Struni rad

Jelena Kovaevi

SADRAJ :
1. Uvod ------------------------------------------------------------------------------------- 2
2. Struktura prirodnih polimer ------------------------------------------------------- 4
2.1.
Kauuk --------------------------------------------------------------------------------- 5
2.2.
Prirodni kauuk ----------------------------------------------------------------------- 6
2.2.1. Derivati prirodnog kauuka -------------------------------------------------- 8
2.3.
Obrada kuuka i proizvodnja gume ------------------------------------------------ 9
2.3.1. Mastikacija --------------------------------------------------------------------- 9
2.3.2. Kauukova smjea ------------------------------------------------------------ 11
2.3.3. Sredstav za vulkanizaciju ---------------------------------------------------- 11
2.3.4. Sredstva protiv starenja gume ----------------------------------------------- 12
2.3.5. Punila, upotreba puni --------------------------------------------------------- 12
2.3.6. Pigmenti, upotreba pigmenata ----------------------------------------------- 13
2.3.7. Omekivai, upotreba omekivaa ------------------------------------------ 13
2.3.8. Priprema smjee za vulkanizaciju ------------------------------------------- 13
2.4.
Oblikovanje proizvoda prije vulkanizacije ---------------------------------------- 14
2.5.
Vulkanizacija -------------------------------------------------------------------------- 15
2.6.
Otpad iz proizvodnje gume ---------------------------------------------------------- 19
2.7.
Guma ---------------------------------------------------------------------------------- 23
2.7.1. Osobine gume ----------------------------------------------------------------- 23
2.8.
Proizvodi od gume ------------------------------------------------------------------- 24
2.8.1. Pneumatika -------------------------------------------------------------------- 24
2.9. Vrste gume ---------------------------------------------------------------------------- 25
3. Zakljuak ------------------------------------------------------------------------------ 29
4. Metodski pristup u nastavi -------------------------------------------------------

30

4.1. Priprema za I as --------------------------------------------------------------- 31

4.2. Priprema za II as -------------------------------------------------------------

32

4.3. Priprema za III as ------------------------------------------------------------- 33

5. Predlozi i preporuke ------------------------------------------------------------------ 36
6. Literatura ----------------------------------------------------------------------------- 37
1

Struni rad
Jelena Kovaevi

1. UVOD

Polimeri predstavljaju veliku grupu materijala sa veoma razliitim fizikim karakteristikama.

Prema svom porijeklu polimere dijelimo na : prirodne i sintetike. Najpoznatiji primjeri prirodnih
polimera su : drvenaste materije, pamuk, lan, svila, vuna, koa, celuloza, kauuk, skrob, guma, smola,
belanevine i nukleinske kiseline (RNK i DNK), a sintetickih: polietilen, polipropilen, poliuretani,
polivinil hlorid (PVC), poliamidi (nylon), polistiren (stiropor), poliizopren (sintetska guma), itd. Ono
sto je zajedniko za sve ove materijale je injenica da su oni izgraeni od veoma velikih molekula,
makromolekula. Makromolekuli se sastoje od manjih molekula ili grupa molekula (monomera) koji su
meusobno povezani kovalentnim vezama tako da ine dugake lance ili mree. Broj monomera u
jednom ovakvom makromolekulu naziva se stepen polimerizacije (n) i on moe iznositi od nekoliko
stotina pa do preko milion. Njhova molekulska masa je vrlo velika, obino vie od 5000. Nazivi
polimera se obrazuju na taj nain to se ispred naziva odgovarajueg monomera doda prefiks "poli"
(npr. polietilen, polipropilen, itd.).
Ukoliko se polimer sastoji od samo jedne vrste monomera on se naziva homopolimer, a ako se sastoji
od vie vrsta monomera kopolimer. U zavisnosti od toga kako su monomeri rasporeeni u lancu
razlikujemo:
Regularni kopolimer - kod koga se monomeri pravilno smenjuju jedan za drugim.
Blok kopolimer - kod koga se pravilno smenjuju itavi segmenti monomer.
Kalemljeni (graft) kopolimer - kod koga su na glavni lanac jednog tipa monomera nakalemljeni
kratki lanci drugog tipa monomer.
Stohastiki kopolimer - kod koga se monomeri rasporeuju po tanim redosledom.
Prema optem izgledu molekul polimera moe biti : lanani- sastoje se od nerazgranatih lananih
molekula, koji se pruaju u jednom pravcu ; razgranati imaju oblikih dugakih lanaca sa bonim
grananjima; iji broj i duina i uzajmni raspored mogu da se mijenjaju, utiui na osobine polimera. ;
2

Struni rad
Jelena Kovaevi

umreeni sastoje se od makromolekulskih lanaca povezanih meusobno ili pomou poprenih

hemijskih veza ili mostova sastavljenih od pojedinanih atoma ili grupa atoma.
Dakle, prirodnim polimerima smatraju se makromolekulski spojevi, molekulske mase od nekoliko
hiljada do nekoliko stotina hiljada, koji se u prirodi nalaze kao dijelovi biljnih ili ivotinjskih tkiva.
Nazivaju se jo i biopolimerima. Za takve materijale kae se da potiu iz obnovljivih izvora. To su
meusobno vrlo razliiti i sloeni spojevi.
S obzirom na ponavljajue jedinice u makromolekulu mogu se svrstati na:
1. Polisaharidi
2. Lignin ili polimerni materijali na bazi koniferil alkohola
3. Proteini (bjelanevine) ili prirodni poliamidi
4. Prirodni kauuk
5. Prirodne smole

Naravno, prirodne makromolekule su i polinukleotidi tj. deoksiribonukleinska kiselina (DNA)

i ribonukleinska kiselina (RNA). Meutim ne smatraju se polimernim materijalima u pravom
smislu, jer osim funkcije u ivim organizmima nemaju nikakvu primjenu.
Prirodni polimeri rijetko se upotrebljavaju u izvornom obliku, ve se za odreene primjene modifikuju
ili im se dodaju razliiti dodaci odnosno aditivi, kao to su punila, pigmenti, stabilizatori, i kao takve
smjee nazivaju se prirodni polimerni materijali. Aditivi, i ako prisutni u relativno malim
koncentracijama, bitno poboljavaju jedno ili vie svojstava pa se tako dobijaju upotrebljivi polimerni
materijali u razliitim industrijama (tekstilna, prehrambena, farmaceutska, kozmetika, industrijske
boja i lakova itd.). Neki prirodni polimeri ve se prilikom izolacije iz sirovine dobijaju u
modifikovanom obliku (kao npr. alginska kiselina u obliku alginata).
Veina prirodnih polimera bioloki je razgradljiva (biorazgradljivi polimeri) tj. mogu se razgraditi
djelovanjem mikroorganizama (bakterija, gljivica, algi) do ugljen dioksida i vode u aerobnim, odnosno
ugljen dioksida i metana u anaerobnim uslovima u prihvatljivom vremenskom periodu (koji se
razlikuje od polimera do polimera).
Cilj ovog rada je da se ukae na znaaj prirodnih polimera - kauuka kao jednog od prirodnih
polimera, njihov znaaj u ljudskom zivotu, kao i upotrebi.
3

Struni rad
Jelena Kovaevi

2. STRUKTURA PRIRODNIH POLIMERA

Hemijski sastav, veliina molekula i konfiguracija ine molekulsku strukturu polimera. Za

razliku od sintetskih polimera koji imaju relativno jednostavnu strukturu, prirodni polimeri puno su
kompleksnije makromolekule. Jedan od razloga je taj to su osnovne konstitucijske jedinice sloenije
nego kod sintetskih polimera. Struktura podrazumijeva konfiguraciju makromolekula prostorni
razmjetaj atoma ili skupa atoma oko jednog ugljikovog atoma u molekulu koji je
- odreen pri sintezi polimera
- ne moe se mijenjati bez kidanja hemijskih veza i stvaranja
novih, i
konformaciju makromolekula odnosi se na geometrijski oblik cijele molekule i rezultat je rotacija oko
pojedinih C- C veza zbog djelovanja toplote ili postojanja sekundarnih veza meu
makromolekulama (dipol-dipol veze i Van der Waalsove veze). Oigledno, u polimerima
meumolekulske sile relativno su velike jer se uveavaju poveanjem broja konstitucijskih jedinica tj.
poveanjem molekulske mase. Najei konformacijski oblici pojedinanih makromolekula su: cik-cak
konformacija, spiralna (helikoidna) konformacija ili heliks te statistiko klupko (privlane sile unutar
makromolekula puno su jae od onih izmeu makromolekula). Ukoliko sekundarne veze nastaju zbog
postojanja privlanih sila izmeu atoma ili atomskih grupa unutar istog makromolekule tada se
nazivaju intramolekulske veze, a ako se sekundarne veze ostvaruju zbog postojanja privlanih sila
izmeu atoma ili atomskih grupa susjednih makromolekula tada se nazivaju intermolekulskim vezama.
Povezivanje veeg broja makromolekula u polimernom sastavu rezultat je postojanja intermolekulskih
veza, a njihov nain povezivanja odreuje nadmolekulsku strukturu. Ona
moe biti:
4

Struni rad
Jelena Kovaevi

- amorfna
- kristalina

U amorfnom polimeru ne postoji sreenost izmeu makromolekula dok u kristalinom polimeru postoji
sreenost, tj. pravilnost u slaganju velikog broja makromolekula. Naime, kako su makromolekule vrlo
velike, one se odlino slau (pakuju) nejednoliko tako da formiraju sreena ili kristalina podruja
rasporeena unutar nesreene ili amorfne matrice stvarajui kristalast polimer, (slika 1). Kristalina
podruja prikazana su plavo, amorfna crno. Nadmolekulska struktura odreuje fizika i mehanika
svojstva polimera. Kristalasti polimeri su tvri, ilaviji, slabo ili nikako topljivi u uobiajenim
organskim rastvaraima.

Slika 1 - Morfologija kristalastog polimera

Na stepen kristalinosti utie:
duina osnovnog lanca
grananje osnovnog lanca
intermolekulske veze
Stepen kristalinosti raste s poveanjem duina lanca, a smanjuje se s poveanjem stepena grananja u
makromolekulama, jer boni lanci predstavljaju smetnje pri slaganju makromolekula. Intermolekulske
veze doprinose poveanju kristalinosti polimera.
2.1. Kauuk
5

Struni rad
Jelena Kovaevi

Kako bi se izbjegle nedoumice, na poetku je potrebno definisati ta se podrazumijeva pod

kauukom, a ta pod gumom. U daljem tekstu pod pojmom kauuk se podrazumijeva se polimer
poliizopren, bilo prirodni ili sintetski. Razlikujemo:
Prirodni kauuk koji se dobija od mlijenog soka lateksa kauovog drveta. Lateks je koloidni rastvor
kauuka. Prilikom suenja ili pri tretiranju sa kiselinom iz njega se izdvaja sirovi kauuk koji sadri
primese smole i nekih proteinskih materijala. Po hemijskom satavu prirodni kauuk je polimer
izoprena1, terpena iji sastav odgovara formuli C5H8
CH2= C CH= CH2
CH3

2-metil-1,3-butadien

Izopren1 nezasieni ugljovodonik; 2-metil-1,3-butadien

Sintetiki kauuk je zajedniki naziv za vei broj polimera koji pokazuju svojstva slina prirodnog
kauuka i mogu se preraditi u gumu.
Termo plastini kauuk- se mogu preraivati uz mogunost upotrebe otpadnog materijala
Prakasti kauuci - se jednostavnije jeftinije prerauje, lake se mijeaju sa dodacima i potronja
energije je manja.
Teni kauuci - su slabih mehanikih svojstava u odnosu na klasine.
Silikonski kauuk - se dobija polikondezacijom silikonskih organskih jedinjenja silicijuma.
2.2. Prirodni kauuk
Prirodni poliizopren ili prirodni kauuk, jedan od najvanijih bioloki neaktivnih prirodnih
polimera, upotrebljavali su ga Maje u Centralnoj i Junoj Americi prije 12. vijeka. U Evropu ga je
donio Columbo, ali sve do 19. vijeka (otkria vulkanizacije) nije sluio niemu osim za brisanje
olovke.

Struni rad
Jelena Kovaevi

Poliizopren (slika 2), u prirodi postoji u dvije konfiguracije: cis-1,4-poliizopren (prirodni kauuk) i
trans-1,4-poliizopren (gutaperka, balata).

Slika 2. - Strukturna formula ponavljajue jedinice poliizoprena

cis-1,4-poliizopren dobija se iz drveta vrste Hevea brasiliensis (kauukovac) koje raste u Srednjoj i
Junoj Americi, a trans-1,4-poliizopren iz vrste Plaquium gutta i Mimusops balata, koji se uzgajaju na
plantaama Jave i Malaje. Zarezivanjem kore drvea poinje tei lateks koji se skuplja u posude, (slika
3).
Hevea daje lateks koji sadri oko 35% poliizoprena i 5% vrstih materija kao to su proteini, lipidi i
neorganske soli, a ostatak je voda. Poliizopren se sastoji od 98% cis-1,4 jedinica, 1%
trans-1,4 jedinica. Molekulska masa prirodnih poliizoprena je izmenu 200 000 i 500 000. Prije
transporta lateks se stabilizuje protiv djelovanja mikroorganizama dodatkom 5-7 g amonijaka/L.

Struni rad
Jelena Kovaevi

Slika 3. a) Sakupljanje lateksa kauuka ; b) Plantae na kojima se uzgaja Hevea brasilinis

Koncentrisanje lateksa provodi se zagrijavanjem u prisustvu baye i dodatkom zatitnih

koloida. Na taj nain smanjuje se udio vode i poveava sadraj vrste supstance na oko 75%.
Meutim, znatne koliine kauuka koaguliraju se dodatkom 1% oktana ili 0,5% mravlje kiseline.
Prirodni kauuk sadri masne kiseline, koje djeluju kao stabilizatori, i proteine koji ubrzavaju
vulkanizaciju. Nasuprot tome, sintetikom kauuku treba dodati stabilizatore i amine.
Kauuk u prirodi ne nastaje polimerizacijom izoprena, nego enzimatskom polimerizacijom
izopentenilpirofosfata (koji nastaje sloenim reakcijama poevi od tioestera oktenske kiseline i
koenzima A):

Neke fizike konstante prirodnog kauuka prikazane su u tabeli 1.

Tabela 1 Fizike karakteristike prirodnog kauuka

Svojstvo
Gustina /gcm-3
Temperatura mrnjenja /C
Ravnotena temp. topljenja /C
Temperatura topljenja /kJkg-1

Vrijednost
0,913
-72
28-39
64

Struni rad
Jelena Kovaevi

2.2.1. Derivati prirodnog kauuka

Zagrijavanjem prirodnog kauuka iznad 250C u prisustvu proton donora (fenol) sniava se
molekulska masa s oko 300 000 na 3 000 do10 000 uz istovremenu ciklizaciju 2. Zavisno od uslova i
duine reakcije nastaju mono-, di- i triciklike strukture odvojene CH 2 grupa ili ak neciklike
izoprenske jedinice. Tokom ciklizacije gubi se 50 do 90% izvornih dvostrukih veza. Cikliki kauuk
ima svojstva poput vulkanizirane gume ili gutaperke. Upotrebljava se za printerske boje, lakove i
ljepila.

Hlorisanjem prirodnog kauuka dobije se hlorirani kauuk koji sadri oko 65% hlora. Uoljivo
je da istovremeno s adicijom na dvostruku vezu (51% Cl, teorijski max.) dolazi i do supstitucije.
Hlorisani kauuk otporan je na djelovanje alkalija, a njegov rastvor upotrebljava
se za lijepljenje elastomera i metala.

Ciklizacija2-je formiranje ciklinih jedinjenja iz otvorenog lanca jedinjenja.

2.3. Obrada kauuka i proizvodnja gume

Prirodni i sintetski kauuk plastian je materijal, kome se oblik moe mijenjati. Kauuk se ne moe
direktno upotrebiti, ve se mora podvrgnuti mnogim procesima, da se dobije guma,
konani produkt, relativno velike elastinosti. Kauuk je, dakle, meuprodukt u proizvodji gume i
gumenih proizvoda. Meu mnotvom najrazliitijih proizvoda, mnogi se proizvode prema
strogo specifinim postupcima. Meutim, za veinu proizvoda postupak je uglavnom isti. Kauuku

Struni rad
Jelena Kovaevi

se dodaju razliita punila i sma se podvrgava termikoj obradi (tzv. vulkanizaciji). U

itavom procesu proizvodnje gume iz kauuka razlikuju se sledee faze:
mastikacija,
priprema smjee kauuka i dodataka,
oblikovanje poluproizvoda,

vulkanizacija.

2.3.1. Mastikacija

Prirodni, a ponekad i sintetiki kauuk doprema se u fabrike obino u velikim balama i

komadima, blokovima etvrtastog oblika. Prije dalje obrade, takve komade potrebno je smanjiti. To se
radi pomou posebnih maina sa noevima koji reu kauuk u manje komade izduenog oblika.
Obino se kauuk prije rezanja mora zagrijati na temperaturi od 50C, da bi omekao. Prirodni kauuk
se moe direktno mijeati sa posebnim dodacima, jer se oni ne mogu jednako raspodijeliti u sirovom,
relativno tvrdom materijalu. Zato se kauuk jednostavno mora podvrgnuti tzv. mastikaciji. To je
operacija u kojoj se kauuku poveava plastinost, a time i mogunost prostizanja vee homogenosti
prilikom mijeanja razliitih dodataka i punila. Pri tome se kauuk, kao polimer velike molekularne
mase, razgrauje. Procesu mastikacije se najvie podvrgava prirodni kauuk. Sintetiki kauuk se zbog
svoje drugaije strukture mnogo tee masticira. Da bi se taj proces mogao izvesti, potrebni su
katalizatori, hemijska sredstva za plastificiranje. Ova sredstva ubrzavaju mastikaciju samo u prisustvu
kiseonika. Oni ne smiju uticati na kasniji proces vulkanizacije, niti na svojstva smjee za vulkanizaciju.
To su uglavno sumporni spojevi, najee tiofenoli, koji se dodaju kauuku u malim koliinama (oko
1%). Mastikacija se izvodi pomou pomonih ureaja. Prvi su u upotrebi bili dvovaljci, koji mogu
sluiti za mastikaciju, ali i za mijeanje dodataka kauuku, i za stvaranje homogene smjee prije
vulkanizacije.
Princip rada na dvovaljcima i konstrukcija ureaja ostali su praktino nepromijenjeni kroz vie od 100
godina, od njihove prve upotrebe u proizvodnji gume. To je ureaj s dva valjka, smjeteni u
horiziontalnoj ravni, koji se okreu jedan prema drugom.

10

Struni rad
Jelena Kovaevi

Prenik valjka je 0.4 do 0.6 m a duina od 1 do 2 m. Otvor izmeu valjaka podesi se na poetku rada
tako da rotirajui valjci mogu uhvatiti komade kauuka. Nakon to komadi prou izmeu valjaka,
radnik koji rukuje ureajem, vraa ih i tjera ponovo kroz otvor izmeu valjaka. Pri tome se razmak
izmeu valjak moe po potrebi proirivati. Nakon nekoliko prelaza, pojedini se komadi zdruuju i ine
homogenu masu koja stvara prevlaku oko preenog valjka. Da bi masa postala to homogenija, reu se
povremeno djelovi mase, skidaju se sa valjka i ponovo ubacuju meu njih. Na manjem labaratorijskom
ureaju ree se runo, a na velikim proizvodnim valjcima obavlja se to automatski i kontinuirano.
Valjci se prema potrebi hlade vodom ili se zagrijevaju parom, ili uljem. Da bi se poveao uinak
ureaja, prednji se valjak obino okree neto sporije od zadnjeg. Oba se valjka pokreu istim motorom
i meusobno su povezani zupanicima sa dugakim zubcima, kako bi valjci ostali u vezi i kada se
razmiu. Kada se prerauje materijal koji izaziva vrlo veliko trenje svaki se valjak pokree zasebno.
Pored rada na dvovaljcima, kod mastikacija, takoe se vri i mijeanje smjee kauuka i dodataka.
Obavlja se i u mjealicama (mikserima). Taj se ureaj sastoji od zatvorene komore sa dva rotora
nepravilnog , krukolikog oblika. Rotori se okreu jedan prema drugom i tom prilikom pritiskaju i
mjeaju kauuk izmeu valjaka, ali i izmeu pojedinog valjka i zida komore. Proces se
odvija mnogo efikasnije i u veem prostoru, pa je za mastikaciju u mjealici potrebno
mnogo manje vremena nego za mastikaciju izmeu valjaka. Rotori se prema potrebi mogu
hladiti vodom,esto se rotori okreu razliitim brzinama da bi se poveala efikasnost mjeanja.
Nakon zavrene mastikacije ili meanja, kauuk se isputa otvaranjem dna mjealice.
Kauuk koji je izaao iz mjealice nepravilnog je oblika i esto izdeljen u nekoliko komada. Ta se
itava masa odvodi ili isputa direktno u mainu sa dvovaljcima, koji je homogeniziraju i oblikuju u
ploe prikladne za dalju preradu.

2.3.2.Kauukova smjea

11

Struni rad
Jelena Kovaevi

Kvalitet gotovog proizvoda vrlo mnogo zavisi od dva inioca: sastava i homogenosti kauukove smjee
prije vulkanizacije. Osnovni sastojak svake smjee koja se dalje prerauje u gumu, jeste naravno,
kauuk. Smjea mora sadrati sredstvo za vulkanizaciju, najee sumpor, zatim ubrziva
vulkanizacije i aktivator ubrzivaa. Pored tih glavnih sastojaka, smjea sadri razliite dodatke. Njihov
je zadatak da olakaju dalju preradu, da kao punila snie cijenu gotovog proizvoda i da omogue
postizanje eljenih svojstava budueg proizvoda. Zbog toga je izbor vrste i koliine dodataka tj. sastava
smjee za vulkanizaciju, vrlo bitan u itavoj proizvodnji. Postoji mnogo recepata za pravljenje razliitih
vrsta guma i velikog mnotva razliitih gumenih proizvoda. Relativni sastav smjee ne izraava se u
procentima, ve se koliina kauuka kao glavnog sastojka smjee oznaava sa 100, a koliina ostalih
komponenata u odnosu na tu koliinu kauuka.

2.3.3. Sredstva za vulkanizaciju

Kao sredstva za vulkaniziranje najvie se koristi sumpor. Pomou sumpora mogu se vulkanizirati svaki
kauuk iji makromolekuli sadre dvostruke veze. Sumpor za vulkanizaciju mora biti relativno ist
(vie od 95% S), bez kiselina, samljeven na odreenu veliinu zrna da bi se mogao bolje izmijeati u
kauuku. Ako se kauuku dodaje samo mala koliina sumpora ili se radi sa kauukom u kojem se
sumpor teko rastvara, upotrebljavaju se dispergatori. Za izradu meke gume na 100 delova kauuka
dodaje se 0,2-5 delova sumpora. Gume koje sadre 5-25 djelova sumpora nisu ni dovoljno
vrste ni dovoljno elastine (slino koi), pa se rijetko upotrebljavaju. Vulkanizacija sa sumporom ima
mnogo prednosti. Proces je pogodan sa ekonomskog gledita, njegova se brzina relativno lako moe
regulisati dodatkom ubrzivaa ili usporivaa, a paljivim voenjem procesa i doziranjem sumpora
moe se uticati na stepen umreavanja kauuka, a time i na svojstva gotovih proizvoda.
Pored sumpora, za vulkanizaciju se mogu upotrebiti i neki sumporna jedinjenja, uglavnom
disulfati. Njihova je prednost to otputaju sumpor tek na viim temperaturama, pa se smjea moe
mijeati i obraivati prije vulkanizacije bez opasnosti od prerane vulkanizacije. Vulkanizacija se moe
obaviti i bez sumpora. Za to se u prvom redu upotrebljava kauuk bez dvostrukih veza. Najpoznatije
sredstvo za vulkanizaciju te vrste jesu peroksidi. Kauuci koji sadre halogene elemente mogu
se umreavati i pomou metalnih oksida (npr. cink-oksida).Kauuk se moe vulkanizirati
i bez sredstva za vulkanizaciju.

Umreavanje se tada postie djelovanjem jakog zraenja, npr. pomou gama-zraka. U smjei za
vulkanizaciju, svakako, moraju biti prisutni i ubrzivai. Vulkanizacija je bez njih spora,
12

Struni rad
Jelena Kovaevi

potrebno je mnogo sumpora i visoke temperature, a produkt je slabe vrstoe i otpornosti prema trenju.
Postoji vrlo mnogo tipova ubrzivaa koji se pod patentiranim imenima nalaze na tritu. To su
uglavnom organska jedinjenja : tiazoli, sulfenamidi itd. Ubrzivai vulkanizacije moraju se podstaknuti
na reakciju pomou aktivatora. Za tu se svrhu najvie upotrebljava cink-oksid.

2.3.4. Sredstva protiv starenja gume

Pod pojmom starenja podrazumevaju se tetne promene koje se tokom vremena zbivaju
na povrini ili u itavoj masi gume. Radi se o sledeim uticajima: djelovanje kiseonika, samog ili u
jedinjenjima tekih metala, djelovanje ozona, toplote, vlage, svetla. Zbog tih uticaja ve
nakon kratkog vremena mnogo se smanjuje upotrebljivost gume i gumenih proizvoda. tetni uticaji
navedenih faktora mogu se izbei i smanjiti pomou sredstava protiv starenja. To su antioksidanti
meu kojima se najvie upotrebljavaju neki aromatski amini i fenoli, esto je potrebno i
vie razliitih sredstava da bi se neki produkt zatitio od mnogih tetnih uticaja. Izbor tih sredstava
zavisi od uslova u kojima se budui gumeni proizvod upotrebljava. Koliina sredstva protiv
starenja koja se dodaju u kauukovu smjeu pre oblikovanja i vulkanizacije iznosi 0,5 - 2,5%.

2.3.5. Punila, upotreba punila

Zadatak punila je ne samo da snize uee kauukove mase, a time i njihovu cijenu, ve i da utiu i na
svojstva proizvoda. Njihov uticaj na vrstou i na otpornost prema habanju i ogrebotinama je neobino
veliki. a je najvanije punilo kauukovih smjea. Vie od 90% ai troi se u industriji gume, a od
toga 60% u proizvodnji automobilskih guma. a ini oko 30% teine automobilske gume i
desetostruko poveava njeno trajanje zbog velikog poveanja otpornosti prema habanju. Pored ai,
kao punila se upotrebljava kaolin, kreda, razliiti silikati, metalni oksidi itd. Dodaci mogu biti
aktivni, tj. mogu direktno uticati na svojstva proizvoda, a mogu sluiti i samo kao neaktivna punila.
Aktivni punioci se dodaju u koliini 50-70 masenih dijelova / 100 masenih dijelova kauuka, dok se
neaktivni punioci dodaju u koliini 500 masenih dijelova / 100 masenih dijelova kauuka.

2.3.6. Pigmenti, upotreba pigmenata

13

Struni rad
Jelena Kovaevi

Pigmenti se upotrebljavaju za bojenje kauukove smjee prije vulkanizacije i odreuju boju gotovog
proizvoda. Neorganski pigmenti su postojaniji i otporniji od organskih. Od dobrog pigmenta se trai: da
ne sadri supstance tetne za kauukovu smjeu, da se tokom vulkanizacije ne menjaju i da ne utiu na
svojstva gotovog proizvoda. Od bijelih pigmenata najvie se upotrebljavaju pigmenti na bazi titan oksida, a od bojenih- oksid elik, hrom i kadmijumovi pigmenti.

2.3.7. Omekivai, upotreba omekivaa

Omekivai se esto dodaju kauukovoj smjei u prilino velikim koliinama. Njihov je zadatak da
djelimino smanje uee skupog kauuka, da poboljaju mogunost smjee, a time omogue laku
preradu i manji utroak energije, da omogue bolje mijeanje i raspodjelu drugih
dodataka unutar smjee, da poboljaju neka fizika svojstva proizvoda. Kao omekivai mogu se
upotrebljavati prirodne supstance, npr. mineralno ulje, masne kiseline, masti i ulja. Manje se
upotrebljavaju skupi sintetiki omekivai. Njihov je izbor vei i njihovom se primenom mogu
postii posebna svojstva u proizvodnji specijalnih vrsta gume. Najvaniji sintetiki
omekivai jesu razliiti estri, estri ftalne kiseline i viih alkohola, meki parafini, polimeri male
molekulske mase , faktis (vulkanizovana biljna ulja elationozna masa). Prisustvo faktisa je u
gumicama za brisanje, zadravaju oblik prije vulkanizacije. Kuvanjem sa Sumporom dobija se tamni
faktis a sa tionilhloridom dobija se bijela boja.
Sredstvima za pravljenje gume dodaju se ve pomenuta, kao i sredstva protiv starenja, uticaja
svjerlosti, kao i raliite boje. Dodaje se i parafin kao fizika zatita i aromatski amini koji spreavaju
dejstvo kiseonika

2.3.8. Priprema smjee za vulkanizaciju

Smjea se moe pripremiti na istim mainama koji slue za vulkanizaciju Ponekad to i
nisu odvojene operacije, ve se kauuk masticira uz istovremeno dodavanje i mijeanje
potrebnih komponenata. Maine sa valjcima se danas rijetko upotrebljavaju za pripremu smjee. Sve
velike fabrike gume, naroito fabrike za proizvodnju automobilskih guma upotrebljavaju za pripremu
smjee iskljuivo mjealice. U svakoj je recepturi naveden taj redosled i vrijeme potrebno za mijeanje
svake od komponenata. U mejalicu se prvo stavlja kauuk, kratko vrijeme mijea, a zatim slijede

14

Struni rad
Jelena Kovaevi

punila, omekivai i dodaci za poboljanje svojstva gume. Temperatura smjee zatim naglo raste, pa se
rotori intenzivno hlade vodom.
2.4. Oblikovanje poluproizvoda prije vulkanizacije

Dobro izmijeana smjea kauuka i potrebnih dodataka mora se oblikovati, formirati u predmet ili
materijal, iz kojeg e zatim nakon zavrene operacije vulkanizacije nastati konani
gumeni proizvodi, npr.: automobilske gume, gumeni prostirai, tkanine impregnirane gumom, gumene
cijevi itd. Glavni postupci kojima se oblikuju poluproizvodi pre vulkanizacije jesu: ekstrudiranje,
kalandiranje i oblikovanje u kalupima i konfekcioniranje.
U proizvodnji razliitih gumenih profila i gumenih cijevi upotrebljavaju se ekstruderi. U tim se
mainama smjea kauuka i dodataka potiskuje kroz cijeli ekstrudera, a zatim istiskuje kroz ploe sa
otvorima eljenog oblika i dimenzija. Smjea za ekstrudiranje moe se dovoditi u ekstruder runo ili
automatski sa maine sa valjcima. Ekstruderi slue i za izolaciju ica.
Kalander je maina koja smjeu kauuka i dodataka formira u ploe eljene debljine. Upotrebljava se
takoe ze gumiranje tkanina. Maina se sastoji od 2 - 4 valjka, koji se mogu zagrevati ili hladitii kojima
se meusobni razmaci mogu mijenjati. Jednostavan kalander sa dva valjka upotrebljava se za izradu
ploa debljine 0.3-0.2 mm. Mnogo se ee upotrebljavaju kalanderi sa tri valjka. Za gumiranje tkanine
upotrebljabljaju se kalanderi sa tri ili etri valjka. Na slici 4. prikazano je obostrano oslojavanje platna
prevlaenjem tkanine sa lateksom.

Slika 4. - Premazivanje kroz puno kupatilo sa obe strane platna

15

Struni rad
Jelena Kovaevi

Oblikovanje u kalupima se izrauju mnogi gumeni predmeti iroke potronje, npr. epovi, ali i sloeniji
i vei predmeti. Takve su npr. automobilske gume, za koje je oblikovanje u kalupu samo jedan
od postupaka u toku njihove izrade. Postoji nekoliko naina oblikovanja u kalupu. Tom se prilikom
predmeti odmah i vulkaniziraju.
Konfekcioniranje je postupak kojim se predmet prije vulkanizacije sastavljaju iz vie djelova. Pri tome
se ti djelovi najee moraju lijepiti pomou razliitih smola uz dodatak omekivaa. Tako se, pored
ostalih proizvode lopte, hiruki pribor itd. Postoji mnotvo predmeta iroke potronje,
npr.gumeni amci, vazduni jastuci, koji se zbog svoje veliine i tankih zidova moraju izraditi runo.
Sitni predmeti posebnog oblika i tankih zidova, npr. hirurke rukavice, djeiji baloni i sl. izrauju se
uranjenjem odgovarajuih metalnih ili staklenih kalupa u rastvore kauukove smjee ili u lateks Vrlo
tvrda guma izrauje se vulkanizacijom kauukove smjee koja sadri vie od 25 djelova sumpora na
100 djelova kauuka. Otprilike sa 50 djelova sumpora dolazi do zasienja tj. sve su veze u kauuku
dvostruko povezane pomou sumpora.
Zbog velike koliine sumpora razvija se za vreme
vulkanizacije velika koliina toplote. Od vrlo tvde gume izrauju se kuita za baterije, predmeti dobrih
izolacionoh svojstava za elektroizdustriju, eljevi itd.Meu svim gumenim predmetima proizvodnja
automobilskih guma je najsloenija. Za tu se svrhu koristi vie od polovine svetske proizvodnje
prirodnog i vjetakog kauuka.

2.5. Vulkanizacija

Bez obzira na mastikaciju prirodni kauuk je termoplastian materijal tj. pri viim
temperaturama mekan i ljepljiv, a pri niim temperaturama tvrd i krt materijal. Od 1831. pa nadalje
Amerikanac C. Goodyear traio je nain na koji bi poboljao upotrebna svojstva kauuka. Sasvim
sluajno 1839. godine otkrio je da smjesa kauuka i sumpora nakon zagrijavanja vie nije ljepljiva, ali
ni krta pri niim temperaturama. Prema Vulkanu, rimskom bogu vatre i kovaa proces je nazvao
vulkanizacijom. Taj svoj pronalazak patentirao je 1844. godine (US patent 3644).
U procesu vulkanizacije pomou sumpora stvaraju se jaka hemijska umreenja (do 5%)
izmeu polimernih lanaca kauuka uz otvaranje nekih dvostrukih veza, slika 5.
Kauuk tada poprima elastomerna svojstva, a vrstoe istezanja je i do deset puta vea u odnosu na
nevulkanizirani kauuk. Da bi se vulkanizacija ubrzala dodaju se razliiti ubrzivai, poput
merkaptobenzotiazola, tiokarbamata, cinkovog oksida u kombinaciji s masnim kiselinama ili aminima
(anilin) ime se vrijeme vulkanizacije s nekoliko sati smanjuje na otprilike 15 minuta.
16

Struni rad
Jelena Kovaevi

Hladna vulkanizacija provodi se pomou S2Cl2 pri emu meu lancima nastaju monosulfidni mostovi,
dok kod vulkanizacije sumporom nastaju polisulfidni mostovi. Gume s udjelom sumpora do 5% zovu
se meke, one s 520% sumpora imaju niu elastinost, a gume s 2540% sumpora nemaju ni
svojstvo gume niti elastinosti. To je tvrda guma ili ebonit, koja se moe rezati, piliti i polirati.
Dakle, procesom vulkanizacije smanjuje se gubljivost polimernih lanaca i onemoguava teenje pri
viim temperaturama. Isto tako, materijal prestaje biti krt pri niskim temperaturama jer su molekuli
vrsto vezani i nije ih lako razdvojiti. Time se postie potrebna korisna svojstva gume.

17

Struni rad
Jelena Kovaevi

18

Struni rad
Jelena Kovaevi

Slika 5. - Vulkanizacija kauuka

Stepen umreivanja tokom vulkanizacije prikazuje se krivom vulkanizacije, koja predstavlja promjenu
nekog svojstva materijala, proporcionalnog stepen umreivanja, s vremenom vulkanizacije. Tipina
kriva vulkanizacije prikazana je na (slika 6.) Podruje A naziva se vrijeme indukcije ili predumreenja,
podruje B je period ovrivanja, a u podruju C dolazi do prejakog ovrivanja ili preumreivanja.

Slika 6. - Tipina kriva vulkanizacije prirodnog kauuka

19

Struni rad
Jelena Kovaevi

Slika 7. - Odnos naprezanje-istezanje vulkaniziranog i

nevulkaniziranog kauuka
Zavisnost deformacije (istezanja) o naprezanju kod nevulkaniziranog i vulkaniziranog kauuka
prikazana je na slici 7. Nevulkanizirani kauuk istegne se i do est puta u odnosu na poetna dimenzije
djelovanjem relativno malog optereenja i nakon prestanka djelovanja sile ne vraa se u prvobitno
stanje, to znai da deformacija nije elastina. Kod vulkaniziranog kauuka za isti iznos istezanja treba
primijeniti i do pet puta veu silu, a prestankom djelovanja sile materijal poprima prvobitne dimenzije.
Prirodnim kauukom danas se pokriva neto vie od 40% ukupnih svjetskih potreba, a ostatak se
nadoknauje sintetskim kauukom. Godine 2000. ukupno je potroeno 15 miliona tona kauuka.
Potronja kauuka posljednjih godina po pojedinim granama industrije bila je:
- industrija gumenih pneumatika

56%

- tehniki gumeni proizvodi za vozila

11%

- maine i izgradnja postrojenja

9%

- modificirani polimerni materijali

9%

- industrija obue

3%

- graevni sektor

3%

- ostalo

9%
20

Struni rad
Jelena Kovaevi

Sintetski kauuk u uem smislu, tj sintetski poliizopren prvi put dobijen je polimerizacijom izoprena
uz katalizator alkil-litijum u rastvoru ugljevodonika. Dobijeni proizvod sadravao je 9294% cis-1,4struktura. Danas se poliizopren s oko 96% cis-1,4- struktura proizvodi uz Ziegler-Natta katalizator
prireen iz smjee titanovog hlorida, trialkil-aluminija i trialkil-aluminij-eterata, u rastvoru pentana ili
heksana, (slika 8). Monomer mora biti vrlo velike istoe, ne smije sadravati ciklopentadien koji
djeluje kao katalitiki otrov.

Slika 8. - Dobijanje sintetskog kauuka polimerizacijom izoprena

Sintetski kauuk vrlo je slian prirodnom, osim to sadri 1-2% manje cis-1,4- struktura i ima manju
molekulsku masu (brojani prosjek molekulskih masa prirodnog kauuka je oko 5 miliona).
Osim poliizoprena postoje i drugi sintetski elastomeri koji slue za proizvodnju gume i trivijalno se
nazivaju kauucima, kao npr: metilni kauuk, hloroprenski kauuka butadienakrilonitrilni kauuk,
stiren-butadienski kauuk

2.6.

Otpad iz proizidnje gume

Glavni otpad koji se najlake uoava (jer je kabast) iz tehnologije gumenih proizvoda su automobilske
gume, koje prestavljaju elastomer sa dodacima: crni ugalj, tekstilna vlakna (oko 3%) i elina vlakna
( oko 12%).
Problem pri akumuliranju gume je zauzimanje velikog prostora jer su kabasti, opasnost od poara kao i
opasnost od zaraznih bolesti.
Za tretman otpadnih guma obino se koriste 4 metode: ponovno korienje, recikliranje, piroliza ili
obnovljenj energije.

21

Struni rad
Jelena Kovaevi

Ponovno korienje je praktino omoguavanje nekom proizvodu dugi ivot, ili koristei u u neku
drugu svrhu. Ovaj se postupak razlikuje od recikliranja jer nije potrebno naknadno procesiranje.

Primjena za ponovno koreenje istroenih guma:

Korienje itavih guma u konstrukcijama mostova ili bankina puta.

Korienje na dokovima ili na stranama broda kao zatitu.
Korienje na trkakim stazama, kao zatita.
Prodaja kao polovnih guma.
Konstrukcija lakih betonskih blokova napunjenih gumama kao podupira zidova.
Korienje itavih guma na djeijim igralitima (ljuljake, graninici itd..)

Kao to se moe uoiti, prethodni primjeri ukljuuju korienje itave gume. Generalno, ponovno
korienje proizvoda ne ukljuuje znaajno procesiranje.

Recikliranje podrazumijeva procesiranje otpada opet u sirovine i zatim obrada sirovina u nove
proizvode. Najvei dio kauuka upotrebljavlja se za izradu automobilskih guma, tako da automobilske
gume predstvaljaju i najvei udio u gumenom otpadu. Recikliranje guma generalno podrazumijeva
sjeenje guma u male dijelove, kao i mljevenje u samljevenu gumu.
U skladu s Baselskom konverzijom Ujedinjenih naroda iz 1998. i evropskog standarda CWA
14243:2002 automobilske gume nisu opasan otpad ukoliko se pravilno skladite i transportuju.
Politika EU potvruje ekonomski i ekoloki opravdanu prednost materijalne upotreba auto-gume, jer
se otpadne gume usitnjavaju u gumeni granulat3, gumeni prah i gumene niti (slika 9.)

22

Struni rad
Jelena Kovaevi

Slika 9. - Usitnjene auto-gume u formi praha, granulata, niti

Reciklaa gume je mehaniki proces u kome se od gume dobija 60% gumenog granulata, 35 % eline
ice, kao i 5% platna, u potpunosti bez tetnog uticaja na ivotnu sredinu. Na ovaj nain se doprinosi
razvoj, tj. stvara se novi proizvod koji sadri upotrebnu vrijednost, za razliku od materije koja je
prethodno predstavljala otpad. Usitnjena guma upotrebljavlja se u izradu razliitih proizvoda kao to su
: podloge za sportske terene i zatitne podne obloge, obloge u stajama, obloge za izolaciju krovova,
zvune barijere u graevinastvu, razliite oznake u automobilskom prometu, podloge za cipele, pune
gume za kolica i kante za smee, automobilski djelovi, razni presani proizvodi, dodatak asfaltima itd.
Na (slika 10.) prikazan je pogon za granuliranje automobilskih guma.
Reciklaa prethodno sakupljanje otpadnih guma koje su prethodno deponovane. Prema Direktivi
evropske Unije 99/31/EC od 2006. godine zabranjeno je deportovanje cijelih i sjekanih pneumatika na
komunalnim deponijama. to znai da se kroz ovu vrstu reciklae , tj. prikupljanja, rjeava jo jedan
problem, a uz to se ostvarjuju i utede usljed ienja divljih smetlita koja su pretrpane gumama.

Gumeni granulat3- gumena zrna razliitih dimenzija

23

Struni rad
Jelena Kovaevi

Slika 10. - Postrojenje za recikliranje otpadnih auto-guma

Regenerirani kauuk je termoplastini materijal koji se dobija iz otpadne gume, te ponovo vulkanizira i
prerauje. U procesu regeneracije kauuka guma se najprije usitnjava, a zatim se odvaja metal, tekstil i
granule gume. Granule se melju i prosijavaju te podvrgavaju djelovanju pare i razliitim hemikalijama
u svrhu uklanjanja sumpora (devulkanizacija). Meutim, devulkanizacija rezultira sniavanjem
molekulske mase kauuka, to se odraava na svojstva regeneriranog kauuka. U tom smislu procesi
devulkanizacije se kontinuirano usavravaju te veina velikih svjetskih proizvoaa automobilskih
guma ima svoj nain devulkanizacije.
Vano je napomenuti da se koriene gume mogu u potpunosti reciklirati, a njihove fizike i hemijske
osobine ine ih vrijednim sirovinama. U svakom obliku guma zadrava svoje inherentne osobine
ukljuujui usporen razvoj bakterija, otpornost: na plijesan, toplotu i vlagu, UV zraenje, veinu
razreivaa, kiselina i drugih hemikalija.
Primjeri za reciklau guma:

Koristei komadie gume za proizvodnju novih proizvoda kao to je gumirani asfalt, tepiha i
povrina za igralita (koarkakih, rukometnih, teniskih) i atletskih staza.
Izvlaenje, presovanje ili ekstruzija gumenih komadia u nove proizvode( onove za cipele,
kainici, peati, podmetai, stubii koji spreavaju parkiranje automobila na trotoarima i
tragovinama (koji su se dosad proizvodili od betona i metala), masivne ardinjere).
Komadii gume koriste se dnevno za pokrivanje slojeva otpada u sanitarnim deponijama.
24

Struni rad
Jelena Kovaevi

U postupku reciklae ne stvaraju se dodatne otpadne supstance i ne postoji tetna emisije u okolinu:
tako je reciklaa otpadnih guma daleko prihvatljivija za okolinu od njihovog zapaljivanja.
Regeneracija kauuka iz gume ima niz prednosti:

Regenerirani kauuk kota i dvostruko manje od prirodnog ili sintetskog.

Neka svojstva regeneriranog kauuka bolja su od izvornog.
Proizvodnja gume od regeneriranog kauuka zahtijeva manje energije nego ukupni proizvodni
proces iz novog materijala.
uvaju se neobnovljive zalihe nafte iz koje se dobivaju sirovine za sintezu sintetikog kauuka.

Obnavljanje energije
Koroenje gumenog otpada ima prednost u odnosu na korienje fosilnog goriva u sljedeim
takama:
Gume proizvode istu koliinu energije kao i nafta i oko 25% vie energije od uglja
Zaostali pepeo sadri manju koliinu tekih metala od iste koliine spaljenog uglja,
Oslobaa se manja koliina azotnih gasova u poreenju sa ugljem.
Nekontrolisano spaljivanje gume predstavlja veliku opasnost i najstroije je zabranjenja jer se zagauje
zemljite, voda i podzemne vode. Ovi poari uzorkuju zagaenje vode sa tekim metalima posebno
olovom i arsenom, a vazduh kacerogenim i toksinim gasovima. Zato se ovakve pojave moraju strogo
sakcionisati i sprijeiti.
Piroliza
Piroliza je proces termalne degradacije u anaerobnim uslovima radi dekompozicije gume u tri nova
proizvoda: ugljenika, ulja i gasa. Ovaj postupak omoguava razdvajanje komponenti iz gume na
ekoloki bezbedan nain, iji se proizvodi potom mogu koristiti kao gorivo ili hemikalije u ve
postojeim industrijskim sistemima. Na ovaj nain se dobijaju: loivi gas 15%, koji se kompletno
koristi kao energent u samom procesu; lako gasno ulje 45% koje moe da se koristi kao lako lo ulje;
industrijski reciklovana a- 30% koja se koristi kao redukciono sredstvo; i sekundarna metalna
sirovina 10%. Ovo je kontinuirani proces niskotemperaturne pirolitike razgradnje, pri blagom
pritisku, u kome se razgradnja otpadne gume do komercijalnih komponenata radi u stacionarnom
reaktoru. Gasni proizvodi pirolize se prevode u tenosti i nastale benzinske i dizelske frakcije se alju u
skladite. Gasna, nekondezovana ugljovodonina faza se alje u loite gdje se obezbjeuje potrebna
25

Struni rad
Jelena Kovaevi

toplota za reakciju. Industrijski reciklovana a, koja je u osnovi ist ugljenik, predstavlja redukciono
sredstvo u metalurskim procesima topljenja elika u visokim peima (zamjena za koks) i energent u
cementarama i livnicama.

2.7.

Guma

Guma predstavlja tro-dimenzionalnu strukturu isprepletanih elastomera pri emu gustina i raspored
veze zavisi od vrste kauuka, uslova i drugih supstanci.
Pri vulkanizaciji se mijenja mehanika osobina i plastinost pri emu proizvod postaje manje osjetljiv
na promjenu temperature. Guma je nerastvorna, moe da bubri u odreenim rastvaraima, gubi se
znatna hemijska reaktivnost.
Proces vulkanizacije bi trebao da traje do postizanja maksimalnih mehanikih osobina. Sastav i
sirovina varira pa je pogodno da ova oblast bude ira (platno vulkanizacije) da se ne mijenjaju
mehanike osobine sa vremenom. To znai da ako preemo vrijem vulkanizovanja ne bismo pogrijeili:
pogodnije je da vrijem vulkanizovanja bude krae jer se tako troi manje energije i ekonomski je bolje.
2.7.1. Osobine gume
U najvanije osobine gume spadaju tvrdoa, jaina na kidanje, elastinost, puzanje i otpornost na:
habanje, abraziju, upanje i dr.
Tvrdoa gume odredjuje se pomou orovog (Shore) durometra, koji ima skalu kalibrisanu od 0 do
100 jedinica (stepeni po oru, Sh). Meri se u stvari dubina utiskivanja u povrinske slojeve, s tim to
vei broj oznaava i veu tvrdou. Uglavnom je tvrdoa gume u granicama 45-80 Sh. Sa padom
temperature tvrdoa gume raste, a na dovoljno niskoj temperaturi, guma postaje krta, veoma tvrda i
lomljiva (za gumu od prirodnog kauuka temperatura krtosti iznosi -60C).
Jaina na kidanje gume varira od 7 do 28 MPa, pri emu nema direktne zavisnosti od tvrdoe. Krive
su dobijene pri ispitivanju zatezanjem, kako u fazi optereenja, tako i u fazi rastereenja. Iz nagiba
krive optereenja moe se odrediti modul elastinosti, koji za meke gume iznosi oko 1.5 MPa i preko
700 MPa za tvrde gume. Jaina gume opada sa porastom temperature.
Elastinost gume, tj. sposobnost povratka prvobitnog oblika je vana osobina nekih proizvoda od
gume (npr. elastinih oslonaca od tvrde gume). Gume se deformiu bez promene zapremine. Pri
26

Struni rad
Jelena Kovaevi

proraunu gumenih elemenata, izloenih udarnom optereenju polazi se, ne od jaine, ve od napona
koji izaziva deformaciju 20-25%. Za gumene djelove izloene oscilatornom optereenju, kriterijum za
dimenzionisanje jeste da se guma ne zagreva iznad odredjene temperature.

Puzanje se javlja i pri sobnoj temperaturi kad se gumeni delovi due vreme izloe optereenju. Posle
rastereenja, ostaje trajno izduenje ili skraenje, analogno puzanju metala na povienim
temperaturama. Na veliinu zaostale deformacije utiu pri istom optereenju: temperatura, vibracije,
brzina deformisanja. To je jedan od razloga to posle dugog rada zaptivci i elastini oslonci (npr.
motora, menjaa) znatno gube sposobnost zaptivanja, odnosno amortizovanja radnih i udarnih
optereenja, a elastini oslonci poveavaju sklonost ka rezonanci4.
Otpornost gume na habanje, abraziju i upanje (otkidanje estica) bitna je za mnoge primene.
Korisne osobine gume pogoravaju se vremenom. One stare usled oksidacije ili izlaganja sunevoj
svetlosti, ozonu ili toploti. Obine gume nisu otporne na ulje, najpre bubre ispod povrine, a potom
nastaje upanje, tj. odvajanje estica.
2.8.

Proizvodi od gume

Danas se proizvodi vie od 60 000 vrsta gumenih proizvoda, koji se mogu grupisati u nekoliko grupa:
pneumatika,
gumeno tehnolokih roba,
obua i
proizvodi specijalne namjene.
Industrija pneumatike obuhvata proizvodnju spoljnih i unutranjih pneumatika, kao i projektovanja
istih.
2.8.1. Pneumatika
Svaka pneumatika5 sastoji se od spoljanje pneumatike ( gume) i unutranje pneumatike (gume) sa
ventilima. Spoljanja guma se puni vazduhom. Spoljanju pneumatik se sastoji iz :
protektora (gazeeg dijela),
karkasa (kostura),
bonih strana (titi boni dio karkasa od spoljanjih uticaja),
27

Struni rad
Jelena Kovaevi

pete sa ianim obruima (omoguava naleganje pneumatika na felme),

brekera (ostvaruje vezu izmeu karaksa i projektora

Rezonanci4- Optereenja preneta na elastine oslonce (npr. motora) smanjuju se kad je odnos frekvencija prinudnih i
sopstvenih oscilacija jednak priblino 2 . Kad se taj odnos svede na 0.8 1.25, dolazi do podrhtavanja oscilatornog sistema, a
kad se frekvencije izjednae nastaje rezonanca to za posledicu esto ima razaranje oslonaca
Pneumatik5 - Proizvodi od gume koji se naduvavaju. upljine se ispunjavaju vazduhom pod pritiskom. Pneumaticima
pripadaju gume: bicikla, motocikla, vozila...

2.9. Vrste guma

Zavisno od polazne sirovine razlikuju se prirodna i vetaka guma.
Prirodna guma, kao to je ve reeno, dobija se polimerizacijom izoprena koji otvrdnjava uvodjenjem
sumpora, tj. vulkanizacijom uvedenom 1839. godine (Gudijer- Goodyear). Prirodna guma ima odlinu
savitljivost i dobre fizike osobine koje se bitnije ne menjaju usled toplote oslobodjene zbog
unutranjeg trenja, npr. pri kotrljanju pneumatika po kolovozu. Gustina prirodne gume je 0.9 kg/dm3, a
jaina na kidanje 25 MPa. Kad se pri vulkanizaciji doda a, jaina dostie 32 MPa, dok je izduenje
za istu gumu 700%. Prirodna guma lako uspostavlja poetni oblik i dimenzije, dobro je otporna na
upanje. Otpornost na starenje usled dejstva suneve svetlosti,toplote ili oksidacije i otpornost na
skladino starenje, kree se od dobre do rdjave, zavisno od aditiva. Prirodna guma je slabo otporna na
delovanje nafte i ozona, ali ima odlinu otpornost na kiseline. Stoga se najvie upotrebljava za
vodovodne cijevi, pogonske mainske kaieve, pneumatike, izme, gumene jabuice, ruice poluga
Vetake gume se prave od sintetikog kauuka koji se dobija polikondezacijom butadiena na razliite
naine. Po metodi Hofmana proces se odvija dejstvom toplote (95C) i pritiska u toku 10-14 dana.
Nemaka metoda se zasniva na reakciji elementarnog natrijuma i butadiena koja daje produkt pod
imenom buna (butadien- natrijum). Danas je razvijeno vie vrsta vetakih guma, od kojih e dalje biti
navedene samo najvanije.
Stiren-butadien gume se dobijaju od 78% butadiena (sl.11.b) i 22% stirena (sl.12.b). Polimerizacija se
moe izvesti na hladno (5C) i na toplo (52C). Hladno polimerizovana vetaka guma pokazala se
28

Struni rad
Jelena Kovaevi

boljom za automobilske pneumatike od prirodne. Pre svega zato to se pri visokom optereenju zagreva
manje od prirodne gume. U ojaanom stanju stiren-butadien guma dostie jainu na kidanje od 25
MPa, imajui pri tome modul elastinosti od 14 MPa i procentualno izduenje od 600%. Pored
pneumatika od ove gume se jo prave gumena creva, tikle cipela, podne izolacije, nosee trake za
palete. Slabo je otporna na povienim temperaturama, naftu i ulje, a odlino elektrootporna.

Slika 11. - Monomeri za dobijanje kauuka:a) izopren,b) butadien, c) derivat butadiena

Butil guma je kopolimer izobutilena (sl.12.a) i butadiena ili izoprena (sl.11). Ova guma (sl.13) ima
zbijenu strukturu koja je nepropustljiva za vazduh pod pritiskom. Zato se upotrebljava za unutranje
gume vozila, za unutranje oblaganje tjubles pneumatika kao i za paste namenjene za krpljenje guma.
Butil guma je dobro otporna na upanje kao i na starenje. Slabo je otporna na naftne derivate, nije
otporna na plamen, ali ima odlinu otpornost na kiseline i rastvarae kao i na porast krtosti i tvrdoe na
niskim temperaturama. Poseduje odline elektro-izolacione osobine pa se upotrebljava kao izolacioni
materijal za elektroopremu.

Slika 12. - Izobutilen (a), stiren (b) i polimer bune (c)

29

Struni rad
Jelena Kovaevi

Slika 13. - Polimer butil gume

Etilen-propilen guma polimerizuje se od etilena i izopropilena (sl. 14 a,b). Ovi monomeri daju gumu
svetlog izgleda koja ima dobre elektro-izolacione osobine i odlinu otpornost na starenje i sunevu
svetlost. Pri odnosu etilena i propilena 35:65% i prisustvu katalizatora koji umanjuje polimerizaciju
etilena dobija se gumasta supstanca koja se upotrebljava za izradu pneumatika. Koristi se jo za cijevi,
obuu, trapezaste kaieve i za prevlaku elektrinih kablova.

Slika 14. - Monomeri za vetake gume: a) etilen, b) izopren, c) akrilonitril, d) hloropren

Nitril gume su kopolimeri akrilonitrila (sl. 14c) i butadiena (sl. 12.b).
Ako se udeo grupe CN povea raste otpornost gume na ulje, ali se usled porasta N smanjuje
savitljivost, elastinost. Grupa CN moe ojaati dodavanjem ai. Ova je guma veoma otporna na
maziva, rastvarae, ulja, poviene temperature, pa se koristi kao zaptivni materijal na toplo. U tom
smislu upotrebljava se za lepljenje, impregniranje i plastificiranje proizvoda od hartije i kartona. Sem

30

Struni rad
Jelena Kovaevi

toga nitril gumom oblau se cevi za transport nafte, oblau se takodje rezervoari za gorivo, izradjuju
zaptivni prstenovi, onovi cipela.
Neopren guma je polimer hloroprena (sl. 14.d) i hlorobutadiena. Po strukturi i mehanikim osobinama
veoma je slina prirodnoj gumi. Neopren guma je otporna na naftne derivate, sunevu svetlost, ozon i
abraziju, ne potpomae sagorevanje. Koristi se za zaptivke, zatitne rukavice, zatitna odela, za izradu
cijevi i cijevnih obloga, i kao lepak i elektrini izolator. Dodatkom ai poveava se neoprenskim
gumama otpornost na upanje i abraziju. Glavna im je mana visoka temperatura ovrivanja.
Polisulfidne gume su polikondenzati koji se odlikuju nepropustljivou za gasove i otpornou na
rastvaranje. Zato se koriste kao lijepak za metale. U istom stanju ima jainu 2 MPa, i izduenje 300%.
Kad se ojaa grafitom postie izduenje 500%. Pored toga, kao punioci se mogu dodati cink-sulfid,
cink-oksid ili titan-dioksid.
Ovako ojaana guma ima odlinu otpornost na sunevu svetlost, na oksidaciju, na naftne derivate i na
bubrenje u toploj vodi, dobru otpornost na kiseline, ali raju na plamen i niske temperature.
Upotrebljava se za izradu zaptivnih podmetaa, obloga rezervoara za gorivo i kiseline, za creva za
benzin i za zatitu kablova.

Poliuretanske gume kao elastomeri mogu se primeniti za izradu tvrdih guma pneumatika i kao
lepkovi. Kao i za: djonove cipela, zupanike, antivibracione podmetae, epove. Poseduju visoku
otpornost na abraziju, upanje i habanje, visoko izduenje i jainu do 56 MPa. Uglavnom se prerauju
livenjem. Poliuretanski pneumatici odgovaraju samo za spora vozila kao to su traktori, jer se pri veim
brzinama pregrevaju zbog velike koliine oslobodjene toplote na kontaktu izmedju toka i podloge.
Silikonske gume imaju dugaak lanac dimetil-silicijuma (sl.15 ) u kome je kiseonik zamenjen
silicijumom, a dve metil grupe medjusobno povezane preko tih atoma silicijuma. Silikonske gume
veoma su stabilne na dejstvo suneve svetlosti, na toplo ulje, dobri su elektrini izolatori i zadravaju
fleksibilnost od -70 do 260C, ali po jaini i otpornosti na habanje znatno zaostaju za drugim gumama.
Ako se bono vezani atomi H zamene sa metil grupom CH3-dobija se polidimetil siloksam.
Unakrsnim umreavanjem ovog polimera na sobnoj temperaturi uz dodatak peroksida odstranjuju se
31

Struni rad
Jelena Kovaevi

atomi vodonika iz metil grupe te atomi C povezuju u lance. Od silikonske gume prave se zaptivai,
termo i elektro izolatori, kablovi za sveice benzinskih motora.
Slika 15. Lanasti molekul dimetil-silicijum

3. Zakljuak
Iz navedenog u prvom dijelu rada moemo rei da su prirodni polimerni za razliku od sintetikih
polimera vrlo kompleksni makromolekuli, sa vrlo sloenim konstrukcijskim jedinicama. Za odreenu
primjenu, se modifikuju ili im se dodaju razliiti dodaci odnosno aditivi (punila, pigmenti, stabilizatori,
omekivai) i kao takve smjee grade prirodne polimerne materijale iroke primejne. Veina prirodnih
polimera pripada grupi biorazgradljivih polimera, kao takvi imaju velikaj znaaj u ouvanju ivotne
sredine.
Kroz sam proces obrade kauka za proizvodnju gume, upoznali smo se sa mnogim procesima kojem se
mora podvrgnuti prirodni kauuk da bi se dobio konaan proizvod velike leastinosti. Kauuk je dakle,
meuprodukt u proizvodnji gume i gumenih proizvoda. Procesom mastikacije kauuk poveava
plastinost, a samim tim postizanje vee homogenosti prilikom mijeanja razliitih dodataka. U procesu
dodavanja sredstava za vulkanizaciju najbitnije mjesto zauzima dodatak odredjene koliine sumpora, u
zavisnosti od toga kakav elimo proizvod od meke do tvrde gume. Na sam kvalitet gume utie

32

Struni rad
Jelena Kovaevi

dodavanje sredstava protiv starenja, punila i pigmenti zavisno od toga koje boje elimo krajnji
proizvod.
Prirodni poliizopren - kauuk naao je iroku primjenu u industriji pneumatika, gumeno tehnike robe,
proizvoda specijalne namjene. Gumeno tehniku robu ine proizvodi na bazi iste gume ili kombinacija
gume i tekstila, metala i plastinih masa. Od iste gume se rade zaptivni elementi, gumene membrane,
onovi, cijevi, igrake i dr. Proizvodi na bazi veze gume i metala su : amortizeri i elastini prenosioci,
metalni sudovi i valjci obloeni gumom, armirana crijeva za visok pritisak. Od gumiranih tekstila pravi
se odea, membrane, kontejneri, amci...
U promotivnim materijalima o spaljivanju otpadnih guma u cementarama uvijek se zaboravlja
navesti da se na taj nain proizvodi i gas opasan za udisanje (pun ekstermnih toksinih dioksina i
furana...), kojima se lokalno stanovnitvo izlae mogunosti nastanka brojnih bolesti i tegoba, pa tako i
poveanom riziku tumora. Ljudski organizmi te otrove unosi ne samo putem disajnih puteva, nego i
putem hrane , mlijeka, jaja, mesa i ribe. Zagauje se ne samo vazduh, nego i voda. Zato se mora voditi
rauna da se u svim industrijama koje koriste gume kai izvor energije, instaliraju najsavremeniji filteri i
da se gasovi koji se oslobaaju strogo kontroliu.
Zbog sve veih koliina i tetnosti po zdravlje, otpad se smatra jednim od najznaajnijih ekolokih
problema savremenog sveta. Mnogo bitno je shvatiti problem otpada i naine njegovog tretiranja,
tj.smanjenja,
poev
od
samih
proizvoaa
pa
do
krajnjih
korisnika.
Upravo je smanjenje svih vrsta otpada zadatak povratne logistike. Integralno upravljanje otpadom
podrazumeva komplementarnu upotrebu razliitih postupaka u cilju bezbednog i efektivnog rukovanja
otpadom, od momenta sakupljanja, transporta, izdvajanja korisnih komponenti, reciklae do konanog
odlaganja, kao i ponovnu upotrebu.

4. METODSKI PRISTUP U NASTAVI

Metodika nastave Nastava i uenje hemije, kao i drugih prirodnih nauka, treba da pomogne
uenicima da, kroz savladavanje i usvajanje novih pojmova i vjetina,stiu neophodno znanje i vjetine
kao i tehnike. Da kod uenika razvije elju za usvajanje novih, znaajnijih znanja i dostignua iz oblasti
hemije. stiu neophodno znanje i vjetine kao i tehnike.
Uenje hemije treba da doprinese razvoju:
vee autonomije uenika i tehnika samostalnog uenja;
radoznalosti, optih komunikativnih sposobnosti;
33

Struni rad
Jelena Kovaevi

samopouzdanja, samostalnosti, kreativnosti;

upoznavanje vrijednosti naune misli;
znaaj hemije za razvoj ovjeanstva;
znaaj hemije za zdravlje i saznanje negativnih uticaja i opasnosti pri radu;
upoznavanje naina traenja hemijskih informacija iz razliitih izvora za istraicaki rad
eksperiment;
radnih navika, marljivosti, odgovornosti i motivisanosti;
socijalna inteligencija,
fer pleja i timskog rada;
Pored navedenih, ciljevi nastave hemije su:
a) Obrazovni: upoznavanje uenika o osnovnim pojmovima koji su predvienim nastvanim
planom i programom
b) Vaspitni: razvijanje sposobnosti zapaanja, opisivanje, uporeivanje, tumaenje ogleda.
Izdvojeni ciljevi nastave hemije se, u okviru nastavnog programa, realizuju kroz sljedee oblasti:
teme: opte teme iz kojih proizilaze pojedinane;
operativni ciljevi: proizilaze iz optih tema i usmjereni su na uenike. Pokazuju ta uenik treba
da naui, sazna, postigne, moe da uradi. Objedinjuju sadrajne i procesne ciljeve i slue kao
osnova za definisanje standarda znanja;
aktivnosti: predloene aktivnosti proizilaze iz postavljenih ciljeva i upuuje na procese i radnje
putem kojih uenik ostvaruje cilj;
pojmovi i sadraji: predstavljaju otvoren izbor za realizaciju predvienih ciljeva i aktivnosti;
U nastavku ovog rada vidjeemo tri pripreme, i tri razliita metodika pristupa, za realizaciju nastavnih
jedinica iz hemije. Sve tri pripreme se tiu teme ovog rada, a dio su nastavnog plana i programa za trei
razred gimnazije opteg smjera, polimeri.

4.1 Priprema za I as
Nastavni predmet: Hemija
Razred: III
Mjesto realizacije: JU Gimnazija Slobodan kerovi
Nastavnik: Jelena Kovaevi
Nastavna jedinica: Prirodni polimeri
34

Struni rad
Jelena Kovaevi

Tip asa: Usvajanje novog nastavnog gradiva

Operativni cilj asa: Uenici treba da se upoznaju sa pojmom prirodni polimeri, njihovom podjelom,
kao i jednim od priridnih polimera, kauukom.
Pojmovi - sadraji: Prirodni polimeri, sintetiki polimeri, biopolimeri, struktura prirodnih polimera,
kauuk, prirodni kauuk, derivati priorodnog kauuka.
Nastavne metode: monolog, dijalog, kombinovana, metoda rada na tekstu, aktivno uenje.
Oblici rada: frontalni, individualni, rad u parovima.
Nastavna sredstva : eme, skice, udbenik.
Korelacija: Biohemija, Tehnoloka grupa predmeta.
Tok asa:

Aktivnosti uenika:

UVODNI DIO:
I aktivnost- 5-7 minuta
Kroz razgovor i pitanja sa uenicima obnoviti
prethodno steena znanja o polimerima, i
njihovim podjelama i povezati s temom
dananjeg asa.
GLAVNI DIO ASA:
II aktivnost-25-30 minuta
U drugom dijelu asa:
Razvijati kod uenika razumjevanje o
vanosti prirodnih polimera, upoznati ih s
njihovom podjelomu i struktorom
prirodnih polemera

- Obnavljaju znanja o
polimerima

- Sluaju izlaganje nastavnika.

- Zapisivanje teze

- Diskutuju.
Navoditi
najbitnije osobine prirodnih
polimera, znaaj, ta predstavlja kauuk i
koje vrste kauuka razlikujemo. Navesti
znaaj
prirodnog
kauuka,
njegovi
derivati.
ZAVRNI DIO ASA:
III aktivnost- 5-7 minuta
Zajedno sa uenicima kroz razgovor, pitanja i
diskusiju uz pomo nastvanika obnoviti preenu
oblast . Zadati uenicima domai zadatak
35

- Posmatraju, biljee i
zakljuuju

Struni rad
Jelena Kovaevi

obuhvatajui preenu oblast.

4.2 Priprema za II as
Nastavni predmet: Hemija
Razred: III
Mjesto realizacije: JU Gimnazija Slobodan kerovi
Nastavnik: Jelena Kovaevi
Nastavna jedinica: Obrada kauuka i proizvodnja gume
Tip asa: Obrada novog nastavnog gradiva
Operativni cilj asa: Uenici treba da se upoznaju sa procesom obrade kauuka, oblikobvanjem
poluproizvoda prije vulkanizacije, vulkanizacija.
Pojmovi - sadraji: Mastikacija, kauukova smjea, sredstva za vulkanizaciju kao i protiv starenja
(punila, omekivai, faktis), vulkanizacija, ponovno korienje gume i reklia.
36

Struni rad
Jelena Kovaevi

Nastavne metode: izlaganje, dijaloka metoda

Oblici rada: frontalni
Nastavna sredstva : eme, skice, prezentacija, udbenik.
Korelacija: Ekologija, Mainski materijali.
Tok asa:

Aktivnosti uenika:

UVODNI DIO:
I aktivnost- 5-7 minuta
Kroz razgovor I pitanja sa uenicima obnoviti
prethodno
steena
znanja
o
prirodnim
polimerima, i njihovim podjelama i povezati s
temom dananjeg asa.
GLAVNI DIO ASA:
II aktivnost-25-30 minuta
U drugom dijelu asa:
Kroz razgovor sa uenicima upoznati ih sa
procesima obrade kauuka i njihov znaaj
u proizvodnji gume.
Kroz Power Point prezentaciju razviti kod
uenika razumijevanje vanosti
vulkanizacije u procesu proizvodnje gume,
kao i oblikovanje poluproizvoda prije
vulkanizacije. Savladati osobine gume i
njihovu primjenu.
ZAVRNI DIO ASA:
III aktivnost- 5-7 minuta
Zajedno sa uenicima kroz razgovor, pitanja i
diskusiju uz pomo nastvanika obnoviti preenu
oblast . Zadati uenicima domai zadatak
obuhvatajui preenu oblast.

4.3 Priprema za III as

Nastvani predmet: Hemija
Razred: III
Mjesto realizacije: JU Gimnazija Slobodan kerovi
37

- Obnavljaju znanja o obradi

kauuka i proizvodnji gume

- Sluaju izlaganje nastavnika.

- Diskutuju.

Posmatraju,
zakljuuju.

biljee

Struni rad
Jelena Kovaevi

Nastavnik: Jelena Kovaevi

Nastavna jedinica: Vrste gume, ispitivanje dejstva rastvaraa kroz ogled
Tip asa: Vjeba ( laboratorijska)
Operativni cilj asa: Uenici treba da upoznaju podjelu vrsta gume, i otpornost na rastvarae.
Pojmovi - sadraji: Vrste i osobine gume
Nastavne metode: izlaganje, eksperiment.
Oblici rada: rad u grupama, eksperimentalni rad.
Nastavna sredstva: labaratorija, lab. pribor, materijal za ogled-vrste gume.

Tok asa:

Aktivnosti uenika:

UVODNI DIO:
I aktivnost- 2-3 minuta
Kroz razgovor I pitanja upoznati uenike sa
vrstama gume I ogledom

- Uenici rade u grupama

GLAVNI DIO ASA:

II aktivnost-35-37 minuta
Vjeba: U prilogu.
Dejstvo rastvraa na proizvode od gume
Podijeliti uenike u etri grupe. Svak
grupa izvodi zasebno ogled.
ZAVRNI DIO ASA:
III aktivnost- 3-5 minut
U zavrnom dijelu asa uz pomo nastavnika,
zapisuju svoja zapaanja..

VJEBA
38

- Izvode ogled

- Biljee i diskutuju.

Struni rad
Jelena Kovaevi

Dejstvo rastvaraa na proizvode od gume.

Prevoenje gume u elastino i dalje u plastino ili vrsto (kruto) stanje vri se mijeanjem s
plastfikatorima ili pak dejstvom rastvraa. Molekili rastvaraa ( benzen, benzin, aceton, dihlor-eten i
drugi) djeluju na meumolekularne veze, a kao posledica toga molekuli prvo nabubre, a onda se
rastvaraju.

EKSPERIMENATALNI DIO
Ogled: Cilj vjeebe je uoiti ponaanje razliitih proizvoda gume, po odreenim uslovima kao i
njihove osobine u prisustvu odreenih rastvaraa.
Pribor:
Laboratorijska aa od 400cm3
Sahatno staklo
Menzura od 250cm3
Stakleni tapi
Hemikalije:
Benzin, tetrahlormetan, aceton, benzen.
Postupak:
U pet asa prethodno obiljeene sa rednim brojevima od 1 do 5, sipati oko 250cm3 sledeih rastvaraa:
1. aa: voda
2. aa: benzin
3. aa: tetrahlormetan
4. aa: aceton
5. aa: benzen
Za svaku grupu!
39

Struni rad
Jelena Kovaevi

I grupa:
U setu od pet aa, prethodno napunjene zadatim rastvaraima u svakoj ai dodati tri do etiri
komadia stiren-butadien gume, gumeno crijevo, prethodno izrezane na ire trake.
II grupa:
U setu od pet aa, prethodno napunjene zadatim rastvaraima u svakoj ai dodati tri do etiri
komadia (pareta) automobilske gume - Butil-guma, prethodno izrezane na ire trake
III grupa:
U setu od pet aa, prethodno napunjene zadatim rastvaraima u svakoj ai dodati tri do etiri
komadia (pareta) etilen-propilen gume od obue, prethodno izrezane na ire trake
IV grupa:
U setu od pet aa, prethodno napunjene zadatim rastvaraima u svakoj ai dodati tri do etiri
komadia (pareta) prirodne gume , prethodno izrezane na ire trake
Svaku au poklopiti sahatnim staklom, i ostaviti na sobnoj temperatuti (uz povremeno mijeanje) 1015 minuta.
Zapaanje:
Rezultate posmatranja unijeti u tabeli sa rubrikama: rastvara se, ne rastvara se i bubri
Rastvara:

Uzorak:

Zapaanje:

1. aa: ________________

________________

__________________

2. aa: ________________

________________

__________________

3. aa: ________________

________________

__________________
__________________

40

Struni rad
Jelena Kovaevi

4. aa: ________________

5. aa: ____________

________________

__________________

_____________

5. Predlozi i preporuke

Prilikom realizacije nastvane teme Prirodni polimeri, profesor mora uenicima na brz,
racionalan i ekonomian nain omoguiti usvajanje potrebnih znanja. To je prije svega uslovljeno
korienjem vie nastvanih metoda i upotreba razliitih nastavnih sredstava. Prilikom podjele teme na
nastvane jedinice treba voditi rauna da se uenici prvo upoznaju sa pojmom polimera uopte, njihove
podjele, koji su prestavnici polimera, sa mahanizmom reakcija, da bi dalje mogli da razumiju fukciju
prirodnih polimera.
Prilikom obrade nastvane teme Prirodni polimer - kauuk, veoma je vanjo korienje metoda
samostalnog rada uenika. Labaratorijske vjebe, ogledi e lake omoguiti da na najbolji nain usvoje,
konketizuju i preciziraju informacije od strane profesora vezane za osobine prirodnih polimera,
svojstva kauuka kao i gume. Takoe, prije samog izvoenja ogleda u labaratoriji vano je da profesor
prui sva potrebna upustva koje se odnose na ogled tj. nain korienja istrumenta, rastvaraa kao i
koncetrovanih supstanci i da prati rad uenika i pomae uenicima kojima je to potrebno. Profesor
mora obratiti panju, da li su uenici razumjeli i usvojili potrebna znanja.
S obzirom na vanosti polimera za ovjeanstvo, okolinu i uticaj na planetu, uenicima bi
trebalo omoguiti da pristupe predavanju o zaaju reciklae i posjetiti reciklani centar koja bi bila
organizovan od strane kole ukoliko je to mogue.

41

Struni rad
Jelena Kovaevi

6. LITERATURA

Prirodni polimerni materijali, Branka Andrii, Split, 2009.

Organska hemijska tehnologija, Biljana Damjanovi Vratnica, Podgorica
Primjena organske Kemije, Maja Pavla/Vruni, Jurica Matijev, split 2009.
Struktura i svojstva polimere, Tonak Kovi, split 2010
Mainska obrada nemetala,S. Radonji;
Tehnologija gume,H. Zvonimir
Masinski materijali,B. Manojlovi
Praktikum organske hemije, Milka Maksimovi, Split
http://sl.wikipedia.org/wiki/Guma
http://www2.sts.si/arhiv/tehno/
http://www.youtube.com/watch?v=hsLHYvqT7I
www.gradst.hr/.../Gradjevinski%20materijali/.../POimera.

www.dijaski.net/.../kem_ref_kavcuk_04__predstavite...
42

Struni rad
Jelena Kovaevi

www.bergfiles.com/i/bf4bbbc268h32i0
www.general-files.com/download/.../kem_ref_guma_01.pdf.html
www.chem.bg.ac.rs/vesti/.../Aleksandar_Kostic--teza

43