“Art muzikor”

VITI ll

Projekt detyre ne lenden e

Histori Muzike

Tema:
Historia e muzikes

Mentor: Studenti:
Besjana Memeti Abduraman Imeri

Tetove, 2022
Historia e muzikes eshte shkence qe ka per detyre te
percjell zhvillimin e artit muzikor qe nga zanafilla dhe
zhvillimin e tij kontinuitiv deri ne ditet e sotme.
Te dhenat me te hershme per historine e muzikes
datojne qe nga periutha e histories antike kur
shkrimtaret dhe filozofet greke dhe romake japing dis ate
dhena per artin muzikor te kohes se tyre. Megjithate,
historia e muzikes si shkenc eshte relativisht e re, nga se
ne rang shkence ajo ngritet jo me teper se nje shekull e
gjysme.Historia e muzikes ka mbeshtetje te forta dhe te
nevojshme ne historine e pergjithshme, ne historine e
letersis dhe te artve te tjera si dhe ne historine e
filozofise.
-Carlls Darvin thonte se mzuka lindi si mjet I afrimit te
qenieve biologjike te gjinive te ndryshme ne
seleksionimin e tyre. Teori te ngjashme dha edhe Spenser
I cili eshte I mendimit se muzika lindi si rezultat I teprices
se energjise, e cila e rite intesitetin dhe emocionet ashtu
qe keto shkaktojne ngritjen,zbritjen,shpejtimin apo
ngadalsimin e zerit te njeriut dhe te shtazet e tjera.
Biher thote se muzika u paraqit si percjellje ritmike e
levizjeve trupore gjate veprimit te prodhimit-punes,kurse
Shumf zanafillen e muzikes e gjeti ne sinjalet-britmat qe
njerzit e pare ja drejtonin njeri-tjetrit duke u thirrur
ndermjet veti.Muzikologu franes Kombarje ne fillim te
ketij shekulli dha nje teori me bindese duke vetetuar se
rrenjet e muzikes jane te lidhura ngusht me magjine,cka
do te thote se muzika lindi bashk me magjine.
-Magjia ne pergjithsi lunate rol me te madh ne jeten e
njeiut primitiv,prandaj lirisht mund te thuhet se ishte
pjese inegrale e jetes ne fazat e hershme te zhvillimit te
bashkesise primitive. Kjo arysetohet me nivelin shume
teulet te mendimit dhe te diturise ne pergjithsi. Njeriu
primitiv dihet nuk kishte kurfare ideje shkencore dhe per
kete arsye cdo fenomen natyror me te forte se ai vete te
pakapshem per te e konsideronte si dicka qe duhet
adhuruar dhe lute ndaj tij. Magjia ishte pjese e
veprimtarise prodhuese, ne nje ane dhe ne vete magjine
gjendeshin te sinkretizuara elementet e disa arteve,nder
te cilat muzika lunate rol te madh.
Magjia ne te vertet ishte arti I pare sinkretik dhe
primitive.Me fjale te tjera, njerzit primitive arin e tyre e
gjuanin magji.Magjia ne kete rast ishte nje ndihme ne
procesin e punes, jo si ndihme mekanike,por si ndihme
ideologjike.
-Sic dihet,Muzika e pare e hershme ishte muzik
kolektive,ku ne kendimin e kengeve dhe ne vallzim merte
pjese I tere fisi.Kenget e para ishin kenge njezanoredhe
kendoheshin unison.Mund te ngjante qe gjate kendimit
unison te krijohet perves primes edhe donje interval I
oktavesose tjter,por kjo ishte si rezultat I abmitusit te
zerit te cilet kendoni, e jo krijimi vetedijshem.Ketu eshte
fjala se ne kendim mernin pjese burra e gra ,si edhe te
rinjte.Dihet qe ato kishin tingellime te lartsive te
ndryshme p.sh:grate kendojne octave me larte se
meshkujt,e ne kete menyre kriojhen oktavat paralele, por
prap eshte muzik njezanore.Gjate kendimit shpesh here
ndaheshin ne dy grupe duke kenduar njeri pas tjetri, ne
nderime.Ne kete menyre per here te pare kemi te bejme
me kendimin(menyren)e quajtur kendimi Antifonar.
Menyra e trete e kendimit eshte kendimi
responzoria.Kendimi responsorial nenkupton nderimin e
solistit me grupin. Ne rastin konkret fallxhiu I pergjigjet
grupit. Te tri kete menyra te kendimit jane shume te
thjeshta dhe primitive,me teper kendime spontane se sa
te vetedijshme.
-Instrumenti I pare ka qene vete zeri I njeriut dhe duart e
zhvilluara gjate procesit te punes.Pastaj duart u bene
instrumenti I pare me te rame, u binin shumplakave ne
percjellje te kenges ose I perdornin duart duke trokitur
per trup te vetin. Instrumentete para duhet shpjeguarne
mbeshtetje te tezes markiste se arti lindi ne kuader te
procesit te punes.Kjo shpjegohet me faktin se
instrumentet e para sherbenin ne veprimatrine
prodhuese si mjete sinjalizimi.Kjo do te thote se zeri I
njeriut, brirri,zumarja,tupani etj,ne fillim nuk kishin
karakter instrumenti per argetim por per sinjalizim,per ta
thire njeri tjetrin gjate veprimit te punes.Ne fazat me te
vonshme,sidomos ne kohen e riprodusionit te punes dhe
atehere kur arti fillon te emancipohet nga veprimtaria
prodhuese, veglat e permendura si edhe veglat e tjera qe
lindin bashk me kohen, marrin karakter te intsrumentit,
te vegles per argetim dhe ne ato periutha intrumentet
ekzistuese persosen nje nje ane dhe paraqiten
instrumente te reja ne anen tjeter.Instrumentet e
permendura si:Zumaja,fyejt e ndrishem,daulletfyelli I
pianit,si eshte instrumente te tjera jane instrumente qe
hyne ne grupin e instrumenteve me te rame ose
instrumente frymore,instrumentet me tela paraqiten me
vone.
-Shtetet skllavopronare te popujve te vjeter te lindjes
ishin:Egjipti, Mesopotania,Kina,India,Palestina etj.
Arti muzikor I ketyre popujve eshte zhvilluar pak ashume
ne rethana te njejta ne varsine ekonomike te klases
sunduese.Ne kete shoqeri muzika gjithnje e me teper
ndahej nga procesi ipunes, sidomos muzika e klases
shfrytezuese .Muzika e shtresave te gjera popullore te te
gjithe keta popuj vazhdon te jete e lidhur me
veprimatrine prodhuese ose si asocacion I saj.Kjo
muzikvazhdon te mbaj ne vete mjaft elemente te artit te
komunitetit primitive.Funksioni social dhe edukativ I
muzikes ndryshon, si eshte shija e te kuptuarit te te
bukures.Klasa sunduese kerkon nje art per argetim.
Muzikene kesaj klase e perbenin:hymnet,vokalizmat
virtuoze,instrumentet ze medha, te cilat posacerisht
perdoreshin ne ushtri.
Zakonisht pasaniket mbanin ne oboret e tyre njerez qe
dinin ti binin ndonje vegle muzikore e qe ishin te
detyruar te benin muzik per zotrinjte.Keta ishin
muzikantet e pare profesionist.Ne oborret e faraoneve
jeta muzikore ishte shume e zhvilluar.Peer muziken e
kesaj klase ka me teper te dhena se sa per muziken e
klases popullore.
-Perandoret e mitologjise gerke ishin Apolloni dhe
Dionisi.
Intrumentet ishin:Lyra,harfa
egjiptase,sambuka,siringa,aulosi,kitara,monokallame,poll
okallame,fyelli I panit. Krahas instrumenteveme tela dhe
fryme,greket perdornineshte instrumentet me te rame.Si
instrumentet e tipi te cimballos,te tipaneve si
daulle,cinjell etj.
-Krijuesit e tragjedis jane:Eskili,sofokliu dhe
euripidi.Tragjedia e pare eshte quajture “Oresti” e gjetur
ne Vjene 1892.
-Komedia eshte nje gjini letrare qe ka per qellim te jete
me humor duke nxitur te qeshura.Si autor me I njohur I
komedis dhe si krijues I saj njihet Artisofani.
-Shkallet e greqise antike
jane:lidike,dorike,erigjike,eolike,miksolidije,frigjike,jonik,
hipofrigjike.
Ritmi I muzikes greke eshte ne te shumten e rasteve I
lidhur me metriken e poezis,sepse muzika dhe poezia ne
kohen e antikes kane qene te lidhura ngusht me njera
tjetren.Varesisht nga gjatsia e rrokjeve,respektivisht
theksimit te tyre varej eshte gjatesia e tingujve.Njesia me
e vogel e pandashme ishte “kronos protos” qe I
pergjigjet afersihst bleres se nptes teteshe se sotme.

-Mesjeta eshte koha e mesme,gjegjesisht rendi shoqeror

feudal filloj aty pas shkatrimit te perandoris
romake.Periutha me e hershme e feudalizmit zgjati
afersisht deri ne shekkullin e Xl.gjate tere kesaj
kohe,majde edhe me vone,mbeshtetja idelologjike e
feudalizmit ishte feja krishtere e cila qe nga shekulli lV
beht fe shteterore me te ashtuquajturin Edikt te
Konstanitint,perandorit romak.Qe nga kjo kohe kasha
kishtere dhe shtetet feudale bashkpunojne nderjmet veti
nga interest reciprokene dem te shtresave te gjera
popullore.
-Shkallet mesjetare kishin nje tingellim pentatonic te
shkalleve te vjetra kishtare.
-Me qellim te ruajtjessa me me besnikeri te koralit
Gregorian dhe mesimit me te lehte te tij sidomos te
koraleve te tipit melizmattik-koncentus,prifterinjt
mzuikant profesionist,filluan ti shtojne tekste te reja ose
me mire thene fjale edhe rrokje te reja ndermjet atyre
ekzistuese,madje eshte shtime melodike.Keto zgjerime
ne tekst e melodi quhen tropare ose sekuenca.Disa jane
te mendimit se sekuenca eshte faza e pare e tropareve.
-Edhe kendet e ritit bizant I takojne tipit plmotik
recitativo-silabik dhe tipit melizmatik.Nje vend te madh
zene hymnet me melisma te pasura ornamntike.Kendimi
I tyre behej ne 3 menyra:solopsalmotik,kendimi
responsorial dhe antifonar.Ne kulturen bizantike
perfshihen kombet(popujt)ebrej,sirin,armenet dhe
popujt slave te jugut.
-Ska dyshim se fytyra me qendrore e muzikes mesjetare
te kishes byzantine eshte kompozitori,kengetari dhe
teoriticienti I mirenjohur shqiptar Jam
Kukuzeli.Muzikologet e ndryshem kane mendime te
ndryshme ne lidhje me shume gjera per kete muzikolog,
ne radhe te pare kombsia e tij,bullgaret thone se eshte I
tyre,greket thone se eshte greke I bizantit ndersa
shqiptaret dhe disa muzikolog evropjane thone se eshte
shqiptare,ngaqe fkatet flasin keshtu.Shkollimin do ta kete
kryer ne qender te bizantit,ne Konstantinopol.Qysh ne
femijri eshte dalluar per veshin e tij te jashtezakonshem
dhe per zerin e tij te mrekullueshem.Prej andej Kukuzeli
nje nje manastir tem alit te Athos atje punon pa u lodhur
duke u mare me problemet teorike dhe praktike.Si frut I
punes se tij studjuese eshte shpikja e nje notacioni te ri
per shenimin e kengeve kishtare.me notacioninKukuzel
(neobizantin) sherbyen te gjitha e ritit te
lindjes(ordtodokse)deri ne shekullin e XlX.Per fat te keq
shume pal kompozime te tij jane rruajtur.Nder
kompozimet e tija eshte e njohur “Pololei I burgivkes”dhe
nje liber I solfexhit I quajtur Iso I madh I kendimit
papadik.