KOLEGJI GJILANI

FAKULTETI EKONOMIK
Departamenti: Banka Financa dhe
Menaxhment

LNDA:STATISTIK

Arsimtari i lendes

Mr.sc.Muharrem Bunjaku
HYRJE

Nj nga lmit e cila ka zbatim n shum shkenca t

ndryshme e n veanti ato ekonomike sht statistika. Tani me
zhvillimet e mdha teknologjike nuk mund t paramendohen
prpunimet e t dhnave t ndryshme pa shfrytzimin e metodave
statistikore.

Ajo u krijua si nevoj praktike q prmes vrojtimit t

dukurive masive n natyr, ekonomi, ti studioj dhe vrtetoj
ligjshmrit dhe karakteristikat gjat formimit, egzistimit,
zhvillimit apo zhdukjes s tyre.

Duke u nisur nga teoria dhe praktika statistikore, n do

hulumtim apo studim statistikor q bhet pr analizimin e nj
grumbullimi vrojtimesh, hasim n nocionet e para q duhet
prdorur e q lidhen me kategorit, elementet apo format
kryesore t statistiks

1. Kuptimi, Zhvillimi historik

Statistika sht shkenc e grumbullimit, organizimit, prezantimi,

analizimit dhe interpretimit t dhnave t dukurive masive
variabale. Fjala statistik rrjedh nga fjala status e gjuhs
latine, q d.m.th. gjendje e ndonj dukurie. N veqanti e ka
kuptimin e prshkrimit t gjendjes s shtetit n aspektin
demografik, ekonomik, bujqsor, kulturor etj .
Pra statistika sht shkenc e cila i hulumton, shqyrton dhe
studion gjendjet sasiore t dukurive (fenomeneve) t ndryshme,
2

demografike, shoqrore, kulturore, arsimore, ekonomike,

bujqsore, tregtare, industriale, komunikative, fizike, kimike etj.
Prandaj statistika radhitet n shkencat shoqrore e cila objekt
studimi i ka dukurit masive dhe karakteristikat e variacionit t
tyre. Kto dukuri masive prfshijn p.sh. popullsin, ekonomin,
bujqsin, industrin, komunikacionin, kulturn, arsimin.
Emri statistik ka fillua t prdoret kah mesi i shekullit XVIII nga
GOTFRID AHENVAL i cili ishte prfaqsues i shkolls gjermane
Statistika universitare . Mirpo zanafilla e statiks daton q
nga zanafilla e njerzimit, respektivisht nga zanafilla e numrave
disa mij vjet para epoks ton, si n Egjipt, Mesopotami, Asiri,
Kin etj.
Krahas zhvillimit t kuptimit t numrave dhe veprimeve
arithmetike me ta, zhvillohen edhe elementet fillestare t
statistiks si nevoj e prditshme e njerzimit t athershm.
Statistika, zhvillohet, prparohet dhe profeksionohet bashk me
zhvillimin e formacioneve shoqrore-ekonmike t njerzimit dhe
shtetit. N kt aspekt, statistika i prmban karakteristikat e
shoqrise skllavopronare,feudale, kapitaliste, socialiste e deri n
ditt e sotme. N perandorin romake,shum shkenca kishin
arritur nj zhvillim dhe prparim t dukshm krahasuar me
periudhen kohore paraprake, prandaj edhe statistika mor nj
zhvillim me t theksuar dhe t avansuar. N kt aspket, 550
vjet para epoks tone, n Perandorin Romake n cdo 5 vjet e
pak me von n cdo 10 vjet organizohej regjistrimi i popullsis
dhe pasurive t tyre (ky ligj ishte i njohur me emrin census).
Rreth vitit 400 p.e.s n Rom ishte themeluar byroja pr
numrimin e popullesis ku mbaheshin evidence pr
popullsin,financat, ushtrin, lindjet, vdekjet, etj. Kshtu n kt
aspekt mund t konkludohet se niveli i njohurive statistikore
ishte mjaft i mir. N formacionin shoqror feudal,q fillon me
shkatrrimin e Perandoris Romake t vitit 476 t e.s. e deri me

Revulucionin Borgjez Francez t vitit 1789, njohurit statistikore

nuk kan pas ndonj zhvillim t dukshm, nga shkaku se kisha
me ligjet e veta fetare i pengonte zhvillimet e mirfillta
shkencore ncdo lmi pra n statistik.
Ligji kishtar i njohur me emrin inkuizicioni kishte dnuar me
vdekje, shum shkenctar duke i ndezur n furr t druve
( Gjordano Bruna,Glile Galileu, etj.)
Megjithat kah fundi i feudalizmit sht hetuar nj zhvillim i
statistiks n aspektin e mbledhjes s t dhnave statistikore,
sistematizimin dhe publikimin e tyre .
Me fillimin e rendit shoqror capitalist (pas Revulucionit Borgjez
Francez), gjitha shkencat fillojn me nj hov shum m t
madh se n feudalizm e krahas tyre zhvillohet edhe statistika.

Fizicienti belg A. Ketle (1796-1874) n punimin e tij Fizika

sociale n aspektin e hulumtimeve statistikore e prdori teorin
e probabilitetit (gjass), mesin arithmetik dhe nj numr t
madh vrojtimesh me an t cilave nxorri shum prfundime t
vlefshme pr lmin q e trajtoi n punim.
Ketle ishte gjithashtu inicues i mbajtjes s konkresit t pare t
staticientve me 1853 n Bruksel. Pas ktij kongresi u formuan
edhe shum shoqata staticientsh n Europ, Amerik e gjetiu.

Statistika ka lindur dhe sht prsosur krahas zhvillimit

njrzor.Nga vet emri statisik rezulton edhe konkuludimi se u
formua si disiplin shkencore pr nevojat e shtetit dhe shoqris n
trsi.
Statistika studion fenomenet masive nga aspekti kuantitaiv dhe
kualitativ,(popullsin,sipas aktiviteteve, gjinis, moshs,
kombsis, nivelit arsimor etj). Gjithashtu ajo studion
inkuadrimin,konsumin, prodhimin, importin, eksportin etj.)
4

Prmes studimeve t cilat i prgatit dhe i aplikon statistika, nxit

zhvillimin e veprimtarive t ndryshme, kohen e fundit ajo sht
duke gjetur aplikim edhe n shkencat e tjera si n mjeksi,
metrologji, sport etj.

Objekt i qdo studimi statistikor jan fenomenet dhe proceset

masive t jets shoqrore-ekonomike n njterritordhe koh t
dhn. Themi nj fenomen sht masiv, ather kur nuk paraqitet
n nj numr t vogl rastesh, por shum here dhe n pakufi
raste.
do fenomen masiv sht i prbr nga nj numr i madh
dukurish t t njejts gjini, prmbledhje e t cilave prbn
fenomenin masiv. Kjo prmbledhje e manifestimeve individuale,
t nj fenomeni, quhet masa statistikore, ndrsa cdo dukuri
individuale e saj, quhet njsi statistikore.
Pr t sqaruar drejt dhe trsisht objektin e studimit konkret
statistikor, duhet t njohim nocionet elementare sic jan; masa
statistikore; njsit statistikore dhe karakteristikat sipas t cilave
ato edhe dallohen n mes veti.
Masa statistikore Bashksia apo prmbledhja e shfaqjve
individuale t fenomenit prmban masn statistikore. Masn
statistikore e prbjn; Objektet, Ngjarjet dhe Njerzit.

2.

RNDSIA DHE ORGANIZIMI I STATISTIKS

Rndsia e organizimit t statistiks sht q t gjitha dukurive

t cilat jan objekt i studimit statistikor, tu zbuloj elemente
karakteristike, dinamikn dhe kahjen e zhvillimit t fenomenit,
lidhmrine dhe varshmrin me fenomenet tjera, shkaqet dhe
pasojat e zhvillimt t tyre.

Statistika q t arrij t zbuloj ligjshmrit e zhvillimit t

fenomeneve, q jan objekt i studimit t saj, ato nuk i studion n
nj numr t vogl e t kufizuar rastesh, por n shum here ose
pakufi rastesh, n t cilat shprehen. Detyrat e statistiks
determinohen nga nevojat e shoqris pr informata konkrete.
Sipas nj hulumtimi n vitin 2002 Statisticientt (50) m t
njohur n bot theksuan; Statistika nuk sht fush e
matematiks, por vetm shyrtzues i madh i matematiks si dhe
i metodave t tjera t llogaritjes.
Gjithashtu kan theksuar se statistika ka natyr multidiciplinare
dhe se qllimi i prbashkt i profesionit t statisticientit sht
nxjerrja e informative nga t dhna t llojllojshme.
Duke aliduar se statistika sht shkenc e grumbullimit,
organizimit, prezanitimit dhe interpretimit t t dhnave
numerike, m qllim t ndihms pr marrjen e vendimeve m
efektive n kushtet e pasiguris.
Ather pr ta kuptuar m mire statistikn duhet analizuar
dukurin variabale, n t ciln ndikojn shum faktor dhe pr
kt arsye ajo na paraqitjen e saj merr vlera t ndryshme nga nj
rast n tjetrin.
Statistika ka pas, ka dhe do t ket rndsi t madhe pr
zhvillimin dhe prparimin e njerzimit n t gjitha formacionet
shoqrore historike.
Ajo posaqrisht ka arrijt vlera ne konstruktimin e makins
llogaritse elektrike (1880) me t ciln duke i shfrtzuar kartelat e
shpuara, t dhnat statistikore, jan shqyrtuar dhe sistematizuar
pr koh shum m t shkurtr dhe saktsi shum m t madhe
se deri ather.
N ditt e sotme, kompjuteri dhe programet e tij kan ndikuar edhe
m tej n avansimin e t dhnave t arriturave n statistik.
Organizimi i Statistiks - Bhet brenda shtetit, regjionit,
kontinetit etj. Organizimi institucional statistikor sht paraqitur
6

s pari here n Belgjik kah mesi i shekullit XIX, ku njherit

sht mbajtur edhe kongresi i pare ndrkombtar i
staticientve.
Formimi i OKB pas lufts s dyt botrore, n organet e veta
punuese kishte dhe ka nj numr t konsiderushm
institucionesh statistikore pr sfera t ndryshme t nevojave
njerzore.
N kt aspekt edhe Kosova e ka institucionin shtetror pr
statistik: Enti Statistikor i Kosovs, misioni i entit sht:
prmbushja e krkesave t shyrtzuesve pr statistika dhe
analiza, ti prkarah departamentet e qeveris dhe t siguroj
informata t caktuara pr vendim marrsit dhe shfrytzusve
t tjer n Kosov.
Objektivi kryesor i entit sht grumbullimi, prpunimi, analizimi
dhe publikimi i t dhnave.
Gjithashtu ky objektiv siguron vlrsimet dhe studimet
hulumtuese ( anketa) mbi fenomenet demografike, sociale, dhe
ekonomike t shoqris kosovare.
Pr t arritur kt Enti prdor metodologji, nomenklatura dhe
klasifikime t pranuara nga organizatat ndrkomtare
statistikore.
Parimet kryesore t Entit jan: Neutraliteti, objektiviteti,
racionaliteti, profesionalizmi dhe besushmria.

Ndrsa si objektiva afatgjat t Entit jan: Prmisimi i kualitetit

t informacioneve statistikore, mbulimin e nevojave t
shfrytzusve t t dhnave, promovimin e sistemit statistikor
n Kosov, integrimin n sistemin statistikor t BE, realizimi i
teknologjis informative, prdorimi i mostrimit dhe regjistrave n
praktikn statistikore.
Gjithashtu, ekzistojn entet statistikore npr komunat e Kosovs,
npr t cilat grumbullohen e ndonjher prpunohen dhe
7

sistematizohen t dhna t ndryshme statistikore e pastaj ato

drgohen n Entin statistikor qendror t Kosovs ku edhe aty
mund t bhet ndonj klasifikim, sistematizim, redukim, ose
shtim n nivel Kosov dhe pastaj publikohen n vjetarin statistikor
pr cdo vit kalendarik e ruhen n arkiv prkatse.

3. RNDSIA E KRKIMIMEVE STATISTIKORE

Pr nj studimin t mirfillt statistikor sht e domosdoshme

caktimi i lmis nga e cila dshirohet t studiohet nj dukuri
n aspektin sasior e shum her edhe cilsor. P.sh. n lmin e
bujqsis studiohet dukuria e prodhimit t pemtaris t
drithrave, perimeve etj. N lmin e financave studiohet dukuria
e t ardhurave kombtare, kostoja e jets s popullsis, standardi
etj. N lmine demografis studiohet: numri i banorve t shtetit,
regjionit, komuns fshatit, numri i femrave, meshkujve, numri i t
punsuarve, mosha e t punsuarve.
8

Shqyrtimi dhe studimi i dukurive t ndryshme n natyr (qofshin

ato shoqrore, ekonomike, demografike, fizike, matematike, etj.)
realizohen me metoda dhe mjete t ndryshme.
Njra prej metodave me mundsi dhe mjaft efikasitet pr zbatim
n t gjitha lmit dhe shkencat sht metoda statistikore. Kjo
metod rndom bazohet n grumbullimin, sistematizimin dhe
shqyrtimin e sasive t objekteve apo karakteristikave t tyre, prej
t cilave mund t nxirret nj apo m tepr prfundime t
arsyshme, t prafrta e shum here edhe t sakta me dukurin
q shqyrtohet.
Rndsia e organizimit t hulumtimit t nj dukurie natyrore me
an t statistiks, qndron n faktin e planifikimit e deri te analiza
dhe publikimi i rezultateve t arritura.Nga fillimi i studimit t
dukuris e deri te prfundimi zbatohen nj mori metodash dhe
mjetesh statistikore me qllim t arritjes s rezultateve sa m t
sakta dhe t mira.
Pas marrjes s vendimit pr shqyrtimin e ndonj dukurie me
metoda statistikore, duhet n fillim t prpilohet plani i
prgjithshm i cili duhet ti prmbaj pikat themelore, t cilat
mund t caktohen me pytjet: cka?, ku?, si?, kur?, pse?.

Shembulli 1.
1) ka dshirojm t shqyrtojm?
Demografin
2) Ku do ti organizojm?
territorin e Kosovs
3) Si do ti organizojm
br regjistrimin e
Popullsis

N tr
Duke e

4) Kur do ti organizojm
vjeshtn e vitit 2013
5) Pse po e shqyrtojm kt demografi
dijm numrin

N
Me qllim q t
e sakt te popullsis

Plani global, pastaj duhet t operacionalizohet ( detalizohet) pr

seciln pike veq e veq duke parapar edhe metodat, institucione,
mjetet
e nevojshme materiale e shum gjra t tjera t
nevojshme pr realizimine tij. Pas realizimitt ktij plani dhe
nxjerrjes s konkluzioneve me nj arsyetim t shkurtr
prmbajtsor publikohet n mjetet e informimit nga personi zyrtar
dhe i autorizuar sipas planit global, dhe njherit regjistrohet
edhe ruhet n librat arkivore t institucionit prkats

4. VROJTIMI STATISTIKOR

sht faza themelore e studimit statistikor. Me vrojtimin statistikor fillon edhe

brja pr prfytyrim t sakt t fenomenit, q sht statistikisht duke u studiuar.
Nse n kt faze gabohet, ather n fazat vijuese pa marr parasysh sa do t jen
10

t sakta dhe adekuate metodat llogaritse, t cilat aplikohen,vetvetiu paraqiten, sic

sht q shnimet e mbledhura t jen t sakta, t plota dhe precise.
Nse kto parime nuk plotsohen, vjen n pytje e tr puna e mtejshme n fazn e
dyt dhe t tret. Nse kto parime nuk plotsohen, vjen n pytje e tr puna e
mtejshme n fazn e dyt dhe t tret. Pra, vrojtimi statistikor sht etap e
studimit, n t ciln bhet regjistrimi i njsive t vrojtimit, andaj edhe sht etapa
m voluminoze apo m massive, pr kah punt q duhet kryer.
Me incizimin e njsive t fenomenit, sipas karakteristikave dhe me grumbullimin e
tyre, mere fund etapa e par e studimit statistikor. Q t mundemi me sukses t
realizojm vrojtimin e fenomenit t marr n studim posaqrisht, n rastet kur
fenomeni sht masiv, sht e domosdoshme q m pare t prpilohet plani i
vrojtimit statistikor.
Llojet dhe mnyrat e vrojtimit statistikor
Pr t realizuar vrojtimin statistikor, n praktikn statistikore prdoren llojet e
ndryshme t vrojtimit statistikor, si bie fjala vrojtimi:
A) Sipas mnyrs s organizimit t vrojtimit:
B) Sipas kohs s vrojtimit t fenomeneve t studiuara:
C) Sipas prfshirjes s njsive
Nga aspekti i organizimit, dallojm dy lloje t vrojtimit statistikor t fenomeneve
t studiuara, t cilat jan:
Raporti statistikor - sht nj lloj vrojtimi me an t cilit ndrmarrjet dhe
institucionet tjera, me an t formulave t caktuara, i drgojn shnimet interval
kohore t caktuara organeve statistikore. N raportet statistikore, shnimet duhet
t jen t sakta dhe t plota.Nga kto raporte nxirret prfytyrimi mbi njsit
raportuese, respektivisht aktivitetin e tyre n nj territor dhe periudh kohore t
caktuar.
Regjistrimi - si lloj i vrojtimit ka nj rndsi t madhe.Organet statistikore
organizojn regjistrimet me qllim q t mbledhen t dhnat, pr fenomenet q
jan statistikisht duke i studiuar.Regjistrimet organizohen pr t studiuar
fenomenet, t cilat nuk vrojtohen me an t raporteve statistikore etj. Regjistrimet
organizohen n interval t caktuara kohore me qllim q t nxirren t dhna pr
objektin e studimit, t cilat shrbejn pr t analizuar zhvillimin e mtutjeshm n
nj komun, disa pjes t vendit apo n tr vendin.
11

Sipas kohs s vrojtimit- Fenomenet statistikore, q jan objekt t studimit

statistikor po ashtu mund t regjistrohen n mnyr t vazhdushme dhe
periodike.
Regjistrimi i vazhdueshm - d.m.th se fenomenet e marra n studim,
regjistrohen e pandrprer dhe vazhdueshm, ashtu sic ndodhin apo shfaqen
ndryshimet e brendshme n gjendjen e tyre n koh dhe territore t caktura. Ky
lloj i vrojtimit prdoret gjersisht n studimet ekonomike, pr t mbledhur
vazhdimisht t dhna nga sfera e prodhimit, eksportit, importit, qarkullimit etj. N
statistik, vrojtimi sipas kohs aplikohet lidhur me krkesn e nxjerrjes s
prfytyrimit, mbi fenomenet q jan objekt i vrojtimit sipas momentit apo kohs
s shfaqjes s tyre, me qllim q t merren masa pr drejtim operativ, t puns s
ndrmarrjeve ekonomike apo t organeve administrates shtetrore.
Regjistrimi periodik sic shihet nga vet termi d.m.th regjistrimi i njsive t
fenomeneve q jan marr pr studim n data t caktuara. Ky lloj i vrojtimit
mundson nxjerrjen e paraftyrimeve mbi gjendjen e fenomenve n kohn apo
momentin e regjistrimit t tyre. Ky lloj vrojtimi, organizohet n intervale kohore t
caktuara.
Nga pikpamja e prfshirjes s njsive, t fenomeneve t studiuara dallojm:
(1) Vrojtimin e prgjithshm
Vrojtimi i prgjithshm nnkuptohet regjistrimi i tr mass statistikore. Si
ilustrim i ktij lloji t vrojtimit, sht regjistrimi i prgjithshm i
popullsis,banesave dhe te ekonomive shtpiake q organizon shrbimi statistikor i
Kosovs n cdo 10 vjet me qllim q t sigurohen t dhna ekzate,mbi nr. e
popullsis, banesave dhe te ekonomive shtpiake. Pr shkak t prfshirjes t t
gjitha njsive t fenomenit, ky llojvrojtimi sht m i shtrejti kurse n shtetet e
shumta sht e panevojshme ose e pamundshme pr tu zbatuar.
(2) Vrojtimin e pjesrishm
Ky lloj i vrojtimit aplikohet ather kur, regjistrohet vetm nj pjes e njsis e
njsive t fenomenit t studiuar, dhe jot gjitha njsit. Ky lloj i vrojtimit sht
m i prshtatshm, kryesisht pr arsye vijuese:

12

Cilsia e puns sht n nivelin m t lart lejon q t shkurtohet afati i

prfundimit t studimit statistikor sht i prcjell me m pak shpenzime material
dhe me angazhimine kuadrit t kualifikuar etj.
Varsisht nga mnyra e organizimit,dallojm disa lloje t vrojtimit t pjesrishm,
nga t cilat po prmendim anketn, monografin dhe vrojtimin me zgjedhje.
Vrojtimi sipas burimeve t t dhnave mundet me qen:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Vrojtimi i drejtprdrejt
Vrojtimi i bazuar n dokumente
Vrojtimi me an pytsorit
Vrojtimi me ekspedit
Vrojtimi me paraqitje
Vetregjistrimi
Regjistrimi me korespodenc etj.

1. Vrojtimi i drejtprdrejt i fenomeneve masiv, bhet nga kuadri i caktuar

duke kontaktuar.
Drejtprsdrejti me njsin e fenomenit, duke i prceptuar, numruar dhe matur
n ndonj mnyr tjetr. Me an t ksaj mnyre t vrojtimit, sigurohen t dhna
t sakta dhe precize.
2. Vrojtimi i bazuar n dokumente-bazohet n regjistrimin e t dhnave n baz
t shnimeve q ofrojn dokumentet e shkruara, respektivisht dokumentacioni
baz mbi ndrmarrjen, institucione t ndryshme administrative apo institucione
gjyqsore etj. Ky vrojtim, pasi q t dhnat regjistrohen n mnyr t
drejtprdrejt, siguron t dhna po aq t sakta dhe precise sa edhe vrojtimi i
drejtprdrejt.
3. Vrojtimi me an pytsorit - kryhet me an t pytetjeve t shnuara n formulart
e regjistrimit. Formulart plotsohen n baz t prgjigjjeve q japin verbalisht ose
me shkrim personat e pyetur.
4. Vrojtimi me ekspedit-personeli statistikore i angazhur, pr t kryer vrojtimin e
fenomenit, n form ekipesh drgohet n terren dhe n periudh kohore dhe
hapsir territorial t caktuar.
Aplikohet m s shpeshti gjat regjistrimit t popullsis, n vende ku sht
popullata analfabete, studimit t delikuentve npr shtpi korektuese, e
veqanrisht n studimin e fenomenve bujqsore.
13

5. Vrojtimi me paraqitje- bhet n at mnyr q, njsit raportuese i paraqiten

organeve prkatse pr t dhn shnimet pr vete, ose pr persona tjer,ose pr
objekte dhe fenomene pr t cilat sht ngarkuar t jape shnime.
6. Vetregjistrimi- personeli statistikor i dorzon formulart me pytjet cdo
personi, t cilt n baz t udhzimeve t dhna, i plotsojn dhe pastaj pr nj
koh t caktuar, personeli statistikor bn kontrollimin dhe korigjimin e prgjigjeve
para personit q plotsuar formularin. Formulart me t dhnat e krkuara
plotsohen n baz t prgjigjeve q japin verbalisht ose me shkrim personat e
pyetur.
7. Regjistrimi me korospodenc- pr kt mnyr t regjistrimit, regjistruesi nuk
bie n kontakt t drejtprdrejt me personin apo fenomenin, q sht objekt i
vrojtimit. Fletregjistrimet me pytje drgohen me post, personave ose ndrmarrjve
apo institucioneve t ndryshme. Prgjigjet n pytje e paraqitura n fletregjistrim,
drgohen me an t posts organve q jan duke kryer studimin statistikor gjegjs.
Plani i vrojtimit statistikor
Duker pasur parasysh rndsin q ka, vrojtimi statistikor, duhet t kryhet n baz
t nj plani t hartuar m par, i cili prbhet prej dy pjesve:
1. Pjess programore
2. Pjess organizative
Problemet programore prbhet nga:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Qllimi i vrojtimit
Objekti i vrojtimit
Prcaktimi i njsive statistikore dhe i karakteristikave t duhura
Programi i vrojtimit
Formulart dhe udhzimet
Zgjedhja e llojit dhe e mnyrs s regjistrimit.

Problemet organizative prbhet nga:

1.
2.
3.
4.

Koha e vrojtimit
Vendi - territori i vrojtimit
Organi i vrojtimit
shtje t tjera organizative.

14

5. Grupimi i t dhnave statistikore

Pas fazes s vrojtimit, t dhnat e grumbulluara pr nj dukuri t caktuar
shoqrore, ekonomike apo t ndonj lmi tjetr, grupohen dhe sistematizohen
sipas ndonj kriteri t caktuar. Rndom ky kriter paraqet karaketeristikat e
prbashkta t njsive statistikore t popullacionit ose paraqet karakteristikat e
veqanta t tyre.
Prmbledhja dhe grumbullimi i t dhnave paraqet fazn e dyt t studimit
statistikor. N baz t materialit t grumbulluar nga faza e vrojtimit pason kjo
faze tjeter e procesit t studimit statistikor. N kt faze i ipet forma e qart t
dhnave duke i renditur dhe grupuar ato.
Me grupim kuptojm ndarjen e t dhnave t dukuris sipas tiparave t
prbashkta n grupe homoxhene. Gjithashtu gjat ksaj faze mund t zbulohet
tendenca e ecuris s dukuris.
Grupimi i t dhnave bhet sipas ktyre kritereve: sipas qllimit, sipas llojit t
tiparit, sipas vllimi t tiparit.
1) Qllimit q prfshin grupimin sipas tipologjis, duke i ndar t dhnat
statistikore t nj trsie n nngrupe q kan karakteristika m t prafrta t
prbashkta dhe gjithashtu prfshin grupimet analitike.
2) Llojit t tiparit q prfshin, karakteristikn sasiore, cilsore, kohore dhe
hapsinore.
3) Vllimit t tiparit mund t prfshij vetm nj, dy ose m tepr attribute t
njsis statistikore. Nse prfshin vetm nj karakteristik, tipari sht i thjesht,
nse prfshin m tepr se nj sht i prbr. Por ka raste t kombinuara, kur pr
disa tipare merret vetm nj karakteristik e pr disa m tepr se nj. T gjitha
kto t dhna statistikore mund t grupohen me dor ose me mjete teknike si q
jan makinat e ndryshme llogaritse, kalkulatort, kompjutert etj. Njherit, n
ditt e sotme kto mjete jan t zhvilluar e profeksionuar aq shum si pr nga
saktsia ashtu edhe pr nga shpejtsia e prpunimit t t dhnave statistikore q e
kan br statistikn, shum t zhvilluar dhe t aplikuar n cdo lmi.

15

6.VARGJRT DHE SERIT STATISTIKORE

Vargjet dhe serit statistikore q paraqesin grupimin e t dhnave t dukuris q

shqyrtohet, munden me qen :
1) T thjeshta,kur e prfshijn vetm nj karakteristik t njsis statistikore.
2) T prbra, kur i prfshijn dy e m tepr karakteristika t njsis
statistikore.
3) Kohore, kur prfshijn intervalet kohore, se kur sht shqyrtuar ajo dukuri.
4) Hapsinore, kur prcaktohet vendi,regjioni ku shqyrtohet ajo dukuri.

16

Pas grupimit dhe gjat fazes s prmbledhjes s t dhnave t dukuris s

vrojtuar, paraqitet nevoja e radhitjes s tyre n form vargu. Pra nga materiali i
rregulluar i dukurive dalin serit statistikore. Serit formohen m s paku prej dy
modaliteteve, t dhnave. Me modalitet kuptojm paraqitjen e formes s tiparit
n seri.
Serit formohen n baz t renditjes s t dhnave t rregulluara dhe t grupuara
n mnyr horizontale dhe vertikale. Kryesorja sht q gjat radhitjes seria t
shpreh numr t duhur t variacioneve t tiparit.
Seria statistikore sht vargu i t dhnave numerike, t grupuara sipas
karakteristikave attributive, numerike, gjeografike ose kohore.
Varsisht nga kriteriumi sipas t cilit sht kryer grupimi i t dhnave, serit
statistikore mund t jen:
a) Atributive
b) Numerike
c) Kohore
d) Hapsinore
a) Seri atributive - sht vargu i t dhnave statistikore, dhe t grupuara sipas
karakteristikave atributive. Grupimi i t dhnave atributive, sht e
rndomt n rastet kur karakteristika statistikore, prbhet prej nj numri t
madh t modaliteteve, ose nga modalitetet e prafrta grupohen n grupe
dhe sipas tyre kryhet klasifikimi i njsive statistikore.
b) Serit numerike vargu i t dhnave t klasifikuara dhe t grupuara, sipas
karakteristiks numerike formon serin numerike ose serin e ditribucionit t
frekuencave. Frekuenca sht numri q prezanton se sa here ndonj vler e
karakteristiks prsritet n seri.
Kurse distribucioni i frekuencave prezanton se si sht shprndarja e numrit t
njsive t vrojtimit sipas karakteristikave numerike t tyre. Esenca e formimit t
serive numerike, n rend t par sht t kryhet grupimi i njsive statistikore
sipas grupeve, intervaleve, n baz t t cilave kto njsi dallohen dhe ndryshojn
njra nga tjetra n mas. Grupimi i t dhnave numerike si dhe formimi i serive
numerike kryhet sipas karakteristiks diskontiunele apo asaj kontinuele.
c) Serit kohore - jan varg i shnimeve statistikore t prpunuara dhe t grupuara
sipas karakteristikave kohore .Treojn mdryshimet q psojn gjat kohs
17

fenomenet ose pjest e veqanta t tyre. Serit kohore jan seri dinamike, sepse
tregojn dinamikn e fenomeneve.
Sipas natyrs t t dhnave q prmbajn, kemi dy lloje t serive dinamike:
Seri dinamike momenti
Seri dinamike intervale
Seri dinamike moment tregojn ndryshimin e fenomenit n moment t caktuara t
kohs. Prezentojn gjendjen e fenomenit n momentin e caktuar kohor. Serit
dinamike t momentit ndrtohen nga t dhnat q dalin prej regjistrimeve t
fenomeneve n moment t caktuara kohe e jo n interval kohe.
Seri dinamike intervali, fitohen si rezultat i vrojtimeve t vazhdueshme. Serit
kohore interval prezantojn t dhnat mbi lvizjen dhe zhvillimi e fenomeneve
n interval kohore t dhna.
d) Serit territoriale - sipas karakteristiks s vendit tregojn gjendjen e fenomenit
n nj koh dhe hapsir territoriale t caktuar. Njsit territoriale sipas t cilave
bhet ndrtimi i serive territorial jan: bashksit locale, komunat, shteti etj.
Shembuj t series territorial jan: bie fjala numri i popullsis n Kosov, sipas
komunave, ose niveli i t ardhurave kombtare pr krye t banorit sipas
komunave n Kosov, fatkeqsit n komunikacion sipas komunave, rastet e
shkurorzimeve sipas komunave etj.

7. PASQYRAT STATISTIKORE

Pasqyrat dhe serit statistikore paraqesin baz pr analizat e t dhnave t

llojllojshme. Me kt prfundon faza e studimit statistikor dhe fillon faza e
analizes s rezultateve t dukurive t hulumtuara. Pasqyrat jan vend ku
paraqiten serit statistikore dhe rezultaten nga materiali i prmbledhur dhe i
grupuar . Pasqyrat ndihmojn shume n nxjerrjen e konstatimeve pr dukurit e
analizuara.
18

Pasqyrat statistikore formohen nga rreshtat dhe shtyllat. Rreshti i pare quhet edhe
kapitulli dhe shtylla e pare quhet parashtylla. Qdo pasqyr prbhet nga titulli,
skeleti, rrjeti, t dhnat dhe simbolet. Kapitulli dhe parashtylla paraqesin pjesn
tekstuale t pasqyres.
Tabelat mundsojn paraqitjen sistematike dhe t qart t t dhnave statistikore.
Ato prfaqsojn n vetevete nj pasqyrim t fenomeneve, q n mnyr
tabelare paraqiten n mnyr numerike. Tabelat statistikore paraqesin
fenomenin masiv q statistika sht duke i studiuar sipas volumit, pjesve
prbrse, structures, lidhjet reciproke midis pjesve prbrse, sic jan:titulli dhe
nntitulli i tabels, pastaj dallojm: parakolonn, rendet, kolonat dhe kolonn
prfundimtare dhe fushat e tabels.
Llojet e tabels - Tabelat statistikore ndrtohen sipas :prpunuesve dhe
prmbajtjes t karakteristikave t fenomenit. Tabelat mund t prmbajn nj ose
m shum karakteristika apo seri statistikore.
Dallojm tri lloje t tabelave statistikore
a) T thjeshta
b) T prbra
c) T kombinuara.
Tabelat e thjeshta - nse tabela statistikore prmban t dhna vetm t nj serie
statistikore, respektivisht, vetm pr nj karakteristik t mass statistikore, ather
themi se sht fjala pr table t thjesht statistikore. Tabelat e thjeshta paraqesin t
dhnat e nj serie statistikore.
Tabelat e prbra - ndrtohen me bashkimin n nj tabel t dy ose m shum
serive t thjeshta statistikore, t cilat mund t ken karakteristika t njjta apo t
ndryshme. Kushti pr bashkimin e serive t thjeshta statistikore sht q,
karakteristika n kolon t jet e njejt.
Tabelat e kombinuar - ndrtohen me kombinimin e disa tabelave t thjeshta, t
cilat jan t lidhura dhe t kombinuara midis tyre, kshtu q m nuk jan t
pavarura njra prej tjetrs.

19

8. DISA LLOJE T PARAQITJES GRAFIKE T T

DHNAVE

Deri tash njsit dhe dukurit massive n trsi, t paraqitura prmes tipareve
sasiore dhe cilsore u paraqiten n pasqyra statistikore.Andaj shtrohet nevoja e
aplikimit t formave t tjera statistikore q jan m t prshtatshme dhe m t
kuptushme pr zbulimin dhe analizimin e rezultateve t dukuris s
caktuar.Paraqitja grafike sht njsia ndr kto forma q e lehtson punen e
zbulimit t rezultateve pr dukurit massive .
Grafikt prbjn nj metod t veqant pr nj paraqitje ilustrative t t dhnave
statistikore sic sht: volumi, trendi i zhvillimit, struktura mardhniet reciproke.
Esenca e grafikve konsiston n paraqitjen e t dhnave statistikore, me ndihmn e
figurave t ndryshme, hartave gjeografike apo figurave t ndryshme vizuele nga
natyra e vet fenomenit, e cila paraqitet me an t grafikve.
N prgjithsi, grafikt prdoren n kto raste:
Pr t shprehur vllimin e nj fenomeni t dhn
Pr t shprehur zhvillimin e fenomenit n koh
Pr t nxjerr n dukje, lidhjet q ekzistojn ndrmjet fenomeneve t
ndryshme
Pr t paraqitur njsit e nj fenomeni, sipas nj karakteristike t caktuar
Pr t paraqitur shprndarjen hapsinore t fenomenit.
T gjitha llojet e paraqitjeve grafike, mund ti ndajm n :
1.Diagrame
2.Stigmogramet
3.Diagramet vijore
4.Diagramet siprfaqsore
5.Stereogramet.
20

Diagramet - paraqesin grupin m t rndsishem t pasqyrave grafike t t

dhnave. Pra bn pasqyrimin e t dhnave n mnyr grafike me an t figurave
gjeometrike si me stigmograme, diagrame vijore, diagrame siprfaqsore etj .
Diagrami vijor - bazohet n pasqyrimin grafik prmes vijave t drejta, t
shtrembura dhe t thyera. N kontruktimin e tyre, kryesisht shfrytzohen sistemet
koorinative: sistemi koordinativ kndrejt dhe sistemi polar, prmes diagrameve
vijore mund t pasqyrojm me sukses grafikisht nj ose t krahasojm dy e m
tepr seri kohore, por nse vlerat e tyre nuk dallohen shum dhe jan t shprehura
n njsi t njejta t matjes. Prmes diagramit vijor me sukses mund ti krahasojm
ecurit e eksportit, importit, t oferts, krkess, natalitetit dhe mortalitetit.
Diagramet siprfaqsore jan grafik t cilt prmes siprfaqeve t figurave
gjeometrike pasqyrojn t dhnat statistikore.
M t prdorshmit jan:
Shtyllat (bar diagramet)
Katrori
Rethi
Diagramet me shtylla prdoren shum n prezanitimin e t dhnave. Ato mund t
jen: shtylla t thjeshta, shtylla t dyfishta dhe t shumfishta, shtylla simetrike,
shtylla t ndara ose strukturale.
Katrort gjegjsishte siprfaqja e katrorit shfrytzohen pr pasqyrim grafik t t
dhnave me qllim t krahasimit t madhsive t tyre t cilat mund t jen
proporcionale me madhsin t cilat i prfaqsojn.
Stereogramet bjn pjes n diagramet siperfaqsore t cilat prdoren n
paraqitjen e dukuris tredimenzionale.

9. PRPUNIMI I T DHNAVE STATISTIKORE ME AN

T VARIACIONIT T TIPARIT

21

Statistika pr t rrumbullaksuar procesin e prcaktimit t

dukuris masive, pos trajtimit t elementeve rreth prkufizimit t
njsis statistikore, bn hulumtime edhe rreth saktsimit dhe
interpretimit t tipareve t nj dukurije masive. Dukurit masive
prkatsisht njsit statistikore posedojn veti t ndryshme, e t
cilat konkretisht jan objekt studimi t dukuris s caktuar
statistikore.
do veti e veant pr secilin dhe e prbashkt pr
t gjitha njsit statestikore, n statistik quhet tipar ose
atribut.
Njsit statistikore t dukuris masive mund t ken shum
tipare t llojllojshme, t cilat posedojn veti t ndryshme, varsisht
nga faza apo asti i vrojtimit .
Ndryshimi dhe ndrrimi i tipareve, nga nj njsi n tjetrn dhe
nga nj faz e vrojtimit n tjetrn, paraqesin baz pr kuptimin
apo nocionin e variacionit n statistik, ku tiparet jan thelbi i
studimeve t shkencs s statistiks.
Tiparet statistikore prcaktojn njsit statistikore, e prmes
saj edhe dukurin masive t hulumtimit statistikor. Caktimi i
atributeve varet nga detyra dhe qllimi i studimit statistikor. Gjat
vrjotimit hasim n dy lloje kryesore t tipareve:
sasiore dhe
cilsore.
Tiparet sasiore shprehin karakteristikn e dukuris prmes
prshkrimit dhe shprehen prmes numrave t cilat quhen tipare
numerike, por mund t shprehen edhe me tiparet shum, pak,
m shum, m pak etj.
Ndrsa tiparet cilsore shprehen dhe prshkruhen me fjal
(t mira, shum t mira, kualitet i klass I, II, kualitet i dobt etj).
Duhet theksuar q gjat shqyrtimit t ndonj dukurie keto
dy tipare mund t shkmbehen njra me tjetrn p.sh. prodhimi
sasior i qumshtit, i pemve, perimeve mund t quhet i mir,
22

mesatar, jo i mir etj, pra bhet shndrrimi i nj tipari sasior n

at cilsor dhe anasjelltas.
Duke marr parasysh rndesin q ka klasifikimi i tipareve
pr studimin statistikor, n baz t praktiks statistikore dhe asaj
teorike, shum autor tiparet i ndajn si vijon:
sipas tipit,
sipas formimit (mnyrs s krijimit),
sipas prmbajtjes (brendis).

Tiparet sipas tipeve karakterizohen me veori tipike ,

hapsinore , kohore dhe reale ose prmbajtsore.
Tiparet sipas formimit jan ato veti t njsis statistikore, t
cilat jan krijuar apo krijohen n mnyr t pavarur nga subjektet
tjera (objektive), n mnyr t varur nga subjektet t ndryshme
(subjektive) dhe t prziera .
Tiparet sipas prmbajtjes jan ato veti apo veori t njsis
statistikore t cilat mundsojn n mnyr t qart e thelbsore
shprehjen e karakteristikave t njsis statestikore dhe dukuris
masive n trsi.
Variacioni paraqet lvizjet apo ecurit e veanta q
shprehin ndryshimin e sasis ose t cilsis s atributit t njsis
statistikore t dukuris masive n trsi. Kto ecuri specifike t
atributit, njsis statistikore dhe dukuris masive, t emertuara si
variacion paraqesin thelbin e objektit t statistiks si shkenc
shoqrore. Nga kjo plotsohet edhe definicioni i statistiks si
shkenc e cila merret me studimin e ligjshmrive t variacionit t
tiparit n kuadr t njsis statistikore masive n trsi .
Prmes variacionit si lvizje, si ecuri dhe si ndryshim
zbulohen ligjshmrit n natyr, n ekonomi dhe n shoqri.
Ecurit e variacionit gjat vrojtimit t fenomeneve t ndryshme
mund t analizohen n hapsir, dhe n nj periudh t caktuar
kohore.
23

N baz t krahasimit t variacionit, t dy niveleve dhe t

raporteve t tyre rezulton se variacioni paraqitet n dy forma
kryesore :
Si ndryshim i madhsis dhe
Si hers (koeficient).
10.VARIACIONI I SHPREHUR ME AN T NDRYSHIMIT

Variacioni si ndryshim paraqet ndryshimin n mes t

madhsis raportuese dhe paraprake t nj atributi apo tipari .
Nse tipari i nj dukurie n nivele t ndryshme (kohore ose
sasiore) shprehet n form t vargut numerik: Ni , i = 1, 2, 3 ,
, n , respektivisht: N1, N2, N3,,Nn , ndrsa variacioni
shprehet me an t vargut : Vi , i = 1, 2, 3 ,, n ,
respektivisht:
V1, V2, V3,, Vn , ather variacioni i ndryshimit
shprehet me formuln:
Vdi = Ni+1 Ni

i = 1, 2, 3 ,, n - 1

Duke i dhn vlera indeksit i kemi:

Vd1 = N2 N1
Vd2 = N3 N2
Vd3 = N4 N3
..
Vdn-1 = Nn Nn-1
Shembulli 1: Kostoja vjetore e nj familje sipas nj
llogarimbajtjeje nga kryefamiljari gjat viteve 2008 - 2012 :
2006:
2007:
2008:
2009:
2010:

7050
7500
7650
6000
7100

24

2011:
2012:

7850
8000

Nga llogaritjet n vijim fitohet variacioni si ndryshim :

V2006:
V2007:
V2008:
V2009:
V2010:
V2011:

Vd1
Vd2
Vd3
Vd4
Vd5
Vd6

=
=
=
=
=
=

N2
N3
N4
N5
N6
N7

N1
N2
N3
N4
N5
N6

=
=
=
=
=
=

7500
7650
6000
7100
7850
8000

7050
7500
7650
6000
7100
7850

=
=
=
=
=
=

450
150
1650
1100
750
150

Varsisht prej dukuris q shyrtohet , ndryshimi ndrmjet dy

niveleve mund t jet pozitiv, baraz me zero ose negative.
Nse Vdi > 0 pr do i = 1, 2, 3,, n 1, ather nga :
N2 N 1 > 0
N3 N 2 > 0
N4 N 3 > 0
....
Nn Nn-1 > 0
rrjedh q :
N1 < N2 < N3 < ,, < Nn -1 < Nn , pra vargu i
niveleve sht rrits .
Nse Vdi < 0 pr do i = 1, 2, 3,, n 1, ather nga :
N2 N1 < 0
N3 N2 < 0
N4 N3 < 0
....
Nn Nn-1 < 0
rrjedh q :
N1 > N2 > N3 > ,, > Nn -1 > Nn , pra vargu i niveleve
sht zvoglues.
25

 Nse Vdi = 0
pr do i = 1, 2, 3,, n 1 ,
ather vargu i nivelit t variacionit sht konstant q
d.m.th t gjith antart e vargut t nivelit kan vler
numerike t njejta, pra :
N1 = N2 = N3 = ,, = Nn -1 = Nn
N shembullin ton rezultatet e fituara tregojn ecuri t
variacionit npr periudha t ndryshme t krahasimit t viteve.
Dukuria nga periudha e par deri n t dyten rritet dhe variacioni
sht pozitiv
( Vdi ) sepse, niveli i periudhs raportuese (N 2) sht m i madh
se sa niveli i peridhs paraprake (N1).
ose: N2 > N1
Prej periudhs s tret deri n t katrtn dukuria zbret
sepse niveli i periudhs raportuese (N4) sht m i vogl se sa
niveli i periudhs paparpake (N3) dhe variacioni sht negative
(Vd3).
ose: N4 < N3

11. VARIACIONI I NDRYSHIMIT I SHPREHUR N

PRQINDJE

Formula e prgjithshme pr njsimin te variacioni i ndryshimit i

shprehur n prqindje sht:

26

Vdi% =

( N i 1 Ni ) 100
Ni

, ku

i = 1, 2, 3 ,, n

N shembullin ton kemi :

Pr i= 1

Vd1 =

( N 2 N1 ) 100
(7500 7050) 100
450 100
=
=
= 6.38
N1
7050
7050

%
Pr i = 2
Pr i = 3

Vd2 =

( N 3 N 2 ) 100
(7650 7500) 100
150 100
=
=
=2%
N2
7500
7500

Vd3 =

( N 4 N 3 ) 100
(6000 7650) 100
1650 100
=
=
=
N3
7650
7650

Vd4 =

( N 5 N 4 ) 100
(7100 6000) 100
1100 100
=
=
=
N4
6000
6000

Vd5 =

( N 6 N 5 ) 100
(7850 7100) 100
750 100
=
=
= 10.56
N5
7100
7100

Vd6 =

( N 7 N 6 ) 100
(8000 7850) 100
150 100
=
=
= 1.91
N6
7850
7850

-21.56 %
Pr i = 4
18.33 %
Pr i = 5
%
Pr i = 6
%

27

12.VARIACIONI I SHPREHUR ME AN T
KOEFICIENTIT
Variacioni si koeficient sht shprehje relative dhe paraqet
raportin n mes t dy niveleve t vrojtuara t atributit, njsis
statestikore ose dukuris masive .
Rezultati i fituar nga raporti i dy t dhnave, prkatsisht i
nivelit raportues dhe atij paraprak paraqet koeficientin e
ndryshimit n vlera relative , i cili shpreh karaktersistikat cilsore
t dukuris s vrojtuar.
Edhe koeficienti mund t paraqitet prmes formuls, ku
simbolet e atributit, t njsis ose dukuris statistikore t
vrojtuara jan: Ni , i = 1, 2, 3,, n
shnohet vargu i nivelit
ndrsa me:

Vi , i = 1, 2, 3,, n
shnohet vargu i variacionit.
Ather karakteristika e variacionit me an t hersit shprehet me
formuln:
N i 1

Vki = N
,
i = 1, 2, 3,, n
i
Duke i dhn vlera i prej 1 deri n n 1, marrim hersat:
N2

Vk1 = N
1

N3

Vk2 = N
2

,,

Nn

Vkn-1 = N
n 1

Edhe te koeficientt e fituar t variacionit nga ecurit e

dukuris s vrojtuar mund t paraqitet variacioni n rritje,
stagnim apo rnje. Por koeficienti nuk mund t jet m i vogl se
zero, ai sillet prej zeros deri n plus pakufi.

28

Nse: Vki = Ni 1 > 1, pr do i = 1, 2, 3 ,, n 1, ather

i
vargu i nivelit t variacionit sht rrits d.m.th:
N i 1
>1
Ni

N i + 1 > Ni

sht

rrits.
Pra; N2 > N1
< N2 < N3 < ,, <Nn

Nse:

N i 1
<1
Ni

Pra ; N2 < N1
> N2 > N3 >, ,> Nn

Nse:

N i 1
=1
Ni

N3 > N2 ,

Ni + 1 < Ni
,

N4 > N3

sht zbrits.

N 3 < N2 ,

Ni + 1 = Ni

Pra; N1 = N2 = N3 =, ,= Nn

V2006
V2007
V2008
V2009

N2
7500
=
= 1.06
N1
7050
N3
7650
Vk2 = N =
= 1.02
7500
2
N4
6000
Vk3 = N =
= 0.78
7650
3
N5
7100
Vk4 = N =
= 1.18
6000
4

Vk1 =

29

N 4 < N3

sht konstant

( stagnues).

N shembullin ton kemi:

ose N1

ose N1

V2010
V2011

N6

7850

N7

8000

Vk5 = N =
= 1.10
7100
5
Vk6 = N =
= 1.01
7850
6

Nga t dhnat e krahasuara, duke i vn n raport N 2 me N1

fitohet variacioni si koeficient m i lart se 1 ( Vk 1 > 1 ), ka do t
thot se dukuria e vrojtuar, prkatsisht kostoja e familjes n vitin
2007 n raport me vitin 2006 ishte m i lart pr 0.06 t vlers s
koeficientit, ose shprehur n prqindje ishte 6% m i lart. D.m.th
n kt rast dukuria tregon tendenc rritjeje edhe prmes
shprehjes s variacionit t koeficientit sepse Vk 1 > 1, n rastin
tjetr Vk2 > 1 prap kemi tendenc rritjeje n raportin e vitit 2008
me at 2007 pr 2%, ndrsa Vk3 < 1 ku rezulton fakti se dukuria
n krahasim me periudhn paraprake sht n rnje e sipr, pr
tu ngritur n vitet n vijim 2009 n 18%, n 2010 n 10% dhe
2011 n 1%.

30

13.PARAQITJA GRAFIKE PRMES FIGURAVE

GJEOMETRIKE DIAGRAMEVE
Deri m tani njsit dhe dukurit masive n trsi, t trajtuara
prmes tipareve sasiore u paraqitn n t dhna numerike
statistikore. Mirpo shprehja e dukuris prmes madhsive
statistikore pr nj kategori t interesuarish paraqet vshtirsi n
kuptimin e raporteve sasiore dhe thelbesore t dukuris s
analizuar. Andaj shtrohet nevoja e aplikimit t formave t tjera
statistikore q jan m t prshtatshme dhe m t kuptueshme
pr zhvillimin dhe analizimin e rezultateve t dukuris s caktuar
statistikore.
Paraqitja grafike sht nj ndr format kryesore q
mundson zbulimin e karakteristikave t dukuris nga ana e
shfrytzuesve t rezultateve statistikore n mnyr t shpejt
dhe t qart.
Paraqitja e t dhnave statistikore , prmes figurave ose
grafve sht form e leht dhe e prshtatshme pr njohjen e
rezultateve t dukuris, sepse te graft raportet sasiore shprehen
prmes figurave gjeometrike. Pr kt arsye graft statistikor
luajn rol t rendsishm n masovizimin ose popullarizimin e
rezultateve statistikore. Qllimi i paraqitjes grafike t serive
statistikore qndron n shpjegimin e karakteristikave t tyre n
mnyr t qart, t shpejt dhe objektivisht t sakt.

31

Duhet cekur se saktsia e t dhnave t paraqitura prmes

grafve sht nj ndr t metat e ksaj metode statistikore, por
nuk ia zvoglon rndsin q ka n krkimet shkencore. Natyrisht
detyra e tyre nuk qndron n zvendsimin e tabelave dhe t
dhnave numerike, por n paraqitjen e forms vizuele t seris
statistikore.
N kt aspekt diagramet jan grupi m i rndsishm i
pasqyrave grafike t cilat ndrtohen me an t figurave t
llojllojshme gjeometrike.

14. PARAQITJA GRAFIKE PRMES FIGURAVE

GJEOMETRIKE KATRORIT
Figurat gjeometrike katrort jan forma t grafeve t cilat
shprehin sasin apo vllimin e dy ose m shum dukurive t
hulumtuara statistikore.
Krahasimet grafike t vllimit t dukurive me an t katrorit
bhen duke i aplikuar metodat q prdoren me rastin e ndrtimit
t tyre. Pr ndrtimin e do katrori s pari duhet t llogaritet
brinja e katrorit pr do njsi karakteristike t supozuar.
N shembullin ton numri i shpenzimeve n -ro pr do vit
paraqet siprfaqen e katrorit, ndrsa ndrtimi i katrorit varet prej
brinjs llogaritse t tij, e cila sht e barabart me rrnjen katrore
t siprfaqes.
Duke ditur se syprina e katrorit me brinjn a sht S = a2,
ather karakteristikn e njsis statistikore e barazojm me S
dhe prej aty gjendet brinja e katrorit a= S .
Katrori i vizatuar me brinjn a= S paraqet madhsin e
njsis karakteristike. N kt aspekt pr do vler t njsis
statistikore vizatohet nga nj katror me brinjn prkatse a= S .
32

Kthehemi tek shembulli: N vitin 2006 jan shpenzuar 7050 nga

kjo S = 7050,
ku S = a2 respektivisht a2 = 7050
ose a = 7050 .
2006:
2007:
2008:
2009:
2010:
2011:
2012:

a
a
a
a
a
a
a

= 7050 = 83.96
= 7500 = 86.60
= 7650 = 87.46
= 6000 = 77.45
= 7100 = 84.26
= 7850 = 88.60
= 8000 = 89.44

N baz t elementeve t kalkuluara, paraqitja grafike

prmes katrorve dhe krahasimi i shtimit t vllimit sipas
periudhave kohore jepet n vijim n fig. 1
2008
2007

2006

S = 7050

a = 83.96 (4.19 cm)

S=7500

S=7650

a = 86.60 (4.33 cm)

87.46 (4.37cm)
2009
2011

2010

S=6000

S=7100
33

S=7850

a=

a = 77.45 (3.87 cm)

= 88.60 (4.43 cm)

a = 84.26 (4.21 cm)

2012

S=8000

Fig.1.

a = 89.44 (4.47cm)
Me rastin e ndrtimit t grafve duhet prdorur edhe
shkalln e zvoglimit t t dhnave t dukurive t krahasuara.
Brinja e katrorit sht ndrtuar me shkallen 1:20 cm .
15. PARAQITJA GRAFIKE PRMES FIGURAVE
GJEOMETRIKE RRETHIT
Figurat gjeometrike rrethi prdoret pr paraqitjen grafike t
dy e m shum dukurive masive. Sikurse katrori edhe rrethi
shrben pr paraqitjen n mnyr grafike t strukturs s dy e
m shum dukurive dhe krahasimin e tyre.
Duhet cekur se siprfaqja e rrethit paraqet n trsi dukurin
masive, ndrsa siprfaqet e veanta t shnuara n rreth
paraqesin strukturn q e prfaqson do dukuri te krahasuar.
Pr do dukuri q do t paraqitet grafikisht me an t rrethit
duhet t llogaritet rrezja e rrethit (r). N baz t formuls

34

gjeometrike t rrethit siprfaqja e rrethit zgjidhet prmes

formuls:
S = r2

ndrsa rrezja e rrethit:

r=

( = 3.14 )
N kt aspekt pr do vler t njsis statistikore vizatohet nga
nj rreth me rreze:
r=

Llogaritja e t dhnave dhe ndrtimi i rrathve paraqitet n vijim:

r=

7050
=
3.14

2245.2 = 47.38

r=

7500
=
3.14

2388.5 = 48.87

r=

7650
=
3.14

2436.3 = 49.35

2009:

r=

6000
=
3.14

1910.8 = 43.71

2010:

r=

7100
=
3.14

2261.1 = 47.55

2011:

r=

7850
=
3.14

2500 = 50

2012:

r=

8000
=
3.14

2547.7 = 5

2006:
2007:
2008:

N baz t elementeve t kalkuluara, paraqitja grafike prmes

rrathve sipas periudhave sht:

35

2006

2007

r=47.38(2.36cm)
r=49.35(2.46cm)

2009

2008

r=48.87(2.44cm)
2011

2010

r=43.71(2.18cm)
r=50(2.5cm)

r=47.55(2.37cm)

2012

Fig. 2

r=50.47(2.52c
m)

Rrezja e rrethit sikurse te brinja e katrorit sht ndrtuar me

shkalln e zvoglimit 1:20 cm

36

16 . Paraqitja grafike me pjes t

syprins t nj rrethi
Paraqitja grafike e nj dukurie ekonomike ose shoqrore me
pjes t syprins s nj rrethi t shprehur me shkall caktohet n
mnyrn e prshkruar n vijim;
Le t jet: Ni , i = 1, 2, 3 ,, n , respektivisht: N1, N2, N3 ,
, Nn vargu i tiparit t nj dukurie n nivele t ndryshme kohore
ose sasiore.
Le t jen:

S=

= N1 + N2 + N3 + ,, +Nn shuma e

i1

atyre tipareve t niveleve. Ather prqindja e pjesmarrjes s

secilit nivel n kt shum caktohet me formuln:
Xi % =

Ni 100
S

i = 1, 2, 3 ,, n

Rrethi i ka 360 0(shkall), prqindja e 360 0 sht 3.60 .

Syprina Si e rrethit e shprehur me shkall i0 q i prgjigjet secilit
nivel Ni caktohet me formuln:
Si = Xi% 3.60

i = 1, 2, 3 ,, n

N shembullin ton kemi :

Ni 100

2006:

X1 % =

Ni =
7

i 1

7050 100
705000
=
=
51150
51150

13.78%
2007:
2008:
2009:

7500 100
=
51150
7650 100
X3% =
=
51150
6000 100
X4% =
=
51150

X2% =

37

750000
= 14.66%
51150
765000
= 14.95%
51150
600000
= 11.73%
51150

7100 100
=
51150
7850 100
X6% =
=
51150
8000 100
X7% =
=
51150

2010:

X5% =

2011:
2012:

710000
= 13.88%
51150
785000
= 15.34%
51150
800000
= 15.64%
51150

Ku shuma fitohet nga formula:

7

Ni = 7050 + 7500 + 7650 + 6000 + 7100 + 7850 + 8000 =

i 1

51 150
Ndrsa vlera 3.6 nga:
360
= 3.6
100

Kto prqindje tani i shndrrojm n syprina: S i 8 ,

i =1, 2,
3, 4, 5, 6 dhe 7 respektivisht knde: i ,
i =1, 2, 3, 4, 5, 6 dhe
7 , t nj rrethi me rreze t qfardoshme r.
Ku : Si = i

2006:

S1 = X1% 3.60 = 13.78

2007:

S2 = X2% 3.60 = 14.66

2008:

S3 = X3% 3.60 = 14.95

2009:

S4 = X4% 3.60 = 11.73

2010:

S5 = X5% 3.60 = 13.88

3.60 = 49.60
3.60 = 52.70
3.60 = 53.80
3.60 = 42.20
3.60 = 49.90

38

2011:

S6 = X6% 3.60 = 15.34

2012:

S7 = X7% 3.60 = 15.64

3.60 = 55.20
3.60 = 56.30

Rezultatet e llogaritjeve t shkallve shprehen n rreth n fig. 3.

Fig 3

17. PARAQITJA PRMES PASQYRAVE (TABELAT)

STATESTIKORE
Pasqyrat s bashku me serit statistikore, si form e thjesht
e pasqyrimit t dhnave paraqesin baz pr analiza t
39

llojllojshme t t dhnave dhe t rezultateve t dukurive t

vrojtuara statistikore. Me kt rrumbullaksohet faza e studimit
statistikor dhe fillon faza tjetr e analizs s rezultateve t
dukurive t hulumtuara statistikore.
Tabelat jan forma ku paraqiten serit dhe rezultatet nga
materiali i prmbledhur dhe i grupuar statistikor.
Forma e paraqitur n tabeln .1. tregon t gjitha t dhnat
t prmbledhura n pasqyrat statistikore t shpenzimeve.

Vitet
Kostoja n
Variacioni i
ndryshimit
Vdi = Ni+1 Ni
Variacioni i
ndryshimit
prmes
prqindjes
Vdi% =
( N i 1 Ni ) 100
Ni

200
6
705
0

200
7
750
0

200
8
765
0

200
9
600
0

201
0
710
0

201
1
785
0

450

150

165
0

110
0

750

150

2
6.38

201
2
800
0

21.5 18.3 10.5 1.91

6
3
6

Variacioni i
hersit
(koeficientit)
Vk1 =

Ni 1
Ni

Brinja e
katrorit
a= S

1.06 1.02 0.78 1.18 1.10 1.01

88.6 89.4
83.9 86.6 87.4 77.4 84.2 0
4
6
0
6
5
6
40

Rrezja e
rrethit
r=

50

47.3 48.8 49.3 43.7 47.5

8
7
5
1
5

Prqindja e
pjesmarrjes
n secilin
nivel
Xi% =

50.4
7

13.7 14.6 14.9 11.7 13.8 15.3 15.6

8
6
5
3
5
4
4

Ni 100
S

Pjest e
syprins s
rrethit t
shprehura n 49.6 52.7 53.8 42.2 49.9 55.2 56.3
shkall
Si = Xi % 3.60
Tabela.1.

MESARET STATISTIKORE
Mesataret statistikore luajn nj rol shum t rndsishm pr
nxjerrjen prfundimeve t prafrta t ndonj dukurie.
Ekzistojn dy
Pozicionale.

lloj

mesatare

Statistikore:

N grupin e mesatareve algjebrike

aritmetike ,harmonike dhe gjeometrike.

bjn

Algjebrike

dhe

pjes:mesataret

N grupin e mesatareve pozocionale bjn pjes:moda mediana

dhe kuartilet.
Mesatarja arithmetike e thjesht:

41

X a.th.

xi
i 1

x1 x 2 x3..... x n
n

Mesatarja arithmetike e prbr:

xap

xi fi
i 1

fi

x1 f 1 x2 f 2 x3 f 3 ..... x n f n
f1 f 2 f 3 ...... f n

i 1

b) Mesatarja harmonike
xhth

n
n

i 1 xi

n
1 1
1
...
x1 x2
xn

xhp

f
i 1
n

fi

x
i 1

f1 f 2 ... f n
.
fn
f1 f 2
...
x1 x2
xn

Mesatarja gjeometrike e thjesht

-Llogaritet sipas formuls:

X gj .th. n x1 x2
... xn

X i

i 1

Shembull praktik:N fabrikn e buks Kualiteti n javn e par

t muajit Qershor jan prodhuar buk me sa vijon (njsia pr
mij-1000)
Ditt:

E
E
hn mart

E
mrkur

E
enjt
42

E
E
premt shtun

Nr . I
4.43
njsive Xi 0

4.33
6

4.389

4.71 4.661 4.548 3.58

7
0

X gj .th. 7 4.430 4.336 4.389 4.717

4.661

4.348
3.580

diel

7 28.852, 01 / log
log X gj .th. log 7 28.852, 01
1
7

1
log X gj .th. log(28.852, 01) log 28.852, 01
7
1
4.46 0.637
7
X gj .th. 100.637 4.335 njsi buke n dit

Moda M0
Nse n nj dukuri,njra ose disa prej karakteristikave t njsis
statistikore prsritet(frekuenton) disa her, ather Mod e asaj
dukurie merret ajo karakteristi e cila m s shumti sht
prsritur.
Shembull praktik:a)N vargun:2,2,2,2,3,7,9,11,12 numri 2
frekuenton 4 her dhe sht mod e ktij vargu.b)N vargun
1,2,2,2,3,4,6,6,6,7,9,11 numrat 2 dhe 6 jan frekunetuar nga 3
her andaj themi se ky varg I ka 2 Moda ,pra numrat 2 dhe 6 jan
modat e ktij vargu.
-Nse vargu I karakteristikave ipet n form t intervaleve
ather Mo njehsohet me kt formul:
43

M0 X0

d ( f mo f m1 )
( f mo f m1 ) ( f m 0 f m 2 )

X0-kufiri I par (I ult) I intervalit t mods.

d-distanca (gjatsia) e intervalit t mods.
fm1-denduria e intervalit para mods.
fmodenduria e intervalit t mods.
fm2-denduria pas intervalit t mods.
N spitalin regjional t Gjilanit gjat vitit 2012 kan lindur 2190
nna gjithsej 2205 fmij prej tyre 1155 fmij t gjinis
mashkullore dhe 1032 t gjnis femrore.Ndrsa n Dhjetor t vitit
2012 kan lindur 156 fmij,90 t gjinis mashkullore dhe 66 t
gjinis femrore.
Mosha e nnave q kan lindur sht paraqitur n tabel:Sipas
shnimeve zyrtare t Drejtorispr Administrat t PrgjithshmeSektori I Ofiqaris,n muajin Dhjetor 2012 kan lindur ky nr. I
nnave:

Nr, Mosha e
nnave. Vjet

Nr. I nnave q
kan lindur fi

15-19

3.84

20-24

28

17.9
4

25-29

43

27.5
6

30-34

47

30.1
2
44

35-39

20

12.8
2

40-44

11

7.05

45-50

0.64

Nga kjo tabel shihet se frekuencn m t madhe t lindjes s

fmijve praj 47 nnave e ka intervali I moshs 30-34 vjeqare I cili
quhet interval I moshs pr lindje.

N kt rast kemi
X0=30 ,d=34-30=4 , fm1=43 , fm0=47 , fm2=20
M0 X0
30

d ( f mo f m1 )

( f mo f m1 ) ( f m 0 f m 2 )

4(47 43)
4 4
30
30 0.52 30.52 vjeqare
(47 43) (47 20)
31

-Pra mod e lindshmris s nnave t Gjilanit pr muajin

dhjetor 2012 sht mosha 30.52 vjeqare.Pjesn prej 0.52 vjet e
shndrrojm n muaj ,dit dhe or:
0.52vjet=52/100 X 365=189.8dit=6 muaj e 9.8 dit
0.8 dit=8 X 24/10=19.2 ore
0.2 or=2 X 60/10=12 minuta.
Pra M0=30 vjet e 6 muaj e 9 dit e 12 minuta.

KUARTILET

-Kuartilet shqyrtojn dukurit statistikore ,karakteristikat e t

cilave frekuentojn sipas vargut {fi}a,i=1,2,3,,n ather
shumn e ktyre frekuencave e ndajm n katr pjes t
barabarta.N kt rast dallojm:
Q1-kuartila e par (e ult).
45

Q2-kuartila e dyt.
Q3-kuartila e tret (e lart).
Q4-kuartila e katrt.
X1-kufiri I par (minimal) I intervalit t kuartilit.
kp-antari I para kumulativit t ffrekuencave t intervalit t
kuartilit.
fq-frekuenca e kuartilit.

Shembull praktik:N nj fshat t Kosovs jan mbjell me t

lashta kto ekonomi familjare:
Nr
.

Sip. E toks
n Ari Xi

0-2

Nr. I
Kumulativ
ekonomive
iI
familjare fi frekuenca
ve
2

46

2-4

2+4=6

4-6

6+6=12

6-8

12+7=19 rQ
1

8-10

10

19+10=2
9

10-12

12

19+12=4 rQ
1
2

12-14

11

41+11=5 rQ
2
3

14-16

52+9=61

16-18

61+5=66 rQ
4

fi=66

rQ1

1 9
1
fi 66 16.5

4 i 1
4

X1=6 ; Kp=12 ;

fq=7 ; m=2
1 n
1
( fi K p ) m
( 66 12) 2
(16.5 12) 2
4.5 2
4 i 1
Q1 X 1
6 4
6
6
6 1.28 7.28
fq
7
7
7

2 9
2
rQ2 fi 66
33

4 i 1
4

X1=10 ; Kp=29 ; fq=12 ; m=2

1 n
2
( 66 29) 2
fi K p ) m
(33 29) 2
4 2
4 i 1
Q2 X 1
10 4
10
10
10 0.66 10.66
fq
12
12
12
(

47

rQ3

3
198
66
49.5
4
4

X1=12 ; Kp=41 ; fq=11 ; m=2

3 n
3
( f i K p ) 2
( 66 41) 2
(49.5 41) 2
8.5 2
4 i 1
Q3 X 1
12 4
12
12
12 1.54 13.54
fq
11
11
11
rQ4

4
264
66
66
4
4

X1=16 ; Kp=61 ; fq=5 ; m=2

4 n
4
f i K p ) m
( 66 61) 2

(66 61) 2
5 2
4 i 1
X1
16 4
16
16
16 2 18
fq
5
5
5
(

LITERATURA

1. Prof. Dr. Sc. Rahmil Nuhiu, Mr. Sc. Ahmet Shala; Bazat e
statistiks, Prishtin, 2005.
48

2. Prof.Dr Sadri Shkodra; Statistika, Gjilan, 2008.

3. Fiqri Sheri; Teorija e Statistiks, Tiran, 1965
4. Prof.Dr Bektesh Bekteshi; Statistika elementare, Libri
shkollor.
5. Tello Tela; Statistika pr t gjith, Tiran, 1983.
6. Grup autorsh; Teoria e prgjithshme e statistiks, libri
Univerzitar, Tiran, 1981.
7. Giovani Girone, Tommaso Salvemini; Leksione t Statistiks
(Prkthim nga Italishtja), Botimi Dudaj, Tiran 2003.
8. Kmenta Jan; Elements of econometrics (seconda edition ).
USA, 1986.

49