ZËRI
24 KULTURA
Pararojë e muzikës
bashkëkohore shqiptare
Në fillim të viteve ’70, Akil Koci jo vetëm nis rrugën e muzikës së re, por edhe rendit kompozicionin shqip-
tar në nivel të lartë artistik botëror. Baleti “Sokoli e Mirusha” i këtij autori jo vetëm që ka rëndësinë e tij si
baleti i parë në hapësirat muzikore kosovare, por mbart vlera artistike dhe estetike të padiskutueshme
Albulena Nuredini*
Muzika profesionale shqiptare
në Kosovë nisi rrugën e saj në me-
sin e shekullit të 20-të. Para kë-
tij momenti nuk hasim gjurmë të
krijimeve mbi baza të mirëfillta
profesionale. Gjatë periudhës së
Luftës së Dytë Botërore të vetmet
krijime ishin këngët amatore me
karakter revolucionar, të cilat në
pikëpamjen e ndërthurjes së ele-
mentëve muzikorë, nuk shfaqin
kompetenca artistike. Ato gje-
nerojnë përmes teksteve të shqi-
përuara dhe melodive të përshta-
tura nga krijimtaria e vendeve të
ish-Jugosllavisë, kompozimit të
këngëve të reja partizane etj. Kë-
to krijime më shumë se vlerat ar-
tistike mbartin rëndësinë histori-
ke duke qenë të parat përpjekje
për krijimin e një tradite muziko-
re. Me krijimin e kushteve më të
përshtatmë (1945 e më tutje), në
Kosovë nisi një jetë e re me hapë-
sira të gjera zhvillimi në fushat
artistike dhe ato arsimore (the-
melimi i institucioneve të ndrysh-
me kulturore, si hapja e shkollave
të ultë dhe të mesme muzikore,
themelimi i orkestrës simfonike
të RTP-së, të Shoqatës së kompo-
zitorëve të Kosovës, të ansamblit
koral “Collegium cantorum”, di-
plomimi i muzikantëve në Aka-
demitë muzikore të ish-Jugoslla-
visë etj).
Në hapësirat shqiptare në
Kosovë dhe Shqipëri, tashmë
muzikantët kishin piketuar
themelet e muzikës profesio-
nale e të kultivuar. Rrethanat
në të cilat ka gjallëruar kul-
tura shqiptare kanë qenë më
të disfavorshme se në vendet
e tjera ballkanike. Zotërimi i
veçorive ideoartistike të stile-
ve të epokave të ndryshme të
shteruara në praktikën evropi-
ane, dhe përqasja e tyre në ve-
prat muzikore, ishte një proces
që zhvillohej brenda koncep-
tit të “tabanit kombëtar” ose
“frymës realizmit socialist”.
Kërkesat e imponuara muziko-
re, nuk i lanë hapësirë kriju-
esve shqiptarë të absorbonin
teknika dhe rryma të reja mu-
zikore. Krijimtaria muzikore
na rezulton me baza të forta
folklorike e kombëtare, e ndër-
tuar brenda karakteristikave
klasike-romantike. Me kriji-
min e veprave muzikore (fun-
di i viteve ’60 dhe fillimi i vi-
teve ’70) nga kompozitori Akil
Koci, kompozicioni shqiptar
hyn në një botë të re artistike
e estetike.
“Vlerat e veprës së Akil Ko-
cit, personalisht i shoh me faktin
që përmes tij, muzika shqiptare
mundi të përjetonte zhvillimet
bashkëkohore të muzikës euro-
piane në ato vite.”
Në mesin e studiuesve mu-
zikor në Konservatorin më të njo-
hur të Gjermanisë the Staatliche
Hochschule für Musik und Dars-
tellende Kunst në Shtutgart, nën
patronatin e kompozitorit Milko
Kelemen dhe në baza të kërke-
save më të larta profesionale, zg-
jeroi gamën e teknikave të reja,
që tashmë në hapësirat shqipta-
re nuk mbetën thjesht tendenca
“mikroorganike”, por një arritje
dhe një makrostrukturë më vete.
Në fillim të viteve ’70, Akil Ko-
ci jo vetëm nis rrugën e muzikës
së re, por edhe rendit kompozici-
onin shqiptar në nivel të lartë ar-
tistik botëror. Theksojmë pjesë-
marrjen e tij në Internacional
Composers Tribune of Unesco
në Paris, ku prezantohet me ve-
prën e tij orkestrale “Filigranët”
I dhe II. Kjo vepër “është krijuar
me një fantazi, gjuhë të pasur
harmonike, timbrike e akustike,
ndërthurje elementesh evokativ
e imagjinativ, të transmetuara
këto me forcë shprehëse dhe për-
qasje kontemporane”. Me qasjen
e vet në muzikën bashkëkohore,
ajo mbart elemente teknike të ve-
çanta që edhe sot janë shprehje e
kohës, për të mos thënë ende pak
të njohura në realitetin shqiptar.
Përdorimi i tingujve alikuot në
veprën e lartpërmendur në par-
tin e klarinetës (moment që kom-
pozitori e ka quajtur “klarineta
fenomenale”) jo vetëm ka sjellë
risi në muzikën shqiptare, por ed-
he në atë ballkanike.
Baleti “Sokoli e Mirusha” (me
libret të N. Loxhës) jo vetëm që
ka rëndësinë e tij si baleti i parë
në hapësirat muzikore kosova-
re, por mbart vlera artistike dhe
estetike të padiskutueshme.
Përmes elementëve klasik, ale-
atorik dhe folklorik ai mishëron
temën universale-dashurinë, ku
Akil Koci
LËVRIMI I TEKNIKAVE
TË REJA MUZIKORE
Duke eksperimentuar rrymën ale-
atorike dhe dodekafonike (ele-
mentë të muzikës së shek. XX),
idioma muzikore e kompozitorit
lidhet ngushtë me traditën bas-
hkëkohore evropiane. Me erudi-
cion të gjerë kulturor dhe gjetjen
e një formule të goditur muziko-
re, e cila gjeneron përmes gër-
shetimit të elementëve aleato-
rik e dodekafonik, folklorik e sh-
pesh të atyre klasik, kompozitori
në sfond janë dy të rinj që i për-
kasin religjioneve të ndryshme
dhe që pamëshirshëm “bisturia”
e shoqërisë shqiptare thekson
ndasitë e besimeve fetare, e ci-
la i çon të dashuruarit drejt për-
fundimit tragjik të tyre. “Qëlli-
misht i kam lënë anash elemen-
tet muzikore të trevës sonë (ës-
htë fjala për pjesën e parë të ba-
letit), për dy shkaqe: së pari das-
huria është një motiv i përgjit-
hshëm njerëzor, dhe kështu im-
plikon edhe shtjellim adekuat
artistik, dhe e dyta, me tema të
gatshme muzikore do ta kisha
vështirë të shpreh farë dramati-
citeti të nevojshëm. E kam për-
dorur aleatorikën, por, një alea-
torikë të fiksuar, e cila krijuesit
mjeshtërisht shpalos gjuhën e një
koncepti të ri muzikor në realitetin
shqiptar. Në spektrin e tij kompo-
zicional lëvrimi i teknikave të re-
ja muzikore nuk erdhi si pasojë
e ndikimit të rrethanave të impo-
nuara nga faktorë të jashtëm siç
ndodh shpesh, por si rrjedhojë e
një kërkese më të lartë profesio-
nale, duke qenë i vetëdijshëm për
nevojën e një dimensioni të ri mu-
zikor shqiptar.
muzikor i jep dorë për të gjetur
shprehje më të lirë, më lirike. Në
pjesën e dytë të baletit kompozi-
tori implikon elementë të folklo-
rit tonë, duke i dhënë atribute
kombëtare, madje përfshin ed-
he një temë pastorale shqiptare.
Premiera e këtij baleti ka qenë
sukses jo vetëm në Kosovë por
edhe në hapësirat ballkanike.
Idetë e tij artistike shumë-
planëshe nuk i shpalosi vetëm
në veprat kompozicionale. Me
aq guxim e patos i evidentoi ed-
he në shkrimet kritike e publi-
cistike, duke i dhënë shtysë zh-
villimi fushës së muzikologjisë
në hapësirat shqiptare. Kra-
has angazhimit krijues në fus-
hën e partiturave, Akil Koci në
E MËRKURË, 22 DHJETOR 2010
vazhdimësi është marrë edhe
me vlerësime teorike, publicis-
tike e studimore; artikuj kritikë
dhe ese, në të cilat ( në mbi 250
shkrime të tilla) ka skalitur tek-
nikat dhe vlerat muzikore e ar-
tistike, ka sjellë ndër nesh figu-
rat kolosale të kompozicionit
botëror e kombëtar, duke nxjer-
rë në reliev rëndësinë dhe pes-
hën e veprave të tyre në litera-
turën muzikore.
Duke qenë se muzika e tij gje-
neroi përmes komponenteve ide-
oartistike me dimensione të re-
ja evropiane, në atë kohë quhej
muzikë dekadente. Duhet thek-
suar se për muzikën e kompozito-
rit Koci, nuk mbajti qëndrim mo-
saprovues e paragjykues vetëm
kritika e kohës, por edhe publiku
artdashës nuk arriti të kapërdijë
teknikat moderne, për t’i dhënë
vlerësimin dhe vendin e merituar
veprave të tij. Koha është armik
i madh yni, por në rastin e vepra-
ve të Akil Mark Kocit, koha është
një mik i pandashëm, sepse do të
jetë “ajo” që do të tregojë vlerat
e padiskutueshme dhe jetëgjatë-
sinë e tyre.
(* Autorja është studente e mu-
zikologjisë në Tiranë. Temë e lexu-
ar në "Tryezën e rrumbullakët mbi
muzikologjinë", të mbajtur në Ti-
ranë.)