AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

CEZA HUKUKUNDA MADURUN ZARARININ GDERLMES

Compensating The Victim in Criminal Law Veli KAFES*

ZET Sutan doan zararn giderilmesinde ikincil maduriyete neden olunmamas iin, ncelikle sutan zarar gren kavramnn tanmnda birlik salanmal, ikinci olarak da ortaya kt andan itibaren, zararn tespitini salayacak olan delillerin toplanmasna ve korunmasna nem verilmelidir. Sutan doan zararn giderilmesini amalayan ceza hukuku kurallar, uygulamada kolaylk salama dnceleriyle pragmatik adan deil, kanunun konulu amacna uygun olarak, gerek anlamda maduriyetin giderilmesini salayacak biimde yorumlanmaldr. Trk ceza hukukundaki yeni dzenlemelerin uygulamasnda karlalan sorunlar, ada ceza hukukundaki gelimelere ve karlatrmal
*

Yargtay Cumhuriyet Savcs (veli.kafes@hotmail.com). Bu makalenin esasn tekil eden alma, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kamu Hukuku Anabilim Dal Bakanlnda doktora dersi semineri olarak sunulmu olup, deerli katklar dolaysyla, Sayn hocam Prof.Dr. Fsun SOKULLU-AKINCIya kranlarm sunuyorum.

83

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

hukuktaki uygulamalara paralel bir ekilde deerlendirilmeli, hem teoride hem de pratikte sutan doan zararn kapsamna zen gsterilmelidir. Hkimin, somut olayn zelliine gre yapaca takdire dayal deerlendirmesi, denetimsiz braklmamal, keyflie yol almamaldr. Anahtar Szckler: Madur, Sutan doan zararn giderilmesi, Zararn kapsam, Uzlama, Hkmn aklanmasnn geri braklmas

ABSTRACT To prevent secondary victimization while repairing the damages inflicted by a crime, there should be a common basis for the definition of the term victim of crime and the evidence of indemnities should be collected and protected. The rules of criminal law targeting reparation of losses should not be interpreted pragmatically just to achieve easy implementation, but to attain just compensation instead, as intended by the law. The problems experienced in the implementation of the reorganized Turkish Criminal Law should be evaluated by taking into account parallel developments in modern criminal law and comparative legal implementation; attention should be paid, both in practice and theory, to the covering of damages. The judges assessment, based on recognition of the actual incident, should not be left without review; thus arbitrary decisions should be avoided. Keywords: Compensating victim of a crime, Reparation of losses/injuries/ damages, The extent and coverage of losses, Settlement, Postponing the judgment

GR Geleneksel ceza hukukunda, devletlerin egemenliine dayal olarak, adl suun madurunun ncelikle devlet olduu grnden hareketle, kanunda su olarak dzenlenen fiilin ncelikle kamuyu madur edecei

84

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

ve kamu dzenini sarsaca dnlmtr. Aleyhinde su ilenen gerek kii ise, yakn zamanlara kadar gz ard edilmitir. teden beri fail odakl olarak gelien ceza hukuku ve ceza muhakemesi hukuku kurallaryla, pheli ve sann adil yarglanma hakk gvence altna alnmaya allmtr. Nitekim, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin dil yarglamay dzenleyen 6. maddesinde ceza davalar bakmndan sadece kendisine kar ceza takibat yaplan kiinin korunmas esas alnm, madurun haklarna ilikin bir dzenlemeye yer verilmemitir. Ancak 20. yzyln son yarsndan itibaren, ceza hukukunun, madurun korunmasna ve sutan doan zararn giderilmesine nem verdii gzlemlenmektedir. zellikle, 1970li yllardan sonra kriminoloji aratrmalar, su maduru zerinde younlamtr1. Hukuk sitemlerinin, madura gerekli nemi vermemesi durumunda, madurun zararnn daha da artmasna yol at ve maduru bir kere daha zarara urayan taraf haline getirdii anlalmtr2. Bylece, ceza hukukunda asl amacn madurun tatmini ve onun urad zararlarn giderilmesi olduu esasndan hareketle, muhakemenin her aamasnda sutan doan zararn giderilmesini salayacak dzenlemelerin nemi ortaya kmtr. ada gelimelere uygun olarak, 1 Haziran 2006 tarihli Kanunlarla hukukumuzda madur haklarna nem verilmi, sutan doan zararn giderilmesine ilikin yeniliklere yer verilmitir. Hukukumuzdaki yeni dzenlemelerin uygulamaya geirilmesinde, doal olarak baz aksaklklar ortaya kmtr. Bununla birlikte, adl yargnn, teden beri var olan, kronik sorunlar esasen konumuzun dnda olmasna ramen, aada yeri geldike deinildii gibi, bunlarn zmlenememi olmasnn da yeni sorunlarda etkili olduunu belirtelim.

1 2

Sokullu-Aknc, s.2. Sokullu-Aknc, s.8.

85

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

almamzda, sutan doan zararn giderilmesine ilikin gelimelere ve karlatrmal hukuktaki uygulamalara genel bir bakla, Trk ceza hukukundaki kurumlar, yenilikleri ve uygulamaya gei srecinde ortaya kan sorunlar deerlendirmeyi amaladk. Bu nedenle, sutan doan zararn giderilmesine ilikin Trk ceza hukuku dzenlemelerini incelerken, bu kurumlarn tm koullarnn ele alnmas yerine, yalnzca konumuzla ilgili yasal koullar deerlendirmeye altk. Uygulamada, ilk derece mahkemelerde karlalan sorunlar tespit ederken, bir yandan uygulamaya yn veren Yargtay itihatlarn, dier yandan doktrindeki grleri deerlendirmeye altk. almamzda ncelikle konumuzla ilgili kavramlar, kapsamlarn ve birbirleriyle olan ilikilerini inceledik. Ayrca, sutan doan zararn giderilmesindeki tarihsel sre zerinde durduk. kinci blmde, ada ceza hukukunda, sutan doan zararn giderilmesine ilikin gelimeleri inceledikten sonra, karlatrmal hukuktaki ve uluslararas hukuktaki uygulamalara genel hatlaryla deindik. nc blmde ise, Trk ceza hukukunda madurun zararn giderilmesini amalayan dzenlemeleri ele aldk. Hukukumuzdaki dzenlemeleri incelerken, yer aldklar kanuna ya da karar altna alndklar aamaya gre deil de, bu kurumlarn maduriyetin giderilmesine yaradklar, baka bir deyile, sonu dourduklar aamaya gre: soruturma ve kovuturma aamasnda ve cezann infaz aamasnda olmak zere gruplandrmay tercih ettik. I. GENEL OLARAK A. MADUR VE SUTAN ZARAR GREN KAVRAMLARI Ceza Muhakemesi Kanununda tanmlanmam olmakla birlikte madur, aleyhinde su ilenen kimseyi yani su kurbann ifade etmektedir3. Madur, suun madd unsurlarndan biridir. Ancak, madur

Kunter/Yenisey/Nuholu, s.462.

86

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

ile suun konusu birbirine kartrlmamaldr. Madur, suun icra hareketlerinin zerinde gerekletii kiidir4. Yine kanunda tanm bulunmayan sutan zarar gren kullanmna gre anlamnn da deiiklik gsterecei; daralabilecei belirtilmitir. ZTRKe gre, sutan doruya zarar grme dar anlamda; dolaysyla zarar geni anlamda sutan zarar grmeyi ifade etmektedir5. kavramnn genileyip dorudan grme ise

Belirli bir sutan, bu suun madurundan baka bir kimsenin de hukuken korunan bir hakknn ihlali nedeniyle zarara uramas ve bu zararn tazminini isteme hakknn domas mmkndr. Dolaysyla, suun maduru ile sutan zarar gren kimse arasnda fark vardr. rnein, insan ldrme suunun maduru len kimse iken; sutan zarar gren lenin miraslardr. Bu ayrmn nemli bir sonucu olarak, suun maduru, sutan doan ceza ilikisinin taraf olmasna karlk, sutan zarar gren kimse sadece hukuk ilikisinin tarafdr ve bu nedenle iddias yalnz hukuksal niteliklidir6. Bizimde katldmz tanmlamaya gre, bir suun ilenmesiyle hukuken korunan menfaatleri dorudan veya dolayl ihlal olan kimse sutan zarar grendir. Bylelikle, sutan zarar gren kavramnn maduru kapsayan daha geni bir anlam ierdii anlalmaktadr7. Dier bir gre gre ise sutan zarar gren suun sonularndan

Dnmezer/Erman II, no.1172; Madur, suun madd konusunun ait olduu kimsedir. Artuk/Gkcen/Yenidnya, s.306; Suun madd konusu ile hukuki konusu arasndaki iliki hakknda bkz. Demirba, s.506. 5 Sutan zarar gren kavramnn kullanld yere gre anlamnn da deiiklik arz edecei, genileyip daralabilecei, sylenmitir. Gerekten hkimin tarafszl sz konusu olduunda veya keyfilii nlemek suretiyle hukuk devleti ilkesini gerekletirmek ve kovuturma mecburiyeti ilkesini denetlemek iin kabul edilmi bulunan kovuturma davasnda bu kavramn anlamnn geni; buna karlk, ikyet sz konusu olduunda dar anlalmas gerektii sylenmitir ztrk ve Dierleri, s. 223. 6 Dnmezer/Erman, Cilt II, no.1174; ztrk ve dierleri, s.22.; Demirba, s.507. 7 Demirba, s.507; ztrk ve dierleri, s.223; Artuk/Gkcen/Yenidnya, s.308; Yldz, s.28.

87

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

dorudan etkilenmi kii olarak tanmlanmakta ve madur kavramnn daha geni kapsaml olduu ne srlmektedir8. Madur ile sutan zarar gren ayn kii olduunda, sutan dorudan doruya zarar gren sz konusu olmaktadr. rnein, kasten ldrme suunun maduru (ldrlen) ile sutan zarar gren (lenin miraslar) farkl kimseler iken kasten yaralama suunun maduru ayn zamanda sutan dorudan doruya zarar grendir9. Madur, ancak gerek kii olabilir10. Birey dnda, devlet, aile, tzel kii, kii ya da devlet topluluu gibi kurum ve organlar bir sutan zarar grm olabilirler, ancak suun maduru olamazlar11. Baz sularda (rnein iftira suunda) sutan hakszla urayan belirli bir kimsenin yan sra toplum da madur olabilir. zg sular bakmndan madurun sfat nem tamaktadr. Madur bakmndan zg sular doal ya da hukuki nitelikte olabilir. zg su tiplerinde (hukuki nitelie rnek olarak) madurun kamu grevlisi olmas (TCK m.265/1,86/3), (doal nitelie rnek olarak) ocuk (TCK m.103) ya da kadn (99/1) olmas gibi nitelikler aranabilir12. Bir kimse su ilerken baka bir suun maduru olabilir, ancak ayn suta faillik ve madurluk sfat ayn kiide birleemez13.

8 9

Kunter/Yenisey/Nuholu, s.463. Yldz, s.28. 10 zgen, s.219; Karlatrnz zbek, TCK zmir erhi, s.853; Dier gre gre Her suun tabii ve zorunlu maduru Devlettir. Dnmezer/Erman II, no.1172; Gnmz toplumlarnda devletlerin egemenliine dayal olarak adl suun maduru ncelikle devlet olmaktadr. Kuvvetler ayrl rejimi iinde yarglama yetkisi yarg erkine ait olup, kanunda su olarak dzenlenen fiil ncelikle kamuyu madur eder ve kamu dzenini sarsar. Bununla birlikte, adl sularn pek ou, biri topluma verdii zarardan dolay devlet ve dieri de fiilden dorudan zarar gren gerek veya tzel kii olmak zere ifte madur yaratr. Tezcan, Organize Sular Ve Bu Sularda Madurun Haklar Ve Tanklarn Korunmas. 11 zgen, s.319; Ayn ynde Koca/zlmez, s.146; Aksi yndeki gr iin bkz. Dnmezer/Erman II, no.1175. 12 Demirba,s.509. 13 Artuk/Gkcen/Yenidnya, s.308.

88

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

YURTCANa gre, bir muhakeme hukuku kavram olan sutan zarar gren konusunda verilecek bir tanm, somut olaylarda tam ve doru sonular vermeyeceinden, fayda yerine zarar getirebilecektir. Hkim, olayda sutan zarar grenin snrlarn belirlerken sann zerine atl sula hakl bir menfaati zedelenen kiinin, ceza kovuturmas konusundaki isteini, su nedeniyle ortaya kan tatmin edilme ihtiyacn gz nnde tutmak ve bunu hakl grdnde, kiiye sutan zarar gren niteliini tanmak durumundadr. Hkime, byle bir takdir yetkisinin tannmas, ona somut olayda, toplumsal deer yarglarn da gz nnde tutmak, ona gre sonuca bir sonuca ulama olanan verecektir14. Objektif bir lte dayanmadan, gerek yresel deer yarglarna gre, gerekse hkimin sbjektif deerlendirmesine gre farkl uygulamalara neden olabilecek bu gre katlmadmz belirtelim. Sutan zarar gren kavramnn tanmnda birlik salanamamas, somut olaylarda kimlerin sutan zarar gren sfatn alaca konusunda birok soruna neden olmaktadr. Sutan zarar gren sfat iin madd zarar m, yoksa manevi zarar m esas alnacak, yoksa her ikisi mi esas alnacaktr? ldrlenin hayat sigortasn, yaralanann salk sigortasn yapm olan irket, evlat edinen, yarm kan kardeler, vey anne- vey baba zarar grm saylacak mdr? Anne-babasnn yannda yaayan reit kadnn cinsel istismar suunun maduru olmas durumunda anne-baba, evli kadnn bu sua maruz kalmasnda koca sutan zarar gren olarak kabul edilebilir mi? Tehlike sularnda teebbs aamasnda kalan sularda, sutan zarar gren nasl belirlenecektir? Miras olma hakk, sutan zarar grenler bakmndan dikkate alnacak mdr? Grld gibi, sutan zarar grenin belirlenmesi, zerinde uzlamaya varlmas son derece g bir uratr. Almanyada, bu gl bir miktar olsun azaltabilme

14

Yurtcan, s.412 vd.

89

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

amacyla, insan ldrme sular bakmndan sutan zarar grebilecek kiilerin saylmas yolunun tercih edildii belirtilmektedir15.

15

Feyziolu, s.36.; Bu sorulara cevap bulmaya alan itihatlardan bazlarna gre: ldrlenin kardelerinin yalar ve velayet altnda bulunmalar, yine maktulenin ldrlmesi suuna yarglama uzamakszn baka bir kiinin de katlma olanann bulunmamas dikkate alndnda, ldrme olayndan nceki dnemde sann rahatsz eden davranlar nedeniyle yeeni olan maktulenin yaad sorunlara srekli duyarl davranan ve ilgilenen kardei ve yeeninin bu olayla ldrlmesinden sonra da, sorumluluk duygusu ile ayn ailenin dier fertlerine ynelik yakn ilgi ve yardmlarn srdren amcann, yeeninin ldrlmesi olayna ilikin davaya katlmasnda ve katlan sfatyla hkm temyiz etmesinde bir isabetsizlik bulunmamaktadr(CGK, 17/06/2003,01/172-194);Kaaklk suunu kolaylatrmak amacyla, motor ase numarasnn deitirildii iddiasyla, mhr taklidi suundan alan kamu davasna gmrk idaresinin katlmas olanakldr (CGK. 15/10/2002,4/233-364) Aile dzenine kar ilenen sularda sutan zarar grme hali madureye yaknlklar itibariyle anne ve babay da kapsar, kardelerin davaya katlabilmesi anne ve babann sa olmad hallerde, madurun kendileri tarafndan yetitirilip, baklp, gzetilmesi ile snrldr (CGK. 26/09/2000,10/156-164) Hazine, kaakl kolaylatrmak iin ilenen sahtekarlk suundan da zarar grdnden, kaaklk suundan ayr alan bu davaya da mdahale edebilir (CKG. 20/03/1995,6/50-79) Di hekimi olmayan ve ruhsat da bulunmayan sank hakknda izinsiz muayenehane amak suundan alan davaya di hekimleri odas bakanl dorudan doruya zarar grmedii iin katlamaz (CGK, 10/05/1993, 2/122-148.s.1412) Mhr bozma suundan alan kamu davasna sann eyleminden zarar gren belediye bakanl mdahale yolu ile katlabilir (CGK 29/06/1992, 4/176-201) Katlann ldnn anlalmas karsnda, miraslar saptanp onlara bildirimde bulunarak davaya katlp katlmayacaklarnn belirlenmesi gerekir (CGK. 14/10/1991, 7/236-267) Akli dengesi yerinde olmayan ve sank tarafndan rza geme suunun ilendii iddias bulunan suun aile dzeni aleyhine ilenen sulardan olmas nedeniyle madurenin anasnn davaya katlmas olanakldr (CGK. 26/03/1990,5/76-97) Madurun lmnden sonra olunun davaya mdahil sfatyla katlmas olanakszdr (CGK. 05/05/1987,1/71-301) Kocann yaralanmasndan ei zarar grr ve bu da mdahale yoluyla davaya katlma hakk verir (CGK 29/12/1986,1/488-668), Ailenin eref ve haysiyetine dokunan rza geme sularndan, madurdan baka ana ve baba da mdahil olabilir. Ergin ocuun davaya katlm ve manevi tazminat istemi bulunmasna baklmakszn, onun ana ve babasnn da davaya katlm ve manevi tazminat istemi olmalar CMUK 365 maddesi hkmne uygundur (CGK 30/11/1964,453-482), Karsna yaplan hakaretten dolay alan davaya kocasnn mdahale hakk yoktur (4.CD, 14/02/1985,519-935), Takibi ikayete bal sarkntlk suundan tr mteki Nuray Erylmazn kaynpederi ve kaynvalidesi olan mtekiler Ahmet Erylmaz ve Menure Erylmazn sutan dorudan zarar grmeleri sz konusu olmad halde (5.CD.13/05/1996, 10261594), Aile reisi sfatyla madurenin kocas mteki Alinin zorla rza gemeye eksik teebbs suundan dorudan zarar grmesi nedeniyle alan kamu davasna katlmaya

90

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

Su Madurlarna Yardm Hakknda Kanun Tasarsnn 2. maddesinde kanunun kapsam su maduru olan veya onun lm hlinde bakmakla ykml olduu kiilerin urad madd zararlarn giderilmesi amacyla yaplacak nakd demelere ilikin esas ve usuller olarak belirlendikten sonra, madur kavram da buna uygun biimde kendisine kar ilenen su nedeni ile zarar gren veya bu suretle ekonomik kayba urayan kii olarak tanmlanmtr. Bu tanmn, yukardaki aklamalarla badamad ortadadr. Zira, anlan kanun tasarsnn genel gerekesinde de belirtildii zere ama, madurun madd zararlarnn devlet tarafndan karlanmasnn dzenlenmesinden ibarettir. Tasar kapsamna tm sular deil, kiilere ynelik olan ve kiiler bakmndan korunan hukuksal menfaatin bedensel, ruhsal ya da cinsel btnlk olduu sular alnmtr. Gerekede aka ceza hukukunda farkl anlamlar iermelerine ramen sutan zarar grenin de madur kavram iine alnd, bylelikle Kanunun bal ile de uyum saland belirtilmitir. Ayrca Tasarda, su nedeniyle len kiinin bakmakla ykml olduu kiilerin 4721 sayl Trk Meden Kanununun hkmleri esas alnarak ana, baba, e ve altsoyu olarak snrlandrlmas dikkat ekmektedir. Kanmzca, Trk Ceza Kanununun ve Ceza Muhakemesi kanununun birok hkmlerinde yer alan bu kavramlarn tanmlanmas doktrin ve
hakk olduu ( 5.CD, 05/03/1992, 367-731), Madurun babas vefat etmi ise de, velayetin sa olan anasna ait olduu gzetilmeden madura velayeten dedesi Halilin usule aykr olarak mdahalesinin kabulne karar verilmesi ve bu nedenle de temyize yetkisi bulunmadndan CMUKun 317 maddesi gereince temyiz isteinin reddine karar verilmitir (5.CD, 11/02/1988,1963-716), Yaar, s.1402 vd. ; uzun yllardan beri maktulle gayri resmi olarak kar koca hayat yaayan, maktuln madd ve manevi destek ve himayesinde olup nfus kaytlarna gre maktulle mterek en az 3 mterek ocuu bulunan mteki Dilberin maktuln lmnden dolay sutan zarar gren konumunda bulunduu gzetilerek mdahale isteminin kabul yerine reddine karar verilmesi, Nfusa kaytl olmayan ve maktulle, Dilberin mterek ocuu olduu ifade edilen Beratn da idari yoldan nfusa kaydnn salanmasndan sonra velyeten mdahilliine karar verilmesi gerektii (1.CD, 06.12.2006, 2006/289-2006/5503) Yargtayn bu kararla, Trkiye gereine vurgu yapt belirtilmitir. Bkz. ztrk ve Dierleri, s.227.

91

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

itihada braklmamaldr. Su Madurlarna Yardm Hakknda Kanun Tasars, aada deinilecek olan ada ceza hukukundaki ve karlatrmal hukuktaki gelimelere uygun olarak madurun korunmasna ynelik nemli bir adm niteliinde olmakla birlikte; tasarda madur kavramna verilen farkl anlam, madur ile sutan zarar grenin Ceza Muhakemesi Kanununda da tanmlanmasn zorunlu klmtr. Yukarda, sutan zarar gren kavramnn tanmnda birlik salanamamasnn, somut olaylarda sutan zarar grenin tespitinde bir dizi soruna yol atn belirtmitik. Bu nedenle, Ceza Muhakemesi Kanununda bu kavramlarn genel erevesini belirleyecek tanmlamann yan sra, ldrme ve cinsel istismar gibi belirli baz sularda sutan zarar grenin tespiti ynnden rnekleyici sayma yer vermenin de yararl olacan dnyoruz. (Bu yntemin, tm sular ynnden izlenmesinin sakncas ve imknszl ise ortadadr.) Bylece, hkimin, nne gelen olayn niteliine gre, takdire dayal deerlendirmesinin de objektif bir lte kavuacana inanyoruz. te yandan, bu yndeki dzenlemeler ceza muhakemesi hukukunun doktrin ve itihat yoluyla gelimesine de engel oluturmayacaktr. B. ZARAR VE KAVRAMLARI MADURYETN GDERLMES

Ceza Hukukunda, su ile korunan hukuki yararn ihlali zarar olarak ortaya kmaktadr. Hukuki yarar, zarar kavramndan daha st bir kavram olduundan, sutan doan maduriyetin giderilmesi olana, ancak ceza normu vastasyla korunan hukuki yararn objesine ynelik zararlarla snrlanmtr. te yandan baz su tipleri bakmndan, bir zarar ortaya kmasa da zarar tehlikesinin bulunmas yeterlidir. Nitekim, medeni hukukta bir haksz fiilin sonucu olarak tazminata hkmedilebilmesi mutlak bir ekilde zararn varlna bal iken, ceza hukukunda baz su tipleri asndan cezaya hkmedilebilmesi iin ceza ile korunan hukuki menfaatin ihlali tehlikesi, yani bir zarar tehlikesinin varl yeterli grlmektedir16.
16

zbek, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.851.

92

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

Zarar, sula korunan hukuki yararda somutlanca, zararn tr de bu hukuki yarara gre belirlenir. Medeni hukukta, madd zarar, malvarlnda meydana gelen eksilme veya artmann engellenmesi17, manevi zarar ise kiilik haklarn koruma kapsamna giren deerlerin ihlalinden meydana gelen zarar olarak tanmlanmaktadr18. Dorudan zarar bir mutlak hak ihlali eyleminin dorudan yol at zarar, dolaysyla zarar ise, madurun bir mutlak hakknn ihlal edilmi olmas dolaysyla urad kazan kayb ve yapmak zorunda kald masraflar ifade etmektedir19. Bylece, maduriyetin giderilmesi olanann her su ynnden ayrca aratrlmas gerektii ortaya kmaktadr. Yine, gerek anlamda maduriyetin giderilmesinin, sadece madd ve manevi tazminat ile snrl olmad; zr dileme, alma ykmllkleri gibi eylemleri de ierdii anlalmaktadr20. Taksirle ilenen suta, madurun kusuru da sz konusu olmusa (mterafik kusur), maduriyetin giderilmesinde, bu gz nnde bulundurulmaldr. Yine madurun maduriyetin giderilmesi srecine katlmas yararl grlmekle birlikte, faili madurun inisiyatifine brakacak bir sistem, kusur ilkesiyle badamayacaktr. Madurun bu srece katlm bakmndan Almanyadaki uygulamada, madd zararlarn, madurun kiiliine ilikin zararlardan daha kolay giderilebildii ortaya kmtr. rnein, hrszlk, mala zarar verme, basit yaralama sularnda zararn giderilmesindeki kolayla karlk, yama, cinsel istismar gibi sularda ise madur ile failin dorudan ya da dolayl balant kurmas, katlanlmas uygun ve mmkn olmayan, hatta psikolojik rahatszlklara neden olabilecek bir durum olarak deerlendirilmektedir21. ngiliz Hukukunda uygulama alan bulan zorlayc deme (Compensation Order) modelinde, fail istemese de mahkumiyet kararnn bir sonucu olarak maduriyeti gidermek zorundadr. Alman Hukukunda
17 18

Karahasan, s.54; zbek, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.851. Karahasan, s.62; zbek, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.851. 19 Karahasan, s.55 vd. 20 zbek, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.852. 21 zbek, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.854 vd.

93

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

ise zorlayc bir demenin maduriyetin giderilmesi srecindeki tm abalar boa karaca, bu nedenle maduriyetin giderilmesinin irad olmas gerektii ileri srlmtr22. te yandan, doktrinde hakl olarak maduriyetin giderilmesi ynndeki abalarn, sann tarihsel sre iinde pek ok mcadelelerle elde edilen, zellikle savunma olanaklarna ilikin haklarn ihlal edilmesi sonucunu dourmamas gerektiine dikkat ekilmektedir23. Son olarak maduriyetin giderilmesini ceza muhakemesi hkimi bakmndan deerlendirecek olursak, bu konuda kanundaki olanaklar ne kadar geni olursa olsun uygulamada hkimin isteksizlii bir sorun olarak karmza kmaktadr. Ceza muhakemesi yapan hkimin tazminat hesaplamas24 bilgiyi gerektirecei gibi; ayrca daha fazla almay da gerektirecektir. Gnmzde bu sorunun Alman hukukunda da geerli olduu belirtilmektedir25. 1 Haziran 2005 tarihinden nce yrrlkte bulunan 1412 sayl CMUKda yer alan hkmlere ramen ceza davalarnda ahsi hak talepleri ile ilgili olarak genellikle bu hususta hkm kurulmayp, istenirse hukuk davas alabilecei ynnde karar verildii bilinmektedir. Sutan doan zararn kapsam konusuna ve zararn kapsamnn zararn belirlenebilirlii lt bakmndan deerlendirilmesine, sutan doan zararn giderilmesini amalayan kurumlar incelerken deinilecektir.
22 23

zbek, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.857. maduriyetin giderilmesi ediminin kendisine salayaca cezay azaltma, hatta ortadan kaldrma gibi avantajlar gren fail, klasik muhakemenin salad gvenceleri hi dnmeden maduriyeti gidermeye raz olabilir. Bu da faili, deyim yerindeyse, madurun kucana atmak olacaktr. Bu balamda, maduriyetin giderilmesinin masumiyet karinesine aykr olaca ve sann savunma hakkn kstlayaca ileri srlebilir. zellikle maduriyetin giderilmesinin kamu davasnn almamas ynnde kullanlmas halinde yarglama yaplmayacak ve sann sulu olduu ynnde bir mahkumiyet karar verilmeyecek olmas, masumiyet karinesine aykr olarak grlebilir. Gerekten maduriyeti gidermekle cezadan kurtuluyor olmak, sank iin olduka ekicidir zbek, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.857. 24 Karahasan, Mustafa Reit. (1996). Tazminat Hukuku. stanbul: Beta Yaynevi. 25 zbek, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.860.

94

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

C. TARHSEL GELM Ceza hukukunun ilkel alarnda da sutan dolay tazminat deme zorunluluuna rastlamak mmkndr26. Bu dnemlerde, insanlarn maduriyetlerini ncelikle, yaadklar topluluklarda geerli olan kan davas ve intikam duygusu gibi etkenlerden hareket ederek alma ile nledikleri ve giderdikleri kabul edilmekteydi. Kiisel intikamn sakncalarn ortadan kaldrmak iin diyet ve benzeri kurumlarda tazminat fikri geliti. Tm sosyal gruplarn stnde ve egemen g olarak ortaya kan devlet, cezalandrma hakkn tekeline ald gibi, zamanla maduriyetlerin nlenmesini ve giderilmesini salayan en stn otorite roln de stlendi27. Eski Mezopotamyada nce Ur-Nammu Kanunlar ile Esnunna Kanunlarnda, sonra da Hammurabi Kanunlarnda sutan doan zararn giderilmesine ve hatta devlet tarafndan karlanmasna ilikin hkmlere rastlanmaktadr. Sonraki dnemde, Asur Kanunlarnn ve eski in Kanunlarnn alma esasna dayand grlmektedir. Daha sonra, Hitit, Hint, Mool kanunlarnda sutan doan zararn giderilmesine yer verilmitir28. Antik Yunan site devletlerinde, farkl hukuk sistemleri sz konusu olmakla birlikte, Atina sitesinde hrszlk, kasten yaralama ve hatta kasten ldrme gibi sadece bireysel hukuksal deerleri ihlal ettii dnlen sular sadece sutan zarar grenin takip edebilecei; toplumun geneline ynelik sular olarak kabul edilen rvet alma, askerden firar, dinsel duygulara kar sular, yetimlerin istismar gibi sular ise zgr ve erkek olan tm Atina vatandalar tarafndan takip edilebilecei kabul edilmitir. Ayrca, madurun suluyu affetmesi durumunda sulunun kovuturulmas ya da cezalandrlmas mmkn deildi29.

26 27

Erem/Danman/Artuk, s. 877. Akdemir, 127 vd. ; zbek, s.57. 28 Ayrntl bilgi iin bkz. zbek, s.59 vd.; Dnmezer/Erman II, no.1184. 29 zbek, s.64; Yldz, s.31.

95

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

Roma hukukunda, kiiye kar sularda madur veya yaknlar tarafndan alma esas kabul edilmi, M.. 450-449 tarihlerinde Oniki Levha Kanunlarnda da ksas ve diyet ngrlerek, madurun zararnn tazmini nitelii n plana karlmtr. Kamusal sularn muhakemesinde, soruturmann zellii dolaysyla sutan zarar grene katlma hakk tannmamtr. Cumhuriyet devrinde, kiiye ve kamuya ynelik sular bakmndan yine ayrm yaplm olmakla birlikte, genel olarak davalarn bir vatanda tarafndan balatlmas zorunluluu getirilmiti. mparatorluk devrinde ise tahkik sistemine gre devlet tarafndan yrtlen muhakemede bir yandan failin cezalandrlmas dier yandan da sutan zarar grenin zararnn giderilmesi mmknd30. Alman hukukunun tarihsel geliiminde, Cermen hukukunda hukukun uygulanmas ve korunmas bireylere ve akrabalarn inisiyatifine braklmt. almann nasl gerekletirilecei konusunda belirli bir kural bulunmadndan, zamanla alma hakknn yerine sutan doan zararn giderilmesine ynelik kefaret miktar katalogu oluturuldu. Cermen topluluklarnn birlemesiyle ortaya kan Frank Krall dneminde, alma hakk snrland, kefaret miktar ykseltilerek devlete de bir pay verildi, zamanla btn kefaretin devlete denmesi kabul edildi. Ortaa hukukunda, alma yeniden yaylmaya balad, ancak valyelerin gelir kayna biiminde gerekletirilen bu alma ekli bir gasp trne dnt. Bylece almaya kar mcadele balad, ancak almann engellenmesine ilikin kurallar uygulayacak otorite bulunmamas nedeniyle Tanrsal bar gndeme geldi ve Tanrsal bar bozana aforoz etme ve mallarnn msaderesi gibi Kiliseye ait cezalar uyguland. Ortaada devletin bar koruma fonksiyonu dorultusunda kamusal ceza hukukuna doru bir deiim yaand. Artk, sular iin ngrlen yaptrmlar, sutan doan zararn giderilmesine deil, topluma kar gerekletirilen hatal davrann telafisine ynelikti31. Trk hukukunda slamiyet ncesi dnemde, Hunlarda ve Gktrklerde, genel olarak almann yasakland, suluyu
30 31

zbek, s.65; Yldz, s.32. zbek, s.69 vd.; Yldz, s.39.

96

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

cezalandrma tekelinin devlete ait olduu, te yandan yaralama, hrszlk gibi baz sular bakmndan tazminat, uzlama ve kefaret usullerinin uyguland gzlemlenmektedir32. Osmanl dneminde, slam hukukuna gre, zel hukuk ve ceza davas ayrmnn olmad, eri mahkemelerde her trl davaya bakld, kasten ldrme ve yaralama gibi sularda failler hakknda eer mmknse iledikleri suun aynsyla (ksas) cezalandrldklar, ancak tazminat (diyet) denmesiyle ksasn uygulanmad ve ayrca diyetin akile (akrabalar, airet, hazine) tarafndan denebildii belirtilmektedir. Ayrca, akile messesesinin, sutan doan zararn giderilmesine olanak verdiine dikkat ekilmektedir. Osmanl dneminde, Tanzimata kadar slam ceza muhakemesi kurallar uygulanmtr33. 18. Yzyln sonundan itibaren Fransada, Aydnlanma dnemindeki ve 1789 Devrimi sonrasndaki gelimeler tahkik sistemi yerine bugn ibirlii sistemi olarak adlandrlan Ceza Muhakemesi Sistemini gelitirmi, bu sistem btn Kara Avrupas Ceza Muhakemesi Sistemini etkilemitir. Montesquieu, Voltaire ve Beccaria nclnde Fransa ve talyada yaanan aydnlanma hareketi, Ceza Muhakemesinde nemli deiimi balatm; 1888 tarihli Fransa yasas madura ahsi davac stats vermek suretiyle, madura Ceza Muhakemesini harekete geirmek, sutan grd zararlar ceza muhakemesinden talep etmek, davaya katlmak, hatta savcnn davay takip etmedii durumlarda davay kendisi yrtmek haklar verilmitir34. Almanyada 19. yzyln ilk yarsnda ahsi hak davas kabul edilmi; 1850-1860 yllarnda blgesel kanunlarda sutan zarar grene ahsi dava ama hakk tannmtr. 1860 ylndan itibaren ise belirgin bir dnle sutan zarar grenlerin ahsi haklarn ceza muhakemesinde talep etme olanann kaldrld grlmektedir. Btn Almanya iin geerli olan 1 ubat 1877 tarihli Alman mparatorluk Ceza Muhakemesi Kanunu madurun yararn zellikle dikkate alan, ahsi dava, kovuturma davas,
32 33

zbek, s.79; Yldz, s.47. zbek, s.80 vd.; Yldz,s.48 vd. 34 Yldz, s.44.

97

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

ikyet ve kamu davasna katlma kurumlarn ngryordu. Ancak kamu davasna katlma, ahsi davalk bir suun kamu davas yoluyla kovuturulmas ve kovuturma davasnn kabul edilmesi durumlarn snrl olarak dzenlemi, ceza muhakemesinde ahsi haklarn talep edilmesini kabul etmemiti. Sonraki dnemde yaplan deiikliklerle pheli ve sann haklarn glendirme, muhakemenin kolaylatrlmas ve hzlandrlmasna ynelik almalar arlk kazanrken, madurun ceza muhakemesindeki statsnn ve haklarn glendirilmesi hep ikinci planda kalmtr. Yine, ahsi dava yoluyla kovuturulacak sularn says artrlm, kamu davasna katlma yeniden dzenlenmitir. Ceza muhakemesinde ahsi haklarn talep edilebilmesi 1950 ylndan sonra kabul edilmitir, ancak bunlar madurun ceza muhakemesine aktif katlmna ynelik bir gelime niteliinde deildir35. Son olarak Almanyada 18.02.1986 tarihli Madurun Korunmas Kanunu, kamu davasna katlma ve ahsi hak davasn yeniden dzenlemi ve sutan zarar grenin haklar konusunda Ceza Muhakemesi Kanuna yeni bir blm eklenerek sutan zarar grenin yetkileri geniletilmitir36. Tanzimat dneminden sonra Trk Hukukunda Ceza Muhakemesini dzenleyen ilk kanun olan Usul-i Muhakemat- Cezaiye Kanun-u Muvakkat, 1808 tarihli Fransz Ceza Usul Kanunundan iktibas edilerek 1879 ylnda yrrle girmitir. Bu kanunla, ahsi hak davas kabul edilmi olmakla birlikte, ahsi hak davasndan vazgeilmi olmasnn kamu davasnda bir hkm verilmesine engel olmayaca belirtilmitir. Sutan zarar grdne inanan kimsenin ikayet hakk, davaya katlma veya zararlarnn giderilmesini isteme hakk ve ayrca davalarn yirmi drt saat iinde geri alma hakk tannmtr. Mahkemenin ceza ile birlikte zararn giderilmesini de karara balamas gerekmekteydi37. Usul-i Muhakemat- Cezaiye Kanun-u Muvakkat, 04.04.1929 tarih ve 1412 sayl Ceza Muhakemeleri Usul Kanununun yrrle giriine kadar yrrlkte kalmtr. 1412 sayl CMUK, madura ihbar veya
35 36

Yldz, s.45-46. Yldz, s.47. 37 Yldz, s.51.

98

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

ikyet yoluyla ceza muhakemesini harekete geirme (m.151), savcnn kovuturmaya yer olmadna ilikin kararna kar idari bavuruda bulunma (m.148), kovuturma davas ama (m.165), kanunda belirtilen sular hakknda ahsi dava ama hakk (m.344), kamu davasna katlma (m.365), ahsi haklarn ceza muhakemesinde talep etme (m.350/2, 365/2) ve kanun yoluna bavurma (m.360,371) haklarna yer vermitir. 01.06.2005 tarihinde yrrle giren 5271 Sayl CMK ise madur, ikayeti, malen sorumlu, katlan bal altnda 233 ve devam maddelerinde madura eitli haklar tanm olmakla birlikte, 1412 sayl CMUKda madura tannan baz haklar da kaldrmtr. ahsi dava, ahsi hak davas, savcnn kovuturmama kararna kar idari bavuru haklarna CMKda yer verilmemitir. II. MADURUN ZARARININ GDERLMESNE LKN UYGULAMALAR A. ADA CEZA HUKUKUNDAK GELMELER ada ceza hukuku sula bozulan bar ve sknun mmkn olduu kadar devaml ekilde salanmas amacyla eitli sistemler gelitirmitir38. Sutan zarar grenin zararnn giderilmesi, bu mekanizmalardan biridir. Pozitivist okul, su zararnn giderilmesini ceza adaletinin temel ilkelerinden biri saym; madurlarn, bilgisizlik, cesaretsizlik ve benzeri nedenlerle talep etmemeleri durumunda dahi hkimin resen ya da savcnn talebi zerine tazminata hkmetmesi gerektiini benimsemitir. Bylece sutan doan zararn giderilmesi konusu, toplumun korunmasnda devletin bir ykmll olarak grlmtr39.
38 39

Dnmezer/Erman, I, no.165. Erem, s.360; Ferri, madurlarn bilgisizlik ya da cesaretsizlik gibi nedenlerle bizzat talep edememeleri halinde hkimin resen veya savcnn talebi zerine tazminata hkmetmesi gerektiini; hatta devletin ncelikle maduru tatmin etme grevini yerine getirip, daha sonra kendi alacan suludan tahsil etmesi gerektiini ileri srmtr. Garofalo ise, su tazminatnn hukuki bir alacak olmaktan karlp, sulunun hibir ekilde kurtulma imkan bulamayaca bir bor haline getirilmelidir. Erem/Danman/Artuk, s.879.

99

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

Filippo Gramatica daha da ileri giderek devletin cezalandrma hakkn eletirmi40; yine doktrinde modern devletin ancak slah etme hak ve yetkisinden sz edilerek madurun tepkisine ancak tazminat isteme hakk olarak cevap verilebilecei, bundan tesinin devletin slah hak ve yetkisine tecavz oluturaca leri srlmtr41. Klasik okulun etkisiyle, ceza ve hukuk davas olmak zere sutan iki davann doduu, her iki davann kesinlikle birbirinden ayr, bamsz, farkl kurallara tabi olduu gr, madurun korunmasn zayflatt ileri srlmtr42. Klasik ceza hukukunda, her suun doal ve zorunlu madurunun devlet olduu43 ve sulu cezalandrldnda adaletin yerini bulduu varsaym gnmzde terkedilmitir. Bireyin, devlet tarafndan can, mal, namus ve erefinin korunmasn isteme ve devletin ykmln yerine getiremedii hallerde de urad zararlarn giderilmesini isteme hakk en temel hak olarak kabul edilmitir44. Zaman iinde ceza hukuku geliirken ceza uygulamasnn temelini fail ve onun haklar oluturmu ve madur ve haklar tamamyla gz ard edilmi ise de 1950lerden itibaren gsterilen abalarla ceza hukukunda su madurunun haklarna da yer verilmesi gerektii kabul edilmitir45.
40

Gramaticaya gre Gerekten, binlerce uygulanan ceza yerine, nleyici, eitici, toplumsal nitelikte savunma nlemlerinin gemesi daha akllca grlmektedir. Bu aralarla devlet ve birey arasndaki sava deil, ibirliini ngren bir savunma. Gramatica, no.10. 41 Erem, s.166 vd. 42 Erem/Danman/Artuk, s.879. 43 Dnmezer/Erman II, no. 1172. 44 Centel/Zafer, s.753; Halen geerli olan yasal sistemlerde, su ileyenin sorumluluu, iledii sua uygun cezay almasyla sona ermektedir. suu kabul etmeyen sulular iin yeniden sosyalletirilmenin hibir anlam yoktur. Groome gre, adalet sistemi kiiyi sulamak yerine gerekletirdii fiilden dolay zerine den sorumluluu almasn salamaldr. Sulu iledii sua objektif olarak ve ondan bir eyler renmelidir. Ancak bu ekilde pimanlk sz konusu olabilir. (Demirba, nfaz Hukuku, s.225). 45 Btn dikkatin sulunun slah zerinde topland, her adan madurun ihmale uramas, bugnk ceza sistemine yaplan en ar eletirilerden birini oluturmaktadr. Sulunun bakm ve slah iin pek ok masraf edilmektedir. Buna mukabil Devletin madurun zararlarna kar gsterdii ilgisizliin hakl grlebilir bir yan yoktur. Erem/Danman/Artuk, s.877.

100

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

ngiliz reformcularndan Magery Fry'n 1955lerde balatt bu hareketle madura tannm bulunan haklarn yeniden dzenlenmesi ve zellikle de ma durun al lm usullere gre haklar n hukuk mahkemelerinde elde etmeye almas yerine, daha etkili hkmlerin getirilmesi nerilmitir. Bu gr nce Yeni Zelanda'da, sonraki yllarda da ngiltere ile Amerikada etkisini gstermitir46. XX. Yzyln ikinci yarsndan itibaren aktel hale gelen madurun korunmas gerei, devletin ykmlln ngren dzenlemeleri gerekli klmakla birlikte, fon sistemi, zel sigorta sistemi ve sosyal gvenlik sistemi erevesinde yaplan yeni dzenlemeler ceza hukuku alannda sua tevik nitelii tamakla eletirilmitir. Bu nedenle devletin nderliinde, toplumdaki gruplamalar yanstan, demokratiklik ilkesine dayal, hukuki sorumluluu ortaklk olan ve btn vatandalar kapsayan yeni bir kuruluun, failin bulunamad hallerde ile faillin deme imkanszl iinde bulunduu durumlarda, zararn dayanma sistemi iinde denmesinin salanabilecei nerilmitir47. Gerekten, su failinin iinde bulunduu ekonomik yetersizlik, madurun zararnn giderilmesinde en nemli sorun olarak karmza kmaktadr. Bu nedenle, sularn nlenmesi ve maduriyetlerin giderilmesinde halkn etkin rol alaca, devletin gvencesindeki kurulularn, grup ii ekonomik dayanmay esas alan bir ortaklk eklinde oluturulmas nerilmi; bylelikle maduriyetleri gidermenin yan sra, sosyal gruplarn yeleri arasnda dayanma, koruma, gven verme fonksiyonlarnn da yerine getirilebilecei ileri srlmtr48. Madurun korunmasn salamak iin eitli areler nerilmekte ve uygulanmaktadr: (a) para cezalar ve msadere edilen eyalarla kayna salanacak tazminat ve para kasas sistemi, (Hollanda, Norve, sve, ngiltere, Danimarka) (b) tazminat dendiinde tamamen veya ksmen
46

Dnmezer/Erman II, no.1184. Dnmezer, Sulhi. (1977) Devlet ve Su Maduru likisi, Onar Armaan, stanbul. 47 Akdemir, s.133. 48 Akdemir, s.128; Madur hareketleri ve madura ynelik hizmetler hakknda bkz. Bahar, s.5 vd.

101

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

cezada indirim yaplmas, (c) hafifletici nedenler, cezann ertelenmesi veya yasaklanan haklarn iadesini gibi kanuni ltuflarn tazminatn denmi olmas kouluna balanmas (talya, spanya, Arjantin, Kba, Meksika. Peru. Uruguay, Venezella), (d) Ar cezalk sularda sulunun zarar karlayamayaca anlaldnda para cezasnn, msadere edilen eya ve deerlerin madura tahsis edilmesi (svire ve skandinav lkeleri), (e) su ortaklarnn zararn giderilmesinde mteselsil sorumluluu (Fransa, Belika ve Finlandiya, (f) Sulunun hem para cezasn hem de tazminat deme gc yoksa tazminatn imtiyazl alacak saylmas, (spanya, Yunanistan, Lksemburg) (g) hkmden nce zararlarn giderilmesi ya da giderilmeye allmasnn pimanln ifadesi saylarak kanuni hafifletici neden olarak benimsenmesi (Avusturya, Danimarka, spanya, zlanda, talya, Portekiz, svire), Sulunun zarar karlamas iin zorunlu olarak altrlmas, cezaevi atlyesindeki kazancnn bir ksmnn zararn giderilmesinde kullanlmas (Fransa, Danimarka) (h) mala kar sularda zorunlu sigorta sistemi rnek olarak gsterilebilir. Zararn karlanmas (bor) iin hapis usul ise hemen her lkede terk edilmitir49. te yandan, mala kar sularda devletin tazminat demesi kabul edilmemi; bu tr sularda ou kez iadenin mmkn olabilecei, hileli tazminat taleplerinin ayrt edilmesinin gl ve bu yolun tm sularda uygulanmasnn neden olaca byk klfet gereke olarak gsterilmitir. Anglo-sakson sisteminde, su maduru herhangi bir farkl rejime sahip olmakszn, hukuk mahkemesinde urad zarar tazmin ettirme hakkn kullanmak durumundadr. Pek ok Avrupa lkesinde kabul edilmi olan dier sistemde ise, madurun ceza mahkemeleri nnde davaya katlmas yoluyla, iddia makamnn yannda yer almas, bylece hem iddia faaliyetine katlm, hem de zararnn bu mahkemece tazminini isteyebilmesi olana tannmtr. Bu sistemde iddia makamna bal olan madur, iddia makamnn dava amamas halinde tazminat istemini hukuk mahkemesinde aaca dava ile isteyebilecektir. Fransa ve Belikada uygulanan dier bir sistemde, madur ceza mahkemeleri
49

Erem/Danman/Artuk, s.880.

102

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

nnde genel ahs dava hakkna sahip olmakta, yani madur hem failin cezalandrlmas ynndeki iddia faaliyetine katlmakta, hem de zararnn bu mahkemece tazminini isteme olanana sahip bulunmaktadr. Bu sistemde madur iddia makamnn dava amas halinde davaya katlma yoluyla onun yannda yer alacak, bylece madur hem failin cezalandrlmas ynndeki iddia faaliyetine katlacak, hem de zararnn bu mahkemece tazminini isteyecektir; iddia makamnn dava amamas halinde ise, kendisi dorudan ahs dava aabilecektir. Madurun davada katlan sfatn kazanmasnn leh ve aleyhinde grler bulunmakla birlikte, herkesin zerinde anlat bir nokta, bir adl suun madurunun urad zarar tazmin ettirme hakkna sahip olmas ynndedir. zel hukukta haksz fiil sorumluluu bulunmasna karn, su madurunun alelade haksz fiilden zarar grene gre daha geni bir seenee sahip olmas gerekmektedir50. B. KARILATIRMALI ZARARININ GDERLMES 1.Almanya Almanyada 18.12.1986 tarihli Maduru Koruma Kanunu ve 01.09.2004 tarihli Madurun Haklarn yiletirme Kanunu ile madurun ceza muhakemesindeki yetkileri geniletilmitir. Buna gre, sutan zarar grenin talebi zerine muhakemesinin sreci konusunda bilgi verilmesi zorunludur. Yine, pheliye veya hkmlye zgrl kstlayc nlemler uygulanp uygulanmad, bu nlemin tamamlanp tamamlanmad ya da infaz rejiminin gevetilmesi veya infaza ara verilmesi kural olarak bildirilmek zorundadr. Belirli koullarn varl durumunda madura dosyadan bilgiler ve fotokopiler verilebilir. Kamu davasna katlma hakk bulunmayan sutan zarar gren ceza
50

HUKUKTA

MADURUN

Tezcan, Organize Sular Ve Bu Sularda Madurun Haklar Ve Tanklarn Korunmas.; Bir su bahis konusu olduu iin ceza hukuku ve zel hukukun birbirinden ayr kalmalar grnn mantka hibir esas yoktur. alar boyu geliimde ceza adaleti adm, adm devletletirilmi, sutan doan zararlar ise daha byk bir hzla zelletirilmitir. Bu iki zt yn ceza adaletini zayflatmtr. Erem/Danman/Artuk, s.878.

103

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

muhakemesinde bir avukatn yardmndan yararlanabilir ya da kendisini bir avukatla temsil ettirebilir. Kamu davasna katlma hakkna sahip olan kimse, durumada hazr bulunma hakkna sahiptir ve katlma talebinde bulunmasa dahi kamu davasnn almasndan nce bir avukat yardmndan yararlanabilir. Sutan zarar grenin, kanundaki haklar konusunda bilgilendirilmesi zorunludur. Sutan zarar grenin yan sra miraslarn da ikayet hakk vardr. Sutan zarar grene kanunda belirtilen baz sular bakmndan ahsi dava ama hakk tannmtr. Savclk, kesin hkm ortaya kana kadar ahsi davann her aamasnda davay ele alabilir. Davaya katlma btn sular iin kabul edilmemi, kanunda hem kamu davasna katlmann mmkn olduu durumlar hem de kimlerin katlabilecei sayma yoluyla belirtilmitir. Katlann, ahsi davacnn haklarna sahip olduu kabul edilmitir. Alman Ceza Muhakemesi Kanunundaki ahsi hak davasnda, sutan zarar grenin veya mirassnn sutan kaynaklanan adli mahkemelerin grev alanna giren mal varlna ilikin taleplerini baka bir biimde mahkeme nne getirilmi olmamas kouluyla ceza mahkemesinde ileri srebilecei kabul edilmitir. ahsi haklarn ceza muhakemesinde talep edilmesi, zel hukuk davasnda douraca sonular dourmakta; ahsi hak davasnda sutan zarar gren veya miraslar ve sann talebi zerine mahkeme sutan kaynaklanan taleplere ilikin uzlamay protokole balamaktadr51. Su madurlarnn desteklenmesi ve sulardan korunma amacyla 1 Haziran 1977de genel yararl bir birlik olarak Beyaz Daire ve bu daireye alternatif olarak da 10 Haziran 1984de Madur yardmsularn maduru iin yardm birlii kurulmutur. Her iki birlik, cinsel sularn ve iddet sularnn madurlarna yardm n planda tutmaktadr52.

51 52

Yldz, s.53 vd. Ayrca karlatrmal deerlendirme iin bkz. zbek,137 vd. Demirba, Kriminoloji, s.301.

104

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

2.Avusturya Avusturya Ceza Muhakemesi Kanununda 01.07.2004 ve 01.01.2008 tarihlerinde yaplan deiikliklerle madurun ceza muhakemesinde konumu iyiletirilmi; istedii takdirde muhakemeye katlabilmesi hakk vurgulanmtr. Adli kolluk, savclk ve mahkeme, madurun su nedeniyle ortaya km olan hak ve yararlarn korumakla ykmldr; ayrca, zararn giderilmesi ya da yardm almak konusundaki olanaklar konusunda bilgilendirme ykmllkleri bulunmaktadr. Kanuna gre, savclk ve mahkeme, muhakemeyi sona erdiren kararlarnda daima madurun zararnn giderilmesine ilikin yararn kontrol etmeli ve mmkn olduunca tevik etmelidir. Davaya katlp ahsi hak talebinde bulunmasa dahi madurun kullanabilecei haklar kanunda gsterilmitir. Madurun bilgilendirilme hakk ayrntl olarak dzenlenmitir. Madur, davaya katlmak suretiyle sutan doan zararn ya da sula ihlal edilen hukuksal deerin tazminini ceza muhakemesinde talep etme hakkna da sahip olmaktadr. ahsi hak davacsnn miraslarna, miras kalan haklarn yan sra, sutan zarar gren tarafndan ileri srlp srlmediinden bamsz olarak manevi tazminat haklarnn da ileri srebilme hakk tannmtr. Zarar ya da ihlal ok ak deilse, madur muhakemeye katlma talebinde, zararn giderilmesi ya da tazminat talebini gerekelendirme zorunluluu getirilmitir. Madurun, eylemle, bu eylemin neden olduu zarar arasnda mantkl ve kabul edilebilir ilikiyi ortaya koymas gerekmektedir. Ayrca, tazminat talebinin adli olay adli kolluktayken, savclktayken ya da mahkemeye aktarldktan sonra en ge ispat muhakemesinin sonuna kadar yaplmas ve bu sreye kadar zarar ya da istenen tazminatn miktarnn belirtilmesi gereklidir. ahsi hak talebi her zaman geri ekilebilir. Talebin aka haksz olmas, kovuturmada delillerin deerlendirilmesinden sonra yaplmas, zararn veya tazminatn miktarnn zamannda bildirilmemesi durumunda ahsi hak talebi soruturma aamasnda savc, kovuturmada mahkeme tarafndan reddedilir. Kanunda ahsi dava yoluyla kovuturulmas gerektii kabul edilmi olan sular bakmndan, ahsi davac kural olarak savcnn sahip olduu yetkilere sahiptir. Ayrca, sadece delillerin

105

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

korunmas ya da mal varlna ilikin haklar korunmas gerektiinde koruma tedbiri talep edebilmektedir. Savc davay aktan sonra davadan ekilirse ahsi hak davacsnn davay ikincil davac olarak devam ettirebilecei kabul edilmitir. kincil davac, kovuturmada ahsi davacnn haklarna sahip olmaktadr53. Avusturya kanunlarna gre, failin belirli sularda etkin pimanlkla sutan doan zarar gidermesi (ya da bu ynde ciddi bir aba gstermesi) failin cezalandrlmamasyla sonulanabilmektedir. Ayrca, maduriyetin giderilmesi kouluyla cezann infaznn ertelenmesi de mmkn bulunmaktadr54. 3.Fransa Fransz hukukunda eskiden beri madura, ahsi davac olarak geni katlm olana tannmtr. Davaya katlma, kovuturma davas ama, ahsi haklar talep etme gibi haklar ahsi dava yoluyla kullanlmaktadr. Sutan zarar grene seimlik bir olanaa sahiptir: sutan kaynaklanan zararlar zel hukuk mahkemesinde talep edebilecei gibi, ahsi dava yoluyla ceza mahkemesinde de talep edilebilir. Ayrca, sutan zarar gren, savcnn at davada, savc davaya ilikin mtalaasn verene kadar davaya katlarak sutan doan zararn talep edebilir. Bu durumda sutan zarar gren, muhakeme giderlerini demek zorunda deildir. Savcnn maslahata uygunluk nedeniyle ceza muhakemesini balatmamas veya bunu reddetmesi durumunda sutan zarar gren, ahsi davasn dorudan soruturma hkimi nnde amak veya baz sularda pheliyi dorudan durumaya davet etmek suretiyle ceza davasn balatabilir. Bu durumda ahsi davac muhakeme giderlerini karlamak zorundadr55. Fransada ceza ve zel hukuk yargs arasnda kurumsal bir snr yoktur. zel hukuk mahkemeleri iin ceza mahkemelerinin zararn tazminine ilikin karar balaycdr. Ancak dorudan doruya sutan
53 54

Yldz, s.61 vd. zbek, s.138 vd. 55 zbek, s.153; Yldz, s.66.

106

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

kaynaklanm bir zararn ceza mahkemesi nnde talep edilebilmesi mmkndr. ahsi dava yoluyla dolayl zararlar talep edilemez. Buna karlk sutan zarar grenin miraslar, sutan kaynaklanan zarar ahsi dava yoluyla ceza mahkemesinde talep edebilirler. ahsi davac, o an itibariyle domu olan zararlarn talep edebilir. Gerek kiilerin yan sra tzel kiiler de uradklar zararlar ahsi dava yoluyla ceza mahkemesinde talep edebilirler. Sutan zarar grenin, ahsi dava yoluyla kullanabilecei dier bir hak ise kovuturma davasdr. Sutan zarar gren ahsi davasnda zararn tazminini istemeden ya da sembolik bir tazminat talebiyle snrlayarak kamu davasn balatabilir. Yine baz sularn kovuturulmas ise sutan zarar grenin ikayetine bal kalnmtr. Sutan zarar gren, ahsi dava yoluyla da kamu davasna katlabilir56. Ayrca ceza muhakemesinde hkim, zararn ykseklii, madurun tutumu (rnein faili affetmesi) ve son soruturmadan nce maduriyetin giderilmesi gibi hususlar cezann belirlenmesinde dikkate alabilmektedir. Yine, cezann infaznn ertelenmesi ya da cezann infaznda sutan doan maduriyetin giderilmesi sz konusu olmaktadr57. te yandan, ahsi davacnn kanun yoluna bavurma hakk sadece urad zarar ynnden olabilir; rnein ceza miktar bakmndan olamaz. Ayrca, Fransada seksenli yllarda madur yardm rgtleri ortaya kmtr. Bunlar, devlet tarafndan yaplan finansman ile madura yardm ve anlamazl uzlatrma yollaryla yarg rgtnn ykn hafifletme fonksiyonuna da sahiptirler58. Uygulamada, Madur Yardm
56

Yldz, s.67 vd. Teknik olarak ahsi hak davas, madurun menfaatlerine uygun, anlaml bir hukuki are grnts veriyor olabilir.Ancak, 1985 ylnda yaplan bir aratrmann sonular madurun tatmin edilmesi bakmndan ahsi hak davasnn ok etkili olmad, madurun zararnn karlanmas sorununu zmedii grlmtr. Aratrma, uygulamaclarn grn destekler niteliktedir. sorun bir yandan mahkeme kararlarnn infaznda, dier yandan failin deme gcnde bulunmaktadr. Ancak, bunun madurun maduriyetinin giderilmesine ilikin su politikasnn gzden geirilmesi ve yenilenmesi gerektii gereini deitirmedii kabul edilmektedir zbek, s.155. 57 zbek, s.160 vd. 58 Yldz, s.68 vd.

107

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

Organizasyonlarnn faaliyetinin (uzlama) oluturmaktadr59. 4.Hollanda

arlk

noktasn,

arabuluculuk

Hollandada 23.12.1992 tarihli kanunla ahsi hak davas benimsenmi ve sadece madurun kendisi iin deil, lm durumunda miraslarnn ve akrabalarnn da muhakemeye katlmas kabul edilmitir. Sutan doan zararn tamam veya bir ksm iin kamu davasnda, ahsi hak talebinde bulunulabilir. Soruturma aamasnda da, ahsi hak davas nedeniyle katlma mmkndr ve belirli bir zarar miktaryla snrl deildir. ahsi hak davasyla ilgili tm gelimelere karn Hollanda ceza muhakemesinde, sutan zarar grenin ceza muhakemesini kendisinin balatmas mmkn bulunmamaktadr; kovuturma tekeli cumhuriyet savcsna aittir. Kanundaki gerekeye gre: bir eylemden dolay gerekletirilecek ceza kovuturmasnn nedeni kamu yarar olduundan, ceza muhakemesine balanp balanmayacann da kamu yararna gre belirlenmesi gerekir. Bu nedenlerle, ceza muhakemesinin balayp balamamasna ilikin karar, kamu yararndan ziyade bireysel duygusuyla hareket edecek bireylere braklmamaldr. Sutan zarar grene bu konuda etki tannmas, ceza kovuturmasnn tarafszl ile de badamaz. Tarafszln salanmas asndan da ceza kovuturmasn yrtme yetkisi sutan zarar grene deil, savcya verilmitir60. Hollanda Ceza Muhakemesinde sutan zarar grenin ceza muhakemesine etkide bulunmas da ok kstl olarak kabul edilmitir. Sutan zarar grenin kendisine kar ilenen suu ihbar ve ikayet haklar vardr ancak savclk kamu yararnn gerektirmesi halinde kovuturma yapmayabilir, bu karara kar kovuturma davas alabilir. Ancak, genel olarak muhakemeye etkisi ok fazla deildir61.

59 60

zbek, s.159. Yldz, s.70. 61 Yldz, s.71.

108

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

5.spanya spanyol Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukukunda sular, ahsi davalk sular, yar kamusal davalk sular ve kamusal davalk sular olarak e ayrlmtr. ahsi davalk sularda, zel kiilerin ceza davas amas hakk snrlanm ve bu sulardan dolay ceza davasnn sadece sutan zarar gren veya kanuni temsilcisi tarafndan almas kabul edilmitir. Sadece sutan zarar gren tarafndan ahsi dava yoluyla takip edilebilen bu sularda davann kabul edilmesi uzlama denemesinin ispatna bal klnmtr. Sutan zarar grenin suluyu affetmesi, n soruturmada davann dmesine kovuturmada ise muhakemenin beraat hkmyle sonulanmasna neden olur. Yar kamusal davalk sularda, sutan zarar grenin en azndan ihbarda bulunmas gereklidir. Bunlar dnda kalan kamusal davalk su olarak adlandrlan sularda ise madur ilenen suu ihbar suretiyle muhakemeyi harekete geirebilir. Ancak ihbarla yetinmesi halinde, muhakemenin devamnda madura bu statsnden dolay salanan bir hak bulunmad gibi, kendisinin de muhakemeye herhangi aktif bir katkda bulunmas gerekmez. Her spanya vatanda Anayasann 19/1 ve CMKnn 101. maddeleri gereince, sutan zarar gren olmasalar bile, her kamusal sutan dolay ceza davas aabilir62. Sutan baka bir biimde haberdar olan soruturma hkimi, sutan zarar grene zel ceza davacs olarak davaya katlmasn ve zarar sz konusuysa ahsi hak davas amasn teklif etmelidir. Bu durumda, zel ceza davacs soruturma hkimin belirleyecei bir gvenceyi de yatrmak zorundadr. Ancak zel kamu davacs, sutan zarar gren kimse veya ldrme sularndan ldrlenin ei veya belirli derecedeki akrabalar olmas durumunda gvence yatrma koulu bulunmamaktadr. Sutan zarar gren, malnn kendisine geri verilmesinden veya zararnn tazmininden vazgemez ya da zararnn tazminini zel hukuk mahkemesinden talep etme hakkn aka sakl tutmazsa, savc, aaca kamu davasn, ahsi hak davasyla birlikte amak zorundadr63. Tazminat
62 63

Yldz, s.75 vd. Yldz, s.77.

109

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

kavram geni tutulmu, madurun madd ve manevi zararnn yan sra, madurun ailesinin ve hatta nc ahslarn sutan grdkleri zarar da kapsamas benimsenmitir. Ayrca, sulunun zarar karlayamamas durumunda devletin ncelikle tazminat demesi, sonra da bunu suludan tahsil etmesi kabul edilmitir64. 6. svire svirede kantonlar arasnda nemli farkllklar bulunmakla birlikte 01.01.1993ten beri federal olarak yrrlkte bulunan Su Maduruna Yardm Kanununa gre madura yardm, madura yaplacak danmanl, madurun korunmasna ynelik haklarnn ceza muhakemesinde gerekletirilmesini, madd ve manevi tazminat haklarn kapsamaktadr. Madur, muhakemeye katlarak zel hukuka ilikin taleplerde bulunabilir, muhakemenin balatlmamas veya drlmesi durumunda da bu konuya ilikin bir karar verilmesini talep edebilir. Kararn kendisinin zel hukuka ilikin talepleriyle ilgili olmas ya da bu konuda verilecek karar etkilemesi durumunda, muhakemeye katlm olmak kouluyla, mahkemenin kararna kar phelinin bavurabildii kanun yollarna bavurabilir65. Sutan zarar grenin, ceza muhakemesinin balamasn tevik etmek iin, ihbar ve ikayete bal olarak kovuturulan sularda da ikayet hakk vardr. Sutan zarar grenin lmesi durumunda ikayet hakk btn aile mensuplar tarafndan kullanlabilir. svirede ilenen bir suun maduru, yabanc da olsa, suun ilendii kantonda madd veya manevi zararn talep edebilir. Sutan zarar gren, zel hukuka ilikin haklarn talep etmek iin ceza muhakemesine ahsi hak davacs olarak katlabilir. Beraat ya da muhakemenin drlmesi kararlar dnda mahkeme madurun zel hukuka ilikin talepleri konusunda da karar verir66. Hkim, zararn arln, madd zararlarn giderilmesini ve tazmin ya da uzlama olaslnn bulunmasn cezann belirlenmesinde dikkate
64 65

Erem/Danman/Artuk, s.886. zbek, s.147; Yldz, s.79 vd. 66 zbek, s.149; Yldz, s.80.

110

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

alr. Mahkmiyet kararnn ertelenmesi maduriyeti giderilmesi kouluna balanabilir. Ayrca, maduriyetin giderilmesi koulu cezann infaz aamasnda hem failin rehabilitasyonu iin hem de koullu salverme bakmndan aranmaktadr67. 7. talya talyada CMK, sutan zarar grene ve miraslarna haklar tand gibi tzel kii ve derneklerin de sutan zarar grenin yararna ceza muhakemesine katlmasn kabul etmektedir. Sula ihlal edilen yarar korumak amacyla su ilenmeden nce kurulmu olmak kouluyla, Kazan amac olmayan tzel kii ve dernekler, muhakemenin her aamasnda sutan zarar grene tannan haklar ve yetkileri kullanabilirler. Ancak sutan zarar gren, bu hak ve yetkilerin kullanlmasna rza gstermelidir. Sutan zarar gren, rzasn her zaman geri alabilecektir; ancak rzann geri alnmas durumunda ayn ya da farkl bir dernek veya tzel kiinin bu yetkileri kullanmasna yeniden rza gsterilemez. Madur, muhakemenin dmesi kararna itiraz olana tanyan bir kovuturma davas aabilmektedir. Madur, ahsi hak davas aabilir ve zararnn giderilmesi talebini ceza muhakemesinde talep edebilir. Madurun, davann taraf olan ahsi hak davacs olarak muhakemeye katlmas, n soruturmadan sonraki btn muhakeme aamalarnda mmkndr. Sutan zarar grenin akl hastas olmas ya da reit olmamas gibi zel durumlarda, savclk, sutan zarar grenin yararna geici olarak ahsi hak davas aabilir. Madur, gereke gstermeksizin muhakemenin her aamasnda muhakemeye katlmaktan vazgeebilir. Mahkmiyet hkmn veren mahkeme ahsi hak davasyla ileri srlm olan zararn giderilmesi ve tazmini konusunda da karar verir68. 8. Polonya Madura, soruturma aamasnda ve kovuturmaya aamasnda sutan zarar gren olarak aktif katlm ynnde nemli haklar
67 68

zbek, s.145 vd. Yldz, s. 80.

111

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

tannmtr. Sutan zarar gren, soruturmada taraf statsne sahiptir. Kovuturma aamasnda ise farkl rollere sahip olabilir, ancak soruturma aamasndan farkl olarak sutan zarar gren eer katlan ya da ahsi hak davacs olarak aktif biimde muhakemeye katlmazsa artk taraf statsne sahip deildir. Bylece muhakemeye belirtilen biimlerde katlmam olan sutan zarar grenin, sutan doan zararnn giderilmesini talep etme olana dnda yetkileri azalmaktadr69. te yandan, sutan zarar grene zel bir rol verilmi; tm kamu davalarna katlan olarak katlabilecei gibi kamu davacs yerine taraf olarak da ceza muhakemesine katlabilecei kabul edilmitir. Polonyada doktrin, savc yannda muhakemeye katlan ikincil nitelikteki katlanla bamsz katlan birbirinden ayrmaktadr. Eer sutan zarar gren kanundaki koullara sahipse, bamsz katlan olarak kendi dava dilekesini mahkemeye sunabilir ve savunabilir. Bylece sutan zarar grene byk lde hkim nnde meramn anlatabilme olana salanm ve madurun haklarn mahkeme nnde aktif olarak kullanma hakk tannmtr. Ayrca, ok az saydaki ahsi dava yoluyla kovuturulmas kabul edilmi olan davalarda sutan zarar grenin ahsi dava amas ve yrtmesi kabul edilmitir. Sutan zarar grenin zararn ahsi hak davas yoluyla talep etmesi kolaylatrlmtr. Ayrca ahsi davac, dorudan doruya sutan kaynaklanan mala ilikin haklarn ceza muhakemesinde talep etmek iin, kovuturmada durumann balamasna kadar sank hakknda ahsi hak davas aabilmektedir. Polonya Ceza Kanununa gre, adam ldrme, nitelikli yaralama, mala kar, evreye kar, ticari ilikilere ve trafiin gvenliine kar ilenmi sutan dolay mahkmiyet hkm verildiinde, mahkemece sutan zarar grenin talebi zerine zararn ksmen veya tamamen tazminine karar verilmektedir70. 9. ngiltere Madurun muhakeme dnda korunmas ve muhakemede kendisine destek olunmas ngilterede madurla ilikinin merkezini
69 70

Yldz, s.82. Yldz, s.84.

112

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

oluturmaktadr. Bu koruma 1979 ylnda National Association of Victim Support, Schemes adyla kurulan hkmet d ulusal bir kurulu olan Victim Support tarafndan gerekletirilir. Victim Support, sadece ekli olarak ceza muhakemesine konu olan eylemlerin madurlar asndan deil, btn madurlara hizmet sunar71. Ceza muhakemesinde madur, tank stats dnda zel bir role sahip deildir. Madur, ihbar suretiyle muhakemeyi harekete geirebilecei gibi, belirli istisnalar dnda ceza davasn da aabilir. ngilterede kural olarak resmi organlara ait bir kamu davas ama tekeli bulunmamaktadr. Bir sutan haberdar olan her ngiliz vatanda sutan zarar gren olup olmad nemli olmakszn ceza davas aabilmektedir72. Kta-Avrupasndan farkl olarak ahsi hak davas hibir dnemde benimsenmemitir. Sutan kaynaklanan zel hukuka ilikin taleplerin ceza muhakemesinde talep edilmesi konusunda ngiliz Ceza Muhakemesi madura pasif bir katlm rol tanmaktadr. Bununla birlikte, bu konuda bir talep bulunmasa dahi, mahkemenin, mahkmiyet kararyla birlikte tazminata hkmetmesine olanak tannmtr. Tazminatn miktar mahkemenin takdirine braklmtr73. Buna karlk ngiltere, Kta-Avrupas ile karlatrldnda ok iyi organize edilmi, devlet tarafndan madurun zararnn giderilmesi sistemine sahip olduu sylenebilir. Sutan doan zararlarn devlet tarafndan tazmini iin failin ekli anlamda kovuturulup mahkm olmas zorunlu deildir74. 10. Amerika Birleik Devletleri Su Madurlarnn ve Tanklarn Korunmasna likin Federal Kanunda (12.10.1982) madurun ceza muhakemesindeki hukuksal statsn nemli lde iyiletirilirken, ayrca madura kar
71 72

Yldz, s.73. Yldz, s.71. 73 zbek, s.131 dn.449; Yldz, s.74. 74 Yldz, s.74; Maduriyetin giderilmesinde compensation order modelinin geliim sreci ve uygulamas hakknda bkz. zbek, s.131 vd.

113

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

gerekletirilen gzn korkutma-yldrma veya intikam niteliindeki eylemlere ynelik nlemlere yer verilmitir75. Soruturma aamasnda savcya, genel olarak snrsz bir takdir yetkisi tannm, bu yetkiye hkim tarafndan mdahale edilmesi kuvvetler ayrlnn ar bir ihlali olarak grlmtr. Madur ise savcnn dava amama ynndeki kararn etkilemek iin farkl yollara sahiptir. ABDdeki savclarn byk ounluu seimle i bana geldiinden, savcln dava ap amamaya ilikin baz kararlar ve bu konudaki eilimleri semenlerin srekli kontrol altnda bulunmakta ve savclar ceza kovuturmas stratejilerini semenlerinin hukuksal beklentilerine gre oluturmaktadr. Baz eyaletlerde savc, maduru dinlemeden dme karar veremez. Savc tarafndan verilecek dme karar genel olarak kamusal yarar nedeniyle hkimin denetimine tabidir. Kamusal yarar kavram madurun yararn da kapsamaktadr. Buna karlk hkim tarafndan dme karar verilecei durumlarda, hkimin maduru dinlemesi zorunluluu bulunmamaktadr. Muhakemenin dmesi baz durumlarda madurun zararnn fail tarafndan giderilmesine bal olmaktadr. Basit kasten yaralama gibi sularda fail ve madur arasnda gerekleecek zel hukuka ilikin uzlama, hkim ya da baz eyaletlerde savc tarafndan onaylanmak kouluyla muhakeme drlebilir ya da kovuturmaya balanmaz76. ABDde ceza davalarnn byk bir ounluu pazarlk ve sann suu ikrar ile sonulandrlmakta; birok eyalet kanunu pazarln deiik aamalarna madurun katlmasna izin vermekte, hatta istemektedirler. Hkimin, pazarlk sonucunun kabul edilebilir olup olmad konusunda karar vermesinden nce madurun savc ve hkim tarafndan dinlenmesi de bu katlma hakk kapsamndadr. Maduru Koruma Kanunu ile getirilen nemli bir yenilik olarak, hazrlk soruturmasnn sonucunda savcnn hazrlayp federal mahkemelere verecei raporda madurla ilgili bir blm olmas ve bu blmde suun ve sonularnn madur ynnden de aklanmas zorunluluu
75 76

Yldz, s.57. zbek, s.121; Yldz, s.59.

114

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

getirilmitir. Bylelikle mahkemelerin maduru hi grmeden ya da dinlemeden hkm vermesinin nne geme amalanmtr. Birok eyalette tutuklu failin kefalet karl salverilmesi konusunda madura bilgi verilmesi, hatta bu konuya ilikin mahkemenin karar vermesi srasnda hazr bulunma ve beyanda bulunma hakk tannmtr. Ancak madura, masraflar devletten karlanmak zere hukuksal yardm verilmemektedir. Kanunla getirilen en nemli iyiletirme, madurun grd zararlarn giderilmesine bamsz bir ceza yaptrm olarak hkmedilebilmesidir77. te yandan, eyaletlerin ounda, sutan doan zararn tazmini amacyla Madur Tazminat Kasas oluturulmutur. Yine,1984 tarihli Victims of Crime Act gereince, su madurlarnn zararnn belirli bir ksm devlet tarafndan karlanmaktadr78. C. ULUSLARARASI HUKUKTAK GELMELER Uluslararas insan haklar hukukunda, haklar ihlal edilen veya bir suun maduru olan kimsenin, eylemi gerekletirenden u ram olduu zararlarn giderilmesini isteme hakk, uluslararas metinlerde aka yerini almtr. nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 8. maddesi, Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 2/3-a maddesi ile kencenin nlenmesine Dair Birlemi Milletler Szlemesinin 14/l maddesinde bu tr dzenlemelere rastlanmaktadr. Uluslararas hukukta, 26 Austos- 6 Eyll 1985 tarihleri arasnda Milanoda BMnin Sularn nlenmesi ve Sulularn yiletirilmesi konulu 6. kongresinde BMnin Su ve Nfuzun Ktye Kullanlmas Sonucu Madur Olanlarn Haklarnn Temel Prensiplerine likin
77

Ayrca, madurlarn mahkeme koridorlarnda ve salonlarnda karlatklar sorunlar gz nne alnarak, birok eyalette madurlara zel gvenli bekleme salonlar oluturulmu; ortaya kan aksaklklar gidermek asndan da tank olarak dinlenecek olan madurun evinden ya da i yerinden arlmas sistemi gelitirilmitir. Bu modelde, tank olarak dinlenecek madur muhakeme balamadan yarm saat nce telefonla arlmakta; alan madurlar asndan, yarglama gnlerinde izinli saylmalarna ilikin gerekli giriimler savc tarafndan gerekletirilmektedir. Yldz, s.60. 78 zbek, s.124; Yldz, s.61.

115

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

Deklarasyon 29.11.1985 tarihinde kabul edilmitir. Madurun Magna Cartas olarak kabul edilen BM Deklarasyonunda madurun drt temel hakk (1-Ceza muhakemesinde adil muameleye tabi tutulma, 2-Uranlan zararlarn fail tarafndan giderilmesi, 3-Uranlan zararlarn resmi, zel devlete ait ve yerel fonlardan karlanmas, 4-Yardm ve uygun tedavi hakk) vurgulanm ve devletlerin belirli nlemleri almas nerilmitir79. Madur kavramnn ieriini belirleyen Birlemi Milletler Su Ve Nfuzun Ktye Kullanlmas Madurlarnn Temel Adalet lkeleri Bildirgesinde (1998) yaplan tanma gre80 Madurlar, ye lkeler ceza kanunlarnda su olarak belirlenmi ihmali veya icrai eylemler sonucunda bireysel ya da toplu olarak bedensel, zihinsel ya da duygusal olarak zarar grm, ekonomik kayplara uram ya da temel haklar zarar grm kiilerdir Madur terimi ayrca dorudan doruya madur olan kiinin aile bireylerine veya madura yardm ederken ya da maduriyete engel olmaya alrken zarara urayan kiileri de kapsar . Avrupa Konseyinin giriimleriyle1974 ylnda Viyanada toplanan 9. Adalet Bakanlar Konferansnda madurlarn zararlarnn tazmini iin tavsiyelerde bulunmak zere XXIX. Alt Komitesi oluturulmu, 1978 ylnda bu tavsiyeler 13 madde halinde belirlenmitir81. Avrupa Konseyi 1983 ylnda ye lkeler arasnda daha sk ibirlii ve dayanma salamak amacyla iddet Sularnn Madurlarnn Zararlarnn Tazmini Hakknda Avrupa Szlemesini hazrlam, bylece madurun korunmas uluslararas bir szlemedeki yerini almtr82. Yine, Ceza Ve
79 80

Yldz, s.87. Sokullu-Aknc, s.4. 81 Akdemir, s.88. 82 iddet Sular Madurlarnn Zararlarnn Tazmini Hakknda Avrupa Szlemesinin genel ilkelerine gre: kasten ilenen iddet sularnda tazminat suun ilendii yerin Devleti tarafndan denecek, demeler madurun sua katksna gre azaltlabilecek veya tamamen kaldrlabilecektir. Tazminat miktarlarnn alt ve st snrlar tespit edilecek, mkerrer demelerden kanlacak, devlet madurun halefi olacak ve ye Devletlerin mevzuat bu ilkelere gre dzenlenecektir. ye lkelerden ngiltere 1964 ylnda, talya 1969 ylnda, Hollanda 1970 ylnda, Avusturya 1972 ylnda, sve ve rlanda 1974 ylnda, Danimarka, Almanya ve Norve 1976 ylnda, Fransa 1977 ylnda bu dorultuda madurun zararn Devlet tarafndan giderilmesini kabul

116

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

Ceza Usul Hukukunda madurun durumuna ilikin olarak 28 Haziran 1985de 16 maddeden oluan bir tavsiye karar (R85 11) ile madurlara verilecek giderim dnda ayrca muhakeme ve infaz aamalarnda madurlarn durumunu iyiletiren tavsiyelere yer verilmitir83. Avrupa Konseyi Tavsiye Kararlarnn su madurunun zararnn giderilmesine ilikin tavsiye kararlarn genel hatlaryla yle sralayabiliriz84: Polis memurlar madurlara anlayl, yapc ve gven verici bir ekilde davranmak zere eitilmelidirler. Polis maduru alabilecei yardm, fiili ve hukuki tavsiye, suludan ya da devletten alabilecei tazminat konusunda bilgilendirmelidir. Madur, edinebilmelidir. polis soruturmasnn sonular hakknda bilgi

Kendisi bunu istemediini belirtmemise, madura kovuturmaya ilikin nihai karar hakknda bilgi verilmelidir. Madur aadaki hususlar hakknda bilgilendirilmelidir: 1-Zarar grmesine neden olan suun durumasnn tarih ve yeri. 2-Ceza adalet sistemi iinde elde etmesi mmkn giderim ya da aynen iade, hukuki yardm ve tavsiye ansnn olup olmad, davann sonu hakknda nasl bilgi edinebilecei. Polis, kovuturma makamlarna verilen her trl resmi bilgi ve raporda, madurun maruz kald zarar ve kayplar mmkn olduu kadar ak ve tam olarak belirtmelidir.

etmilerdir. Yine, 1964 ylnda Yeni Zelanda, 1967 ylnda Avustralya, 1974 ylnda Japonya, 1976 ylnda Amerika Birleik Devletleri, 1974 ylnda Polonya benzer dzenlemeler yapmtr. Bkz. Akdemir, s.89. 83 Sokullu-Aknc, s.310 vd. 84 Avrupa Konseyi Tavsiye Kararlar dorultusunda ceza muhakemesinde madurun durumunun deerlendirilmesine ilikin ayrntl bilgi iin bkz. Sokullu-Aknc, s.314 vd.

117

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

Cezann biimi ve miktar belirlenirken dikkate alnmak zere: 1Madurun tazminat gereksinimi, 2-Failin tazminat vermeye ynelik samimi giriimleri ya da vermi olduu tazminat gz nne alnr ve madurun maruz kald zarar ve kayplara ilikin btn bilgiler mahkemeye verilmelidir. Failin kovuturulmasna ilikin takdir hakk, madura verilecek tazminat ve buna ilikin olarak failin gsterdii ciddi aba dikkate alnmadan kullanlmamaldr. Madur kovuturmama kararnn yetkili bir merci tarafndan gzden geirilmesini isteme hakkna ve zel hukuk davas ama hakkna sahip olmaldr. Ceza Mahkemesinin suluyu faile giderim demeye mahkm etmesi mmkn olmaldr. Buna uygun olarak mevcut sistemde yer alan snrlamalar, kstlamalar veya teknik engeller ilga edilmelidir. Yasalar giderimi ya bir ceza veya ceza yerine geen bir seenek ya da cezann yannda hkmolunabilir ekilde dzenlemelidir. Mahkemenin ertelemeyi veya denetimli serbestlii (probation) ya da dier nlemlere (measure) mali koullara balama gibi seenekleri bulunmaktaysa, bu koullar arasnda failin madura deyecei giderime byk nem vermelidir. Tazmin bir ceza yaptrm ise, para cezalarnn tabi olduu usule uygun olarak tahsil edilmelidir ve suluya uygulanan dier parasal yaptrmlara gre ncelik tamaldr. Dier hallerde bu parann tahsilinde madura mmkn olduunca yardmc olunmaldr. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin sutan madur duruma denlerin tazmin edilmelerine ilikin 77/27 sayl Tavsiye Karar esas alnarak hazrlanan ve 24.11.1983 tarihinde imzaya alan iddet Suu Madurlarna Devlet Tarafndan Tazminat denmesine Dair Avrupa Szlemesi, 24.04.1985 tarihinde Trkiye tarafndan imzalanm ancak, henz onaylanmamtr.

118

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

Yine, lkemizin de taraf olduu Birlemi Milletler ocuk Haklar Szlemesinin 39. maddesinde yer alan hkmle Devletin ocuklarn sutan zarar grdkleri durumlarda onlara salklarna yeniden kavuabilmeleri ve toplumla yeniden btnleebilmeleri iin her trl yardm ve destei salama, bu balamda kendilerine tazminat deme ykmll ngrlmtr. Son olarak belirtelim ki, Uluslararas Ceza Mahkemesinin kurulmasna ilikin Roma Statsnde85, madurun haklarn korumaya, zararnn giderilmesine ve muhakemenin aamalarnda gr ve taleplerini ortaya koyabilmesine olanak tannmtr. Uluslararas Ceza Mahkemesinin yarg yetkisine giren sularda, madurun, soruturmann balatlmas iin savcy harekete geirebilecei kabul edilmitir. Ayrca, Statnn 68. maddesinde Madurlarn ve Tanklarn Korunmas ve Yarglamaya Katlmalar bal altnda madurun korunmasyla ilgili ayrntlara yer verilmitir. Yine 75. maddede, madurlara tazminat denmesi konusu ayrntl olarak dzenlenmi; tazminatn dorudan mahkm tarafndan ya da Mahkeme Fonu tarafndan karlanmas olana salanmtr86. Usul ve Delil Kurallarnn 16 vd. hkmlerinde madurlara yaplacak bildirimlere, 94. maddesinde ise giderim talebinin usulne yer verilmitir. Roma Stats ile Usul ve Delil Kurallar hkmlerinde, madurlarn uradklar zararn giderilmesi bakmndan eski hale getirme ve tazminat hakk tannmtr. Eski hale getirme, hukuka aykr olarak elde edilen mallarn ya da satndan elde edilen gelirin iadesini gerektirmektedir. ou kez, bu iin uluslararas mercilere braklmasnn daha yararl olaca dnlmektedir87. Uluslararas Ceza Mahkemesi, gerek talep zerine gerekse istisnai durumlarda kendiliinden, kendi tespit edecei
85

Uluslararas Ceza Mahkemesinin kurulmasna ilikin Roma Stats Uluslararas Ceza Mahkemesinin kurulmasna ilikin Roma Stats hakknda bkz. Tezcan, Durmu/Erdem, Mustafa Ruhan/nok, R.Murat. (2009). Uluslararas Ceza Mahkemesi. ; nok, Rfat Murat. (2003). Tarih Perspektifiyle Uluslararas Ceza Divan. (1.bs.). Ankara: Turhan Kitabevi Yaynlar; Gemalmaz, s.556 vd. 86 nok, s.20 vd. 87 Aksar, s.159.

119

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

ilkeler erevesinde, vcut btnlnn ihlalinin derecesine gre madurun zararn kapsamn belirleyebilmekte, bir bilirkii raporu dorultusunda zararn ne kadar olduunu ve ne tr bir tazminat yntemine gidileceini belirleme imknna sahiptir. Mahkeme, tazminatn dorudan doruya hkml tarafndan denmesine ya da Statnn 79. maddesine gre oluturulan Fon'dan karlanmasna karar verebilir88. Uluslararas Ceza Mahkemesinin madurlara ynelik olarak verecei tazminat kararlarna, Mahkemenin yarg yetkisini kabul eden devletler uymak zorundadr. III. TRK CEZA HUKUKUNDA MADURUN ZARARININ GDERLMES Hukukumuzda, 5237 sayl Trk Ceza Kanununda (TCK), 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununda (CMK) ve 5275 sayl Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanunda (CGTHK) sutan doan zararn giderilmesine ilikin dzenlemelere yer verilmitir. Ayrca, 17.7.2004 tarihli ve 5233 sayl Terr ve Terrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakknda Kanun ve 5411 sayl Bankaclk Kanununda sutan doan zararlarn karlanmasna ilikin dzenlemelere rastlanmaktadr. Yine, 2918 sayl Karayollar Trafik Kanunundaki zorunlu trafik sigortasna ilikin dzenlemeler de ayn amaca yneliktir. Aratrmamzn amac, karlatrmal hukuk ve uluslararas hukuktaki gelimeler ynnden Ceza Hukukundaki bu dzenlemelerin genel olarak deerlendirilmesi olduundan, bu kurumlarn tm koullarnn incelenmesi yerine, sadece sutan doan maduriyetin giderilmesi bakmndan konuyu irdelemeye alacaz. Trk Ceza Kanununda, Ceza Muhakemesi Kanununda ve Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanunda yer alan, maduriyetin giderilmesine ilikin kurumlarn snflandrlmasn, yarg mercilerince karar altna alndklar aamaya gre deil, kurumun maduriyetin giderilmesi gereksinimini karlad, baka bir deyile, sonu dourduu
88

Zafer/Gller, Lahey Daimi Uluslararas Ceza Mahkemesinin Yaps, Yetki Alan ve Muhakeme Usul, s.757.

120

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

aamaya gre: soruturma ve kovuturma aamasnda ve cezann infaz aamasnda olmak zere iki ayr grupta ele alacaz. nk, aada incelenen kurumlardan bazlarna, hem soruturma hem de kovuturma aamasnda karar verilebilmektedir. A.SORUTURMA VE KOVUTURMA AAMASINDA 5271 Sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 234. maddesinde madur ile ikyetinin soruturma evresindeki ve kovuturma evresindeki haklar89 saylm ve son olarak da Bu haklar, suun madurlar ile ikyetiye anlatlp aklanr ve bu husus tutanaa yazlr hkmne yer verilmitir. Madurun bilgilendirilmesi ve buna bal olarak soruturmann balangcnda zararlarnn ve taleplerinin tutanak altna alnmas nem tamaktadr. Kanundaki bu dzenleme, yukarda deinilen uluslararas gelimelere uygun olmakla birlikte, gvenlik grevlilerinin soruturmann gizliliine nem vermesi, madurun bilgilendirilmesi konusunda yeterli eitimin verilmemi olmas gibi nedenlerle kanundaki hkmn
89

CMK 234. maddesine gre Madur ile ikyetinin haklar unlardr:a) Soruturma evresinde; 1. Delillerin toplanmasn isteme, 2. Soruturmann gizlilik ve amacn bozmamak kouluyla Cumhuriyet savcsndan belge rnei isteme, 3. (06.08.2008 Y.T. 5793 sk. de.)Vekili bulunmamas halinde, cinsel saldr suu ile alt snr be yldan fazla hapis cezasn gerektiren sularda, baro tarafndan kendisine avukat grevlendirilmesini isteme, 4. 153nc maddeye uygun olmak kouluyla vekili aracl ile soruturma belgelerini ve elkonulan ve muhafazaya alnan eyay inceletme, 5. Cumhuriyet savcsnn, kovuturmaya yer olmad ynndeki kararna kanunda yazl usule gre itiraz hakkn kullanma.b) Kovuturma evresinde; 1. Durumadan haberdar edilme, 2. Kamu davasna katlma, 3. Tutanak ve belgelerden vekili aracl ile rnek isteme, 4. Tanklarn davetini isteme, 5. (06.08.2008 Y.T. 5793 sk. de.)Vekili bulunmamas halinde, cinsel saldr suu ile alt snr be yldan fazla hapis cezasn gerektiren sularda, baro tarafndan kendisine avukat grevlendirilmesini isteme, 6. Davaya katlm olma kouluyla davay sonulandran kararlara kar kanun yollarna bavurma.[2] Madur, onsekiz yan doldurmam, sar veya dilsiz ya da meramn ifade edemeyecek derecede mall olur ve bir vekili de bulunmazsa, istemi aranmakszn bir vekil grevlendirilir. [3] Bu haklar, suun madurlar ile ikyetiye anlatlp aklanr ve bu husus tutanaa yazlr.; Yeni CMK, sutan zarar grene (madura) nemli haklar tanmtr. Bu suretle, daha dne kadar topal olan ceza muhakememiz nihayet iki aya stne basmaya balamtr. (ztrk ve dierleri, s.224).

121

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

uygulamaya yansmad belirtilmektedir90. Madurun, sadece Cumhuriyet savcs ya da hkim tarafndan bilgilendirildii, kolluk grevlilerinin ise sadece avukat grevlendirme hakkn hatrlatmakla yetindii ne srlmektedir91. Bu eletirilere katlmamak mmkn deildir. Uygulamaclarn inisiyatifine braklamayacak bu konunun nemi nedeniyle, taraflarn tam olarak bilgilendirilebilmesi iin kanundaki haklar ayrntl olarak ieren brorle anlatmn yararl olabileceini dnmekteyiz. Gerekten, haklarn iyi bilmeyen sutan zarar grenin, soruturma ve kovuturma aamasna aktif bir ekilde katlm mmkn olmayacaktr. 1. Uzlama CMK 253. maddesine gre, etkin pimanlk hkmlerine yer verilen sular ve cinsel dokunulmazla kar sular hari olmak zere, soruturulmas ve kovuturulmas ikyete bal sular ile ikyete bal olup olmadna baklmakszn, kanunda saylan uzlamaya tbi sularda fail, sutan zarar gren gerek kiinin veya zel hukuk tzel kiisinin maruz kald zararn tmn veya byk bir ksmn demeyi veya gidermeyi stlenmesi, madur ya da sutan zarar grenin de bunu kabul etmesi ile uzlama sz konusu olmaktadr92. Uzlama sonucunda, phelinin, edimini defaten yerine getirmesi halinde, hakknda kovuturmaya yer olmad karar verilir. Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe braklmas, takside balanmas veya sreklilik arz etmesi halinde, 171 inci maddedeki artlar aranmakszn, pheli hakknda kamu davasnn almasnn ertelenmesi karar verilir. Erteleme sresince zamanam ilemez. Kamu davasnn almasnn ertelenmesi kararndan sonra, uzlamann gereklerinin yerine getirilmemesi halinde, 171 inci maddenin drdnc fkrasndaki art aranmakszn, kamu davas alr. Uzlamann salanmas halinde, soruturma konusu su nedeniyle tazminat davas alamaz; alm olan davadan feragat edilmi
90 91

Sokullu-Aknc, s.317 vd. Glen, s.686. 92 Uzlama kurumunun hukuki nitelii ve aamalar hakknda bkz. Kunter/Yenisey/Nuholu, s.1211 vd.; Parlar/Hatipolu, Ceza Muhakemesi, s.1575.

122

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

saylr. phelinin, edimini yerine getirmemesi halinde uzlama raporu veya belgesi, 2004 sayl cra ve flas Kanununun 38 inci maddesinde yazl ilam niteliini tayan belgelerden saylr(CMK. m. 253/19). Kamu davas aldktan sonra kovuturma konusu suun uzlama kapsamnda olduunun anlalmas halinde, uzlatrma ilemleri 253 nc maddede belirtilen esas ve usule gre, mahkeme tarafndan yaplr. Uzlama gerekletii takdirde, mahkeme, uzlama sonucunda sann edimini defaten yerine getirmesi halinde, davann dmesine karar verir. Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe braklmas, takside balanmas veya sreklilik arz etmesi halinde; sank hakknda, 231 inci maddedeki artlar aranmakszn, hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verilir. Geri brakma sresince zamanam ilemez. Hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verildikten sonra, uzlamann gereklerinin yerine getirilmemesi halinde, mahkeme tarafndan, 231/11 maddesindeki koullar aranmakszn, hkm aklanr (CMK. m. 254)93. Uzlamann temel amac barma olduundan94, sutan doan hem madd hem de manevi zararlarn uzlama yoluyla tazmini sz konusu olmakta, hatta parayla llemeyen manevi deerler ynnden sutan zarar grenin tatmin edilmesine hizmet eden zr dilemeyi de kapsamaktadr95. Yargtay 5. Ceza Dairesinin 16.10.2008 tarih ve 2008/10614- 2008/8488 sayl kararnda da uzlamaya tabi sular asndan madurun zararnn ne anlama geldii ve kapsamnn ne olduunun 26.07.2007 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren CMKya gre Uzlamann Uygulanmasna ilikin Ynetmeliin 20. maddesinde belirtildii, buna gre madurun urad madd ve manevi zararn tamamen veya ksmen tazmin edilmesi veya eski hale getirilmesi

93 94

Ayrntl bilgi iin. Ylmaz, s.40 vd. ; Koca/zlmez, s.146. Uzlama, ar olmayan sularda, toplumun su ile bozulan kamu dzenini, taraflarn barmas yolu ile yeniden ihdas eden, madurun zararnn da giderilmesi suretiyle, adaleti yerine getiren, yeni bir yaptrm benzeri kurumdur. Kunter/Yenisey/ Nuholu, s.1212. 95 Parlar/Hatipolu, Ceza Muhakemesi, s.1579.

123

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

ve madurdan zr dilenmesi gerektii belirtilmektedir96. Burada, zararn giderilmesi bakmndan taraflarn anlamalar (bar) gerekli ve yeterlidir. Madurun i dnyasnda ve sosyal evresi iersinde rahatlamasn salayacak olan zr dileme, belli bir ekle tabi olmamakla birlikte, hakarete urayan bir madurun tepkisi, kendi deer yarglarna, toplumdaki sosyal statsne, ekonomik ve kltrel durumuna, hakaretin basn yayn yoluyla, yze kar veya yokluunda yaplmasna gre deiebileceinden, zr dileme de ayn yollarla gerekletirilebilir. Madurun, sutan nceki, eski i huzuruna kavumasn amalayan bu dzenlemeler, ada ceza hukukundaki gelimelere de uygundur. Uygulamada, taraflara ulalmasnda yaanan glkler nedeniyle, srecin uzun zaman almas kurumun ilerliini etkilemektedir. Ayrca, bu usul taraflarn masrafl bulmas da uzlama kurumunun ilerliini engelleyen dier bir etken olarak gzlemlenmektedir. Kanmzca, uzlama kurumunun ilerliini etkileyebilecek bir baka etken de, aada akland gibi, ayn alanda akan sular ynnden, hkmn aklanmasnn geri braklmas kurumunda sutan doan zararn giderilmesi koulunu sadece maddi zararla snrlayan gr ve uygulama eklidir. 2. Kamu Davasnn Almasnn Ertelenmesi Cumhuriyet savcs, soruturulmas ve kovuturulmas ikyete bal olup, st snr bir yl veya daha az sreli hapis cezasn gerektiren sulardan dolay yeterli phenin varlna ramen, phelinin daha nce kastl bir sutan dolay hapis cezas ile mahkm olmam bulunmas, yaplan soruturmann, kamu davas almasnn ertelenmesi halinde phelinin su ilemekten ekinecei kanaatini vermesi, kamu davas almasnn ertelenmesinin, pheli ve toplum asndan kamu davas almasndan daha yararl olmas ve suun ilenmesiyle madurun veya kamunun urad zararn, aynen iade, sutan nceki hale getirme veya
96

Yargtay 5. CD 16.10.2008 tarih ve 2008/10614-2008/8488 sayl karar zeti iin bkz.124 no.lu dip not.

124

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

tazmin suretiyle tamamen giderilmesi koullarnn bulunmas durumunda kamu davasnn almasn be yl sreyle erteleyebilecektir (CMK. m.171/3). Erteleme sresi iinde kastl bir su ilenmedii takdirde, kovuturmaya yer olmadna karar verilecek, erteleme sresi iinde kastl su ilenmesi halinde kamu davas alacaktr. Erteleme sresince zamanam ilemeyecektir (CMK m.171/4)97. Ayrca, uzlama yoluyla CMK. m.171/3de saylan koullar aranmakszn kamu davasnn almasnn ertelenmesi olanann bulunduunu da belirtmitik(CMK 171/2). Daha nce ocuk Koruma Kanununda yer verilen ve kamu davasnn mecburilii ilkesine istisna oluturan bu kurumun CMKda kabul edilmesiyle, muhakeme makamlarnn i ykn azaltmas ve bylelikle makul srede yarglanmay salamas amalanmtr. Ayrca, ksa sreli hapis cezasn gerektiren sularda, ksa sreli hrriyeti balayc cezalarn infaznn ortaya karabilecei sakncalar ortadan kaldrmak amacyla kamu davasnn almasnn ertelenmesi kurumunun kabul edildii belirtilmektedir98. Karlatrmal hukuk ile uyum gsteren, kamu davasnn almasnn ertelenmesi kurumuna uygulamada nadir olarak rastlanmakla birlikte, kanunda, suun ilenmesiyle madurun veya kamunun urad zararn aynen iade, sutan nceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi amalandndan, uzlama konusunda yaplan aklamalar dorultusunda, bu kurumla giderilmesi beklenen sutan doan zararn da madd zararn yan sra manevi zarar da kapsad anlalmaktadr. Uzlama yoluyla sutan doan zararn giderilmesi CMK 253/19 maddesi gereince kamu davasnn ertelenmesi sz konusu olduunda kanunun ngrd, bu amacn gerekleecei kukusuzdur. Ancak, gerekede belirtildii zere, zararn trn ve miktarn Cumhuriyet savcsnn
97

Ayrntl bilgi iin bkz. Mahmutolu, s.349 vd.; Sokullu-Aknc, s.335; zbek, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.840; Ylmaz, s.44 vd.; Koca/zlmez, s.512. 98 Mahmutolu, s.350; Koca/zlmez, s.512.

125

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

belirlemesi durumunda, bu kez taraflar arasnda bar salanamayacandan sutan doan zararn tamamen giderilmesi koulunun gereklemeyecei kansndayz. 3. Kamu Davasna Katlma Sutan zarar gren99 kiinin savcnn at kamu davasnda, CMKnn kendisine tand hak ve yetkilere sahip olarak savcnn yannda yer almak istemesine kamu davasna katlma (mdahale), bu istemin mahkemece kabul edilmesi durumunda istemde bulunan kiiye katlan (mdahil) denir. Kural olarak, her kamu davasna mdahale edilebilir. Doktrinde, soruturma evresinde de katlma isteminde bulunulabilecei ynnde gr bildirilmi ise de100, bu aamada henz ortada bir kamu davas bulunmadndan soruturma evresinde katlan sfatn kazanmak mmkn deildir101. TCK 237. maddesinin Madur, sutan zarar gren gerek ve tzel kiiler ile malen sorumlu102 olanlar, ilk derece mahkemesindeki kovuturma evresinin her aamasnda hkm verilinceye kadar ikyeti olduklarn bildirerek kamu davasna katlabilirler ak hkm karsnda, soruturma aamasnda katlma isteminin kabul edilebileceine ilikin gr, baz Avrupa lkelerine benzer ekilde, madur haklarnn bu ynde geniletilmesine ilikin bir temenni olarak deerlendiriyoruz. Kamu davasna katlma ile dorudan doruya maduriyetin giderilmesi salanamamakla birlikte, kamu davasna katlan ceza muhakemesinde bir sje103 haline gelmekte, muhakemenin her
99

Yargtay, ancak sutan dorudan doruya zarar grenin davaya mdahale edebileceini kabul etmitir. Bkz. ztrk ve dierleri, s.224); Bu konudaki baz Yargtay kararlarna 13 no.lu dipnotta yer verilmitir. 100 Yeni kanunumuz, madur haklar adl yeni drdnc kitapta, soruturma evresinde haklar dzenledii (CMK 234/1a), uzlama, geni kapsaml madur zararn gidermeye ynelik hkmler kabul ettii iin, soruturma evresinde katlma isteminde bulunulabilecei grndeyiz (Kunter/Yenisey/Nuholu, s.463). 101 ztrk ve dierleri, s.225, dn.63. 102 Malen sorumlu: Yarglama konusu iin hkme balanmas ve bunun kesinlemesinden sonra, madd ve mal sorumluluk tayarak hkmn sonularndan etkilenecek veya bunlara katlanacak kiiyi ifade eder (cmk m.2). 103 Kunter/Yenisey/Nuholu, s.463 ; Katlann haklar iin bkz. Glen, s.694.

126

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

aamasnda nemli hak ve yetkilere (CMK 234) sahip olmaktadr. CMK 234. maddesi gereince, katlann istei zerine mahkemece avukat grevlendirilebilecektir. Madur, onsekiz yan doldurmam, sar veya dilsiz ya da meramn ifade edemeyecek derecede mall olur ve bir vekili de bulunmazsa, istemi aranmakszn bir vekil grevlendirilir. Katlan, Cumhuriyet savcsndan bamsz olarak kanun yollarna bavurabilir104 ve bylelikle sutan doan maduriyetin giderilmesiyle ilgili hkmler ve hatta sonu cezai yaptrma ilikin karar da dahil olmak zere muhakemenin denetimini salayabilir. Sonu olarak katlan sfat, sutan zarar grene, muhakemede failin sutan doan zarar gidermesini salayabilecek bir etkinlik vermektedir. Madur haklar bakmndan zel hkm niteliinde olan CMK 234. maddesiyle, madurun, davaya katlm olmak kouluyla kanun yollarna bavurabilecei belirtilmi olmasna karlk, 260/1 maddesindeki katlma istei karara balanmam, reddedilmi veya katlan sfatn alabilecek surette sutan zarar grm bulunanlar iin kanun yollar aktr hkmnn elikili olduu ileri srlmtr105. Bu eletiriye ksmen katlyoruz. Kanmzca, CMK 260/1 maddesinde yer alan, katlma isteminin mahkemece karara balanmam veya reddedilmi olmas durumunda kanun yollarna bavuru olanann tannmas hem CMK 234 hem de CMK 237/2. maddeleriyle uyumludur. Ancak, CMK 237/2 maddesinin gerekesinde de belirtildii gibi bu dzenlemeyle, katlmann ne zamana kadar ve hangi aamalarda istenebilecei sorusuna aka cevap verilmitir. Kanmzca, CMK 260/1 maddesindeki katlan sfatn alabilecek surette sutan zarar grm bulunanlar iin kanun yollar aktr hkm, dier hkmlerle elikilidir. Yasa gerekesinde, her ne kadar durumadan haberdar edilmeyen sutan zarar grene bu
104

Katlann kanun yollarna bavurma hakk iin bkz. Kunter/Yenisey/Nuholu, s.464; ztrk ve dierleri, s.229; nar, Temyiz Yolu, s.25. 105 Katolu, s.700; Aksi grteki NLTEPEye gre Bu durumda CMK m.260a gre, kural, kanun yoluna bavuru iin, katlan sfatnn kazanlm olmas gerektii ve CMK m.237/2ye gre de kanun yolu muhakemesinde davaya katlma isteinde bulunulamayacadr. Ancak katlma hakk bulunduu halde, durumadan haberdar edilmemi olmas nedeniyle davaya katlma hakkn kullanamam kiilerin de kanun yoluna bavuru haklar vardr. (nltepe, Kamu Davasna Katlma).

127

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

hakkn tannd belirtilmekte ise de, eer kanunda CMK 234 uyarnca bilgilendirilme hakk ihlal edilen madura katlma hakk tannmak istenmise CMK 237/2deki snrlayc hkm deitirilmelidir. Yrrlkten kalkan 1412 sayl CMUK 344. maddesine gre kanunda gsterilen durumlarda, takibi ikayete bal sularda, sutan zarar gren kiinin Cumhuriyet Mddeiumumisinin itirakini tahrike hacet olmakszn at davaya ahsi dava106; CMUK 358. maddesine gre, ahsi davac ya da mdahilin yarglanmakta olan uyumazlkla balantl olmas nedeniyle, medeni hukuka ilikin uyumazln da karara balanmasn istemesine ahsi hak davas107 denilmekteydi. 5271 Sayl CMKda bu sistemin terk edilmesi, madurun korunmasna ilikin ada yaklamlara aykr grlerek eletirilmitir. Hukuk mahkemelerinde dava ama ve takip etmenin masrafl olduu; kanunda bir yandan madurun ceza muhakemesinde etkinliini artran hkmler ngrlrken, dier yandan maduriyetin giderilmesine ilikin olanaklarn daraltlmasnn tutarl olmad belirtilmitir108. Gerekten, karlatrmal hukuktaki genel uygulama ve Avrupa Konseyi Tavsiye Kararlar karnda 5275 sayl CMKda ahsi hak talebine yer verilmemesi, madur haklar ynnden isabetli olmamtr. CMK 237. maddesi gerekesinde kalan Kamu davasna katlanlar kiisel hak isteminde bulunabileceklerdir ibaresinden de anlald gibi, tasardaki dzenleme kanunda kabul edilmemitir. te yandan, 1412 sayl CMUKun uyguland dnemde, ahsi dava yoluyla alabilecek dava trlerinin yarg organlarnn i ykn ksmen azaltt sylenebilir ise de; ahsi hak talepleri hakknda mahkemece genellikle 358/2deki ukadar ki zararn vcuduna veya miktarna ait tetkiklerin, durumann uzamasn veya hkmn tehirini mucip olaca anlalrsa mahkeme bu cihet hakknda davacnn hukuk mahkemesine mracaat edebileceine karar vererek hkmn yalnz ceza tayinine
106 107

ztrk, s.219; Kunter/Yenisey, no.109 vd; Yurtcan, s.412. ztrk, s.225; Kunter/Yenisey, no.110; Yurtcan, s.502. 108 Centel/Zafer, s.754.

128

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

hasredebilir dzenlemesi dorultusunda karar veriliyordu. Baz ceza mahkemelerince verilen tazminat hkmleri ise tatminkr bulunmadndan, taleplerin daha ok hukuk mahkemelerine yneldii grlyordu. Buna ramen, uygulamada ok kullanlmasa da ahsi hak davasn kanundan karmak yerine, bu hakkn etkin bir biimde kullanmn kolaylatracak hkmlere yer vermek suretiyle muhafaza edilmesi savunulmutur109. Yukarda, gerek Almanya gerekse Fransa uygulamasnda da benzer sorunlarn yaandna deinmitik110. Kanmzca, uzun yllar ilerlik kazandrlamayan ahsi hak davasna yeni kanunda yer verilmemi olmas madur haklar ynnden -pratikte- bir kayp olarak nitelendirilmemelidir. Ceza Muhakemesi Kanununda yer alan yeni kurumlarn, yasann konulu amacna (ratio legis) uygun yorumlanarak, sutan doan zararn, madd ve manevi zarar kapsar biimde uygulanmasyla madur haklar asndan etkin bir gvence salanabilecektir. 4. Etkin Pimanlk Suun ilenmesinden sonra, failin pimanlk duyarak sula meydana gelen hakszl gidermesi, baz su tipleri ynnden111, etkin pimanlk112 dolaysyla cezada indirim nedeni olarak ngrlmtr.

109 110

Yldz, s.195. Yukarda 54 nolu dipnot. 111 5237 sayl TCKnun 168. maddesindeki etkin pimanlk hkmlerinin TCKnun 245/1 fkrasndaki banka kredi kart alp alveri yapan ve bu ekilde hrszlk yapp menfaat temin eden olaydaki sank hakknda uygulanmamas Anayasann 10. maddesindeki kanun nnde eitlik ilkesine aykrl ileri srlm; Anayasa Mahkemesinin 30.05.2006 tarih ve 2006/80-2006/67 sayl kararyla 26.9.2004 gnl, 5237 sayl Trk Ceza Kanununun, 29.6.2005 gnl, 5377 sayl Yasann 20. maddesiyle deitirilen 168. maddesinin, itiraz bavurusunda bulunan Mahkemenin bakmakta olduu davada uygulanma olana bulunmadndan, bu maddeye ilikin bavurunun Mahkemenin yetkisizlii nedeniyle REDDNE karar verilmitir. 112 SELUKa gre doru adlandrma, su sonras etkin cayma olmaldr. Buna karlk, son kararlarnda Yargtay, su sonras etkin caymann uygulanmas iin iten pimanlk vb. gdler, znel koullar aramaya balamtr. Bu kabul ise, kurumun nesnel amacna, zne ve varlk nedenine aykrdr. (Seluk, Su Sonras Etkin Cayma (2).

129

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

5237 sayl Trk Ceza Kanununun 168. maddesinde, hrszlk, mala zarar verme, gveni ktye kullanma, dolandrclk, hileli ifls, taksirli ifls ve karlksz yararlanma sular tamamlandktan sonra113 ve fakat bu nedenle hakknda kovuturma balamadan nce, failin, azmettirenin veya yardm edenin bizzat pimanlk gstererek madurun urad zarar aynen geri verme veya tazmin suretiyle tamamen gidermesi halinde, verilecek cezann belirli oranlarda indirilecei ngrlmtr. Ayrca, ksmen geri verme veya tazmin halinde etkin pimanlk hkmlerinin uygulanabilmesi iin, ayrca madurun rzasnn aranaca belirtilmitir. Yine, zimmet suu ynnden TCKnun 248. maddesinde ve 5411 sayl Bankaclk Kanununun 167. maddesinde etkin pimanlk dzenlenmitir. Sann meydana gelen zarar gidermeyi istemesine ramen madurun bunu kabul etmemesi halinde sank lehine yorum yaplarak koulun gerekletiinin kabul gerekir. te yandan, zararn bizzat sank tarafndan tazmini gerektiine ilikin kanunda ak bir dzenleme bulunmad iin sank yerine bir yaknnn ya da bakaca bir kiinin zarar gidermesi halinde de koulun gerekletiinin kabul gerekir. Etkin pimanln, cezada indirim nedeni olarak kabul edildii su tipleri bakmndan, zararn aynen geri verme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesinin sadece madd zararlar kapsad anlalmaktadr. Dolaysyla etkin pimanla ilikin dzenlemelerin, sua konu ekonomik deerin dnda, rnein manevi deeri daha fazla eyalarda maduru tatmin edici sonu vermeyecei aktr. Yine, madd zararn tam olarak tespit edilmemesi durumunda sadece madd zarar ynnden dahi zararn karlanp karlanmad kukulu kalacaktr. Bu nedenle, ayrca madurun rzas koulunun sadece ksmen geri verme veya tazmin halinde deil hkmn tamam ynnden benimsenmesinin, yasann konulu amacna daha uygun olaca kansndayz. te yandan, soruturma aamasnda maddi zararn tespitine ilikin delillerin eksiksiz bir ekilde toplanmasn salayacak nlemler de alnarak, madura tannacak byle bir hakkn ktye kullanmna meydan verilmemelidir.
113

Tezcan/Erdem/nok, s.587; Bakc, s.938; Parlar/Hatipolu, Trk Ceza Kanunu Yorumu, s.1319.

130

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

Nitekim, uygulamada genellikle madura karlanmad sorulmakta ve onun onay verilmektedir.

zararnn karlanp dorultusunda karar

Kanunda etkin pimanlk hkmleri kabul edilmi olmakla birlikte, CMK m.128deki tanmazlara, hak ve alacaklara el koyma 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet Ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu m.19daki ve 5411 sayl Bankaclk Kanunu m.166daki elkoyma dolaysyla, failin aynen iade ya da tazmin olanann fiilen ortadan kalkabilecei ileri srlmtr114. Oysa, sutan elde edilen veya suun konusunu oluturan kazanlarn msaderesi, TCK 55. maddesi uyarnca, ancak madd menfaatin suun maduruna iade edilememesi kouluyla yaplabileceinden, kanunda madurun ve iyi niyetli nc kiilerin haklarnn gvenceye alndn syleyebiliriz. Yargtay 6. Ceza Dairesinin 13.10.2009 tarihli, 2008/9505-2009/13227 sayl karar da bu dorultudadr115. 5. Adli Kontrol Adli kontrol tedbiri 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 109-115 maddelerinde dzenlenmitir. Tutuklama nedenlerinin varl halinde, st
114 115

Katolu, s.697. Yargtay 6. Ceza Dairesinin 13.10.2009 tarihli, 2008/9505-2009/13227 sayl kararna gre, TCK.nun 55. maddesinin 1. fkrasnn son cmlesinde "... Bu fkra hkmne gre msadere karar verilebilmesi iin madd menfaatin suun maduruna iade edilmemesi gerekir" hkmne yer verildii, bu nedenle, el konulmu olunan madd menfaatlerin suun maduruna iade edilebildii veya iade edilmeme olanann bulunduu ya da suun madurun belli olduu durumlarda kazan msaderesine hkmetme olanann bulunmad, bu durumda suun madurunun, "kazan msaderesinin konusunu oluturan deeri", sanktan talep etme hak ve olanana sahip olduu, yaknan belli olan ve yama suunun konusunu oluturan parann toplam tutarnn zel hukuk davas yoluyla talep edilebileceinin gzetilmeden, anlan Yasa maddesine yanl anlam verilerek, kazan msaderesine karar verilmesi, Bozmay gerektirmi, bozma nedeni yeniden yarglama yaplmasn gerektirmediinden hkm fkrasndan " Sann yaa eylemin nedeniyle salam olduu 3280 TL haksz ekonomik kazancn 5237 sayl Kanunun 55. maddesi uyarnca msaderesine ilikin blmn kartlmas suretiyle, dier ynleri usul ve yasaya uygun bulunan hkmn dzeltilerek onanmasna, 13.10.2009 gnnde oybirlii ile karar verildi. (adalet.org); Sokullu-Aknc, s.339.

131

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

snn yl veya daha az hapis cezasn gerektiren bir su sebebiyle yrtlen soruturma ya da kovuturmada, pheli ya da sann tutuklanmas yerine adl kontrol altna alnmasna karar verilebilir. Bylelikle, pheli ya da sann kamasn veya delilleri karartmasn nlemek suretiyle muhakemenin salkl bir ekilde yaplmasn salamak veya muhakeme sonunda verilecek olan hkmn infazn mmkn klmak amalanmtr116.Adl kontrol tedbirine, pheli ynnden soruturma aamasnda bavurulabilecei gibi (CMK. m. 109/1), sank bakmndan da gerekli grlmesi hlinde, kovuturma aamasnda adl kontrol altna alma karar verilebilecektir (CMK. m. 110/3). Kanunda tutuklama yasa ngrlen hallerde117 de, adli kontrol tedbiri uygulanabilir (CMK m.100/4). Ayrca, kanunlarda ngrlen srelerin dolmas nedeniyle tutuklua son verilmesi durumunda da, yllk sre art aranmakszn adli kontrole ilikin hkmler uygulanabilir118. Adli kontrol, phelinin Ceza Muhakemesi Kanununun 109. maddesinde gsterilen bir veya birden fazla ykmlle tabi tutulmasn ierir. Bu ykmllklerden birisi de, Cumhuriyet savcsnn istemi zerine hkim tarafndan miktar ve deme sresi belirlenecek paray su madurunun haklarn gvence altna almak zere ayn veya kiisel gvenceye balamaktr (CMK m. 109/3-h). Hkim, mahkeme veya Cumhuriyet savcs, pheli veya sann rzasyla gvencenin madurun haklarn karlayan ksmnn, istedii takdirde, madura verilmesini emredebilir (CMK. m. 114/1). Soruturma ve kovuturmann konusunu oluturan olaylar nedeniyle, madur lehinde bir yarg karar verilmi ise,
116 117

Ylmaz, s.46; Centel/Zafer, s.757. Sadece adli para cezasn gerektiren veya hapis cezasnn st snr bir yldan fazla olmayan sularda tutuklama karar verilemeyecei gibi (CMK 100/4), st snr be yl amayan hapis cezasn gerektiren fiillerinden dolay, 15 yan doldurmam ocuklar hakknda da tutuklama karar verilemez (KK 21). Ancak, yukarda belirtildii gibi, ocuklarn srklendii dier sular hakknda, nce adli kontrol karar verilebilir. Ancak, bu tedbirlerden sonu alnamamas, sonu alnamayacann anlalmas veya tedbirlere uyulmamas durumunda, tutuklama karar verilmesi yolu alabilir (KK 20/2). 118 Ylmaz, s. 47.

132

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

pheli veya sann rzas olmasa da demenin yaplmas emredilebilir (CMK. m.114/2). Gvencenin, su maduruna verilmemi olan ikinci ksm, kovuturmaya yer olmad veya beraat kararlan verildiinde de pheli veya sana geri verilir. Aksi hlde, geerli mazereti dnda, gvence Devlet Hazinesine gelir yazlr (CMK. m. 115/2). pheliyi gvence gstermeye zorunlu klan kararda, gvencenin karlad ksmlar ayr ayr gsterilmek zere (CMK 119/2), gvence phelinin ilerde yaplacak olan usul ilemleri srasnda hazr bulunmasn veya infazn salanmasn gvence altna ald gibi, katlann yapt masraflar, suun neden olduu zararlarn giderilmesi, nafaka borlarnn denmesi, kamusal giderlerin karlanmas ve para cezalarnn denmesini de garanti altna almaktadr (CMK 113/1). Hkmn aklanmasnn geri braklmas kararnda (CMK 231/8) be yllk bir denetim sresi ngrlmse de, gvence miktar yatrma adli kontrol ykmll asndan, kanunda bir st sre snr yoktur. Adli kontrol bir koruma tedbiri olduu iin, koruma tedbirlerinde ngrlen koullar altnda buna hkmedilmekte veya kaldrlmaktadr. ocuklar hakknda uygulanan adli kontrol, ykmllkleri, trleri asndan daha geni bir yelpaze sunmakta ise de, uygulama koullar bakmndan fark yoktur. Sua srklenen ocuklardaki adli kontrol uygulanmas, tutuklamann nnde gelir. Yetikinlerden farkl olarak, ocuklarda nce adli kontrol uygulanmasnn denenmesi gerekir veya adli kontrolden sonu alnamayacann anlalm olmasndan sonra tutuklama karar verilebilir (KK 20/1). Uygulamada sk bavurulan adli kontrol tedbiri sayesinde, hkim, pheli veya sank hakknda ya btnyle hrriyetten yoksunlua ya da tam serbest brakmaya mecbur klan tutukluluk hakknda karar verme yerine, bu iki durum arasnda yer alan adli kontrole karar verebilmektedir. Alman, talyan ve zellikle Fransz hukuku gz nnde bulundurularak CMKda dzenlenen adli kontrol kurumu, ilgiliyi zgrlnden yoksun klmamakla birlikte gzlemeyi ve denetlemeyi olanakl klan tedbirlere tbi klmaktadr; bylece kiinin kamas riski 133

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

azaltlrken hrriyetten tm ile yoksun klmann zararlar da ortadan kaldrlm olmaktadr. Kanun gerekesinde, hem zgrlk ve hem de kamu dzenini koruyucu nitelikte olan bu kurumla tutukluluk uygulamasnn istisna hle geldii belirtilmektedir. CMKnun 113. maddesinde aka suun neden olduu zararlarn giderilmesi ve eski hale getirme amalandndan bu hkmle sutan doan hem madd hem de manevi zararn karlanmasnn amaland anlalmaktadr. B. CEZANIN NFAZI AAMASINDA Soruturma ya da kovuturma aamasnda uygulanan baz hkmlerin, kararn kesinlemesinden sonra, kararn yerine getirilmesi aamasnda sutan doan zararn giderilmesini amalad gzlemlenmektedir. Bu da genellikle cezann infaz biiminde ya da infazn sutan doan zararn giderilmesi kouluna balanmas eklinde kendini gstermektedir. 1. Ksa Sreli Hapis Cezasna Seenek Yaptrm Ksa sreli hapis cezalarnn eitli sakncalarnn olduu, hkmlnn cezaevinde bulunaca srenin, ona uygun bir slah programnn uygulanmasna frsat tanmayacak kadar ksa olduu, tretmana (iyilemeye) elverili olmad, cezaevi yaantsnn olumsuz etkilerinin olduu, hkmllerin dzelmek bir yana, yeni ve daha nitelikli sular renerek ve daha tehlikeli kiiler olarak topluma dndkleri, bu nedenlerle, ksa sreli zgrl balayc cezalarda hkmlnn cezaevine konulmasndan mmkn olduu kadar kanmak gerektii ileri srlmtr Bu nedenlerle, ksa sreli hapis cezasnn yerine uygulanabilecek seenek yaptrmlarn lehinde birok gr belirtilmitir119.
119

nar, s.35; Koca/zlmez, s.146; zbek, TCK zmir erhi, s.546; Sokullu-Aknc, 21. Yzyla Girerken Cezalarn nfaz Sempozyumu, s. 47; Sokullu-Aknc, Adalet Reformu ve Alternatif Ceza Yaptrmlar,s. 328; nce, Hseyin. (2008) Ksa Sreli Hapis Cezasna Uygulanabilecek Seenek Yaptrmlardan Kamuya Yararl Bir te altrma Yaptrm, Adalet Dergisi, 30.; Demirba, nfaz Hukuku, s.71; Meran,

134

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

5237 sayl Trk Ceza Kanununun 50. maddesinde, ksa sreli hapis cezasna seenek yaptrmlardan120 birisi olarak Madurun veya kamunun urad zararn giderilmesi, su nedeniyle uranlan zararn aynen iade edilmesi, sutan nceki hle getirilmesi veya tazmin edilmesi suretiyle tamamen giderilmesi eklinde yerine getirilir hkmne yer verilmitir. Ceza nfaz Kurumlarnn Ynetimi ile Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Tzn 51. maddesine gre zararn aynen iade edilmesi, hkmlnn iledii su nedeniyle haksz olarak ele geirdii eyi aynen ya da satn almak suretiyle sutan zarar grene iade etmesidir. Tze gre, zararn tazmin edilmesi, su nedeniyle verilen zararn bedelinin sutan zarar grene denerek tazmin edilmesini; sutan nceki hle getirme, su nedeniyle verilen zararn, hkml tarafndan ya da bakas araclyla almak, altrlmak, tamir etmek veya buna benzer faaliyetlerle giderilmesini kapsamaktadr121. Mahkeme, madurun veya kamunun urad zararn miktarn tespit edip, kararnda belirtmelidir. Zarar miktar, kararda belirtilmemise, 5275 sayl Kanunun 98inci maddesine gre Cumhuriyet savcs zararn tespiti mahkemeden isteyecektir. Madurun ya da kamunun urad zararn tamamen giderilmesini ieren kesinlemi ilm, Cumhuriyet basavcl tarafndan hkmlye tebli edilecek, hkml otuz gnlk sre iinde zarar tamamen gidermezse Cumhuriyet basavclnca, durum hkm veren mahkemeye bildirilecektir. Mahkeme, hkmedilen seenek tedbirin hkmlnn elinde olmayan nedenlerle yerine getirilemedii durumda, tedbiri deitirebilecektir. 5237 sayl TCKnun yrrlnden nce 647 sayl Cezalarn nfaz Hakknda Kanunun 4. maddesinde, ksa sreli hrriyeti balayc cezalarn aynen iade ve tazmine evrilebilecei belirtilmekteydi. Yeni kanunda ise zararn kapsamnn geniletilerek su nedeniyle uranlan zararn sutan nceki hle getirme de dahil olmak zere, tamamen giderilmesi amalanmtr. Sutan nceki hle getirmenin, yukarda
Necati. (2007). Ksa Sreli Hapis Cezasna Seenek Yaptrmlar, Adalet Dergisi, 27, Ocak 2007. 120 Demirba, nfaz Hukuku, s.68. 121 Demirba, nfaz Hukuku, s.71.

135

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

uzlamay incelerken deinildii zere manevi zarar ve dolaysyla zr dilemeyi de kapsadn dnmekteyiz. Cezann bireyselletirilmesi yollarndan biri olan bu hkmn uygulanmasnda, hkimin, madd ve manevi zarar ierecek ekilde, sutan doan zararn giderilmesini salama konusunda takdir yetkisinin bulunduu kansndayz. 2. Hkmn Aklanmasnn Geri Braklmas Sana yklenen sutan dolay yaplan yarglama sonunda hkmolunan ceza, iki yl veya daha az sreli hapis veya adl para cezas ise; mahkemece, hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verilebilir. Uzlamaya ilikin hkmler sakldr. Hkmn aklanmasnn geri braklmas, kurulan hkmn sank hakknda bir hukuk sonu dourmamasn ifade eder. Hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verilebilmesi iin; a) Sann daha nce kastl bir sutan mahkm olmam bulunmas, b) Mahkemece, sann kiilik zellikleri ile durumadaki tutum ve davranlar gz nnde bulundurularak yeniden su ilemeyecei hususunda kanaate varlmas, c) Suun ilenmesiyle madurun veya kamunun urad zararn, aynen iade, sutan nceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi gerekir (CMK m.231/5-6)122. 19.12.2006 Tarih ve 5560 sayl Kanun ile Ceza Muhakemesi Kanunun 231. maddesine eklenen, hkmn aklanmasnn geri
122

5271 sayl sayl CMKnun yrrle girmesinden nce Trk Ceza Kanunu 1997 Tasarsnn 121. maddesinde, yldan az ahsi hrriyeti balayc bir cezay gerektiren suu ilk defa ileyen ocuk veya kk iin hkmn aklanmasnn geri braklmas kurumuna yer verilmiti. Karlatrmal hukukta, 18.3.1971 tarihli Federal Yasa ile deiik svire Ceza Kanununda, 4.8.1953 tarihli Almanya Gen Muhakemeleri Kanununda ve 20.10.1988 tarihli Avusturya Gen Mahkemeleri Kanununda bu kurumun olgunluk andaki ocuklar iin kabul edildii gzlemlenmektedir. Trk Ceza Kanunu 1997 Tasarsnn 121. maddesi de karlatrmal hukuktaki sistem ile uyum gstermekteydi. Farkl olarak, ABDde baz eyaletlerin hem kkler hem yetikinler iin hkmn aklanmasnn geri braklmas kurumuna rastlanmaktayd. Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. Artuk/Yenidnya, s.200.

136

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

braklmasna karar verilebilmesi iin kanunda aranan koulardan biri de sutan doan zararn giderilmesidir123. Kanunda ayrca, bu koulun derhal yerine getirilememesi durumunda; sann madura veya kamuya verdii zarar denetim sresince aylk taksitler halinde demek suretiyle tamamen gidermesi kouluyla da hkmn aklanmasnn geri braklmas kararnn verilebilecei belirtilmitir(CMK m.231/9). Hkmn aklanmasnn geri braklmas kurumunun uygulama koullarn belirleyen Yargtay Ceza Genel Kurulunun ise 03.02.2009 tarih ve 2008/11-250 Esas-2009/13 Karar sayl kararnda124 sutan doan zararn giderilmesi koulu asndan yaplan deerlendirmeye gre: Zararn, aynen iade, sutan nceki hale getirme veya tazmin suretiyle giderilmesinden, anlalmas gereken hususlar nelerdir, manevi zararlar bu kapsama dhil midir, zarar konusunda mahkemece herhangi bir aratrma yaplmasna gerek bulunmakta m, bulunmakta ise bu aratrmann kapsam nasl belirlenmelidir? Hkmn aklanmasnn geri braklmasnn objektif koullarndan birisi de suun ilenmesiyle madurun veya kamunun urad zararn, aynen iade, sutan nceki hale getirme veya tamamen giderilmesidir. Burada, uranlan zararlardan kast edilen madd zararlar olup, manevi zararlar bu kapsamda deerlendirilmemelidir. Madd zararn bizzat sank tarafndan yerine getirilmesi gerekmeyip, sank adna onun bilgisi ve rzas tahtnda nc kiiler tarafndan da tazmin, aynen iade veya eski hale getirme suretiyle giderilmesi de olanakldr. Ancak, herhangi bir zararn domad veya zarar dourmaya elverili bulunmayan sular ynnden bu koul aranmayacaktr. rnein, 6136 sayl Yasann 13. maddesine aykrlk halinde, herhangi bir zarar bulunmadndan zararn giderimi koulu aranmaz.
Hkmn aklanmasnn geri braklmasnn koullar hakknda bkz. ztrk ve dierleri, s.535 vd.; zgen, s.49 vd.; Ylmaz, s.45; Parlar/Hatipolu, Trk Ceza Kanunu Yorumu, s.1373; Mahmutolu, s.354. 124 http://emsal.yargitay.gov.tr/VeriBankasiIstemciWeb/.

137

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

Zararn belirlenmesinde hkim, ceza muhakemesinde ahsi hak davasna yer verilmedii gereini de gz nnde bulundurmak kouluyla, kanaat verici basit bir aratrma yapmal, hukuk hkimi gibi gerek zarar tam anlamyla saptamaya almamaldr. Zira, 5271 sayl Yasann 231. maddesindeki dzenleme, kiinin ileride hukuk mahkemesinde ahsi hak davas amasna ve giderilmediini dnd gerek zararnn saptanarak kalan ksmna da hkmedilmesini isteme ynnden bir engel oluturmamaktadr. Hkmn aklanmasnn geri braklmas kurumunda, sann tazminle ykml olduu zararn, sadece sutan doan madd zarar ile snrl olduuna ilikin uygulamada benimsenen bu grn, doktrinde de genel kabul grdn syleyebiliriz. Bu gr dorultusunda, mahkemece hkmn aklanmasnn geri braklmas kararnn koullar deerlendirilirken madurun manevi zarar gz nnde bulundurulmayacaktr. Mahkeme, madd zarar belirlerken, elindeki bilgilere bakarak tahmini ve gtr bir deerlendirme yapacaktr125. Ayn grte olan ZGENe gre Bunun doal sonucu olarak, madur veya sutan zarar gren, hkmn aklanmasnn geri braklmas karar balamnda urad madd zararlar sank tarafndan tazmin edilmi olsa bile, hukuk mahkemesine bavurarak, suun ilenmesi suretiyle urad madd zararlarn tamamen tazmin edilmediini iddia ederek, urad

125

ztrk ve dierleri, s.536; zgen, Hkmn Aklanmasnn Geri Braklmas, s.53; Parlar/Hatipolu, Trk Ceza Kanunu Yorumu s.1375; Mahmutolu, s.363. Aksi grteki YENSEYe gre Ceza davas srasnda sadece madd zararn istenebileceini syleyenler varsa da, biz, kanunda aka; zararn tamamen giderilmesinden sz edildii iin, bu ibarenin madd, manevi zarar ve itibar tazminatn da kapsayacak ekilde, geni olarak anlalmas gerektii dncesindeyiz. Zararn belirlenmesinde, uzlamada, taraflarn iradesine stnlk tannm ve bir edim zerinde anlamalar yeterli grlmtr. Oysa, kamu davasnn almasnn ertelenmesinde ve hkmn aklanmasnn geri braklmasnda durum farkldr: bu iki kurum zararn tamamen giderilmesini emretmitir. Bu nedenle, madd gerei aratran C. Savcs veya ceza mahkemesi, gerektiinde bilirkiiye de bavurarak, madd ve manevi tm zararlar saptamal ve zarar tamamen giderildiinde, hkmn aklanmasn geri brakma karar vermelidir. (Yenisey, Ceza Muhakemesinin Yry).

138

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

madd zararlarn., karlanmayan ksmnn ve ayrca urad manevi zararn tazmini amacyla, zel hukuk hkmlerine gre dava aabilir.126 Kanmzca, CMK 231/5-6 maddesindeki Suun ilenmesiyle madurun veya kamunun urad zararn, aynen iade, sutan nceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi gerekir dzenlemesiyle sutan doan, madd ve manevi tm zararlarn karlanmas amalanmtr. Nitekim, kanun koyucu, TCK 168. maddesindeki etkin pimanlk iin madurun urad zarar aynen geri verme veya tazmin suretiyle tamamen gidermesi koulunu ngrmesine karn, hkmn aklanmasnn geri braklmas kurumunda sutan nceki hale getirme koulunu aramtr. Yukarda, uzlama yoluyla madurun zararnn giderilmesini incelerken, uzlamann temel amacnn bar olduunu, sutan doan zarar kavramnn, madd ve manevi zararlarn yan sra parayla llemeyen manevi deerler ynnden sutan zarar grenin tatmin edilmesine hizmet eden zr dilemeyi de kapsadn belirtmitik. CMK 235de uzlamaya ilikin hkmlerin sakl tutulmas ve 254/2deki Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe braklmas, takside balanmas veya sreklilik arzetmesi halinde; sank hakknda, 231. maddedeki artlar aranmakszn, hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verilir hkmleri karsnda uzlama kapsamndaki sular ynnden tm zararn giderilmesinin sz konusu olduu aktr, Yargtay kararlar da bu yndedir127.
126 127

zgen, Hkmn Aklanmasnn Geri Braklmas, s.53. Yargtay 5. CD 16.10.2008 tarih ve 2008/10614-2008/8488 sayl kararnda CMKnn 231/5. maddede belirtildii zere, uzlama usulnn uyguland sularda, taraflar uzlaamadklar takdirde, sanklar hakknda kurulan hkmn aklanmasnn zorunlu bulunduu, aksi durumun kabulnn Kanunun lafzna ve ruhuna aykr olduu, 5271 sayl CMKnn 231. maddesinin 5. fkrasnda belirtilen Uzlamaya ilikin hkmler sakldr. eklindeki ifadenin, uzlaamama halinde hkmn aklanmasn ngrd, uzlamaya tabi sular asndan ncelikle taraflarn kendi aralarnda anlamalar, aksi takdirde dier tm artlar mevcut olsa bile, hkmn aklanmasnn gerektii, Anlan Kanunun 231. maddesinin 6. fkrasnda Hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verilebilmesi iin; suun ilenmesiyle madurun veya kamunun urad zararn, aynen iade, sutan nceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi gerekir. hkmne gre madurun zararnn giderilmesinin zorunlu ve bunun madur tarafndan kabulnn art olduu, uzlamaya tabi sular asndan

139

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

19.12.2006 Tarihli 5560 sayl kanunla hkmn aklanmasnn geri braklmas kurumu ilk defa dzenlendiinde aranan koullar, davann konusunun soruturulmas ve kovuturulmas ikyete bal bir su olmas ve mahkemenin sonu ceza olarak hkmettii cezann adli para cezas veya bir yl veya daha az sreli hapis cezas olmas ve taraflarn uzlamaya varamam olmalar idi. 8.2.2008 tarihli 5728 sayl yasayla yaplan deiiklikle, kovuturulmas ikyete bal su olma koulu kaldrld, hapis cezasnn snr iki yla ykseltildi. Ancak, Anayasann 174 nc maddesinde koruma altna alnan sularda uygulanmas kabul edilmedi. u durumda, ikyete bal olmayan baz sularda da uzlama olana bulunduu iin, uzlama kapsamndaki sular bakmndan, nce uzlama yolunun denenmi olmas koulu halen geerlidir128. Sonu olarak, uzlama kapsamnda olan sular ynnden hkmn aklanmasnn geri braklmas iin sutan doan, madd ve manevi tm zararlarn karlanmas gerektii konusunda hi bir tereddt bulunmamaldr. Buna karlk, Yargtay Ceza Genel Kurulunun
madur zararnn ne anlama geldii ve kapsamnn ne olduunun 26/07/2007 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren CMKya gre Uzlamann Uygulanmasna ilikin Ynetmeliin 20. maddesinde belirtildii, buna gre madurun urad madd ve manevi zararn tamamen veya ksmen tazmin edilmesi veya eski hale getirilmesi ve madurdan zr dilenmesi gerektii, somut olaymzda madurun zararnn giderildiine dair bir bilgi bulunmad ve hkmn aklanmasnn geri braklmasna ilikin artlarn olumad gzetilmeden itirazn kabul yerine yazl ekilde reddine karar verilmesinde isabet grlmemitir. (adalet.org). 128 (Yenisey, Ceza Muhakemesinin Yry).;YENSEYe gre Yeni Ceza Adalet Sistemi iinde ahsi haklarn grlmekte olan bir ceza davas srasnda istenmesi usul kaldrlm ve ilke olarak nce ceza davasnn grlmesi, sonra veya bununla paralel olarak, ayr bir tazminat davas almas sistemi kabul edilmitir. Bununla birlikte, bu sistemin iki istisnas olduu grlmektedir: lk istisna, uzlamadr. Gerek kii veya zel hukuk tzel kiisi olan sutan zarar gren taraflar, ceza soruturmas veya kovuturmas srasnda uzlatklar takdirde, tazminat davas ama yolu tamamen kapatlmtr (CMK 253). kinci istisna ise, kamu davasnn almasnn ertelenmesinde (CMK 171) ve hkmn aklanmasnn geri braklmasnda (CMK 231/6-c) ortaya kmtr: bu iki kurumda da; suun ilenmesiyle madurun veya kamunun urad zararn, aynen iade, sutan nceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi koulu ngrld iin, ceza davas srasnda zarar tamamen giderilmi ise, ayr bir hukuk davas ama yolu, artk kapanmaldr: ayn zararn tamamen giderilmesinden sonra, bunun tekrar giderilmesi istenemez (Yenisey, Ceza Muhakemesinin Yry).

140

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

yukardaki kararnda, konu bu ynyle irdelenmemitir. te yandan, Yargtay Ceza Genel Kurulunun ve doktrinin genel olarak benimsedii grn, uygulayclar ynnden byk bir kolaylk salad bir gerektir. Bylelikle, hkim, dosyada yer alan, madd zararn tespitine ilikin (bu arada pek ok dosyada bu tr bir tespitin dahi bulunmadn belirtmeliyiz) tutanakla yetinerek, madurun manevi zararn gz nnde bulundurmakszn hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verebilmektedir. Taraflar arasnda bar salamayan ve gerek anlamda sutan doan madd zararn giderilmesini dahi salamayan bu uygulama ekli, ayn alanda akan sular ynnden uzlama kurumunun ilerliini de etkileyebilecek; sann uzlama yoluyla madurun tm zararn karlamak yerine bu yolu tercih etmesine yol aabilecektir. Mahkeme de, madurun ikyetini srdrmesine ramen, ekl bir iade ya da tazmin ile yetinerek CMK 231/5 maddesi uyarnca karar verecektir. Kanmzca, yeni ceza adalet sisteminin lafzna ve ruhuna uygun olan, hkmn aklanmasnn geri braklmas kurumunun uygulanabilecei tm sular ynnden, sutan doan, madd ve manevi tm zararlarn karlanmas koulunun kabul edilmesidir. Zira uzlama kapsamnda olmayan sular ynnden hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verilmesi, madur ynnden daha ar bir maduriyete yol amaktadr. Durumun vahametini gzler nne sermek asndan bir rnek verecek olursak, uygulamada, taksirle bir insann lmne neden olma (TCK m.85/1) suundan verilen kararda dier koullar varsa zararn belirlenebilir olmad gerekesiyle, srarla sutan zarar grenin ikyetini de srdrmesine ramen herhangi bir tazmine gerek olmakszn hkmn aklanmasnn geri braklmas karar verilebilmektedir. Kanun yolu olarak itiraza tabi olan hkmn aklanmasnn geri braklmas kararnn Ceza Genel Kurulu kararna gre ekl bir denetime tabi tutulmas, sorunu daha da ciddi bir boyuta tamaktadr. Uygulamada benimsenen bu gre gre, itiraz mercii, hkmn esasna ilikin herhangi bir deerlendirme yapmakszn sadece CMK 231/5-6

141

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

maddesindeki koullar asndan, ekl bir inceleme yapmaktadr129. Bylelikle, yukarda deindiimiz sakncalar kanun yoluna bavuruyla da giderilememektedir. te yandan, kanun yolundaki ekl denetim bakaca sorunlara da yol amtr. Bu nedenle, 22.07.2010 tarihli ve 6008 sayl yasayla, CMK 231/6 maddesine Sann kabul etmemesi hlinde, hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verilmez cmlesi eklenmitir. nk, srarla susuz olduunu savunan sanklar bakmndan verilen mahkmiyet ve hkmn aklanmasnn geri braklmasna ilikin kararlarn (hkmn esas) denetlenmeksizin kesinlemesi, masumiyet karinesine de aykrlk oluturmutur. 6008 sayl kanunla eklenen bu dzenlemeyle, sann kabul etmemesi durumunda hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verilmeyerek mahkmiyet kararnn esasa ilikin denetimine imkn tannmas ngrlmtr. Oysa, hkmn aklanmasnn geri braklmas kararnn ve mahkmiyet kararnn esasa ilikin denetiminin etkin biimde salanmas, sutan doan zararn giderilmesi koulu gereklemeden ya da CMK 231/5-6 maddesindeki dier koullar bulunmadan verilen hatal kararlarn nne geilmesi bakmndan da nemlidir. Bu tr endielerle, sana tannan bu imknn, belki katlana da verilmesi savunulabilecektir. Bu nedenle, hkmn aklanmasnn geri braklmas kararnn, hkmn
129

Hkmn aklanmasnn geri braklmas kararnn itiraz zerine ekli bir denetime tabi tutan Yargtay Ceza Genel Kurulu karar doktrinde hakl olarak eletirilmektedir. Baz evreler (evrelere gre), itiraz zerine itiraz mercii sadece ekli bir inceleme yapacak ve dosyay geri gnderecektir. Bu evrelere maalesef Yargtay da dahildir. 2009 Ylnn ubat aynda verilen bir Yargtay Ceza Genel Kurulu kararna gre, CMK m.231 erevesinde yaplan itiraz zerine itiraz merciin ekli bir inceleme yaparak dosyay geri gndermesi uygun olacaktr. CMKnn itiraza tabi hkmlerine bakldnda Yargtayn bu kararnn kanunla alakas olmad ortaya kmaktadr (ztrk ve dierleri, s.537); her ne kadar hkmn aklanmasnn geri braklmasna ilikin karar, bir hkm nitelii tamamakta ise de, bu karara ve kararn ilikin olduu hkme kar temyiz kanun yolunu iletme ynnde bir kanuni dzenleme yaplmasna ynelik bir ihtiya ortaya kmtr. (zgen, Hkmn Aklanmasnn Geri Braklmas, s.55); Hkmn aklanmasnn geri braklmas kararna itiraz edilebilir (CMK231/12) hkmnn iptaline ilikin istemi Anayasa Mahkemesinin 7.5.2009 tarih ve 2009/22 Esas-2009/55 Karar sayl kararyla, oyokluuyla reddedilmitir.

142

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

esasn denetimsiz brakan uygulama biiminden bir an nce vazgeilmesi gerekmektedir. zm yolu, kararn temyiz (veya istinaf) kanun yoluna tabi olmasnn salanmas ya da CMK 271/2 maddesindeki tiraz yerinde grlrse merci, ayn zamanda itiraz konusu hakknda da karar verir hkmne uygun bir denetimin benimsenmesidir. Mevcut dzenlemeyi srarla korumann temel dayanann ise, Yargtaydaki i ykn azaltma dncesi olduu bilinmektedir. 3.Hapis Cezasnn Ertelenmesi Trk Ceza Kanununun 51. maddesine gre, iledii sutan dolay iki yl veya daha az sreyle hapis cezasna mahkm edilen kiinin cezas ertelenebilir. Bu srenin st snr, fiili iledii srada onsekiz yan doldurmam veya altmbe yan bitirmi olan kiiler bakmndan, yldr. Erteleme kararnn verilebilmesi iin, kiinin daha nce kastl bir sutan dolay aydan fazla hapis cezasna mahkm edilmemi olmas ve suu iledikten sonra muhakeme srecinde gsterdii pimanlk dolaysyla tekrar su ilemeyecei konusunda mahkemede bir kanaatin olumas gerekmektedir (TCK m. 5 l/l)130. Mahkemece, erteleme karar verilirken ek bir koul ngrlebilmektedir. Mahkemenin takdir yetkisiyle uygulanabilen TCK m. 51/2 maddesine gre, cezann ertelenmesi, madurun veya kamunun urad zararn, aynen iade, sutan nceki hle getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesi artna bal tutulabilir. Bu durumda, art gerekleinceye kadar cezann infaz kurumunda ektirilmesine devam edilir. Bu koulun yerine getirilmesi hlinde, hkim kararyla hkml infaz kurumundan derhl salverilir. Hkmn aklanmasnn geri braklmas (CMK 231/6-c) ve kamu davasnn almasnn ertelenmesi kararlarnn verilmesinde (CMK 171/3d) zararn tamamen giderilmesi kanunda zorunlu bir koul olarak ngrlmken, hapis cezasnn ertelenmesi kurumunda, zararn tamamen giderilmesi zorunlu deil, mahkemenin takdirine bal bir koul
130

Demirba, nfaz Hukuku, s.464; Koca/zlmez, s.501 vd.

143

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

olarak dzenlenmitir. Mahkeme takdirini bu ynde kullanrsa, sutan doan zararn kapsam konusunda da hkimin takdir yetkisi bulunmaktadr. Mahkeme nne gelen olayn zelliine gre hkimin, kanunda ngrlen zararn tamamen giderilmesi amac dorultusunda, madd ve manevi zarar kapsayacak ekilde, sutan doan zararn giderilmesini salama bakmndan da takdir yetkisinin bulunduu kansndayz. 4. Koullu Salverme 647 sayl Cezalarn nfaz Hakknda Kanun yrrlkte iken 19/9. maddesiyle artla salverme hkmlnn iktidar nisbetinde ahsi haklar tazmin etmesi artna talik edilebilir hkmne yer verilmiti131. Bu dzenlemeyle, sutan zarar grenin bavurusu ya da Cumhuriyet savcsnn talebi zerine, hatta ahsi hak alacakls kar ksa dahi koullu salverme kararn verecek hkimin resen, hkmlnn ilamda yazl olan madd veya manevi tazminat deme gcn aratrdktan sonra koullu artla salverme132 karar verebilecei kabul edilmiti133. Takdir yetkisini kullanan hkim, koullu salvermeyi ayrca bu koula baladnda, iyi hl sahibi hkmlnn koulla salverilmesine karar vermesi gerekiyor, ancak salverme zarar giderildiinde sz konusu olabiliyordu. Zira kanuna gre, tlik edilecek husus karar deil, hkmlnn salverilmesi idi134. NDERe gre, byle bir koul, koullu salverme kurumunun esprisini de yanstmaktadr; nk, ahsi haklarn giderilmesi hkmlnn nedamet duyduunu gsterdii gibi, ortada bir zarar varken bu zarar giderilmeden uygulanacak koullu salverme maduru rencide edecektir135.
131 132

Ayrntl bilgi iin bkz. Kafes, s.58 vd; Yenidnya, s.153. Erem, s.159. 133 Dnmezer/Erman III, no.1725,1737. Su madurunun zararnn denmi olmas talya, Yunanistan, Almanya, Avusturya ve svirede koullu salvermenin artlarndandr. el/Yenisey, s.940; Dnmezer/Erman III, no.1725,1737. Su madurunun zararnn denmi olmas talya, Yunanistan, Almanya, Avusturya ve svirede koullu salvermenin artlarndandr. el/Yenisey, s.940. 134 Kafes, s.59. 135 nder, s.224.

144

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

5275 Sayl Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanunda ise koullu salvermenin, ayrca sutan doan zararn giderilmesi kouluna bal tutulabilecei aka ngrlmemitir. Buna karlk, 5275 sayl kanunun l07. maddesinin 12., 13-b ve 14. fkralarnda, koullu salverme halinde deneme sresi iinde uygulanabilecek ykmllkten deil de ykmllklerden sz edilmi olmas nedeniyle, hkimin, deneme sresi iinde hkmlnn, madurun zararn demesini de ykmllk olarak ngrebilecei ileri srlmtr136. CGTHK 107/12. maddesine gre koullu salverilen hkmlnn, denetim sresinde hapis cezasn gerektiren kastl bir su ilemesi veya kendisine yklenen ykmllklere, hkimin uyarsna ramen, uymamakta srar etmesi hlinde koullu salverilme karar geri alnr. te yandan, m.107/10 maddesi gereince, hkim, koullu salverilen hkmlnn kiiliini ve topluma uyumdaki baarsn gz nnde bulundurarak; denetim sresinin, denetimli serbestlik tedbiri uygulanmadan veya herhangi bir ykmllk belirlemeden geirilmesine karar verebilecei gibi, denetimli serbestlik tedbiri uygulanmasn veya belirlenen ykmllkleri denetim sresi iinde kaldrabilecektir. Ayrca, 5411 sayl Bankaclk Kanununun 168. maddesine gre, Bankaclk Kanununda tanmlanan zel nitelikteki zimmet suundan mahkm olanlar, Fona veya Hazineye olan borlar ve tazminatlar demedii veya bu borlar ve tazminatlar mal varlklarndan tahsil olunamad srece, bunlar hakknda koullu salverilme hkmleri uygulanmayacaktr137. Grld gibi, Bankaclk Kanunundaki tazmin koulu hkimin takdirine braklmamtr. 647 Sayl CK 19/9. maddesinin yrrlkte olduu dnemde, hkmlnn deme gcnn aratrlmamas ya da uzun sre hkmlln deme gcn zayflatmas gibi nedenlerle, ahsi haklarn tazmini koulunun, koullu salverme kurumunu ilemez hale getirecei
136 137

Centel/Zafer, s.757; Demirba, S.457; Sokullu-Aknc, 43. Koca/zlmez, s.509.

145

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

eletirileri getirilmi; bu hkm, hemen hemen hi uygulanmamtr138. Patronaj kurumunun uygulamaya geirilerek koullu salverilen hkmllerin kazanlarnn belli bir miktarnn sutan doan zararlara ayrlmasnn salanmasyla hem madurlar hem de hkmller ynnden sorunun zlebilecei nerilmitir139. 5275 Sayl CGTHKnunda koullu salverme bakmndan ngrlen denetimli serbestlikle ilgili hkmlerin, koullu salverilen kiinin yeni sular ilemesine ve yeni madurlarn ortaya kmasna engel olunmas bakmndan tad nem ortadadr. Ancak, 5275 sayl CGTHKnunda sutan doan zararn giderilmesine ilikin bir hkm bulunmad gibi, Denetimli Serbestlik Ve Yardm Merkezi ube Mdrlnn koullu salverme sonrasnda, ykmllklerin denetimine ilikin grevlerinin kapsamn dzenleyen 5402 sayl Denetimli Serbestlik Ve Yardm Merkezleri le Koruma Kurullar Kanununun 15. maddesinde bu ynde bir hkme rastlanmamaktadr. Yine, Ceza nfaz Kurumlarnn Ynetimi ile Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Tzkte de bu konuda bir hkm bulunmamaktadr. Denetimli Serbestlik Ve Yardm Merkezleri le Koruma Kurullar Ynetmeliinde ise sutan zarar grenlerin toplumla btnlemesi amacyla psikolojik, sosyal ve ekonomik yardm ve destekte bulunulmasna ilikin hkmler bulunmaktadr. Kanmzca, hkimin takdir yetkisiyle, koullu salvermenin ahsi haklarn giderilmesi kouluna bal tutulmas 5275 sayl kanunda terkedilmitir. eitli nedenlerle eski kanun dneminde uygulanamayan bu dzenlemenin, karlatrmal hukuktaki gelimelerle uyumlu olduunu ve ilerlik kazandrlmasna ilikin neriler olduunu belirtmitik. te yandan, iyi bir aratrma yapmadan ve gerekli alt yap oluturulmadan byle bir koulun hkmlye yklenmesi sakncal sonular douracak, kurumu ilemez hale getirecektir140. Madur haklarna ve sutan doan zararn giderilmesi konusuna nem verdii
138 139

Kafes, s.60. Yalnkaya, s.265; Gnay, s.159. 140 Kafes, s.60.

146

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

anlalan yeni Ceza Kanunlarmzda bu konuya ilikin birok yeni hkm ve kurumlara yer verildii gz nnde tutulduunda, yeni kanunda bu dzenlemeye yer verilmemesinin bilinli bir tercih olduunu dnmekteyiz. Her ne kadar, 5275 sayl CGTHK l07.maddesindeki "ykmllkler" kapsamnda, hkimin, deneme sresi iinde hkmlnn, madurun zararn demesi ykmllne de yer verebilecei gr, kanunun konulu amacna uygun bir yorum olarak grnmekte ise de; kanmzca, koullu salverilen hkmlnn zgrlnn byle bir koula tabi tutulabilmesi kanunda ak bir dzenlemeyi gerektirir. Ayrca, koulun yerine getirilmemesi sonucunda, CGTHK 107/12. ya da m.107/10 maddesinin uygulanmasnda yaanacak glkler de gzden uzak tutulmamaldr. Zira eski kanuna gre, hkml ancak koulun gereklemesiyle salverilebilecekken; CGTHK l07.maddesine gre, hkml koula bal olarak salverildikten sonra ykmllne srarla uymamas durumunda koullu salverme karar geri alnacak ya da 107/10 fkrasndaki koullarn varl halinde ykmllk kaldrlabilecektir. SONU ada ceza hukukundaki ve karlatrmal hukuktaki gelimelere uygun olarak madurun korunmasna ynelik nemli yeniliklere yer veren yeni Ceza Kanunlarmzda, ceza muhakemesinde madurun etkinliini salayacak haklar tannm; en nemlisi de soruturma aamasndan muhakemenin sonuna kadar, hatta cezann infaz aamasnda sonu douracak biimde, madurun sutan doan zararnn giderilmesini amalayan dzenlemeler ngrlmtr. Tanmlanmas doktrin ve itihada braklan madur ve sutan zarar gren kavramlarnda gr birlii salanamamas, somut olaylarda kimlerin sutan zarar gren sfatn alaca konusunda, zellikle kamu davasna katlma hakknn kullanm asndan birok soruna neden olmaktadr. Ceza Muhakemesi Kanununda bu kavramlar tanmlanmal, Almanya rneinde olduu zere, ldrme ve cinsel istismar gibi belirli baz sularda, sutan zarar grenin tespiti ynnden (gerekirse rnekleyici) sayma yer verilerek hkimin, olayn niteliine gre yapaca 147

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

deerlendirmeye objektif bir lt getirilmelidir. Bylelikle, Su Madurlarna Yardm Hakknda Kanun Tasarsnda olduu gibi, bu kavramlara farkl anlam ykleyen bakaca kanunlarn ortaya karaca sakncalara da meydan verilmeyecektir. CMK 234. maddesinde madurun haklarnn yan sra madurun bilgilendirilme hakkna dikkat ekilmitir. Haklarn iyi bilmeyen sutan zarar grenin, soruturma ve kovuturma aamasna aktif bir ekilde katlm mmkn olmayacandan, yarg alanlarnn ve zellikle de olaya ilk mdahale eden kolluk grevlilerinin madurun bilgilendirilmesine zen gstermesi gerekmektedir. Uygulamada, hemen her aamada, madurun haklarnn hatrlatldna ilikin tutanaklar tam olarak gerei yanstmadndan, ayrntl olarak kanundaki haklar ierecek brorlerin, soruturmann bandan hkmlln yerine getirilmesine kadar madura ulatrlmasnn nemli olduuna inanyoruz. Kolluk grevlilerine den dier nemli grev, hemen olay sonrasnda, su nedeniyle ortaya kan madd zarara ilikin tespit ve gzlemlerini tutanak altna almak, grnt kayd almak ve gerektiinde bilirkiiye bavurmaktr. Cumhuriyet savcs da bunun takipisi olmaldr. Uygulamada, ne yazk ki madd zararn kolaylkla tespit edilebilecei trden olaylarda dahi bu tr tespitlerin soruturma dosyasnda yer almad, sonraki aamalarda ise artk madd zarar saptama olanann gittike azald gzlemlenmektedir. Byle bir tespitin bulunmas ise, zarar gidermek suretiyle lehine olan hkmlerden yararlanmak isteyen failin ve kovuturma aamasnda maduriyetin giderilmesine ilikin karar verecek hkimin iini kolaylatracaktr; ayrca tazmin koulunun gereklemesi iin taraflarn anlamasnn ya da madurun rzasnn arand hallerde madurun bu durumu ktye kullanmasn da nleyecektir Sutan doan zararn giderilmesi, ncelikle zararn tespiti ve zararn kapsamnn belirlenmesi ile mmkn olabilir. Zarar, sula korunan hukuki yararda somutlatndan, zararn kapsam da bu hukuki yarara gre belirlenmelidir. Bylece, zararn kapsamnn ve maduriyetin 148

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

giderilmesi olanann her su ynnden ayrca aratrlmas gerektii ortaya kmaktadr. Yine, gerek anlamda maduriyetin giderilmesinin, sadece madd ve manevi tazminat ile snrl olmad; zr dileme, alma ykmllkleri gibi eylemleri de ierdii anlalmaktadr. Uzlamann temel amac barma olduundan, sutan doan her trl zarar kapsad kukusuzdur. Uzlamaya tabi sular asndan madurun zararnn ne anlama geldii ve kapsamnn ne olduu CMKya gre Uzlamann Uygulanmasna ilikin Ynetmeliin 20. maddesinde aka belirtilmi; Yargtay 5. CD 16.10.2008 tarih ve 2008/106142008/8488 sayl kararyla da uzlama usulnn uyguland sularda, taraflar uzlaamadklar takdirde, sanklar hakknda kurulan hkmn aklanmasnn zorunlu bulunduu, aksi durumun kabulnn Kanunun lafzna ve ruhuna aykr olduu aklanmtr. Hkmn aklanmasnn geri braklmas kurumunun koullarn belirleyen Yargtay Ceza Genel Kurulunun 03.02.2009 tarih ve 2008/11250 E.-2009/13 K. sayl kararnda ve doktrinde de genel kabul gren gr, sann tazminle ykml olduu zararn, sadece sutan doan madd zarar ile snrl olduu ynnde olmasna karn, uzlama kapsamnda olan sular ynnden uygulanacak olan kamu davasnn almasnn ertelenmesi ve hkmn aklanmasnn geri braklmas kurumlar bakmndan da sutan doan madd ve manevi tm zararlarn karlanmas gerektii grndeyiz. Kanmzca, hkmn aklanmasnn geri braklmas kurumunun uygulanabilecei tm sular ynnden, sutan doan, madd ve manevi tm zararlarn karlanmas koulunun kabul edilmesi, yeni ceza adalet sisteminin lafzna ve ruhuna daha uygun olacaktr. Kanun yolu olarak itiraza tabi olan hkmn aklanmasnn geri braklmas karar, hukuki dayana olmakszn Ceza Genel Kurulu kararyla ekl bir denetime tabi tutulmakta, bylelikle madurun hak kayb, kanun yoluna bavuruyla da giderilememektedir. Bu uygulamann bakaca sakncalar da grldnden, hkmn aklanmasnn geri braklmas kararnn koullarna 22.07.2010 tarihli, 6008 sayl yasayla Sann kabul etmemesi hlinde, hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verilmez dzenlemesi eklenmi, ancak bu hkm de 149

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

mevcut sorunlar gidermemitir. Hkmn aklanmasnn geri braklmas kararnn ve mahkmiyet kararnn esasa ilikin denetiminin etkin biimde salanmas, sutan doan zararn giderilmesi koulu gereklemeden ya da CMK 231/5-6 maddesindeki dier koullar bulunmadan verilen hatal kararlarn nne geilmesi bakmndan hkmn esasn denetimsiz brakan uygulamadan bir an nce vazgeilerek, kararn temyiz (veya istinaf) kanun yoluna tabi olmas salanmal ya da CMK 271/2 maddesindeki tiraz yerinde grlrse merci, ayn zamanda itiraz konusu hakknda da karar verir hkmne uygun bir denetim benimsenmelidir. Kanmzca, ceza kanunlarmzda sutan doan zararn giderilmesi konusunda sutan nceki hale getirme ve eski hale getirme suretiyle zararn tamamen giderilmesinin ngrld tm dzenlemeler, su nedeniyle ortaya kan her trl zarar kapsad eklinde yorumlanmaldr. Bylelikle, etkin pimanlk hkmlerinde olduu gibi, kanun koyucunun aka madd zarar esas ald dzenlemeler karsnda, bu ifade eklinin kanunun konulu amacna uygun bir anlama ve uygulamaya kavuacan dnyoruz. Karlatrmal hukukta madurun davada katlan sfatn kazanmasnn lehinde ve aleyhinde grler bulunmakla birlikte, bir adl suun madurunun urad zarar tazmin ettirme hakkna sahip olmas konusunda gr birlii bulunmaktadr. zel hukukta haksz fiil sorumluluu bulunmasna karn, su madurunun alelade haksz fiilden zarar grene gre daha geni bir seenee sahip olmas benimsenmitir. Yeni Ceza Muhakemesi Kanunundaki tm olumlu gelimelere ramen ahsi hak talebine yer verilmemesinin madur haklarn daraltt ileri srlmektedir. Avrupa Konseyi Tavsiye Kararlarnda nerilen ve Anglosakson hukuk sistemi dnda genel kabul gren ahsi hak talebine kanunda yer verilmemi olmas bir bakma eksiklik olmasna karn, 1412 sayl CMUK dneminde uzun yllar ilerlik kazandrlamayan ahsi hak davasna yeni kanunda yer verilmemi olmasn madur haklar ynnden -pratikte- bir kayp olarak grmyoruz. Yeni kurumlarn, sutan doan her trl zararn giderilmesini kapsayacak biimde uygulanmasyla 150

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

madur haklar asndan etkin bir gvence salanacana inanyoruz. Avrupa Konseyi Tavsiye Kararlarna uygun bir dzenleme olarak 647 sayl Cezalarn nfaz Hakknda Kanun yrrlkte iken 19/9. maddesiyle ngrlen, hkimin takdir yetkisiyle, koullu salvermenin ahsi haklarn giderilmesi kouluna bal tutulmas hkmnn artk terk edildiini; bu koulu, 5275 sayl CGTHK l07.maddesindeki "ykmllkler" kapsamnda uygulama olanann da bulunmadn dnyoruz. Kanmzca, koullu salverilen hkmlnn zgrlnn byle bir koula tabi tutulabilmesi kanunda ak bir dzenlemeyi gerektirir. Karlatrmal hukukta, gerek zararn kapsam gerekse sutan doan zararn giderilmesi bakmndan kamusal nitelikli sular ile ahsi davalk, daha basit sular arasnda ayrm yapld, kamusal nitelikli davalarda, sutan doan zararn Madur Tazminat Kasas ya da Fonlarla devlet tarafndan karlanmas yolunun tercih edildii, ahsi davalk sularda ise madurun madd ve manevi tm zararnn giderilmesine ilikin haklarn tannd gzlemlenmektedir. Hukukumuzda da gelimelerin bu ynde olduu grlmektedir. Uzlama kapsamndaki sular bakmndan, su nedeniyle ortaya kan her trl zararn karlanmas amalanmtr. Dier yandan, devlet tarafndan madurun zararnn giderilmesi sistemi olarak dnlen Su Madurlarna Yardm Hakknda Kanun Tasarsyla, kiilere ynelik olan ve kiiler bakmndan korunan hukuksal menfaatin bedensel, ruhsal ya da cinsel btnlk olduu sular bakmndan sutan zarar grenlerin madd zararlarnn giderilmesine ynelik dzenlemelerin getirilmesi planlanmaktadr. Son olarak belirtelim ki, karlatrmal hukukta genellikle olgunluk andaki ocuklar iin dnlen hkmn aklanmasnn geri braklmas kurumunun, hukukumuzda gittike uygulama alannn geniletilmesi, bu kurumun amacyla badamayacak biimde af gibi uyguland eletirilerini de beraberinde getirmektedir.

151

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

KAYNAKA KTAPLAR Akdemir, Sleyman. (1988). Ceza Hukukunda Madurun Korunmas Sosyal Gruplamaya Ynelik Yeni Bir Yaklam. zmir. Aksar, Yusuf. (2003). Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Uluslararas Ceza Usul Hukuku. Ankara: Sekin Yaynevi. Artuk, Mehmet Emin/Gkcen, Ahmet/Yenidnya, Ahmet Caner. (2009). Ceza Hukuku Genel Hkmler (4.bs.). Ankara: Turhan Kitabevi. Artuk, Mehmet Emin/Yenidnya, Ahmet Caner. (2002). Mukayeseli Hukukta ve Trk Hukukunda Tecil (Erteleme) Messesesi, ArtukGkcen-Yenidnya Ceza Hukuku Makaleleri, stanbul: Gven Kitap Krtasiye Tic.Ltd.ti. Bakc, Sedat. (2008). Ceza Hukuku zel Hkmleri 1. Ankara: Adalet Yaynevi. Centel, Nur/Zafer, Hamide. (2008). Ceza Muhakemesi Hukuku (4.bs.). stanbul: Beta Yaynevi. nar, Ali Rza. (2006). Ankara:Turhan Kitapevi. Ceza Yarglamasnda Temyiz Yolu.

nar, Ali Rza. (2005). Trk Ceza Hukukunda Cezalar. Ankara:Turhan Kitapevi. Demirba, Timur. (2009). Ceza Hukuku Genel Hkmler (6.bs.). Ankara: Sekin Yaynevi. Demirba, Timur. (2001). Kriminoloji, Ankara: Sekin Yaynevi. Demirba, Timur. (2008). nfaz Hukuku (2.bs.). Ankara: Sekin Yaynevi. Dnmezer, Sulhi/Erman, Sahir. (1997,1997,1994). Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku I. (12.bs.). II. (11.bs.). III.(11.bs.). stanbul. Erem, Faruk/Danman, Ahmet/Artuk, Mehmet Emin. (1997). Ceza Hukuku Genel Hkmler (14.bs.). Ankara: Sekin Yaynevi. 152

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

Erem, Faruk. (1985). manist Doktrin Asndan Trk Ceza Hukuku Genel Hkmler 2. (12.bs.) Ankara. Feyziolu, Metin. (1996). Ceza Muhakemesi Hukukunda Tanklk. Ankara. Gemalmaz, Mehmet Semih. (2010). Ulusalst nsan Haklar Hukukunun Genel Teorisine Giri. (7. bs.). stanbul: Legal Yaynclk. Gramatca, Filippo.(1988). Toplumsal Savunma lkeleri (eviren: Sami Seluk). Ankara. Gnay, Erhan. (1994). (2.bs.). Uygulamal Cezalarn nfaz, Konya. el, Kayhan/Yenisey, Feridun. (1994). (4.bs.). Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Kanunlar. stanbul. Kafes, Veli. (1998). Hukukumuzda artla Salverme ve Uygulamadaki Sorunlar. Ankara: Adil Yaynevi. Karahasan, Mustafa Reit. (1996). Tazminat Hukuku. stanbul: Beta Yaynevi. Koca, Mahmut/zlmez, lhan. (2009). Trk Ceza Hukuku Genel Hkmler (2.bs.). Ankara: Sekin Yaynevi. Kunter, Nurullah/Yenisey, Feridun. (1998). Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku. (10.bs.). stanbul: Beta Basm Yaym Datm A. Kunter, Nurullah/Yenisey, Feridun/Nuholu, Aye. (2008). Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, (16.bs.). stanbul: Beta Basm Yaym Datm A. nder, Ayhan. (1989). Ceza Hukuku Genel Hkmler. III. stanbul. nok, Rfat Murat. (2003). Tarih Perspektifiyle Uluslararas Ceza Divan (1.bs.). Ankara: Turhan Kitabevi Yaynlar.

153

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

zbek, Veli zer. (2006). TCK zmir erhi, Yeni Trk Ceza Kanunun Anlam (3.bs.). Ankara: Sekin Yaynevi. zbek, Veli zer. (2006). Ceza Muhakemesi Hukuku. Ankara: Sekin Yaynevi. zbek, Veli zer. (1997). Ceza Hukukunda Sutan Doan Maduriyetin Giderilmesi. Ankara: Sekin Yaynevi. zgen, zzet. (2006). Trk Ceza Kanunu Gazi erhi. (3.bs.). Adalet Bakanl. ztrk, Bahri. (1985). Uygulamal Ceza Muhakemesi Hukuku.(3.bs.). Ankara: Dokuz Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi Dner Sermaye letmesi Yaynlar. ztrk, Bahri/Tezcan, Durmu/Erdem, Mustafa Ruhan/Srma, zge/Sayglar, Yasemin F./Alan, Esra. (2009). Nazari ve Uygulamal Ceza Muhakemesi Hukuku Ders Kitab. (Editr: Bahri ZTRK) Ankara: Sekin Yaynevi. Parlar, Ali/Hatipolu, Muzaffer. (2008). Ceza Muhakemesi Kanunu Yorumu. 2. Ankara. Parlar, Ali/Hatipolu, Muzaffer. (2007). Trk Ceza Kanunu Yorumu. Ankara. Sokullu-Aknc, Fsun. Viktimoloji (Madurbilim). (2.bs.). stanbul: Beta Basm Yaym Datm A. Tezcan, Durmu/Erdem, Mustafa Ruhan/nok, R.Murat. (2007). Teorik ve Pratik Ceza zel Hukuku. (5.bs.). Ankara: Sekin Yaynevi. Tezcan, Durmu/Erdem, Mustafa Ruhan/nok, R.Murat. (2009). Uluslararas Ceza Mahkemesi. Ankara: Sekin Yaynevi. Osman, Yaar. (2007). Uygulamal ve Yorumlu Ceza Muhakemesi Kanunu. (3.bs.). 2. Ankara: Sekin Yaynevi. Yalnkaya, Namk Kemal. (1968). artla Salverme,Yargtay 100. Yldnm Armaan. 5. Yenidnya, Ahmet Caner. (2002). Mukayeseli Hukukta ve Trk Hukukunda artla Salverme, stanbul: Legal Yaynevi. 154

AUHFD, 60 (1) 2011: 83-156

Kafes

Yldz, Ali Kemal. (2008). Ceza Muhakemesi Hukukunda Madur Sutan Zarar Gren ikayeti. Ankara: Sekin Yaynevi. Ylmaz, Zekeriya. (2007). Ceza Muhakemesinde Madur Haklar Davaya Katlma Yarglama Giderleri le Madurun veya Sutan Zarar Grenin Hukuk Mahkemelerinde Aabilecei Madd ve Manev Tazminat Davalar. Ankara: Sekin Yaynevi. Yurtcan, Erdener. (1995). Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu erhi. (2.bs.). Alfa Basm Yaym Datm. MAKALELER Bahar, Halil brahim. (2006). Madur Bilimi Maduriyetin Etkisi ve Maduriyete Ynelik almalar, Su Madurlar, Ankara: Adalet Yaynevi. Dnmezer, Sulhi. (1977). Devlet ve Su Maduru likisi, Onar Armaan, stanbul. Glen, Recep. (2009). Ceza Muhakemesi Hukuku Asndan Madurun Haklar, 3. Ylnda Yeni Ceza Adaleti Sistemi (Editr: Bahri ZTRK), stanbul Kltr niversitesi, Sekin Yaynevi, 683-696. nce, Hseyin. (2008) Ksa Sreli Hapis Cezasna Uygulanabilecek Seenek Yaptrmlardan Kamuya Yararl Bir te altrma Yaptrm, Adalet Dergisi, 30, 135-156. Katolu, Turul. (2009). Madurun Korunmas ve Madur Haklar, 3. Ylnda Yeni Ceza Adaleti Sistemi (Editr: Bahri ZTRK), stanbul Kltr niversitesi, Sekin Yaynevi. zgen, zzet. (2009). Hkmn Aklanmasnn Geri Braklmas, 3. Ylnda Yeni Ceza Adaleti Sistemi (Editr: Bahri ZTRK), stanbul Kltr niversitesi, Sekin Yaynevi. Mahmutolu, Fatih Selami. (2008). Kamu Davasnn Almasnn Ertelenmesi ve Hkmn Aklanmasnn Geri Braklmas, Ceza Muhakemesi Kanununun 3. Yl Teori ve Uygulamada Karlalan Sorunlar. TCHD. 155

Ceza Hukukunda Madurun Zararnn Giderilmesi

AUHFD, 60 (1) 2011:83-156

Meran, Necati. (2007). Ksa Sreli Hapis Cezasna Seenek Yaptrmlar, Adalet Dergisi, 27, 135-140. Sokullu-Aknc, Fsun. (2001). 21. Yzyla Girerken Cezalarn nfaz Sempozyumu, T.C. Adalet Bakanl. (21-22 Ocak 2000). Sokullu-Aknc, Fsun. (1999). Adalet Reformu ve Alternatif Ceza Yaptrmlar, Nurullah Kuntere Armaan, 327-341. Zafer, Hamide/Gller, Nimet. (2008). Lahey Daimi Uluslararas Ceza Mahkemesinin Yaps, Yetki Alan ve Muhakeme Usul, Prof.Dr. Uur Alacakaptana Armaan. 1. NTERNET Yenisey, Feridun. (2009). Ceza Muhakemesinin Yry. 22 Aralk 2009 tarihinde http://www.e-baro.web.tr/uploads/AYDIN/4.pdf adresinden eriildi. Seluk, Sami. Su Sonras Etkin Cayma (2). 22 Aralk 2009 tarihinde http://www.stargazete.com/gazete/yazar/sami-selcuk/suc-sonrasietkin-cayma-2--haber- 233383.htm adresinden eriildi. Tezcan, Durmu. (2000). Organize Sular ve Bu Sularda Madurun Haklar ve Tanklarn Korunmas. Adalet Dergisi, 3. 24 Kasm 2009 tarihinde http://www.yayin.adalet.gov.tr/3sayi%20ierik/durmu%20 tezcan.htm adresinden eriildi. nltepe Canan. Kamu Davasna Katlma, (Yksek Lisans Tezi). 24 Kasm 2009 tarihinde http://www.ctedsm.adalet.gov.tr/menusayfalari/ bilgibankasi/tez/221395.pdf adresinden eriildi. Yargtay kararlar adalet.org. Yargtay Kararlar Veri VeriBankasiIstemciWeb/. Bankas http://emsal.yargitay.gov.tr/

156