Florence Nightingale

Prof.Dr.Sejran
Prof.Dr.SejranAbdushi
Abdushi
drsejran@gmail.com
drsejran@gmail.com

REVOLUCIONI NIGHTINGALE
Deri tani egziston nj numr i pamjaftueshm
dokumentash q vrtetojn plotsisht pozicionin

e saj n sfern e programit t saj.

E padiskutueshme sht se ajo sht nj individ i padiskutueshm

n historin infermierore, dhe ka qen identifikuar si pionerja

dhe themeluesja e infermieristiks moderne po aq sa edhe nj
reformatore e spitaleve.

F. Nightingale ndoqi nj mision n ndihm t qnies humane gjat

gjith jets s saj. Arritjet e saj jan impresionuese kur mendon

kufizimet sociale q kishin grat n Angli n ato koh.

Pavarsisht ajo sht identifikuar si pionere n prdorimin e

statistikave sociale dhe prezantimet e tyre me an t grafikve.

Ka vrtet polemika npr bibliografin t lidhura me esencn e
vrtet t F.Nightingale.
F.Nightingale lindi n 12 Maj 1820 n Florence
t Italis nga prindr Anglez. Ajo u rrit n

Angli me motrn e saj m t madhe. Q n

moshn 17 vje ajo mund t fliste disa gjuh

t vjetra dhe moderne.

Ajo ishte emruar si mbikqyrsja e themelimit t infermieristiks s
spitaleve t prgjithshme Angleze.

Ajo punoi n spitalin Barrack i cili ishte i gjr dhe n t mund t

kuroheshin rreth 1700 t smur. N at koh ky spital kuronte

3000-4000.

Kushtet ishin mizerabl, nuk kishte qirinj, uj,

sapun, peshqir dhe ushqimet ishin t prishura.

Suksesi i matshm i Nightingale ishte rnia e vdekshmris nga
42.7% n 22% brenda 6 muajve. Kur kushtet n
Spitalin e Barrachut u konsideruan t knaqshme ajo
shkoi n Crimea, ku kishte dy spitale Britanike. Dhe

aty ajo vazhdoi punn e saj n prmirsimin e

kushteve t shrbimit.
4

F.Nightingale ushtroi nj influenc modeste dhe n Indi. Nj

projekt i gjr mbi kanalizimet e ujit t pijshm dhe nj reform

ekonomike u rimor nga qeveria mbi baz t dy raporteve t saj

Observimi dhe gjendja sanitare e ushtris n Indi (1863) dhe

Jet ose vdekje n Indi 1873. Ky revolucion filloi n spitalet

ushtarake dhe u prhap dhe n ato civile.
Si nj autoritet i njohur ajo shpesh konsultonte planet e spitaleve t
reja n Angli, Australi, USA dhe Kanada.

Shkolla e F.Nightingale

Ajo prpiloi programin e par pr trajnimin

e infermiereve. Kjo shkoll trajnimi u hap n

1860 si nj institucion i pavarur i edukimit,

financuar nga Nightingale.

Programi ishte 1 vjear pas t cilit infermieret duhej t

praktikoheshin pr dy vjet n spital.
Nightingale (1859) shkroi nj libr t vogl me 77 faqe q pati nj
interes t madh nga infermieret e kohs. Ai prdorej si tekst n
shkollat infermierore.

Prparimi i Infermieristiks

N fund t shekullit XIX periudha e provs mbaroi. Shkollat

trainuese dhe infermieret e trainuara dhe pranoheshin nga

spitalet, mjeksia dhe publiku i gjr. Ky revolucion n infermieri

i kombinuar me zhvillimet e reja n mjeksin kirurgjikale dhe
shkencat sanitare oi n rritje t numrit t spitaleve. Ishte
infermieria q do t bnte n fund t fundit aplikimin e ktyre
zbulimeve.

Lidert e infermieris filluan t organizoheshin pr t kontrolluar

standartin e edukimit dhe pr t prmisuar praktikn

infermierore.

Shekulli XX quhet si shekulli i vetdijes sociale. Qindra

infermiere ishin punsuar si infermiere shtpie. Infermieret e

shndetit publik nga ana tjetr mbshteten nj prtritje t shikimit

thell t problemeve shndetsore.

Nj struktur pr infermieret vizituese u themelua n Britani.

Infermieret duhej t shkonin n shtpit e t smurve q kishin

nevoj. Nse ata ishin seriozisht t smur, drgoheshin n spital.

N 1911 n Spitalin Bellevue n USA u themelua nj shkoll pr

mami.

Historia e Infermieristiks sht nj esenc e historis s gruas. Pr

nj periudh t gjat t historis, pozicioni i gruas n shoqri

linte shum pr t dshiruar.

Organizata e par infermierore u themelua n Angli n 1887 nga

Ms Bedford Fenwick. N fillim idea e krijimit t nj organizate
infermierore nuk u prit mir. M von, organizata t tjera u
prhapn npr bot. Shum ndryshime n edukimin infermieror
filluan t shiheshin.

N 1899 u themelua ICN ( Kshilli Ndrkombtar i Infermierve)

prsri nga Bedford Fenwick.

ICN ndjek zhvillimin e plot t qnies njerzore dhe qytetare n

do infermiere, nj standart t lart edukimi, etik profesionale

dhe shpirti qytetar.

Organizata t tjera u prhapn dhe npr njerzit me ngjyr. N

1916 u krijua Shoqata

Kombtare e Infermierve

Kolumbiane me Ngjyr e cila m von u antarsua n ANA

(Shoqata Amerikane e Infermierve).
N 1912 u krijuan: Bashkimi Kombtar i Edukimit Infermieror

n Amerik, dhe Organizata kombtare e Infermierve t

Shndetit Publik.

Po ashtu n 1912 u themelua Sigma Theta Tau n Universitetin

Indiana nga 6 student krijues t cilt ishin t interesuar t rrisnin

prpjekjet pr shkollat e larta.

LEGJISLACIONI INFERMIEROR DHE RREGJISTRIM

Ligji i par pr regjistrimin ose pr liensimin e infermirve u

kalua n Cape Colony, Afrika e Jugut 1891. N 1901 i njjti ligj u

miratua n Zelandn e Re. Nevoja pr kontroll profesional i cili do

t mbronte standartet infermierore u b evidente me shtimin e

shkollave infermierore.

ZHVILLIMI DHE PRHAPJA E EDUKIMIT

Pas vitit 1900 rritja e kompleksitetit t shrbimit infermieror

ushtroi presion n prmisimin e nivelit t msimdhnies n

shkollat infermierore. Shumica e shkollave vazhdonte t ishte

nn kontrollin e spitaleve.

INFERMIERIA SHQIPTARE N VITE

Para viteve 1910, dokumentet e pakta q

pam nuk nxjerrin n pah, faktet rreth
zhvillimit dhe rolit t infermierve n
praktik. Mendohet se ato ishin t specializuara jasht shtetit, ose
n mnyr private dhe ushtronin profesionin e tyre n mnyr

individuale. Kujdesi n kto koh prqndrohej n manastire dhe

kisha.
Faktet e para rreth zhvillimit t infermieristiks n Shqipri i
gjejm rreth viteve 1921. N dokumentet e asaj kohe hasim t dhna mbi
edukimin dhe zhvillimin e profesionit infermier.

Nj ndihm t madh n kt fush dha edhe KKSH ( Kryqi i Kuq

Shqiptar), i cili u krijua n 30 Dhjetor 1921 dhe u drejtua nga Mbreti

Zogu i par dhe motra e tij Sanie Zogu e cila luajti nj rol t
rndsishm dhe ndihmoi n zhvillimin e infermieris.
N Tetor t vitit 1931 n Tiran KKSH themeloi shkolln e infermierve
vizituese. Mendohet se shkolla egzistonte para ktij viti, por kt vit

ajo mori formn e saj t plot. Ja se far shkruhet n nj dokument

t asaj kohe:
kudo ndr popuj, shnohet nj lvizje e madhe pr t shtuar numrin e
infermierve dhe pr t riformuar kt lloj shrbimi. sht e ditur se
ky riformim i infermierve nuk mund t kryhet pa ndihmn e

shkencave t reja si fjala vjen t sociologjis, psikologjis, psikiatris.14

Infermieret do t prgatiten jo vetm pr nj punim brenda kufijve

t mjeksis shruese preventive, po pr tu arrit edhe n
udhheqse t publikut n higjien.

N kt shkoll studionin rreth 17 nxns, pr 3 vjet. Studimet

prqendroheshin n mjeksin parandaluese dhe fushn e
higjiens dhe drejtohej nga nj zonjush austriake q kishte
mbaruar studimet pr drejtimin e shkollave infermierore n
Amerik.

Gjat pushtimeve t ndryshme u pa nj kthim prapa n profesion.

Infermieret ushtronin profesionin e tyre si infermiere ushtarake

q mjekonin t plagosurit n kto luftra.

Pr t prmbushur nevojat e mdha q kishte vendi pr infermiere

shqiptare dhe pr t mundsuar largimin e murgeshave italiane

n vitin 1946 u rihap shkolla e infermiereve n Tiran.

Drejtoresha e ksaj shkolle ishte Z. Safka Kushi me profesion

infermiere. Sipas t dhnave t mbledhura nga familja, ajo kishte
mbaruar studimet pr infermierin n Beograd n vitin 1930.
Programi 3 vjear i dikurshm u reduktua n nj program nj
vjear. N 1947 kto infermiere t porsadiplomuara filluan

punn npr spitale si infermiere dhe kryeinfermiere.

Teknikumi i par mjeksor u hap n Tiran m 1948. Programi ishte

3 vjear dhe m von u b 4 vjear dhe studentt q mbaronin

studimet ktu diplomoheshin si ndihms mjek.
Kto infermiere punsoheshin npr spitale, ambulanca komunitete
etj. Detyrat kryesore t tyre ishin zbatimi i urdhrit t mjekut,
injeksionet, kujdesi dhe ruajtja e higjiens s pacientit, ushqyerja

dhe mjekimet e tjera dhe observimin 24 orsh t pacientit. Ajo

privohej nga e drejta e pjesmarrjes n edukimin shndetsor t
pacientit dhe familjarve. Asaj i ndalohej t jepte t dhna mbi
pacientin tek familjart. Roli i saj n spital shihej mbrenda
farmacis ose dhoms s smurit. Roli i saj konceptohej m

shum human e altruist se sa professional.

Pas vendosjes s demokracis, si pasoj e hapjes ndaj fryms

perndimore, disa msuese-infermiere, filluan t prfshiheshin n

proesin teorik ( 1994). Duke par rndsin e madhe t zhvillimit t
infermieris dhe ndoshta e krahasuar kjo me standartet Europiane,

shkollat infermierore, n vititn 1994 u kthyen n shkolla t larta

infermierore, dhe kaluan n udhheqje nga Ministria e Arsimit
Shkencs dhe Teknologjis.

Shkolla e Lart e Infermieris n Tiran ishte e para n vend q

prfshiu infermieret n edukimin infermieror. Eksperienca e tyre n
profesion dhe trainimet e ndryshme jasht shtetit i ndihmuan mjaft

kto msuese n punn e tyre. Kjo solli dhe riorganizimin e

kurrikulumit t shkolls, ku u prfshin bazat themelore t
infermieristiks dhe kujdeset e tjera infermierore si lnd baz n

studimet Universitare n shkencn e Infermieris.

18

Megjith arritjet e mdha, ka shum pr t br pr ta uar

profesionin infermier drejt standarteve Europiane.

Organizimi i infermiereve n organizatn e tyre, Shoqata

Kombtare

Infermiereve

dhe

Mamive

Shqiptare

( SH.K.I.M.SH), solli nj lvizje t re drejt zhvillimit.

Hapja e sektorit t infermieristiks n Ministrin e Shndetsis n
Maj 1998 sht nj arritje e madhe, q do t ndihmoj n
zhvillimin e Infermieristiks Shqiptare.

Historiku Infermieror n Kosov

Sistemi Shndetsor dikur sht udhhequr nga Beogradi me von ka

filluar t udhheqet n Prishtin, kjo ka ndodh pas themelimit te

Universitetit t Prishtins, hapjes s Fakultetit t Mjeksis si dhe me

themelimin e Klinikave pran ktij Fakulteti, ku u krijuan kushte pr
zhvillimin e resurseve humane vendore.
Themelimi i Univerzitetit dhe zhvillimi i gjithmbarshm i shoqris
Kosovare u ndalua nga Qeverisja e Beogradit dhe n vitin 1989 ajo

suprimoi autonomin e Kosovs. Me kt u ndrpre zhvillimi dhe

mundsia e ndrmarjes s reformave sistemore, t cilat po zenin vend
n tr botn.

Gjat periudhs 1989/1999, n Kosov u zhvillua i ashtuquajturi

Sistem Paralel, ku edhe sistemi shndetsor u organizua npr

strukturat paralele, pasi numri m i madh i puntorve

shndetsor u largua nga puna, Fakulteti i Mjeksis aktivitetin e

vet e zhvilloi n struktura t tilla.
Rol t rndsishm kishte Shoqata bmirse Nna Tereze prmes
s cils u zhvillua nj rrjet i tr i institucioneve shndetsore t
kujdesit parsor. Gjat asaj periudhe u vendosn themelet edhe

t veprimtaris private shndetsore, e cila po ashtu dha

kontributin e vet pr at koh.

ZHVILLIMI I INFERMIERIS N KOSOV

Njsia e Infermieris n Ministrin e Shndetsis sht prgjegjse pr

prgatitjen e planit strategjik pr zhvillimin e infermieris n Kosov.

Planifikimi i strategjis ka vazhduar n vitin 2001 me inkuadrimin e

ekspertve ndrkombtar nga organizata t ndryshme t cilat punojn
n Kosov. Procesi i finalizimit t strategjis sht shtyr pr shkak t
prioriteteve t tjera t Njsis s Infermieris.
Meqense klima aktuale e rindrtimit dhe e reformave n t gjitha
sektort e Kosovs reflektohet edhe n infermieri, sht e nevojshme
t caktohen qllimet strategjike t zhvillimit, n mnyr q t pr
forcohet roli i infermieris dhe aftsimi pr tu ballafaquar me sfidat
n t ardhmen.

Termi infermiere n Kosov prfshin infermieret e

prgjithshme, mamit, infermieret pediatrike dhe infermieret
q kan titullin teknik mjeksor, ndrsa nuk prfshin
kategorit tjera t ngjashme si jan: infermieret

stomatologjike, fizioterapeutt, teknikt e laboratorit dhe t

radiologjis.

INFERMIERIA N T KALUARN, T TASHMEN DHE

SFIDAT

Infermieria n Kosov ballafaqohet me shum sfida. Statusi i

infermierve sht i ult n krahasim me profesionistt tjer
shndetsor. Ata kan psuar nga indiferenca shum vjeare.

Kjo reflektohet me munges t standardeve pr praktikn dhe

edukimin infermierik dhe pamundsin e infermiereve q t

merren edhe me pun klinike apo udhheqse ose t zhvillojn

plane t pavarura t kujdesit infermierik, bazuar n mendimin
kritik.

Infermieria nuk ka qen e njohur ligjrisht si profesion i ndar, autonom

si jan t pranuara mjeksia, stomatologjia dhe farmacia.

Roli i infermiereve ishte q tu asistojn mjekve dhe t zbatojn
udhzimet e tyre. Nuk ekziston asnj prkufizim ligjor i rolit t
infermiereve, asnj marrveshje e qart p aktivitetet me t cilat duhet
t merren infermieret dhe mamit, dhe asnj definicion pr

kompetencat e infermiereve q t ushtrojn praktikn e tyre n

mnyr t sigurt.
Titujt infermiere dhe mami nuk jan t mbrojtur dhe popullata nuk
sht e sigurt se ato jan t kualifikuara t kryejn nj pun t till.

Deri n koht e fundit infermieret nuk kan pasur person

kontaktues pr zhvillimin e profesionit infermierik dhe as

zdhns zyrtar pr ti shprehur interesat dhe brengat e tyre.

Pr shkak t statusit t tyre t ult dhe mungess s autonomis, ato

nuk jan prfaqsuar n komisione dhe borde n t cilt merren

vendime mbi strategjin shndetsore dhe infermierike n

prgjithsi dhe kujdesin ndaj pacientit n veanti.

 Emrimi i Kryeshefes s Infermieris n Ministrin e

Shndetsis n vitin 2001 sht nj hap i rndsishm drejt

inkuadrimit m t madh t infermiereve n zhvillimin e

strategjis infermierike dhe shndetsore.

Edukimi katrvjear pr infermiere dhe mami bhet n shkollat e
mesme t mjeksis, pas edukimit t prgjithshm tetvjear.
Ekzistojn shkolla t ndara pr nxns t cilt flasin gjuhn
shqipe dhe serbe, shkolla n gjuhn turke dhe boshnjake.

Shkollat e larta t mjeksis n Ish Jugosllavi kan ofruar

programe edukuese dyvjeare, pas edukimit themelor pr nj

kualifikim t avancuar n infermieri.

Gurthemelet pr zhvillimin e Infermieris

MINISTRI

DREJTORI I
SHRBIMEVE
SHENDETESORE

SEKRETARI
PERMANENT

DIVIZIONI
I
INFERMIERIS

QENDRA PR
EDUKIMIN E
VAZHDUAR TE
INFERMIERIS

DREJTORESHAT E
INFERMIERIS
QKUK&SPITALET
REGJIONALE

KRYEINFERMIER
T QKMF

Odat e
Profesionistve
shndetsor

AIK

Urdhri i
Infermierve t
Kosovs

 N t kaluarn, kjo ka qn nj mundsi edhe pr infermieret

shqiptare, por shkolla m e afrt gjendej n Beograd dhe ishte mbyllur

pr infermieret shqiptare t Kosovs pr m shum se dhjet vite. Kjo
ka krijuar nj munges t madhe t infermiereve shqiptare me
kualifikim t avancuar t cilat nevojiten pr t implementuar reformat
e parashikuara n kt strategji.

Shumica e msimdhnsve jan mjek dhe planprogrami i shkolls s

mesme sht orientuar drejt rolit t ndihmsve mjeksor.
Nuk ekziston ndonj organ i pranuar pr vlersimin e njohuris
infermierike q msohet n programet edukative dhe n disa libra
msimi ose revista pr infermieri n gjuhn shqipe

 N vitin 2002/03 u hap Fakulteti i Infermieris dhe Mamiave pran

Fakultetit t Mjeksis me financimin e projektit Skotlandez me
studime 3 vjeare t studentve n fushat infermierore.
LIGJI PR ODAT E PROFESIONISTVE SHNDETSOR
Dispozitat e prgjithshme

Me kt ligj themelohen odat e profesionistve shndetsor si organizata t

pavarura dhe profesionale, rregullohet antarsia n oda, kompetencat e odave,
organizimi dhe funksionimi i odave, mbajtja e regjistrit t antarve t odave,
organet e odave, prgjegjsia disiplinore e antarve t odave, burimet e
financimit

t odave dhe shtjet tjera me rndsi pr pun dhe funksionim t odave.

Neni 2

Odat e profesionistve shndetsor n Republikn e Kosovs jan

organizata t pavarura t cilat mbrojn dhe prezantojn interesat
profesionale t antarve t saj, sigurojn standardet e larta t kodit t etiks
dhe deontologjis mjeksore, promovojn dhe mbrojn veprimtarin e
profesionistve shndetsor n institucionet shndetsore publike dhe
private, sigurojn edukimin e vazhdueshm profesional me qllim t ofrimit
sa m cilsor t shrbimeve shndetsore dhe shrbimeve tjera q kan t

bjn me kujdesin shndetsor.

Pr ushtrimin e ktij misioni dhe prgjegjsive formohen;

Oda e mjekve;
Oda e stomatologve;
Oda e farmacistve dhe;
Oda e infermiereve dhe teknikve tjer shndetsor.

Neni 7
Antarsimi n Oda sht obligativ pr t gjith doktort e mjeksis, doktort e

stomatologjis, farmaceutt e diplomuar, infermiert e diplomuar, mamit e

diplomuara, fizioterapeutt e diplomuar, laborantt e lart mjeksor, logopedt e
diplomuar, psikologt klinik, profesionistt tjer shndetsor me kualifikim t mesm
dhe t lart t prcaktuar n regjistrin zyrtar t ministris t cilt ushtrojn
veprimtarin e tyre n Republikn e Kosovs.

Kompetencat (Veprimtarit publike t odave )

Neni 8
Miraton kodin e etiks profesionale (kodin e etiks);
Regjistron dhe mirmban regjistrin e profesionistve dhe
bashkpuntorve shndetsor dhe t gjitha Institucioneve
shndetsore;
Lshimi i licencave, rilicencimi dhe revokimi i tyre;
Zbatimi i mbikqyrjes profesionale me angazhim t ekspertve t
lmive prkatse;
Bashkpunimi me organet shtetrore dhe lokale q adresojn
shtjet e shndetsis dhe bashkpunimi me shoqatat e tjera
profesionale n vend dhe jasht vendit;

ORGANIZIMI DHE PUNA E ODAVE

Neni 15
ORGANET E ODAVE :

Kuvendi

Kryetari i ods

Zv. Kryetart

Kshilli drejtues

Sekretari i prgjithshm i ods

Kshilli mbikqyrs pr afarizm financiar

Kshilli etik,

Gjyqi i nderit,

Prokurori i Ods

Organet e prhershme t ods.

Antar e kuvendit t odave zgjidhen pr mandat 4 vjear.

Antart e kuvendit t odave mund t zgjidhen srish pas skadimit t mandatit edhe pr nj mandat 4 vjeare.

Kryetari i Ods, zvends Kryetart, antart e kshillit drejtues dhe

sekretari i prgjithshm nuk mund t jen persona t zgjedhur dhe t

emruar n funksione tjera publike.
Kshilli drejtues i ods ka 7 antar.
Kryetari dhe zv.kryetart e kuvendit si dhe sekretari i ods jan antar t
kshillit drejtues sipas detyrs zyrtare.
Antart tjer t kshillit drejtues i zgjedh kuvendi nga radha e antarve
t vet.
Mnyra e puns s kshillit drejtues m hollsisht rregullohet me statut.
Miraton rregulloren mbi organizimin dhe sistematizim e punve t
shrbimit profesional t ods dhe merr masa pr sigurimin e ligjshmris
dhe efikasitetin e puns t shrbimit profesional.
Vendos n shkall t dyt sipas ankesave nga marrdhnia e puns t
puntorve t shrbimit profesional t ods
Kryen dhe pun tjera t parapara me statut t ods