﻮر ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬زﻳﺮا از ﻳﻚ ﻃﺮف روﺣﻴﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﺎﻛﻢ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ در اوﺿﺎع ﮔﻞ آﻟﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺪهاي اﻳﺠﺎد ﺷﺪه‬
‫ﺳﺮه از ﻧﺎﺳﺮه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻟﻘﺎﺋﻲ آﻣﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ‪:‬‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن ﻛﻪ اﮔﺮ ﻓﻲ اﻟﻮاﻗﻊ اﺣﻴﺎﻧﺎ ﺿﻌﻔﻲ در ﻧﺤﻮة‬
‫ﺑﻴﺎن ﻳﺎ اﺳﺘﺪﻻل در ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻜﺎت ﻓﺮﻋﻲ از ﺑﺎورﻫﺎ و ﻛﺎرﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‬
‫ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻘﺪس ﺷﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻛﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻧﻈﺮ ﺑﺮ ﺗﻠﻘﻲ دﻳﮕﺮان از آن آﮔﺎه ﺷﺪه و ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺮ ﺳﺪ‪‬‬
‫ﺧﻠﻞ و رﻓﻊ اﺑﻬﺎم در آن ﻣﻮارد ﻫﻤ‪‬ﺖ ﮔﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﺑﻪ اﻟﻔﺎظ »اﮔﺮ«‪» ،‬اﺣﻴﺎﻧﺎ«‪» ،‬در ﻧﻜﺎت ﻓﺮﻋﻲ«‪» ،‬ﻣﻨﺘﺴﺐ«‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﻪ ﺟﺪ‪‬ا و ﻗﻄﻌﺎ اﺻﻮﻟﻲ از اﻋﺘﻘﺎدات ﺷﻴﻌﻪ را ﻧﻔﻮذي ﻣﻲداﻧﺪ‬
‫ﭼﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي »اﮔﺮ« و »اﺣﻴﺎﻧﺎ«؟‬
‫‪2‬ـ ﻣﻘﺼﻮدش اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﻌﻲ ﻛﺮده آن ﻧﻜﺎت ﺿﻌﻒ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ در ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻜﺎت ﻓﺮﻋﻲ ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده را ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺧﻮد آن ﻧﻜﺎت را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ و ﻣﻮارد‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪166 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪165/‬‬

‫ﻧﺸﺎن داده ﺗﺎ ﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ از آن رﻓﻊ اﺑﻬﺎم ﻛﻨﻴﻢ؟ ﻣﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺳﻔّﺎح ﺳﻨﺨﻴﺖ دارد و اﮔﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﺑﻴﻌﺖ آﻧﺎن را ﺑﭙﺬﻳﺮد ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ و ﻧﻜﺘﻪ اﺑﻬﺎم آﻣﻴﺰ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺧﻼﻓﺘﻲ دﻗﻴﻘﺎ ﻣﺜﻞ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﺑﻪ راه اﻧﺪازد‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﺘﺎب ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺎري ﺑﺎ اﺑﻬﺎﻣﺎت ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺤﻮر ﺳﺨﻦ او‬ ‫ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﻤ‪‬ﻴﺖ ﻧﺒﻮده ﮔﺮﭼﻪ ﻛﻤﻴﺖ ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﺧﻴﻠﻲ‬
‫ﻣﺴﻠّﻤﺎت ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ارج ﻣﻲﻧﻬﺎده اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ را ﻓﺪاي ﻛﻤﻴ‪‬ﺖ ﻧﻜﺮد ﺣﺘﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻤﺔ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻟﻘﺎﺋﻲ او ﺑﻪ ﺷﺪ‪‬ت ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن وﻻﻳﺘﻲ در ﻛﻨﺎر أﺋﻤ‪‬ﻪ ﺑﻴﺶ از ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻴﺶ از ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ‬
‫ﻛﻨﺪ در ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎﻫﺶ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‪ ،‬وﻻﻳﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺠ‪‬ﻴﺖ از اﻣﻮر ﻣﺸﻜﻮك و از ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺸﻜﻮك ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن‬ ‫‪3‬ـ ﻣﺮاد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ از »ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻘﺪس ﺷﻴﻌﻲ« ﻛﻪ در ﻋﺒﺎرﺗﺶ آورده‪،‬‬
‫داﻣﻨﻪ اﺑﻬﺎم را ﺗﺎ ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﻲ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﻨﻬﺎي ﻋﻠﻢ اﻣﺎم و ﻣﻨﻬﺎي وﻻﻳﺖ و ﺣﺠﻴ‪‬ﺖ اﻣﺎم‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ‬
‫اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻋﺒﺎرت ﺷﻴﺮﻳﻦ »ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻘﺪس ﺷﻴﻌﻲ« ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ‬ ‫ﻗﺪاﺳﺘﻲ دارد؟ اﮔﺮ ﺷﻴﻌﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارد ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻤﺎن ﺳﻨّﻲ‬
‫اﻳﺠﺎد ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه او اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل‬ ‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ و دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﻛﻠﻤﻪ »ﺗﺸﻴﻊ«؟ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻘﺼﻮدش‬
‫اﺑﻬﺎم آﻟﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫را در ﺑﻴﺎن ﻏﻴﺮ اﻟﻘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺻﺮﻳﺢ‪ ،‬رك ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻨّﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﺳﻨّﻲ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﻓﺮادي اﻣﺮوز و در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺳﺮه از ﻧﺎﺳﺮه‪:‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮاز دﻳﮕﺮ از ﺑﻴﺎﻧﺎت ﻣﺪرﺳﻲ‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﻼﻣﻲ‬
‫وﻳﮋﮔﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺸﻴﻊ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ و ﺳﻨّﺖ ﻣﺴﻠّﻢ رﺳﻮل‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺣﻜﺎﻳﺎت و ﻣﻨﻘﻮﻻت ﮔﺰارﺷﮕﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن آن‬
‫)ص( و ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ و ﻏﺪﻳﺮ و ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﺰﻟﺖ و‪ ...‬ﻗﺪاﺳﺘﺶ را از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و‬
‫ﺑﺎ روش ﻧﻘﺪ ﮔﺰارشﻫﺎ آﺷﻨﺎﺋﻲ درﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫آل‪ ،‬ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻛﺎري ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ روشﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ و ﺳﺎده اﻧﺪﻳﺸﺎﻧﺔ اﻫﻞ‬
‫‪4‬ـ آن ﻛﺪام ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم را اﻧﻜﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ؟‬
‫ﺣﺪﻳﺚ درﺻﺪد ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺑﺮ آﻣﺪه و ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﻤﻮﻋﺎت و ﻣﺮوﻳﺎت ﺧﻮد‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﮔﺸﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺑﻦ ﻗﺒﻪ« ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ ﺑﻮد‬
‫دﺳﺖ زدهاﻧﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺻﺤﻴﺢ از ﺳﻘﻴﻢ و ﺳﺮه از ﻧﺎﺳﺮه ﺑﻪ ﺧﻄﺎ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و در آﺧﺮ ﻛﺘﺎﺑﺶ آورده‪ .‬آﻳﺎ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﻓﻘﻂ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ اﺳﺖ؟‬
‫رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺎن ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ!؟!‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﭘﺲ آن ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﭼﻪ ﻛﺎري ﻛﺮده اﻧﺪ؟ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫‪5‬ـ ﻣﺪرﺳﻲ ﺳﺨﻨﻲ از »رﻓﻊ اﺑﻬﺎم« آورده‪ ،‬ﻛﺪام ﻣﻄﻠﺐ اﺑﻬﺎم آﻣﻴﺰ را‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪168 /‬‬
‫ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﺒﻮده او را در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ ﺗﻤﺎم ﺟﺎي دادهاﻧﺪ اﻣ‪‬ﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ ﻣﺮدم‬
‫و اﻓﺮاد زﻣﺎن ﺧﻮد و ﻫﻢ ﺑﺮ آﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﺪاً ﺗﺬﻛﺮ دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺣﺎدﻳﺚ آﻧﺎن ﺑﺎ‬
‫اﺣﺘﻴﺎط ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ در ﻣﺘﻮن »ﻋﻠﻢ رﺟﺎل« ﻣﺎ رﻳﺰ ﺑﻪ‬
‫رﻳﺰ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﺮه از ﻧﺎﺳﺮه ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﺘﻮن اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎﺋﻲ از اﻓﺮاد ﺳﺎدهﻟﻮح و ﻧﻴﺰ ﺳﺎدهﻟﻮح ﻧﻤﺎ‪،‬‬
‫زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي ﺣﻜﺎﻳﺖﮔﻮﻧﻪ‪ .‬ﺳﺮ آﻣﺪ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‬
‫ﺣﺪﻳﺚﻫﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ از ﺑﺎب ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ او در‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ دوم ﺳﻮره ﺣﺠﺮات آورده و ﻳﺎ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻛﻪ در ﻣﺎﺟﺮاي »اﻓﻚ« در‬
‫ﺷﺄن ﻧﺰول آﻳﻪ اﻓﻚ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ـ ﻫﺮ دو را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ در »در‪‬اﻟﻤﻨﺜﻮر« ذﻳﻞ‬
‫ﻫﻤﺎن آﻳﻪﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﺪ ـ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬درامﻫﺎي رﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﻓﻮر اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖﻫﺎ در ﻣﺘﻮن ﺳﻨّﻲ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻣﺪر‪‬ﺳﻲ درﺑﺎره‬
‫ﻋﻨﻮان ﻛﻠّﻲ »ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﻼﻣﻲ« ﺗﺎ ﺣﺪودي درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ درﺑﺎرة‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﻧﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻛﺮدهام ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ از ﻧﻈﺮ ﻛﻤﻴ‪‬ﺖ‬
‫ﺗﺎ دﻫﻪﻫﺎي اول ﻗﺮن ﺳﻮم‪ ،‬از ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻤﺘﺮ و در اﻗﻠﻴﺖ ﺑﻮد و در‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ در اﻗﻠﻴﺖ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﻫﻤﺎن دﻗﺖ و ﺧﻮد ﭘﺎﻻﻳﺸﻲ وﻻﻳﺘﻴﺎن اﺳﺖ و ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ آن ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ »انّ اﻣﺮﻧﺎ ﺻﻌﺐ ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ ﻻ ﻳﺤﺘﻤﻠﻪ اﻻّ ﻧﺒﻲ ﻣﺮﺳﻞ‬
‫او ﻣﺆﻣﻦ اﻣﺘﺤﻦ اﷲ ﻗﻠﺒﻪ ﻟﻼﻳﻤﺎن«‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻻﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ از ﮔﺎﻫﻲ ﺳﺮود ﻏﺮﻳﺒﺎﻧﻪ و ﺳﻮﮔﻤﻨﺪاﻧﺔ‬
‫اﺑﻮ دردا و‪ ...‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻮده و ﺳﺎدهﻟﻮﺣﻲ او در ﺣﺪ‪ ‬ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻳﺎ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪167/‬‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ارج واﻻ ﻧﻬﺎده و از آﻧﺎن ﺑﺎ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﻫﻴﭻ‬
‫ارزﺷﻲ ﺑﻪ ﻛﺎرﺷﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﺳﺨﻨﺎنﺷﺎن را ﺣﻜﺎﻳﺎت و ﻣﺴﻤﻮﻋﺎت ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ روﺷﻲ از ﺿﺮورﻳﺎت ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ از ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻧﻴﺰ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ اﺻﺤﺎب أﺋﻤ‪‬ﻪ )ع(‪ ،‬ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺎدهﻟﻮح ﻧﺒﻮدﻧﺪ داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﻮ را از ﻣﺎﺳﺖ ﺑﻴﺮون‬
‫ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻳﻨﺪهاي را ﻛﻪ در ﺳﺨﻨﺶ ذرهاي ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻳﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻮد ﻓﻮراً‬
‫دور ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻘﺎن اﻣﺮوز ﺑﺴﻲ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﺴﻠﻜﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ دﻗﻴﻖ ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪرﺳﻲ ﭼﻴﺰي را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ و ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﻣﺪرﺳﻲ ﻋﺒﺎرت ﻛﻠﻲ و ﻓﺮا‬
‫ﺷﻤﻮل »ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﻼﻣﻲ« را آورده اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﻠﻤﻪ »اﺳﻼﻣﻲ«‬
‫ﻟﻔﻆ »ﺷﻴﻌﻲ« را ﻣﻲآورد ﺳﻴﻤﺎي ﻣﺴﺌﻠﻪ واﺿﺢ ﻣﻲﮔﺸﺖ و ﻓﻮرا در ذﻫﻦ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻋﻼﻣﺖ ﺳﻮال اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ در ﻛﺠﺎي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﻴﻌﻲ »ﺣﻜﺎﻳﺎت«‬
‫ﻫﺴﺖ؟ و ﻛﺪام ﻣﺤﺪ‪‬ث ﺷﻴﻌﻲ ﺳﺎده اﻧﺪﻳﺶ اﺳﺖ؟‬
‫ﺧﻮدش در ﺑﺨﺶ دوم ﻛﺘﺎب اﻓﺮاد زﻳﺎد و ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي رﻳﺰ ﻣﺘﻌﺪد را آورده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻋﺮﺻﺔ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر راﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ‬
‫اﻓﺮاد زﻳﺮك و ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺐ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺰ ﺳﺎدهﻟﻮح‪ .‬درﻳﺎي ﺷﻴﻌﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻫﺮ دو ﺳﻨﺦ را ﺧﻮاه در ﻓﺎز ﻏﻠﻮ‪ ‬و ﺧﻮاه در ﻓﺎز ﺗﻘﺼﻴﺮ‪ ،‬ﻛﻨﺎر زده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻟﺬا ﻫﺮ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺷﻴﻌﻪ اﻓﺮادي ﺷﺒﻴﻪ اﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮه‪،‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪170 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪169/‬‬

‫ﺻﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻴﺮان ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺮواز ﻛﺮدن‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ درﺑﺎره اﻣﺎم ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﻣﻲﺷﺪ و اﻳﻦ ﺑﺎورﻫﺎﻳﺶ در ﺣﺪ‪ ‬ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻧﺒﻮد ﻟﻴﻜﻦ از ﭼﻬﺎر ﭼﻮﺑﻪ ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺤﻜﻢ‬
‫ﻛﻤﻲ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﺪ درﺑﺎرة او ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ »ﻓﻼن ﻗﺪﻃﺎر«‪ :‬ﻓﻼﻧﻲ ﭘﺮواز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ‬
‫»ﻓﻼن ﻗﺪ ﻳﻄﻴﺮ«‪ :‬ﻓﻼﻧﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﭘﺮواز ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ آﻧﺎن را ﺑﺮاي‬
‫آﻳﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪.‬‬
‫دوﺳﺖ دارم اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺻﺪﻫﺎ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻢ‪ :‬اﻳﻦ دﻗﺖ و اﻳﻦ ﺧﻮد‬
‫ﭘﺎﻻﻳﺸﻲ را در ﻫﻴﭻ ﻣﻜﺘﺒﻲ‪،‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و آﺋﻴﻨﻲ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ اﻧﺒﺎن ﮔﺸﺎد و آﺋﻴﻦ ﺷﻜﻢ ﻓﺮاخ ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﻫﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫و ﻳﺎ ﺳﺨﻨﻲ ﺳﺨﻴﻒ را در ﺧﻮد ﺟﺎي دﻫﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ در آن ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﻋﻨﻘﺎ را ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ آﺷﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮو اﻳﻦ دام ﺑﺮ ﻣﺮغ دﮔﺮ ﻧﻪ‬
‫ﺟﺎن ﺳﻮز ﺷﻴﻌﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪» :‬ارﺗﺪ اﻟﻨﺎس ]ﻋﻦ اﻟﻮﻻﻳﺔ[ اﻻّ ﺛﻼﺛﺔ او ارﺑﻌﻪ«‪.‬‬
‫»ارﺗﺪ اﻟﻨﺎس ﺑﻌﺪ اﻟﺤﺴﻴﻦ ]ﻋﻦ اﻟﻮﻻﻳﺔ[ اﻻّ ﺛﻼﺛﺔ«‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﻞ‬
‫واﻗﻔﻴﻪ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد و آن ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم از وﻻﻳﺖ اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( روي ﮔﺮدان‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﺳﻔﺮ ﺧﺮاﺳﺎن درب اﻣﺎﻣﺖ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎم‬
‫ﺑﻲﻣﺸﺘﺮي ﺑﺎ آن ﻣﺴﺎﻓﺮت رودﺧﺎﻧﻪ ﻋﻈﻴﻢ از اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﺎ ﻣﺮو‪ ،‬ﺑﻪ راه‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﺟﺎده اﺑﺮﻳﺸﻢ را ﻛﻪ ﺟﺎده اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮد ﺑﻪ ﺟﺎده ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬در ﻫﺮ ﺷﻬﺮي ﭼﻨﺪ روزي ﺑﺎ درس و ﺑﺤﺚ درﻧﮓ ﻣﻲﻛﺮد ﺷﻬﺪ ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫ﻋﻠﻢ اﻣﺎﻣﺘﻲ را ﺑﻪ ذاﺋﻘﻪ اﻫﻞ داﻧﺶ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ و ﻧﻴﺰ در ﺧﻮد ﻣﺮو و ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﻃﻮس و ﺗﺎ روز ﺷﻬﺎدﺗﺶ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺰرگ اﺳﻼم را ﻣﺘﺤﻮل ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻃﻴﺮان و ﻃﺎرﻳﺎن‪:‬‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در ﺑﺨﺶ دوم ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻧﺎم و ﻋﻨﻮان »ﻏﺎﻟﻲ ـ ﻏﺎﻟﻴﺎن« را‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن آن ﺑﺎ روش ﻧﻘﺪ ﮔﺰارشﻫﺎ آﺷﻨﺎﺋﻲ درﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬ ‫آورده و اذﻋﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻲ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬اﻫﻞ ﻏﻠﻮ‪ ‬را ﻛﻨﺎر زده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ درﺑﺎره ﮔﺮوهﻫﺎي »ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎه آﻣﺪه ﺗﻨﻬﺎ‬
‫و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺎرهاي ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﻮدش ﻃﺮﻓﺪار آن اﺳﺖ و ﺗﺸﻴﻌﻲ‬
‫ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ :‬آن ﭼﻪ »ﻋﻠﻢ رﺟﺎل« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ او درﺑﺎره اﺻﻄﻼح ﺳﻮم ﻳﻌﻨﻲ‬
‫درﺑﺎرة ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ و ﻣﺘﻮن و ﻧﻘﺪ آنﻫﺎ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه‪ .‬از اﺑﺘﻜﺎرات ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‬
‫»اﻫﻞ اﻟﻄﻴﺮان« ﻳﺎ »ﻃﺎري« ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر داﻧﺴﺘﻪ از‬
‫ﺳﻨﻴﺎن ﻧﻴﺰ از ﺷﻴﻌﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫روي آن ﻋﺒﻮر ﻛﺮده ﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫ﻣﻜﺘﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻳﻚ »ﻋﻠﻢ« ﺑﻠﻲ ﻳﻚ »ﻋﻠﻢ« ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ »ﻧﻘﺪ«‬
‫وﻻﻳﺘﻴﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ دﻓﻊ ﻏﺎﻟﻴﺎن و ﻣﻘﺼﺮان‪ ،‬اﻓﺮادي را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﺎدهﻟﻮح‬
‫ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻛﺮده‪ ،‬درﺻﺪد ﻧﻘﺪ ﻧﺒﻮده؟!!! ﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﻘﺪ آﺷﻨﺎﺋﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ؟!!! ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻮدنﺷﺎن ﺑﻪ »اﻫﻞ اﻟﻄّﻴﺮان« ﻣﻮﺳﻮم ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﮔﺮﭼﻪ آﻧﺎن را از داﻳﺮه‬
‫ﺣﺪي ﺧﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻧﻘﺪ ﻧﻴﺰ از ﺳﻮﻏﺎتﻫﺎي ﻏﺮب اﺳﺖ و‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻟﻘﺐ ﭘﻴﺮوان ﻣﻜﺘﺐ را از آﻓﺖﻫﺎي آﻧﺎن‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪172 /‬‬
‫آورده اﻧﺪ و ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر و ﮔﺰﻳﻨﺶ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎنﺷﺎن واﮔﺬار ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻔﺎﻇﺖ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﺎداﻧﻲ ﻫﻤﻜﺎر ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺪرك ﻋﺎﻟﻲ از ﻫﻤﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎي آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪاي را ﻛﻪ‬
‫آﻧﺎن درﺑﺎره ﺣﻔﺎﻇﺖ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻛﺎر و ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﻣﻦ ﺣﺪﻳﺜﻲ را در آن ﺑﺎره ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪم ﺑﻪ ﺣﺪي ﺷﮕﻔﺖ زده ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺻﺮار وادارم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﺘﺎﺑﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎب »داﻧﺶ اﻳﻤﻨﻲ در‬
‫اﺳﻼم« را ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﻮﺷﺘﻢ‪ ،‬و ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﺎم‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺴﻠّﻢ در داﻧﺶ ﺟﺪﻳﺪ و‬
‫ﺟﻮان اﻳﻤﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﺑﻪ ﻳﺎد دﻛﺘﺮ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ‪ :‬ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻳﻮرش‬
‫ﻣﻲﺑﺮد ﻛﻪ ﭼﺮا ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي ﺿﻌﻴﻒ را ﻧﻴﺰ آورده اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻨﺎب داﻧﺸﻤﻨﺪ‬
‫آﻗﺎي ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺣﻜﻴﻤﻲ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ‪ :‬ﻫﻤﺮاه ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﻋﺎزم ﺷﻤﺎل اﻳﺮان‬
‫ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻛﺘﺎب »ﻣﺮآت اﻟﻌﻘﻮل« ﻣﺠﻠﺴﻲ را ﺑﻪ او دادم ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آن‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن راه ﺑﻪ ﺷﺪت ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﺮد و از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺗﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﻇﻬﺎر ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ روزي آﻗﺎي ﺣﻜﻴﻤﻲ را ﺑﺒﻴﻨﻢ و ﻣﺎﺟﺮا را از ﺧﻮد او‬
‫ﺑﺸﻨﻮم ﻛﻪ ﻧﺼﻴﺒﻢ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺮ ﻓﺮض ﻛﻪ اﻧﺘﺴﺎب اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺑﻪ آﻗﺎي‬
‫ﺣﻜﻴﻤﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ »ﻣﺮآت اﻟﻌﻘﻮل« را ﺑﺒﻴﻨﺪ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺑﺤﺎر اﻳﺮاد ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد و ﻣﻲﻓﻬﻤﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر اﺣﺎدﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ در ﺑﺤﺎر‬
‫ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟ زﻳﺮا ﻣﺮات اﻟﻌﻘﻮل ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﺑﺰرگ ﻧﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ در‬
‫آن اﺣﺎدﻳﺚ اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ را ﻳﻚ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده و ﻗﻮت ﻳﺎ ﺿﻌﻒ ﻫﺮ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪171/‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ از اﻳﻦ ﺧﺎﻣﻲ آﻧﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﻟﻘﺎء ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار ﻧﻘﺪ ﻋﻠﻤﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻓﺮادي ﻣﻦ‬
‫را ﺑﻪ ﺷﻌﺎر دادن ﻣﺘﻬﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ واﻗﻌﻴﺎﺗﻲ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺎ روش ﻧﻘﺪ ﮔﺰارشﻫﺎ آﺷﻨﺎﺋﻲ درﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ«‪.‬‬
‫آن ﻛﺪام ﻣﺘﻦ از ﻣﺘﻮن ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺪ ﻧﺸﺪه و ﺑﺪون ﻧﻘﺪ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻟﻄﻔﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ارﺟﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﺷﻴﻌﻲ ﻛﺘﺎب »اﻟﻜﺎﻓﻲ« ﻛﻠﻴﻨﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﺪ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي ﺿﻌﻴﻒ در آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮض ﻛﺮدم‪ :‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﻳﺎ ﻓﻬﻤﻴﺪهاي ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻓﻲ‬
‫ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي ﺿﻌﻴﻒ ﻳﺎ ﻣﺮدود ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺤﺼﻮل ﻫﻤﺎن دﻗﺖ و ﻧﻘﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره آن ﻛﺘﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻀﻮر اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي ﺿﻌﻴﻒ ﻳﺎ ﻣﺮدود‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺷﺪ‪‬ت‬
‫ﻧﻘﺪ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ؟‬
‫ﻋﺮض ﻛﺮدم‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دﻗﺖ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ؛ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺑﺮوﻳﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮاغ ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻛﺎﻓﻲ داراي اﺣﺎدﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ و ﻣﺮدود‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦ دﻗﺖ دوم ﻧﺒﻮد ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤ‪‬ﻲ از ﻋﻠﻮم ﻣﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرﻓﺖ؛ ﻛﻠﻴﻨﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻣﺠﻠﺴﻲ آن ﺗﻌﺪاد ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي ﺿﻌﻴﻒ را ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻲدادﻧﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد ﺿﻌﻒﺷﺎن‪ ،‬داراي ﭘﻴﺎم ﺻﺤﻴﺢ ﻋﻠﻤﻲ از اﻣﺎم ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫آﻳﻨﺪه و ﻗﺮنﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻳﻚ اﺻﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺤﺘﻤﻞﻫﺎ را‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪174 /‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻜّﻪﻫﺎي دور اﻓﺘﺎده از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ آﻳﺎ ﻧﺎم‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ »روشﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ و ﺳﺎده ﻟﻮﺣﺎﻧﻪ« اﺳﺖ؟ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪ‪‬رﺳﻲ‬
‫اﻣﺘﻴﺎز را ﺑﻪ ﻧﻘﺺ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺮب زدﮔﺎن ﻳﻚ ذﻫﻨﻴﺖ درﺳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﻴﻔﻲ از ﺑﻲﺧﺒﺮان‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ »رواﻳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺳﺮاﺋﻲ و ﺣﺪﻳﺚ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺼﻪﮔﻮﺋﻲ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻳﺎ رواﻳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺰارﺷﺎت ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻘﺎدي ﺷﺪة ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫ﮔﺰارﺷﺎت ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻘّﺎدي ﺷﺪه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ .‬اﻳﻦ ذﻫﻨﻴ‪‬ﺖ ﺳﺨﻴﻒ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ‬
‫در ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺑﻴﻨﺶ ﻃﻴﻒ‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎي ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه اﺟﻨﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﻫﻢ از آن ذﻫﻨﻴﺖ‬
‫ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻫﻢ آن را از ﻧﻮ رواج ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ و ﻋﺪهاي دﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف در ﻣﻴﺎن اﺣﺎدﻳﺚ و ﻧﻴﺰ اﺧﺘﻼف در‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻋﻲ ﻓﻘﻬﻲ و ﻳﺎ در ﮔﺰﻳﻨﺶ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬را در ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ دﻟﻴﻞ آن‪ ،‬ﺳﺴﺘﻲ ﻣﺘﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ اﮔﺮ ﻣﺮدﻣﺎن دﻳﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪ اﺧﺘﻼف ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﻲﻣﺒﺎﻻﺗﻲ و ﭘﺬﻳﺮا ﺑﻮدن‪ ،‬و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎريﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫»ﮔﻞﻫﺎ«‪» ،‬اِﻧﮕﻞﻫﺎ« و »اِﻧﮕﻞ ﺳﺎﻛﺴﻮنﻫﺎ« ﭼﻨﺪان اﺧﺘﻼﻓﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺻﺤﺖ و درﺳﺘﻲ ﻣﺘﻮنﺷﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻞ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺘﻮن ﻗﺪﻳﻤﻲﺷﺎن‬
‫دﭼﺎر ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎري و ﺑﻲﻣﺒﺎﻻﺗﻲ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﺳﺮه و ﻧﺎﺳﺮه را در اﻧﺒﺎنﺷﺎن ﺟﺎي‬
‫دادهاﻧﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف در آنﻫﺎ ﻛﻢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ دﻧﻴﺎي اﻣﺮوز ﻃﻌﻢ ﺳﺎزﻧﺪة اﻳﻦ ﻧﻮع اﺧﺘﻼف را‬
‫ﭼﺸﻴﺪه و ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ و ارزش آن در ﺣﺪ ﻛﺎﻓﻲ ﭘﻲ ﺑﺮده و ﺑﻪ ﺷﺪ‪‬ت ﺑﻪ آن‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪173/‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺠﻠﺴﻲ اﻫﻞ ﻧﻘﺪ و ﻧﺎﻗﺪ ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﭼﻮن‬
‫ﺑﺤﺎر ﻳﻚ »ﻣﻨﺒﻊ« اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي ﺿﻌﻴﻒ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ در ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺶ و ﻛﺎرﺑﺮد دارد از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻓﺎﻳﺪه ﺣﺪﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ و ﺣﺘﻲ ﻣﺮدود‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﻴﺰ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺮاي ﻳﻚ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎس ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ درﺑﺎره دوران راوي آن ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﭘﻴﺎم ﺣﺪﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺎ ﭘﻴﺎم ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮﻳﻨﺔ ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻧﻘﺶ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ اﮔﺮ ﺿﻌﻒ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎ داوري ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺟﺒﺮان ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺎم آن‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻋﻘﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﻘﺒﻮﻟﻪ« ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﮔﺮ ﺿﻌﻒ آن ﺑﺎ اﺻﻮل دﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺴﻠّﻢ‪ ،‬ﺟﺒﺮان‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﻮرد ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺶ )ﺟﺒﺮان ﺿﻌﻒ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻋﻠﻮم و ﻛﺸﻔﻴﺎت(‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﺣﺪﻳﺚ را ﻛﻪ از‬
‫ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺪ ﻳﺎ از ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺎم دﭼﺎر ﺿﻌﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ دور اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﮕﻲ در‬
‫ﻣﺘﻮن ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻌﻨﻲ »ﻣﻨﺒﻊ« ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ‪.‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺘﻮن ﻣﺘﻌﺪد از ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺘﻮن ﻣﺘﻌﺪد »ﻧﻘﺪي« ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﻪ ﻣﺘﻮن رﺟﺎﻟﻲ‪،‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪176 /‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﺑﺎ ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدن ﻣﺘﻮن و ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را آﻣﺎده ﻛﺮد ﺗﺎ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮدار درﺳﺖ در اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدات ﺷﻴﻌﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﺎﻳﺪ آن‬
‫را از ﻧﻮ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﻳﻚ ﺗﺤﺮﻳﻒ‬
‫ﻣﺘﻌﻤ‪‬ﺪاﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ آﺷﻔﺘﮕﻲ در ﻣﺘﻮن و‬
‫آﺛﺎر ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺴﺖ و آنﻫﺎ ﻣﺘﻴﻦﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻢﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻘﺎد‪‬ي ﺷﺪهﺗﺮﻳﻦ آﺛﺎري‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در روي زﻣﻴﻦ و در ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺸﺮ ﻫﺴﺖ و اﻳﻦ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﻲزﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻴﻤﺎي اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻮزون را آﺷﻔﺘﻪ ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﺪ‪ .‬راﺳﺘﻲ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي او از ﻋﺒﺎرت »آﺷﻔﺘﻪ ﺑﺎزار« اﺣﺴﺎس ﺷﺮم ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻧﻪ ﻫﺮ اﺟﻤﺎع و اﺗﻔﺎق‪ ،‬ﺳﺘﻮده اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻫﺮ اﺧﺘﻼف ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻜﻮﻫﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ اﺟﻤﺎع و اﺗﻔﺎق ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺎداﻧﻲ و ﺑﻲﻣﺒﺎﻻﺗﻲ اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﻲ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دﻗﺖ ﻧﻈﺮﻫﺎﺳﺖ‪ .‬دﻧﻴﺎ ﺗﺎزه ﺑﻪ راه و رﺳﻢ ﺷﻴﻌﻪ در ﻧﻘﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد و‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد آراي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﻤﺎن راه را ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻳﻚ‬
‫اﻣﺮ ﻣﻨﻔﻲ و ﻣﺸﻤﺌﺰ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻳﻚ ﻣﻜﺘﺒﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ را از اﺳﺎس دﺳﺘﻜﺎري ﻛﻨﺪ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم »آﺷﻔﺘﻪ ﺑﺎزار« و »آب ﮔﻞ‬
‫آﻟﻮد« ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ او ﻗﻠﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻲﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬
‫اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬وﻻﻳﺖﺷﺎن‪ ،‬ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ ﺑﻮدنﺷﺎن‪ ،‬و ﻣﻌﺠﺰهﺷﺎن را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮم و‬
‫ﻫﻤﻪ را رد ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ او ﻣﻲدادﻳﻢ و ﻫﻴﭻ ﮔﻠﺔ ﻋﻠﻤﻲ از ﻛﺎر او‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪175/‬‬
‫ارج ﻣﻲﻧﻬﺪ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻏﺮب و ﻫﻤﺎن آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲﻫﺎ آن را ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻟﻘﺎﺋﻲ‬
‫ﺑﻞ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺺ ﺑﺰرگ ﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﻳﻦ ﻧﻴﺰ‬
‫اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻘﺪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺎﻟﻨﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺎرهاي ﻧﺪارم در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ و‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪهﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﻧﻔﻬﻤﺪ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻌﻤ‪‬ﺪي در ﻛﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ او ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺘﻮن ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺑﺮاي رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻣﻮاد ﺧﺎم‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻛﺎر ﺗﺨﺼﺼﻲ رﺷﺘﻪاي ﻳﺎ ﻣﻴﺎن رﺷﺘﻪاي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺘﻮن ﻣﺘﻌﺪد‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺮد و ﺗﻜّﻪ ﻫﺎ را ﺟﻤﻊ ﻛﺮده و در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار داد و ﺑﺮﺧﻲ از آن‬
‫ﺗﻜّﻪﻫﺎ را ﻣﺮدود داﻧﺴﺖ«‪ .‬ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺲ ﺻﺤﻴﺢ و ﺣﺘّﻲ ﻛﺎرآﻣﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ او راه‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدن و از ارزش اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﺘﻮن و ﺣﺘّﻲ ﺗﻮﻫﻴﻦ ﺑﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮد آﻧﺎن را »ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ« ﻧﺎﻣﻴﺪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫او ﺣﺘّﻲ از ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي اﻟﻔﺎﻇﻲ از ﻗﺒﻴﻞ »ﺑﺮﺧﻲ« ﻧﻴﺰ ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ ﻛﺮده‪ ،‬ﻫﻤﺔ‬
‫ﻣﺘﻮن و ﻫﻤﺔ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ را ﻳﻚ ﺟﺎ و ﻣﻄﻠﻘﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺳﺎده اﻧﺪﻳﺸﻲ و ﻛﺎرﺷﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬و ﺧﻮدﺷﺎن را ﻧﺎﺗﻮان از ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺻﺤﻴﺢ از ﺳﻘﻴﻢ و ﺳﺮه‬
‫از ﻧﺎﺳﺮه ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﻻﺟﺮم ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮداري درﺳﺖ از آن ﭼﻪ در زﻣﺎنﻫﺎي‬
‫دور اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬در آﺷﻔﺘﻪ ﺑﺎزار ﻣﺮوﻳﺎت اﻳﻦ ﻛﺘﺎبﻫﺎ ﻛﺎري آﺳﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻧﻬﺎدن ﻃﺮﺣﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻴﺪ روﺷﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ »ﭘﺎزل« ﺗﺎرﻳﺨﻲ از راه ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻗﻄﻌﺎت ﮔﻢ ﺷﺪة آن‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪178 /‬‬
‫آن ﻫﻤﻪ ﻓﺮﻗﻪﺳﺎزان ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت و ﺣﻀﻮر أﺋﻤﻪ )ع( ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ )و آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ آنﻫﺎ را در ﺑﺨﺶ دوم ﻛﺘﺎﺑﺶ آورده( ﻫﻤﮕﻲ از‬
‫ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﭘﻴﺮوانﺷﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ... :‬از راه ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻗﻄﻌﺎت ﮔﻤﺸﺪه‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻫﺮ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر در ﮔﺴﺘﺮة ﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻗﻄﻌﺎت ﮔﻤﺸﺪه ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ اﺻﻮل‬
‫ﻣﺸﺨﺺ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪة ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎت ﮔﻤﺸﺪه دارد؟ ﻛﺪام ﻗﻄﻌﻪ را‬
‫در ﻛﺘﺎﺑﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ؟ ﺣﺘﻲ آن ﭼﻪ از »اﺑﻦ ﻗﺒﻪ« در ﺑﺨﺶ آﺧﺮ ﻛﺘﺎب‬
‫آورده‪ ،‬ﭼﻴﺰ ﮔﻤﺸﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ اﺑﺘﺪا‬
‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ ﺑﻮد و ﺳﭙﺲ ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ اﺻﻞ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲِ »اﻧﻜﺎر ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم«‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺗﻤﺎم ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻓﺘﺮ درﺻﺪد اﻧﺠﺎم آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬آن ﭼﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺟﺎ ﺷﺮح داده ﺗﻤﺎم ﻛﺎر ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻼوة ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺗﻤﺎم ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ‪...‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﭼﻴﺰي در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ و اﮔﺮ ﺧﻄﺎﺋﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ‬
‫ﺣﺘﻲ در ﻣﺠﻬﻮلﺗﺮﻳﻦ ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻧﻴﺰ اراﺋﺔ ﻃﺮح ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﻪ دو ﺻﻮرت‬
‫آن ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ آري ﺑﻪ ﭼﺸﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻘﺪ ﻫﺮﮔﺰ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﻘﺪ در ﺟﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﺎ ﺳﺒﻚ ﺻﺮﻳﺢ و ﻏﻴﺮ اﻟﻘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬و اﺻﻮل اﻣﺎﻧﺖ داري در آن‬
‫ﻧﺎﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻠﻢ و‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺷﻮد و ﻗﺼﺪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﻤﻜﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫آن ﻛﺘﺎب ﻧﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻜﺎت زﻳﺒﺎ و ﻣﻔﻴﺪ آن ارج ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻜﺎت‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪177/‬‬
‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻲرﻓﺘﻴﻢ دﻧﺒﺎل اﺛﺒﺎت ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰه و ﺣﺠ‪‬ﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه اﻋﺠﺎز ﻋﻠﻤﻲ اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( ﻛﻪ آن ﭼﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺑﺮ ﻣﺎ روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﺴﻲ ﭘﺮ‬
‫داﻣﻨﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻋﻠﻮم در آﻳﻨﺪه ﭼﻪﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺲ ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﻴﻢ اﻣﺎ ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺮد‬
‫ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﻮداﺋﻴﺎت و ﺑﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎت ﻛﻪ اﻣﺮوز در ﻏﺮب ﺑﻪ آﺷﻐﺎلداﻧﻲ رﻳﺨﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮﻫﺎ و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﺟﻮان‪ ،‬اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎ ﻧﻪ‬
‫ﻫﺪر و ﺗﻠﻒ ﺑﻞ ﺑﻪ ﺿﺮر ﺗﺸﻴﻊ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ از اﻳﻦ ﺧﻮاب ﺧﺮﮔﻮﺷﻲ‬
‫ﺑﻴﺪار ﻧﺸﻮﻳﻢ اﺑﺘﺪا ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ ﺧﺰﻧﺪﮔﻲ ﻻك ﭘﺸﺖ در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي‬
‫ﻛﻢ )ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺧﻮدش ﺷﺮح داد( و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻴﺮاژ ﺑﺎﻻ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺨﺶ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﻋﺪهاي را ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺑﻴﭽﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﻧﻬﺎدن ﻃﺮﺣﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﻣﮕﺮ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺸﻴﻊ ﺗﺎﻛﻨﻮن دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻧﺸﺪه ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫درﺻﺪد دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي آن ﻫﺴﺘﻴﺪ ـ!؟! آن ﻫﻢ ﻳﻚ ﻃﺮح ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي‪ ،‬ﻫﻤﺔ اﻫﻞ‬
‫داﻧﺶ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮي درﺑﺎره ﻣﺠﻬﻮل ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺠﻬﻮﻻت‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫اول اﻳﺠﺎد ﻳﻚ آﺷﻔﺘﻪ ﺑﺎزار و ﺳﭙﺲ اراﺋﻪ ﻃﺮح ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي!!!‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ و ﻧﺎﺻﺤﻴﺢ‪.‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺻﺮﻳﺢ و رك ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﻋﻠﻤﻲ‪.‬‬
‫داﻧﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪180 /‬‬
‫ﻳﻚ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﻘﺎط و ﻧﻜﺎت ﻗﻮ‪‬ت و ﺿﻌﻒ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻋﺒﺎرت »ﻧﻘﺪ درﺳﺖ« وﺳﻴﻠﻪاي از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ‬
‫ﻧﻘﺪي ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ او و ﻣﺮﻳﺪاﻧﺶ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ »ﻧﻘﺪ درﺳﺖ« ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم »ﻧﻘﺪ« در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﻛﺮدن ﻧﻘﺪ ﺑﻪ‬
‫»درﺳﺖ« در اﻣﻮر ﺟﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﻧﻘﺪﻫﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ درﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ آﺛﺎر ﺑﺪ و اﺣﻴﺎﻧﺎً ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻚ ﻧﻘﺪ ﻋﻠﻤﻲ اﮔﺮ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ ﻧﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻘﺪ ﻧﺎﻗﺪ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎ ﻧﻘﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻴﻦ‪ .‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻃﻮر ﻛﻪ ﻫﺮ اﺛﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ اﺳﺖ ﻫﺮ ﻧﻘﺪي ﻫﻢ ﻛﻪ درﺑﺎره آن اﻧﺠﺎم ﻳﺎﺑﺪ‬
‫ﺑﺎز ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرﺗﻲ را ﻛﻪ ﺟﺎيﮔﺎه آن اﻣﻮر‬
‫ﺟﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ روز و اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎري روز‪ ،‬اﺳﺖ درﺑﺎره آﺛﺎر ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﻧﻘﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺷﺮط دارد و آن »ﻋﻠﻤﻲ« ﺑﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﻗﻴﺪ »درﺳﺖ« در ﺳﺨﻦ وي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﻘﺪي اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺳﺎﺳﻲ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻳﺮان ﺑﻞ ﺑﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺟﻬﺎن‪ .‬ﺳﺨﻦ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﻘﺪ ﺷﻤﺎ »ﻧﻘﺪ درﺳﺖ« ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ از ﺟﺎﻧﺒﻲ اﻧﻘﻼب را ﻳﻚ اﻧﻘﻼب واﻗﻌﻲ ﻣﻲداﻧﻴﺪ و‬
‫ﻋﺮض ﻛﺮدم ﻫﻤﺔ دﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎران ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺣﺘﻲ آﻧﺎن ﻛﻪ در ﺣﺪ‬
‫ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ اﻧﻘﻼب ﻣﻮﻟﻮد ﺑﺎورﻫﺎ و‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬
‫‪ . 1‬ﻓﺮق ﻣﻴﺎن ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻴﺰ ﻓﺮق ﻣﻴﺎن ﻧﻘﺪ ﻳﻚ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي و ﻧﻘﺪ ﻳﻚ اﺛﺮ ﻋﻠﻤﻲ در آﻏﺎز اﻳﻦ دﻓﺘﺮ ﺑﻪ ﺷﺮح‬
‫اﺷﻜﺎﻟﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮ اﻧﻘﻼب ﻧﺪارﻳﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ آن ﻣﺮدم را‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪179/‬‬
‫‪1‬‬
‫اﺷﺘﺒﺎه آن ﻧﻴﺰ ﻳﺎدآوري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻘﺪ اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ارزش ﻧﻘﺎدي را‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﻴﺶﺗﺮ ﻋﺮض ﻛﺮدم ﻛﺘﺎب او ﻳﻚ اﺛﺮ ﻓﻨّﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ در داﻳﺮة ﻣﻘﺪس ﻧﻘﺪ ﺟﺎﺋﻲ ﻧﺪارد‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ‬
‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ در ﻣﻘﺎم ﻧﻘﺪ ﻫﻨﺮ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ او ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﻨﺮ‬
‫اﻟﻘﺎﺋﻲ او را ﻧﻘﺪ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻢ ﻛﻢﺗﺮ ﻧﻜﺎت ﺿﻌﻒ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﻨﺮ در اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﺮف »ي« در ﻛﻠﻤﻪ »ﺧﻄﺎﺋﻲ« ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ »ﻗﻠّﺖ و ﻧﺪرت«‬
‫را ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮش ﺑﻪ ﺳﺒﻚ‬
‫اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎي آن ﺧﻄﺎﺳﺖ ﺣﺘﻲ آﻳﻪ و ﺣﺪﻳﺚ ﻫﻢ ﻛﻪ آورده‬
‫اﺳﺘﺨﺪام آﻳﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻳﻪ و اﺳﺘﺨﺪام ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﭘﻴﺶﮔﻴﺮي‪:‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻧﻘﺪ درﺳﺖ ﺑﻨﻴﺎد ﺣﻴﺎت و دﺳﺘﻤﺎﻳﻪ ﻧﺸﺎط و ﺷﺮط ﺿﺮوري‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺎﻟﻴﺪن ﻓﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺨﺶ دوم ﻣﻘﺪﻣﻪ را آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻛﺎر‬
‫ﭘﻴﺶﮔﻴﺮاﻧﺔ ﻣﺒﺴﻮط و ﻃﻮﻻﻧﻲ را ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬او ﺳﺨﺖ ﻧﮕﺮان اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺒﺎدا‬
‫ﻛﺴﻲ درﺻﺪد ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب او ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﻘﺪ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ ﺗﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ را از ﻳﺎدﻫﺎ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻧﻘﺪ در ﺟﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻞ‬
‫رﻓﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪182 /‬‬
‫را از رﻳﺸﻪ و اﺳﺎس ﻣﺤﻜﻮم ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﺑﺮاز دﻟﺴﻮزي ﻣﺎدراﻧﻪ ﺑﺮاي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻟﻄﻔﺎ‬
‫دوﺑﺎره ﺑﻪ آﻏﺎز ﻣﻘﺪﻣﻪاش ﻳﻚ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر او اﺳﺘﺨﺪام اﻧﻘﻼب‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﺪازي اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺸﻴﻊ‪ .‬و اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻧﻘﻼب‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻦ از ﻣﻮﺿﻊ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﻼ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻳﻚ ﻓﺮد‬
‫ﺿﺪ اﻧﻘﻼب ﻣﻌﺮّﻓﻲ ﻛﻨﻢ؛ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺿﺪ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ‬
‫ﻣﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن آن ﻓﺮﻫﻨﮓ زﻧﺪه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻖ ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﻘﻼب را از رﻳﺸﻪ و ﺑﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا آﻧﺎن ﻫﻢ‬
‫اﻧﻘﻼب و ﻫﻢ اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﻪ آن را ﭘﺪﻳﺪ آورده‪ ،‬ﻫﺮ دو را ﻳﻚ ﺟﺎ ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﺷﺎن ﻏﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﺣﻖ دارﻧﺪ اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﺴﺨﻪاي ﺑﺮاي ﺣﺬف اﺻﻮل ﭘﺪﻳﺪ‬
‫آورﻧﺪة آن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﻧﺎﻣﺶ را ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫اﻧﻘﻼب واﻗﻌﻲ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮي ﭼﺮا اﺻﻮل و ﻓﺮوع ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮي؟ در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻧﺒﻮد ﺑﻞ‬
‫ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻠﻴﺴﺎي آن روز ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻳﻚ اﻣﺮ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و اﺻﻮﻟﻲ ﻛﻪ آن را‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﻧﻮﻋﻲ ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﻮاﻫﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺣﻴﺎي ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺣﺬف ﻃﺒﻘﺎت‪ ،‬ﺑﺮﭼﻴﺪن ﺑﺴﺎط ﺳﺘﻢ اﺷﺮاﻓﻲ‪ ،‬اﻋﻄﺎي ﺣﻖ و ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎن ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ‪ ،‬را ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﻦ اﻳﻦ اﺻﻮل را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮم‪.‬‬
‫در زﻣﺎنﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ«‪» ،‬اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد«‪» ،‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‬
‫ﺟﻨﺴﻲ« و‪ ...‬ﭘﺪﻳﺪ ﮔﺸﺖ ﻛﻪ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ آن اﻧﻘﻼب ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺑﺎز ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﻤﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪181/‬‬
‫ﻣﺮدود ﺑﺪاﻧﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﺪ ﺷﻤﺎ از ﺑﻦ و ﺑﻴﺦ ﻳﻚ ﻧﻘﺪ ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﺮﻛﻨﺪن ﻫﻤﺎن‬
‫اﻧﻘﻼب اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﻫﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ارج ﻣﻲﻧﻬﺪ‪ ،‬آن اﺻﻮل‬
‫اﺳﺎﺳﻲاي ﻛﻪ آن اﻧﻘﻼب را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده را ﻧﻴﺰ ارج ﻣﻲﻧﻬﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﻣﻮر دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﺑﻪ ﻧﻘﺪ‬
‫ﺑﺮﻛﺸﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪه اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ را‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻏﻠﻂ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺧﻮد آن اﻧﻘﻼب را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺎﻛﻨﻮن‬
‫ﻧﻴﺰ ﻫﻴﭻ اﻫﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﺸﺪه ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎر ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ اوﻟﻴﻦ‬
‫ﻓﺮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺎدرﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي زﻧﺪه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﺔ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ درﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‬
‫ﻣﻲورزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺮﺳﻮده و در ﺣﺎل ﺳﻘﻮط ﻏﺮب‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺑﺎزان‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﺬف ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫ارﺗﺠﺎع ﺷﺪﻳﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ زﻳﺴﺖ ﺣﻴﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و زﻧﺪه ﻗﻠﻤﺪاد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل در ﺿﻤﻴﺮ و ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻛﺎﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻮ ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه و ﻣﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي »ﻧﻘﺪ ﻋﻠﻤﻲ«‪» ،‬ﻧﻘﺪ درﺳﺖ« آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻫﻤﻪ و ﺣﺘﻲ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي‬
‫زﻧﺪه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ دﻧﻴﺎ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺪام ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ارزﺷﻲ‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ آن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ ﻣﻼك ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﻴﺰ اﻧﻘﻼب‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪184 /‬‬
‫آﻧﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪﺷﺎن ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﻧﻴﺰ اﻧﺘﻘﺎد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎم آن را »اﻧﺘﻘﺎد ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﻜﺴﺖ« ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫داﺧﻠﻲ ﻳﺎ ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ روﺑﻪرو ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺪف ﻧﻘﺪ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﺮاي ﺑﺎز ﺷﺪن ﺳﻮﭘﺎپ اﻃﻤﻴﻨﺎن و رﻫﺎ ﺷﺪن اﻧﺮژي‬
‫ﻧﻘﺎدي ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ ﻧﻘﺪي اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻘﺪ ﻋﻠﻤﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎﻻ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اذﻋﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ آزادي ﻧﻘﺪ ﻋﻠﻤﻲ در‬
‫داﻳﺮه ﻣﺬﻛﻮر ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺣﺘﻲ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در ﻋﻠﻮم‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲﺷﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ »ﻋﻠﻢ« اﺳﺖ ﻧﻪ »ﻓﺮﻫﻨﮓ«‪ .‬ﻫﻤﺔ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻏﺮب ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب را ﻣﻨﻔﻮر و ﻣﺮدود ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬آن ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﻴﺎن آن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻪ از اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻋﻠﻤﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ »ﺗﻮﺻﻴﻔﮕﺮي« را ﺑﻪ ﺟﺎي »ﻋﻠﻢ« ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮرد ﻣﺮدم ﻣﻲداد ﻛﻪ »ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن« وﻳﻞ دوراﻧﺖ ﺳﻤﺒﻞ اﻋﻼي آن‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻔﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز در ﺧﻮد ﻏﺮب ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻜﻨﺪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﻣﺎ ﻫﻨﻮز‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﺗﻮﺻﻴﻔﮕﺮي ﻏﺮب را ﻳﻚ ﻧﻬﻀﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲداﻧﺪ؟! ﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن وﻳﻞ‬
‫دوراﻧﺖ را ﻳﻚ اﺛﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲداﻧﺪ؟!‬
‫‪2‬ـ اﮔﺮ ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻫﻞ ﻧﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﺗﻮﻫﻴﻦﻫﺎي ﺳﺨﻴﻒ و‬
‫ﺗﻬﻤﺖﻫﺎي دروﻏﻴﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻮﻫﻴﻦﻫﺎي ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ و ﻓﺤﺎﺷﻲﻫﺎي ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫وﺳﺎﻳﻂ و وﺳﺎﻳﻞ ﺟﻤﻌﻲﺷﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺪ‬
‫اﺳﺖ؟! آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ و وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و زﻧﺪه‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪183/‬‬
‫ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ آنﻫﺎ را »ﻓﺮﻫﻨﮓ زﻧﺪه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬او‬
‫ﻛﻪ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﻘﻼﺑﻲ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن دﻟﺴﻮزي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي زﻧﺪه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ دﻧﻴﺎ اﺳﺖ!؟!‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻘﺪ درﺳﺖ ﻋﺸﻖ ﻣﻲورزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ‪1 :‬ـ ﺑﻠﻲ!!! ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﭼﻪ ﺑﻼﺋﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺤﻘﻘﺎن‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﻮﻟﻮﻛﺎﺳﺖ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ آن ﻫﻤﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان را ﻛﻪ ﺑﻪ زور ﭘﻮل‬
‫ﺧﺮﻳﺪهاﻧﺪ و در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻘﺎﺻﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري و اﺳﺘﻴﻼي ﺧﻮدﺷﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ‬
‫آن ﻫﻤﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺳﻪ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻋﺮاق در اﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺣﺪود ﺳﻪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از اﻫﻞ داﻧﺶ را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ و ﻧﻘﺪ در ﻏﺮب ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺷﺮط آزاد اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدي اﺳﺘﻌﻤﺎري و اﺳﺘﻴﻼﺋﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب‪ :‬از داﻳﺮه ﺧﻮدي‪ ،‬ﺧﺎرج ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻜﺎت ﺿﻌﻒ را ﺑﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ج‪ :‬ﻧﻘﺪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺳﻤﺖ و ﺳﻮﺋﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﺎدل در اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ )آن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﻴﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫د‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮدي ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺪي آزاد ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﻣﻌﺸﻮق آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ‪ :‬اﻧﺘﻘﺎد از زﻧﺪانﻫﺎي ﮔﻮاﻧﺘﺎﻧﺎﻣﻮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دو ﻫﺪف اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﺗﺮس از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻫﺎﺋﻲ ﻣﺮﺳﻮم ﺷﻮد و روزي‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺸﻮد‪ .‬اﻧﮕﻴﺰهاش ﺗﺮس اﺳﺖ ﻧﻪ ﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﻣﺮدﻣﺎن دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻼﻫﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪186 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪185/‬‬

‫ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺪ و اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺟﺎده اﻋﻈﻢ در ﺳﻪ راﻫﻲ ﺷﻬﺮ ﻟﻮط وﺻﻞ ﻣﻲﻛﺮد و‬ ‫اﺳﺖ!؟! ﻳﺎ ﺗﻮﺣﺶ ﻣﺤﺾ؟‬
‫آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺮﺑﻴﺎن اﻣﺮوز از رگ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﺮدﻣﺎن ﺟﻬﺎن ارﺗﺰاق ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﻔﻌﺎل در ﻣﻘﺎﺑﻞ وﺣﺸﻴﺎن ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ »ﻛﻪ ﺑﺎ زور ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺛﺮوتﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬
‫‪4‬ـ ﻣﺪر‪‬ﺳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺤﺚ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻌﺎر ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﻮﺳﻴﺪه و‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن را ﻏﺎرت ﻛﺮده و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ( ﺗﺎ ﻛﻲ و ﺗﺎ ﻛﺠﺎ؟؟ اﮔﺮ درﺑﺎره‬
‫ﺗﻮﺣﺶ آﻣﻴﺰ ﻏﺮب را زﻧﺪه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ داﻧﺸﻤﻨﺪان‬ ‫ﻋﻮام اﻟﻨﺎس ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ »اﻟﺤﻖّ ﻟﻤﻦ ﻏﻠﺐ«‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻮاز ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﻴﺰ‬
‫دﻟﺴﻮزﺷﺎن‪ ،‬از آﻳﻨﺪه آن ﺳﺨﺖ ﻧﮕﺮاﻧﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﻳﻬﻮدي ﺟﻨﮓ ﻃﻠﺐ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﻔﻌﻞ ﺷﻮﻧﺪ؟ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻐﻮﻻن وﺣﺸﻲ اﻳﺮان ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪ را ﺗﻤﻠﻚ ﻛﺮد‪،‬‬
‫ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻨﮓ ﺗﻤﺪنﻫﺎ را ﺑﻪ راه‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻐﻮل ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و زﻧﺪه ﺑﻮد؟ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‬
‫اﻧﺪازﻳﻢ وﮔﺮﻧﻪ ﺳﻘﻮط ﻏﺮب ﺣﺘﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺖ ﭘﺎ زدنﻫﺎي ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎﻟﻪ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﺋﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﻠﻚ ﻣﻐﻮل در آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺴﻴﻨﺠﺮ و ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﻧﺪازي ﺷﻴﻌﻪ ﻫﻢ ﺑﺎ‬ ‫‪3‬ـ ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ ﻗﺮآن را ﺑﺎز ﻛﻨﺪ و آﻳﻪ ‪ 29‬ﺳﻮره‬
‫ﻓﺮﺳﻮدن آن از داﺧﻞ و ﺑﺎ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي از ﺧﺎرج‪ ،‬در رأس‬ ‫‪ 29‬را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻗﻮم ﻟﻮط ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺋﻨّﻜﻢ ﻟﺘﺄﺗﻮن اﻟﺮّﺟﺎل و ﺗﻘﻄﻌﻮن‬
‫آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮدن اﺻﻮل ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫اﻟﺴ‪‬ﺒﻴﻞ و ﺗﺄﺗﻮن ﻓﻲ ﻧﺎدﻳﻜﻢ اﻟﻤﻨﻜﺮ« ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺑﺎزي‬
‫ﻋﺪهاي از آن ﺟﻤﻠﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﻴﺰ در ﺑﺴﺘﺮ اﻳﻦ ﻫﺪف اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬راه را ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺪانﻫﺎ و در ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﺪ )ﺧﻮاه ﺑﺎ ﻫﻤﺠﻨﺲ و ﺧﻮاه ﺑﺎ ﻏﻴﺮ‬
‫ﺷﺮح ﻧﻜﺎت ﻇﺮﻳﻒ!‬
‫ﻫﻤﺠﻨﺲ(‪ .‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻟﻘﺐ زﻧﺪه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲدﻫﺪ و‬
‫در اداﻣﻪ‪ :‬ﭘﺎراﮔﺮاف ﺑﻌﺪي را ﺑﻪ »ﻧﻜﺎت ﻇﺮﻳﻒ« اﺧﺘﺼﺎص داده و ﻳﺎزده‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎي داﺧﻠﻲ‪ .‬ﺧﻮد ﺑﺎﺧﺘﮕﻲ ﺗﺎ ﻛﺠﺎ!؟!‬
‫ﺻﻔﺤﻪ درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻧﻜﺎت ﻇﺮﻳﻒ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﮕﻲ ﺗﻜﺎﭘﻮﺋﻲ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ درﺑﺎرة »راه را ﺑﺮدﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﺪ« ﻛﻤﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻢ‪:‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از »ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ« ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﻌﺎر آزادي ﺑﻴﺎن و‬
‫ﺷﻬﺮ »ﺳﺪوم« ﻛﻪ ﭘﺲ از وﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻟﻮط ﻣﺸﻬﻮر ﮔﺸﺖ در ﺳﻪ راﻫﻲ‬
‫ﺳﻴﻤﺎي ﺷﻴﻔﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﺮ راه ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ را درﺑﺎره ﻛﺘﺎﺑﺶ‬
‫»ﺟﺎده اﻋﻈﻢ« و »ﺟﺎده ﺑﺨﻮر« ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﺎدل و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺮدﻣﺎن ﺟﻬﺎن‬
‫ﻣﻲﺑﻨﺪد و اﻫﻞ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ دم ﺑﺮآورﻳﺪ ﻳﺎ اﻣ‪‬ﻞ و‬
‫از آن ﺟﺎ ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ ﻗﻮم ﻟﻮط ﺑﻪ ﺷﺪت از ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده‬
‫دﮔﻢ اﻧﺪﻳﺶ ﻫﺴﺘﻴﺪ و ﻳﺎ ﺟﺎﻫﻞ و ﻣﺘﻌﺼﺐ و ﻣﺨﺎﻟﻒ آزادي ﺑﻴﺎن و ﻗﻠﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻛﺮد و از ﺛﺮوت دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ارﺗﺰاق رﻓﺎﻫﻤﻨﺪاﻧﺔ واﻓﺮ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺟﺎده اﻋﻈﻢ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ آن ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻧﻈﺮ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻧﻈﺮ درﺳﺖ‬
‫ﺗﻤﺪن ﺑﻴﻦ اﻟﻨﻬﺮﻳﻦ را ﺑﻪ ﺗﻤﺪن ﻣﺼﺮ وﺻﻞ ﻣﻲﻛﺮد و ﺟﺎدة ﺑﺨﻮر ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻘﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻳﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﺄﻟﻮﻓﺎت ذﻫﻨﻲ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪188 /‬‬
‫آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺬﻛﻮر ﻫﺴﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮاردي آن ﭼﻪ‬
‫در ﻣﻨﺒﻊ آﻣﺪه ﻏﻴﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ او اﺑﺮاز ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻫﻨﺮ اﻟﻘﺎﺋﻲ‬
‫را در ﻣﺒﺤﺚ »ﺛﻢ‪ ‬ﺟﻌﻠﺖ اﺟﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ ﻣﻮد‪‬ﺗﻬﻢ ﻓﻲ ﻛﺘﺎﺑﻚ«‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎ ﻧﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ و ﻧﻪ ﺻﺪوق در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺤﺚﺷﺎن درﺑﺎرة آﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ردﻳﻒ ﻛﺮدن اﺳﻢ ﻣﻨﺎﺑﻊ و آدرس دادن ﻛﻠﻲ و در ﻣﻮاردي‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻏﻠﻂ‪ 1،‬ﺑﻮﺋﻲ از ﻧﻘﺪ درﺳﺖ ﻳﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ درﺳﺖ دارد؟ آن ﻫﻢ ﻧﻘﺪي‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاﻧﺪازي اﺻﻮل ﻫﺴﺘﻪ اي ﺗﺸﻴﻊ را ﻫﺪف ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻋﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻧﻘﺪ و ﺣﺬف اﺻﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺑﺮاﺳﺘﻲ او ﭼﻪ ﻗﺪر ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﻧﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻳﺎ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﺄﻟﻮﻓﺎت ذﻫﻨﻲ«‪ ،‬وﻓﺎدار اﺳﺖ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻌﺪي ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﻗﻮلﻫﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ داﺳﺘﺎنﻫﺎ از ﻣﺮﺣﻮم آﻗﺎي ﺑﺮوﺟﺮدي‪،‬‬
‫آﻗﺎي اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻄﻬﺮي ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﺘﻤﺴﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﻣﺄﻟﻮﻓﺎت ذﻫﻨﻲ از ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ از ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪،‬‬
‫اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﻳﻚ ﻣﻜﺘﺐ را ﻫﻴﭻ داﻧﺸﻤﻨﺪي از ﻣﻘﻮﻻت ﻣﺄﻟﻮﻓﺎت ذﻫﻨﻲ‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ اﺻﻄﻼﺣﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر و زواﻳﺎي دور‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻧﻪ درﺑﺎره اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ‪.‬‬
‫و ﻛﺎرﺑﺮد دﻳﮕﺮ آن‪ ،‬ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻘﻠّﺪاﻧﻪ و ﺑﺪون‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎرة اﺻﻮل ﻳﻚ ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬دﭼﺎر ﺗﻮﻫﻢ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﺗﻮﻫﻢ در ذﻫﻦ او‬
‫‪ . 1‬در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ‪ ،‬آن ﺟﺎ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻘﻠﻲ و ﻛﻼﻣﻲ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آدرسﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻘﻠﻲ و ﻛﻼﻣﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﺼﺪاق ﺗﺪﻟﻴﺲ و ﻳﻚ ﻏﻠﻂ ﻋﻤﺪي ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪187/‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺘﻴﻦ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﻗﻴﺪ »درﺳﺖ« در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻳﻚ‬
‫ﻗﻴﺪ ﺻﺤﻴﺢ و ﻻزم اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻘﺪ ﻋﻠﻤﻲ در ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن ﺧﻮد ﻛﺎﻣﻼ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻦ درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻗﻴﺪ در ﻋﺒﺎرت‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪاري از »ﻧﻘﺪ ﻧﺎدرﺳﺖ« ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻗﻴﺪ ﻣﺬﻛﻮر در آن ﺟﺎ اﺑﺰار‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮزي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﻧﻘﺎدان را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮد اﻣﺎ در اﻳﻦ‬
‫ﺟﺎ ﻟﻔﻆ »درﺳﺖ« ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﺻﻮل ﺿﺮوري ﻳﻚ ﻧﻘﺪ اﺳﺖ؛ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮﺿﻮع و‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﻧﻘﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻮﻻت‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ و در ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن درﺳﺖ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس و اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﺴﺘﺔ اﺻﻠﻲ آن‪ .‬ﺳﺨﻦ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﭼﺮا او وارد ﻳﻚ‬
‫ﻧﻘﺪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻧﻘﺪ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﻚ »ﻧﻘﺪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ درﺳﺖ« اﺳﺖ؟ ﭼﺮا ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬
‫اﺳﺖ؟ ﭼﺮا در ﻛﺘﺎب دﻳﮕﺮش »زﻣﻴﻦ در ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﻲ« ﺳﺒﻚ ﻋﻠﻤﻲ را‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‪ 1‬و در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ را؟ـ؟ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﺳﺒﻚ ﻛﻪ در‬
‫دو ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده‪ ،‬درﺳﺖ و ﻛﺪام ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟ـ؟‬
‫او ﻛﻪ دم از ﺗﺤﻠﻴﻞ درﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺪ درﺳﺖ ﻣﻲزﻧﺪ ﭼﺮا ﺧﻮدش راه ﻧﺎدرﺳﺖ‬
‫را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ؟‬
‫‪2‬ـ ﭼﺮا ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ را ﻛﻪ در ﭘﻲﻧﻮﻳﺲﻫﺎ ﺑﻪ وﻓﻮر ردﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﻛﻠﻲ و ﺑﺪون آوردن ﻣﺘﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻃﻮري اﻟﻘﺎء ﻛﺮده ﻛﻪ ﮔﻮﺋﻲ ﺳﺨﻦ او ﻋﻴﻦ‬
‫‪ . 1‬در آن ﻛﺘﺎب ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻋﺒﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ از اﺧﺒﺎريﮔﺮي ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪190 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪189/‬‬

‫رﺳﻮب ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس »ﺧﻮد ﻛﻢ ﺑﻴﻨﻲ« ﺑﻪ ﻏﺮب ﻣﻲروﻧﺪ ﺑﻪ‬

‫ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻨﻔﻌﻞ ﺷﺪه ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻣﻐﻠﻮط و ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫اﺋﻤ‪‬ﻪ اﻃﻬﺎر‪:‬‬
‫دو ﮔﺮوه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ :‬اﻛﺜﺮﺷﺎن از ﻣﻜﺘﺐ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮد دﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوه‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در اداﻣﺔ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻋﺒﺎرت »أﺋﻤ‪‬ﻪ اﻃﻬﺎر« را آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم درﺻﺪد ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰه ﻛﺮدن ﻣﻜﺘﺐ ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺜﻼ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫درﺑﺎره ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ او ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎور ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻨﺸﺄ ﻋﻨﻮان »اﻃﻬﺎر«‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ ﻣﻲﭘﺴﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ از‬
‫را ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻫﻴﭻ ﻓﺮد ﻳﺎ اﻓﺮادي ﻏﻴﺮ از اﺋﻤﻪ )ع( ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن را اﻫﻞ ﻋﻠﻢ‬
‫ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ درﺑﺎره ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﺎﻫﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ از ﻗﺒﻴﻞ‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﻏﺮب رﻓﺘﮕﺎن‪ .‬ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ در ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎي ﻣﻨﻬﺘﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫»اﺧﻴﺎر«‪» ،‬ﻧﺠﺒﺎء« و‪ ...‬در زﺑﺎن و ﻗﻠﻢ ﺳﻨﻲ و ﻏﻴﺮ ﺳﻨﻲ آﻣﺪه اﻣﺎ ﻋﻨﻮان اﻃﻬﺎر‬
‫ﻋﺰاداري اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع( ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﺧﻮاه در ﻟﺴﺎن ﺳﻨﻴﺎن و ﺧﻮاه در ﺑﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ )ع( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ )ع(‪.‬‬
‫ﻣﻨﺸﺄ اﻳﻦ ﻟﻘﺐ آﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ اﺳﺖ »اﻧّﻤﺎ ﻳﺮﻳﺪ اﷲ ﻟﻴﺬﻫﺐ ﻋﻨﻜﻢ اﻟﺮّﺟﺲ اﻫﻞ‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوه دوم از ﻣﺄﻟﻮﻓﺎت ذﻫﻨﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﺒﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺄﻟﻮﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﺛﺮ‬
‫اﻟﺒﻴﺖ و ﻳﻄّﻬﺮﻛﻢ ﺗﻄﻬﻴﺮا«‪ 1‬ﻛﻪ ﺳﻨﺪ ﻋﺼﻤﺖ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫»ﺧﻮد ﺣﻘﻴﺮ ﺑﻴﻨﻲ« و »ﺣﻘﻴﺮ ﺑﻴﻨﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد« ﻧﺎﺷﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﺴﻲ‬
‫ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ راﻫﻲ ﺑﻪ آن ﻧﺪارد‪ .‬و ﭘﻴﺶﺗﺮ در ﻣﻘﺪﻣﺎت اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻪ ﺷﺮح‬
‫ﻛﻪ ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آن زﻣﺎن ﻛﻪ اﻳﺮان و‬
‫رﻓﺖ ﻛﻪ ﻋﺼﻤﺖ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد و ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪرﺳﻲ اﻳﻦ‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ زﻳﺮ ﭼﻜﻤﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن و زﻳﺮ ﺷﻼقﻫﺎي ﻫﻤﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻟﻘﺐ را ﻋﻮام ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻴﻨﺶ درﺳﺖ‬
‫زﻧﺪه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺮار داﺷﺖ و ﻋﺪهاي ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺑﻪ »اﻟﺤﻖ ﻟﻤﻦ ﻏﻠﺐ«‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﺳﻨّﻴﺎن و دﺳﺖ ﺑﺎﻻ ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺎ آن ﺟﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻣﺴﺎﺋﻞ دوران اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از دوران ﺣﻀﻮر آن ﺑﺰرﮔﻮاران ﺗﺎ روزﮔﺎر ﺣﺎﺿﺮ‬
‫روﺣﻲ ﺧﻮد دﻋﻮت ﻛﻨﺪ و از ذﻫﻦﺷﺎن ﻣﺄﻟﻮﻓﺎت ﺗﺸﻴﻊ را ﺑﺮدارد و ﭘﺮ از‬
‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺸﻴﻊ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻃﻼع و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻓﺤﺺ و‬
‫ﻣﺄﻟﻮﻓﺎت ﻏﺮﺑﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﻴﻨﺶﻫﺎي ﻏﺮب در ﺣﺎل ﺳﻘﻮط را‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻏﺮب‬
‫ﺣﻖ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ در وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﻋﻴﻨﻲ و ﻋﻤﻠﻲ و ﻋﻠﻨﻲ ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﻛﻪ اﻫﻞ ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺪﻳﻢ دﺳﺘﺮﺳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺪﻣﺎ ﮔﺎه‬

‫‪ . 1‬آﻳﻪ ‪ 33‬ﺳﻮره ‪.33‬‬

 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪192 /‬‬
‫ﮔﺮدد ﺗﺎ اﻣﻜﺎن وﺻﻞ ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺮوزي ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ و ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮔﺴﺴﺘﻪ ﻧﺸﻮد اﺣﻴﺎي ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻪ دﻫﻪﻫﺎي اول ﻗﺮن ﺳﻮم ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻮن ﺷﻴﻌﻪ‬
‫وﺻﺎﻳﺘﻲ در آن زﻣﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺠﺮﺑﺔ ﺗﻠﺦ ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻬﻀﺖ ﺧﺮاﺳﺎن و ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن‪ ،‬از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ از ﻣﺰاﺣﻤﺖﺷﺎن ﺑﺮآﺳﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر‬
‫ﻛﻪ ﺷﺮﺣﺶ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اي ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﭼﺎرهاي ﻧﺪارد ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫را از آﻏﺎز ﻏﻴﺒﺖ ﻛﺒﺮي ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺒﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫ﻏﻴﺐ و وﻻﻳﺖ و »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﺑﻮدن را از ﺑﺪﻋﺖﻫﺎي اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در ﻗﺮن‬
‫ﺳﻮم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻋﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﻤﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه!!! ﮔﻮﺋﻲ اﻳﻦ‬
‫اﺻﻮل ﭘﻴﺶ از ﻗﺮن ﺳﻮم ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن ﻛﻪ ﺗﺎ اواﻳﻞ ﻗﺮن‬
‫ﺳﻮم اداﻣﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل ﺑﺎور ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪4‬ـ وﺟﻮد دو ﺟﺮﻳﺎن ﺷﻴﻌﻲ در زﻣﺎن اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( ﺑﻬﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺴﺨﻪﭘﺮدازان وﺻﺎﻳﺘﻲ اﻣﺮوز‪ .‬اﻣﺎ از ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب اﻣﺎﻣﺎن‬
‫ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن را ﺗﺤﺖ ﻧﺎم »ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه« ﺑﻪ ﻛﻨﺎر‬
‫ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻏﺎﻟﻴﺎن را ﻛﻨﺎر ﻣﻲ زدﻧﺪ‪ .‬وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻴﻨﺶ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن راه دﻳﮕﺮ رﻓﺘﻪ و در اواﺳﻂ ﻗﺮن ﺳﻮم از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪5‬ـ از اﻣﺮوز ﺗﺎ ﺣﻀﻮر اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻋﺞ( ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮاً‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎً‪،‬‬
‫ﻋﻤﻼً ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ دوران اﺋﻤﻪ )ع( ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﮔﺴﺴﺘﻲ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻠﻤﻲ و ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ آﻧﺎن در ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﻣﺨﺪوش‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪191/‬‬
‫ﻧﺎم آن را ﻫﻢ ﻧﺸﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬درﺻﺪد اﺳﺖ اﻟﻘﺎء ﻛﻨﺪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻣﻜﺎﻧﺎت زﻳﺎد و‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ از آﻏﺎز ﻋﺼﺮ ﻏﻴﺒﺖ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ آن‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﻴﺶﺗﺮ ﭘﻲ ﺑﺮد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﻫﻤﺎن ﺑﻴﻨﺶ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻋﻠﻤﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ از‬
‫ﻧﻮآوري آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺳﻠﺴﻠﺔ ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫آن را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﻘﻞ ﻗﻮلﻫﺎ ﻛﺘﺎب ﻣﻦ را‬
‫ﻧﻘﺪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﭼﻪ ﺷﺪ آن ﺷﻌﺎر ﺗﺄﺳﻲ و ﭘﻴﺮوي از ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ و اﻟﮕﻮ ﺑﻮدن آﻧﺎن‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺶﺗﺮ ﻋﻨﻮان ﻛﺮد‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺣﺘﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ آﻧﺎن را در اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺧﺪﺷﻪ و رد‪ ‬ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺤﻮر ﻛﺘﺎب او اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺟﺪا ﻛﺮدن ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﺮوزي از ﺳﻠﺴﻠﺔ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬و ﺑﺮﻳﺪن‬
‫ﺷﻴﻌﻪ از آﻧﺎن‪ ،‬و دادن دﺳﺖ ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺮوزي ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ اﺳﺎس ﻛﺎر آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ اﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي آن ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ‪ .‬ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ از ﻏﻴﺒﺖ ﻛﺒﺮي ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻣﺮوز ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎروان ﭘﺮ ﺑﺎر ﺗﺸﻴﻊ را ﻛﺸﻴﺪه و ﺑﻪ اﻣﺮوز‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪهاﻧﺪ آﻧﺎن‪ ،‬وﺟﻮد آﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲﺷﺎن‪ ،‬آﺛﺎرﺷﺎن‪ ،‬ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﺗﺰ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮ ﺷﺪه آﻧﺎن را ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺒﺮد ﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ را اﻓﺮاد ﺳﺎدهﻟﻮح ﻛﻪ ﺗﻮان ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺳﺮه از ﻧﺎﺳﺮه را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻤﺎ را اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪194 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪193/‬‬

‫ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ )ص( ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ او وﺣﻲ ﻣﻲﺷﺪه و او ﻗﺮآن را‬
‫آورده‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻨﺒﻊ اﺳﺖ؟ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر اﻳﻦ اﺻﻮل ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﻮﻧﺪـ؟‬
‫‪7‬ـ آن ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ آنﻫﺎ دﺳﺘﺮﺳﻲ دارد و ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﺎم‬
‫آن را ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺪام اﺳﺖ؟ او ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻛﺪام ﻣﻨﺒﻊ وﻻﻳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ‬
‫ﻏﻴﺐ و ﺣﺠﻴﺖ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﭼﺮا ﻧﺎﻣﻲ از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻤﻲ ﺑﺮد؟ اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮادش ﻧﻮﺷﺘﺔ »اﺑﻦ ﻗﺒﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎن آن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﻫﻢ ﺧﻮدش را‬
‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻣﺴﺒﻮق اﻻﻋﺘﺰال ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮده و ﻫﻢ‬
‫‪1‬‬
‫آﺛﺎرش را‪.‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ در ﻋﺼﺮ ﻏﻴﺒﺖ ﺻﻐﺮي و ﻗﺮن ﭘﺲ از آن‪،‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮا آن ﭼﻪ ارزش ﻧﻘﻞ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﻣﺘﻌﺎرﺿﺎت و ﻣﺘﻨﺎﻗﻀﺎت‪ ،‬در‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺧﻮد ﺟﻤﻊآوري و ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﻳﻜﻲ دو ﻣﻨﺒﻊ ﮔﻢ ﺷﺪه‬
‫ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﻓﻲ اﻟﻮاﻗﻊ ﻧﻘﻞ رواﻳﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻖ اﻟﻘﻤﺮ ﻣﻲﻛﺮد ﻻ ﻣﺤﺎﻟﻪ ﺷﻴﺦ اﻟﻄّﺎﺋﻔﻪ‬
‫در آﺛﺎر ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ اﺋﻤﻪ ﻃﺎﻫﺮﻳﻦ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد را ﻃﻮري ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﭼﻪ از ﺧﻮد اﻣﺎم ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ دﻗﺖ و‬
‫ﺿﻮاﺑﻂ از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﻘﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﺻﺪوق و ﭘﻴﺶ از ﻏﻴﺒﺖ ﻛﺒﺮي‬
‫ﺣﺪود ‪ 400‬ﺟﺎﻣﻊ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺻﻮل ارﺑﻊ ﻣﺄه« در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺪوﻳﻦ »ﻛﺘﺐ ارﺑﻌﻪ« ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ آن ﺗﻌﺪاد از ﺣﺪﻳﺚﻫﺎ ﻛﻪ در‬
‫ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻣﻊ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ واﺣﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﻪ‬
‫اﺻﻮل ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻠﻤﻲ ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو دوره وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﻛﻮﻓﻪ و ﻗﻢ و ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻨﻲ ﻛﻪ‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎً آﻧﺎن را »ﻗﺪﻣﺎ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ و آﺧﺮﻳﻦ اﻣﺎم )ﻋﺞ(‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ را ﻛﺎﻣﻼ و دﻗﻴﻘﺎ ﺣﻔﻆ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ و ﻣﺘﻮن ﺣﺪﻳﺜﻲ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﺮدان ﻧﺴﺘﻮه و ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ‪،‬‬
‫ﻃﻮري اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺋﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺪﻋﻲ ﻳﻚ ﮔﺴﺴﺖ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎ و اﺋﻤﻪ‪،‬‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻧﻜﺎر وﺟﻮد ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ در ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﻧﻜﺎر وﺟﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻴﺴﻲ در‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﻜﺎر وﺟﻮد ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻜﻨﺪر‪ ،‬ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن‪ ،‬آﺳﺎنﺗﺮ از اﻧﻜﺎر اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﻃﻮل آن ‪ 1400‬ﺳﺎل در ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻀﻮر‬
‫ﻣﻠﻤﻮس داﺷﺘﻪ و دارد‪ .‬ﺗﺸﻴﻊ ﻳﻚ ﺣﺎدﺛﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎدﺛﻪ اﺳﻜﻨﺪر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﺎ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎدﺛﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻋﻤﺮي ﻛﻨﺪ و ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﺗﺸﻴﻊ ﻳﻚ ﻣﺎﺟﺮاي ﺟﺎري ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻌ‪‬ﺎل ‪ 1400‬ﺳﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻄﺮﺷﻔﺴﻜﻲ در ﻛﺘﺎب »اﺳﻼم در اﻳﺮان« ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻋﻴﺴﻲ را ﻳﻚ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ او و اﻣﺜﺎل او ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮي درﺑﺎره‬
‫ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺪﻫﻨﺪ؟ و ﻳﺎ درﺑﺎرة اﺣﺘﻤﺎل ﮔﺴﺴﺖ در اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن زﻧﺪه ﻋﻠﻤﻲ و‬
‫ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺑﺪﻫﻨﺪ؟‬
‫‪6‬ـ اﺳﺎﺳﺎً اﺻﻮل اﺻﻠﻲ ﺗﺸﻴﻊ و ﻋﻘﺎﻳﺪش‪ ،‬ﻳﻚ ﭼﻴﺰ »ﻣﻨﺒﻌﻲ« ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫زﻳﺮ ﺳﻮال ﺑﺮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﺧﺪﺷﻪاي در آنﻫﺎ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻞ از آﻏﺎز و در‬
‫دوران اﺋﻤﻪ )ع( اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر اﺻﻮل‪ ،‬ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ . 1‬در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺷﺮح ﻛﺎﻣﻠﻲ درﺑﺎرة اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﺻﻮل اﺻﻠﻲ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪196 /‬‬
‫ﻃﻮر ﺑﺎ آﺛﺎر ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ و‪ ...‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان در »اﻋﺘﻘﺎدات« ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﺑﺤﺎر آﻣﺪه ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ آن ﺑﻘﺎﻳﺎ ﻧﻴﺴﺖ او ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺮاي ادﻋﺎي ﺑﺰرگ‪:‬‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ از روزﮔﺎر ﻏﻴﺒﺖ ﺻﻐﺮي ﺗﺎ اواﺧﺮ ﻗﺮن‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »در ﻳﻜﻲ دو ﻣﻨﺒﻊ ﮔﻢ ﺷﺪه ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﻓﻲاﻟﻮاﻗﻊ‬
‫ﭼﻬﺎرم‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ و درﮔﻴﺮي در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﻣﻴﺎن دو ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﻓﻜﺮي ﻛﻮﻓﻪ و ﻗﻢ‪ ،‬ﭘﺎرهاي از اﻫﻢ‪ ‬اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺷﻴﻌﻪ را در ﺑﻮﺗﺔ اﺑﻬﺎم و‬
‫اﺟﻤﺎل ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ ﻧﺒﻮغ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ـ‬
‫اﻋﻠﻲ اﷲ درﺟﺘﻪ ـ اﺳﺘﺪﻻﻻت و ﺗﺤﻠﻴﻼت ﻛﻼﻣﻲ او‪ ،‬ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﺑﻪ دو ﺟﻤﻠﻪ »اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ و درﮔﻴﺮي«‪» ،‬ﭘﺎرهاي از اﻫﻢ اﺻﻮل‬
‫ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺷﻴﻌﻪ« ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﺪرﺳﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮد ﻛﻪ ﺣﺬف اﺻﻮل‬
‫اﺳﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد و ﮔﺎﻫﻲ دور ﻗﻤﺮي زده ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻏﻴﺮ اﺻﻮﻟﻲ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد اﻣﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ »اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ« ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﻼ اﻳﻦ اﺻﻮل در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫دﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺷﺒﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﺼﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻛﺴﻲ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ :‬در ﺳﺎل‬
‫‪ 1386‬ﺷﻤﺴﻲ در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن در اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐﺷﺎن اﺧﺘﻼف ﺑﻮده‪ ،‬و ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ را دﻟﻴﻞ ﺑﻴﺎورد‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ دو ﻣﻜﺘﺐ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ‬
‫دوم ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻫﺮ وﻗﺖ دوﮔﺎﻧﮕﻲ ﭘﻴﺶ‬
‫آﻣﺪه ﻳﻜﻲ از آن دو ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻏﺎﻟﻲ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻨﺎر راﻧﺪه‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪195/‬‬
‫آن ﭼﻪ در آن ﺟﻮاﻣﻊ ﭼﻬﺎرﺻﺪﮔﺎﻧﻪ ﺑﻮد در ﻛﺘﺐ ارﺑﻌﻪ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺑﻘﺎﻳﺎي آنﻫﺎ را در ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ﺟﻤﻊ ﻛﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫زﻳﺎدي از ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺐ ارﺑﻌﻪ و از اﺣﺎدﻳﺚ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﻞ و رواﻳﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻖاﻟﻘﻤﺮ ﻣﻲﻛﺮد ﻻ ﻣﺤﺎﻟﻪ ﺷﻴﺦ اﻟﻄﺎﺋﻔﻪ در آﺛﺎر ﺧﻮد‬
‫ﻧﻘﻞ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد«‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﺪازي اﺳﺎس ﺑﺤﺎر و ﻣﺠﻠﺴﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺠﻠﺴﻲ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺣﺪﻳﺚ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮده ﺑﻪ ﺑﺤﺚﻫﺎي اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮاد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎم در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺑﺮداﺷﺘﻲ را‬
‫ﺑﺎ ﻫﺮ ﺑﻬﺎﻧﻪاي از ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻜﻨﻨﺪ او راهﻫﺎي ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﺎزي را ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪﺑﺎزان از ﺑﺤﺎر دل ﺧﻮﺷﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم ﻧﻮآوري اﺳﺖ و ﻛﺘﺎﺑﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ »ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺣﺪﻳﺚ« را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﻴﺦ‬
‫ﻃﻮﺳﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻛﻨﺪ و ﭼﺮا اﺟﺎزه ﻧﻤﻲدﻫﺪ دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﻠﺴﻲ در آنﺑﺎره‬
‫ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ؟؟ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﻼم او ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ آﻫﻨﮓ ﻣﺴﺨﺮه آﻣﻴﺰ و ﺗﺤﻘﻴﺮ‬
‫آﻣﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي »ﺷﻖ اﻟﻘﻤﺮ« و »ﻻ ﻣﺤﺎﻟﻪ«‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوز راﻳﺞ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫و در ادﺑﻴﺎت ﺧﻮد او ﺟﺎﺋﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲﺗﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ؟ و اﻳﻦ اﻟﻘﺎﺋﺎت ﺑﺮ ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬روش ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ؟‬
‫ﻓﺮﺿﺎً ﻣﺎ از ﺑﺤﺎر ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺑﺤﺎر‬
‫ﻧﻴﻨﺪازﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻛﻪ در ﻛﺎﻓﻲ درﺑﺎره ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻮل ﺷﻴﻌﻪ‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﺑﺎ آن ﭼﻪ در آﺛﺎر ﺻﺪوق آﻣﺪه ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﻫﻤﻴﻦ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪198 /‬‬
‫ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ آن ﻛﺪام »اﻫﻢ‪ ‬اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺷﻴﻌﻪ« ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آن دو‬
‫ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬
‫آن ﭼﻪ ﻣﺪرﺳﻲ ﻓﺮاز ﻛﺮده و ﻛﻮﻫﻲ از آن ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮاي ﻋﺪه دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ روﺷﻦ ﺷﻮد‪:‬‬
‫در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﺻﺤﺎب ﻗﻤﻲ و اﺻﺤﺎب ﻛﻮﻓﻲ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ و ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ‬
‫زﻳﺎدي از آن ﺑﻪ اﻳﻦ و از اﻳﻦ ﺑﻪ آن ﻫﺠﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ‬
‫از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻛﻮﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ ﻣﻮرد داﻓﻌﻪ ﻗﻤﻴﺎن واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻌﺪادﺷﺎن از اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻳﻚ دﺳﺖ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ ﺑﻪ ري ﺑﺮود‪ .‬و اﺣﻤﺪ ﺑﺮﻗﻲ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺧﺎﻧﺪان ﻛﻮﻓﻲ‬
‫ﺑﻮد ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ از ﻗﻢ ﺑﻪ روﺳﺘﺎي »ﺑﺮﻗﻪ رود« ﻳﺎ ﻧﻴﺰار )ﺣﺪود ‪ 55‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي‬
‫ﻗﻢ( ﺑﺮود‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ زﺑﺎنﻫﺎ ﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪه ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻏﺎﻟﻲ ﺑﻮدنﺷﺎن از‬
‫ﻗﻢ اﺧﺮاج ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﻳﻌﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺘﻮن ﻧﻴﺰ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺧﻮد ﻗﻤﻴﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﺎن رﻓﺘﻪ دﻟﺠﻮﺋﻲ ﻛﺮده و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﻢ ﺑﺎز‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻛﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻲ رﺋﻴﺲ اﻟﻘﻤﻴﻴﻦ ﻛﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﺮﻗﻲ‬
‫را از ﻗﻢ اﺧﺮاج ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻗﻢ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮد در ﺗﺸﻴﻴﻊ ﺟﻨﺎزه او ﭘﺎ ﺑﺮﻫﻨﻪ راه‬
‫ﻣﻲرﻓﺖ ﺗﺎ اﺣﻤﺪ را از ﻫﺮ اﻧﺤﺮاﻓﻲ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اوﻻً‪ :‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻏﺎﻟﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻤﻴﺎن از ﻧﻮ آﻧﺎن را در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد‬
‫ﺟﺎي دادهاﻧﺪـ؟ در ﻫﻴﭻ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﻫﻢ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻣﺬﻛﻮر از ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻗﻤﻴﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ از دﻳﺪﮔﺎه روانﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﮕﺎه ﻛﺮد‪:‬‬
‫اﻓﺮادي از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻗﻢ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪197/‬‬
‫‪3‬ـ ﻳﻚ اﺻﻄﻼح دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎره دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺻﺤﻴﺢ و درﺳﺖ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»اﺻﺤﺎﺑﻨﺎ اﻟﻜﻮﻓﻴﻴﻦ« و »اﺻﺤﺎﺑﻨﺎ اﻟﻘﻤﻴﻴﻦ«‪ .‬اوﻻً‪ :‬اﮔﺮ در اﺻﻮل ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ ﻧﻪ ﻛﻮﻓﻴﺎن اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﺲ ﻣﺤﺒﺖ آﻣﻴﺰ را درﺑﺎره ﻗﻤﻴﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﻗﻤﻴﺎن درﺑﺎره ﻛﻮﻓﻴﺎن‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﻲ و ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻫﺮ دو ـ ﻳﻌﻨﻲ اﺻﺤﺎﺑﻨﺎ اﻟﻜﻮﻓﻴﻴﻦ و اﺻﺤﺎﺑﻨﺎ اﻟﻘﻤﻴﻴﻦ ـ ﻛﺶدار‬
‫اﺳﺖ؛ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺮاد از اﺻﻄﻼح اول ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ و ﺣﻮﻣﻪ‬
‫آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺮاد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﻞ ﻋﺮاق ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻲ‬
‫ﮔﺎﻫﻲ درﺑﺎره ﺷﻴﻌﻴﺎن آن ﺳﻮي زاﮔﺮس ﺣﺘﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺼﺮ و ﺷﻤﺎل اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻲﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ »اﺻﺤﺎﺑﻨﺎ اﻟﻘﻤﻴﻴﻦ« ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻗﻤﻲﻫﺎ اﻃﻼق ﺷﺪه و ﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و آوهاي را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪ ﻳﻌﻨﻲ از اردﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﺣﻮض ﺳﻠﻄﺎن و‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﺷﻴﻌﻴﺎن ري ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﻣﻲﮔﺸﺖ ﻣﺜﻼ ﺻﺪوق در ري ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان »ﺷﻴﺦ اﻟﻘﻤﻴﻴﻦ« ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻮد و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﺔ آﻧﺎن ﻛﻪ در ﺷﺮق زاﮔﺮس‬
‫ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﺪه ﺣﺘﻲ ﺑﺮ ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﺷﺎذان ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ دو ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪4‬ـ اﻓﺮاد ﻏﺎﻟﻲ و اﻓﺮاد ﻣﻘﺼ‪‬ﺮ‪ ،‬ﻫﻢ از ﻣﻴﺎن ﻛﻮﻓﻴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ و ﻫﻢ از‬
‫ﻣﻴﺎن ﻗﻤﻴﺎن‪ ،‬ازﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻗﻲ در ﻣﻴﺎنﺷﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ﻏﺎﻟﻴﺎن‬
‫در آن ﺳﻮي زاﮔﺮس ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺳﻮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪5‬ـ ﻣﺪرﺳﻲ ﭼﺮا در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ و ﻓﻨّﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺧﺘﻼف‬
‫ﻣﻮرد ادﻋﺎي ﺧﻮد ﻧﻤﻲ ﭘﺮدازد )ﻧﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﻧﻪ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب(؟ ﺑﻪ وﻳﮋه‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪200 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪199/‬‬

‫در درون ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﭘﻮﺷﺶ ﺗﻘﻴﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻏﻴﺮ‬ ‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺮاي ﻗﻤﻴﺎن ﺳﺨﺖ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﻢ در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﺪﻳﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫از اﻧﺴﺠﺎم ﻳﻚ ﭘﺎرﭼﺔ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﺎﻇﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻨّﻲ ﻓﺎرﺳﻲ زﺑﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻌﺎرﺷﺎن »ﺣﻤﺪﷲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻢ ـ ﻧﻪ از ﻗﻢ و ﻧﻪ‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺬﻛﻮر ﺧﻮدﺷﺎن را ﻳﻚ ﺳﺮ و ﮔﺮدن از ﻗﻤﻴﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬ ‫از ﻛﺎﺷﺎﻧﻢ«‪ 1‬و »ﺳﮓ ﻛﺎﺷﻲ ﺑﻪ از اﻛﺎﺑﺮ ﻗﻢ ـ ﺑﺎ وﺟﻮدي ﻛﻪ ﺳﮓ ﺑﻪ از‬
‫از ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﺟﻬﺎن آن روز‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺮوي‬ ‫ﻛﺎﺷﻴﺴﺖ«‪ 2‬ﺑﻮد ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻨﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺧﺸﻦﺗﺮ از ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺧﻮد ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﻢ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪه‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ 3‬ﻛﻪ در ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻐﻮل ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺑﻲداد و ﺗﺠﺎوز ﻣﻐﻮل‬
‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻐﻮل را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻗﻢ را ﻗﺘﻞﻋﺎم ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن و ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﻗﻢ آن ﭼﻨﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻛﻮﻓﻲ را ﺑﻪ ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ 4.‬ﺳﻨﻴﺎن ﺳﺎوه آن ﻗﺪر از ﻣﺮدم »آوه«‪ 5‬ـ ﺷﻬﺮي ﺑﻮد ﻣﻴﺎن ﻗﻢ و ﺳﺎوه‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ »ﺗﻨﺪروي« و »ﺑﻲﻣﻼﺣﻈﮕﻲ« ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻟﻐﻮي ﻛﻠﻤﻪ‬
‫ـ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺳﺎوه ﻛﻪ ﺳﻨّﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺪي آﻧﺎن را ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻛﺮده و ﻛﺸﺘﻨﺪ‬
‫ﻏﻠﻮ‪ ‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﺬﻛﺮ ﻣﻲ دادﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺄﻳﻮس ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ اﺧﺮاجﺷﺎن‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه آن ﺷﻬﺮ را ﺑﻪ وﻳﺮاﻧﻪاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻮام اﻟﻨﺎس ﮔﻤﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از ﻏﻠﻮ‪ ،‬ﻏﻠﻮ‪ ‬در ﻋﻘﺎﻳﺪ دﻳﻨﻲ‬
‫ﺣﻀﻮر اﻓﺮاد ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎ روﺣﻴﺔ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬وﺣﺪت و ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻣﺮدم ﻗﻢ را‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و اﻻّ‪:‬‬
‫ﺑﺮ ﻫﻢ ﻣﻲزد‪ .‬آﻧﺎن ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻗﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮﻓﻪ و ﻋﺮاق اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫‪1‬ـ ﭼﺮا ﻫﺮﮔﺰ روﺷﻦ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ ﻣﺜﻼ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻛﺪام ﻋﻘﻴﺪه ﻏﻠﻮ‪ ‬آﻣﻴﺰ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﻫﻤﻪ ﺟﺎي ﻋﺮاق ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎ‬
‫را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر آن ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺧﻼل ﻣﺮدم ﺳﻨّﻲ ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﻔﺎﻇﺘﻲ آﻧﺎن‬
‫‪2‬ـ اﮔﺮ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻢ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺗﻘﻴﻪ و ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮد‪ .‬آن ﺗﻘﻴﻪ و ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻗﻤﻴﺎن وﺟﻮد‬
‫ﻏﺎﻟﻴﺎن را از ﻧﻮ ﺑﻪ ﻗﻢ ﺑﻴﺎورﻧﺪ آﻳﺎ ﺧﻮدﺷﺎن در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ؟‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ اﻓﺮاد در ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻘﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫)ﭘﻴﺶﺗﺮ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﻫﻴﭻ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﺗﻮﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﺬﻛﻮر از ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد( ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺳﺮان ﻗﻢ اﻳﻦ ﻗﺪر ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻت ﺑﻮدﻧﺪ؟‬
‫‪ . 1‬ﺑﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻦ؛ »ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﻠﺨﺎﻧﻲ« ص ‪.612‬‬
‫‪3‬ـ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺮض ﻛﺮدم‪ :‬اﺳﺎﺳﺎ ﻗﻤﻴﺎن اﺋﻤﻪ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻠﻢ‬ ‫‪ . 2‬اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ دﻫﺨﺪا ـ اﻟﺒﺘﻪ دﻫﺨﺪا ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺻﺪور اﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ . 3‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن دﺳﻴﺴﻪ آﻣﻴﺰ و ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن ﺑﺎور ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ را اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺮ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﻏﻴﺐﺷﺎن‪ ،‬ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و اﻳﻦ اﺻﻞ را »اﺑﺰار ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﺎم« ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎور دﻳﺮﻳﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﻓﺮّه اﻳﺰدي ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از ﻗﺮون اﺧﻴﺮ ﺳﻨﻴﺎن ﺳﺨﺖ ﻣﺘﻌﺼﺐ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﺑﺮ ﻓﺮض ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻏﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﻢ آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺔ‬ ‫‪ . 4‬ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب »ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﻠﺨﺎﻧﻲ«‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ـ ص ‪.612‬‬
‫‪ . 5‬آوه ـ آﺑﻪ ـ ﺑﺎ آوج ﻛﻨﻮﻧﻲ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺸﻮد ـ ﻫﻤﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ »آوﺟﻲ« و »آﺑﻲ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ‪-‬‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﺮاق ﻏﺎﻟﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮﻧﺪ؟ و ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺧﺘﻼف دو ﻣﻜﺘﺐ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ آوه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪202 /‬‬
‫ﻣﻲﭼﻴﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪8‬ـ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺎﻫﻲ درﺑﺎره ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ردﻳﻒ ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم‬
‫)ﻧﻪ اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ( اﻣﺎم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺴﻲ ﻳﻚ ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد اﺑﺮاز ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻢ ﺷﺪه‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ در ﻳﻚ »ﺗﻚ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ« ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻜﺘﺐ واﺣﺪ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ دو ﻣﻜﺘﺐ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺑﺮاز ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻢ در ﻣﻴﺎن ﻛﻮﻓﻴﺎن ﺑﻮده و ﻫﻢ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻗﻤﻴﺎن‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮ »ﻓﺮض« ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ »اﮔﺮ«‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ در »ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻻﻋﺘﻘﺎد« ـ ﻫﻤﺎن آدرس ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‬
‫داده ـ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺷﺪه اﺑﻦ اﻟﻮﻟﻴﺪ ﻛﻪ از اﻛﺎﺑﺮ و ﺷﻴﻮخ ﻗﻢ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫»ﺳﻬﻮ اﻟﻨّﺒﻲ« ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ و اﻧﻜﺎر آن را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻣﻲداﻧﺪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ‬
‫درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او از »ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه« اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎم‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص( و اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( را ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ‪ :‬اوﻻً‪ :‬از اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ او ﺣﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ردﻳﻒ ﺳﻮم را ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﻫﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪهاي ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ او اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺎ ﻟﻔﻆ »ﺣﻜﺎﻳﺖ« و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮ »اﮔﺮ« ـ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ ـ آورده ﻧﻪ ﻣﻄﻠﻖ‪ .‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس »ﻓﺮض« و ﺑﺮ اﺳﺎس »اﮔﺮ« در ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ راﻳﺞ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺘﻮن »اﺻﻮل ﻓﻘﻪ« و ﻓﻘﻪ ﻣﺎ ﭘﺮ اﺳﺖ از اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺮﺿﻲ‪ .‬و‬
‫اﻧﮕﻴﺰة آﻧﺎن در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد »ﻃﺮح ﻣﺴﺌﻠﻪ« اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺑﻬﺎﻧﻪاي‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺎدي را ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻴﻔﺰاﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪201/‬‬
‫ﻓﻜﺮي ﻛﻮﻓﻪ و ﻗﻢ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﻮد و ﺗﺎ ﺣﺪي آﻣﺎﺳﻴﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ »اﻫﻢ‪ ‬اﺻﻮل‬
‫ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺷﻴﻌﻪ را در ﺑﻮﺗﻪ اﺑﻬﺎم و اﺟﻤﺎل ﻓﺮو ﺑﺮد«؟؟؟! آن ﻫﻢ »اﺑﻬﺎم و‬
‫اﺟﻤﺎل ﺷﺪﻳﺪ«؟!‬
‫اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ در ﻋﺮﺻﺔ »ﺗﻮﺛﻴﻖ« ﻗﻤﻴﺎن ﻛﻮﻓﻴﺎن را ﺗﻮﺛﻴﻖ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‬
‫و ﻛﻮﻓﻴﺎن ﻗﻤﻴﺎن را ﻛﻪ در ﻣﺘﻮن ﻋﻠﻢ رﺟﺎل از ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي اﺛﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﺪرﺳﻲ و ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺮﺻﺔ ﺗﻮﺛﻴﻖ در رﺟﺎل‪ ،‬آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪5‬ـ ﺑﻨﺪه ﻫﻢ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮم آن ﭼﻪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدﻣﺎن ﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﻼ دﻟﻴﻞ اﺧﺮاج آﻧﺎن از ﻗﻢ ﻏﻠﻮ‪ ‬ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻮن ﻧﻴﺰ رﺳﻮخ ﻛﺮده‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد ﺗﻨﺪروي و ﻋﺪم ﻣﻼﺣﻈﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻗﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪6‬ـ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺑﺰرگ ﻗﻤﻲ ﭘﺲ از آوردن ﻣﺠﺪد آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﻢ از آﻧﺎن ﻧﻘﻞ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﺪوق ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ اﻟﻘﻤﻴﻴﻦ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻲ رﺋﻴﺲ اﻟﻘﻤﻴﻴﻦ ﻛﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﺮﻗﻲ را اﺧﺮاج و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻢ آورده ﺑﻮد‪ ،‬در ﺗﺸﻴﻴﻊ ﺟﻨﺎزه او ﭘﺎ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻣﻲرﻓﺖ ﺗﺎ ﻋﻤﻼ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ و ﺑﻪ‬
‫آﻳﻨﺪه ﺗﺎرﻳﺦ روﺷﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺧﺘﻼفﺷﺎن ﻳﻚ اﺧﺘﻼف ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪7‬ـ از ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﺎ »دو ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻜﺮي ﻛﻮﻓﻪ و ﻗﻢ« ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﻪ و‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻚ ﻣﻜﺘﺐ واﺣﺪ ﺑﻮده ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ‬
‫اﻣﺮوز ﺗﺸﻴﻊ در اﻳﺮان ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﺮاق‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و‪...‬‬
‫اﺳﺖ ﺑﺪون ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﻗﻲ ﻳﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ﻧﻴﻤﻪ آﮔﺎه ﻳﺎ ﻧﺎآﮔﺎه ﻳﺎ ﻣﺘﻌﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ و‬
‫ﻣﺪﻋﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﮔﻢ ﺷﺪهﻫﺎ را ﻛﻨﺎر ﻫﻢ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪204 /‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ در اﻳﻦ ﺗﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺣﺪﻳﺚ و ﻧﻈﺮ آن ﻛﻮﻓﻴﺎن را رد ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫و ﻫﻢ ﻧﻈﺮ ﺻﺪوق را‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺎﺟﺮاي ﺻﺪوق‪ :‬در زﻣﺎن ﺻﺪوق‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دوﻟﺖ دﻳﻠﻤﻴﺎن ﺗﺎ ﺣﺪودي‬
‫زﻣﻴﻨﻪ آزادي در ﻋﺮاق‪ ،‬دﻳﺎر ﺑﻜﺮ و اﻳﺮان ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﮔﺮوه‬
‫ﮔﺮوه ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻪ از ﺳﻨﺦ ﻋﻠﻮﻳﺎن ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﻋﻠﻲ اﻟﻠّﻬﻴﺎن اﻳﺮان ﻛﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ در اﻃﺮاف ﻫﻤﺪان ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺷﻤﺲ اﻟﺪوﻟﻪ اﺳﺖ از‬
‫ارﺗﻔﺎﻋﺎت زاﮔﺮس ﺗﺎ ﻣﺮز وﻻﻳﺖ اراك و ﻣﺮز وﻻﻳﺖ اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺪوق ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﮕﺮان ﺑﻮد ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ در ﻫﻤﺎن‬
‫ﺗﺴﻨّﻦ ﺧﻮد ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫را آﻟﻮده ﻛﻨﻨﺪ درﺑﺎره آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﻧﺸﺪهاﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻴﺴﻲ( ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻏﻀﺐ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎد‪ .‬اﻣﺮ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻧﺒﻴﺎي ﺧﺪا و ﺣﺠﺞ ﺧﺪا ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺸﺘﺒﻪ ﻧﺸﺪه ﻣﮕﺮ اﻣﺮ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ )ع(‪...‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺪر ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺮﻳﺾ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻲﺧﻮرد و ﻣﻲ آﺷﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻮل و ﻏﺎﺋﻂ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﻬﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎد و ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺧﻨﺪد و ﮔﺮﻳﻪ ﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از دﻧﻴﺎ ﻣﻲرود دﻓﻦ ﺷﺪه و زﻳﺎرت ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ در اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺑﻪ ﺟﺎي ﺻﺪوق ﺑﻮد‪ ،‬در اﺛﺮ درﮔﻴﺮي ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﭘﺪﻳﺪه دﭼﺎر ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻨﺪروي ﻣﻲﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﺻﻴﺖ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ درﮔﻴﺮي ﭼﻨﻴﻦ‬
‫‪ . 1‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،25‬ص ‪.118‬‬
‫‪ . 2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ 117‬و ‪.118‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪203/‬‬
‫ﻫﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﺑﺤﺚ ﺷﻮد‪ .‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد اﻃﻤﻴﻨﺎن دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ »ﻓﺮض«‪» ،‬اﮔﺮ«‪» ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺷﺪه«‪» ،‬از ﻓﻼﻧﻲ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه«‪ ،‬آﮔﺎه ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ و ﻫﺮ روز در دروس و ﺑﺤﺚﻫﺎي ﺣﻮزه ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮضﻫﺎ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺎد و ﺷﺎﮔﺮد ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ واﻗﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲﻫﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ روش را دﻟﻴﻞ ﻣﺴﻠّﻢ ﺑﺮ آن ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻨﻘﻮل ﺣﻜﺎﻳﺘﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻘﺺ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ دارﻧﺪ و ﻳﺎ ﺗﻌﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻣﻦ درﺻﺪد اﻧﻜﺎر اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻚ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬و اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻓﺮد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻫﻢ در ﻣﻴﺎن ﻛﻮﻓﻴﺎن و ﻫﻢ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻗﻤﻴﺎن ﻛﺴﻲ ﭘﻴﺪا ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻬﻮ اﻟﻨﺒﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻴﺎن ﻛﻮﻓﻴﺎن زﻳﺪ ﺑﻦ ﻳﻮﻧﺲ و ﻳﻜﻲ دو ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺳﻬﻮ اﻟﻨّﺒﻲ را رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ 1‬و اﺻﻞ و اﺳﺎس اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه از آنﻫﺎ آﻣﺪه‪ ...‬در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻗﻤﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺻﺪوق ﺑﻪ آن ﺑﺎور دارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻜﺘﺐ واﺣﺪ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ دو ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻳﻚ »ﺗﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ« اﺳﺖ ﻧﻪ اﺻﻠﻲ از اﺻﻮل اﺳﺖ و ﻧﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت »اﻫﻢ‪ ‬ﻣﺴﺎﺋﻞ« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪرﺳﻲ از ﻛﺎه‬
‫ﻛﻮه ﺳﺎﺧﺘﻪ و آب را ﮔﻞ آﻟﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻗﻤﻴﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﺪوق ﺑﻪ‬
‫ﻋﺼﻤﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻣﺎم و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐﺷﺎن و وﻻﻳﺖ اﺋﻤﻪ و ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺸﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻪ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﺪرﺳﻲ دارد ﻛﻪ‬
‫ﺣﺬف اﺻﻮل ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ . 1‬وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ‪ ،‬اﺑﻮاب اﻟﺨﻠﻞ اﻟﻮاﻗﻊ ﻓﻲ اﻟﺼﻠﻮة‪ ،‬ﺑﺎب ‪ ،3‬ح ‪ 17‬و ‪.16‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪206 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪205/‬‬

‫ﻣﻦ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا از »ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه« ﺑﻮدﻧﺪ و اﺋﻤﻪ را از ﻣﺮاﺗﺐﺷﺎن ﺗﻨﺰل‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲدادﻧﺪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﺧﻴﻠﻲ از اﺣﻜﺎم را اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﻠﺒﺸﺎن »ﻧﻜﺖ«‬
‫ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﻳﺪم در ﻣﻴﺎن آن ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻓﺮدي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺘّﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﺑﻮد أﺋﻤﻪ ﺑﻪ رأي و ﻇﻦّ ﻧﻴﺰ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺎز‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن را از ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ »ﻧﻜﺖ« ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ آن اﻓﺮاد‬
‫اﻳﺮاد ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﭼﺮا ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم را ﺑﻪ »ﻧﻜﺖ« ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻲ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻗﻤﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪،‬‬
‫وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻤﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ اﻣﺎم ﺑﻪ ﻇﻦّ و ﻗﻴﺎس و رأي ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻬﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﻛﺎرﻫﺎي وﺳﻴﻌﻲ اﻧﺠﺎم داده ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﻬﻮ و ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺪود‬
‫ﻛﺮدن ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم ﺑﺮ »ﻧﻜﺖ« و ﻳﺎ ﻋﻤﻞ اﻣﺎم ﺑﻪ رأي و ﻗﻴﺎس و ﻇﻦّ را از‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﺎورﻫﺎي ﺷﻴﻌﻪ )ﮔﺮﭼﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺨﺘﺺ‪ ‬ﺑﻪ ﺧﻮد آن اﻓﺮاد ﺑﻮده(‬
‫ﺑﻴﺮون راﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺮ ﻣﺮگ اﻳﻦ ﺑﺎورﻫﺎي ﺷﺎذّ و ﻧﺎدر‪،‬‬
‫ﻣﺮﺛﻴﻪ ﺳﺮاﺋﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دو ﻧﻔﺮ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻛﻮﻓﻴﺎن و ﻫﻢ ﻗﻤﻴﺎن اﺑﺮاز ﺷﺪه و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻋﺒﺎرت آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ را از ﻧﻮ ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ زﻳﺮا او ﺑﻪ ﺣﺪ‪‬ي ﺑﺎ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪدار ﺷﺪه ﻛﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺴﺨﺮه ﻛﺮدن ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻫﻢ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﻴﻌﻪ ﻫﻤﺔ ﺳﺨﻨﺎن او را در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرتﻫﺎ ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻣﮕﺮ »ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن« را‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺻﺪوق در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻪ »اﺳﻬﺎء« ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺳﻬﻮ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻳﺎ اﻣﺎم را دﭼﺎر ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ‬
‫اﺻﻄﻼح ﺳﺨﻦ او در ﻣﻘﺎم »ﺛﺒﻮت« اﺳﺖ ﻧﻪ »اﺛﺒﺎت«‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ‬
‫وﺟﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻣﺎم‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﻟﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﻤﻜﻦ اﻟﺴ‪‬ﻬﻮ و اﻟﻨّﺴﻴﺎن ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ دﭼﺎر ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠﺴﻲ در ﭼﻨﺪ ﺟﺎي از ﺑﺤﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺻﺪوق ﭘﺮداﺧﺘﻪ و آن را ﺑﺎ ﻧﻘﻞ‬
‫اﺳﺘﺪﻻﻻت از دﻳﮕﺮان و از ﺧﻮد‪ ،‬رد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺳﻜﻮت ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ﮔﻮﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل و ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺻﺪوق ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺒﺎرزات ﻓﻜﺮي و ﻋﻠﻤﻲ ﺻﺪوق ﻧﺒﻮد ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻏﺎﻟﻴﺎن ﻣﺬﻛﻮر‪،‬‬
‫ﺣﺘّﻲ ﻗﺒﻮر و ﺣﺮمﻫﺎي اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( در ﻧﺠﻒ‪ ،‬ﻛﺮﺑﻼ‪ ،‬ﻛﺎﻇﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺎﻣﺮا و ﺑﻘﻴﻊ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‬
‫اﻧﻜﺎر ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺻﺪوق ﻣﺮد ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ و ﺣﻖ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺷﻴﻌﻪ دارد و‬
‫در ﺻﻴﺎﻧﺖ از ﻋﻠﻮم و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﻴﻌﻪ در ﺣﺪ اﻋﻠﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت اﻳﻦ »ﺗﻜﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ« )ﻛﻪ ﻫﻢ در ﺣﺪ ﻳﻚ ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻲ‬
‫ﻗﻤﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد( ﺑﻪ ﭼﻪ درد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﺧﻮرد؟ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ﻋﺼﻤﺖ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و ﺣﺠﻴ‪‬ﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ ﺻﺪوق ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎي ﻟﻔﻆ »أﺋّﻤﻪ« ﻛﻠﻤﻪ »ﺣﺠﺞ اﷲ« را آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﺟﺮاي دﻳﮕﺮ‪ :‬در ﻫﻤﺎن آدرس‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﻣﺎﺟﺮاي دﻳﮕﺮي آورده و‬

‫‪ . 1‬ﻣﻌﻨﻲ »ﻧﻜﺖ« در ﻣﺒﺤﺚ »ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ« در اواﻳﻞ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ـ ﺟﻤﺎﻋﺖ در اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺗﻌﺪادي ـ از ﻗﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪208 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪207/‬‬

‫‪2‬ـ ﻫﻢ از ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﺗﻜﺮﻳﻢ و ﻫﻢ او را ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ... :‬ﻣﻴﺎن دو ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻮﻓﻲ و ﻗﻢ‪ ،‬ﭘﺎرهاي از اﻫﻢ‪ ‬اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ‬
‫‪3‬ـ ﻫﻢ ﻣﻔﻴﺪ را رد‪ ‬ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻢ از او ﺑﺮاي ﻫﺪﻓﺶ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ )ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﻴﻌﻪ را در ﺑﻮﺗﺔ اﺑﻬﺎم و اﺟﻤﺎل ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ‬
‫آﻣﺪ(‪.‬‬ ‫ﻧﺒﻮغ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ـ اﻋﻠﻲ اﷲ درﺟﺘﻪ ـ و اﺳﺘﺪﻻﻻت و ﺗﺤﻠﻴﻼت ﻛﻼﻣﻲ‬
‫‪4‬ـ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﻌﻞ »ﻋﻨﻮان« ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫او‪ ،‬ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪5‬ـ ﮔﺎﻫﻲ اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ دﭼﺎر ﻏﻠﻮ‪ ‬اﺳﺖ و او را در ﻗﺒﺎل ﺻﺪوق‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه در ﺑﺪو ﻧﻈﺮ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ او در ﻣﻘﺎم ﺗﻜﺮﻳﻢ از ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد و ﮔﺎﻫﻲ اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺪوق دﭼﺎر ﻏﻠﻮ‪ ‬اﺳﺖ و ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻘﻴﺪه او را‬ ‫ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ‬
‫رد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬وﻻﻳﺖ و ﺣﺠﻴﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻞ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺳﻬﻮ را‬
‫‪6‬ـ ﻫﻢ رد‪ ‬ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻢ از ﻫﻤﺎن ﻣﺮدود ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﺪت رد‪ ‬ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮيﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ او را‬
‫‪7‬ـ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ اﻫﺎﻧﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻞ او را ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺼﺎﻓﺎ او ﺑﻴﺎن‬ ‫ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ادﺑﻴﺎت ﺑﺮﺧﻲ ﻋﻠﻤﺎ از ﻗﺒﻴﻞ »اﻋﻠﻲ اﷲ درﺟﺘﻪ«‬
‫ﺳﺤﺮآﻣﻴﺰ دارد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻣﻲﭘﺮدازد اﻳﻦ ﺳﺨﻦ او ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻛﻮﭼﻪ ﺑﺎزاري ﻳﻚ »ﻓﺤﺶ ﺗﻮ‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ او ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن ﺷﺶ ﺳﻄﺮ در ﺑﻴﻦ ﭘﺎراﻧﺘﺰ آورده ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﭘﺎﻛﺘﻲ« اﺳﺖ او ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺟﺎي ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﺎم اﺋﻤ‪‬ﻪ ﻧﻪ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﺴﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﻧﻪ ﻋﻼﻣﺖ »ع« را ﻣﻲآورد ﭼﺮا ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﺎم ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬اﻋﻠﻲ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﺘّﻲ در ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻜﺮي او ﻧﻴﺰ ﻫﻨﻮز ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺛﻢ‪‬‬ ‫اﷲ درﺟﺘﻪ‪ ،‬را آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻌﻠﺖ اﺟﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠّﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ ﻣﻮد‪‬ﺗﻬﻢ ﻓﻲ ﻛﺘﺎﺑﻚ« ﻳﺎ رواﻳﺖ »ﻣﺎ ﻣﻨّﺎ‬ ‫دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻔﻴﺪ در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎ اﺳﺎﺳﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت »ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ ﻧﺒﻮغ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻﻻت و ﺗﺤﻠﻴﻼت‬
‫اﻻّ ﻣﻘﺘﻮل او ﻣﺴﻤﻮم« ﺟﺎ ﻧﻴﻔﺘﺎده و وي ﺑﺎ اﻳﺪة اول در ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻻﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮد‪:‬‬
‫ﻛﻼﻣﻲ او« دﻗﻴﻘﺎ ﺗﻤﺴﺨﺮ و ﻫﻤﺎن ﻓﺤﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻔﻴﺪ ﻧﻪ اﻫﻞ اﺳﺘﺪﻻل‬
‫‪ ،86‬ﭼﺎپ ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﺪة دوم در ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب‪ 63 :‬ﺻﺮﻳﺤﺎ و ﺷﺪﻳﺪا ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻪ اﻫﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در ‪ 6‬ﺳﻄﺮ ﺑﺎ ﻗﻠﻢ و ﺑﻴﺎن اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻫﻔﺖ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻗﻀﻴﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻛﺎر اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﺻﺪوق از ﻏﺎﻟﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻔﻴﺪ از ﻣﻌﺘﺪﻻن‪.‬‬
‫‪1‬ـ ﺑﻪ ﻣﺮگ و از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻦ ﺑﺎورﻫﺎي ﺷﺎذّ و ﻧﺎدر‪ ،‬ﻣﺮﺛﻴﻪ ﺧﻮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺻﺪوق ﻛﺘﺎﺑﻲ دارد ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻋﺘﻘﺎدات« در آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻮد‪‬ت اﻫﻞ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪210 /‬‬
‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﺮاد ﺻﺪوق ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬زﻳﺮا او ﻫﺮﮔﺰ اﺟﺮ اﺧﺮوي و ﺗﻌﺎﻟﻲ‬
‫ﻋﻨﺪاﷲ‪ ،‬را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻣﻮﺿﻮع و ﻋﻨﻮان ﺑﺤﺚ ﻫﺮ دو ﺷﻴﺦ آﻳﻪ ﻣﻮد‪‬ت اﺳﺖ ﻧﻪ »ﺛﻢ‪ ‬ﺟﻌﻠﺖ‬
‫اﺟﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠّﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ ﻣﻮد‪‬ﺗﻬﻢ ﻓﻲ ﻛﺘﺎﺑﻚ« ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرﺗﻲ اﺳﺖ در‬
‫دﻋﺎ آﻣﺪه‪ ،‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻋﻤﺪا ﺟﻌﻞ ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن آدرس ﻛﻪ او‬
‫داده ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ از اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﺧﺒﺮي ﻫﺴﺖ؟ ﺑﺎ ﺟﻌﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻣﻮدت را ﻳﻚ اﻣﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ ﺟﻠﻮه ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از اﺻﻮل‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ از ﻫﺮ ﻣﺬﻫﺐ و ﻓﺮﻗﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻗﻨﺪوزي ﺳﻨّﻲ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻧﺎم آن را »ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ« ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫او ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺘﻜﻢ ﻣﻲﮔﻔﺖ »ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻣﻮدت« ﻳﺎ ﻣﻲﮔﻔﺖ »آﻳﺔ ﻣﻮد‪‬ت«‪ .‬ﺟﻌﻞ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻨﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻴﻠﻲ رﻧﺪاﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﺮ اﺻﻞ ﻣﻮدت اﺳﺖ ﺗﺤﻘﻴﺮي ﻛﻪ‬
‫ﺣﺘﻲ ﺧﻮارج ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻤﺎ و اﻳﻦ ﻫﻢ ﻣﺘﻮن ﺗﻔﺴﻴﺮي‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪،‬‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﺘﻦ دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫‪4‬ـ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺣﺘﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻨﻮان را در ﺷﻜﻞ و ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺪ و ﻏﻠﻂ آورده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻲ ﭼﺎپﻫﺎي ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ ﻣﻐﻠﻮط ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﻋﺎ ﻛﻨﻨﺪه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و ﻗﺮاردادي اﺟﺮ ﻣﺤﻤﺪ را ﻛﻪ ﺻﻠﻮات ﺧﺪا ﺑﺮ او و آﻟﺶ ﺑﺎد‪،‬‬
‫ﻣﻮدت اﻣﺎﻣﺎن«‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻋﺎ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎ دو ﺧﺪا ﺳﺮ و ﻛﺎر‬
‫دارد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐ اوﺳﺖ و دﻳﮕﺮي ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ادﺑﻲ »ﻏﺎﻳﺐ« اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ »ﺻﻞّ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ« در ﻣﺘﻦ رواﻳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪209/‬‬
‫ﺑﻴﺖ‪ ،‬اﺟﺮ رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﺣﺎﺷﻴﻪﻫﺎﺋﻲ ﺑﺮ آن دارد ﻧﺎﻣﺶ »ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻻﻋﺘﻘﺎد« اﺳﺖ در‬
‫ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻮد‪‬ت ﻗﺮﺑﻲ اﺟﺮ رﺳﺎﻟﺖ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻫﻤﺔ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ از ﺟﻤﻠﻪ رﺳﺎﻟﺖ را ﺑﺮاي ﺧﺪا اﻧﺠﺎم داده و‬
‫اﺟﺮش را از ﺧﺪا ﻣﻲﮔﻴﺮد و آﻳﻪ »اِن اﺟﺮي اﻻّ ﻋﻠﻲ اﷲ« را ﻧﻴﺰ دﻟﻴﻞ آورده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺮ ﻣﻦ را ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫و در ﻳﻚ ﺑﻴﺎن ادﺑﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آﻳﻪ »ﻗﻞ ﻻ اﺳﺌﻠﻜﻢ ﻋﻠﻴﻪ اﺟﺮاً اﻻّ اﻟﻤﻮد‪‬ة‬
‫ﻓﻲ اﻟﻘﺮﺑﻲ« اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻣﻨﻘﻄﻊ اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ دو ﭘﻴﺎم دارد‪ :‬از‬
‫ﺷﻤﺎ اﺟﺮ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ‪ .‬و ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ ﻣﻮد‪‬ت ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻮد‪‬ت را اﻧﻜﺎر ﻧﻜﺮده ﻛﻪ ﻧﺺ‪ ‬ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮآن اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫راﺑﻄﺔ ﻣﻮدت و اﺟﺮ را‪ ،‬ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ او ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ اﺳﺘﺜﻨﺎء‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﺘﺼﻞ دﻫﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را اﺳﺘﺜﻨﺎي‬
‫ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺘﺼﻞ ﻫﺴﺖ و اﺗﻔﺎﻗﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‬
‫دو اﺟﺮ ﻫﺴﺖ‪:‬‬
‫اول‪ :‬اﺟﺮي ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬اﺟﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮدم در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﺸﻜﺮ ﺑﺪﻫﻨﺪ ـ ﻣﻦ ﻟﻢ ﻳﺸﻜﺮ اﻟﻤﺨﻠﻮق‬
‫ﻟﻢ ﻳﺸﻜﺮ اﻟﺨﺎﻟﻖ‪.‬‬
‫ﻣﺮاد آﻳﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﺟﺮ دوم اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻋﻼم ﻛﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﺷﻜﺮ و ﺗﺸﻜﺮ از آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻲ ﻣﮕﺮ ﻣﻮد‪‬ت اﻫﻞ ﺑﻴﺘﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪212 /‬‬
‫اﻣ‪‬ﺎ ﺣﺪﻳﺚ »ﻣﺎ ﻣﻨّﺎ اﻻّ ﻣﻘﺘﻮل او ﻣﺴﻤﻮم«‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﻴﺎن و‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻣﺮدود اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( در اﺛﺮ )ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ(‬
‫ﭘﺮﺧﻮري اﻧﮕﻮر در ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻧﻪ وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎمﺷﺎن ﻣﺎﻣﻮن‪ ،‬ﻗﺎﺗﻞ‬
‫اﻣﺎم ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﺳﻨﻴﺎن ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪﺷﺎن ﻗﺎﺗﻞ اﻣﺎم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ در‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺣﺘﻲ از اﻓﺮاد ﻧﺎدان‪ ،‬در اﺛﺮ ﭘﺮﺧﻮري اﻧﮕﻮر ﻣﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻣﺎم رﺿﺎ )ع(؟! ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﻣﺎﻣﺖ او‪ ،‬ﻛﺪام ﻓﺮد ﻋﺎﻗﻞ و‬
‫ﻣﺘﻌﺎدل اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻗﺪر اﻧﮕﻮر ﺑﺨﻮرد ﺗﺎ ﺟﺎن دﻫﺪ‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮل اﻣﺎم ﺳﺠﺎد )ع( ﺑﻪ ﻗﺪري اﺣﻤﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺑﻬﺎﻧﻪاي‬
‫ﺑﺮاي ﻗﺘﻞ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ ﻣﺮدم ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ آن را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬اﺧﻴﺮا ﻣﺪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ آﻧﺎن ﻛﻪ درﺻﺪد ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ )ع( در ‪ 48‬ﺳﺎﻟﮕﻲ در اﺛﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﺳﻞّ وﻓﺎت ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻫﻢ دﻓﺎع از ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ داﺋﺮة اﻟﻤﻌﺎرف ﻧﻮﻳﺴﺎن ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺳﺨﻴﻒ را در‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪﺷﺎن آوردهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ )در ﻫﻤﺎن آدرس ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ داده( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪،‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ )ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( ﻧﻴﺰ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ اﺳﺖ اﻣ‪‬ﺎ ﺷﻬﺎدت اﺋﻤ‪‬ﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ ﻗﻄﻌﺎً ﺷﻬﻴﺪ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫واﻧﮕﻬﻲ ﺑﺮﻓﺮض ﻫﻴﭽﻜﺪام از اﺋﻤﻪ ﺷﻬﻴﺪ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﺪام ﻧﺘﻴﺠﻪ را‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﮕﻴﺮد؟ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻪ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‪ ،‬وﻻﻳﺖ و ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ ﺑﻮدن دارد؟‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪211/‬‬
‫دﻋﺎ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻄﺎﺑﻖ رﺳﻢ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻳﺎ واﺟﺐ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( آورده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت »ﺻﻠﻮاﺗﻚ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ« ﻣﻲ آورد ﺗﺎ ﻫﺮ دو‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ادﺑﻲ »ﺧﻄﺎب« ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺮ از دو ﺧﺪاﺋﻲ در ﻧﻴﺎورد‪.‬‬
‫آن ﻋﻮام ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻮام ﺑﻮدﻧﺶ اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮده اﺳﺖ آﻳﺎ ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻋﻮام‬
‫اﺳﺖ؟! ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ در ﻋﻴﻦ ﺟﻌﻞ ﻋﻨﻮان ﻋﻤﺪا ﻋﺒﺎرت ﻏﻠﻂ را آورده اﺳﺖ‪ .‬او‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪ‪‬ي ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻏﺮض ورزاﻧﻪ ﻣﻲ‬
‫زﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه و ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮي ﺻﺪوق او را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن او ﻫﺮ ﻣﺘﻨﻲ و ﻫﺮ ﻛﺘﺎب را ﻣﻲﮔﺮدد ﺗﺎ ﭼﻴﺰي ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ و ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻗﻤﻴﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‪ ،‬ﺑﻪ وﻻﻳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ ﺑﻮدن اﻣﺎم‪ ،‬ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺪوق ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺻﻮل ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻮدت را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻳﻚ اﺻﻞ ﻣﺴﻠّﻢ آورده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺪﻓﺶ ﻫﻢ از ﮔﺮدش‬
‫ﻛﻮﭼﻪﻫﺎي ﻛﻮﻓﻪ و ﻫﻢ از ﭼﺮﺧﻴﺪن در ﺑﺮزنﻫﺎي ﻗﻢ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﻲآورد ﻗﻬﺮاً ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﺳﻤﺒﻞ ﻛﻮﻓﻴﺎن و ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق ﺑﺰرگ ﻗﻤﻴﺎن‪ ،‬اﻫﺎﻧﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﺰرگ ﺻﺪوق ﻳﻚ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺳﺨﻴﻒ و ﻣﻐﻠﻮط را ﻋﻨﻮان ﺑﺤﺚ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ آزادي‬
‫ﺑﻴﺎن‪ ،‬آزادي ﻧﻈﺮ ﻛﻪ او ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻦ ﻗﺪر ﻣﺮﺗﻜﺐ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد ﺧﻮاﺳﺘﺎر آزادي ﺗﺤﺮﻳﻒ در اﺻﻮل ﻣﺴﻠّﻢ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ ﺷﻌﺎر آزادي ﭼﺴﺒﻴﺪه ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻳﻚ ﻫﺪف ﻏﻴﺮ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪214 /‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﺪ ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﻴﻌﻪ در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﺣﻀﻮر‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ دﺳﺖ او‪‬ﻟﺘﺮي از ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬
‫ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ رد‪ ‬ﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﻲ اﻟﻤﺜﻞ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺎن دﻳﮕﺮ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ در آن ادوار ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﺠﺎﺷﻲ در ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ ﺳﻪ ﻗﺮن‬
‫ﺑﺮ زﻣﺎن او ﻣﻘﺪم اﺳﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دارد ﻧﻘﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﻧﻈﺮ و روش آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ را ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﻧﺠﺎﺷﻲ و دﻳﮕﺮان‪ ،‬رد‪ ‬و ﻧﻘﺪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬او ﺧﻮد اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ در درس و ﺑﺤﺚ و ﻣﺤﺎورات ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻴﻌﻪ آن ﭼﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﻧﺪارد‬
‫ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺷﺨﺎص اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد ﻣﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻃﻠﺒﻪ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻫﺴﺘﻢ در‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ در دو ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ را ﻧﻘﺪ ﻛﺮدم‪ .‬راه و روش‪ ،‬ﺳﺒﻚ‬
‫اﻟﻘﺎﺋﻲ و ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ ادﻟﺔ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪2‬ـ او در ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺘﺎﺑﺶ در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪد اﻋﻼم ﻛﺮده ﻛﻪ ﻛﺎرش ﻳﻚ‬
‫»ﻛﺎر ﺗﺎرﻳﺨﻲ« اﺳﺖ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺰارﺷﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن داده اﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ‬
‫رﺷﺘﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﺑﺎ ﮔﺰارﺷﺎت ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن اﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ »اﺻﺎﻟﺖ« ﻧﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻣﺤﻘﻖ اﻣﺮوزي ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﻣﻮاردي از ﮔﺰارﺷﺎت ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺑﻪ داوري ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ ﻛﻪ آن ﮔﺰارﺷﺎت‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻳﺎ ﻣﺘﻌﺎرض ﺑﺎﺷﻨﺪ و دﺳﺘﻜﻢ در اﻋﻢ و اﺧﺺ ﺑﻮدن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ او ﺣﻖ ﻧﺪارد در ﻣﺴﻠّﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات آن‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﻮر ﻣﻮﺟﻮد آن از ﺑﺪو ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪213/‬‬
‫او درﺻﺪد اﺳﺖ ﻗﻮل ﺻﺪوق را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن درﺑﺎرة‬
‫رﺣﻠﺖ اﻣﺎﻣﺎن ﻧﻴﺰ دﭼﺎر ﻏﻠﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اوﻻً‪ :‬ﺻﺪوق ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫آن ﺑﺎور دارد اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را داﺷﺘﻪ )و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ آن ﺣﺪﻳﺚ از ﻗﻮت‬
‫ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ( و ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻧﻴﺰ رﺣﻠﺖ ﭼﻬﺎر اﻣﺎم در ﺳﻦّ‬
‫ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه اﻣﺎم ﺟﻮاد در ﺳﻦ ‪ 25‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‪ ،‬اﻣﺎم ﻫﺎدي در ﺳﻦّ ‪ 42‬ﺳﺎﻟﮕﻲ و‬
‫اﻣﺎم ﻋﺴﻜﺮي در ﺳﻦ ‪ 28‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ اﺻﻮل و ﻓﺮوع ﻋﻠﻢ ﻃﺐ‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻮل ﺻﺪوق را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ آزاد‬
‫اﻧﺪﻳﺶ ﺑﻮده ﺧﻴﻠﻲ آﺳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺰرگ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺷﻴﻌﻪ در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻗﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﮔﺎه ﻛﻮﻓﻴﺎن را ﻏﺎﻟﻲ و ﻗﻤﻴﺎن را ﻣﻌﺘﺪل و ﮔﺎه ﻗﻤﻴﺎن را ﻏﺎﻟﻲ و‬
‫ﻛﻮﻓﻴﺎن را ﻣﻌﺘﺪل ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻫﻴﭻ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻏﺮب‬
‫زدﮔﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ »دﮔﻢ اﻧﺪﻳﺶ« ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ اﺧﺘﻼف‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﻃﺮف ﻗﻀﻴﻪ ﻏﺎﻟﻲ و ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺘﺪل اﺳﺖ‬
‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﺧﻮدﺗﺎن در ﻣﻌﺎرفﺗﺎن اﺧﺘﻼف دارﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬اﺧﺘﻼف در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻪ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫دارد؟ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ آن ﭼﻪ ﺑﻪ درد او‪ ،‬ﺑﻪ درد ﺑﺤﺚ او و ﺑﻪ درد‬
‫ﻛﺘﺎب و ﻫﺪف ﻛﺘﺎب او ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬آوردن ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼف در اﺻﻮل‬
‫ﻣﺬﻫﺐ اﺳﺖ زﻳﺮا او در ﻣﻘﺎم رد اﺻﻮل اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ در اﻃﺮاف‬
‫دور از اﺻﻮل ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﺷﺎره ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺎن ﺻﺪوق و ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از آﺷﻔﺘﻪ ﻛﺮدن‬
‫ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﭘﺮداﺧﺘﻪ و‪:‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪216 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪215/‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﻣﺜﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان اﺷﺎره ﻛﺮدم‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻢ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪي روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دارم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ واﺿﺤﺎت و ﺗﻜﺮار ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻲﭘﺮدازم‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﺪي ﺳﺒﻚ و ﻛﺎر ﻣﺪرﺳﻲ را ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﻲداﻧﻢ ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺷﺮح دﻫﻢ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ آﻗﺎﻳﺎن ﻳﻚ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در وﺟﻮد ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و آن ﻋﺪم‬
‫ﺗﺎب ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‪ ،‬اﻋﺠﺎز‪ ،‬ﺣﺠﺔ‬
‫ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ‪ ،‬را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺿﻌﻒ آﻧﺎن ﺗﻮﺟﻪ دارد‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬انّ اﻣﺮﻧﺎ ﺻﻌﺐ ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ ﻻ ﻳﺤﺘﻤﻠﻪ اﻻّ ﻧﺒﻲ ﻣﺮﺳﻞ او ﻣﺆﻣﻦ اﻣﺘﺤﻦ اﷲ‬
‫ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺆال ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي آزاد اﺳﺖ‬
‫اﻣﺎ او ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺮﻳﺎن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ از دﻳﺎﻛﻮ ﺗﺎ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺤﻮر ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان و ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬درﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺻﻞ و اﺳﺎس ﻧﻈﺎم ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮده و ﻏﻠﻂ‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‪ ،‬اﻋﺠﺎز اﻣﺎم‪ ،‬وﻻﻳﺖ اﻣﺎم‪ ،‬ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ‬
‫ﺑﻮدن او‪ ،‬ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات وﺟﻮد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺸﻴﻊ و ﻣﺤﻮر ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻠﺒﻪ ﻟﻼﻳﻤﺎن«‪ .‬آزادﻧﺪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺟﻌﻞ ﻋﻨﻮان‪ ،‬و‪...‬‬ ‫و اﻳﻦ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآورد و از‬
‫ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻬﺮه ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺧﻮد زﻣﻴﻨﻪ آﺷﻔﺘﮕﻲ ذﻫﻨﻲ‬
‫در ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و از ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و‬
‫را در ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﮔﻴﺞ ﻛﺮده و ﻫﺪﻓﺶ را اﻟﻘﺎء ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ! ﭘﮋوﻫﺸﻲ! ﺗﻤﻴﻴﺰ ﺳﺮه از ﻧﺎﺳﺮه! اﺑﺘﻜﺎر ﻋﻠﻤﻲ!‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺻﻮﻟﻲ را ﺑﺎ ﻓﺮﻋﻴﺎت‪ ،‬و اﺧﺘﻼف ﻋﻠﻤﻲ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺎرج از ﻣﻮﺿﻮع را‬
‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫درﻫﻢ و ﺑﺮﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪاق آﺳﻤﺎن و رﻳﺴﻤﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﻓﺘﻦ اﺳﺖ ﻧﻪ‬
‫‪5‬ـ ﺳﻨّﻲ و ﺷﻴﻌﻪ دو ﺟﺮﻳﺎن داﺋﻤﻲ ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ در‬
‫ﻳﻚ ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ‪.‬‬
‫درون اﺳﻼم ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ ﺣﻖ دارد آن دو را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﻠﻂ‬
‫‪4‬ـ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﻗﺎﻳﺎن ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ را دﻳﺪهاﻧﺪ و ﺑﻪ آن ﺳﺨﺖ ﭼﺴﺒﻴﺪهاﻧﺪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ ﮔﺎﻫﻲ اﺻﻮل ﺑﻴﻨﺶ ﺳﻨّﻲ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺷﻴﻌﻪ ﺑﮕﺬارد و ﮔﺎﻫﻲ‬
‫و آن ﺣﻀﻮر ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ در ﻛﻨﺎر ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﺗﺎ‬
‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺳﻨّﻲ ﺑﮕﺬارد؟ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ ﺣﻖ‬
‫دﻫﻪﻫﺎي اول ﻗﺮن ﺳﻮم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻴﻞ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺪارد دو ﺟﺮﻳﺎن ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ و ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ را ﻛﻪ از آﻏﺎز در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺴﻨﺪه ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آزادي ﻋﻘﻴﺪه‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ ﮔﺎﻫﻲ اﺻﻮل ﺑﻴﻨﺶ وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺻﻮل وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﺣﺴﺎب وﻻﻳﺘﻴﺎن و ﮔﺎﻫﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ وﻻﻳﺘﻴﺎن را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻌﺪﻫﺎ دﭼﺎر ﻏﻠﻮ‪ ‬ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ در آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺷﺒﻴﻪ‬
‫اﻣﺎ ﻧﺠﺎﺷﻲ‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮدش‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪218 /‬‬
‫ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻛﻨﻴﻢ؟ ﺑﻪ ﺟﺎي آن دو داﻧﺶ ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ‬
‫اﺳﺘﻨﺎدﻫﺎ و آدرسﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﻛﻪ در ﭘﻲﻧﻮﻳﺲﻫﺎ آن ﻫﻤﻪ ردﻳﻒ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺳﺮه از ﻧﺎﺳﺮه‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪ از ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻮي از ﺿﻌﻴﻒ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻲ از‬
‫ﻣﺸﻜﻮك‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻌﻴﺎري وﺟﻮد دارد؟ آﻳﺎ ﻫﻤﺔ آوردهﻫﺎي ﺷﻤﺎ را‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ راﺣﺖ اﻟﺤﻠﻘﻮم ﺑﺒﻠﻌﻴﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ او از ﺧﻮاﻧﻨﺪهاش دﻗﻴﻘﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎري را‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﮔﻨﺎه ﻧﺠﺎﺷﻲ و آﻗﺎ ﺑﺰرگ )!(‪ :‬آن ﭼﻨﺪ رﺳﺎﻟﺔ ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‬
‫در آﺧﺮ ﻛﺘﺎﺑﺶ آورده‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ آنﻫﺎ ﺑﺮاي او رﺳﺎﻟﻪ »ﻧﻘﺾ ﻛﺘﺎب‬
‫اﻻﺷﻬﺎد ﻻﺑﻲ زﻳﺪ اﻟﻌﻠﻮي« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﻼ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ در آن‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم را‬
‫اﻧﻜﺎر ﻛﺮده و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آن را ﻛﻔﺮ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪاي ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻧﺎم ﺑﺮاي اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ذﻛﺮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ او ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻟﺮّد‪ ‬ﻋﻠﻲ‬
‫اﻟﺰﻳﺪﻳ‪‬ﻪ« دارد‪.‬‬
‫و آﻗﺎ ﺑﺰرگ ﻧﻴﺰ در اﻟﺬرﻳﻌﻪ ﻧﺎﻣﻲ از »ﻧﻘﺾ ﻛﺘﺎب اﻻﺷﻬﺎد ﻻﺑﻲ زﻳﺪ‬
‫اﻟﻌﻠﻮي« ﻧﺒﺮده اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ اﺳﺖ ﮔﻨﺎه آن ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻋﻠﻢ رﺟﺎل و اﻳﻦ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻛﺘﺎبﺷﻨﺎﺷﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﺮا دﻗﻴﻘﺎ آن ﭼﻪ را آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻨﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲ رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺬﻛﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ اﻧﺘﺴﺎب آن ﺑﻪ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي آن ﺑﺎ ﺑﻴﻨﺶ و داﻧﺶ او ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ 1.‬و اﮔﺮ ﻣﺤﺘﻮاي آن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد اﻧﺘﺴﺎب آن ﺑﻪ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﺳﺨﺖ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺧﻮد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻋﻠﻢ رﺟﺎل و ﺳﻨﺪ ﺷﻨﺎﺳﻲ را و ﻫﻢ‬
‫‪ . 1‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ‪.‬‬
‫داﻧﺶ ﻛﺘﺎبﺷﻨﺎﺳﻲ را از دﺳﺖ ﻣﺎ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ و آن دو را از ﻣﻴﺪان ﺧﺎرج‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪217/‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن »ﻧﻜﺎت ﻇﺮﻳﻒ« ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﭘﺎ را ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ آن ﻫﻤﻪ آدرسﻫﺎ‬
‫ﻛﻪ او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻨﺪ ﺣﺪﻳﺚ داده ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ اﻛﺜﺮ آنﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﻴﻒ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ آنﻫﺎ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻋﻲ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮد ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ‬
‫اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐ‪ .‬او در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮدن ﻧﺠﺎﺷﻲ‬
‫ﺗﻤﺴﻜﺎت ﺿﻌﻴﻒ اﻟﺴﻨﺪ ﺧﻮد را ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ‪.‬‬
‫و ﮔﻨﺎه دﻳﮕﺮ ﻧﺠﺎﺷﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﺮح ﺣﺎل »اﺑﻦ ﻗﺒﻪ« ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮان‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ ﺑﻮدن او اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻲارزش ﻛﺮدن ﺗﻨﻬﺎ ﻳﺎﻓﺘﺔ‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‪.‬‬
‫او ﺑﺮ ﺧﻼف ادﻋﺎﻳﺶ در ﻫﻴﭻ ﺟﺎي ﻛﺘﺎﺑﺶ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺳﺮه از ﻧﺎﺳﺮه‬
‫ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻫﺮ ﮔﺰارش را ﻛﻪ ﺑﻮﺋﻲ از ﻧﻔﻊ ﺧﻮد در آن دﻳﺪه و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ‬
‫آن را ﺑﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺧﻮد ﺳﺎزﮔﺎر دﻳﺪه‪ ،‬آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺗﻜﻠﻴﻒ‬
‫ﻧﺠﺎﺷﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ »ﭘﺪر ﻋﻠﻢ رﺟﺎل« اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﺷﻴﺦ آﻗﺎ ﺑﺰرگ‪ :‬اﺛﺮ ﺳﺘﺮگ آﻗﺎ ﺑﺰرگ »اﻟﺬّرﻳﻌﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ در ‪26‬‬
‫ﺟﻠﺪ ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ و درﺑﺎره آﺛﺎر و ﻛﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ .‬ﻫﺪف ﻣﺪرﺳﻲ‬
‫از ﻛﻨﺎر زدن آﻗﺎ ﺑﺰرگ ﻧﻴﺰ آن آزادي ﭘﮋوﻫﺸﻲ و اﺟﺘﻬﺎد‪ ،‬ﻳﺎ آزادي ﻗﻠﻢ و‬
‫ﺑﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺪارد ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻧﻘﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮدش ﺑﺎز ﻳﻚ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﻛﺴﻲ در اﻧﺘﺴﺎب‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و آدرسﻫﺎي او ﺑﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ اﻟﺬرﻳﻌﻪ‪ ،‬اﻳﺮاد ﮔﻴﺮد‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪220 /‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ او درﺑﺎرة ﻣﺤﺪﺛﺎن و روات‪ ،‬درﺑﺎرة ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺳﻨﻴﺎن درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ درﺑﺎرﻫﺎي ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎ اﻧﮕﻴﺰة ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻋﺪم‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( اﻧﺠﺎم ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ »ﻛﻤ‪‬ﻴﺖ ﺣﺪﻳﺚ« ارزش ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬ﺷﺨﺼﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ‪ 15000‬و دﻳﮕﺮي ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮد ‪ 40000‬ﺣﺪﻳﺚ‬
‫از اﺣﺎدﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( در ﺳﻴﻨﻪ اش ﺣﻔﻆ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ در آﻏﺎز‪،‬‬
‫ﻧﻘﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﺳﺨﻨﺎن رﺳﻮل اﻛﺮم‬
‫)ص( درﺑﺎرة اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪي ﺑﺮﺳﺪ و ﻧﺎﻗﻼن‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﻣﺠﺎزات ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺎ در دورة دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺣﺪﻳﺚ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب رﺗﺒﺔ‬
‫دوم دارد و در ﻣﻴﺎن ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ از ﻛﺴﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ از او ﺷﺪه ﮔﺮﭼﻪ او از ﻣﺮدان ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻮده اﻣﺎ دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻛﺜﺮت‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ او را ﺑﺎﻳﺪ در ﻗﺪرت ‪ 550‬ﺳﺎﻟﻪ اوﻻدش ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﻨﻴﺎن و‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻟﻘﺐ »ﺣﺒﺮ اﻻﻣ‪‬ﻪ« ﺑﻪ او دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﺪرﺳﻲ درﺑﺎرة ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﻳﻚ اﺗﻬﺎم ﻧﺎروا اﺳﺖ‪ .‬درﺑﺎرة‬
‫ﺣﻀﻮر ﺣﺬف ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي ﺿﻌﻴﻒ و ﺣﺘﻲ ﻣﺮدود‪ ،‬در ﻣﺘﻮن ﺷﻴﻌﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم و ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻧﻤﻲداﻧﻢ درﺑﺎرة آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ او را ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ از‬
‫آن ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻠﻲ درﺑﺎرة ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺪﻳﺚ ﺳﻨّﻲ را ﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺷﻤﻮل دﻫﺪ‪ .‬اﻧﮕﻴﺰه اش ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪3‬ـ ﻗﺒﻼً ﻧﺠﺎﺷﻲ را ﻛﻪ ﭘﺪر ﻋﻠﻢ رﺟﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺎر زد و در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫رﺟﺎل ارزش ﻣﻲدﻫﺪ اﻣﺎ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي داﻧﺶ رﺟﺎل‪ ،‬ذوق ﭘﮋوﻫﻨﺪه را‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪219/‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 264‬ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺘﻦ زﻳﺮ )ﻳﻌﻨﻲ رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ( ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻧﺴﺨﺔ ﭼﺎپ ﺷﺪه در ﻛﻤﺎل اﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان ـ ‪ 1390‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ آﻗﺎي ﻋﻠﻲ‬
‫اﻛﺒﺮ ﻏﻔﺎري اﺳﺖ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﺼﺤﻴﺢ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﺴﺨﺔ دﻳﮕﺮ‬
‫از آن ﻛﺘﺎب ﻛﻪ در آن ﻃﺒﻊ ﻣﻮرد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ )ﻧﺴﺦ ﺷﻤﺎره ‪6324‬‬
‫ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﻣﺮﻛﺰي داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان و ‪ 382‬ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ‪ 4185 ،‬و ‪ 4973‬ﻣﺠﻠﺲ(‬
‫و ﻳﻚ دو ﻣﻮرد اﺻﻼح ﻗﻴﺎﺳﻲ«‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺘﻮاي رﺳﺎﻟﻪ دﭼﺎر ﺿﻌﻒ ﺷﺪه و از اﻋﺘﺒﺎر آن ﻛﺎﺳﺘﻪ‬
‫و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﺎﻓﺘﺔ او ﺑﺮاي رد‪ ‬اﺻﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم اﺳﺖ و دو اﺻﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﻋﺼﻤﺖ و »ﺣﺠﺔ ﺑﻮدن‬
‫اﻣﺎم« ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻀﻄﺮب و ﻧﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﻣﺎن دارد‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﺟﺎي ﺗﺮدﻳﺪ و ﺷﺒﻬﻪاي در اﻧﺘﺴﺎب و ﻣﺤﺘﻮاي آن رﺳﺎﻟﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﻣﺮدود ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ ﺳﻪ اﺻﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺸﻴﻊ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻳﮕﺮ آن ﻛﻪ ﻣﺤﺪﺛﺎن و روات اﺧﺒﺎر در ﻋﺼﺮﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﻘﻮﻻت را در ﻣﺠﺎﻣﻴﻊ ﺧﻮد آورده و ﻛﻤﺘﺮ ﻓﺮﻗﻲ ﻣﻴﺎن اﺻﻴﻞ و‬
‫دﺧﻴﻞ ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﻤﻮاره از اﻫﻢ‪ ‬ﻣﺸﻜﻼت ﻃﺎﻟﺒﻴﻦ و ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺳﺮدرﮔﻤﻲ و ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﻲ ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﺷﻨﺎﺋﻲ و ذوﻗﻲ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﻨﺪة‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺪاد در اﺛﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺗﻮﻏّﻞ و ﻣﻤﺎرﺳﺖ و ﻣﺪاوﻣﺖ در ﻣﺘﻮن ﻗﺪﻳﻢ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻛﺎر او را در ﺗﻤﻴﻴﺰ زﺑﺎن و ﺗﺸﺨﻴﺺ وﺿﻊ آن ﻣﺘﻮن آﺳﺎنﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ آﺷﻨﺎﺋﻲ را در ﺣﺪ‪ ‬ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﻋﻲ ذوق اﻟﺘﻔّﻘﻪ ﻣﺘﻮن ﻗﺪﻳﻢ ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪222 /‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و دﻳﮕﺮان ﺣﻖ دارﻧﺪ آن را ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ ﻧﻜﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻟﻄﻒ ﻛﻨﻨﺪ در ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎ اﻳﺠﺎد ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻘﻞﺗﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻢﺗﺎن‪ ،‬اﺻﻮل ﻓﻜﺮيﺗﺎن اﺟﺎزه‬
‫ﻧﻤﻲدﻫﺪ آن را ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ ﻛﻨﻴﺪ ﻟﻄﻔﺎ ﻛﻨﺎر ﺑﺮوﻳﺪ و ﻳﻚ ﻣﺬﻫﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ و‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺧﻮدﺗﺎن‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪5‬ـ ﻋﺒﺎرت »ﭘﮋوﻫﻨﺪة ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺪاد« ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻧﻜﻨﺪ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻧﻈﺮي ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻈﺮ او ﺑﺪﻫﺪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻋﺪم اﺳﺘﻌﺪاد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻛﻠﻤﺎت‪ :‬ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻏّﻞ‪ ،‬ﻣﻤﺎرﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪاوﻣﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را در‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺎ دﻳﺪه ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ اﻟﻘﺎء »ﺧﻮد ﻛﻢ‬
‫ﺑﻴﻨﻲ« ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬دم در ﻧﻴﺎورد‪.‬‬
‫‪6‬ـ اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت او ﻧﮕﺎه ﻛﺎﻣﻼً ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻛﺎري ﻣﻤﺎرﺳﺖ و ﻣﺪاوﻣﺖ و ﺗﺨﺼﺺ ﻧﺪارد ﻧﺒﺎﻳﺪ‬
‫وارد آن ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻳﻚ اﻣﺮ واﺿﺢ اﺳﺖ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ در ﻛﺘﺎﺑﺶ‬
‫وارد ﺗﻮﺿﻴﺢ واﺿﺤﺎت ﺷﻮد؟‬
‫‪7‬ـ درﺳﺖ اﺳﺖ »ذوق« ﻳﻚ ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر »ﺷﻢ‪‬‬
‫اﻟﺤﺪﻳﺚ«‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ ذوق و ﺷﻢ‪ ‬ﺧﻮد را‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻳﻚ ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻳﻚ اﺛﺮ‬
‫ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ذوق و ﺷﻢ‪ ‬در آن ﺟﺎي ﻗﻮاﻋﺪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫‪8‬ـ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﺷﻨﺎﺋﻲ را در ﺣﺪ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﻋﻲ ذوق اﻟﺘّﻔﻘﻪ‬
‫ﻣﺘﻮن ﻗﺪﻳﻢ ﺧﻮاﻧﺪ«‪.‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ذوق در ﺣﺪ ﺧﻮد در ﻫﺮ ﻛﺎري ﻻزم اﺳﺖ و آدم ﻓﺎﻗﺪ ذوق ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻛﺎرﻫﺎي ﻫﻨﺮي‪ ،‬و اﻳﻦ درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪221/‬‬
‫ﻣﻼك ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻋﻠﻢ رﺟﺎل از ارزش ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺻﻴﻞ از دﺧﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﻤﻮاره از اﻫﻢ‪ ‬ﻣﺸﻜﻼت ﻃﺎﻟﺒﻴﻦ و ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺳﺮدرﮔﻤﻲ و ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﻲ ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ«‪ .‬ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﻳﻚ‬
‫ﻓﻘﻴﻪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻋﻲ ﻓﻘﻬﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎ ﺑﻜﻨﺪ و دﺧﻴﻞﻫﺎ را‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﻛﺮده و ﻛﻨﺎر ﮔﺬارد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﺨﺼﺼﻲ اوﺳﺖ ﻧﻪ ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ ﻳﺎ‬
‫ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﻲ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎ درﺑﺎرة اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻲ و ﻛﺠﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن‬
‫وﻻﻳﺘﻲ در اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐﺷﺎن دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺳﺮدرﮔﻤﻲ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﻲ؟؟؟ ﻟﻄﻔﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻓﺮادي ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﺎن ﺗﺸﻴﻊ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ و ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺳﺮدرﮔﻢ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ و دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮده اﻧﺪ ﺗﻌﺪاد‬
‫اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺗﺎ دﻫﻪﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﻗﺮن ﺳﻮم ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ زﻳﺎد ﺑﻮد‬
‫و ﭘﺲ از آن ﻫﺮازﮔﺎﻫﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﺎن ﻣﺮﻳﺪان آﻗﺎي‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد داﻋﻴﻪ روﺷﻨﻔﻜﺮي‪ ،‬ﻧﻮآوري‪ ،‬ذوق‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖﮔﺮاﺋﻲ داﺷﺘﻪ و دارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺨﻦ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( را از ﻧﻮ ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ »انّ اﻣﺮﻧﺎ ﺻﻌﺐ ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ ﻻ ﻳﺤﺘﻤﻠﻪ اﻻّ ﻧﺒﻲ‪ ‬ﻣﺮﺳﻞ او ﻣﺆﻣﻦ‬
‫اﻣﺘﺤﻦ اﷲ ﻗﻠﺒﻪ ﻟﻼﻳﻤﺎن«‪.‬‬
‫راه ﻣﺎ‪ ،‬اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎ‪ ،‬راه و ﻣﻜﺘﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻴﻞ ﻋﻈﻴﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آن را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ذوق روﺷﻨﻔﻜﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎرﺷﺎن‬
‫ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ اذﻋﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ راه ﻣﺎ راه ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ و ﺑﻪ ﺷﺪت ﺳﺨﺖ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪224 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪223/‬‬

‫ﺧﻮد ﺑﻪ آن ﻣﻲ ﺑﺎﻟﻨﺪ‪ ،‬را ﻛﺘﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﮕﻮﺋﻴﻢ زﻧﺎ‪ ،‬ﻟﻮاط از ﺟﻤﻠﺔ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲ‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬آن ﭼﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺒﺎرت »در ﺣﺪ ﺧﻮد« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ روﺷﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻏﺮب اﺳﺖ‪ .‬و ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲﺷﺎن در ﻋﻤﻞ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺳﺘﻌﻤﺎر‪،‬‬ ‫ﺷﻮد ﺣﺪ و ﺣﺪود ذوق در ﻛﺎري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎر او‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ و ﺗﺎ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﺟﻮاز‬
‫ﺟﻮر‪ ،‬ﺳﺘﻢ و اﺳﺘﺤﻤﺎر اﺳﺖ ـ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﻜّﻪ از ﺳﺨﻦ ﻣﻦ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب آﻗﺎي‬ ‫دﺧﺎﻟﺖ ذوق در ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺎ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺖ؟ ﻗﺮﻳﻨﻪ اﺳﺖ؟ دﻟﻴﻞ‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﺪارد و ﺳﺨﻨﻲ در ﻣﻴﺎن ﭘﺮاﻧﺘﺰ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﻗﺎﻃﻊ اﺳﺖ؟ ﻛﺎرﺑﺮدش ﺗﺎ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ »در ﺣﺪ ﺧﻮد« ﺗﻤﺎم‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﭼﺮا اﻳﻦ ﺣﺪ و ﺣﺪود را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟‬
‫اﻗﺪام ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪ‪:‬‬
‫ذوق ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻬﻢ ﺻﺤﻴﺢ ﻳﻚ ﻣﻄﻠﺐ را‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﻛﻨﺪ ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﭼﻴﺰي از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻣﺤﺪ‪‬ﺛﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﻃﺎﻫﺮﻳﻦ در ﺗﻤﻴﻴﺰ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ را درﺳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬دو ﻛﺲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻳﻚ‬
‫ﻣﻴﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﺟﺪ‪‬ي و اﻋﻄﺎي از ﺟﺮاب ﻧﻮره از راه آﺷﻨﺎﺋﻲ ﺑﺎ زﺑﺎن آن‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺤﻴﺢ ﻓﻬﻤﻴﺪهاﻧﺪ آن ﻛﻪ ذوق دارد آن را ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮاران‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺣﻜﻢ و ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺪاوﻣﺖ و ﺣﻀﻮر‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ در اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ‪ ،‬ﻓﻬﻢ و اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﺮاد ﻣﺘﻮن‪ ،‬و ﺣﺪس ﺻﻮرت اﺻﻠﻲ‬
‫ذوق ﻳﻚ اﺑﺰار ﻫﻨﺮي اﺳﺖ ﻧﻪ اﺑﺰار ﻋﻠﻢ‪ ،‬در ﻋﺮﺻـﺔ ﻋﻠﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺎﻳﺪه‬
‫ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﻳﺎ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬و ﻛﺸﻒ اﻋﺘﺒﺎر ﻳﺎ ﻋﺪم اﻋﺘﺒﺎر ﻳﻚ ﻧﻘﻞ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب‪ ،‬و‬
‫ﻣﺬﻛﻮر را دارد ﻧﻪ ﺑﻴﺶ از آن‪.‬‬
‫ﻇﺮاﻳﻒ ﻋﻠﻢ ﺣﺪﻳﺚ و رﺟﺎل‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺟﺮاي اﺻﻞ ﻋﺪم ازﻟﻲ و‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬اﺻﻄﻼح »ذوق اﻟﺘﻔﻘﻪ ﻣﺘﻮن ﻗﺪﻳﻢ« ﻃﻮري در ﻋﺒﺎرت آﻣﺪه ﻛﻪ ﮔﻮﺋﻲ‬
‫اﺳﺘﺼﺤﺎب ﺗﺄﺧّﺮ ﺣﺎدث‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻠّﻲ ﻗﺴﻢ ﺛﺎﻟﺚ و ﺻﻮر ﻋﻠﻢ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد آن در ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎر ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﺮ دﻟﻴﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﻘﺪم دارد‪ .‬ﺣﺘﻲ‬
‫اﺟﻤﺎﻟﻲ و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﺑﺘﻮان در آن ره ﺑﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ و ﻣﺮاﻛﺰ آﻛﺎدﻣﻴﻚﺷﺎن ـ ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﻮﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ردﻳﻒ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺑﺎزان ﻏﺮﺑﻲ را ﻓﺮﻫﻨﮓ زﻧﺪه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻠﻢ »اﺻﻮل ﻓﻘﻪ« ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‪:‬‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪ و ﻇﺎﻫﺮا از ﺳﻘﻮط ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب ﺧﺒﺮ ﻧﺪارد ـ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ را ﺑﻪ‬
‫‪1‬ـ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن را ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ذوق ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ و اد‪‬ﻟﺔ ﻣﻤ‪‬ﻬﺪه در »اﺻﻮل ﻓﻘﻪ« ﺑﻪ دﺳﺖ آورد؟ ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﻢ ﻣﺘّﻬﻢ‬
‫)وﻗﺘﻲ اﻟﻔﺎﻇﻲ از ﻗﺒﻴﻞ‪ :‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺑﺎزان ﺑﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻢ ﻣﺤﻜﻮم‪ .‬ﻗﻠﻤﺮو آن ﻋﻠﻢ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﻜﺎم ﻓﻘﻬﻲ‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ ﻓﻮرا ﻣﺮﻳﺪان ﺳﻴﻨﻪ ﭼﺎك ﻏﺮب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آوردن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻟﻔﺎظ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻋﻲ و ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﻴﻞ اﺣﻜﺎم ﻓﺮﻋﻴ‪‬ﺔ ﻋﻤﻠﻴ‪‬ﻪ و ﻓﺮوع دﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﺶ روي‬
‫ﺧﻮب ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺜﻞ »ﺳﻨﮓﻫﺎ را ﺑﺴﺘﻪ و ﺳﮓﻫﺎ را آزاد‬
‫ﺧﻮدش اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم آن را ﺷﻨﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ« ﺑﺮ ﺧﻼف روح رﺋﺎﻟﻴﺴﻢ ﻏﺮﺑﻲ از ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ آن ﭼﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪226 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪225/‬‬

‫ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﻴﺎن ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه ﻓﻘﻂ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع واﻗﻒ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را در ﺣﺪي‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ زﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻬﻀﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﻪ »رﺿﻲ‪«‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎم ﺧﻮدش را ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺮا اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را در ﻣﻘﺪﻣﺔ‬
‫ﺧﻮد را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ را ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ او‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ اﺳﺖ‪ ،‬آورده اﺳﺖ؟ ﻣﻘﺼﻮد او از اﻳﻦ‬
‫ﺑﻴﻬﻮده ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ ﻛﺴﻲ او را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد اﮔﺮ راﻧﺪه ﺷﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻲ ﻣﻮرد و ﺧﺎرج از ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬دو ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ از »ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ‪ :‬ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدن ﻫﺮ ﻓﻘﻴﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﺘﺎب او ﭼﻴﺰي ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬ﻛﻪ آري‬
‫واﻧﮕﻬﻲ از روزي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﺖﻫﺎي ﻏﺮب و ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎي ﻓﺎﻗﺪ‬ ‫ﻓﻘﻴﻬﺎن ﭼﻮن ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ اﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ درﺑﺎره ﻛﺘﺎب‬
‫ﺑﻴﻨﺶ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺧﻮد ﺗﻜﻔﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺷﺪه‪ ،‬روح ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ در ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻦ اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﺗﻜﻔﻴﺮ را ﻧﺪارﻳﻢ ﺗﺎ درﺑﺎره ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ‪ :‬ﻓﻼﻧﻲ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﺪازي‬ ‫دو‪ :‬ﭼﻮن اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ در اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ‬
‫اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ ﭘﺲ ﺣﺘﻲ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻗﺼﺪ‬ ‫ﺗﺨﺼﺺ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻴﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب او ﺧﺮده ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﻳﺎ آن را ﻧﻘﺪ‬
‫دﻳﮕﺮي دارد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻣﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ‪ ،‬آن داﻓﻌﺔ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ را‬ ‫و رد‪ ‬ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻴﻪ ﺑﻮدنﺷﺎن را ﻓﺮاز ﻛﻨﺪ و ﺗﺨﺼﺺﺷﺎن در اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐ را‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدهاﻳﻢ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﻏﺮب زدﮔﺎن ﻟﻴﺒﺮال‪ ،‬اﺻﻼح ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻴﭻ‬ ‫اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎي ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ دل ﺗﻨﮕﺶ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ او از ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ )و در‬
‫در اروﭘﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺒﻮت ﻋﻴﺴﻲ )ع( را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ( از ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻧﻜﺎت ﺿﻌﻒ و آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﻋﻴﺴﻲ را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪه را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮد‬ ‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺮاي ﺗﺸﻴﻊ ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪ .‬از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﻛﺎر ﺧﻮدش را ﺗﻨﻬﺎ راه‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آزادي ﺑﻴﺎن و ﻗﻠﻢ‪ ،‬دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري و اﻳﺠﺎد ﺧﻔﮕﺎن‬ ‫اﺻﻼح آن آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮﻳﻬﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ ﺳﻮم ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺗﺐ ﻓﻬﻢ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺪاق ﻫﻤﺎن ﻣﺜﻞ »ﺳﻨﮓﻫﺎ را ﺑﺴﺘﻪ و‪ «...‬ﻳﻚ ﻃﺮف آزاد اﺳﺖ و‬ ‫و درك ﺧﻮد را و ذوق ﺧﻮد را آﻣﺎﺳﻴﺪه ﺑﻪ رخ دﻳﮕﺮان ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬و از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺤﻜﻮم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم ﺗﻜﻠﻴﻒ دﻳﮕﺮان را ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻔﻪ ﺷﻮﻳﺪ ﺷﻤﺎ را ﺗﻮان‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ اﻧﻘﻼب وﻻﻳﺘﻲ اﻳﺮان اﻣﺮوز ﻫﻤﺔ ﻣﺮدﻣﺎن دﻧﻴﺎ ﺻﻴﺎﻧﺖ از‬ ‫ورود ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻌﺎر آﻗﺎي ﺑﻮش اﻋﺘﻘﺎد دارد‪ :‬ﺣﻤﻠﻪ‬
‫دﻳﻦﺷﺎن را اوﻟﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻨﺪ و دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﺞ ﺑﺮ دﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺘﻲ ﺑﻮش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺻﻴﺎﻧﺖ از‬ ‫‪3‬ـ ﺗﻜﻔﻴﺮ‪ :‬ﻣﺪرﺳﻲ در ﺑﺨﺶ دوم ﻛﺘﺎب از ﻫﻤﺔ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي رﻳﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ )ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮدش( آدمﻛﺸﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪﻛﺸﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺷﻴﻌﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻏﺎﻟﻲ از داﻳﺮة ﺗﺸﻴﻊ راﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد و ﻧﺎﻣﻲ ﻫﻢ از »ﻣﻘﺼ‪‬ﺮه«‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪228 /‬‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻦّ ﺗﺠﻮﻳﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﻜﺎم ﻓﺮﻋﻴﻪ از ادﻟّﺔ ﺗﻔﺼﻴﻠﻴ‪‬ﻪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬اﺻﻞ ﺳﺨﻦ ﻛﺎﻣﻼ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ :‬راﺑﻄﻪ آن ﺗﻌﺪاد از ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫»اﺻﻮل ﻓﻘﻪ« ﻛﻪ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺎ »ﻣﺘﻮن ﺷﻨﺎﺳﻲ« و »ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻨﺎﺳﻲ« ﺷﺒﻴﻪ راﺑﻄﻪ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺠﻮﻳﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻﻻت ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﻲ در اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﻜﺎم‬
‫ﻓﻘﻬﻲ از ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺠﻮﻳﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻴﻜﻦ‪1 :‬ـ او ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎﻣﻲ از »اﺻﻞ ﻋﺪم ازﻟﻲ«‪» ،‬ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻲ«‪،‬‬
‫»ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم اﺳﺘﺼﺤﺎب«‪» ،‬ﻗﺴﻢ ﺳﻮم از ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم اﺳﺘﺼﺤﺎب« و‪ ...‬ﺑﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫آورد‪ .‬ﭼﺮا ﻧﺎﻣﻲ از آن ﺑﺨﺶ ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﻛﻪ در ﺳﺨﻦﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫اﻟﻔﺎظ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻠّﻲ از ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﺮق ﻣﻴﺎن دو ﺻﻴﻐﻪ از ﻳﻚ ﻟﻔﻆ‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﺎم از ﺧﺎص‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﻘﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎرﺑﺮد ﻫﺮ ﻛﻠﻤﻪ و ﻫﺮ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ و‪ ...‬ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲآورد؟ ﻣﮕﺮ ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ؟‬
‫ﭼﺮا ﻋﻤﺪا ﻫﻤﺎن ﺑﺨﺶ ﻛﻪ ﺑﻪ »ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻨﺎﺳﻲ« ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ را ﻣﺘﺮوك‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد؟ اﻳﻦ اﺳﺖ اﻣﺎﻧﺖ ﻋﻠﻤﻲ؟ ﭼﻪ ﻗﺪر اﻧﮕﻴﺰة ﻣﻨﻔﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻳﻚ‬
‫ﻓﺮد آﺷﻨﺎ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ آن ﻋﻠﻢ را اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎدﻳﺪه‬
‫ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﺨﺸﻲ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻜﺸﺪ ﻛﻪ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻣﺘﻮن و ﺣﺪﻳﺚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺪارد!؟!‬
‫اﻳﻦ ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در ﺣﺪي ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاش را در‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﻠﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ وﻳﮋه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻣﻮﺛﻖ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ در آن ﺑﺨﺶ از‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬رﺑﻂ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻘﻮﻻت داﻧﺶ ﻋﺰﻳﺰ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي دﻗﻴﻖ اﺳﺘﻮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻗﺪﻳﻢ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻴﭽﺎره ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎره را ﺑﺒﺮد‪ ،‬آن را ﻛﺠﺎ ﻣﺨﻔﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﻣﺮوز اﻓﺮادي ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ در ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮدن ﻣﻨﺎره ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪227/‬‬
‫زادﮔﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎن ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪهاي ﺣﺘﻲ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻘﻠﺪ ﻏﺮب ﺷﻮﻳﻢ و از‬
‫ﻣﻜﺘﺒﻤﺎن ﺻﻴﺎﻧﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﻫﻨﻮز ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ در ﺑﻴﻨﺶ ﻗﺮن ‪ 20‬ﻏﺮب ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻﻟﺶ ﻫﻢ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮﺣﻠﺔ زﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺰﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎ ﺑﻮدﻳﻢ دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ دﻳﻦداري‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﮔﻮش ﻏﺮب زدﮔﺎن ﺑﺪﻫﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺮاﻓﺎت ﺗﺼﻮف ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎت را ﺧﻮدﺷﺎن ﻛﻔﻦ و‬
‫دﻓﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﺠﺪه در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﻫﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻴﻤﺎي دﻟﺴﻮزاﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﻨﺪد و ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ ﺑﻴﭽﺎرﮔﻲ ﻣﺎ را‬
‫ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ و ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻨﺎن دﻟﺴﻮزﻧﺪ ﭼﺮا ﺑﻪ ﺧﺮاﻓﺎت ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﺎزﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﺎزﻧﺪ؟ـ؟ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺻﻞ ﻧﺒﻮت و وﺣﻲ را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ‬
‫و رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( را )ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ( ﻣﺘﻬﻢ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﺧﺪا اﻓﺘﺮا ﺑﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ آزاد اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ اﺧﻴﺮا آن آﻗﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻳﻦ آﻗﺎ‬
‫ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬او ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ دﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻛﺎﻓﺮم ﭼﺮا‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻜﻔﻴﺮ او ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺗﻜﻔﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻀﻠﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮدن ﻳﻜﻲ از دو ﻣﻨﺎره‪:‬‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻮن ﻗﺪﻳﻢ و ﻳﺎﻓﺘﻦ راه در ﻇﻠﻤﺎت ﺟﻌﻞ و ﺗﺰوﻳﺮ و ﺳﻨﮕﻼخ‬
‫ﺗﺼﺤﻴﻒ و ﺗﺤﺮﻳﻒ‪ ،‬در ﺣﺪ ارﺗﺒﺎط اﺣﻜﺎم ادﻏﺎم و ﻏﻨّﻪ و ﻗﻠﻘﻠﺔ ﻣﻀﻐﻴﻪ و ﺳﺎﻳﺮ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪230 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪229/‬‬

‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻦ ﺗﺠﻮﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪه و ﻣﺘﻜﺎﻣﻞ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا اﻳﻦ‬ ‫ﻳﻚ آﻗﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻓﻮق ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ )ﻛﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ( ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ و‬
‫ﻫﻨﺮ ﻋﻈﻴﻢ در ﺑﻴﺎن ﻣﺪرﺳﻲ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد؟ درﺑﺎره ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﭘﺲ‬ ‫ﭼﻮن ﻛﺎر ﻛﺮده ﺑﻴﺶ از دﻛﺘﺮﻫﺎي اﻳﻦ رﺷﺘﻪ وارد اﺳﺖ روزي )‪ 25‬ﺳﺎل‬
‫از آن ﻫﻤﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻳﻚ ﻟﻔﻆ »ﻋﺰﻳﺰ« آورده اﻣﺎ درﺑﺎره ﺗﺠﻮﻳﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﺒﻮر‬ ‫ﭘﻴﺶ( ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اروﭘﺎ در ردﻳﻒ ﻋﻠﻮم‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻣﺎ را ﺧﺸﻚ‪ ،‬ﺑﺎ روﺣﻴﻪ ﺿﺪ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻌﻄﻒ و‪ ...‬ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺟﻮان و ﺗﺎزه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ »ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ« اﺳﺖ‪ .‬آن روز ﻣﻦ اﻃﻼع ﻛﺎﻓﻲ از‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﻳﻚ ﻫﻨﺮ ﺑﺰرگ ﻣﺎ را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻣﺬﻛﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻛﻤﻲ درﺑﺎرهاش ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺪه‪ .‬ﺣﺪود ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻣﺎ ﻟﻔﻆ »داﻧﺶ ﻋﺰﻳﺰ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ«‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﺎﻣﺎدري ﻛﻮدﻛﻲ را در ﺣﻀﻮر‬ ‫اﺻﻄﻼح ﺑﺮاﻳﻢ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ داﻧﺶ ﻧﻮﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻟﻲ‬
‫ﭘﺪرش در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭗ وي را ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﻴﺸﮕﻮن‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ ﻗﺮنﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ »اﺻﻮل اﻟﻔﺎظ« از ﻋﻠﻢ »اﺻﻮل ﻓﻘﻪ« ﻣﺎ‬
‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﻛﻮدك ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮش ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ و او را‬ ‫ﺣﻼّﺟﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬آن ﻫﻢ در ﺑﺴﺘﺮ ﻋﻮارض ﻋﻠﻢ اﺻﻮل اﻟﻔﺎظ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺮﻳﺎن اﺻﻠﻲ‬
‫ﻧﺎز ﻣﻲ ﻛﺮد‪ :‬ﻋﺰﻳﺰم‪ ،‬ﻋﺰﻳﺰم ﮔﺮﻳﻪ ﻧﻜﻦ دﻟﻢ را آﺗﺶ ﻧﺰن‪.‬‬ ‫آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎﺣﺚ ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻛﺎري ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻇﺮﻳﻒ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻮم آن ﻛﻪ ﺻﺤﻨﺔ ﺑﺤﺚ و ﻧﻈﺮ در ﻣﺒﺎﺣﺚ‬ ‫ﻫﻤﺔ ﺟﺎدهﻫﺎي آن را ﻃﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﺗﻨﺪ زﺑﺎﻧﻲ و اﻫﺎﻧﺖ و دﺷﻨﺎم و اﺗّﻬﺎم‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻃﺮﻓﺪار آﻣﺎﺳﺎﻧﺪن ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ـ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫زﻳﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪم اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻟﺰوم ﻣﺘﻮ‪‬رم ﺷﻮد و از ﺣﺎﻟﺖ اﺑﺰار‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﻛﺎﻣﻼً درﺳﺖ اﺳﺖ ﺗﻨﺪ زﺑﺎﻧﻲ و‪ ...‬و‪ ...‬در ﺻﺤﻨﺔ ﺑﺤﺚ ﻋﻠﻤﻲ و‬ ‫ﺑﻮدن ﺧﺎرج ﺷﻮد ـ از ﻧﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺻﻠﻲ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎر‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺎﺋﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪس ﻋﻠﻢ و ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻏﺮب‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪن و دﻓﻦ ﻛﺮدن داﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻴﻌﺔ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫را آﻟﻮده ﻛﻨﺪ و ﭘﻮﺷﺶ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﺮاي ﻫﺪف ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺎر‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬از ﺣﺪود ﺳﻪ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟ آن ﭘﺰﺷﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎران ﺧﻮد را ﻋﻤﺪا ﺑﻜﺸﺪ ﺑﻪ او‬ ‫‪2‬ـ اﮔﺮ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻴﻢ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در اﻳﻦ ﺟﺎي ﻛﻼﻣﺶ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫»ﻣﺠﺮم« ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ؟ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻓﻴﻠﻢﻫﺎي‬ ‫ﺑﻴﺎن »ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﻇﺮﻳﻒ« ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻴﺪن ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬و‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬و ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﻋﻠﻢ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮدن ﻣﻨﺎرة دوم آن‪ ،‬ﻧﻜﺘﻪ ﻇﺮﻳﻒ دوم او ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ ﻫﻴﭻ ﻇﺮاﻓﺘﻲ‬
‫ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ؟ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از دو ﻣﻨﺎرة ﺑﺰرگ ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ را‬ ‫ﻧﺪارد‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﻴﭽﺎره ﻛﺮدن ﺧﻮاﻧﻨﺪه و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ در‬
‫ﻣﺨﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر او را ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺴﺖ؟ ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻫﺮ ﻟﻔﻆ و ﻫﺮ ﺗﻌﺒﻴﺮ‬ ‫ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه او‪ ،‬ﻛﻤﺎل ﻇﺮاﻓﺖ را دارد‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻫﻨﺮﻫﺎ را ﻣﻀﺮّ و ﻓﺎﺳﺪ داﻧﺴﺘﻪ و آنﻫﺎ را ﺣﺮام‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪232 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪231/‬‬

‫و ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻨﻬﺎي داﻓﻌﻪاش‪ ،‬ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻣﺤﺾ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮاي روﺷﻦ ﻛﺮدن ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻛﺎر او ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎري از ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻨﻔﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺠﺮم‪ ،‬ﻣﺠﺮم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﻏﻮاﮔﺮ‪ ،‬اﻏﻮاﮔﺮ ﺑﻪ رﻧﺪاﻧﻪﮔﺮي‪ ،‬رﻧﺪاﻧﻪﮔﺮي و‬ ‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﮕﺮي‪ ،‬ﺳﺎﻧﺪوﻳﭻ ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و‪...‬‬ ‫در آن ﻣﺜﺎل ﻧﺎﻣﺎدري و ﻛﻮدك ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﻮدك ﻓﺮﻳﺎد ﺑﻜﺸﺪ؟‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﭘﺮ اﺳﺖ از اﻳﻦ واژهﻫﺎ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻜﺘﺐ دﻳﮕﺮان ﺗﺠﺎوز ﻛﺮده اﻧﺪ دوﺳﺖ‬
‫ﻣﺎ اﺟﺎزه ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻋﻠﻮم و ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ و اﻳﻦ‬ ‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﺮف ﺟﻴﻚ ﻧﺰﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ آﻳﺎ ﻏﻴﺮ از اﺳﺘﺨﺪام ﺻﺤﻨﺔ‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪ و ﺑﺴﺘﻦ زﺑﺎن و ﻗﻠﻢ ﻧﺎﻗﺪﻳﻦ ﻳﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺻﺤﻨﺔ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻲ دارد؟‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟ او ﺧﻮدش را در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺴﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮار داده و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﺸﻴﻊ از‬ ‫آﻟﻮده ﻛﺮدن ﺻﺤﻨﺔ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺎر زﺷﺖ اﺳﺖ و ﻧﺎم ﻫﺮ زﺷﺖ‪ ،‬زﺷﺖ اﺳﺖ‬
‫اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺎ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻋﻠﻤﺎ را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻮآوري‪ ،‬ﻧﻮﺑﺮ از‬ ‫زﻳﺮا ﻣﺎﻫﻴﺘﺶ زﺷﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻟﻔﻆ را ﭼﻨﺪ ﺑﺎر در اﻳﻦ‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻗﻊ دارد ﻛﻪ ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻮآوري ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺮ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ آورده اﺳﺖ آنﻫﺎ را ﺑﺮدارﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﻟﻔﻆ »ﺧﻮب« ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬آﻳﺎ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ او را ﻣﻲدﻫﺪ؟‬
‫ﻳﻚ ﻛﺎر ﻓﻨّﻲ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﺎ اﻟﻘﺎﺋﺎت ﺑﻪ ﺧﻮرد ﺧﻮاﻧﻨﺪه دادن‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‬ ‫او در ﺑﺨﺶ دوم ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﻏﻠﻮ‪» ،«‬ﻏﺎﻟﻴﺎن« ﭼﺴﺒﻴﺪه‬
‫اﻣﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ!!‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اوﺳﺖ و از آن ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﭼﺮا ﻟﻔﻆ ﻟﻴﺒﺮاﻻﻧﻪاي ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺑﻪ‬
‫در اداﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﮔﻮش ﺷﻨﻮاﺋﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ﺟﺪال‬ ‫ﻛﺎر ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﺎمﻫﺎ را ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻴﻞ ﻗﺪﻳﻢ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ ﻧﻪ‬
‫اﺣﺴﻦ ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﺎري از ﺳﺨﻦ ﺳﻌﺪي ﻏﻔﻠﺖ ﻧﻜﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﻨّﺖ ﺟﺎﻫﻼن اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻦ‪ .‬ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻴﻞ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻫﻢ ﺟﺎذﺑﻪ داﺷﺘﻪ و ﻫﻢ داﻓﻌﻪ و‬
‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﺣﺠﺖ از ﺧﺼﻢ ﻓﺮو ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻠﺴﻠﻪ دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن از ﻛﻠﻤﻪ »ﻣﻼﻋﻨﻪ« ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺮاوان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد را »ﺟﺎﻫﻼن«‬ ‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و ﺗﺸﻴﻌﻲ را ﻛﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺻﻴﻞ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ او دﻗﻴﻘﺎ و ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ آن ﻫﻤﻪ‬
‫‪2‬ـ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻧﺎﻗﺪان را اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﮔﻮش ﺷﻨﻮا ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ‬ ‫»ﻟﻌﻦ« را در ﻗﺮآن ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 41‬ﺑﺎر در ﻗﺮآن آﻣﺪه و ﮔﻤﺮاه‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻟﻌﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﻮه و اﻟﮕﻮ ﻧﻴﺴﺖ؟‬
‫‪3‬ـ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺘﺎﺑﺶ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻳﺎ ﻧﻘﺪ ﺷﻮد‪ ،‬دﺳﺘﻜﻢ »ﻋﺪم ﺻﺪاﻗﺖ«‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮات دﻳﮕﺮ از ﻗﺒﻴﻞ »ﻗﺎﺗﻠﻬﻢ اﷲ« و‪ ...‬ﻛﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻜﻮماﻧﺪ؟‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر در ﺑﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( و اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع(‪ .‬ﻗﺮآن ﻣﻜﺘﺐ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‪،‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪234 /‬‬
‫اﻟﻔﺎظ ﺧﻮب ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﭼﻪ اﻟﻔﺎﻇﻲ ﺑﺮاي ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد؟(‪.‬‬
‫اﺑﺮ ﺧﺸﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﻤﺐﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪايﺷﺎن ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﻣﻨﻬﺪم‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬راه و رﺳﻢ اﻧﺴﺎن دوﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻳﺎد ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬دزدان و ﺳﺎرﻗﺎن ﻛﻪ ﺟﻬﺎن‬
‫ﺧﻮاري ﻣﺎﻫﻴﺖﺷﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺨﺎﻧﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﻜﺸﻲ و ﺑﮕﻮﺋﻲ‪:‬‬
‫آي دزد‪ ،‬آي دزد‪ ،‬ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ‪ ،‬ﺧﻮب ﻧﻴﺴﺖ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ رﻛﻴﻚ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ادب ﺑﺎش ﺑﮕﻮ‪ :‬آي ﺣﻀﺮت آﻗﺎ‪ ،‬آي ﺣﻀﺮت آﻗﺎ و ﻫﻤﻴﻦ را ﻧﻴﺰ ﺑﺪون‬
‫ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺎ آراﻣﻲ و ﻧﺮﻣﺶ ﺗﻤﺎم ﺑﮕﻮ‪ .‬ﻓﺮﻳﺎد ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از دﻫﺎن ﻟﻮﻟﻪ‬
‫ﺗﻮپﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﺮآﻳﺪ‪ ،‬از ﻏﺮّش ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ و آدمﻛﺶ ﻣﺎ‪ ،‬از اﻧﻔﺠﺎر‬
‫ﺑﻤﺐﻫﺎي اﺗﻤﻲ ﻣﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺣﻨﺠﺮهﺗﺎن را ﺑﻴﺎزارﻳﺪ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﻫﻢ اﺷﺎره ﻛﺮدم‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻴﻬﻮده ﻧﮕﺮان اﺳﺖ ﻣﮕﺮ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ ﻣﺎ ﻫﻤﮕﻲ ﺗﺎ ﺣﺪودي‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﺮدﻣﺪاران‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲﻣﺎن و اﻛﺜﺮﻳﺖﻣﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻏﺮب‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﻞ ﺷﺪهاﻳﻢ و ﻫﻴﭻ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ دﻓﺎع ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬داﻧﺴﺘﻪ ﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ ﺗﻦ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ‪ ،‬ﺑﺎورﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺔ داﻓﻌﺔ ﻗﺮآن و ﻣﻜﺘﺐ را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﻧﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﺧﺎﺋﻦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر و ﺑﻪ آن اﻧﻘﻼب ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫دﻟﺴﻮزي ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺧﺎﺋﻦ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ و ﻧﻪ ﺑﻪ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻗﻠﻢ و ﺑﻴﺎﻧﺶ ﺑﻪ اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﻳﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎن ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕﻲ آزادﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫رادﻳﻮﻫﺎي دﺷﻤﻦ )ﻫﻤﺎن دﺷﻤﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ آورده( ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫و ﺗﻴﺸﻪ ﺑﻪ رﻳﺸﺔ ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻧﻘﻼب ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬و ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻛﻪ از ﻛﻴﺴﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻣﺮدم ارﺗﺰاق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪233/‬‬
‫او روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت از ﺳﻌﺪي ﻳﺎ از ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺻﺪاﻗﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﻮﺋﻴﺪ ﺗﻮ ﺻﺪاﻗﺖ ﻧﺪاري‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﻳﻚ آﻳﻪ از ﻗﺮآن را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺻﺪﻫﺎ آﻳﻪ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪاق اﺳﺘﺨﺪام ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬و ﻣﺼﺪاق »ﻛﻠﻮا و اﺷﺮﺑﻮا را ﺗﻮ در‬
‫ﮔﻮش دار ـ و ﻻ ﺗﺴﺮﻓﻮا را ﻓﺮاﻣﻮش دار«‪.‬‬
‫‪5‬ـ ﺟﺪال اﺣﺴﻦ درﺑﺎرة ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺤﺚ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﻳﻚ ﻛﺎر ﻓﻨّﻲ‬
‫اﻟﻘﺎﺋﻲ را در ﭘﻮﺷﺶ ﻋﻠﻢ ﺳﺎﻧﺪوﻳﭻ ﻛﻨﺪ‪ .‬و آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﻟﻌﻦ‬
‫آﻣﺪه در ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮف ﻧﻴ‪‬ﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارد ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮد اول ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و دﻻﻳﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺤﺚ ﻛﺮد و ﻓﺮد دوم را ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻠﻤﻲ و‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان اﻓﺸﺎﮔﺮي ﻛﺮد و ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻘﺪس ﻋﻠﻢ را از ﻳﻮرشﻫﺎي‬
‫ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺻﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪6‬ـ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺨﻨﻢ ﻫﻴﭻ روﻳﻜﺮدي‬
‫ﺑﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﺪارد ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺒﺎرت او ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﮔﻮش ﺷﻨﻮاﺋﻲ‬
‫ﺑﻪ آﻳﺎت ﻟﻌﻦ و اﻣﺜﺎﻟﺶ ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﺎري از ﺳﺨﻦ ﺳﻌﺪي ﻏﻔﻠﺖ ﻧﻜﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫»ﺳﻨﮓﻫﺎ را ﺑﺴﺘﻪ و ﺳﮓﻫﺎ را رﻫﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ از اﻳﻦ‬
‫ﻃﺮﻓﻨﺪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﺖﻫﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻠﻊ ﺳﻼح‪ :‬ﺟﻬﺎن ﺧﻮاران‪ ،‬ﺟﻼّداﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﻬﻴﺐ ﺑﻤﺐﻫﺎيﺷﺎن‬
‫ﮔﻮش و ﺟﺎن ﻣﺮدم دﻧﻴﺎ را ﺧﺴﺘﻪ ﻛﺮده »ﺟﻬﺎد« را »ﺧﺸﻮﻧﺖ« و ﻣﺮدان ﺑﺎ‬
‫ﻏﻴﺮت را ﻛﻪ از ﺟﺎن و اوﻻد و ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺗﺮورﻳﺴﺖ«‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺑﺎزي را‬
‫درﺳﺖ و »ﻏﻴﺮت« را »ﺣﺴﺎدت« ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪) .‬ﺑﺎز ﻏﺮب زدﮔﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪236 /‬‬
‫ﻣﺎ ﻫﻢ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻳﻜﻲ از اﻧﻮاع ﻋﺮﻓﺎن ﻋﺮﻓﺎن ﺳﺮخ ﭘﻮﺳﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ اﺳﺖ و‬
‫اﻳﻦ ﺗﺼﻮف ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ارزﺷﻲ ﺑﻴﺶ از آن ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪2‬ـ در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت »ﺑﺮﻫﺎن«‪» ،‬اﻳﻤﺎن«‪» ،‬ﺗﺠﺮﺑﺔ دﻳﻨﻲ از راه ﺷﻬﻮد«‪،‬‬
‫»ﺑﺮﻛﺎت«‪» ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﻴﻨﻲ ﺗﺠﻠﻴ‪‬ﺎت اﻟﻬﻲ« ردﻳﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎت و‬
‫ادﺑﻴﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻤﺎﻧﻲ ـ اﻳﻤﺎن ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﺪل و ﺻﺮﻓﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻗﻠﺒﻲ ـ ‪،‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺘﺎب او ﺑﺮ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و درﻳﺎﻓﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺟﻨﺒﺔ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺳﺨﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و در ﺟﻨﺒﺔ ﻇﺎﻫﺮ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﻜﺘﺐ و ﻓﺮﻫﻨﮕﺘﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻘﻮﻻت اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ اﺻﻮل و ﻓﺮوع‬
‫ﻣﻜﺘﺐﺗﺎن را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻛﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد راه ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻜﺘﺐ اﺳﺘﻮار ﭼﺮا‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از ﺗﻬﺎﺟﻢ دﻳﮕﺮان ﺑﺎك داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ زﻳﺎن ﺑﻪ آن ﺑﻨﻴﺎن رﻓﻴﻊ و ﭼﻪ‬
‫ﺟﺎي ﺗﻀﻠﻴﻞ و ﺗﻜﻔﻴﺮ دارد‪.‬‬
‫ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺤﻘﻖ ﻫﺴﺘﻴﺪ و ﺑﻨﻴﺎن رﻓﻴﻊ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫دارﻳﺪ ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺟﺎي ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﭼﻪ زﻳﺎن از ﺗﻀﻠﻴﻞ و ﺗﻜﻔﻴﺮ؟ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻫﺮاس دارﻳﺪ؟‬
‫‪3‬ـ درﺑﺎره ﺗﻜﻔﻴﺮ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﺤﺚ ﻛﺮدم و اﻣ‪‬ﺎ ﻋﺒﺎرت »ﭼﻨﺎن ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞﻫﺎ‬
‫در ﻣﻘﺎﻣﻲ ﭼﻨﻴﻦ از ﻫﻤﻪ زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ و از داﻧﺶ ﭘﮋوﻫﺎن و‬
‫ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﮕﺎن ﺑﺴﻲ زﺷﺖﺗﺮ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﺗﺮ«‪.‬‬
‫ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ اوﻻ‪ :‬اﻳﻦ »در ﻣﻘﺎﻣﻲ ﭼﻨﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﻘﺎم ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ و‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ادﻋﺎﺳﺖ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در ﻣﻘﺎم اﻟﻘﺎء و اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻘﺎﻣﺶ ﻣﻘﺎم اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪235/‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ‪ ،‬و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺰ و دﻛﺘﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻤﻲ ﻛﻪ ﺣﺘّﻲ ﺑﺎ اﺻﻮل ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻧﻴﺰ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ‬
‫ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا اﻓﺮاد و ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن را آزاد ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ‬
‫اﮔﺮ در اﺻﻮل ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺑﻲ دﻳﻨﻲ آزاد اﺳﺖ دﻳﻨﺪاري ﻫﻢ آزاد اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا‬
‫درﺻﺪد از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺗﺸﻴﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫‪5‬ـ ﻫﺮ ﻛﺎر را ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ آن ﮔﺎه ﺑﻠﺪزر را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﻲآورﻧﺪ‪،‬ﺑﻠﺪزر‬
‫ﺧﻠﻊ ﺳﻼح‪ ،‬ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻫﺮ ﻧﻮع دﻓﺎع ﻗﻠﻤﻲ و زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﺤﺖ ﻛﺎر ﺧﻮد اﻃﻤﻴﻨﺎن دارد از ﺗﻨﺪ زﺑﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮان ﭼﻪ ﺑﺎك؟ ﺗﺎﻛﻨﻮن‬
‫ﭼﻨﺪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه را دﻳﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﺘﺎﺑﺶ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪ ﺑﭙﺮدازد؟ او ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﮕﺮان اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻲداﻧﺪ ﭼﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻣﻘﺎم اﻋﺘﻘﺎد و اﻳﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﺮاﻫﻴﻦ‬
‫ﻗﺎﻃﻊ و ﺑﺮاي ﻋﺎﻣ‪‬ﺔ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺘﻈﻬﺮ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺠﺮﺑﺔ ﻣﻠﻤﻮس‬
‫دﻳﻨﻲ از راه ﺷﻬﻮد ﻣﺴﺘﻤ‪‬ﺮ آﻳﺎت و ﺑﺮﻛﺎت و ﻣﺸﺎﻫﺪة ﻋﻴﻨﻲ ﺗﺠﻠﻴ‪‬ﺎت اﻟﻬﻲ ـ و‬
‫ﻟﻮ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺴﻴﻂ و اﺑﺘﺪاﺋﻲ ـ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻏﺎﻳﺖ آن اﺟﺘﻬﺎدي‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻳﺎ ﺗﺸﻜﻴﻜﻲ در ﺻﺤ‪‬ﺖ ﻳﻚ رواﻳﺖ ﻳﺎ اﻋﺘﺒﺎر ﻳﻚ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ ﭼﻪ زﻳﺎن‬
‫ﺑﻪ آن ﺑﻨﻴﺎن رﻓﻴﻊ و ﭼﻪ ﺟﺎي ﺗﻀﻠﻴﻞ و ﺗﻜﻔﻴﺮ دارد؟ ﭼﻨﺎن ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞﻫﺎ در‬
‫ﻣﻘﺎﻣﻲ ﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬از ﻫﻤﻪ زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ و از داﻧﺶﭘﮋوﻫﺎن و ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﮕﺎن‬
‫ﺑﺴﻲ زﺷﺖﺗﺮ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﺗﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﺷﻨﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻣﻮج ﺗﺼﻮف در ﺳﺎﻳﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
‫ﻏﺮﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬از »ﺷﻬﻮد« و »ﺗﺠﻠﻴﺎت اﻟﻬﻲ« ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪238 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪237/‬‬

‫ﻛﺎرش ﻣﺎ ﻟﻴﺒﺮال زدهﻫﺎ ﻏﻴﺮﺗﻲ ﺷﺪه ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ از ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﻢ و‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ :‬ﺑﻪ روي ﭼﺸﻢ؛ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻟﻔﻆ ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮون و‬
‫درﺑﺎره او ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ .‬ﺑﮕﺬار ﻛﺘﺎﺑﺖ را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ اﮔﺮ ﺗﻜﻔﻴﺮت ﻛﺮدﻧﺪ آن ﮔﺎه‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻪ از اﻳﻦ ﻣﺎده آﻣﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 530‬ﺑﺎر در ﻗﺮآن آﻣﺪه‬
‫ﻓﺮﻳﺎد ﻛﻦ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎر زﺷﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﺔ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ دﺷﻤﻦ اﺳﻼم‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎن و ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﮕﺎن از اﻳﻦ دﺳﺖ و ﭘﺎ زدنﻫﺎ و از اﻳﻦ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻤﻲﮔﻮﺋﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﻢ »ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن«‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮيﻫﺎ و از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و در‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻃﺮﻓﺪاران ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﻲ ادﺑﻴﺎت ﻗﺮآن را ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ و ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻛﺘﺎب ﻫﻴﭽﻜﺪام از آﻧﺎن اﻳﻦ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ را ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺆدب ﺑﻪ ادب ﻏﺮﺑﻲ ﺷﺪهاﻳﻢ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫‪4‬ـ در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت دﻗﻴﻘﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ و ﺻﺮﻳﺤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﻦ ﻫﺮ ﭼﻪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻧﻤﻲﮔﻮﺋﻴﻢ »ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ« ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﻢ »ﻏﻴﺮ وﻻﻳﺘﻲ«‪.‬‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻜﻨﻢ و ﺷﻤﺎ ﺳﺎﻛﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ زﻳﺮا ﻣﻜﺘﺐ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻛﻲ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻛﺎرﻫﺎ‬ ‫ﻣﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺎ ﺗﺮﺑﻴﺐ و ﻣﺆدب ﺑﻪ ادﺑﻲ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪهاﻳﻢ ﺑﺨﺶ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻪاي ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﻫﻤﺔ ﻋﻘﻼي ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﺗﺤﻤﻴﻖ ﻃﺮف‪،‬‬ ‫ﻋﻤﺪهاي از ﻗﺮآن را ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﺗﺎ دل از ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮان ﻏﺮﺑﻲ را ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫دﺳﺖ آورﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ آن ﻗﺪر اﻣﺘﻴﺎز دادهاﻳﻢ و ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺪهاﻳﻢ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺼﺪاق آﻳﻪ »ﻧﺒﺬ ﻓﺮﻳﻖ ﻣﻦ اﻟّﺬﻳﻦ اوﺗﻮا اﻟﻜﺘﺎب ﻛﺘﺎب اﷲ وراء ﻇﻬﻮرﻫﻢ«‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻜﻔﻴﺮِ ﺗﻜﻔﻴﺮ‪:‬‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎﺋﻲ از ﻗﺮآن را ﻃﻮري ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﺒﺎدا ﻏﺮﺑﻴﺎن آن‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺳﺨﻦ از زﺷﺘﻲ ﺗﻀﻠﻴﻞ و ﺗﻜﻔﻴﺮ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﻈﺮي ﺑﻪ‬
‫را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و آﺑﺮوﻳﻤﺎن ﺑﺮود‪ .‬ﻧﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪاي‪ ،‬ﻧﻪ در‪ ...‬ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻴﺎن آﻣﺪ دوﺳﺖ دارم ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻛﻮﺗﺎه را ﺑﺎ ﺳﻄﺮي ﭼﻨﺪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻫﻤﻴﻦ‬
‫از آن آﻳﻪﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﮔﻮﺋﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ دردي ﻧﻤﻲﺧﻮرﻧﺪ و )ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ( ﻟﻐﻮ‬
‫ﭘﺪﻳﺪة ﻧﺎﻣﻴﻤﻮن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮم ﻛﻪ اﻣﺮوز از آن ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﺤﻤﻞ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺳﺨﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺎز ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻊ اﻻﺳﻒ در ﻣﺠﺎﻣﻊ و ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت روش‬
‫ﺳﺮ ﻣﺎ ﻣﻲ ﻛﻮﺑﻨﺪ ﻣﺒﺎدا ﺳﺨﻦ از ﻛﻔﺮ ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪.‬‬
‫راﻳﺞ در آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آن ﻫﻢ در دﻧﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ اﺻﻞ ﺣﺮﻣﺖ آزادي ﻓﻜﺮ و ﻧﻈﺮ از‬
‫ﻫﻨﻮز ﻛﺴﻲ درﺑﺎره ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺘﺮمﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻘﺪسﺗﺮﻳﻦ اﺻﻮل ﺗﻤﺪن و ارزشﻫﺎي واﻻي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺷﻤﺮده‬
‫زﻳﺮ ﭼﺎپ ﻧﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ :‬ﻣﺒﺎدا ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻛﺎر زﺷﺖ ﺷﺪه و در ﺗﻀﻠﻴﻞ ﻳﺎ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ ﺑﺪي و زﺷﺘﻲ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻟﻔﻆ »زﺷﺖ« ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ اﺳﺖ؟!‬
‫‪2‬ـ ﻃﻮري از واژه »ﭘﺪﻳﺪه« اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺋﻲ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫‪ . 1‬آﻳﻪ ‪ 101‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪240 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪239/‬‬

‫ﻣﺘﻤﺪن‪ .‬ﻧﻪ ارزﺷﻲ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﭼﻴﺰي را ﻣﻘﺪس ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺪﻧﻲ‬ ‫»ﺗﻜﻔﻴﺮ« ﻫﻤﻴﻦ دﻳﺮوز ﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻪ از ﺳﻠﻤﺎن رﺷﺪي ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ ﺗﻤﺪن دﻳﻮان اﺳﺖ ﮔﺮﭼﻪ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎد و‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﻛﻪ اﻣﺮوز از آن ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺳﺨﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻏﻮل ﺟﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ آزادي ﻛﻪ آزادي ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن را‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‪ .‬اوﻻ‪ :‬ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﻬﻮده ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻏﺮﺑﻴﺎن‬
‫زﻳﺮ ﭘﺎي ﺟﺎﻫﻠﺶ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬آزادي ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آزادي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آدمﻛﺶ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺣﺠﺖ اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﭼﻪ اﻧﻔﻌﺎل ﺧﻮدﺑﺎﺧﺘﮕﻲ اﺳﺖ؟ ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل و ﻫﻮا ﻛﻪ از اﻳﺮان رﻓﺘﻪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻌﺎرﻫﺎﺋﻲ‬ ‫ﺗﺤﻤﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻳﻚ اﺛﺮ‬
‫ﭼﺴﺒﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻬﻨﻪ ﺷﺪه و آن اﻧﻔﻌﺎلﻫﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن‬ ‫اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺖ؟ ﻫﻤﺎن ﻏﺮﺑﻴﺎن ﻛﻪ ﺳﺨﻦﺷﺎن را ﺣﺠﺖ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻫﻤﮕﻲ اﻣﺮوز ﻣﻲ‬
‫ﺑﻴﺪار ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺳﺒﻚ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن وﻳﻞ دوراﻧﺖ ﻫﻢ اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺗﻮﺻﻴﻔﮕﺮي ﻧﻪ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ‪.‬‬
‫واﺟﺪان ﺻﻼﺣﻴﺖ‪:‬‬
‫‪4‬ـ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ...» :‬روش راﻳﺞ در آﻣﺪه«‪ .‬ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ :‬ﻛﻮ‪ ،‬ﻛﺠﺎ؟ آﻗﺎي‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺖ ﺷﻴﻌﻲ ﻣﻔﺘﺨﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻜﺎﺗﺐ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره‬
‫ﺳﺮوش اﺧﻴﺮا اﺻﻞ و اﺳﺎس ﻧﺒﻮت را اﻧﻜﺎر ﻛﺮده‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ او را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺮده‬
‫ﺣﻖ آزادي ﻧﻈﺮ را ﺑﺮاي واﺟﺪان ﺻﻼﺣﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد را در‬
‫اﺳﺖ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ اﻓﺮادي ﻣﺜﻞ ﻣﻦ )ﻣﺎﻫﺎ( ﻋﺮﺿﻪ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺮدن را ﻧﺪارﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ اﮔﺮ ﺟﺪ‪‬ي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﺳﻨّﺖ‬
‫‪5‬ـ از ﻟﻔﻆ »ﭘﺪﻳﺪه« و »روش راﻳﺞ« ﻣﻨﻈﻮرش ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺳﻠﻤﺎن رﺷﺪي اﺳﺖ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺎ ﻣﺘﺮﻗﻲﺗﺮﻳﻦ و ﭘﻮﻳﺎﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻋﺘﻘﺎدي و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺟﻬﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ اول ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻧﻮﺷﺖ و از وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﻳﺮان ﺟﺎﻳﺰه ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﺗﺄﺳ‪‬ﻒ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ وﺟﻮد آن اﺳﺎس ﻧﻈﺮي ﻣﺘﺮﻗﻲ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ »آﻳﺎت ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ« را ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﺗﻜﻔﻴﺮ او »زﺷﺖ«‪» ،‬ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ«‪» ،‬ﻧﺎﻣﻴﻤﻮن«‬
‫ﻣﺤﺪودة ﻣﺠﺎز ﻧﻮآوري در ﺳﻨﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺎ در ﻋﻤﻞ و واﻗﻊ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﭘﻬﻨﺎور‬
‫ﺑﻮد؟‬
‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آزادي ﻓﻜﺮ و ﻧﻈﺮ از ﻣﺤﺘﺮمﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻘﺪسﺗﺮﻳﻦ اﺻﻮل ﺗﻤﺪن و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﻛﺪام ﺳﻨّﺖ ﺷﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﺷﻴﻌﻲ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻳﺎ ﺳﻨﺖ ﺷﻴﻌﻲ‬
‫ارزشﻫﺎي واﻻي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻻﻳﺘﻲ؟ـ؟ اﻳﻦ اﻃﻼق درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ او اﺻﺎﻟﺖ را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﻛﺪام آزادي؟ آزادي ﺳﻠﻤﺎن رﺷﺪي ﻛﻪ ﻫﻢ ﺗﻤﺪن و ﻫﻢ‬
‫آن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﻠﻢ داﺷﺖ و ﻧﻪ اﻫﻞ ﺑﺤﺚ و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪسﺗﺮﻳﻦ اﺻﻮل اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن دﻧﻴﺎ را در زﻳﺮ ﻗﻠﻢ ﺿﺪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮد‬
‫‪2‬ـ اﮔﺮ ﺷﻴﻌﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ آزادي ﺑﻲ در و ﭘﻴﻜﺮ داﺷﺖ ﭘﺲ آن ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻣﺎﻟﺪ؟ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ آزادي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻧﻪ‬
‫ﻓﺮﻗﻪﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ در ﺑﺨﺶ دوم ﻛﺘﺎﺑﺶ آورده و ﻫﻤﮕﻲ از داﻳﺮه ﺷﻴﻌﻪ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪242 /‬‬
‫زﻳﺮ ﺑﺎر ﻧﺎم ﺧﻮد‪ ،‬زﻳﺮ ﺑﺎر ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد ﻧﻤﻲرود‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﻌﻨﻲ اﺟﺘﻬﺎد ﺑﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﺟﺘﻬﺎد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻗﺎي ﺳﺮوش ﻧﺒﻮت را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ و در اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﭘﺨﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﺧﻮدش ﺧﻮدش را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ از او ﺗﺸﻜﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻗﺎي‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻤﺴﻚ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮاﺳﻲ از ﻛﺴﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪6‬ـ ﺑﺎز ﺳﺨﻦ از »ﻧﻮآوري« آورده اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ذﻛﺮ‬
‫ﻛﺮدم ﻫﻤﮕﻲ در ﻛﺎر ﺧﻮد ﻧﻮآوري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﻨﺪ و ﻧﺎم و‬
‫ﻋﻨﻮان ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎم و ﻋﻨﻮان ﺧﻮد را‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد و زﻳﺮ ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﺎر ﺧﻮد ﻧﻤﻲرود‪ ،‬از ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺮه‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮآوري ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻋﺮض ﻛﺮدم‪ ،‬ﻧﻮﺑﺮآوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪7‬ـ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوزي ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻜﺘﺐ ﻳﻜﺼﺪم آن ﭼﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﻣﺎ در داﺧﻞ ﻳﺎ ﺧﺎرج ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ »ﭘﻬﻨﺎوري«‬
‫ﺑﺮاي آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ؟ او اﻳﻦ ﭘﻬﻨﺎوري را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ ﮔﺮﭼﻪ‬
‫ﻣﺮﻳﺪان داﺧﻠﻲ او ﻧﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻣﺤﺪودة ﻣﺠﺎز ﻧﻮآوري«‪ .‬ﻟﻄﻔﺎ اﻳﻦ ﻣﺤﺪوده را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺣﺪود ﻧﻮآوري ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ دو‬
‫‪ 1400‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ ﻧﻮآوري اﺳﺖ؟ اﮔﺮ اﻳﻦ »ﺣﺪود« را ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ذر‪‬ه ﺑﺎز ﻫﻢ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ذر‪‬ه ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‬
‫روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﻳﻚ ذر‪‬ه ﺑﺎز ﻫﻢ ﻳﻚ ذر‪‬ه درﺑﺎره »ﻣﺤﺪوده ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎز ﻧﻮآوري«‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ در‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪241/‬‬
‫ﻃﺮد و ﻣﻨﻔﻮر و ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺎن ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﻫﺮﮔﺰ‬
‫دﭼﺎر اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻧﺒﻮده‪ .‬آزادي آري اﻣﺎ ﺑﺮاﻧﺪازي و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻮﻗﻮف‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻫﻤﺎن اﺳﺎس ﻧﻈﺮي ﻋﻤﻼً ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﺑﻞ از آن ﻃﺮف دﻳﻮار ﺳﻘﻮط‬
‫ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺄﺳﻒ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﺎ ﺣﻤﺎﻗﺖ را ﻛﺎﻣﻼ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺪرﺳﻲ ﺗﺸﻜﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر از اﻃﻼقﮔﺮاﺋﻲ دﺳﺖ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﻗﻴﺪ »واﺟﺪان ﺻﻼﺣﻴﺖ« را آورده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺻﻼﺣﻴﺖ از ﻧﻈﺮ ﻫﻤﺔ اﻫﻞ داﻧﺶ دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ »ﺻﺪاﻗﺖ« و‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻋﻠﻢ اوﻟﻮﻳﺖ و ارﺟﺤﻴﺖ‬
‫دارد ﺗﻨﻬﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻮدن ﻣﻮﺟﺐ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪5‬ـ ﺑﺎز ﺑﻮدن ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﻓﻘﻪ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻳﺰ‬
‫اﺻﻮل دﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﺟﺘﻬﺎد در اﺻﻮل دﻳﻦ‪ ،‬دﻳﻦ ﺷﺨﺺ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻛﺴﻲ در ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺟﺘﻬﺎد ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ )ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ( ﺧﺪاﺋﻲ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ آﻗﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻲدﻳﻦ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر آزادي اﺟﺘﻬﺎد در اﺻﻮل‬
‫ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﺷﺨﺺ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﮔﺮ در اﻣﺎﻣﺖ اﺟﺘﻬﺎد ﻛﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎم از ﻃﺮف ﺧﺪا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد ﺑﻪ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺳﻨّﻲ‪ .‬و‬
‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ در اﻳﻦ اﺟﺘﻬﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺎم از ﻃﺮف ﺧﺪا‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم‬
‫ﻧﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ دارد و ﻧﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه از ﻃﺮف‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ وﺻﻴﺖ اﻣﺎم ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ وﺻﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻧﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد آن ﻧﺎم را ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ .‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﻢ اﺟﺘﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻢ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪244 /‬‬
‫در آن ﺷﻬﺮ‪ ،‬روﺣﺎﻧﻲ داﻧﺸﻤﻨﺪي را ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﺤ‪‬ﺮ و دﻗﺖ ﻧﻈﺮي ﺷﺎﻳﺎن‬
‫داﺷﺖ اﻣﺎ ﻣﺘﺮوك و ﻣﻨﺰوي ﺑﻮد و ﻛﺴﻲ ﺑﺪو ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻤﻲﻧﻬﺎد‪ .‬ﻋﻠﺖ آن ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ وي ﻓﺘﻮا ﺑﻪ ﻃﻬﺎرت اﻫﻞ ﻛﺘﺎب داده و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﺧﻮد را از ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮد درﺳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺟﻮان ﺗﺎزه از ﻧﺠﻒ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ رﻫﺒﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﺎ ﭼﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ذﻫﻨﻴﺖ و ﻋﻮاﻃﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪،‬‬
‫اﻫﻤﻴﺖ داده و ﻇﺮاﻓﺖﻫﺎي راﺑﻄﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮدم را ﺑﺎ رﻫﺒﺮي ﺧﻮد در ﻧﻈﺮ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺳﭙﺲ ﻓﺘﻮاي ﺳﻠﻒ ﺧﻮد‪ ،‬آﻳﺖ اﷲ ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ‬
‫اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ را‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻮادار ﻃﻬﺎرت اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎدآوري‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬اوﻻً‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﭘﻴﺶﺗﺮ اﻛﻴﺪا ﻣﻤﻨﻮع ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺑﺰرﮔﺎن ﺗﻜﻴﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺮﺣﺶ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮدش در اﻳﻦ ﺟﺎ‬
‫ﺑﺮاي اﺧﺬ ﺗﺎﻳﻴﺪﻳﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ داﺳﺘﺎن از ﺑﺰرﮔﺎن ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﻣﺎ اﻳﻦ‬
‫داﺳﺘﺎن را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻳﻢ زﻳﺮا اﺷﻜﺎﻻت زﻳﺎدي دارد و ﻧﻴﺰ دﭼﺎر ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬ـ آﻗﺎي ﺑﺮوﺟﺮدي از ﺗﺮس ﻋﻮام‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺷﺮع را اﺑﺮاز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻞ‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ آن ﻓﺘﻮا ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻋﺪاﻟﺖ آن ﺑﺰرﮔﻮار را ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال‬
‫ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬
‫‪2‬ـ آﻗﺎي ﺑﺮوﺟﺮدي ﭘﺮﻧﻔﻮذﺗﺮ از ﻣﺮﺣﻮم ﺳﻴﺪ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﻣﺮدم‬
‫ﻓﺘﻮاي ﺳﻴﺪ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ اﻣﺎ از ﺑﺮوﺟﺮدي ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ؟ـ؟ ﺑﻪ وﻳﮋه‬
‫ﻛﻪ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ ﭘﻴﺶ از او ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺎﻧﻌﻲ )اﮔﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ( را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ و‬
‫راه را ﺑﺎز ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪3‬ـ اﺻﻞ و اﺳﺎس اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ :‬زﻳﺮا ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺴﺎﻓﺮان‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪243/‬‬
‫ﻣﺤﺪودة ﻣﺠﺎز‪ ،‬ﻗﺮار دارد ﻳﺎ در ﺧﺎرج از آن؟ـ؟ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻏﺮﺑﻴﺎن ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﭽﺎره اﻟﻔﺎظ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ از ﻗﺒﻴﻞ‪ :‬ﺳﻨّﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺷﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺻﻼﺣﻴﺖ‪،‬‬
‫آزادي‪ ،‬ﻣﺠﺎز‪ ،‬ﻓﻜﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻪ ﻗﺪر ﻣﻮرد ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰار‬
‫ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ!!! ﮔﻮﻳﻨﺪ روزي ارﺑﺎﺑﻲ رﻋﻴﺖ ﺧﻮد را ﺷﻼّق‬
‫ﻣﻲزد‪ ،‬رﻋﻴﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻛﺮد‪ :‬ﻣﺮدم‪ ،‬آخ‪ ،‬اي واي و‪ ...‬ارﺑﺎب ﺗﻮﺟﻬﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎره ﻧﮕﺎﻫﺶ ﺑﻪ ﺷﻼق زﻳﺒﺎ ﺑﺎ ﻗﺒﻀﺔ ﺳﻴﻤﻴﻦ اﻓﺘﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬ارﺑﺎب‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ رﺣﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻼّق زﻳﺒﺎ رﺣﻢ ﻛﻦ‪ .‬ﺣﻴﻒ اﺳﺖ ﺧﺮاب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻠﻲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺣﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ زﻳﺒﺎ رﺣﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﻜﺎت ﻇﺮﻳﻒ!‪:‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻲ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي ـ رﺣﻤﺔ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ـ در ﻣﺤﻔﻠﻲ از اﺻﺤﺎب در ﻗﻢ‪ ،‬در ﺳﺨﻦ از ﻗﻴﺪ و ﺑﻨﺪﻫﺎ ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺎل‬
‫ﻋﻮام ﺑﺮ دﺳﺖ و ﭘﺎي ﺑﺰرﮔﺎن دﻳﻦ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺟﺎﻟﺐ ذﻛﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﻲ اﺳﻼﻣﻲ واﻋﻆ ﺑﻴﻨﺎنﮔﺬار ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ از ﻓﻌﺎﻻن‬
‫ﻃﺮاز اول ﻣﺬﻫﺒﻲ دﻫﺔ ﺳﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎ در ﻣﺮاﺟﻌﺖ از ﺳﻔﺮي ﺑﻪ ﺧﺎرج‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮﺣﻮم آﻳﺖ اﷲ ﺑﺮوﺟﺮدي ﻣﺮاﺟﻌﻪ و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺘﻮاي‬
‫ﻋﺪم ﻃﻬﺎرت اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺴﺮ و ﺣﺮج ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺧﺎرج ﻛﺸﻮر‬
‫ﺷﺪه و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ در آن ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻠﻲ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬اﻳﺸﺎن در ﺟﻮاب‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻳﺒﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﮕﺮ ﺧﻴﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ در ﺳﺮداري؟ آن ﮔﺎه‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم ﺗﺤﺼﻴﻞ از ﻧﺠﻒ ﺑﻪ ﺑﺮوﺟﺮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪246 /‬‬
‫اﺟﻤﺎﻋﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻻ ﺣﺮج«؛ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺎي ﺣﺮج ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺣﺮامﻫﺎ ﺣﻼل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﺮاي ﻓﺘﻮا ﺑﻪ ﻃﻬﺎرت اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻫﺴﺖ ﺗﺎ‬
‫آﻗﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﺎر آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻣﺮاد ﺗﻨﻬﺎ اﻣﻮر ﺧﻮردﻧﻲ و آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺮاد‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎ و رواﺑﻂ ﺑﺎ اﻓﺮاد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬دراﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﺳﺮ از ﻋﺴﺮ‬
‫و ﺣﺮج در ﺑﻴﺎورد و واﻗﻌﺎ ﻣﺴﻠّﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻤﺎن ﺣﻜﻢ و ﻓﺘﻮاي اﺟﻤﺎﻋﻲ را‬
‫دارد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺼﺪاق ﻋﺴﺮ و ﺣﺮج ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻤﺴﺮ ﻳﻜﻲ از‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎ ﻣﺮد ﺳﻮﺋﺪي دﺳﺖ داده ﺑﻮد‪ .‬دوﺳﺘﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﭼﺮا اﺟﺎزه دادي‬
‫زﻧﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺮدن ﻛﻠﻔﺖ دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ؟ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻋﺴﺮ و ﺣﺮج اﺳﺖ ﻋﻴﺒﻲ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬دوﺳﺘﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺮد ﺣﺴﺎﺑﻲ در ﺧﻮد ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻧﻴﺰ دﺳﺖ دادن‬
‫ﻳﻚ زن ﺑﺎ ﻣﺮد اﺟﻨﺒﻲ اﮔﺮ ﺣﺮام ﻧﺒﺎﺷﺪ دﺳﺘﻜﻢ ﻣﻜﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺠﺎي اﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﺴﺮ و ﺣﺮج اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ آﻣﺪن ﺗﻮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺿﺮورت ﻧﺪاﺷﺖ‬
‫ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻲ درﺑﺎرة ﻏﺬا ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﺴﺮ و ﺣﺮج ﻣﺘﻤﺴﻚ ﺷﻮي‪.‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻲ ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را از ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻄﻬﺮي‬
‫ﺑﺸﻨﻮم‪ ،‬در اواﺳﻂ دﻫﺔ ﭼﻬﻞ‪ ،‬ﺧﻮد در ﻋﺘﺒﺎت ﻋﺎﻟﻴﺎت ﺷﺎﻫﺪ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞﻫﺎ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺘﻮاي ﻣﺮﺣﻮم آﻳﺖ اﷲ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﺴﻦ ﺣﻜﻴﻢ‪ ،‬زﻋﻴﻢ ﺑﻲ ﻣﻨﺎزع ﺷﻴﻌﻪ در‬
‫ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻗﻤﻪ زﻧﻲ ﺑﻮدم و ﺑﻌﺪﻫﺎ از ﺗﻨﺪزﺑﺎﻧﻲﻫﺎ و ﺑﻲﺣﺮﻣﺘﻲﻫﺎ در‬
‫ﻣﻮرد ﻓﺘﻮاي دﻳﮕﺮ اﻳﺸﺎن در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻃﻬﺎرت اﻫﻞ ﻛﺘﺎب داﺳﺘﺎنﻫﺎ‬
‫ﺷﻨﻴﺪم‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﭘﺲ ﺧﻮد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺷﺎﻫﺪ ﺧﻮﺑﻲ آورد ﻛﻪ رﻫﺒﺮان ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪245/‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن در اروﭘﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺘﻮا ﺣﻞّ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﺔ دﻳﮕﺮ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ :‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﻳﻚ زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻲﻣﺒﺎﻻت ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻃﻬﺎرت و ﻧﺠﺎﺳﺖ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻜﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ او ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان‬
‫از ﻏﺬاﺋﻲ ﻛﻪ او ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده ﺧﻮرد‪ ،‬ﻓﺮش ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺒﻞ‪ ،‬ﺻﻨﺪﻟﻲ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ‪ ،‬و ﻇﺮوف‬
‫او را ﻃﺎﻫﺮ داﻧﺴﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺔ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻧﺠﺲ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد‪ .‬و اﻳﻦ‬
‫ﻓﺘﻮاي اﺟﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اروﭘﺎﺋﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻮل‪ ،‬ﺧﻮن‪ ،‬ﺳﮓ‪ ،‬ﺧﻮك و‪ ...‬ﻫﻴﭻ‬
‫ﭼﻴﺰ را ﻧﺠﺲ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ )ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻓﻘﻬﻲ( ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و‬
‫زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن ﻳﻚ اﻣﺮ ﻣﺴﻠّﻢ و ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ اروﭘﺎﺋﻴﺎن ﻳﺎ ﭘﻴﺮوان‬
‫ادﻳﺎن دﻳﮕﺮ را از ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺷﺮك و ﻛﻔﺮ ﻃﺎﻫﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﺑﺎز ﻫﻤﺎن ﻣﺸﻜﻞ ﺳﺮ‬
‫ﺟﺎي ﺧﻮد ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﻣﺮﺣﻮم ﺑﺮوﺟﺮدي ﻳﺎ ﻣﺮﺣﻮم اﺳﻼﻣﻲ ﻳﺎ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻄﻬﺮي اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ!؟! ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس »و ﻃﻌﺎﻣﻬﻢ ﺣﻞّ ﻟﻜﻢ« ﻃﻌﺎم را ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬
‫ﺣﺒﻮﺑﺎت ﺑﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻏﺬاي آﻣﺎده و ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و ﻓﺘﻮا ﺑﺮ ﺣﻠّﻴﺖ آن‬
‫ﺑﺪﻫﻴﻢ دﺳﺖ ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻌﺎم ﻳﻚ ﻛﺪﺑﺎﻧﻮي ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﻛﻨﻴﺰي ﻳﺎ ﻳﻚ ﻛﺎرﮔﺮ زن از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﺎر ﻛﻨﺪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻃﻬﺎرت و ﻧﺠﺎﺳﺖ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان از‬
‫ﻏﺬاي او ﺧﻮرد‪.‬‬
‫‪4‬ـ آﻳﺎ آﻗﺎي ﺑﺮوﺟﺮدي ﺳﺨﻦ آﻗﺎي اﺳﻼﻣﻲ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‬
‫»ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺴﺮ و ﺣﺮج اﺳﺖ«‪ .‬اﮔﺮ واﻗﻌﺎ ﻣﺼﺪاق ﻋﺴﺮ و ﺣﺮج ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺘﻮاي‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪248 /‬‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او ﻛﻪ اﻫﻞ ﻗﻢ اﺳﺖ و در ﻗﻢ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮده زﻣﺎن آﻗﺎي‬
‫ﺑﺮوﺟﺮدي را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درك ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آن ﻣﺮﺣﻮم ﻓﺘﻮاﺋﻲ داد و »ﺗﻌﺰﻳﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ »ﺷﺒﻴﻪ ﺧﻮاﻧﻲ« را ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺗﻌﺰﻳﻪﮔﺮداﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح‬
‫ﻋﻤﺮي در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻮدﻧﺪ زﻳﺮ ﺑﺎر ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻘﻠﺪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻛﻪ آﻗﺎي ﺑﺮوﺟﺮدي ﺑﻪ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ دﺳﺘﻮر داد ﺟﻠﻮ ﺑﺴﺎط ﺗﻌﺰﻳﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﻲ آﻧﺎن را ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﻓﺘﻮاي آﻗﺎي ﺑﺮوﺟﺮدي را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﮔﺬاﺷﺖ؟ و ﻳﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻗﺪام ﻣﺬﻛﻮر آن ﻣﺮﺣﻮم او را ﭘﻴﺮو ﻋﻮام‬
‫داﻧﺴﺖ؟ ﻣﺎﺟﺮاي ﻣﺮﺣﻮم آﻗﺎي ﺣﻜﻴﻢ و دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮي‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺮوي ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ از ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ زﺑﺎﻧﺰد ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه از ﻣﺎﺟﺮاي ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﺮوي ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ در‬
‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺗﻞآوﻳﻮ و در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ دو ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫دارد‪ :‬ﻛﺮﺑﻼ و ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ روزﻫﺎ در ﺳﺎﻳﺖﻫﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻪ‬
‫داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ و ﺗﻤﺴﻜﺎت ﺑﻲﻣﻮرد اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﭼﻪ را دﺷﻤﻦ )ﺧﻮد‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻟﻔﻆ دﺷﻤﻦ را درﺑﺎره آﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده( ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ از‬
‫آن واﻫﻤﻪ دارد‪ .‬آن را ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﻣﻲ ﺑﺮدـ؟ ﻛﺪام ﻣﺮدم در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ از ﻣﺮﺟﻊ ﺧﻮد ﻳﺎ از ﻫﺮ رﻫﺒﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺮﻋﻲ‬
‫ﺧﻮد اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ؟ آﺧﺮ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺎزي ﻛﺮدن ﺑﺎ ذﻫﻦ و روح و ﺑﻴﻨﺶ ﺧﻮاﻧﻨﺪه‬
‫از اﻧﺼﺎف اﺳﺖ؟ رﻓﺘﺎر ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﻧﻮﺷﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮس از ﻋﻮاﻗﺐ آن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻣﻲﭘﺮدازي و‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺣﻤﻼت ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪ ﻣﻲﻛﻨﻲ و ﺧﻮاﺳﺘﺔ دﺷﻤﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺑﺮ ﻫﻢ زدن و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪247/‬‬
‫ﭘﻴﺮو ﻋﻮام ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ و ﺣﻜﻢ ﺷﺮع را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻮاي ﻋﻮام ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و داﺳﺘﺎن ﻣﺬﻛﻮر درﺑﺎرة آﻗﺎي ﺑﺮوﺟﺮدي ﻧﻴﺰ روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬او‬
‫در اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ دﭼﺎر ﻛﻢ ﺣﺎﻓﻈﮕﻲ ﺷﺪه و ادﻋﺎي ﺧﻮد را ﻧﻘﺾ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻘﺎء‪ :‬او در اﻳﻦ ﺑﻴﺎن درﺻﺪد ﻳﻚ ﻫﺪف ﺑﺲ ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ذﻫﻦ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻟﻘﺎء ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ او ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬
‫اﻣﺎم ﻳﺎ وﻻﻳﺖ اﻣﺎم ﻳﺎ ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ ﺑﻮدن اﻣﺎم را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ از ﺗﺮس ﻋﻮام‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪﺷﺎن را اﺑﺮاز ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻣﺜﻞ ﻣﺮﺣﻮم ﺑﺮوﺟﺮدي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻘﺎءدوم‪ :‬ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن او از اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻋﻮام اﻟﻨﺎس‬
‫ﺑﻬﺮه ﺟﻮﺋﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻘﺎء ﺳﻮم‪ :‬ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻼ ﻣﺮﺣﻮم ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻄﻬﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬
‫او در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺰرگ وﻻﻳﺖ ﻫﻤﺮاه و ﻫﻤﻔﻜﺮ ﺑﻮده‪ .‬آن ﻫﻢ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻄﻬﺮي ﻛﻪ‬
‫روﺿﻪ ﺧﻮاﻧﻲ ﻫﻢ ﻣﻲﻛﺮد و ﻋﻤﺮش در دﻓﺎع از ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﺳﭙﺮي ﺷﺪ و‬
‫ﺟﺎﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﻓﺪاي وﻻﻳﺖ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻘﺎء ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺑﺪون واﻫﻤﻪ از‬
‫ﻋﻮام اﻟﻨﺎس‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻧﻈﺮﻫﺎي ﺑﺲ ارزﺷﻤﻨﺪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آورده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺪر اﻳﻦ ﻧﻮآوريﻫﺎ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺪ ﻳﺎ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪﻫﻨﺪ ﮔﺮﭼﻪ ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﻣﺴﺘﺪلّ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻘﺎء ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﺎورﻫﺎي ﻋﻮام‬
‫اﻟﻨﺎس اﺳﺖ و ﭘﺎﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻳﻚ داﺳﺘﺎن ﻫﻢ از ﻣﻦ ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ در ﻳﺎد‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪250 /‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و ﺣﺘﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎي او را ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؛ رﻓﺘﺎرﻫﺎي وﻳﮋة او و‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺷﺎذّ )و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﻮارد »ﻣﺎ اﻧﻔﺮدﺑﻪ« او( را ﻧﻴﺰ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬او اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖﻫﺎ را ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮرد‬
‫اﺧﺘﻼف ﻃﻬﺎرت و ﻋﺪم ﻃﻬﺎرت اﻫﻞ ذﻣ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮش اﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺘﻮاﺋﻲ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬
‫‪2‬ـ آن ﻋﻠﻤﺎ ﻛﻪ او را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻓﺘﻮا ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻼ ﻋﺒﺪاﻟﺨﺎﻟﻖ ﻧﻴﺴﺖ؟ اﮔﺮ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﻧﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻧﻪ از ﻋﻠﻤﺎء‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﻣﻮﻛّﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬روزﮔﺎري ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﻲ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻧﺎﻣﻮر آﻏﺎز ﻗﺮن ﻳﺎزدﻫﻢ‬
‫ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ در راه ﺗﺤﺮّي ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺬل ﺟﻬﺪ ﻛﻨﺪ و در‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ آن ﺑﻪ ﺧﻄﺎ اﻓﺘﺎده و دﻳﻨﻲ ﺟﺰ اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺴﺌﻮل و ﻣﻌﺎﻗﺐ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺎدرﺳﺖ ﺧﻮد در آﺗﺶ‬
‫دوزخ ﻣﻌﺬّب و ﻣﺨﻠّﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )ﺧﻴﺮاﺗﻴﻪ آﻗﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﻲ ‪:2‬‬
‫‪ ،399‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از رﺳﺎﻟﺔ رﻳﺎض اﻟﺠﻨﺎن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ ﺳﻤﺎﻫﻴﺠﻲ(‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﻣﺴﺌﻠﺔ »ﻗﺎﺻﺮ و ﻣﻘﺼ‪‬ﺮ« در ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻢ ﻛﻼم از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻗﺪﻳﻢ آن‬
‫اﺳﺖ و در ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻘﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر‪ .‬ﻫﻤﺔ ﻋﻠﻤﺎ )ﺣﺘﻲ ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم( ﻋﻘﻴﺪه‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻗﺎﺻﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻗﺼﻮر ﺧﻮد ﻧﻪ ﻣﺠﺮم اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﻌﺬّب‪ ،‬و ﻓﺮد‬
‫ﻣﻘﺼﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺧﻮد ﻫﻢ ﻣﺠﺮم اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻣﻌﺬّب‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﺧﺪا ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺰرگﺗﺮ و وﺳﻴﻊﺗﺮ از دوزخ اﺳﺖ؛ اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﻳﻚ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪249/‬‬
‫ﮔﺴﺴﺘﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺷﻴﻌﻪ و ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ اﺳﺖ را ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺧﻮدي و ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ »رﺣﻤﺔ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ« و در ﻟﺒﺎس دل ﺳﻮزي‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ .‬اﺳﺘﺨﺪام ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺪام ﺗﻘﻠﻴﺪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺨﺮﻳﺐ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ ﻧﻮﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي اﻓﺮادي ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺮﺟﻊ‪ .‬ﻃﺮح ﻳﻚ ﺳﺮي ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮردي و ﻛﺎه‬
‫را ﻛﻮه ﻛﺮدن‪ ،‬ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدن رﻫﺒﺮان ﺷﻴﻌﺔ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﺮ ﻋﻮام زدﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻛﺎر ﺧﻮد را ﻣﻲداﻧﺪ و ﻳﻚ دﺳﻴﺴﺔ ﻗﻠﻤﻲ را ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮرد ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻪ اﺻﻄﻼح آﺳﻴﺐﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ او ﻳﺎ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺮدﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻳﺎ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻋﻠﻤﺎ‬
‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻫﺮ دو را ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﻛﻨﺪ اداﻣﻪ ﺳﺨﻨﺶ را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮان و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻮام را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎ ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻼّ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب ﻟﺒﺎب‬
‫اﻻﻟﺒﺎب‪ 116 :‬ذﻳﻞ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻣﻼّ ﻋﺒﺪاﻟﺨﺎﻟﻖ ﻳﺰدي‪ ،‬از ﻣﻌﺎﺻﺮان ﺧﻮد‪ ،‬دارد‬
‫ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﻋﺼﺮ او را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻛﻪ ﻓﺘﻮا‬
‫ﺑﻪ ﻃﻬﺎرت اﻫﻞ ذﻣ‪‬ﻪ داده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﻟﺒﺎب اﻻﻟﺒﺎب دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﺪارم‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻤﻠﺔ‬
‫»از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺘﻮا ﺑﻪ ﻃﻬﺎرت اﻫﻞ ﻛﺘﺎب« ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن‬
‫دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻳﺎ ﺗﻌﻤ‪‬ﺪات ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺪهاي درﺑﺎره او ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ دﻳﮕﺮ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪252 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪251/‬‬

‫داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﺷﻴﺦ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻏﻴﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه ﻋﻤﺮي ﻛﺮده و از دﻧﻴﺎ ﻣﻲروﻧﺪ ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻬﺎﺋﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ؛ ﺷﻴﺦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ در راه ﺗﺤﺮّي‬ ‫دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﺒﻠﻴﻎ و اﺑﻼغ ﻛﺎﻓﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام ﺑﻪ دوزخ ﻧﻤﻲروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺬل ﺟﻬﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اوﻻ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﻴﺎم ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﻢ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮد ﻏﻴﺮ ﻣﻘﺼ‪‬ﺮ را ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﺆاﺧﺬه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ‬
‫ﺑﻜﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﺬل ﺟﻬﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﻮاﻧﺶ‪ ،‬ﻋﻨﺎد ﻫﻢ ﻧﻮرزد‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺼ‪‬ﺮﻧﺪ ـ ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺎم ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ آن اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ـ و ﻳﺎ »ﻋﻨﻮد«‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬اوﻻ ﺑﺮ اﺳﺎس ذﻫﻨﻴﺖ ﭘﻴﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﻴﺎم و داﻧﺴﺘﻦ ﺣﻘّﺎﻧﻴﺖ آن‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮش ﻋﻨﺎد ورزﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ اﺳﻼم را ﻣﺤﻜﻮم داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎم آن ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎﺋﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻗﺮآن‪ :‬اﻧّﻪ ﻣﻦ ﻳﺄت رﺑ‪‬ﻪ ﻣﺠﺮﻣﺎ ﻓﺎنّ ﻟﻪ ﺟﻬﻨّﻢ ﻻ ﻳﻤﻮت ﻓﻴﻬﺎ و ﻻ ﻳﺤﻴﻲ ـ ‪74‬‬
‫درﺻﺪد ﺗﺤﺮّي ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻋﺪ‪‬هاي ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ذﻫﻨﻴﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬ ‫ﻃﻪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز درﺻﺪد ﺗﺤﺮّي ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ درﺻﺪد ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻜﺎت‬ ‫اﻟﻢ ﻳﺄﺗﻜﻢ رﺳﻞٌ ﻣﻨﻜﻢ ﻳﻘﺼ‪‬ﻮن ﻋﻠﻴﻜﻢ آﻳﺎﺗﻲ و ﻳﻨﺬروﻧﻜﻢ ﻟﻘﺎء ﻳﻮﻣﻜﻢ ﻫﺬا‬
‫ﺿﻌﻒ )ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮدﺷﺎن( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ذﻫﻨﻴﺖ آزاد در ﭘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ‬ ‫ـ ‪ 130‬اﻧﻌﺎم‪.‬‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻓﺮاوان از‬ ‫اﻟﻢ ﻳﺄﺗﻜﻢ رﺳﻞٌ ﻣﻨﻜﻢ ﻳﺘّﻠﻮن ﻋﻠﻴﻜﻢ آﻳﺎت رﺑ‪‬ﻜﻢ و ﻳﻨﺬروﻧﻜﻢ ﻟﻘﺎء ﻳﻮﻣﻜﻢ ﻫﺬا ـ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل دارﻳﻢ‪ .‬و ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ‪ ،‬اﺳﻼم را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮاد‬
‫‪ 71‬زﻣﺮ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﻲ و دﻳﮕﺮان ﻫﻤﻴﻦ اﻓﺮاد اﺧﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﺔ اﺟﻤﺎﻋﻲ واﻗﻒ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ آن را ﺑﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎدآور ﺳﺨﻦ ﻏﺰاﻟﻲ در ﻓﻴﺼﻞ اﻟﺘّﻔﺮﻗﻪ ﻛﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬
‫ﺣﺴﺎب ﻧﻮآوري ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﻲ ﺑﮕﺬارد )ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻗﺪﻳﻤﻲ و اﺟﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ( ﺗﺎ‬
‫و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن را ﻛﻪ ﻧﻪ از ﺳﺮ ﻋﻨﺎد ﺑﻞ ﺑﻪ ﺳﻮء ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻳﺎ ﻋﺪم درﻳﺎﻓﺖ ﭘﻴﺎم‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻮآوري ﺧﻮدش را در ردﻳﻒ آن ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬و اﮔﺮ اﻃﻼﻋﻲ از اﻳﻦ‬
‫اﺻﻠﻲ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺑﺪان اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ ﻧﺎﺟﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺟﻤﺎﻋﻲ ﻧﺪارد ﭘﺲ ﺑﺎ ﻛﺪام ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﺎﻟﻴﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ درﺻﺪد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ :‬ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺟﻤﺎﻋﻲ و ﻗﺪﻳﻤﻲ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬
‫ﻣﻌﺮّﻓﻲ ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﺮاﻛﺰ آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻏﺮب اﺳﺖ؟!‬
‫ﻧﻮآوري ﻏﺰاﻟﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻳﺎ از ﻋﺪم ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﺪف ﻣﻨﻔﻲ‪.‬‬
‫ﻏﺮﺑﻴﺎن ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺟﻤﺎﻋﻲ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻢ دارﻧﺪ و آن را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ‬
‫‪2‬ـ ﻫﻤﻴﺸﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﻫﺠﻤﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﻳﺪ ﻏﺰاﻟﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬و ﺷﻴﻌﺔ اﺻﻴﻞ و وﻻﻳﺘﻲ را ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و راه‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ آﻗﺎي ﺳﺮوش‪ ،‬ﻏﺰاﻟﻲ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺳﻨّﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺰ ﻧﺒﻮد‪ ،‬او‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ آنﻫﺎﺳﺖ ﻧﻪ روﻧﺪ ﻋﻠﻤﻲﺷﺎن‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﺻﻮﻓﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻨّﻴﺎن اﻫﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﻌﻘّﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺼﻮف را ﺑﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ رﻳﺎض درﺑﺎره ﺳﺨﻦ ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺳﺨﻦ او‪ ،‬ﻫﻤﺔ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪254 /‬‬
‫و ﺧﻮد ﻫﻤﻮاره آزاد ﻓﻜﺮي را ﺟﺰء اﻣﺘﻴﺎزات اﺻﻠﻲ آن ﻣﻜﺘﺐ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ اﻧﺴﺪاد ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎدﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آوردهاﻳﻢ‪ ،‬ﻓﻘﻬﺎي ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺣﺘﻲ در ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻓﺮﻋﻲ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را آزاداﻧﻪ و آﺷﻜﺎرا ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ؟‬
‫آن ﻫﻢ در ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻬﺎرت ﭘﻴﺮوان ادﻳﺎن دﻳﮕﺮ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ آن‬
‫زﻳﺎﻧﻲ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﺒﻮد و اﻣﺮوز ﻛﻪ دﺳﺘﻜﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻈﺮي‪ ،‬روزﮔﺎر اﺣﺘﺮام ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺬﻫﺐ زﻧﺪه و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪة ﺟﻬﺎن‬
‫ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺳﺖ اﻧﺴﺎن دﮔﺮ اﻧﺪﻳﺶ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﺑﺎز ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﻓﻘﻬﺎ را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﺗﺮس ﻋﻮام اﻟﻨﺎس‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻋﻠﻤﻲﺷﺎن‪ ،‬ﻓﺘﻮا ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دﻳﻦ ﻓﺮوﺷﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ!!!‬
‫ﻧﺎﭼﺎرم ﺑﮕﻮﻳﻢ اﻳﻦ ﻫﻴﺎﻫﻮ دروغ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﻪ را ﻧﻤﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻔﺮ از ﻣﺮاﺟﻊ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺮاﺟﻊ اﻣﺮوزي ﻓﺘﻮا ﺑﻪ ﻃﻬﺎرت‬
‫اﻫﻞ ﻛﺘﺎب دادهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻛﻮ آن ﺗﺮس و واﻫﻤﻪ از ﻋﻮام ـ؟ـ؟! ﭘﺲ ﻛﻮ ﺷﻮرش‬
‫ﻋﻮام ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن؟‬
‫‪2‬ـ ﻋﺮض ﻛﺮدم‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻃﻬﺎرت و ﻧﺠﺎﺳﺖ ﻛﻔﺮي‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﺸﻜﻞ‬
‫ﻣﺮاوده ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺣﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻗﺼﺪ اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ آﻗﺎ در دﻳﻦ ﻣﺎ از ‪ 11‬ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮد و ﭼﻮن‬
‫ﺷﻤﺎ از آنﻫﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ ﻣﺮاوده ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ را ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن دﻳﮕﺮ ﻛﻪ آن ﭘﺮﻫﻴﺰ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺷﺮﺣﺶ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬روزﮔﺎر‪ «...‬ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻮد ﺑﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ آﻫﻨﮓ‬
‫روزﮔﺎر ﺑﺮﻗﺼﻴﻢ‪ .‬ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﻣﺤﻜﻢﺗﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪253/‬‬
‫ﻋﻨﻮان »ﺿﺪ ﺗﻌﻘّﻞ« و ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ وارداﺗﻲ ﻣﺮدود ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫آن ﭼﻪ از ﻏﺰاﻟﻲ ﺑﻪ درد اﻳﻦ آﻗﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺧﻮرد ﺗﺬﺑﺬب روﺣﻲ و اﺿﻄﺮاب‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪاي و ﺗﺰﻟﺰل ﺷﺨﺼﻴ‪‬ﺘﻲ ﻏﺰاﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺴﺘﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪاي او را ـ ﻛﻪ‬
‫دﺳﺘﻜﻢ دو ﺳﻪ ﺑﺎر در ﻋﻤﺮش از اﺻﻮﻟﻲ ﺑﻪ اﺻﻮل دﻳﮕﺮ و از ﻣﺴﻠﻜﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻚ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﺮﺧﻴﺪه اﺳﺖ ـ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب روﺷﻨﻔﻜﺮي و ﻧﻮآوري او‬
‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻘﺺ ﺑﺰرگ او را ﻛﻤﺎل و ﻋﻴﺐ ﺑﺰرگ او را ﻫﻨﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺷﺒﻴﻪ ﻏﺰاﻟﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ در ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺳﺨﺖ‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻏﺰّاﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﻳﺢ و رك از ﻣﺴﻠﻜﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻚ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻲﭼﺮﺧﻴﺪ و از ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻏﺰاﻟﻲ از ﺳﻪ ﭼﻴﺰ روي ﮔﺮدان ﺑﻮد‪ :‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ را آﻓﺖ دﻳﻦ و ﺿﺪ‬
‫اﺳﻼم ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻚ اﺷﻌﺮي و ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ و ﻣﺠﺎدﻻت و ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت آﻧﺎن را‬
‫»ﻗﻴﻞ و ﻗﺎل ﻣﺪرﺳﻪ« ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا آﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 500‬ﺳﺎل ﻫﻤﺎن‬
‫ﺳﺨﻦﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻪ را ﺑﺎز ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ـ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﻲﻫﺎ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ اﺻﻄﻼح »ﻗﻴﻞ و ﻗﺎل ﻣﺪرﺳﻪ« ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻠﻮم و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺷﻴﻌﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫در اﺷﺘﺒﺎهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ـ اﻣﺎ او ﻫﺮ ﺑﺎر ﻛﻪ از‬
‫ﭼﺎﻟﻪ در آﻣﺪ ﺑﻪ ﭼﺎه اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺑﻬﺮهﻛﺸﻲ از ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و‬
‫زﺷﺖ اﺳﺖ و ﺑﻬﺮه ﺟﻮﺋﻲ از ﻏﺰاﻟﻲ ﻣﺬﺑﺬب ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آن اﺻﻮل‪ ،‬از آن زﺷﺖ‪-‬‬
‫ﺗﺮ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﺗﺮ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﭼﺮا در ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻪ ﻗﺮنﻫﺎ ﭘﺮﭼﻤﺪار آزادي اﺟﺘﻬﺎد ﺑﻮده‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪256 /‬‬
‫ﺿﺮر و زﻳﺎن دارد‪.‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﻓﺘﻮاﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﺘﻮا ﺑﻪ‬
‫ﻃﻬﺎرت ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻜﻞ ﺷﻤﺎ را ﺣﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن دﻳﮕﺮ ﻛﻪ از ‪ 11‬ﭼﻴﺰ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻜﻨﺪ ﻫﻤﻴﻦ رﻓﺘﺎر را دارد‪ .‬راﺑﻌﺎً‪ :‬ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ دل ﻏﺮﺑﻴﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺧﺮده و اﻳﺮاد ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‬
‫ﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﺎر ﺑﻜﻨﻴﻢ آﻧﺎن از ﻣﺎ راﺿﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮآن ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫»ﻟﻦ ﺗﺮﺿﻲ ﻋﻨﻚ اﻟﻴﻬﻮد و ﻻ اﻟﻨّﺼﺎري ﺣﺘّﻲ ﺗﺘّﺒﻊ ﻣﻠّﺘﻬﻢ«‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن از ﺗﻮ راﺿﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ دﻳﻦ آﻧﺎن ﺑﺮآﺋﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺮف »ﻟﻦ«‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻮﺟﻪ ـ ﻧﻪ ﺑﺎ اﻣﺘﻴﺎز دادن‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﺮدن از‬
‫اﺣﻜﺎم ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﻠّﻖ ﮔﻮﺋﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ رﻳﺎﺳﺖ آﻧﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ زﻳﺮ‬
‫ﺳﻠﻄﻪﺷﺎن رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﻮض ﻛﺮدن ﻓﺘﻮاﻫﺎ ـ ﻫﺮﮔﺰ از ﺷﻤﺎ راﺿﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﺪ و ﺑﻪ دﻳﻦ آﻧﺎن ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ‬
‫رﺳﺪ ﺑﻪ ﺣﺬف اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ و ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ‪ .‬ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻃﻬﺎرت و ﻧﺠﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎز اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺷﺮاﻳﻂ روزﮔﺎر را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲﻛﺸﺪ و ﺑﺮاي‬
‫روزﮔﺎر ﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻮآوري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﻬﻦ و ﻗﺪﻳﻤﻲ اﺳﺖ در روزﮔﺎر‬
‫ﺧﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم )ص( ﺗﻌﺪادي از اﺻﺤﺎب ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻣﺪرﺳﻲ را‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺮر ﻛﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب رﻓﺘﺎر‬
‫ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ آﻣﻴﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﺮﺟﻲ زﻳﺪان در ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن‬
‫ﻓﺘﻮا ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺳﺖ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻣﻮﺟﺐ زﻳﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﺒﻮد اﻣﺎ اﻣﺮوز ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺘﻮاﺋﻲ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪255/‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻏﻠﻂ ﻳﺎ ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺎ ﻏﻠﻂ روزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﻣﺎﻣﺶ و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺮدم و ﺟﻮاﻧﺎﻧﺶ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪4‬ـ اﻣﺎﻧﻴﺴﻢ‪ :‬ﻫﻴﭽﻜﺪام از ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻲ ﺣﺘﻲ ﺧﻮارج‪ ،‬اﻣﺎﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻪ »اﺻﺎﻟﺖ اﻧﺴﺎن« ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫»اﺻﺎﻟﺖ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ« ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﻓﺎﻗﺪ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ را ﺑﺪﺗﺮ از ﻫﺮ درﻧﺪه‬
‫وﺣﺸﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼم ﻫﻴﭻ اﺣﺘﺮاﻣﻲ و ﺣﺮﻣﺘﻲ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻓﺎﻗﺪ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﻗﺎﺋﻞ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﻓﻘﺪان اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ در اﻓﺮاد‪ ،‬درﺟﺎﺗﻲ دارد‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻪ آن داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﻛﻪ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺮدم ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و ﻧﺎﻛﺎزاﻛﻲ ﻛﻮﺑﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺪر ﻳﻚ ﻣﻴﻜﺮوب ﻫﻢ ارزش ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻧﻪ ﺣﺮﻣﺘﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ و ﻧﻪ‬
‫اﺣﺘﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﻛﺪام آدم ﻋﺎﻗﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ و روزﮔﺎر ﻣﺎ را »روزﮔﺎر‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ اﻧﺴﺎن« ﺣﺘﻲ در ﻗﺎﻟﺐ اﻣﺎﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎﻧﻴﺴﻢ ﻏﺮﺑﻲ ﻳﻚ دروغ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻲ و ﻛﺠﺎ اﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﻛﺸﺎن ﻃﺮﻓﺪار‬
‫»اﺻﺎﻟﺖ اﻧﺴﺎن« ﺑﻮدهاﻧﺪ؟ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻛﺸﺘﺎر را ﻣﺮدﻣﺎن ﻛﺪام روزﮔﺎر اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ؟ از ﻗﺮون ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻲآﻳﻨﺪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ؟ در اﻳﻦ ﺟﺎ‬
‫روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ و ﻛﺪام ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻨﻔﻌﻞ و ﺟﻮ‪ ‬زده اﺳﺖ اﺻﻮل‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﺧﻮد را ﻓﺮو ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻼّدان را‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ زﻧﺪه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫اﺳﺖ!؟ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻣﺤﺼﻮﻻت آن ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻤﺐﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ‪،‬‬
‫اﺗﻤﻲ و‪ ...‬و‪ ...‬ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﻲ وﺣﺸﻲﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮ آن زﻳﺎﻧﻲ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﺒﻮد« ﻳﻌﻨﻲ در زﻣﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪258 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪257/‬‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻣﺘﻮن ﻓﻘﻬﻲ‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺳﻴﻮﻃﻲ در »در‪‬اﻟﻤﻨﺜﻮر« ﻳﻜﻲ از اﺻﺤﺎب ﻛﻪ )ﻣﻦ ﻧﺎم‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر از اﻳﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﮔﺎه ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺗﻀﻠﻴﻞ و‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﺮم( ﺑﻌﺪا ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻫﻢ ﺷﺪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻮرات را در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺗﻜﻔﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده و ﻛﻢ ارزش اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از ﺳﺨﺘﻲ و‬ ‫ﮔﻔﺖ آن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻮرات اﺳﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ و ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪،‬‬
‫درﺷﺘﻲ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞﻫﺎ ﻣﺘﻌﺠﺐ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻮﺳﻲ اﻣﺮوز زﻧﺪه ﺑﻮد ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻮد از ﻣﻦ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ را‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ذﻫﻨﺶ آﻣﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﺗﺎﺋﻲ‬ ‫ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬و ﺑﺎ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﮕﻲ و ﻋﺘﺎب ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد‪.‬‬
‫از اﻳﻦ »ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر« در ﺗﻜﻔﻴﺮ اﺷﺨﺎص ﺑﺒﻴﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﺪرﺳﻲ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ‬ ‫آﻳﻪاي ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ در رد اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺎورد‪ ،‬در ﻋﻮض از ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻟﻐﺰﻳﺪه دو ﻧﻤﻮﻧﻪ از‬ ‫ﻣﺪرﺳﻲ ﻗﺮآن را ﻧﻴﺰ ﻧﭙﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫»ﺗﻔﺴﻴﻖ« ﻣﻲآورد ﻛﻪ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﻖ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫اﺻﻼﺣﺎت‪ :‬در زﻣﺎن دوﻟﺖ اﺻﻼﺣﺎت‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﺳﻔﺮا و دﻳﭙﻠﻤﺎتﻫﺎي ﻣﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻓﻼن ﺷﺨﺺ ﻋﺎدل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ »دﺳﺖ دادن زن ﺑﺎ ﻣﺮد ﻧﺎﻣﺤﺮم«‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻗﺼﺺ اﻟﻌﻠﻤﺎي ﺗﻨﻜﺎﺑﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارم ﻛﻪ ﺣﺠ‪‬ﺔ اﻻﺳﻼم‬ ‫ﻟﻐﻮ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﺳﺮدﻣﺪاران ﻏﺮﺑﻲ و دﻳﭙﻠﻤﺎتﻫﺎ دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬آﻣﺪﻧﺪ ﺣﺘﻲ در ﺣﻀﻮر ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺑﺎﻻ ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻓﻘﻴﻪ ﻣﻴﺎﻧﺔ ﻗﺮن ﺳﻴﺰدﻫﻢ اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﻣﻼّ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ ﻧﻮري ﭘﺪر ﻣﺤﺪ‪‬ث‬
‫ﺧﻴﻠﻲ داغ و ﺗﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬اﻣﺮوز اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻧﻮري ﻧﮕﺎرﻧﺪة ﻣﺴﺘﺪرك اﻟﻮﺳﺎﺋﻞ را‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺎﺿﻠﻲ ﺻﺎﺣﺐ اﺛﺮ و در ﺣﺪ ﻳﻚ‬
‫ﻓﺮدا ﻣﺸﻜﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺮام ﺑﻮدن ﺷﺮاب را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺸﻴﺪ ﺑﺎ آن ﭼﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺤﻠﻲ در ﺣﻮزه ﺧﺪﻣﺖ و ﻣﻘﺮّ ارﺷﺎد و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺧﻮد ﻣﻮرد ﺗﻜﺮﻳﻢ و‬
‫ﻛﻨﻴﻢ؟ ﭘﺲ ﻓﺮدا ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫اﺣﺘﺮام ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻛﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل دﺧﺎﻧﻴﺎت را ﻣﻔﻄﺮ روزه‬
‫ﺧﺎﻣﺴﺎً‪ :‬ﻳﻚ ﻓﺘﻮاي ﻓﻘﻬﻲ‪ ،‬ﻣﺪرك دارد‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل دارد‪ ،‬اﺳﺘﻨﺒﺎط دارد‪،‬‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ و ﺷﺨﺼﺎ ﺑﻪ اﺟﺘﻨﺎب از آن در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﭘﺎيﺑﻨﺪ ﻧﺒﻮد ﺗﻔﺴﻴﻖ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻲ ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻓﻘﻴﻪ ﺳﺨﻨﻲ را از ﺟﻴﺐ ﺧﻮد ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ او‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻜﻠﻒ اﺳﺖ ﺣﻜﻢ ﺧﺪا را اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮده و اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ ﻓﻘﻬﺎ را ﻣﺘﻬﻢ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻛﻤﻲ دﻗﺖ ﻧﻜﻨﺪ ﻗﻄﻌﺎ ﻛﻼه ﺑﺮ ﺳﺮش ﻣﻲرود و ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﺗﺮس ﻋﻮام ﻓﺘﻮايﺷﺎن را اﺑﺮاز ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ از آن »ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر« ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲدﻫﺪﻛﻪ ﻓﻘﻴﻪ روي ادﻟّﻪ و اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد ﭘﺎ ﮔﺬارد و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﺎ آوردن »از اﻳﻦ دﺳﺖ« اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه را ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﻏﺮبﭘﺮﺳﺘﺎن ﻓﺘﻮا دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺴﻴﻖ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ دو ﻳﻜﺪﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ وﻗﺖ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪260 /‬‬
‫ﺗﻮﻳﺴﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺧﺮﮔﻮش را ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد از ﺳﻮي‬
‫ﻫﻤﻜﺎران ﺧﻮد و ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف از ﺷﺮع ﻣﺘﻬﻢ و ﻃﺮد ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺨﻨﺶ ﺗﻜﻔﻴﺮ اﺳﺖ ﺷﺎﻫﺪش ﻳﻚ »اﺗﻬﺎم اﻧﺤﺮاف از‬
‫ﺷﺮع در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻋﻲ ﻓﻘﻬﻲ« اﺳﺖ!! ﺑﻠﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻮادث زﻳﺎد اﺳﺖ و از‬
‫ﺟﻬﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻫﺮ ﻛﺎري ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻪ او آورده ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎ اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ ﻧﺒﻮده ﻫﺮ دو ﻳﻚ‬
‫ﻛﺎر ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻮده در ﻏﺮب ﻧﻴﺰ آن ﭼﻪ آزاد اﺳﺖ اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻋﻤﻞ‪ ،‬و‬
‫آن ﭼﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺸﻴﻊ آزاد اﺳﺖ ﻧﻈﺮ و ﻓﺘﻮا اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻪ او ذﻛﺮ ﻛﺮده ﻫﻴﭽﻜﺪام ﻣﺮﺟﻊ و ﻣﻮرد ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﺮدم‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﺣﺘﺮام ﻓﺘﻮاي ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺮدم را ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً آن‬
‫را زﻳﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻟﺬا ﻋﺪاﻟﺖﺷﺎن زﻳﺮ ﺳﺆال رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ‬
‫داﺳﺘﺎنﻫﺎ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ‪ ،‬از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ داﻓﻌﻪﻫﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ دارد ﻛﻪ اﺟﺎزه ﻧﺪﻫﺪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ در ﻋﻤﻞ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬و ﮔﻔﺘﻢ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺸﺎد و ﭘﺬﻳﺮا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪ .‬در ﺗﺸﻴﻊ آزادي اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ ﻫﺴﺖ اﻣﺎ در اﺻﻮل‬
‫ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ اوﺳﺖ اﮔﺮ ﻧﻈﺮي دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ ﭘﻴﺮو ﻣﺬﻫﺐ دﻳﮕﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ و در‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬﻲ ﻫﻢ آزادي ﻫﺴﺖ و ﻫﻢ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ آزادي و ﻫﻢ ﻗﺪرداﻧﻲ از‬
‫اﺟﺘﻬﺎد آزاد‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎ در ﺟﺎﺋﻲ دﻳﮕﺮ دﻳﺪم ﻛﻪ در دورة رﺿﺎﺧﺎﻧﻲ ﻋﺎﻟﻤﻲ در‬
‫اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣﻘﻠﺪ ﻛﺴﻲ ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪259/‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪي ﺑﺮود و اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﻋﺎدل ﻧﺪاﻧﺪ و ﺑﻪ او اﻗﺘﺪا ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫واﻗﻊ او را ﺗﻔﺴﻴﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﺠﺎ و ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺠﺎ؟ـ؟‬
‫از اﻓﺮاد ﺳﻴﮕﺎري ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ؟ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ روزه ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از دﺧﺎﻧﻴﺎت‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ دﺧﺎﻧﻴﺎت ﺑﺪون آب و ﻏﺬا ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺪون ﭼﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﺮﺣﻮم ﻧﻮري ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻞ ﺷﺮﻋﻲ‬
‫روزه ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ »ﺑﻪ اﺟﺘﻨﺎب از آن در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﭘﺎيﺑﻨﺪ ﻧﺒﻮده« و ﭼﻮن‬
‫ﻓﺘﻮاﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﻣﻔﻄﺮ ﻧﺒﻮدن دﺧﺎﻧﻴﺎت ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﻛﻪ ﺳﻴﮕﺎر ﻳﺎ‬
‫ﻗﻠﻴﺎن ﻛﺸﻴﺪن ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻓﺘﻮاﻳﺶ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻇﺎﻫﺮي ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﺗﻮرﻳﻪاي از ﻧﻈﺮ ﺷﺮع ﻧﻴﺰ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻮرﻳﻪي او‬
‫اﻋﺘﺮاض داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ ﻓﺘﻮاﻳﺶ‪ ،‬ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم ﻣﻌﺮوفﺗﺮ از آن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺪ‪ ‬ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻳﻚ ﻃﻠﺒﺔ‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻴﺰ آن را ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﺮﺣﻮم ﺗﻨﻜﺎﺑﻨﻲ در ﻗﺼﺺ اﻟﻌﻠﻤﺎء ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ زﻳﺎد دارد و ﻧﻘﺪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺮ آن وارد ﻛﻨﺪ ﻧﺎﻣﺶ »ﻧﻘﺪ« و‬
‫اﻛﺜﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﺪﻫﺎ ﺗﻔﺴﻴﻖ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻃﺮف ﻋﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻧﻘﺪ ﺗﺎ ﺗﻜﻔﻴﺮ از زﻣﻴﻦ ﺗﺎ دوزخ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﻣﻘﺎم ﻧﻘﺪ ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ وﻋﺪة ﻏﺬا ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬
‫را ﻣﻲﺧﻮرد و‪ ...‬و ﺧﻴﻠﻲ ﺟﺎﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮدش اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻻ ﻧﻌﺘﺒﺮ‬
‫ﺑﺎﻟﻘﺮﻃﺎس« ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﻧﻘﻞﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪262 /‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻤﺎي روزﮔﺎر اﺧﻴﺮ ﭘﻴﺮو ﻋﻮام ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫اﺳﻼم رﻫﺒﺮي ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ و ﭘﻴﺮوي ﻣﺮدم از آن ﻫﺮﮔﺰ در ﺣﺪ اﻣﺮوزي ﻧﺒﻮده و‬
‫ﻫﻤﻴﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮﻓّﻪ را ﺑﺮ ﺳﺮودﻣﺪاران ﻏﺮب ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻠﺦ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺮب در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺮ ﻫﻢ زدن و‬
‫ﮔﺴﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ و ﻣﺮدم‪ ،‬و ﭘﻴﻮﻧﺪ رﻫﺒﺮﻳﺖ و ﻣﺮدم‪ ،‬را در ﺳﺮ‬
‫ﻟﻮﺣﻪ ﻛﺎر ﺗﺌﻮرﻳﺴﺘﻦﻫﺎﺋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻦ و ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ و ﺟﻨﮓ ﻃﻠﺒﺎن ﻏﺮب‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺪرﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺔ دل دﺷﻤﻨﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﺮﺣﺶ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻣﺪرﺳﻲ اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺎن ﺑﺰرگ )ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ آن آﮔﺎﻫﻨﺪ و‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﭘﻴﺮوي ﺷﻴﻌﻪ از ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ زﺑﺎن زد ﻋﺎم و ﺧﺎص اﺳﺖ( را ﺑﺎ ﭼﻪ ﻧﻴﺘﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲ ﺑﻨﺪد؟‬
‫‪3‬ـ ﺑﻴﺎن ﻧﻈﺮات ﻏﻴﺮ ﺳﻨﺘﻲ‪ :‬ﮔﻮﻳﺎ اﻧﻜﺎر و ﺣﺬف اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺳﻨﺘﻲ و‬
‫ﺑﻴﺎن ﻧﻮآوري دارد‪ .‬ﺑﺮ ﻓﺮض ﻛﻪ دارد‪ ،‬ﺣﺬف‪ ،‬ﺣﺬف اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺳﻨّﺘﻲ‬
‫و ﺧﻮاه ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﺪرن‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺐ‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺐ اﺳﺖ در ﻫﺮ دو ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ‪،‬‬
‫وﺻﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ در ﻫﺮ دو ﺑﻴﺎن ‪ ،‬ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﻛﻔﺮ اﺳﺖ ﺧﻮاه ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺳﻨّﺘﻲ و ﺧﻮاه ﺑﺎ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﺪرن‪.‬‬
‫‪4‬ـ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ :‬اﻓﺮاد ﻋﺎﻟﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از »اراﺋﻪ ﺗﺤﻠﻴﻼت و ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﺑﺮدن ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻬﻮد‪ ،‬ﻫﺮاﺳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ« و ﻣﺮداﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﺨﻦﺷﺎن را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮ اﻟﺨﻄﺎب ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﻓﺮﻗﻪ ﻏﺎﻟﻲ‬
‫ﺧﻄﺎﺑﻴﻪ و دﻳﮕﺮان در آن اواﻳﻞ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺑﺎب و ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻬﺎء در‬
‫اﻳﻦ اواﺧﺮ و ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺟﺪﻳﺪ و ﻧﻮ آوردهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪261/‬‬
‫دﺧﺎﻧﻴﺎت را ﻣﻔﻄﺮ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬در آن ﻣﻴﺎن ﻛﺴﻲ ﺳﻴﮕﺎر ﺑﻪ ﻟﺐ در ﻛﻮﭼﻪ و‬
‫ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺑﮕﺮدد‪ ،‬ﻛﺎر او ﻧﺎدرﺳﺖ و دﻫﻦ ﻛﺠﻲ ﺑﻪ آن ﻣﺮدم و ﻣﺮﺟﻊ آن ﻣﺮدم‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را ﺑﻜﻨﺪ ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻋﺎدل ﻧﻴﺴﺖ ﺧﻮاه ﻳﻚ ﻓﺮد‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه ﻳﻚ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻣﺴﻠّﻢ‪ ،‬ﻛﻪ از دوﻣﻲ ﻧﻜﻮﻫﻴﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آزادي اﺟﺘﻬﺎد آري‪ ،‬آزادي ﺗﺨﺮﻳﺐ و اﻫﺎﻧﺖ ﻧﻪ‪ ،‬ﻛﺎﺋﻨﺎً ﻣ‪‬ﻦ ﻛﺎن‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ آزادي اﺟﺘﻬﺎد‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮﻋﻲ اﺧﺘﻼفﭘﺬﻳﺮ از‬
‫اﻳﻦ دﺳﺖ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻋﻤﻼً ﻓﺮق ﻣﻬﻤﻲ ﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻌﻲ و ﻏﻴﺮ ﺷﻴﻌﻲ در‬
‫اﻧﻔﺘﺎح ﻳﺎ اﻧﺴﺪاد ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺧﻮدش آورد ﻋﻤﻞ ﺑﻮد ﻧﻪ اﺟﺘﻬﺎد‪ .‬ﻛﻪ ﻓﺮق اﻳﻦ‬
‫دو ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آزادي اﺟﺘﻬﺎد ﺑﺎ آزادي ﻧﻈﺮ در اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻓﺮق دارد ﻛﻪ ﺷﺮﺣﺶ ﮔﺬﺷﺖ در ﻣﺜﻞ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ »ﺑﺒﻴﻦ از ﻛﺠﺎ ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ و از‬
‫ﻛﺠﺎ ﺻﺪا ﻣﻲدﻫﺪ«‪ .‬در اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ ﺻﺪاﻳﺶ از ﻓﺮوع دﻳﻦ در‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ درﺗﻜﻔﻴﺮ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺷﺎﻫﺪ از ﻧﻔﻲ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻲآورد‪ .‬از آزادي‬
‫اﺑﺮازﻧﻈﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ از آزادي ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻲآورد!!!‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ وﺿﻊ و ﺣﺎل آزادي اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺑﻴﺎن در ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺷﻴﻌﻲ‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻮال ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬روزﮔﺎراﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان از ﺑﻴﺎن‬
‫ﻧﻈﺮات ﻏﻴﺮ ﺳﻨّﺘﻲ و اراﺋﺔ ﺗﺤﻠﻴﻼت و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدن ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻬﻮد‪،‬‬
‫ﻫﺮاﺳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﭘﻴﺮوي ذﻫﻨﻴ‪‬ﺖ ﻋﺎﻣ‪‬ﻪ و ﺻﺤ‪‬ﻪ ﻧﻬﺎدن ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ‬
‫آﻧﺎن ﺑﭙﺴﻨﺪﻧﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺧﻮد را ﭘﻴﺸﻮاي ﻣﺮدم ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ و ﻧﻪ ﭘﻴﺮو اﻳﺸﺎن‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪264 /‬‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫)ص( ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻠﻤﻲ )!( رﺳﻴﺪهاﻳﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﮔﺮ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻋﺎﻗﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ را‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺪاﻧﺪ ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ اﺣﻤﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪6‬ـ ﻣﮕﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻴﻌﻲ اﻳﺮان ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب‬
‫»زﻣﻴﻦ در ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﻲ« آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺟﺎﻳﺰه ﻛﺘﺎب ﺳﺎل را داد اﻳﻦ ﺟﺎﻳﺰه ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮاي ﭼﻪ ﭼﻴﺰ داده ﺷﺪ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﻛﻪ او ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن را‬
‫در ﺑﻴﺎن ﻏﻴﺮ ﺳﻨّﺘﻲ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻧﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫و ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺷﻴﻮا و ﻧﻮآوري در اﻳﻦ ﻓﻨﻮن‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻻت‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ؟‬
‫‪7‬ـ ﭼﺮا در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﺘﺎب »زﻣﻴﻦ در ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﻲ« ﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺮاﺳﻲ داﺷﺖ‬
‫و ﻧﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﺸﺒﺜﺎت‪ ،‬و ﻧﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻮﻫﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ و ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ در آن ﻛﺘﺎب ﻧﻮآوري ﻛﺮده ﺑﻮد اﻣﺎ ﻧﻮﺑﺮآوري ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‬
‫و ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮاس و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﭼﻮن ﻣﺤﻘﻖ ﺣﻠّﻲ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺘﺒﺮ‪ :‬از‬
‫ﺣﺠﻴ‪‬ﺖ ﻓﺘﻮاي أﺋﻤ‪‬ﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺎﺿﻞ ﻣﻘﺪاد در ﻧﻀﺪ اﻟﻘﻮاﻋﺪ اﻟﻔﻘﻬﻴ‪‬ﻪ‪:‬‬
‫‪ 269‬ﻓﺘﺎواي اﺋﻤ‪‬ﻪ اﻃﻬﺎر را ﻣﺸﺤﻮن ﺑﻪ ﺗﻘﻴ‪‬ﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺠﺎل‬
‫ﺑﻲﺣﺮﻣﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻳﻚ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻬﻮد )ﺑﻠﻜﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﺄﻟﻮف ﻧﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻬﻮد‪ ،‬ﭼﻪ در ﻛﺎﻓﻲ ‪ 330 :7‬و ‪ 363‬ﻫﻢ در ﻧﻘﻞ ﻣﺘﻦ رﺳﺎﻟﺔ دﻳﺎت‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪263/‬‬
‫ﻗﺪري ﻫﺮاﺳﻨﺎك اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺸﺒﺜﺎت ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ را‬
‫ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ و ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻳﻦ ﻛﺎرش ﺷﺎﻧﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ در روزﮔﺎر ﻣﺎ ﻫﻤﺎن اﻳﻤﺎن و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ را دارﻧﺪ ﻛﻪ در‬
‫روزﮔﺎران ﭘﻴﺸﻴﻦ داﺷﺘﻨﺪ آن ﭼﻪ در روزﮔﺎر ﻣﺎ ﻋﺠﻴﺐ اﺳﺖ ﭘﻴﺪاﻳﺶ‬
‫ﭘﺪﻳﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎم آن را »ﻧﻮآوري ﻧﻮﻳﻦ« ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻧﻮآوري اﻧﺪر‬
‫ﻧﻮآوري‪.‬‬
‫‪5‬ـ از ﻧﻮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻢ اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ‪ ،‬اﺟﺘﻬﺎد‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﺪرن و ﻏﻴﺮ ﺳﻨّﺘﻲ‪ ،‬اراﺋﻪ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدن ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻬﻮد‪ ،‬در اﺻﻮل دﻳﻦ و اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﻧﻴﺰ‬
‫آزاد اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺑﺴﺘﺮ ﻫﻤﺎن آزادي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺪارد‪ ،‬وﻻﻳﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫ﺣﻀﺮت آﻗﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻟﻄﻒ ﻛﺮده و اﻳﻦ اﺟﺘﻬﺎد را ﻛﺮدهاﻳﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫رﺳﻴﺪهاﻳﺪ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻛﺎر و اﺳﺘﺪﻻﻟﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮدﺗﺎن‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ در ﺻﻮرت رﻋﺎﻳﺖ اﻣﺎﻧﺖ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬و‬
‫ﭼﻮن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ ﺗﻮﻫﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫را ﻧﻴﺰ زﻳﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫را ﺣﺬف ﻛﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻮﻗﻊ دارد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬آﻳﺎ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪاي دﭼﺎر ﺳﺎدهﻟﻮﺣﻲ و‬
‫ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟ و ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﻗﻌﻲ از آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﻣﺮو‪‬ت و ﺣﺮﻳ‪‬ﺖ ﻋﻠﻤﻲ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪266 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪265/‬‬

‫ﻣﻘﺪاد ﻧﻮآوري ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫ﻇﺮﻳﻒ ﺑﻨﻲ ﻧﺎﺻﺢ دارد ﻛﻪ »اﻓﺘﻲ اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻓﻜﺘﺐ اﻟﻨﺎس‬
‫ﺷﻴﺦ ﺣﺮّ ﻋﺎﻣﻠﻲ در وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ و ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ در ﺗﻬﺬﻳﺐ و اﺳﺘﺒﺼﺎر‬ ‫ﻓﺘﻴﺎه«( ﻧﻤﻲداد‪.‬‬
‫آن ﻫﻤﻪ ﺣﺪﻳﺚﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر را ﺣﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﻘﻴﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮن ﻓﻘﻬﻲ ﻣﺎ ﭘﺮ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻼ ﻣﺤﻘﻖ ﺣﻠّﻲ‪ ،‬ﻓﺎﺿﻞ ﻣﻘﺪاد ﺣﺘﻤﺎ‬
‫اﺳﺖ از ﻟﻔﻆ ﺗﻘﻴﻪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦﻫﺎي ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ ﻧﻮآوري ﺷﺎن اﺻﻮل‬
‫اﻟﻘﺎء‪ :‬ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎز در اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ ﻫﻔﺖ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‬
‫ﻣﻜﺘﺐ را ﺑﺮﻫﻢ رﻳﺨﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺜﻼ ﺣﺠﻴﺖ ﻓﺘﺎواي اﺋﻤﻪ ﻃﺎﻫﺮﻳﻦ را زﻳﺮ ﺳﺆال‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرش دو ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻘﺎء اول‪ :‬ﻋﻠﻤﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ او ﺗﺰﻫﺎي ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫‪1‬ـ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻟﻔﻆ »ﻓﺘﻮا« درﺑﺎرة اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع(؛ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ از ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﻞ ﻛﺮد‪ .‬آﻳﺎ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ »ﻓﺘﻮاي اﻣﺎم ﺻﺎدق در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ«‬
‫اﻟﻘﺎء دوم‪ :‬ﭼﻮن اﻳﻦ دو ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﺰرگ درﺑﺎره اﻣﺎم ﻟﻔﻆ »ﻓﺘﻮي« را ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮف ﺧﻼﻓﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻬﻮد اﺳﺖ؟ ﻏﻴﺮ ﻣﺄﻟﻮف اﺳﺖ؟‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮده اﻧﺪ ﭘﺲ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ اﺋﻤ‪‬ﻪ را اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ‪ :‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﺳﻨّﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻤﺎي ﺳﻨّﻲ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﺮادش ﻓﺘﻮاي اﻣﺎم ﺻﺎدق ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺘﻮاي اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ و‬
‫اﻟﻘﺎء ﺳﻮم‪ :‬ﭼﻮن درﺑﺎره ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ و ﻣﺮاﺟﻊ ﻟﻔﻆ ﻓﺘﻮي ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻣﺎﻟﻚ و ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬را ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آنﻫﺎ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻲرود ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﻴﺰ اﺋﻤﻪ )ع( ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن‬
‫ﻓﻘﻴﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنﻫﺎ اﻫﻞ ﻓﺘﻮا اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﺣﻠّﻲ ﻳﺎ ﻓﺎﺿﻞ‬
‫ﺗﻠﻘّﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪاد ﻳﺎ ﻛﻠﻴﻨﻲ در ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﻗﺼﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ؟ ﻣﺪرﺳﻲ دﻗﻴﻘﺎ ﺟﺎن اﻳﻦ‬
‫اﻟﻘﺎء ﭼﻬﺎرم‪ :‬آﻣﺎده ﻛﺮدن ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮاي ﺑﺨﺶ دوم ﻛﺘﺎب ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻲداﻧﺪ اﻣ‪‬ﺎ دﻗﻴﻘﺎ ﻧﻴﺰ درﺻﺪد اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ دو ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺳﻨّﻲ و‬
‫درﺻﺪد اﻧﻜﺎر و ﺣﺬف ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺋﻤ‪‬ﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻲ ﺑﺮاي ﮔﻞ آﻟﻮد ﻛﺮدن آب و آﺷﻔﺘﻪ ﻛﺮدن ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻘﺎء ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻛﺮدن اﺻﻞ »ﺗﻘﻴﻪ« درﺻﺪد اﺳﺖ از ارزش و اﺻﺎﻟﺖ‬
‫ﺗﻘﻴﻪ‪ :‬ﺗﻘﻴﻪ از اﻣﻮر ﻣﺴﻠّﻢ و ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻜﺎﻫﺪ‪ .‬و ﻟﻔﻆ »ﻣﺸﺤﻮن« را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪ 24 ،‬ﺳﺎل ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﻲ ﻋﻠﻲ )ع( ﻏﻴﺮ از ﺗﻘﻴﻪ‬
‫اﻟﻘﺎء ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻃﻮري ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺋﻲ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ دارد؟ ﺗﺎ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺰرگ ﻳﻌﻨﻲ »ﻏﻴﺒﺖ ﺻﻐﺮي و‬
‫ﻳﺎ آن را ﻣﺨﻔﻲ ﻣﻲدارﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺎﺿﻞ ﻣﻘﺪاد اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮده از اﻳﻦ راز ﺑﺮداﺷﺘﻪ‬
‫ﻛﺒﺮي« ﻣﮕﺮ ﻋﻴﻦ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﻘﻴﻪ را اﻧﻜﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﺎﺿﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺪرﺳﻲ درﺑﺎرة ﻋﻠﻢ اﻣﺎم‪ ،‬وﻻﻳﺖ و ﺣﺠﻴﺖ اﻣﺎم‪ ،‬ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪268 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪267/‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ در ﻳﻚ ﭘﺎﺳﺦ ﻛﻠّﻲ ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻫﻢ در ﺣﻮزة ﻫﻤﺎن‬ ‫اﻟﻘﺎء ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬در ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻓﻀﺎ و ﺟﻮ‪‬ي از اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﮔﻮﺋﻲ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ و اﻣﺜﺎلﺷﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺣﻠّﻲ‪ ،‬ﻓﺎﺿﻞ ﻣﻘﺪاد‪ ،‬ﻣﻴﺮزاي ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف‬ ‫ﻳﻚ دﻧﻴﺎي درﻫﻢ و ﺑﺮﻫﻢ‪ ،‬آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ اﺑﻬﺎﻣﺎت و ﻣﺠﻬﻮﻻت‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ ﺗﻘﻴﻪاي ﺑﺎ‬
‫روش ﻣﺮﺳﻮم دﻳﮕﺮان )ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ( رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻴﺞ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﺮده‬ ‫ﻏﻴﺮ ﺗﻘﻴﻪاي ﻃﻮري ﺑﺮﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﻛﻪ ﺗﻤﻴﻴﺰ آنﻫﺎ از ﺗﻮان ﻛﺮام اﻟﻜﺎﺗﺒﻴﻦ ﻫﻢ‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد ﺧﻮدﺗﺎن اﻳﻦ را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻧﺎﻣﺒﺮدﮔﺎن اﺻﻠﻲ از‬ ‫ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎﺋﻲ ﻫﺴﺖ و ﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ اﺑﻬﺎم‬
‫اﺻﻮل ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ را اﻧﻜﺎر ﻛﺮده اﻧﺪ؛ ﻋﺼﻤﺖ را؟ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را؟ وﻻﻳﺖ و‬ ‫آﻟﻮد و داﻧﺶ ﺣﺪﻳﺚﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﻴﻌﻪ و ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﺪﻳﺚ ﻫﺎي ﺗﻘﻴﻪاي ﺑﺎ‬
‫ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ را؟ ﭼﺮا ﺧﻮدﺗﺎن را در ردﻳﻒ ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻗﺮار‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺨﺼﻮص و ﻛﺎﻣﻼ راهﮔﺸﺎ در ﻛﻨﺎر ﻋﻠﻢ رﺟﺎل و ﺑﺨﺶ اول ﻋﻠﻢ اﺻﻮل‬
‫ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ رﻳﺸﺔ وﻻﻳﺖ را ﻣﻲزﻧﻴﺪـ؟‬ ‫ﻓﻘﻪ )ﺑﺨﺶ اﻟﻔﺎظ( ﻣﺸﻜﻠﻲ را ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﺮا آن ﻣﺮاﻛﺰ‬
‫اﻣﺎ روﻳ‪‬ﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻴﺮزاي ﻗﻤﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺄﻟﻮف و ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻬﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪» ،‬ﻏﻴﺮ‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ و آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻣﺤﺒﻮب ﻣﺪ‪‬رﺳﻲ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻪ ﺷﻴﻌﻪ دﻗﻴﻖﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺄﺛﻮر« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاﻫﻢ داد‪ .‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ از ﺷﻴﻌﻪ ﺣﺘﻲ ﻋﻮام ﺷﻴﻌﻪ‪،‬‬ ‫ﻓﻘﻪ و ﺣﻘﻮق ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل را ﺳﺰاوار درود ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﺎر ﻣﻴﺮزاي ﻗﻤﻲ ﻧﻮآوري‬ ‫آﻓﺮﻳﻦ! واﻗﻌﺎ در ﻫﻨﺮ اﻟﻘﺎء )ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺟﺪ‪‬ي ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ( ﻧﻈﻴﺮ ﻧﺪارد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟؟ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﺮدم ﻫﺮ روز در ﭘﺎي ﻣﻨﺒﺮﻫﺎ از وﻋﺎظ ﻣﺪاﻳﺢ اﻫﻞ ﺑﺪر واﺣﺪ‬ ‫و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﻫﻨﺮ ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫را ﻧﻤﻲ ﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻋﻮاﻃﻒﺷﺎن ﺑﺮاي اﺻﺤﺎب ﺑﺪر و اُﺣﺪ و ﺧﻨﺪق ﻧﻤﻲﺟﻮﺷﺪ؟‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎ اﮔﺮ ﻓﻘﻴﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺪري ﭼﻮن ﻣﻴﺮزاي ﻗﻤﻲ در ﺧﻄﺒﺔ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬
‫اﻳﻦ دوﺳﺘﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﻣﺪرﺳﻲ و آن ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ و آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻣﺤﺒﻮب آﻗﺎي‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ رﺳﺎﺋﻞ ﻣﺘﻜﺜّﺮة ﻋﺮﺑﻲ ﺧﻮد )ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪة روﺿﺎت اﻟﺠﻨﺎت ﺷﻤﺎر آن را‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب را اﻓﺮاد ﺧﻮن رﻳﺰ و اﺳﻼم را دﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻳﻚ ﻫﺰار رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻲداﻧﺪ و ﻣﻦ ﺧﻮد ﻧﺴﺦ اﺻﻞ ﺑﺴﻴﺎري از آنﻫﺎ را‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در اﻧﺠﻴﻞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻴﺴﻲ ﮔﻔﺖ ﻟﺒﺎسﺗﺎن را ﺑﻔﺮوﺷﻴﺪ و‬ ‫در ﭼﻨﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻮادة دﺧﺘﺮي آن ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم ﺣﺎج ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺨﺮﻳﺪ‪ 1.‬ﺑﺎﻳﺪ اﺻﺤﺎب در ﺧﺎﻧﻪﺷﺎن ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻴﺪي در ﻗﻢ دﻳﺪم( ﺑﻪ درود ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﺻﺤﺎب او ﮔﺎه ﺑﻪ‬
‫ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن آﻣﺪه ﻗﺘﻞﻋﺎمﺷﺎن ﻛﻨﻨﺪ؟ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻌﻨﻲ »ارﺗﺪ‪ ‬اﻟﻨّﺎس اﻻّ‬ ‫ﺻﻮرت »و ﻋﻠﻲ آﻟﻪ و ﺻﺤﺒﻪ ﺧﻴﺮ ﺻﺤﺐ و آل« اﻟﺘﺰام ﻣﻮﻛّﺪ داﺷﺖ ﻛﺴﻲ او‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ روﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ روش ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺮﺳﻮم ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن‬
‫ﻧﻤﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭼﻪ آن روش ﺑﺎﻳﺪ از ﺳﻴﺮة اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺎن اﻟﻬﺎم ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻪ‬
‫‪ . 1‬اﻧﺠﻴﻞ ﻟﻮﻗﺎ‪ :‬ﺑﺎب ‪ 22‬ﺑﻨﺪ ‪ :36‬ﻛﺴﻲ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﺪارد ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮد را ﻓﺮوﺧﺘﻪ آن را ﺑﺨﺮد‪.‬‬
‫و اﻧﺠﻴﻞ ﻣﺘﻲ‪ :‬ﺑﺎب ‪ 10‬ﺑﻨﺪ ‪ :34‬ﮔﻤﺎن ﻧﺒﺮﻳﺪ ﻛﻪ آﻣﺪهام ﺗﺎ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺬارم ﻧﻴﺎﻣﺪهام ﺗﺎ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺑﮕﺬارم‬ ‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ را ـ زﻳﺮا ﻛﻪ آﻣﺪهام ﺗﺎ ﻣﺮد را از ﭘﺪر ﺧﻮد و دﺧﺘﺮ را از ﻣﺎدر ﺧﻮﻳﺶ و ﻋﺮوس را از ﻣﺎدر ﺷﻮﻫﺮ ﺟﺪا‬
‫ﺳﺎزم ـ و دﺷﻤﻨﺎن ﺷﺨﺺ اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪ او ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ـ ‪...‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪270 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪269/‬‬

‫ﻣﻼﺋﻜﺘﻪ ﻟﻴﺨﺮﺟﻜﻢ ﻣﻦ اﻟﻈّﻠﻤﺎت اﻟﻲ اﻟﻨّﻮر و ﻛﺎن ﺑﺎﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ رﺣﻴﻤﺎ«‪ 1‬ﺑﺮداﺷﺖ‬ ‫ﺛﻼﺛﺔ او ارﺑﻌﻪ« را در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺷﺮح دادم ﻛﻪ ﻣﺮاد »ارﺗﺪ‪ ‬اﻟﻨّﺎس ﻋﻦ اﻟﻮﻻﻳﺔ«‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻪ »ﻋﻦ اﻻﺳﻼم« ﺗﺎ ﺑﻬﺎﻧﻪاي در دﺳﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ‬
‫اﻣ‪‬ﺎ ﺻﻠﻮات ﺑﺮ اﺻﺤﺎب‪ ،‬ﻣﺄﺛﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪاي را ﻧﻪ ﻗﺮآن و ﻧﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺪرﻛﻲ ﺑﺮاي آن در ﻗﺎﻟﺐ ﻟﻔﻆ »اﺻﺤﺎب« ﻧﻴﺎﻣﺪه‬ ‫ﻣﺄﺛﻮر و ﻏﻴﺮ ﻣﺄﺛﻮر‪ :‬ﻣﺎﺛﻮر ﻳﻌﻨﻲ آن ﻛﺎر ﻧﻴﻚ و ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻛﻪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪا‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎﺋﻲ را درﺑﺎره اﺻﺤﺎب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »اﻧﺸﺎي ﺷﺨﺼﻲ«‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮل )ص( ﻳﺎ اﻣﺎم )ع( ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ دﻋﺎ ﻛﺮدن در ﻗﻨﻮت ﻧﻤﺎز ﺑﺎ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫آﻳﻪ »رﺑﻨّﺎ آﺗﻨﺎ ﻓﻲ اﻟﺪ‪‬ﻧﻴﺎ ﺣﺴﻨﺔ و ﻓﻲ اﻻﺧﺮة ﺣﺴﻨﺔ و ﻗﻨﺎ ﻋﺬاب اﻟﻨّﺎر« ﭼﻴﺰي‬
‫ﻓﺮق اﺳﺖ ﻣﻴﺎن »ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ« و »اﺻﺤﺎب«‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺺ‪ ‬ﻗﺮآن و ﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻗﺮآن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬و دﻋﺎي »رب‪ ‬ﻻﺗﻜﻠﻨﻲ اﻟﻲ ﻧﻔﺴﻲ ﻃﺮﻓﺔ ﻋﻴﻦ اﺑﺪا«‬
‫اﺟﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﻋﻢ‪ ‬از ﺳﻨﻲ و ﺷﻴﻌﻪ در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب اﻓﺮاد ﻏﻴﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫را از رﺳﻮل ﺧﺪا )ع( و دﻋﺎﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮ را از اﺋﻤ‪‬ﻪ اﻃﻬﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮرة ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ و دﻳﮕﺮ آﻳﺎت در دﻳﮕﺮ ﺳﻮرهﻫﺎ ﺑﺮ ﺣﻀﻮر‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻣﺄﺛﻮر‪ :‬ﺷﺨﺺ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ دﻋﺎي ﻣﺸﺮوع د ﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ در‬
‫اﻓﺮاد ﻣﻨﺎﻓﻖ در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب ﺗﻨﺼﻴﺺ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﻨﻮت ﺑﺨﻮاﻧﺪ و اﻧﺸﺎي ﺧﻮدش ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ »اﻧﺸﺎي ﺷﺨﺼﻲ« را ﻏﻴﺮ ﻣﺄﺛﻮر‬
‫دﻋﺎ و درود ﻏﻴﺮ ﻣﺄﺛﻮر ﻣﻴﺮزاي ﻗﻤﻲ ﻳﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اوﻟﻲ اﺛﺮي اﺳﺖ از ﻗﺮآن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻣﺎم‪ .‬اﻣﺎ دوﻣﻲ اﻧﺸﺎي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﺔ اﺻﺤﺎب ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻬﻢ ﺳﻨﻴﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻜﺮر ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻤﺎزﮔﺰار اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻄﻼح ﻣﺎﺛﻮر و ﻏﻴﺮ ﻣﺄﺛﻮر ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻗﻨﻮت ﻧﻤﺎز‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺻﻞ ﻣﻘﺒﻮل آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص(‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ )آن ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ذﻛﺮ ﺷﺪ( ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﺔ ﺣﺎﻻت اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ اﺻﺤﺎﺑﻢ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎ اﺻﺤﺎﺑﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاﻳﺎ اﺻﺤﺎﺑﻢ را ﻧﺠﺎت ده‪.‬‬ ‫ﺻﻠﻮات ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻓﺮﻣﺎن ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ »انّ اﷲ و ﻣﻼﺋﻜﺘﻪ ﻳﺼﻠّﻮن‬
‫ﺧﻄﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﭘﺲ از ﺗﻮ در دﻧﻴﺎ ﭼﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻗﺎﻟﺐ‬ ‫‪1‬‬
‫ﻋﻠﻲ اﻟﻨﺒﻲ‪ ‬ﻳﺎ اﻳ‪‬ﻬﺎ اﻟﺬﻳﻦ آﻣﻨﻮا ﺻﻠّﻮا ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠّﻤﻮا ﺗﺴﻠﻴﻤﺎ«‪.‬‬
‫»اﺻﺤﺎب« ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ و اﻳﻤﺎن را ﺗﺎ ﻟﺐ‬
‫ﺻﻠﻮات ﺑﺮ آل ﻧﻴﺰ ﻫﻢ ﻻزﻣﺔ آﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اﺣﺎدﻳﺚ‬
‫ﮔﻮر ﺣﻔﻆ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺨﺸﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺑﻞ ﻓﻮق اﻟﺘﻮاﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻨّﻲ و ﺷﻴﻌﻪ آن را آوردهاﻧﺪ و‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ و ﻫﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﺳﻨّﻲ و ﺷﻴﻌﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﺄﺛﻮر ﺑﻮدﻧﺶ ﺑﺮاي ﻫﻤﺔ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺮا او ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻣﻴﺮزاي ﻗﻤﻲ را ﺑﺮ ﺳﺮ دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ ﻣﻲ ﻛﻮﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻠﻮات ﺑﺮ »ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ« را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان از آﻳﻪ »ﻫﻮ اﻟّﺬي ﻳﺼﻠّﻲ ﻋﻠﻴﻜﻢ و‬

‫‪ . 1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬آﻳﻪ ‪.43‬‬ ‫‪ . 1‬آﻳﻪ ‪ 56‬ﺳﻮرة اﺣﺰاب‪.‬‬

 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪272 /‬‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮي؟ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و ﺑﺎ اﻧﻜﺎر وﻻﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﻛﻪ در ﻏﺮب ﻫﺴﺘﻴﺪ ﭘﻴﺶ از ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻣﺎﻫﺎ ﭘﺲ از ﺷﻤﺎ ﻣﻄﻠﻊ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ در ﻏﺮب ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ را رﻳﻠﻲ ﺑﺮاي ﻗﻄﺎر ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻧﻪ‬
‫راﻫﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ‪ .‬و ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را ﻏﻴﺮ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻓﺴﻮس ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ ﭼﻪ آﺳﺎن و ﭼﻪ ارزان ﺧﻮدﺷﺎن را ﺗﺒﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺳﻮﮔﻤﻨﺪاﻧﻪ ﮔﺮﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺑﻪ ﻛﻠﻤﻪ »ﻣﻨﻄﻘﻲ« ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻢ در ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻮدن ﺳﺨﻦ و ﺑﻴﺎﻧﺎت آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ و دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ آن ﭼﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﺔ او اﻋﺘﻨﺎﺋﻲ ﺑﻪ آن ﻧﺸﺪه »ﻣﻨﻄﻖ« اﺳﺖ؛ آن ﻫﻤﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮ و اﻫﺎﻧﺖ‬
‫ﻛﻪ درﺑﺎره ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ و ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ و ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻓﺤﺶ‬
‫و ﻓﺤﺎﺷﻲ؟ـ؟‬
‫‪3‬ـ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت »ﻏﻴﺮ ﻣﺄﻟﻮف« ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ آورده‬
‫»ﻏﻴﺮ ﻣﺄﻟﻮف« ﻧﻴﺴﺖ »ﻣﻨﻔﻮر« و ﻳﻚ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ دﺷﻤﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ ﺧﻮد دﺷﻤﻦ آن را اﻋﻼم ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻓﺮﺳﻮدن ﺷﻴﻌﻪ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮﺳﻮدن اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ‪ .‬ﺣﺘﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن و‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن را وﺣﺸﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدن‪ .‬ﻓﻴﻠﻢﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره اﻳﺮان ﻗﺪﻳﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ از ﻗﺒﻴﻞ ﻓﻴﻠﻢ اﺳﻜﻨﺪر و ﻓﻴﻠﻢ »ﺳﻴﺼﺪ« ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ درﺳﺖ ﺳﺒﻚ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ اﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺒﻚ‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﻮيﺗﺮ و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﺳﺨﻨﻲ از »ﺻﻮاب و ﺻﻼح« آورده‪ ،‬آﻳﺎ ﻫﻤﮕﺎﻣﻲ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻣﺬﻛﻮر و‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎي ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه و زدن رﻳﺸﺔ ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺻﻮاب ﻳﺎ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪271/‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ از ﻫﺮ ﻃﺮف ﺳﺨﻦ آورده‪ ،‬داﻳﺮه ﻣﻲ زﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﺮد ﺳﻠﻤﺎن رﺷﺪي‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد ﻫﺪﻓﺶ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺗﻜﻔﻴﺮ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ »راﻳﺞ« از آن ﺗﻌﺒﻴﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻃﻮل ﻳﻜﺼﺪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﻏﻴﺮ از ﺳﻠﻤﺎن رﺷﺪي ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ؟ ﭘﺲ ﻟﻔﻆ »راﻳﺞ« ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﻧﮕﺎرش ﺳﺒﻚ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﻗﺪري درﺑﺎرة ﻛﺎر ﺧﻮد ﻫﺮاس دارد ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪارد ﭼﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮض ﻛﺮدم دﻋﺎ و درود ﻏﻴﺮ ﻣﺄﺛﻮر ﺑﺮ اﺻﺤﺎب ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ و اﺷﻜﺎﻟﻲ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن ﮔﻮﺷﻪ دﻳﮕﺮ از ﺳﺒﻚ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ :‬او‬
‫اﺑﺘﺪا ﺳﺨﻨﻲ از ﺗﻘﻴ‪‬ﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت »ﻣﺸﺤﻮن ﺑﻪ ﺗﻘﻴ‪‬ﻪ« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از‬
‫ﻛﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻣﻴﺮزا ﺑﺮ ﻫﻤﺎن اﺳﺘﻮار ﻧﺒﻮده؟ او در ﻳﻚ ﻛﻼم واﺣﺪ ﺗﻘﻴﻪ را‬
‫ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻣﺴﻠّﻢ داﻧﺴﺘﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل آن را ﻛﻨﺎر زده اﺳﺖ‪ ،‬او ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ از آن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ و ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻧﻜﻨﺪ اﻣﺎ روش اﻟﻘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ وادارش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻻزﻣﺔ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺻﻞ ﺷﻴﻌﻲ آزادي ﻧﻈﺮ و اﺟﺘﻬﺎد‪ ،‬ﺑﺎﻟﻀّﺮوره آن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺎن در ﭘﻴﺮوي و اﻧﺘﺨﺎب آن ﭼﻪ ﺧﻮد آن را‬
‫ﺻﻮاب و ﺻﻼح ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺠﺎز و ﻣﺤﻖ و ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﻣﺎ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ را ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ و از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻲداﻧﻴﻢ‬
‫و ﺑﻪ او ﺣﻖ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻮآوريﻫﺎﺋﻲ در اﻃﺮاف ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﻲ اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺎورد و ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻴﺪ و ﭼﺸﻤﺪاﺷﺘﻲ ﻧﻴﺰ از او داﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﻣﻴﺪﻣﺎن را ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎد داد و ﺑﻪ ﻫﺴﺘﺔ اﺻﻠﻲ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﻫﺠﻤﻪ آورد‪ .‬ﺣﺘّﻲ او را در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻴﺰ‬
‫آزاد ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﻢ ﭼﺮا ﺧﻮدت ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮدت را‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪274 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪273/‬‬

‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در اﻳﻦ ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺧﻮدش را از ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺻﻼح ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻣﮕﺮ در ﻣﻨﻄﻖ دﺷﻤﻦ‪.‬‬
‫درﺻﺪد ﺻﻴﺎﻧﺖ دﻳﻦ از ﻏﻠﻮ‪ ‬اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎﺑﺶ ﺑﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ اﻋﺘﻘﺎد‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ ﺑﻮدن اﻣﺎم‪ ،‬را از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻏﻠﻮ‪‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻣﺼﺎدر ﺣﺪﻳﺜﻲ دو ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺘﻔﺎوت از رﻫﺒﺮان ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺟﺎﻣﻌﺔ‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ روﺷﻦ ﮔﺸﺖ ﻛﻪ او از ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺸﻬﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم‬
‫و ﺗﻨﺔ اﺻﻠﻲ درﺧﺖ دﻳﻦ را ﻣﻲﺗﺮاﺷﻨﺪ و آن را ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺎﻳﻨﺪ و از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫)ص( در ﻣﻘﺪﻣﺔ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ دﻳﮕﺮ ﺣﺪﻳﺚ اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ و‬
‫ﺣﺬف ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ از اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﻴﻊ و ﺣﺬف وﻻﻳﺖ از آن ﻣﺼﺪاق اﺗﻢ‪‬‬
‫در ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ﺷﻴﻌﻲ در رﺟﺎل ﻛﺸﻲ )و ﺑﺎ ارﺟﺎع ﺑﻪ اﻇﻬﺮ ﻣﺼﺎدﻳﻖ آن‪ ،‬اﺋﻤ‪‬ﻪ اﻃﻬﺎر‪،‬‬
‫ﺗﺮاﺷﻴﺪن و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﺴﻜﺮي )ع( و ﺑﺼﺎﺋﺮ ﺻﻔﺎر و ﻛﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ ﺻﺪوق(‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ زﻳﺒﺎ و ﺟﺎﻟﺐ ﻛﺮده‪» :‬و اﻧﺘﺤﺎل اﻟﻤﺒﻄﻠﻴﻦ«‪ :‬ﺗﺮاﺷﻴﺪن اﻓﺮاد‬
‫آﻣﺪه ﻛﻪ »ﻳﺤﻤﻞ ﻫﺬا اﻟﻌﻠﻢ ﻣﻦ ﻛﻞ ﺧﻠﻒ ﻋﺪول ﻳﻨﻔﻮن ﻋﻨﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ اﻟﻐﺎﻟﻴﻦ و‬
‫ﺑﺎﻃﻞﮔﺮا‪.‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ دوم‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ از اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن )ع( ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻣﺎم‬ ‫اﻧﺘﺤﺎل اﻟﻤﺒﻄﻠﻴﻦ و ﺗﺄوﻳﻞ اﻟﺠﺎﻫﻠﻴﻦ«‪.‬‬

‫زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ )ع( در ﻛﺎﻣﻞ اﺑﻦ ﻋﺪي‪ 1543 :‬و ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ذﻫﺒﻲ ‪:2‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ اول را و ﺳﺨﻦ ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر آن را‬
‫‪) 417‬و ﺑﺎ ﻣﺘﻦ و ﺳﻨﺪي ﻣﺘﻔﺎوت در ﺟﺎﻣﻊ ﺷﻌﺐ اﻻﻳﻤﺎن ﺑﻴﻬﻘﻲ ‪(319 :3‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺆﻣﻦ و ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﻮﺷﻚ ان ﻳﺄﺗﻲ ﻋﻠﻲ اﻟﻨّﺎس زﻣﺎن ﻻ ﻳﺒﻘﻲ ﻣﻦ اﻻﺳﻼم اﻻّ اﺳﻤﻪ و‬ ‫دوم او ﻛﻪ در ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪﻳﺪ از ﻋﻠﻤﺎي ﺧﺎﺋﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺳﻴﻢ‪:‬‬
‫‪1‬ـ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻠﻤﺎﺋﻲ را ﺗﺎﻳﻴﺪ و ﻣﺪح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻻ ﻣﻦ اﻟﻘﺮآن اﻻّ رﺳﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺟﺪﻫﻢ ﻋﺎﻣﺮة و ﻫﻲ ﺧﺮاب ﻣﻦ اﻟﻬﺪي‪ ،‬ﻓﻘﻬﺎﺋﻬﻢ‬
‫ﺻﻴﺎﻧﺖ از دﻳﻦ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺷﺮّ ﻣ‪‬ﻦ ﺗﺤﺖ ادﻳﻢ اﻟﺴ‪‬ﻤﺎء‪ ،‬ﻣﻦ ﻋﻨﺪﻫﻢ ﺧﺮﺟﺖ اﻟﻔﺘﻨﺔ و ﻓﻴﻬﻢ ﺗﻌﻮد«‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺧﻄﺮ اول‪ :‬ﺗﺤﺮﻳﻒ اﻫﻞ ﻏﻠﻮ‪.‬‬
‫دو ﺣﺪﻳﺚ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬در واﻗﻊ ﺳﺨﻦ از دو ﮔﻮﻧﻪ زﻣﺎﻧﻪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﺧﻄﺮ دوم‪ :‬ﺗﺮاﺷﻴﺪن و ﺑﺎرﻳﻚ ﻛﺮدن ﺗﻨﺔ اﺻﻠﻲ درﺧﺖ دﻳﻦ‪ .‬ـ ﻟﻄﻔﺎ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬زﻣﺎﻧﻪ و ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻪ ﭘﻴﺮو ارﺷﺎد و داﻧﺶ رﻫﺒﺮان دﻳﻨﻲ و ﻧﺨﺒﮕﺎن‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ »ﻧﺤﻞ« و »اﻧﺘﺤﺎل« در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻟﻐﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺧﻮد اﺳﺖ و ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮﻳﺶ را از آﻧﺎن ﻓﺮا‬ ‫اﻳﻦ دو ﺧﻄﺮ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺘﻮﺟﻪ دﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد و در ﺧﻮد‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬و زﻣﺎﻧﻪ و ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻪ ﺧﻮد ﺳﺮو ﺧﻮد ﻓﺮﻣﺎن اﺳﺖ و رﻫﺒﺮان و‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻫﻢ ﺧﻄﺮ ﺟﺎﻫﻼن را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ آورده ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻄﺮ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺄوﻳﻞ اﻟﺠﺎﻫﻠﻴﻦ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪276 /‬‬
‫و‪ ...‬ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬در زﻳﺮ ﻫﻤﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري اﻣﻀﺎي‬
‫ﻣﺎﻫﺎ ﻫﺴﺖ ﻧﻪ اﻣﻀﺎي روﺣﺎﻧﻴﺎن‪.‬‬
‫اﻟﺤﻤﺪ ﷲ اﻣﺮوز ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﺮ اﺳﺖ از ﻋﻠﻤﺎي ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﻌﻤﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ روز ﻧﺴﺨﻪ و ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺻﺮﻳﺤﺎً‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻧﻪ ﻋﻠﻢ در اﻧﺤﺼﺎر ﻟﺒﺎس اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻫﺎ ﺻﺎﻟﺢ و‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ در ﺗﺮوﻳﺞ اﺳﻼم ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﻟﺒﺎس ﻏﻴﺮ‬
‫روﺣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻓﺮاد ﻣﻨﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮب و ﺑﺪ در ﻫﺮ ﻗﺸﺮي ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺚ در‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﻫﻞ داﻧﺶ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺧﺎص‪.‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻟﻔﻆ »ﻓﻘﻪ« در ﺣﺪﻳﺚ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﻘﻂ ﻓﻘﻪ اﺻﻄﻼﺣﻲ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺮا آن را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﻘﻬﺎي‬
‫اﺻﻄﻼﺣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫‪6‬ـ او ﺑﺎ اﻳﻦ روش ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ را روﺷﻦ ﻛﺮده و ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آﻧﺎن را‬
‫ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﺗﻜﻔﻴﺮش ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﮕﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪7‬ـ زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي آﻗﺎي رﺟﻮي ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬اﻳﻦ‬
‫اﻧﻘﻼب ﻧﻴﺴﺖ و ﻓﺘﻨﻪ اﺳﺖ اﻧﻘﻼب آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﭼﻮن ﻓﺎﻗﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﺮاﺣﺖ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﻲ را‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﻣﺮادش از »ﺗﺒﺎﻫﻲ« ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا اﻳﺮان در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫اﻳﺴﺘﺎده اﻳﻦ رﻓﺘﺎر رو ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﻣﺜﻼ ﻧﺨﺒﮕﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ و‬
‫ﻣﺮﻳﺪاﻧﺶ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ داراي دو‬
‫ﺿﺒﻂ اﺳﺖ در ﻳﻜﻲ از آنﻫﺎ آﻣﺪه »ﻣﻦ ﻋﻨﺪﻫﻢ«‪ .‬و در ﺿﺒﻂ دﻳﮕﺮ »ﻣﻨﻬﻢ«‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪275/‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ ﻗﺒﻼ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ ﻇﺮﻳﻒ اﺷﺎره ﺷﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺪرﺳﻲ ﻳﻚ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻮﭼﻚ رخ داده ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ از ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺎي‬
‫)ص( و )ع( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف روﻧﺪ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ .‬زﻳﺮا از اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫درﺻﺪد ﺗﻤﻠﻚ دﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ ،‬اﻣﺎم )ع( و ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ‪ .‬آن ﻫﻢ ﺗﻤﻠﻚ‬
‫اﻧﺤﺼﺎري‪.‬‬
‫‪2‬ـ اﮔﺮ زﻣﺎﻧﺔ ﻣﺎ و )ﻳﺎ در ﺗﻌﺒﻴﺮ ﭘﻴﺸﻴﻦ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ( روزﮔﺎر ﻣﺎ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻪ و‬
‫روزﮔﺎر ﻣﻨﻔﻲ و ﻣﻨﻔﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻧﺎم ﻛﺘﺎﺑﺶ را »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ« ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺴﺎﻗﻂ و ﺳﻘﻮط«‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺑﺎز ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ را ﭘﻴﺮو ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﻨﻔﻲ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ را ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺧﻮد‬
‫ﺳﺮو ﺗﺒﺎهﮔﺮ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن و ﻫﻢ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻞ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﻛﻔﺮ ﺗﺒﺎﻫﮕﺮ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﺑﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ را ﻣﻨﺸﺄ ﻓﺘﻨﻪ داﻧﺴﺘﻪ و ﺗﺼﺮﻳﺢ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻨﺸﺄ ﻓﺘﻨﻪ و ﺗﺒﺎﻫﮕﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ .‬او ﭼﻪ ﻗﺪر ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺣﻘﻴﺮ و ﺑﻲداﻧﺶ ﻣﻲداﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ!؟!‬
‫‪5‬ـ از ﻟﻔﻆ »ﻋﻠﻤﺎ« ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪه ﻣﻌﻨﻲ ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻘﻂ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺣﻮزهﻫﺎ درس ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫ﻳﺎ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎﺳﻮاد و داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و در ﻟﺒﺎس روﺣﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ را ﻣﺸﻤﻮل ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ آﻗﺎي‬
‫ﺳﺮوش را ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻤﻲداﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻓﺮوﻏﻲ را‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪278 /‬‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺮاي ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﻛﺮدن ﻧﺎﻗﺪان ﺧﻮد ﺷﻌﺎر ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻮن‪،‬‬
‫ذوق ﺗﺸﺨﻴﺺ‪ ،‬اﺳﺘﻌﺪاد در ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻋﻠﻢ رﺟﺎل‪ ،‬ﻣﻤﺎرﺳﺖ و ﻣﺪاوﻣﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺣﺘﻲ ﺷﻬﻮد اﻟﻬﻲ‪ ،‬داد ﻛﻪ ﺷﺮﺣﺶ ﮔﺬﺷﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﻤﻴﺸﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫»ﻣﺮﻏﻮب ﻋﻨﻪ« ﻣﺪارك ﺿﻌﻴﻒ‪ ،‬و ﺿﺒﻂﻫﺎي ﻣﺨﺪوش ﻣﻲرود ﺣﺘﻲ در ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺳﻨّﻲ ﻧﻴﺰ ﺿﺒﻂ ﻣﻌﻴﻮب را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻬﻢ‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در اﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ اﺻﻼﺣﻲ )!( ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺸﻴﻊ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﻌﺠﺰه« را ﻧﻴﺰ رد‪ ‬ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻨﺼﻴﺺﻫﺎي ﺧﻮد‬
‫او ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰه از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪة ﺑﺎﻫﻮش ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺒﻨﺎي او ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﻣﻌﺠﺰه ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺠﺰه و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﻼزم‬
‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮدش در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺣﺪﻳﺜﻲ را آورده و آن را ﺑﺎ آب و ﺗﺎب‬
‫ﺗﻤﺎم ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮده و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و اﺑﺰار ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﻛﻪ ﻣﺼﺪاق ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ از ﻃﺮﻳﻖ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد )ع( از اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ )ع( در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﻨّﻲ‬
‫ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺒﺮ از آﻳﻨﺪه اﺳﺖ ﺧﺒﺮ از آﻳﻨﺪه دور‪ ،‬ﺧﺒﺮ از ‪ 14‬ﻗﺮن ﺑﻌﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻢ اﺳﺘﺨﺪام ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻌﺠﺰه‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ‪ :‬اﻣﺮوز ﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺰرﮔﻲ روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﻴﻢ؛ از ﻃﺮﻓﻲ ﻋﺪ‪‬هاي‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻌﭽﺰه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺪﻋﻴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ روز‬
‫ﻣﻌﭽﺰه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ و ﺑﻪ ﻣﺮدﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ‬
‫راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﺎﻫﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺎرﺷﺎن‬
‫ﻛﻬﺎﻧﺖ و ﮔﻨﺎه ﻛﺒﻴﺮه اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻌﺠﺰه ـ در ﺟﺰوة ﻣﻌﺠﺰه‪ ،‬ﻛﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﻛﻬﺎﻧﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دادهام ـ ﻣﻌﭽﺰه در اﻧﺤﺼﺎر ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﮔﺮوه اول ﺑﻪ دﻓﺎع ﻋﻠﻤﻲ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﻳﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻨﺎن‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪277/‬‬
‫آﻣﺪه‪ .‬ﺧﻮدش ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺿﺒﻂ‪ ،‬اﺷﺎره ﻛﺮده اﻣﺎ ﺿﺒﻂ »ﻣﻦ ﻋﻨﺪﻫﻢ« را‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﻠّﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »از ﻧﺎﺣﻴﻪ آﻧﺎن« اﺳﺖ و‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ دو اﺗﻬﺎم ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ او ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮاه ﻣﻨﺸﺄ ﻓﺘﻨﻪ‬
‫ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺮدم ﭘﻴﺮو آﻧﺎن و ﺧﻮاه ﻣﺮدم ﻣﻨﺸﺄ ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻋﻠﻤﺎ ﭘﻴﺮو‬
‫آﻧﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻋﻠﻤﺎ اﺳﺖ آن ﻫﻢ ﻓﻘﻂ ﻋﻠﻤﺎي ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺿﺒﻂ دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻤﺎﺋﻲ را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم از آﻧﺎن‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح در ﻣﻘﺎم ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮاه ﻣﻌﻤﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﺧﻮاه ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻤﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﻣﻨﻬﻢ ﺧﺮﺟﺖ اﻟﻔﺘﻨﺔ« از آﻧﺎن‪ ،‬از ﺧﻮد ﺷﺨﺺ آﻧﺎن‬
‫ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ در داﺧﻞ و ﻳﺎ در ﺧﺎرج و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آﻗﺎي ﺳﺮوش و ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻓﺘﻨﻪ اﻳﺠﺎد ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻛﺜﺮ آنﻫﺎ ﺿﺒﻂ »ﻣﻦ ﻋﻨﺪﻫﻢ«‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﻴﻌﻲ ﻛﻪ »ﻣﻨﻬﻢ« آﻣﺪه ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.307‬‬
‫‪2‬ـ اﻋﻼم اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ص ‪.406‬‬
‫‪3‬ـ ﺛﻮاب اﻻﻋﻤﺎل‪ ،‬ص ‪.253‬‬
‫‪4‬ـ ﻋﻘﺎب اﻟﻤﻌﺎﺻﻲ‪ ،‬ص ‪.253‬‬
‫‪5‬ـ ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ،109‬ﺑﺎب ‪.15‬‬
‫‪6‬ـ ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،18‬ص ‪ ،146‬ﺑﺎب ‪.12‬‬
‫‪7‬ـ ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،52‬ص ‪ ،190‬ﺑﺎب ‪.25‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪280 /‬‬
‫ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ و ﻧﻴﺰ ﺣﺬف وﻻﻳﺖ از ﺗﺸﻴﻊ و اﻧﺤﺼﺎر اﺻﻞ و اﺳﺎﺳﻲ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻪ‬
‫»وﺻﻴ‪‬ﺖ«‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﮕﻮﻳﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﺗﺮﺳﺎﻧﻴﺪن ﻧﺎﻗﺪان‪،‬‬
‫ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ‪ ،‬و‪ ...‬ﻫﻤﮕﻲ اﺑﺰار ﺳﺘﺮگ اﺳﺘﺒﺪاد و ﺧﻔﻪ ﻛﺮدن‬
‫ﻧﺎﻗﺪان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﻣﻦ دﻟﺴﻮزاﻧﻪ ﺑﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻴﺮاژ ﻛﺘﺎﺑﺶ‬
‫در ﺣﺪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺪه اي‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖ در داﺧﻞ و ﺧﺎرج او را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻐﺮور ﻧﺸﻮد‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪ‬
‫ﺑﻮدن دﺷﻮار اﺳﺖ اﻣﺎ ﺣﻔﻆ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻬﻲ دﺷﻮارﺗﺮ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﺗﻴﺮاژﻫﺎ و ﺗﺸﻮﻳﻖﻫﺎ آﻗﺎي ﺳﺮوش را ﺑﻪ ﺟﺎﺋﻲ رﺳﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﻮ‪‬ت را‬
‫ﻧﻴﺰ اﻧﻜﺎر ﻛﺮد و در اﺗﻢ‪ ‬ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻴﭽﺎره ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪاي‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ« ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ؟‬
‫ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺎري ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﺋﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻨﻲ را در دﻧﻴﺎ ﻋﻮض ﻛﺮده اﺳﺖ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺪﻳﺮ ﻣﻌﺒﺪ ﺑﻮداﺋﻲ در ﺳﻨﮕﺎﭘﻮر ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫و اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺎ و دﻳﻦ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ آﺑﺮو دادهاﻳﺪ زﻳﺮا اﺳﺎس دﻳﻦ در ﻛﻞ دﻧﻴﺎ‬
‫ﻣﺘﺮوك ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﻦ را ﻛﺸﻴﺶ ﻛﻠﻴﺴﺎ در ﻣﻨﭽﺴﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫آن ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺮدم اﻳﺮان را ﺳﺨﺖ ﻧﮕﺮان ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﺟﻠﻮه ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﺧﻮدﺗﺎن در آن ﻣﺎﻫﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﻳﻚ ﻫﺪف دارد ﺑﺮاﻳﺶ ﺧﻴﻠﻲ واﻻ و ارﺟﻤﻨﺪ اﺳﺖ‬
‫اﻛﻨﻮن ﺗﺸﻴﻊ آن وﻇﻴﻔﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ اﮔﺮ ﻛﻼّ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪279/‬‬
‫ﻛﻪ ﻧﻌﺮة اﻧﺎ اﻟﺤﻖﺷﺎن در ﻛﻮي و ﺑﺮزن ﺷﻬﺮ ﻣﻘﺪس ﻗﻢ ﻫﻤﻪ ﮔﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ان ﺷﺎء اﷲ و ﺑﻪ ﺣﻮل و ﻗﻮ‪‬ه ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ دو‪ .‬اﻣﺎ ﮔﻮﻳﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت دارﻧﺪ ﻛﻢﺗﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻋﻠﻤﻲ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺷﻴﻌﻲ در ﺑﻴﺎن ﻧﻈﺮ ﺧﻮد آزادي‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺪ داوري‪ ،‬ﻧﻮآوري ﻳﺎ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻧﺪﻳﺸﻲ‬
‫آﻧﺎن را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ؟‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻜﺮار ﻟﻔﻆ »آزادي« آن ﻫﻢ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب‪،‬‬
‫آن ﻫﻢ در ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﺧﻮدش ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻜﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﻳﺎ ﻧﻘﺪ‪ .«...‬ﺗﻜﺮاري ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره‬
‫ﺧﻮد »آزادي« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫آﻳﺎ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ آزادي و آزادي ﺧﻮاﻫﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲدﻫﺪ؟‬
‫ﻋﻴ‪‬ﺎﺷﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﺰﻫﻜﺎر و اﻫﻞ ﺟﺮم‪ ،‬اراذل و اوﺑﺎش ﻧﻴﺰ از ﻋﺪم آزاديﺷﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﺎراﺿﻲ و ﻋﺼﺒﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﻋﻠﻢ و دﺷﻤﻦ‬
‫ﺻﻴﺎﻧﺖ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺳﺎرﻗﺎن و دزدان ﻧﻴﺰ و ﺣﺘﻲ‬
‫ﻗﺎﺗﻼن ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد از ﻋﺪم آزادي دﻟﺨﻮاهﺷﺎن ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺮاد از آزادي و آزادي ﺧﻮاﻫﻲ ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ و ﻋﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬روﺷﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﺷﻌﺎر‬
‫ﻛﻠّﻲ از ﻳﻚ ﻓﺮد داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻗﺒﻴﺢ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﭘﻴﺮو ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺧﻮد او ﺣﺪﻳﺚ آورد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان از دﻳﻦ ﺻﻴﺎﻧﺖ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫و »اﻧﺘﺤﺎل اﻟﻤﺒﻄﻠﻴﻦ« را دﻓﻊ ﻛﺮده و ﺑﻪ »ﻣﺒﻄﻠﻴﻦ« ﭘﺎﺳﺦ داده و ﻧﻜﺎت اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﻳﺎ اﻧﺤﺮافﺷﺎن را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا اﺟﺎزه ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻛﺴﻲ درﺑﺎره ﻛﺘﺎب او و‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪282 /‬‬
‫اﻋﻀﺎي اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرج ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﻣﻴﺎنﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮي اﻫﻞ‬
‫ﻋﻠﻢ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺮﻳﺪ ﺑﻴﻨﺶ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻫﺎﻧﺖﻫﺎ و ﺗﺤﻘﻴﺮﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﺳﻄﺮﻫﺎي ﭘﻴﺶ درﺑﺎره ﻓﻘﻬﺎ‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪ ﺑﺎز ﻫﻤﺎنﻫﺎ را ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻋﻮام ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻫﻤﺔ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﻛﺎﻣﻼ ﺗﻘﺮﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ در ﻫﻤﻴﻦ‬
‫دوران ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ اوج ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮد رﺳﻴﺪه و ﻗﻄﺎر اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و دﻳﻨﻲ‬
‫و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﻬﺎن را روي رﻳﻞ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﻃﻮل‬
‫ﻋﻤﺮﺗﺎن ﻋﻜﺲ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده و ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻟﻄﻔﺎ دﺳﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﺸﻪ‬
‫ﻋﻴﻨﻚﺗﺎن ﺑﻜﺸﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻳﻬﻲﺗﺮﻳﻦ و ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻲ را ﻛﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ‬
‫از ﻗﻠﻪ اورﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اورﺳﺖ در ﺟﺎي ﺧﻮد اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ اﻣﺎ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮات ﺗﺸﻴﻊ در دورن ﺧﺎﻧﺔ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻋﻮض ﻛﺮده در اﺛﺮ ﭘﻴﺮوي ﻋﻠﻤﺎ از‬
‫ﻋﻮام ﺑﻮده ﻳﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ؟ـ؟‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ ﺳﺎدهﻟﻮﺣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد اﻳﻦ ﻗﺪر اﻳﻤﺎن دارد ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ دل ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ؟ـ؟ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻧﺎﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺟﻮ‪‬ي ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻲآزارد‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن ﻋﻤﺮ ﺧﻮد او‬
‫آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ اﻧﻘﻼب ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﺑﺮاز دﻟﺴﻮزي ﻣﻲﻛﻨﺪ از ﺣﻮادث‬
‫ﻗﺮون ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻳﺎ از ﺣﻮادث ﻗﺮون آﻳﻨﺪه اﺳﺖ!؟! ﻣﮕﺮ در ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻤﺮ آﻗﺎي‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ رخ ﻧﺪاده اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﺋﻲ آﺷﻜﺎر و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﺷﻔﺘﻪ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻲ ﺑﻴ‪‬ﻦ ﺳﺰاوار اﻫﻞ داﻧﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﺾ و آﺷﻔﺘﻪ ﻧﻮﻳﺴﻲاي ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻫﻢ روﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪281/‬‬
‫ﺑﺎز ﺑﻪ ﺳﺮود رﻧﺠﻨﺎﻣﺔ »اﻻّ ﺛﻼﺛﺔ او ارﺑﻌﻪ« ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺟﻬﺎن را ﻋﻮض ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻮش اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ از اﻳﻦ »ﺳﺮاﻧﺠﺎم« ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﺪ‬
‫ﻫﺮاﺳﻲ ﻧﺪارد و اﮔﺮ داﺷﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺰرگ را ﻧﻤﻲﻛﺮد و ﺑﻪ ﻧﺼﺎﻳﺢ دﻟﺴﻮزاﻧﺔ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎﺋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻪ آﺳﺎﻳﺶ‬
‫ﻃﻠﺒﻲ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﺻﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﺎﻣﻞ در ﺻﻴﺎﻧﺖ‬
‫ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان دﻟﺴﻮز و ﺻﺎﺣﺐ ﺻﻼﺣﻴﺖ و از ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫ﻓﻘﻬﺎي ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻘﺎم ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻼذ و ﭘﻨﺎه ﺷﻴﻌﻴﺎن و اﺣﻖّ ﻣ‪‬ﻦ ﻳ‪‬ﺘّﺒﻊ و ﺗﺎ‬
‫ﺟﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻮاﻣﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ رﻫﺒﺮي آﻧﺎن ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﺪاوم ﺷﻴﻌﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻣﺄﻟﻮف ﻋﺎﻣﻪ ﭼﻴﺰي‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ )ﺣﺘﻲ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻋﻲ دﺳﺖ ﻫﺸﺘﻢ ﻛﻪ ﮔﺎه‪ ،‬ﺧﻮد در ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﻧﻪ‬
‫ﭼﻨﺪان دراز ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺮاﺣﻞ آﻏﺎزﻳﻦ و ﻧﻀﺞﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺑﻌﺪي آن ﺑﻮده‪،‬‬
‫و دﻳﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻣﺮي ﻣﺒﺘﺪع‪ ،‬و ﮔﺎه ﻣﺴﺘﻨﻜﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺔ اﺻﻠﻲ از ﻣﺴﻠّﻤﺎت‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭼﻬﺮه ﻣﻲدﻫﺪ( آﻳﺎ از ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﻲﺗﻮان اﻣﻴﺪ ﺻﻼح و ﻓﻼح‬
‫داﺷﺖ؟‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ اﺑﺘﺪا ﻋﻨﻮان »ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان دﻟﺴﻮز و ﺻﺎﺣﺐ ﺻﻼﺣﻴﺖ« را‬
‫ﻣﻲآورد و ﺳﭙﺲ ﻋﻨﻮان »ﻓﻘﻬﺎي ﻋﺎﻟﻲﻣﻘﺎم« را‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ و دﻟﺴﻮز و ﺻﺎﺣﺐ ﺻﻼﺣﻴﺖ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ و ﺗﺒﻴﻴﻦ اﺻﻮل و ﻓﺮوع آن ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪهاي ﻣﻲداﻧﺪ ﻣﺮاد‬
‫ﺷﻤﺎ از ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان دﻟﺴﻮز و ﺻﺎﺣﺐ ﺻﻼﺣﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪284 /‬‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ اﺻﻞ« ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﻴﺎن اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻞ ﻳﺎ اﺻﻞﻫﺎي ﻣﺴﺘﻨﻜﺮ‬
‫ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻛﺪام اﻫﺎﻧﺖ و ﺗﻮﻫﻴﻦ و ﺣﺘﻲ ﻛﺪام ﻓﺤﺶ ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻳﻦ؟ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻓﺤﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻮش ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻠﻤﻪ »ﺗﺮورﻳﺴﺖ« اﺳﺖ اﻣﺎ در ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬آﻳﺎ از ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﻲﺗﻮان اﻣﻴﺪ ﺻﻼح و ﻓﻼح داﺷﺖ؟‬
‫اوﻻً‪ :‬ﻋﺮض ﻛﺮدم ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﮕﺮان ﺻﻼح و ﻓﻼح ﺣﻀﺮت ﻣﺪرﺳﻲ ﻫﺴﺘﻢ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻫﻢ دادم‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻜﺮارﻫﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻦ ﻧﻴﺰ آن ﭼﻪ را‬
‫اﻣﺎم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ .‬را آورده و ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻪام ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻢ‪ :‬ﻫﻤﻪ دﻧﻴﺎ‪ ،‬از ﻫﺮ دﻳﻦ و ﻣﺴﻠﻚ و در ﻫﺮ ﻣﺮﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻳﺮان اﻣﺮوز را زﻧﺪهﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ و رو ﺑﻪ ﺻﻼح و ﻓﻼحﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم‬
‫دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﺣﺘﻲ دﺷﻤﻨﺎنﺷﺎن از ﻫﻤﻴﻦ روﻳﻜﺮد و از ﻫﻤﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺗﺸﻴﻊ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ ﻫﺮاﺳﻨﺎك ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﻲ از ﺣﺰب اﷲ ﻟﺒﻨﺎن ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻛﻪ‬
‫اﻟﮕﻮي ﺑﻴﺪاري ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﺠﺎد اﺑﻬﺎم‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻧﮕﺮاﻧﻲ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻳﺄس‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺗﺰﻟﺰل در اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻧﮕﺮاﻧﻲ در ﺻﻼح و ﻓﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻴﻌﻲ‪ ،‬در رأس ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﻏﺮب ﻗﺮار دارد‪ .‬و ﻧﻴﺰ در رأس اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺗﺮورﻳﺴﺖﻫﺎﺋﻲ ﻗﺮار‬
‫دارد ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﺷﻴﻌﻴﺎن را در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺮ روز‬
‫ﺗﺮور ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻣﺬﻛﻮر از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ‪ :‬ﺗﺮور‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻳﺄس و‪ ...‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻓﺮاز ﻛﺮدن‬
‫اﺻﻮل ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮﻧﺪ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ را ﺑﻪ ﺗﻔﺮق‬
‫ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ ـ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ـ و ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪283/‬‬
‫‪4‬ـ آن ﻛﺪام اﻣﺮ ﻣﺒﺘﺪع اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ »اﺻﻞ« ﻣﺴﻠّﻢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه؟‬
‫ﻟﻄﻔﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺒﺘﺪع ﻳﻌﻨﻲ »ﺑﺪﻋﺖ« ﺷﻤﺎ‬
‫ﻛﻪ دﻟﺴﻮز ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻫﺴﺘﻴﺪ و از آن ﻋﻠﻤﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﺪ »ﻳﻨﻔﻮن ﺗﺤﺮﻳﻒ‬
‫اﻟﻐﺎﻟﻴﻦ و اﻧﺘﺤﺎل اﻟﻤﺒﻄﻠﻴﻦ و ﺗﺎوﻳﻞ اﻟﺠﺎﻫﻠﻴﻦ«‪ ،‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ را ﻧﺎم ﻫﻢ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آنﻫﺎ‪ .‬اﻣﺎ در ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫اﻟﻘﺎء ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ ﭼﺮا ﺻﺮﻳﺢ و رك‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻮﺋﻴﺪ؟ ﭼﺮا ﺑﺎ آوردن ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬
‫‪1‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻨﮓ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻳﻚ اﻫﻞ داﻧﺶ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﺗﻜﻔﻴﺮ را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﺎ‬
‫روش اﻟﻘﺎﺋﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻫﻤﺔ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺟﻬﺎن!!! و‬
‫ﻫﺰار ﺷﮕﻔﺖ!‬
‫ﻧﻨﮓ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺘﻨﻜﺮ‬
‫‪5‬ـ آن ﻛﺪام ﻣﺴﺘﻨﻜﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ »اﺻﻞ« در ﻣﻴﺎن »اﺻﻮل ﺷﻴﻌﻪ«‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه؟! ﭼﺮا ﻧﺎم ﻧﻤﻲﺑﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم آن ﻣﻨﻜﺮ ﻣﺴﺘﻨﻜﺮ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﮕﺮ ﻏﻴﺮ از »روﺷﻦ ﻛﺮدن« ﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻢ دارد؟ اﻣﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻛﺘﺎب ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻴﺪ ﺑﺮاي ﮔﻞ آﻟﻮد ﻛﺮدن‪ ،‬ﺗﻴﺮه و ﺗﺎرﻳﻚ ﻛﺮدن‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻫﻤﺎن ﻓﺘﻨﻪ ﻛﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﺪﻳﺚ آوردﻳﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آن‬
‫ﻣﺴﺘﻨﻜﺮﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدادﻳﺪ‪ .‬ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺗﻮﺟﻪ دارﻳﺪ ﻛﻪ »ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﻣﺴﺘﻨﻜﺮ‬
‫‪ . 1‬ص ‪ 227‬و ‪ 228‬و ص ‪ 263‬ﻛﺘﺎب‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪286 /‬‬
‫ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ اﻳﻦ دﻳﮕﺮ اﻋﺠﻮﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺸﻢ ﻣﺎن را ﺑﺴﺘﻪ و ﻋﻘﻞﻣﺎن را ﻛﻮر‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻫﻤﺔ ﻛﺘﺎب اﻋﻢ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﻣﺘﻦ آن را ﭼﻨﺎن ﻛﻪ او‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﻢ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻛﺮدنﻫﺎ در ﺳﺒﻚ‬
‫اﻟﻘﺎﺋﻲ و ﻧﻴﺰ در ﺗﺼﺮﻳﺤﺎت او‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ را ﻧﻘﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺻﺮﻓﺎ ﮔﺰارﺷﺎت ﻣﺎ‬
‫وﻗﻊ‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺼﻒ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺣﺘﻲ اﻟﻔﺎظ »ﻧﻘﺪ«‪» ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ« و »ﻧﻮآوري« را در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪،‬‬
‫دﺳﺘﻜﻢ ﺗﻤﺎﺷﺎي ﻓﺎرغ از ﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻳﻚ ﻧﺎﻗﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﻛﺎري ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺪارد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻮآوري ﻣﻲﻛﻨﺪ؟!‬
‫‪3‬ـ ﻳﻚ ﻧﺎﻗﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﻛﺎري ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎم ﻛﺘﺎﺑﺶ‬
‫را »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ﺑﮕﺬارد؟!‬
‫‪4‬ـ ﻳﻚ ﻧﺎﻗﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﻛﺎري ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ »ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ«‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺸﻴﻊ و ﻋﻠﻤﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ؟!‬
‫‪5‬ـ ﻳﻚ ﻧﺎﻗﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﻛﺎري ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻨﻜﺮات در ﻣﻜﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »اﺻﻞ« ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ؟!‬
‫‪6‬ـ ﻳﻚ ﻧﺎﻗﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﻛﺎري ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ‬
‫داده و از ﺻﻼح و ﻓﻼح آﻳﻨﺪة ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺑﺮاز ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟!‬
‫‪7‬ـ‪8 ...‬ـ‪ ...‬و ﺑﺎز ‪ ...‬ده ﻫﺎ ﻣﻮرد از اﻳﻦ ﻧﻘﺾﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻤﺮد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺘﻲ‬
‫آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد را اﻳﻦ ﻗﺪر ﺳﺎده ﻟﻮح و ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ!؟! ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﭼﺮا اﻛﺜﺮ اﻫﻞ‬
‫ﻗﻠﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺮب ﻣﻲروﻧﺪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ دﭼﺎر آﺷﻔﺘﮕﻲ رواﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ!؟ در‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪285/‬‬
‫ﺑﺎز زﻣﺰﻣﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد »ارﺗﺪ‪ ‬اﻟﻨﺎس ﻋﻦ اﻟﻮﻻﻳﺔ اﻻّ ﺛﻼﺛﺔ او ارﺑﻌﻪ«‪ ،‬و ﺷﻴﻌﻪ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻮادث ﺑﻴﺶﺗﺮ دﻳﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ از ﺑﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ و‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻮي دﻣﺎغ ﻇﺎﻟﻤﺎن و ﺳﺘﻤﮕﺮان و ﻗﺪرتﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﺎري ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي و ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻛﺎري ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي و ﺷﻜﺴﺖ‬
‫ﻧﺪارد« ـ؟ ﻋﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪ :‬اوﻻ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻄﻖ دﻧﻴﺎ را ﻋﻮض ﻛﺮده اﻳﻢ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ و واﻗﻌﻴﺖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ اﺳﺖ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻃﻮر ﻛﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﺧﺮاﺳﺎن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ را ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪد راه‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮود‪ .‬ﻧﻪ ﻧﺴﺨﺔ اﺻﻼﺣﻲ دﻟﺴﻮزاﻧﻪ ﺑﺪﻫﺪ و ﻧﻪ از ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻟﻘﻤﺎن ﻛﻪ ﺳﻴﺎه ﭼﺮده ﺑﺎ ﻟﺐﻫﺎي ﻛﻠﻔﺖ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺑﺪﮔﻞ ﺑﻮد‬
‫روزي زﻧﺶ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻗﺪر ﺑﺪﮔﻞ ﻫﺴﺘﻲ‪.‬‬
‫ﻟﻘﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺎر ﻛﻨﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﻛﻪ ﺧﻮد را از ﻧﻮ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﻢ اﮔﺮ دوﺳﺖ‬
‫ﻧﺪاري رﺧﺘﺨﻮاﺑﺖ را ﺟﺪا ﻛﻦ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را درﺑﺎره ﺳﻘﺮاط ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﮔﻠﻲ ﺳﻘﺮاط و‬
‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻫﻤﺴﺮش ﺑﺎ او در ﻣﺘﻮن ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫واﭘﺴﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ از ﻧﻜﺎت ﻇﺮﻳﻒ )!(‪ :‬در ﺷﻤﺎرش و ﺷﺮح ﻧﻜﺎت ﻇﺮﻳﻒ‬
‫)!!!( آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻇﺮﻳﻒ را ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬واﭘﺴﻴﻦ ﺳﺨﻦ در آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﻄﺮ از اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﺠﺪ‪‬د و ﻣﻜﺮّر ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﭼﻪ در‬
‫اﻳﻦ دﻓﺘﺮ آﻣﺪه ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻜﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﻳﺎ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪288 /‬‬
‫‪3‬ـ ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ دﺳﺘﻜﻢ ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ اﻋﻢ از ﻣﺮدم و داﻧﺸﮕﺎﻫﻴﺎن و ﺣﻮزوﻳﺎن ﻛﻪ دو اﺻﻞ وﻻﻳﺖ و‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم را از اﺻﻮلﺷﺎن ﺣﺬف ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ و ﻋﺪم‬
‫ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ؟ اﻳﻦ ﺷﺘﺮ ﺳﻮاري دوﻻ دوﻻ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻴﻠﻲﻫﺎ درﺑﺎرة اﺑﻦ ﻗﺒﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و ﺳﺨﻨﺎن و ﻋﻘﺎﻳﺪ او را ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻛﺴﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﺮده‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻟﻘﺎء ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪1‬ـ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ و ﭼﻨﺎن ﻣﺮدي ﺑﺲ ﺑﺰرگ و ﺷﻴﻌﻪ دردﻣﻨﺪ و درد‬
‫آﺷﻨﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻧﻈﺮ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ در وﻻﻳﺖ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ )آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺪرك ﻣﺸﻜﻮك(‪.‬‬
‫‪3‬ـ دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻤﺎ و ﺣﺘﻲ اﺻﺤﺎب اﺋﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻋﻘﻴﺪه اﺑﻦ ﻗﺒﻪ را داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫آن ﮔﺎه در ﺳﺒﻚ اﻟﻘﺎﺋﻲ ﭘﻴﺪاﻳﺶ دو اﺻﻞ ﻣﺬﻛﻮر را ﮔﺎه ﺑﻪ ﻗﺮن ﺳﻮم و از‬
‫ﺑﺪﻋﺖﻫﺎي آن ﻗﺮن و ﮔﺎه ﺑﻪ ﻗﺮن دﻳﮕﺮ و ﮔﺎه ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﮔﺎه ﺑﻪ دورة‬
‫ﻋﻤﺮ ﺧﻮدش ﻣﻨﺴﻮب ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺘﻲ ﻧﻘﺪ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻚِ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫»اﻟﺤﺮب ﺧﺪﻋﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﻳﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم را ﺑﺮاي ﺧﻮدش‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻨﺪ اﮔﺮ او ﺑﻪ اﻣﺎم زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺮنﻫﺎﺳﺖ زﻧﺪه و در ﻏﻴﺒﺖ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺪي ﺳﺎدهﻟﻮح اﺳﺖ ﻛﻪ آﺛﺎر ﻋﻠﻤﻴﺶ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﻴﭻ ارزﺷﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺧﻮاه از دﻳﺪﮔﺎه ﻳﻚ ﺷﻴﻌﻪ و ﺧﻮاه از دﻳﺪﮔﺎه ﻳﻚ ﻣﺘﻔﻜﺮ‬
‫ﻏﺮﺑﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪287/‬‬
‫ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﺋﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺳﻮﺋﻴﺲ و ﺑﺨﺸﻲ از آﻟﻤﺎن و ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫داﺷﺘﻢ‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ دﻳﺪم‪.‬‬
‫در ﻳﻚ ﺟﻠﺴﺔ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮﺣﻮم ﺟﻤﺎل زاده در ژﻧﻮ داﺷﺘﻢ او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اذﻋﺎن ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ از ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان ﻧﮕﺎه ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ داﺷﺘﻢ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮده و‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬در آن ﺟﻠﺴﻪ ﺷﺎﻫﺪاﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻧﺎم ﺑﺒﺮم‪.‬‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ آﮔﺎه‪ ،‬و واﻗﻌﻴﺖ در‬
‫ﺗﻀﺎرب آراء و ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻓﻜﺮي و ﻛﻼﻣﻲ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ‬
‫آن ﻣﻌﺘﻘﺪات و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ دو ﻣﻘﻮﻻﺗﻲ ﺟﺪاي از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ اﻳﻦ در ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در ﻣﻘﺎم ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺻﺮﻳﺤﺎ و ﻧﻪ اﻟﻘﺎء‪ .‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﺘﺎﺑﺶ اﻋﻼم ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ‬
‫از اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎﻳﺶ اﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺷﻴﻌﻪ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﻠﻮ‪ ‬اﺳﺖ اﻳﻦ ﻳﻚ‬
‫»داوري« اﺳﺖ درﺑﺎرة ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ و ﻋﺪم ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﻫﻢ اﺗﻬﺎم اﺳﺖ و ﻫﻢ‬
‫ﻗﻀﺎوت و ﻫﻢ ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدن‪.‬‬
‫‪2‬ـ اﻧﺘﻘﺎد ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻪ ﻣﮕﺮ ﻏﻴﺮ از داوري ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ دارد؟ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﻧﺘﻘﺎد از‬
‫ﻋﻠﻤﺎ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ داوريﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻣﻴﺎن ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ و ﻏﻴﺮ‬
‫ﺣﻘﺎﻧﻴ‪‬ﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﺣﻖ ﺷﻤﺎﺳﺖ اﻣﺎ ﭼﺮا در ذﻳﻞ ﻫﻤﺎن اﻧﺘﻘﺎدات اﺻﻞ اﻧﺘﻘﺎد‬
‫ﻛﺮدﻧﺘﺎن را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻧﺘﻘﺎدﮔﺮ ﻧﻤﻲداﻧﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷﻜﺎر را در اﻳﻦ ﺑﻴﺎﻧﺘﺎن ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻢ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪290 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪289/‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ از روز ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﻧﺸﺎن دادن ﻣﻌﺠﺰات و از ﻃﺮق ﻏﻴﺮ‬ ‫ﻳﻚ ﻓﺮد ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ آﻣﺪه ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪه ﺳﭙﺲ ﻫﻤﺎن ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻋﺎدي‪ ،‬اذﻫﺎن آدﻣﻴﺎن را در ﻫﻤﺔ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ‪ ،‬ﻣﻘﻬﻮر و ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﺣﺴﺎب ﺷﻴﻌﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و دﭼﺎر ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺰرگ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻴﭻ دور ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ در ﻣﻮرد آﻳﺎت ﻗﺮآن‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻴﻞ و ﺗﻔﻜﺮ او ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﺸﻴﻊ اﺻﻴﻞ ﻗﻠﻤﺪاد‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺼﻮص و ﻣﺼﺮّح اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز اﺑﻌﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي ﻣﻜﺸﻮف ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ در اﻣﻮر ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﺗﺪرﻳﺠﻲ اﻣﻮر‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﻇﺎﻫﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻛﺎﻣﻼ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‪1 :‬ـ ﺑﺎز ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ‪:‬‬ ‫از راهﻫﺎ و ﻣﺠﺎري ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﺮي ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻋﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺘﻮار‬
‫ﺑﻴﭽﺎره واژﮔﺎن آزادي‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬ﺗﺠﺎرب و‪ ...‬ﻛﻪ ﺑﺎز‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﺮور و در ﺗﺪاوم اﻳ‪‬ﺎم آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن آن ارﺑﺎب و ﺷﻼق زﻳﺒﺎي او را ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺼﺪاق ﺗﻮﺿﻴﺢ واﺿﺤﺎت اﺳﺖ؛ ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫‪2‬ـ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻞ در ﻗﺮون اوﻟﻴﻪ ﻣﺮده‬ ‫و ﻫﻢ ﻋﻠﻢ ﺑﺸﺮ در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻤﺘّﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﻣﻲرﺳﺪ؛ اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎ و ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺸﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻗﻄﺎر ﺗﻜﺎﻣﻞ از ﺑﻴﻦ‬ ‫دو ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻦ ﺗﻜﺎﻣﻞ و در واﻗﻊ ﻣﻮﺗﻮر ﻣﺤﺮّﻛﺔ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻌﺔ وﻻﻳﺘﻲ ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻋﺞ( ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي‬
‫‪3‬ـ ﺑﻪ ﻓﺮض اﻳﻦ ﻛﻪ آن ﺑﻴﻨﺶ ﻳﻚ ﺑﻴﻨﺶ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮده و در اﺛﺮ ﺳﺘﻢ‬ ‫در اﻳﻦ ﺳﻴﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﭘﻴﺶ رود ﻫﻢ ﻋﻠﻤﺶ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﺑﺪ و ﻫﻢ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﺑﻪ‬
‫روزﮔﺎر از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﺳﺨﻦﺗﺎن را در ﻟﻔّﺎﻓﻪ اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟‬ ‫»دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ«‪ ،‬ﺑﻪ »ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ او ﻇﻬﻮر ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪4‬ـ درﺑﺎره ﻗﺮآن و آﻳﺎﺗﺶ ﻣﻨﺼﻮص و ﻣﺼﺮّح اﺳﺖ ﻛﻪ )ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ( ﺑﺎ‬ ‫‪2‬ـ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺻﻞ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬اﺻﻞ ﻣﺴﻠّﻢ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ »ﺳﺒﻚ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﻏﻠﻂ ﺑﻮدن آنﻫﺎ روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ!؟! ﺗﺎ در اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻴﺰ روﺷﻦ‬ ‫اﻟﻘﺎﺋﻲ در اﻧﺘﻘﺎد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺿﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﻣﺨﺮّب اﺳﺖ«‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر در‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ وﻻﻳﺖ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻏﻠﻂ ﺑﻮده اﺳﺖ!؟! اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻛﺘﺎب ﺑﺎ اﺳﻢ »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ«‬
‫ﭼﻪ ﻣﻐﺎﻟﻄﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮش ﺟﻬﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﻤﻮﻧﻪاش را ﻧﺸﻨﻴﺪه اﺳﺖ ـ!؟!‬ ‫اﻏﻮا ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻴﺶﺗﺮ روﺷﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﺻﻞ و اﺳﺎس آن را ﺑﻪ ﺑﺎد‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬و ﻣﺮدﻣﺎن در ﭼﻬﺎرﭼﻮب آزادي و اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺸﺮي و ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي‬
‫ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﺨﺪام ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺮآن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﻔﻜّﺮ و ﺗﺠﺎرب ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آن آﮔﺎه ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫‪5‬ـ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ زﻣﺎن ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ‬
‫‪ . 1‬اﻳﻦ ﻋﻠﻲ اﻟﻔﺮض اﺳﺖ وﮔﺮﻧﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ و ﻧﻴﺰ در ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﻴﺶ‪ ،‬روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ را ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪292 /‬‬
‫ﺣﺠﻴ‪‬ﺖ اﺋﻤ‪‬ﻪ )ع( و ﺣﺠﻴ‪‬ﺖ راه آﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻲ اﺛﻨﺎ‬
‫ﻋﺸﺮي اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻋﺞ( را ﻻزم و ﺿﺮوري ﻣﻲداﻧﺪ و‪ ،...‬ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻟﻴﻜﻦ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻣﻜﺘﺐ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از آﻧﺎن ﻣﺪرﺳﻪ دﻳﺪه ﻳﺎ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه رﻓﺘﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﻛﻪ در ﻗﺮن ‪ 21‬زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺣﺠﺖ اﺳﺖ اﻳﻦ‬
‫ﺣﺠﻴﺖ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن در آن ﻋﺼﺮ داراي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﻮده اﻧﺪ؟‬
‫ﻛﺪام ﻋﻘﻞ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد اﻓﺮادي در ﻗﺮون ﺧﻴﻠﻲ دور زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ و‬
‫ﻓﻬﻢ ﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﻴﺶﺗﺮ و ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﻗﺮن ‪ 21‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪون‬
‫ﺑﻬﺮﻣﻨﺪي از ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ـ؟‬
‫و آن ﻛﺪام ﻋﺎﻗﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﭽﺰه اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‬
‫ﻣﻌﺠﺰة ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮد ـ؟ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ؟‬
‫و آن ﻛﺪام داﻧﺸﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ و راه ‪ 12‬ﻧﻔﺮ را ﺣﺠﺖ ﺑﺪاﻧﺪ‬
‫اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ آن ﻫﺎ را رﻫﺒﺮان ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ ـ!؟!‬
‫از روزي ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻏﺮب ﻫﻤﻪ ﮔﻴﺮ ﺷﺪ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﻼ ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ از ورود ﺑﻪ ﻋﺮﺻﺔ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪﻧﺪ و ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﺣﻖ رﻳﮕﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮوﻣﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻮشﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎرﺗﺮﻫﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ رﺳﻢ و آﺋﻴﻦ اﻋﻼم ﻧﺸﺪه‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻨّﺖ ﺟﺎري ﻋﻤﻠﻲ ﮔﺸﺖ و ﻳﻚ »اﺣﺴﺎس« را در ذﻫﻦﻫﺎ و‬
‫ﻗﻠﺐﻫﺎ ﻛﺎﺷﺖ ﻛﻪ »ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﺰاوار داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﻴﺴﺖ«‪ .‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺳﺨﺖ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ اﻳﻦ اﺣﺴﺎس ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ذﻫﻨﺶ ﻣﻴﺎن رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪291/‬‬
‫ﺑﻴﺶﺗﺮ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺜﻼ در زﻣﺎنﻫﺎي ﭘﻴﺶ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﺎ ﺳﺨﻨﻲ از‬
‫»ﺟﺎﻣﻌﺔ واﺣﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﻲآوردﻳﻢ‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻏﺮبﮔﺮا ﭘﻮزﺧﻨﺪ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻫﻤﺎن ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ ﺑﻴﺶ از ﻣﺎ ﺗﺤﻘﻖ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ را‬
‫درك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و دهﻫﺎ ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺴﺌﻠﻪ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‬
‫آن ﭼﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻣﻲﮔﻔﺖ و زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﭼﻨﺪش ﻏﺮب ﮔﺮاﻳﺎن و ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻌﺠﺐ رﺋﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﻧﮕﺮ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻮد اﻳﻨﻚ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫از ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﺑﻞ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺻﻮل ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬و اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﺟﺎﻣﻌﺔ واﺣﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ و اﻧﺘﻈﺎر آن‪ ،‬از‬
‫اﺻﻮل ﻣﺴﻠّﻢ اﻋﺘﻘﺎدات ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻏﺎز اﺳﻼم ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ آن ﺑﻮدﻧﺪ و دﻳﮕﺮان ﺑﺎ دﻳﺪة اﻧﻜﺎر ﺑﻪ آن ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز در‬
‫ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺧﻮد ﻳﻚ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺰرگ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ از ﻣﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ از اﺻﻮل ﺧﻮد ﺑﺮدارﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺑﺮاي روزﮔﺎر و ﻧﺴﻞ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺮاث ﻋﻠﻤﻲ و ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﻣﻜﺘﺐ‬
‫اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ آن ﺻﻮرت ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه و ﺟﺰء ﺟﺰء آن ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻋﻘﻠﻲ‪ ،‬ﻧﺺ‪ ‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻳﺎ ﺻﺤﻴﺢ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﻜﻴﻚ اﺳﺖ‬
‫ﺣﺠ‪‬ﺖ و ﻣﻘﺪس اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﺸﻴﻊ ﻫﻤﺎن ﺧﻂّ ﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮر ﺷﻴﻌﺔ اﻣﺎﻣﻴ‪‬ﻪ‬
‫اﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮﻳ‪‬ﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮ اﻓﺘﺨﺎر ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺮو و ﭘﺮﭼﻤﺪار و ﻧﮕﺎﻫﺒﺎن آن‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻻ ﻏﻴﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت وارد ﺷﻤﺎرش ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد از ﻗﺒﻴﻞ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪294 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪293/‬‬

‫ﺧﻼﻓﺖ اﻣﻮﻳﺎن در ﻗﺒﺎل ﻋﻠﻲ )ع( و اﻣﺎم ﺣﺴﻦ )ع( و ﻧﻴﺰ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن در‬ ‫رﻫﺒﺮي ﻋﻤﻠﻲ دﭼﺎر ﻳﻚ ﺟﺮّاﺣﻲ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺒﺎل دﻳﮕﺮ اﻣﺎﻣﺎن را ﻛﺎﻣﻼ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ اﻣﻮﻳﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫اﻳﻦ ﺟﺪاﺋﻲ ﻋﻠﻢ از ﺳﻴﺎﺳﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﮔﺸﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﺷﺎن ﺻﺮﻓﺎ ﺧﻮنﺧﻮاﻫﻲ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع( ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺨﻦﺷﺎن و‬ ‫ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ ﺑﺎ ﺷﻌﺎر »ﻣﺎ داﻧﺸﺠﻮ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻧﻪ ﻋﻮاﻣﻔﺮﻳﺐ«‪ 1‬و ﺑﺎ ﻧﻔﻲ‬
‫اﺳﺘﺪﻻلﺷﺎن ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ و اﺳﺘﺪﻻل اﻣﻮﻳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫»ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻧﺪﻳﺸﻲ« رﺳﻤﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺮّاﺣﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻋﻠﻢ را اﻋﻼم‬
‫اﻳﻨﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻻزﻣﻪ اﻳﻦ ﺷﻌﺎر ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ )ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ( اﻣﺎم‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬و اﻣﺮوز ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﻏﺮب وﺑﺮﻳﺴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ )ع( و ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻫﻤﺎن زﻳﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﻣﻮي ﻗﻴﺎم‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ ﻛﺴﻲ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از آن ﻣﺮاﻛﺰ ﻣﻄﺮح ﻧﻜﺮده‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻴﻨﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻐﺔ ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﺜﻞ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون را ﻣﻨﺤﺮف‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺷﻌﺎر اﺳﺖ ﻧﻪ ﻳﻚ اﺻﻞ ﻣﺴﺘﺪل ﻋﻠﻤﻲ و ﻧﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻛﺮد ﺗﺎ در ﻣﻘﺪﻣﻪاش ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﻲدﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﻋﺼﺒﻴﺘﻲ )ﭘﺸﺖ ﺟﺒﻬﻪ‬ ‫ﮔﺰارة ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ او اﺻﻞ اﻳﻦ ﺷﻌﺎر را در ﻳﻚ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ( از او ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻗﻴﺎم ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬او ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻗﻴﺎم‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار« ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻳﻚ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﺮوزي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ ﻗﻴﺎم ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺷﻬﺎدت ﺑﺎﺷﺪ‪» :‬ﻟﻮ‬ ‫»ﺧﻄﺎﺑﻪ« اﺳﺖ ﻧﻪ »ﺑﺮﻫﺎن«‪.‬‬
‫ﻟﻢ ﻳﺴﺘﻘﻢ دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻻّ ﺑﻘﺘﻠﻲ ﻓﻴﺎ ﺳﻴﻮف ﺧﺬﻳﻨﻲ«‪ :‬اﮔﺮ دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ )ص( ﺑﺮﭘﺎ‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻛﺘﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﻋﻨﻮان و ﻧﺎم ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﻬﺎدت ﻣﻦ ﭘﺲ اي ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﻣﺮا ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪» :‬ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮﻳﻪ و ﺑﺮﻳﺴﺘﻲ«‪.‬‬
‫زﻳﺪﻳﻪ و ﺳﭙﺲ آن ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺎس را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫‪3‬ـ ﺑﺎ ﻛﻤﻲ دﻗﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ دادن دو ﺟﺮﻳﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ و وﺑﺮﻳﺴﻢ‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ دو ﺳﻬﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﺳﻬﻤﻲ را ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ‬ ‫)ﻳﻜﻲ ﻛﻬﻦ و دﻳﮕﺮي ﻧﻮ( را در ذﻫﻦ و روح آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ )ع( دادﻧﺪ و ﺳﻬﻢ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺳﻔﺎح‪ ،‬ﻣﻨﺼﻮر دواﻧﻘﻲ و‪...‬‬ ‫دو ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻫﺮ دوي آنﻫﺎ را رد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﻤﻲ رﻓﺘﺎر اﻳﻦ دو ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ را ﺑﺎ اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫ﺷﻌﺎر زﻳﺪﻳﻪ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﻗﻴﺎم ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ ﻏﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻛﺎﻣﻼ ﺣﻖ اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع(‬ ‫»اﻣﺎم آن اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮد« ﺧﻮاه از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮﺗﺮ از ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ از او اﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﻌﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ در واﻗﻊ‬
‫اﻣﺎ ﻫﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮد او ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻴﺰ‬
‫‪ . 1‬ﻣﻘﺼﻮد وﺑﺮ از اﻳﻦ ﺷﻌﺎر‪ ،‬رد ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻧﺪﻳﺸﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬دورﻛﻴﻢ و‪ ...‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﺣﻖّ ﻣﺴﻠّﻢ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ )ع( اﺳﺖ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺴﺮش ﻣﺎﻣﻮن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ‬ ‫و ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه ﺑﺸﺮ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ روش ﻳﻚ روش ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻪ اﺳﺖ و ﻣﺎ داﻧﺸﺠﻮ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫و ﻣﺮادش از ﻋﻮاﻣﻔﺮﻳﺐ ﻫﻤﺎنﻫﺎ و ﻧﻴﺰ ﻫﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬او ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻌﺎر‪،‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ »ﻋﻠﻢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻤﻲدﻫﺪ«‪ .‬ﻛﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز روح ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﻏﺮب ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪296 /‬‬
‫ﺣﺘﻲ اﻣﺮوز ﻫﻢ آن اﺳﺘﺎد ﺣﻘﻮق در داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺳﺎلﻫﺎ زﺣﻤﺖ ﻛﺸﻴﺪه در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﻮاﻧﺪهام اﻣﺮوز آﻗﺎ آﻣﺪه و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‬
‫»ﻗﺎل اﻟﺼﺎدق‪ ،‬ﻗﺎل اﻟﺒﺎﻗﺮ«‪ .‬ﺑﺎ ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ﺗﻤﺎم ﻛﻪ ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ دﻛﺎﻧﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ اﻋﻄﺎي ﺳﻤﺖ »ﺣﺠﻴﺖ ﻗﻮل اﺋﻤﻪ« ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ‬
‫اﻧﺜﺎ ﻋﺸﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺗﺎزه ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﺔ ﻣﺬاﻫﺐ و ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي درون اﺳﻼم‬
‫اﻳﻦ ﺳﻤﺖ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲ دادﻧﺪ و ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪6‬ـ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ ﭘﺬﻳﺮش ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ﻧﺪارد‪،‬‬
‫ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ وﺟﻮد ﻳﻚ اﻣﺎم را ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 1000‬ﺳﺎل‬
‫اﺳﺖ زﻧﺪه و ﻏﺎﻳﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎور آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ اﻧﺜﺎ ﻋﺸﺮ‬
‫)‪ 12‬اﻣﺎم( در ﻋﻴﻦ اﻧﻜﺎر ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ او ﻣﻌﺠﺰه‬
‫را ﻧﻴﺰ رد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎور ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و ﺑﺎور ﺑﻪ وﻻﻳﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﺑﺎور اﻳﺸﺎن‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻳﻚ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻞّ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‬
‫دارد؟‬
‫آﻗﺎي ﺳﺮوش اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ اﺛﻨﻲ‬
‫ﻋﺸﺮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﺮد ﺣﺘﻲ در ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن درس اﻳﻤﺎن داده و »ﺧﻄﺒﻪ ﻣﺘﻘﻴﻦ«‬
‫را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮد اﻳﻨﻚ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺋﻤﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮ‪ ،‬اﺳﺎس ﻧﺒﻮت را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ راه‪ ،‬ﻳﻚ راه ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪7‬ـ آن ﻛﺪام ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﻛﻼﻣﻲ ﻣﺘﻘﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ را‬
‫اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟ در ﭘﺎورﻗﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪاي‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪295/‬‬
‫ﭼﺮا ﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﻖ را از آﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »اﻟﻤﻠﻚ ﻋﻘﻴﻢ«‪ .‬ﻫﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ‬
‫واﻗﻌﺎ ﻳﻚ »ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎم ﻛﺶ« ﺑﻮد ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ‪ ،‬و ﺑﺪون آن‬
‫ﺳﻬﻤﻴﻪﺑﻨﺪي ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ‪.‬‬
‫‪4‬ـ در ﻋﺒﺎرت ﺑﻌﺪي آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ او اﻳﻦ »ﺣﺠﻴﺖ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ« را ﻧﻴﺰ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ اﺳﺎس »وﺻﺎﻳﺖ« ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم را »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ«‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ وﺻﺎﻳﺖ ﻣﻌﺮّف آن ﺣﺠﻴﺖ ﻣﻦ ﻋﻨﺪﷲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ »اﺷﻬﺪ انّ ﻣﺤﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻧﻴﺰ »اﺷﻬﺪ‬
‫انّ ﻋﻠﻴﺎ وﻟﻲ اﷲ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و وﺻﺎﻳﺖ را ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﺮّف وﻻﻳﺖ ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪5‬ـ ﻫﻤﺔ ﺳﻨﻴﺎن و ﻫﻤﺔ ﻓﺮق و ﻣﺬاﻫﺐ درون اﺳﻼم‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ اﺋﻤﻪ‬
‫)ع( را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﻫﺮ ﺣﺪﻳﺜﻲ را ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ آن را ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮا‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﻟﻘﺐ »ﺣﺪﻳﺚ ﺳﻠﺴﻠﺔ اﻟﺬﻫﺐ« ﺑﻪ آن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﻮد‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺷﻌﺮي‪ ،‬ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ‪ ،‬اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ و‬
‫ﺷﺎﻓﻌﻲ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻪ دﻟﻴﻞ‪ :‬اول آن ﻛﻪ ﺧﻮد آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺒﺎرت »ﻓﺘﺎواي اﺋﻤ‪‬ﻪ ﻣﺸﺤﻮن ﺑﻪ ﺗﻘﻴﻪ اﺳﺖ« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻪ در‬
‫اﺛﺮ ﺳﺘﻢ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﺮ اﻣﺎﻣﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻛﻢﺗﺮ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ و ﻛﻢ ﺗﺮ ﻋﻠﻤﻲ از اﺋﻤﻪ )ع( اﺧﺬ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دوم اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﺎن در اﺛﺮ اﻋﻤﺎل‬
‫ﻗﺪرت ﺧﻠﻔﺎ اﺻﺤﺎب اﺋﻤ‪‬ﻪ را ﻓﻘﻴﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺨﻦﺷﺎن و ﺣﺪﻳﺚﺷﺎن ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮم اﻳﻦ ﻛﻪ اﻛﺜﺮ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ادﻋﺎي‬
‫ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ داﺷﺘﻨﺪ در ﺻﻮرت اﻋﺘﺮاف و ﭘﻴﺮوي از اﺋﻤﻪ )ع( دﻛﺎنﺷﺎن‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬از ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي ﺗﺎ زﻫﺮي‪ ،‬ﺳﻔﻴﺎن ﺛﻮري‪ ،‬و ﺗﺎ‪...‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪298 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪297/‬‬

‫ﻧﺎﺑﻐﻪﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻞ اﻓﺮاد اﺳﺘﻨﺜﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﻜﺮده!؟! آﻳﺎ‬ ‫آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن آدم ﺧﻠﻴﻔﺔ اﷲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﺴﻞ او ﻳﻚ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را از ﻧﺠﺎﺳﺖ و ﻛﺜﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺎدي ﺗﻄﻬﻴﺮ ﻛﺮده؟ اﻳﻦ ﺗﻄﻬﻴﺮ را‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﺔ اﷲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻴﻦ ﻋﺒﺎرت او ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪاﻧﺎن‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻜﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻄﻬﻴﺮ ﻏﻴﺮ از ﺗﻄﻬﻴﺮ از ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﭼﻪ‬ ‫)ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن( ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آدم ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ آﮔﺎه ﺷﺪن ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد را‬
‫ﭼﻴﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ و اﻳﻦ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﻏﻴﺮ از اﻋﻄﺎي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﺮاي زدودن ﺟﻬﻞ‪،‬‬ ‫و‪ .«...‬آدم ﻛﻪ ﺗﺎزه داراي روح ﺷﺪه ﺑﻮد اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻋﻠﻤﻲ را از ﻛﺠﺎ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻋﻠﻢ او ﻣﻨﺒﻊ و ﻣﻨﺸﺄي ﻏﻴﺮ از ﻏﻴﺐ داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ او ﺑﺮ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻳﺎ آﻳﻪ »اوﻟﻲ اﻻﻣﺮ« ﻛﻪ ﻧﺺ‪ ‬در ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﻧﻪ‬ ‫اﺳﺘﺎدش ﻣﺮﺣﻮم آﻳﺖ اﷲ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺣﺎﺋﺮي ﺑﺎور دارد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ـ!؟!‬ ‫اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﺗﻤﺴﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺨﺶ آﺧﺮ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ او اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫و آن ﻛﺪام ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ را اﺛﺒﺎت‬ ‫ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم را اﻧﻜﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ ـ!؟!‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣ‪‬ﺎ رﻫﺒﺮي اﺟﺮاﺋﻲ آﻧﺎن را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ـ!؟! ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫‪8‬ـ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭼﻮن وﺟﻮد اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ ﺑﺎ ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻣﺘﻘﻦ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه در‬
‫ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻢ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺳﺎدهﻟﻮح ﻣﻲداﻧﺪ و ﺑﺎ دﻳﺪة‬ ‫ﺣﻘﺎﻧﻴ‪‬ﺖ آن ﻫﻴﭻ ﺟﺎي ﺗﺄﻣ‪‬ﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺔ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻔﻲ ﺗﺄﻣ‪‬ﻞ ﻛﻪ او ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﮔﺎم اول اﺳﺖ ﺧﺪا‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ و ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﮔﺎمﻫﺎي ﺑﻌﺪي را ﺑﺮﻧﺪارد‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ »اﺛﺒﺎت ﺗﺎﻣ‪‬ﻞ« ﺑﻞ ﺑﻪ »ﺗﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺗﺸﻴﻊ ﻫﻤﺎن ﺧﻂ ﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮر ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻴ‪‬ﺔ اﺛﻨﻲ‬
‫در اﺻﻞ اﻣﺎﻣﺖ« ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي اﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﻋﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮ اﻓﺘﺨﺎر ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺮو و ﭘﺮﭼﻤﺪار و ﻧﮕﺎﻫﺒﺎن آن ﺑﻮدهاﻧﺪ‬
‫دادنﻫﺎ و ﻣﺨﻔﻲﻛﺮدنﻫﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻻ ﻏﻴﺮ‪ .‬از آن ﻣﻴﺎن‪ ،‬اﺳﺎس وﺟﻮب اﺳﺘﻤﺮار اﻣﺎﻣﺖ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻬﺎن و ﺣﻀﻮر‬
‫‪9‬ـ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻜﺘﺐ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺟﺰء ﺑﻪ ﺟﺰء آن ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻋﻘﻠﻲ‪،‬‬
‫داﺋﻤﻲ اﻣﺎم در ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺗﺸﻴﻊ اﻣﺎﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻧﺺ‪ ‬ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ و‪ ...‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﻛﻼﻣﻲ ﻣﺘﻘﻦ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه و در ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ آن ﺟﺎي‬
‫آن ﻛﺪام ﻧﺺ‪ ‬ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻜﺘﺐ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع( را ﻣﻮرد ﻧﺺ‪ ‬ﻗﺮار‬
‫ﻫﻴﭻ ﺗﺄﻣ‪‬ﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻋﻬﺪهداران آن ﻣﻘﺎم در ﻫﺮ دوره‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻧﺺ‪ ‬و ﻧﺼﺐ‬
‫داده اﻣﺎ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ ﺑﻮدن ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻧﺺ‪ ‬ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ؟‬
‫ﻋﻬﺪهدار ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﺮّﻓﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻳﺎ آﻳﻪ »ﺗﻄﻬﻴﺮ« ﻣﻜﺘﺐﺷﺎن را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﺮده اﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﺎن اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ اﻳﻦ ﻧﺼﺐ و ﻧﺺ‪ ‬و ﻣﻌﺮّﻓﻲ را اﺻﻄﻼﺣﺎ »وﺻﻴ‪‬ﺖ« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪300 /‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد را وﺻﻲ ﺧﻮد ﻗﺮار داده و ﻣﻌﺮّﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻓﺮقِ‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺎ ﻫﻮي ﻫﺴﺖ در اﻣﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺎ وﺻﻴﺖ‪ ،‬اﻣﺎم ﺷﻮد ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺣﺘﻲ‬
‫ﻋﺼﻤﺖ و ﺣﺘﻲ ﺣﺠﺖ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻻزﻣﻪﻫﺎي ﺿﺮوري و ﻻ ﻳﻨﻔﻚ اﻣﺎﻣﺖ‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻟﻤﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻋﻠﻲ ﻋﺎﻟﻤﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﺳﺖ و ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‬
‫در وﺻﻴﺘﺶ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او واﮔﺬار ﻛﺮده ﺑﻮد ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻴﺰ ﺣﻖ او ﺑﻮد‪.‬‬
‫دﻳﮕﺮ اﻣﺎﻣﺎن ﻓﻘﻂ ﻋﺎﻟﻤﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه‬
‫ﺧﻮدش ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻜﻴﻪاش ﻓﻘﻂ ﺑﻪ وﺻﻴﺖ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪.‬‬
‫اﺻﻮل ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﭼﻨﺪان ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﻨﺶ اﻣﻮي ﻧﺪارد ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻣﻼً‬
‫ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﻮدن ﻋﻠﻲ )ع( اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ ﻛﻪ در ﻣﺘﻮن ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ادﺑﻲ ﺣﺘﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ‪ ،‬اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ وﻓﻮر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن وﺻﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ و‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ )ع( را از اﺳﺎس اﻧﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ وﺻﺎﻳﺖ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮرد ﻋﻠﻲ )ع( ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮق اﺻﻮل ﺑﻴﻨﺶ اﻣﻮي ﺑﺎ اﺻﻮل ﺑﻴﻨﺶ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻓﻘﻂ در‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ )ع( اﺳﺖ درﺑﺎره دﻳﮕﺮ اﻣﺎﻣﺎن ﻫﻤﮕﻲ ﻧﻈﺮ واﺣﺪ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﻣﺮوان و وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﻫﺮ دو اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( را ﻋﺎﻟﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد‬
‫اﻣﺖ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و او را رﻫﺒﺮ ﻋﻠﻤﻲ اﻣﺖ و ﺣﺘﻲ رﻫﺒﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ در اﺛﺮ ﺳﻜّﻪ‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﺷﻴﻌﺔ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( و اﺋﻤﻪ )ع(‬
‫‪1‬‬
‫‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪299/‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻫﻢ ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ و ﻫﻢ ﺷﻴﻌﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻫﺮ دو در اﻳﻦ اﺻﻞ‬
‫ﻋﻘﻴﺪة ﻣﺸﺘﺮك دارﻧﺪ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »ﻋﻠﻲ وﺻﻲ رﺳﻮل اﷲ« اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﻦ در‬
‫اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺳﺨﻦ در وﻻﻳﺖ اﺳﺖ آﻳﺎ ﻋﻠﻲ )ع( و دﻳﮕﺮ اﻣﺎﻣﺎن »وﻟﻲ اﷲ«‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ـ؟ وﻟﻲ اﷲ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم )ص( از ﻃﺮف ﺧﺪا‬
‫ﻧﺒﻲ و رﺳﻮل و ﻧﻴﺰ اﻣﺎم و وﻟﻲ‪ ،‬اﺳﺖ ﻋﻠﻲ )ع( ﻧﻴﺰ )ﻧﺒﻲ و رﺳﻮل ﻧﻴﺴﺖ ﻟﻴﻜﻦ(‬
‫وﻟﻲ اﷲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺮدم )ﻫﺮ دو( و ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﻲ »اﻣﺎم و وﻟﻲ ﺑﻮدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ« ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ـ؟‬
‫در ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اوﻟﻲ اﻟﻌﺰم ﻫﻢ ﻧﺒﻲ اﷲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻢ وﻟﻲ اﷲ‪ ،‬ﻫﻢ‬
‫ﻧﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻢ اﻣﺎم‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ‪ .‬و دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻓﻘﻂ ﻧﺒﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( دو ﺳﻤﺖ دارد ﻧﺒﻮت و اﻣﺎﻣﺖ آﻳﺎ ﺑﺎ وﻓﺎت آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻫﻢ ﺑﺎب ﻧﺒﻮت ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ و ﻫﻢ ﺑﺎب اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ؟ ﻳﺎ آن ﭼﻪ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﺒﻮت اﺳﺖ ﻧﻪ اﻣﺎﻣﺖ ـ؟ ﺗﺸﻴﻊ وﻻﻳﺘﻲ ﺑﻪ دوم ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ و‬
‫وﺻﻴﺖ را »ﻣﻌﻄﻲ ﺳﻤﺖ اﻣﺎﻣﺖ« ﻧﻤﻲداﻧﺪ آن را ﻣﻌﺮﻓﻲ »وﻟﻲ‪ ‬ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ«‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( اﻣﺎم ﺻﺎدق را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎم ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ او ﻧﻤﻲدﻫﺪ او ﺧﻮد اﻣﺎم اﺳﺖ اﻣﺎﻣﺖ و ﻋﻠﻢ ﻻزم‬
‫اﻣﺎﻣﺖ را ﺧﺪا ﺑﻪ او داده اﺳﺖ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻓﻘﻂ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« اﺳﺖ ﻧﻪ »ﺣﺠﺔ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﻟﺒﺎﻗﺮ«‪ ،‬ﺣﺠﺔ اﷲ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﺣﺠﺔ اﻟﺒﺎﻗﺮ‪ ،‬وﻟﻲ اﷲ اﺳﺖ ﻧﻪ وﻟﻲ اﻟﺒﺎﻗﺮ‪.‬‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪302 /‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻮﺿﻮع آن را ﺗﻨﻬﺎ‬
‫رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻫﻴﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺣﺘﻲ ﺧﻮارج ﻧﻴﺰ اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دوازده‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ وﺻﻲ‪ ‬ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ وﺻﻲ در اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و ﻫﻢ‬
‫وﺻﻲ در اﻣﻮر ﻋﻠﻤﻲ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ آن ﻫﻤﻪ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻋﻠﻲ رؤس اﻻﻧﺎم‪،‬‬
‫ﺑﻮد!؟ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﺗﺎﻛﻴﺪﻫﺎ ﺑﺮاي »وﺟﻮب اﻃﺎﻋﺖ« ﺑﻮد و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ‬
‫»واﺟﺐ اﻻﻃﺎﻋﻪ« اﺳﺖ‪ .‬واﺟﺐ اﻻﻃﺎﻋﻪ ﻳﻌﻨﻲ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺎﻣﻞ‪ .‬و اﻃﺎﻋﺖ ﺑﺪون‬
‫اﺟﺮا و ﺑﺪون ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪3‬ـ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺶ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ آن‬
‫ﭼﻪ او درﺻﺪد آن اﺳﺖ ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﻧﺺ‪ ‬و وﺻﻴﺖ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ اﻣﺎﻣﻲ ﺑﻪ آن اﺳﺎس ﺑﻨﻴﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .‬ﻧﺺ‪ ‬ﻳﺎ وﺻﻴﺖ اﺳﺎس ﺗﺸﻴﻊ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺣﺘﻲ از اﺻﻮل آن ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻞ ﻛﻪ ﻣﻌﺮّف و اﻋﻼم و‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻴﺪن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن اﺻﻮل را دارد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺴﻲ ﺑﺎ ارزش و‬
‫ﻣﻬﻢ و ﺳﺎزﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﺑﺪون رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻞ در آن ﺷﺮاﻳﻂ )ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﻣﺘﻮﻛﻞ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺴﺮش و ﺷﺶ ﻣﺎه ﭘﺲ از آن ﻗﺘﻞ ﻫﻤﺎن ﭘﺴﺮ ﻣﺘﻮﻛﻞ و درﮔﻴﺮي‬
‫درون درﺑﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮد( ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﺗﻘﻴﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻣﺎ در زﻣﺎن وﺻﻴﺖ اﻣﺎم‬
‫ﺻﺎدق )ع( درﺑﺎرة اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ )ع( ﺑﻪ ﺷﺪت ﺳﺘﻢ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻨﺼﻮر ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺑﻪ واﻟﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ وﺻﻲ ﺟﻌﻔﺮ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻮرا اﻋﺪاﻣﺶ ﻛﻦ‪ .‬واﻟﻲ در ﺟﻮاب ﻧﻮﺷﺖ‬
‫وﺻﻲ او ﺧﻮد ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻦ و ﻫﻤﺴﺮش و ﭘﺴﺮش ﻛﺎﻇﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ اﻛﻨﻮن ﭼﻪ ﻛﺎر‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪301/‬‬
‫روﻣﻲ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد راه ﺣﻠّﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮد از اﻣﺎم رﻫﻨﻤﺎﺋﻲ و ﭼﺎره ﺧﻮاﺳﺖ و‬
‫اﻣﺎم ﻧﻴﺰ او را رﻫﺒﺮي ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻳﻚ ﻓﺮق دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ در‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »آل رﺳﻮل« ﺗﻌﺒﻴﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺎﻣﻼ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ ﻛﻪ »آل ﻫﺎﺷﻢ« را »آل رﺳﻮل«‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ »آل ﻋﺒﺎس« ﺑﻪ ﻧﺎم »آل رﺳﻮل« دادﻧﺪ‪.‬‬
‫در اداﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﺺ‪ ‬و ﻧﺼﺐ ﭘﺲ از اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن )ع( در ﻣﻮرد‬
‫ﻫﻴﭻ اﻣﺎﻣﻲ ﻗﻮيﺗﺮ و روﺷﻦﺗﺮ از ﺣﻀﺮت ﻋﺴﻜﺮي )ع( ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻋﻬﺪهدار‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ ]ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺎم ﻫﺎدي )ع([‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﻋﻠﻨﺎ در ﻣﺠﻠﺲ ﻋﺎم و‬
‫ﻋﻠﻲ رؤس اﻻﺷﻬﺎد ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﻧﺼﺐ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ :‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺳﺨﻦ از »ﻧﺼﺐ« اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ اﻋﻼم ﺣﺠﺖ ﺑﻮدن ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺴﻜﺮي )ع( از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪا‪.‬‬
‫اداﻣﻪ‪ :‬در واﻗﻊ ﭘﺲ از روز ﻏﺪﻳﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮردي ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺎم زﻧﺪه ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ اﻫﻤ‪‬ﻴﺖ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﺪون رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻘﻴ‪‬ﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد را رﺳﻤﺎ و ﻋﻠﻨﺎ ﻧﺼﺐ و در‬
‫ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﻴ‪‬ﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺴﻠﻴﺖ درﮔﺬﺷﺖ ﻓﺮزﻧﺪ ارﺷﺪ اﻣﺎم ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﻳﺸﺎن‬
‫آﻣﺪه و ﺗﻤﺎﻣﻲ زواﻳﺎي ﺑﻴﺖ رﻓﻴﻊ اﻣﺎﻣﺖ را ﭘﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺻﺮﻳﺤﺎ اﻋﻼم‬
‫ﻣﻲداﺷﺖ‪ .‬ﺗﺮدﻳﺪ در ﻧﺺ‪ ‬و ﻧﺼﺐ اﻣﺎم ﻋﺴﻜﺮي ـ ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴﻪ ـ ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫در اﺳﺎس ﻧﺺ‪ ‬و وﺻﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ اﻣﺎﻣﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺎس ﺑﻨﻴﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪1 :‬ـ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ درﺑﺎره ﻏﺪﻳﺮ ﭼﻴﺰي ﻫﻢ از ﺗﺸﻴﻊ وﺻﺎﻳﺘﻲ ﻛﻢ‬
‫دارد‪ .‬وﺻﺎﻳﺘﻴﺎن ﻣﻮﺿﻮع وﺻﻴﺖ در ﻏﺪﻳﺮ را ﻫﻢ رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ و ﻫﻢ رﻫﺒﺮي‬
 ‫ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪304 /‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ‪303/‬‬

‫و آن را »ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﻴﻨﻲ« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻋﺮض ﻛﺮدم‪ :‬اﻣﺎن از دﺳﺖ اﻟﻘﺎء ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر او اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﻧﻪ اﻣﺎم زﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺖ و ﻧﻪ وﺻﻴﺘﻲ در‬
‫ﻣﻮرد او و ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬اﮔﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ ﺣﺘﻤﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ واﻻﻣﻘﺎم ﻣﻲﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪ »ﺷﻬﻮد« ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ .‬ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗﻮ‪‬ة‬
‫اﻻّ ﺑﺎﷲ‪ .‬ﭘﻴﺶﺗﺮ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﻣﻨﻜﺮ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﻣﺎم‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ وﺟﻮد اﻣﺎﻣﻲ‬
‫را ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺰار ﺳﺎل زﻧﺪه و ﻏﺎﻳﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از‬
‫اﻣﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﻛﺘﺎب آن‬
‫ﺟﺎ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ از زراره و ﻋﺪم اﻃﻼع او از وﺻﻲ اﻣﺎم ﺻﺎدق‪ ،‬آورده ﭼﻪ اﻟﻘﺎﺋﺎﺗﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ وﺻﺎﻳﺖ درﺑﺎرة رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﻣﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﺜﻼ اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ )ع( ﺑﺮاي اﻣﺎﻣﺖ ﺧﻮد ﺣﺘﻲ وﺻﺎﻳﺖ رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ را ﻫﻢ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬و ﻓﺮاز ﻛﺮدن وﺻﻴﺖ اﻣﺎم ﻫﺎدي )ع( ﺑﺮاي ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﻪ آن اﻟﻘﺎﺋﺎت‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫آن ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﻛﻼم اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( را ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ »انّ اﻣﺮﻧﺎ ﺻﻌﺐ‬ ‫‪5‬ـ در دوران اﻣﺎم ﻋﺴﻜﺮي )ع( درﺑﺎر از اﺧﺘﻼﻓﺎت دروﻧﻲ ﺑﺮ آﺳﻮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬ﺧﻔﮕﺎن و ﺳﺘﻢ از ﻧﻮ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎده ﺑﻮد اﮔﺮ اﻣﺎم ﻋﺴﻜﺮي )ع( درﺑﺎرة‬
‫ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ ﻻ ﻳﺤﺘﻤﻠﻪ اﻻّ ﻧﺒﻲ‪ ‬ﻣﺮﺳﻞ او ﻣﺆﻣﻦ اﻣﺘﺤﻦ اﷲ ﻗﻠﺒﻪ ﻟﻼﻳﻤﺎن«‪.‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺮدﺳﺎﻟﺶ اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻋﺞ( ﻋﻠﻲ رؤس اﻻﻧﺎم وﺻﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻫﺮ دو‬
‫اﺑﻮذر ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺗﺮك اﻟﺤﻖّ ﺻﺪﻳﻘﺎ ﻟﻲ«‪ :‬ﺣﻘﮕﻮﺋﻲ ﻫﻴﭻ دوﺳﺘﻲ ﺑﺮاﻳﻢ‬
‫را ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا وﺻﻴﺖ در ﺻﺤﻨﺔ ﻋﻠﻲ رؤس اﻻﻧﺎم اﻋﻼم ﻧﺸﺪ ﺑﻪ اﻓﺮاد‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ .‬ـ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬آن ﻫﻤﻪ دوﺳﺘﺎﻧﺖ ﭼﻪ ﺷﺪﻧﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻔﺮق اﻋﻼم ﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺻﻴﺖ اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع(‪.‬‬
‫دوﺳﺘﺎﻧﻢ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺎل و ﻣﻘﺎم از ﻣﻦ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه‬
‫ﻣﺪرﺳﻲ ﺑﺎ ﻓﺮاز ﻛﺮدن وﺻﻴﺖ اﻣﺎم ﻫﺎدي )ع( اﻳﻦ ﻧﻴﺖ را ﻫﻢ دارد ﻛﻪ‬
‫دوم از ﺗﺮس ﻣﺎلداران و ﻣﻘﺎمداران از ﻣﻦ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﺳﻮم را ﻧﻴﺰ‬
‫اﻣﺎم زﻣﺎن )ع( را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺒﺮد درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺻﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ‬
‫ﺧﻮدم ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺿﺮر و آزاري ﻣﺘﻮﺟﻪ آﻧﺎن‬
‫ﻛﺴﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺎﻧﻨﺪ او ﭼﺮا درﺑﺎره ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ذر‪‬ات رﻳﺰ را ﻫﻢ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد‬
‫ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده و روي ﻛﺎﻏﺬ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﭼﺮا درﺑﺎره اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻋﺞ( ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻌﺎر ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و از آن ﻫﻤﻪ وﺻﻴﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺮق اﻣﺎم ﻋﺴﻜﺮي ﺑﺮ‬
‫اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺮق ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺸﺎن دادن ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺮدﺳﺎﻟﺶ‪ ،‬وﺻﻴﺖ را اﺑﻼغ‬
‫‪1386/12/12‬‬
‫ﻣﺮﺗﻀﻲ رﺿﻮي‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ؟‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي آوردن ﻧﺼﻮص‪ ،‬ﻧﺼﺐﻫﺎ‪ ،‬وﺻﺎﻳﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﺤﻦ ﺗﻤﺴﺨﺮ آﻣﻴﺰ ﺑﺎور‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻋﺞ( را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺷﻬﻮد ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬