Professional Documents
Culture Documents
02 02 PDF
02 02 PDF
niski rejestr
rejestr wysoki
opadajcy pochd dwikowy
szybkie biegniki figuracyjne
wijce si, pynne arabeski oddajce ruch fal
dwie nuty rwnej dugoci i wysokoci
10
lito (misericordia)
1.
2.
3.
4.
exordium (wstp)
narratio (ekspozycja tematyczna)
propositio (ewolucja tematyczna)
confutatio (odcinek przeciwstawny w stosunku do ekspozycji i ewolucji
tematycznej)
5. confirmatio (repryza tematyczna)
6. peroratio (zakoczenie).
Oczywicie nie kady utwr (czy fragment utworu cyklicznego) da si
utosami z tym schematem; kady schemat bowiem jest tylko punktem
odniesienia. Najwiksi twrcy mieli wiadomo elastycznoci schematu (znali
wic take i sam schemat).
II. EMPHASIS
1. Abruptio oznacza przerwanie melodii na kwarcie przed zakoczeniem
kadencji szczeglnie czste w recytatywach. Moe to by take nage
15
2.
3.
4.
5.
6.
7.
16
17
18
mdro
mio
miosierdzie
sprawiedliwo
kapastwo
7 = miosierdzie
aska
Duch wity
siedem sw Chrystusa na krzyu
siedem radoci i boleci Maryi Panny
siedem grzechw gwnych
siedem cnt
siedem darw Ducha witego
penia, cao
8 = symbol Zmartwychwstania
9 = 3x3 = liczba magiczna zwizana z kultem Boga
dziewi chrw anielskich
10 = dziesi przykaza
Stary Testament
Prawo
11 = wierni
apostoowie (nie liczc Judasza)
wierno Kocioa
12 = apostoowie
Koci (spoeczno chrzecijaska)
Nowy Testament
piew
rok (12 miesicy)
13 = obraz niepodzielnoci Boga
niewierno
wydanie, zdrada
Jezus i dwunastu apostow (wraz z Judaszem, ktry Go wyda)
14 = czternacie pokole od Babilonu do Jezusa
40 = czas prby (czterdzieci dni Chrystusa na pustyni, w czasie ktrych
kuszony by przez szatana)
Poszczeglne liczby niosce treci symboliczne mogy ponadto tworzy
proporcje, potgi, wielokrotnoci itd. W Mszy h-moll Bacha sowo credo
pojawia si 49 razy (7x7), a zwrot in unum Deum 84 razy (7x12); fuga Patrem
omnipotentem liczy 84 takty cyfra 84 zostaa zreszt napisana w manuskrypcie
nad ostatnim taktem rk samego kompozytora.
Drugi aspekt wystpowania liczb w dziele muzycznym to alfabet liczbowy
(zwany niekiedy kabalistyk liczbow), gdzie kolejne liczby s
przyporzdkowane literom alfabetu aciskiego (A=1, B=2, C=3 itd.).
25
* * * * *
Znajomo zasad, wedug ktrych pisano muzyk z myl o znalezieniu dla
jej treci ekwiwalentnych rodkw retoryczno-muzycznych, umiejtno
dostrzegania pewnych specyficznych zabiegw kompozytorw w tej dziedzinie
niewtpliwie pozwala na lepsze, bardziej wiadome rozumienie muzyki. Wie
si z tym nie mniej fascynujca moliwo pjcia tropem mylenia
kompozytora, prba peniejszego zrozumienia jego wraliwoci czy
duchowoci. w walor poznawczy winien mie powane konsekwencje przy
prbach interpretacji muzyki: wiadomo znaczenia poszczeglnych figur
retoryczno-muzycznych, ich korelacji z tekstem niewtpliwie daje wykonawcy
szans peniejszego oddania zawartych w tekcie i muzyce emocji; pozwala mu
sprawi, aby interpretacja bya zgodnie z zaleceniami wczesnych retorykw
poruszajca (afektowana). Znajomo retoryki czsto pozwala take
unikn pewnych racych bdw w doborze rodkw wyrazu (artykulacji,
ornamentacji, frazowania itp.); uwraliwia take na znaczenie dobrej znajomoci
jzykw u piewakw, ktre s przecie nonikiem tekstu. Co wicej wiedza na
ten temat powinna take zainteresowa ambitnego suchacza, ktry pragnie w
sposb wiadomy i peny (nie tylko czysto estetyczny, ale take intelektualny)
obcowa z t niesamowit sztuk.
Bibliografia
Pozycje zwarte:
1. W. Apel Harvard Dictionary of Music, Harvard University Press 1947.
2. M. Bukofzer Muzyka w epoce baroku, Krakw 1970, PWM.
26
Artykuy:
1. T. Jasiski Muzyczna retoryka Lassa i Palestriny. Figura styl, Muzyka
1995 nr 4.
2. W. Lisecki Vademecum muzycznej ars oratoria, Canor 1993 nr 3 [6].
3. W. Malinowski O retoryce muzycznej baroku, Ruch Muzyczny 1995 nr
18.
4. Sz. Paczkowski Teoria afektw Athanasiusa Kirchera, Muzyka 1994 nr 4.
5. A.M. Szadejko Muzyka sztuka wyzwolona, Ruch Muzyczny 1998 nr 20.
6. F. Wesoowski Wprowadzenie do retoryki muzycznej, Zeszyt Naukowy
Akademii Muzycznej we Wrocawiu nr 21, 1979.
Przypisy
1
2
N. Harnoncourt Muzyka mow dwikw. Warszawa 1995, Fundacja Ruch Muzyczny, s. 45.
W. Lisecki Vademecum muzycznej Ars Oratoria, Canor 6, 1993, s. 13.
27
Wg niektrych badaczy pewne relacje pomidzy tekstem a ksztatem melodii istniay ju w chorale
gregoriaskim; postulaty dotyczce tworzenia muzyki znajdujcej odpowiedni korelacj ze sowem pojawiaj
si zreszt ju w redniowiecznych traktatach (choby anonimowe Musica enchiriadis z ok. 900 r.). Take
szeroko pojta redniowieczna symbolika liczb bya wpisywana w przebiegi dwikowe, przez co muzyka niosa
sob pewne treci pozamuzyczne (przy czym to zwizanie nie miao charakteru humanistycznego).
4
J. Affligemensis De musica (1550); cyt. za R.J. Wieczorek Ut cantus consonet verbis. Zwizki muzyki ze
sowem we woskiej refleksji muzycznej XVI wieku, Pozna 1995, Ars nova , s. 61.
5
G. Zarlino Le institutioni harmoniche (1573); cyt. za R.J. Wieczorek, op. cit., s. 85.
6
G. Zarlino Le institutioni harmoniche (1558); cyt. za R.J. Wieczorek, op. cit., s. 90.
7
Przykady za E. Obniska Claudio Monteverdi ycie i twrczo, Gdask 1993, Stella Maris, s. 28.
8
E. Obniska, op. cit. s. 35.
9
Athanasius Kircher Musurgia universalis, cyt. za Sz. Paczkowski Teoria afektw Athanasiusa Kirchera,
Muzyka 1994, nr 4, s. 30.
10
T. Jasiski Muzyczna retoryka Lassa i Palestriny. Figura styl, Muzyka 1995 nr 4, s. 70.
11
M. Bukofzer Muzyka w epoce baroku, Krakw 1970, PWN, s. 473.
12
J.N. Forkel ber J. S. Bach Leben, Kunst und Kunstwerke, Lipsk 1802; cyt. za M. Toporowski,
Orgelbchlein J. S. Bacha jako podrcznik muzycznej retoryki i summa teologiczna, praca magisterska,
AMFC Warszawa 1987, s. 10.
13
Kwintylian Institutio oratoria, cyt. za F. Wesoowski, Wprowadzenie do retoryki muzycznej, Zeszyt
Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocawiu 1979 nr 21, s. 143.
14
Figury retoryczne, o czym pisaem w rozdziale poprzednim, pojawiy si wprawdzie ju w renesansie
(gwnie na gruncie muzyki madrygaowej); nie byy one jednak skodyfikowane (cho madrygalici, a take
wybitni twrcy muzyki religijnej doskonale je znali i stosowali w swoich utworach); systematyczny ich spis ma
miejsce dopiero w baroku, szczeglnie w teorii niemieckojzycznej.
15
Kartezjusz Namitnoci duszy (1649), Warszawa 1986, PWN, s. 101.
16
zob. Sz. Paczkowski Teoria afektw Athanasiusa Kirchera, Muzyka 1994 nr 4, s. 19-52.
17
A. Kircher Musurgia universalis, cyt. za Sz. Paczkowski, op. cit.
18
zob. W. Lisecki Vademecum muzycznej ars oratoria, Canor 1993 (nr 3 [6]), s. 14.
19
Kwintylian, op. cit.; cyt. za F. Wesoowski, op. cit., s. 143.
20
Prezentowane przykady loci topici dotycz wycznie retoryki muzycznej, cho ich rda tkwi oczywicie
w retoryce klasycznej.
21
J. Mattheson, Die neueste Untersuchung der Singspiele (1744); cyt. za R. Rolland Haendel, Krakw 1958,
PWM, s. 24.
22
J. Mattheson Der Vollkommene Capellmeister; cyt. za F. Wesoowski, op. cit., s. 149.
23
zob. W. Lisecki, op. cit., s. 15-16.
24
Kwintylian, op. cit.; cyt. za F. Wesoowski, op. cit., s. 158.
25
W. Lisecki, op. cit., s. 17.
26
W dalszej czci artykuu na okrelenie figury muzyczno-retorycznej bd si posugiwa skrconym
terminem figura retoryczna.
27
W. Lisecki, op. cit., s. 17.
28
Wybr figur oparty zosta na klasyfikacji Joachima Burmeistera (dzielcej je zreszt na dwie wspomniane
wyej klasy) zaczerpnitej z artykuu W. Liseckiego (op. cit., s. 18-23); przykady nutowe figur zamieszczono
w Aneksie.
29
A. Kircher Musurgia universalis, cyt. za F. Wesoowski, op. cit. s. 161.
30
J. Walther Musicalisches Lexicon; cyt. za W. Lisecki, op. cit., s. 19.
31
G. Caccini Nuove Musiche; cyt. za F. Wesoowski, op. cit., s. 166.
32
J. Walther Musicalisches Lexicon; cyt. za F. Wesoowski, op. cit., s. 167-168.
33
Definicja Burmeistera.
34
M. Bukofzer Muzyka w epoce baroku, Krakw 1970, PWN, s. 525-526.
35
Cyt. za F. Wesoowski, op. cit., s. 188.
36
J. Mattheson Der Vollkommene Capellmeister; cyt. za F. Wesoowski, op. cit., s. 189.
37
J. Mattheson, op. cit.; cyt. za F. Wesoowski, op. cit., s. 190.
38
J.-B. Berard LArt du chant (1755); cyt. za F. Wesoowski, op. cit., s. 191.
39
Gdy Bach by ju dojrzaym kompozytorem, zaczto wprowadza nowe odmiany temperacji.
Eksperymentowano jednak gwnie na klawesynach; organy, z racji trudnoci w przestrajaniu, pozostaway
cigle w stroju mezotonicznym.
40
Cyt. za M. Toporowski Orgelbchlein J.S. Bacha jako podrcznik muzycznej retoryki i summa teologiczna,
praca magisterska, AMFC w Warszawie 1987, s. 28.
41
Charakterystyk tonacji wg Matthesona cyt. za M. Toporowski, op. cit., s. 28-29.
28
42
Symbole przypisywane poszczeglnym liczbom zaczerpnite zostay z: a) A.M. Szadejko Muzyka sztuka
wyzwolona, Ruch Muzyczny 1998 nr 20, s. 12; b) D. Forstner wiat symboliki chrzecijaskiej, Warszawa
1990, Instytut Wydawniczy PAX, s. 34-58.
29