KLASIFIKIMI

Me klasifikimin e instrumentave muzikore jan marr mjaft dijetar, q n koht e

qytetrimeve t lashta. Duke mos u ndalur n hollsit e autorve pararends, n
konceptet dhe kndvshtrimet e shumta q ata kan paraqitut gjat mijrave vjetve t
shkuara, mund t prmendim shkurtimisht se konceptet e teoricjenve q rrjedhin nga
msimi mesjetar, nuk bazohen thjeshtsisht n parimet themelore t organologjis por
nga konsiderata t nj natyre t ngusht muzikore ose didaskalike (didaktike). Nisur
nga konsideratat e natyrave muzikore do t kuptonim kndvshtrimet q kan patur
kta autor pr t dhn detaje rreth natyrs t produktit q nxjerrin objektet materiale
(instrumentet muzikor) q prodhojn tinguj dhe q organizohen n biseda estetike
muzikore. Ndrsa me ato didaskalike parakuptohen shpjegime rreth tipareve t
ndryshme me karakter msimdhnie pedagogjike, qoft rreth instrumenteve ashtu dhe
muziks q ata prodhojn.
Arsyeja themelore sepse sht i nevojshm klasifikimi i instrumenteve spjegohet
me faktin se n historin e gjat t krijimtaris tradicionale popullore t popujve jan
formuluar dhe ndrtuar nj numur i pakufijshm instrumentesh muzikor t cilt pr nga
numuri dhe llojshmria e tyre e pakufijshme del e domosdoshme q ato t veohen
dhe grupohen sipas elementeve t prbashkta.

Ne literaturen boterore rreth organologjise

Klasifikimi i instrumentave muzikor

Me klasifikimin e instrumentave muzikor jan marr studimtart qysh nga koht e qytetrimeve t
lashta. Q n t kaluarn Kinezt u preokupuan tju jepnin nj rend manifakturave t tyre piktoreske,
duke i klasifikuar sipas lndve t prdorura pr ti ndrtuar (lkur, kungull, bambu, dru, mndafsh, /
pr sa u prket kordave / argjil, metal, gur. Ksaj nndarje themelore i prgjigjeshin klasifikime n
prkatsi t pikave kardinale (veri, veri-lindje, lindje, jug-lindje, jug, jug-perndim, perndim, veriperndim, veri- perndim), ose stinve t vitit (dimr, prej dimrit n pranver, pranver, nga pranvera
n ver, ver, nga vera n vjesht, vjesht, nga dimri n vjesht) ose elementeve (uj, bubullim, mal,
er, zjarr, tok, lagshtir, qiell).
Traktatistat e pare q prballuan problemin me rreptsi (rigorozitet) metodologjike dhe me
skrupull shkencor qen: Sebastian Virdung, Martin Agricola, Ludovico Zacconi yn dhe Michael
Praetorius.

Sebastian Virdung , i lindur n Amberg t Palatinatit n gjysmn e dyt t shekullit xv, shkroi nj
vepr e cila mund t krenohet dhe pr nj titull ndr m t gjatt q njihen. E cituar pothuaj prher n
trajtn e sa jt shkurtuar: Musica getutscht, ajo doli m 1511 n Basilea me frontespicin q ndjek:
Musica getutscht und ausgezogen durch Sabastianum Virdung, Priester von Amberg, und alles
1

Gesang aus den Noten in die Tabulaturen diser bennanten dreyer Instrumentn der Orgeln, der Lauten
und deu Floten transferieren zu lernen.
Vepra, q pati dy ribotime moderne n kujdesin e R. Eitner (Berlin 1882) dhe t L. Schrade (Kassel
1931), dhe q qe komentuar nga K. Nef (1) / shnimi 1: N Bericht ber den musikwissenschaftlichen
Kongres in Basel, 1924 1925 / propozon nj klasifikim t tripjesshm, besnik ndaj tradits klasike,
por me dallime m t prera.
Instrumentat me perkusion (goditje), n t vrtet, edhe pse t grumbulluar n nj klas t vetme,
dallohen nga materiali ndrtues n dy kategori t mdha: instrumeta metali dhe instrumenta t ndrtuar
me materiale t tjera.
Ndrsa instrumentat me kord artikullohen (rrjeshtohen) n nj kategori t vetme, ata me frym
dallohen n instrumenta me kollon ajri t vn n vibracion nga fryma njerzore dhe n instrumenta
q fusin n veprim fryrje (insuflime) artificiale (organi). Mungojn membranofont, q Virdung nuk i
numron t denj pr muzikn e artit dhe q i konsideron me prbuzje si Tumpelfessern (legena t
zhurmshm) t shpikur nga nj demon pr t rrnuar melodin.
Martin Agrikola, i lindur n Schwiebus m 6 janar 1486 dhe I vdekur m 10 qershor 1556, edhe
pse sht m pak i ashpr se Virdungu ndaj perkusioneve (ai nuk e prbuz xilofonin q e quan
Strohdiedel duke i referuar mbajtseve prej kashte q prdoreshin aso kohe, dhe pranon kudhmn), e
prsrit ostacizmin (dbimin) pr tamburt n veprn e vet themelore: Musica insrtumentalis deudsch,
botuar n Wittenberg m 1545.
Tek nj rigorizm i ri dhe i tepruar (ekcesiv) kthehet Ludovik Zacconi (Pesaro,11 qershor 1555Firenzuola / Pesaro /, 23 mars 1627), autor i traktatit n dy vllime Prattica musica, q pa dy edicione
t vllimit t pare (1592, 1596) dhe nj edicion t t dytit m 1619, t gjitha n Venedik.
Zacconi, q shpesh sht shkrimtar mjaft i mpreht, edhe pse adopton nj klasifikim t
katrpjesshm, nuk I konsideron n mnyrn m absolute perkusionet dhe prbuz trombn
instrument lmesh ose beteje. Por ai instauron nj tentative pr t dalluar instrumentat n lidhje me
prdorimin e tyre me nj kujdes t veant pr instrumentat me kord.
N substanc, ai anullon dallimin e mparshm t Virdungutndrmjet instrumentave me frym
njerzore apo artificiale, dhe formon me ta nj familje t vetme, por i ndan instrumentat me kord: n
instrumenta me tast, me hark dhe me t pickuar.
Data e botimit t traktatit t Zacconit sht me kuptim n lidhje me t tilla dallime. Jemi n prag te
shekullit XVII dhe prandaj n zhvillimin e plot t muziks s shkruar pr instrumenta me kord. Jemi,
dua t them, n nj epok n t ciln shkon duke zn vend (afermuar) klaviembali (instrument me
tast) q tamam ather kishte futur n veprim semitonet n oktavn e pare t basit (deri tani
diatonike); Italia n kt periudh, mund t krenohej pr ndrtues si Alessandro dhe Antonio nga
Modena.

Paolo Bellisono nga Pavia apo shum i prmenduri Alessandro Trasuntino, ndrsa n Avers
lulzonin Ruckers-it.
N qoft se liuti (instrument me picikatje) ishte n shklqimin e tij t plot, dhe intavolaturat
/notacion i lasht pr muzikn instrumentale, i prdorur sidomos pr instrumentat me tastier dhe pr
ata me kord sh. i prkthyesit / e hyjnorit Francesco nga Milano kishin m shum se nj gjysm

shekulli jet, violat (instrument me hark) riprodhoheshin n shum familje, duke furnizuar motive pr
at sintezn q do t shpjer tek shkollat e mdha violinistike t konstatuara me ardhjen e Corellit
(Korelit) n gjysmn e dyt t shekullit t pastajm. Klasifikimi i Zacconit nuk duhet konsideruar prandaj
si nj vepr metodologjike, por e sugjeruar nga interesa q jan m shum muzikore se sa teknike apo
s paku teoritike, interesa q ishin m shum n prputhje me sensibilitetin e pesarezit.
Cikli mund t numrohet i prfunduar me veprn e nj asomatori / nxjerrs prfundimesh, sintetizues /
t madh: Michael Praetorius, figure e lart traktatisti dhe kompozitori, i lindur n Creuuzburg m 15
shkurt 1571 dhe i vdekur n Wolfebttel m 15 shkurt 1621. Vepra e Praetorius-it, e njohur si
Syntagma musicum, doli n tri vllime me rnd: vllimi i pare, Musicae artis analecta, qe botuar n
Wittenberg m 1614-1615. Vllimi i dyt, q merret me instrumenta, titullohet De organographia dhe
qe shtypur n Wolfenbttel m 1619; vllimi i tret q botuar po n at qytet m 1619 me titull: Termini
Musici. Tabelat e mrekullueshme dhe t famshme ikonografike jan pjes e nj shtojce t vllimit t
dyt, q doli po n Wolfebttel, por m 1620: Theatrum Instrumentorum seu Sciagraphia.
Nga t pes pjest n t cilat sht e ndar Organogrphia, e para merret me klasifikimin (n baz t
prioriteteve sonore), dhe sht e menduar m shum pr qllimet parashtruese (espozitive) t veprs
se sa me synime metodologjike, kurse sht shum i rendsishm prkatsimi mbi violet pr kmb
(viole da gamba) dhe mbi vilet pr krah (viole da brazzo), nj argument q, kur t jet koha, do ta
trajtojm me hollsi. Pr perkusionet / goditjet/ ai e prmbys praktikn e pararendsve t tij duke u
dhn rndsi t madhe tamburave.
(Bologna, 24 gusht 1531- S. Alberto, Bologna 30 shtator 1612) nuk prballon nj problem t
mirfillt t klasifikimit, ashtu si do ta kuptonim ne. Koha e Bottrigarit sht e zotruar nga nevoja, q
tashm sht e pashmangshme, pr t njsuar akordimin ndrmjet instrumentave me tast, me fryme
dhe me kord. Dialogu i tij me titull Il Desiderio overo de Concerti di varii strumenti musicali dialogu di
Alemano Benelli (Venedik 1594) sht I prshkruar nga ankthi i asaj kohe pt t arritur te nj zgjidhje e
shtjes delikate. Trupzohen ktu t gjitha motivet q do t shpien tek pajtimi I barabart dhe q do t
nxitin mendjet pr t br t ecin para instrumentat me frym, q gjithnj nuk e gjenin veten pr t
ndjekur rrjedhn e shprehjes muzikore.
Arritja dhe zhvillimi i elsave dhe i pistoneve /tubeta t lvizshm- sh. P./ me nj rrug metodike, por
t pandalshme, do tu jape frymave / veglave me frym/ mundsin per tiu prshtatur muzikave t reja;
nga ana e kundrt, kompozitort, pr nj process osmosi /shtytjeje, nxitjeje/ kan pr t gjetur ndr
mekanikat prher m t zhvilluar, nj nxitje t re pr krijimet e veta.
Megjithse kundrshtar i papajtueshm ndaj Bottigarit, Giovanni Maria Artusi, i lindur n Bolonja
rreth vitit 1540 dhe I vdekur aty m 18 gusht 1613, polemist I lindur dhe t thuash grindavec, nuk
largohet nga konceptet e shprehura n Desiderio.
M n fund, do t kujtojm vepran e Agostino Agazzani, Del sonare sopra l basso con tutti gli
strymenti (1607), ku klasifikohen instrumenta themeltar dhe stoliss (di ornamento),
Nga sa kemi shkruar deri ktu, del qart se biseda e teorisienve rrjedh prher nga msimi
mesjetar. Klasifikimet nuk nisen nga nj concept thjeshtsisht organologjik, por nga konsiderata t nj
natyre t ngusht muzikore ose didaskalike.
Msimi i madh iluministik i Shtateqinds / shekulli XVIII/ hudhet n shekullin e pastajm, duke krijuar
tentativat pr ta br organologjin nj shkenc m vete, t rrnjosur mire n caqet sakta
metodologjike. Kto prpkjekje /tentative/, q jan dhe rrjedhim i studimevembi muzikn e popujve t
tjer,pr here t pare organizohen sistematikisht nga belgjani Victor Charles Mahillon. Ky rridhte nga
nj familje ndrtuesish dhe ishte me prvoj t madhe n akustik. Ai qe rojtari I pare i Muzeut t

Instrumentave Muzikor t Konservatorit t Brukselit. Ky organizm / dmth Muzeu/ (q sot sht nj

nga m t mdhenjt q ekzistojn) pati origjina t mundimshme dhe modeste/ pa pretendime/. M
1846 drejtori i Konservatorit t Lieges, Duassoigne- Mehul, nip dhe biri i adoptuar i Eitienne-Nicolas, i
paraqiti Akademis Mbretrore /Academia Royale/ t Belgjiks nj project pr t ndrtuar nj muze
instrumentash. Propozimi, sdihet pr arsye, nuk qe pranuar. Kur vdiq Fetis, Shteti, me nj ligj t
shpallur m 4 maj 1872, bleu koleksionin e instrumentave dhe biblotekn e studimtarit t ndritur.
Instrumentat, q ishin 74, qen depozituar n Konservatorin e Brukselit. Por projekti Daussoigne nuk
kishte qen ln fare pas dore dhe rastsisht ktheu n jet. Qe Gavaert q e bri veprues / at project/
duke prfituar nga dhurata q rajahu Sourindo Mohun Tagore, q ishte ndr t tjera nj nga m t
mdhejnjt muzikolog indian, presidenti i Institutit Muzikor t Kalkuts, i bri mbretit t Belgjiks m 98
instrumenta kryesor q aso kohe prdoreshin n Indin angleze.
Kta ekzemplar, t bashkuar me fondin Fetis, shkuan pr t prbr brthamn e pare t Muzeut
t Brukselit q zyrtarisht qe njohur m 1 janar 1877.
Nn drejtimin e Mhillon-it, muzeu pati menjher nj shtytje t shnuar, aq e vrtet sa vllimit t
pare t katalogut, t kompiluar nga vet Mahillon, dhe e sht nj tekst nga themelort, iu shtuan
katr t tjer q dualn n Gand ndrmjet 1893 dhe 1922.
Klasifikimi i propozuar nga Mahillon q m 1880 bazohet mbi nj parim akustik, duke konsideruar
natyrn e trupit q prodhon tingullin. Lindin kshtu emrtimet: autofon, me membran, me frym, me
kord. Klasa e par prfshin t gjith instrumentat tek t cilt tingulli sht i prodhuar nga materiali
prbrs i mirfillt, si jan psh. piatat, kmbanat, trekndshi, raganelet / instrument prej druri I
prbr nga nj rrot e dhmbzuar e vendosur n nj dorez, kundr s cils sillet n kundrvnje
nj rrypth druri q prodhon kshtu nj kakarisje t zhurmshme- sh. Perk. / harmonika me
gota,skajapensieret / scaccipensieri: instrument i vogl muzikor prej eliku me nj gjuhz; kjo vegl
tingllon duke br q gjuhza t vibroj kur t mbshtetet n dhmbt e gojs dhe kur t lvizet me
gisht dh endrkaq duke fryer n gjuhzn- sh. Prk. / dhe kshtu me rradh.
Klast e tjera marrin parasysh prkatsisht instrumntat n t cilt tingulli prodhohet ose nga nj
membrane e nder, ose nga nj kollon ajri q vihet n vibracion, ose nga veprimi q bhet, n mnyr
t ndryshme, mbi nj kord.

Konceptet themelore t disa autorve m t njohur bashkkohore t cilt konsiderohen nga

organologjia moderne si m t apluekshme n praktikat e sotme botrore.

Historiku botror i dy shekujve t fundit

Sipas klasifikimit t propuzuar nga Viktor Mahillon, themeluesi q promovoi
muzeun m t madh botror t instrumentave muzikor n Bruksel Belgjik- n vitin
1880 mbi parimin akustik) klasifikimi bazohej n natyrn e trupit, q prodhon tingullin.

Kshtu ky autor i klasifikoi sasin e madhe t instrumentave muzikor t muzeut me

emrtimet: a). autofon ( t cilt parakuptonin faktin q tingulli prodhohej nga materiali
prbrs i mirfillt si jan p.sh. pjatat, kmbanat, triangolo etj.) , klast e tjera si
instrumentet me b). membran, c) me frym, d). me kordh marrin parasysh
prkatsisht q instrumentt prodhohen nga membrana, nga vibracionet e nj kollon
ajri ose nga veprimi q bht n rastin e ngacmimit t nj kordhe ( me pupl, me
pickim, me goditje etj.).
Kndvshtrimi i nj autori tjetr mjaft t njohur n kt fush sht Schaffner
(Franc) Ky autor i vshtron instrumentet muzikor nga pikpamja e nivelit t
manifakturave (ndrtimeve). E shprehur me pak fjal, ky autor, parakupton evolucionin
e t t prodhuarit prball nj kronologjie t materialeve t prdorura pr ndrtimin e
instrumenteve. Pra, Schaffner para s gjithash, bn dallimin e madh t nj instrumenti
idiofon i prbr nga nj dru i thjesht masiv q gjndet n natyr, i paprekur, dhe nj
instrumenti tjetr idiofon i cili paraqet nj ndryshim t br nga ndrhyrja e dors s
njeriut. N rastin e instrumeteve t fryms ky autor bn dallimin e madh mes prdorimit
t kallamave, kaviteti i t cilave sht n natyrn biologjike t materialit dhe nj
instrumenti tjetr frymor ku kaviteti formohet si rezultat i ndrhyrjes s njeriut me disa
mjete t posame.
Koncepti bashkkohor i klasifikimit t instrumenteve muzikor, q i ka rezistuar
dhe po i reziston ende aktualisht tundimeve t shumta t dijetarve q merren me
organologjin dhe filozofin e klasifikimit, sht ai i ERICH M. VON HORNBOSTEL
dhe CURT SACHS-it n mars t vitit 1961 n veprN: Classifiction of Musical
Instruments: Transated from the original German by ANTONY BAINES and KLAUS P.
WACHSMANN.
Parimet themelore t ktij klasifikimi bazohen n mnyrn n t
ciln prodhohet tingulli. Edhe kta autor i klasifikuan instrumentet muzikor n katr
grupe t mdha por me ndryshimin e emrtimit t grupit t par nga autofon n
idiofon. Kshtu q u prftuan katr kategori t instrumentave muzikor t klasifikuar
duke u bazuar n parimin e nxjerrjes s tingullit. Me konceptin organologjik do t
kuptonim klasifikimin q i kan br autort e msiprm nisur nga vet tiparet fizike
konstruktive q vshtrohen nga instrumenti q prodhon tingullin dhe muzikn ose m
thjesht nga lloji i materies q vibron: trup i ngurt vibrues (instr. Idiofon); lkur vibruese
(insr. Membranofon); ajr vibrues (insr.aerofon) dhe kordh vibruese (instr.
kordofon). N kt kategori t fundit, ashtu sikurse dhe n katogorit e tjera, autort
respektiv prcaktojn ngacmimet e ndryshme q bjn t mundur vibracionet n t
gjitha rastet e prmndura m sipr. N rastet e instrumenteve idiofon baza e
emetimit t tingulit qndron goditja me nj mjet tjetr t fort; n ato membranofon
tingulli emetohet nga goditja e mollzave dhe shuplakave t duarve ose e mjeteve t
tjera suplementare; n instrumentet kordofon tingulli emetohet nga goditje e penzs,
nga pickimi i thonjve t gishtave t dors etj. dhe sfundi, n instrumentet e fryms,
vibracionet e kollons s ajrit emetohen n mjaft forma t komplikuara, t gjitha kto
parashikohen me nj rigorozitet t pa cnueshm nga kndvshtrimi i dy autorve t
prmndur m lart.
Prmndja konfuzionale e nje instrumenti

Marrim si shembull kavallin:

N literaturn e krkuar rreth prcaktimit t fizionomis t instrumentit t kavallit
ndeshemi me trajtime t ndryshme n knvshtrimin e klasifikimit. Gjithashtu vrejm
se edhe prshkrimet rreth ketij instrumenti ndryshojn nga njri autor dhe botim tek tjetri
dhe paraqiten me pasaktsira t ndjeshme nga knvshtrimi shkencor i klasifikimit.
Duke ndjekur rendin kronologjik t botimit rreth fizionomis s kavall-it, prmndjet
rreth ktij instrumenti rreth klasifikimit rezultojn si m posht:
N veprn e SOKOLI R.: Veglat Muzikore t Popullit Shqiptar, Tiran
1966, fq.44 ) pr kavallin shkruhet: Kemi nj tip fyelli q prfaqson zhvillimin e
mtejshm t bilbilit me 3 - 4 vrima n siprfaqe....... Si vihet re nga prcaktimi i
msiprm, kavalli cilsohet si zhvillim i mtejshm i bibilit me 3 - 4 vrima. Lidhur m
kt prcaktim kavalli nuk mund t jet kurrsesi nj instrument muzikor tingulli i t cilit
emetohet nga nj fryrje e lir. Sipas Schaffner ndrhyrja artizanale e njeriut pr t
evoluar nj instrument konsiderohet nj zhvillim i mtejshm i nj instrumenti. N rastin
konkret, sht bilbili ai q pasqyron zhvillimin e mtejshm t instrumenteve me fryrje t
lir, pasi, sipas Schaffner, i cili parakupton evolucionin e t t prodhuarit prball nj
kronologjie t materialeve t prdorura pr ndrtimin e instrumenteve, mund t themi
se, pr ndrtimin e imbokaturs q emeton tingullin e bilbilit ndrhyhet n mnyr
artizanale nga njeriu pr t krijuar sqepin e tij q orienton frymn drejt dritares ku
formohet vibrimi i kollons s ajrit. M tej, po n kt vepr, autori shkruan Posht
Shkumbinit, npr Shqiprin jugperndimore, variantet e ksaj vegle paraqiten me
prpjestime m t mdha dhe me sqep t prer (fig. 37) por q megjithat kan nj
ulluk te gojza pr t pruar frymn drejt vrims ansore. Edhe n kt prcaktim
instrumenti i kavallit paraqitet me sqep, ka nuk vrteton korrektsisht qnien e tij si t
till (me sqep) por si nj instrument me fryerje t lir.
N vitin 1974, emrin kavall e ndeshim n fjalorin serbo-kroatisht pa shpjegime
e duhura ka na bn t mendojm pr pamjaftueshmrin e shpjegimit t termi kavall.
( shih fjalorin: ZAJMI A.-BARDHI M.-DRINI S.-MULAKU L.-LUBOTENI G.-IAMI S.,
botuar n Prishtin, 1974 fq. 287).N kt fjalor mungojn spjegimet filologjike n nj
prcaktim korrekt t termit.
N fjalorin e Marcuse, shpjegimi i ktij emri kufizohet n termin Caval (turk.
*qawl), me nj brim cilindrike dhe sipas krahinave ky instrument paraqitet i ndryshm
nga numri i vrimave. Veanrisht, luhet n Shqipri dhe Bullgari; n Dobruja, Moldavi,
Oltenia, dhe Walachia n Rumani; dhe n Yogo. Maqedoni. Deri para ca kohsh luhej
akoma me t, por n emrin ny, nga Rufai Dervishi nga Maqedonia. Dy kavall luhen
prgjithsisht bashk, nga ekzekutues t ndryshm, ata zakonisht jan ift. Druri i but
sht materiali q ka si struktur, fundi i siprm i kavvalit sht forma m e fort e skajit
t tij (cepit,ans). I gjith instrumenti sht i lyer ose i vajosur. Tingulli emetohet me
vshtirsi, por, duhet shum frym pr nj fraz t vetme q mund t luhet m nj
frymmarrje. N Rumani kavallt kan pes vrima prpara, ato n Yogoslavi shtat
vrima prpara dhe nj vrim prapa dhe katr vrima t tjera n fund. N Yougoslavi loja
me instrument realizohet me aktivizimin e dy duarve s bashku. Gishti i katrt
asnjher nuk sht i ngritur (teknik n loj). Kur luajn duet, quheshin dvojice, nj
instrumentist gumzhin, ose t dy unison, nj fyell qendis nj melodi nga tjetri. Kavalli
sht nj instrument i thjesht, q luhej nga barinjt dhe fshatart. NYugoslavi

prmasat jan 72-79 cm. (28-31 in.) I gjat me nj vrim nga 15-16 mm.;diku n nj
vend tjetr ata kan nj trup m t gjat, instrument shko iedhe 90 cm.
Nga materiali informativ q ne gjejm n kt fjalor ndeshemi me prshkrime jo
t sakta t mjaft prej tipareve organologjike t instrumentiti t kavallit. Theksojm se
autori i ktij termi nuk prcakton n asnj rast mnyrn kryesore t funksionimit t ktij
instrumenti ( me fryerje t lir), dukuri q e bn t paprcaktuar dhe t pamundur
parimin e vibrimit pr ta klasifikuar sipas rendit prkats t autorve HORNBOSTEL,
E.M. Von dhe SACHS C. ( shih MARCUSE S. : Musical instruments a comprehensive
dictionary, New York- London 1975)
Prve fjalorit t serbo-kroatishtes kt instrument e gjejm t prshkruar edhe
n fjalorin ton por me nj shpjegim m t gjat por edhe n trajtimin e ktij termi :
KAVLL,~I m. sh. ~ E,~ET. 1.Fyell i madh me tyt prej druri dhe me gojz n trajt
sqepi, fyell, prseritet i njjti gabim me prcatime me veprat e msiprme. ( shih
AKADEMIA E SHKENCAVE E RPS TE SHQIPRIS instituti i Gjuhsis dhe i
Letrsis Fjalor i gjuhs s sotme shqipe-(me rreth 41.000), Tiran, 1980, faqe 803).
Edhe n fjalorin e msiprm termin e kavallit prsri e gjejm me nj nocion t
gabuar ashtu si edhe n fjalort dhe botimet e prmndura m sipr. Kjo dukuri shihet
shpesh ndr mjaft gjuhtar dhe albanolog t shquar, vendor dhe t huaj, t cilt
nocionet e parashtruara i marrin t gatshm`e, nga njri fjalor tek tjetri, pa br nj pun
hulumtuese vetiake apo konsultim me specialistt e fushave prkatse.
Sipas viteve pasrendse t botimeve rreth instrumentave muzikor kt term e
ndeshim prsri n botimin: Veglat Muzikore t Popullit Shqiptar, t autorveR.Sokoli,
P. Misso.
Instrumenti i kavallit, n kapitullin Veglat Aerofon prsri jepen
karakteristika jo shum t sakta rreth fizionomis s ktij instrumenti. N hyrje t ktij
libri, kavalli identifikohet me terma t ndryshme t instrumentave t kategoris aerofon,
parimi i emetimit t tingullit t t cilave nuk prputhet me at t kavallit: .
.......Gjithashtu, t thjeshta ishin disa tipa veglash tradicionale q prodhoheshin nga
artizant e qyteteve; p.sh. bilbilshtambushkat, .......tumbullacat....... kavallet prej tunxhi;
fyejt dhe lugfyllkat prej druri i punonin djepexhinjt;...... i punonin kovat. Asnj nga
termat e prshkruara m lart pr identifikimin e kavallit nuk prkon korrektsisht me
instrumentin e kavallit. Madje edhe n rastin kur termi kavall identifikohet me nj
instrument prej tunxhi mund t themi se nj instrument i till, i quajtur kavall, nuk
gjndet i prshkruar n literaturn e paraqitur m sipr n veprn themelore t
organologjis shqiptare t cituar: (shih hyrjen SOKOLI R.- MISSO P. : Veglat Muzikore
t Popullit Shqiptar, Tiran 1991, fq. 7).
N vijim t kapitullit Veglat aerofone, po t ktij botimi, prmenden edhe terma
t tjer q nuk i prkasin cilsive organologjike t kavallit t tilla si: ..... Prve emrit
prgjithsues (fyell) kemi cirifile (rrethi i Vlors), cule (Labri) darvira dhe djamara
(arbresht e Greqis), duduk (Shqiprin Juglindore), fancik (krahin e Lums),
fiskaroll ose fishkaruall (arbresht`t e Italis), flojer (shqiptart e diasporas), kavall
(fjal e mbar gjuhs), njijare(Labri), torollua e xhufit (arbresht e Italis), cambar e
xux (amri) . ( shih kapitullin Veglat Aerofone, SOKOLI R.- MISSO P. : Veglat
muzikore t popullit shqiptar, Tiran 1991, fq. 93). Prcaktimet e msiprme prfshijn

emrtime t llojeve t ndryshme t familjes s pasur aerofone. Nga pikpamja

organologjike asnj nga emrtimet e msiprme nuk mund t njsohet dhe identifikohet
me instrumentin e kavallit i cili prmban tipare organologjike krejtsisht origjinale dhe
specifike, prcaktim q po e japim m posht n mnyr t prmbledhur:

Formsimi i rregullt:
Instrumenti aerofone, me fryerje t lir, i prbr nga tre dhe n disa raste edhe
katr pjes, t ndara njra me tjetrn, q bashkohen nprmjet tyre me an t nyjeve
bashkuese konike kur luhet me t. N trupin e kavallit jan hapur gjithsej 12 vrima por,
vetm n tet prej tyre prqendrohet loja ekzekutuese. Kjo dukuri sht specifike vetm
pr instrumentin e kavallit. Kjo tregon se struktura e ktij instrumenti frymor ka kaluar
nj eksperienc t gjat ndryshimesh deri n fiksimin edhe t parametrave t tjer
strukturor sic jan psh. madhsia, hapsirat dhe madhsia e t tet vrimave
ekzekutuese, forma e emetimit t t tingullit bazohet n nj form t till t imbokaturs
t instrumentistit e cila orienton n mnyr t prqndruar frymn e instrumentistit n
tehun e gryks s kavallit duke prcaktuar kshtu parimin e tingullit me fryerje t lir.

BIBLIOGRAFIA
HORNBOSTEL, E. M. Von dhe SACHS C. n veprn e tyre themelore Systematik der
Musikinstrumente n Zeitschrift fur ethnologie, XLVI, 1914.
ERICH M. VON HORNBOSTEL dhe CURT SACHS-it n mars t vitit 1961 n veprN:
Classifiction of Musical Instruments: Transated from the original German by ANTONY
BAINES and KLAUS P. WACHSMANN.
SOKOLI R.- MISSO P. : Veglat Muzikore t Popullit Shqiptar, Tiran 1991.
SOKOLI, R.: Veglat Muzikore t Popullit Shqiptar, Tiran 1966, fq.44 )
MARCUSE S. : Musical instruments a comprehensive dictionary, New York- London
1975
ZAJMI A.-BARDHI M.-DRINI S.-MULAKU L.-LUBOTENI G.-IAMI S., botuar n
Prishtin, 1974 fq. 287).
AKADEMIA E SHKENCAVE E RPS TE SHQIPRIS instituti i Gjuhsis dhe i
Letrsis Fjalor i gjuhs s sotme shqipe-(me rreth 41.000), Tiran, 1980, faqe 803).