Eko 12 PDF

Libër
B O T U E S E
S H T Ë P I A
mësuesi
Merita Shuka Ekonomia
12
www.mediaprint.al
KLIKONI KËTU
1
2
Merita Shuka
Libër mësuesi
Ekonomia 12
Teksti mësimor Ekonomia 12 është hartuar nga:
Prof. As. Dr. Adrian Civici, Prof. As. Dr.Luljeta Minxhozi, Merita Shuka
3
Titulli: Libër Mësuesi Ekonomia 12
Autore: Merita Shuka
Drejtoi botimin: Anila Bisha
Redaktore gjuhësore: Zenaida Agastra
Dizajni: Bledar Graceni
Kopertina : VisiDesign
Shtypi: Mediaprint
ISBN: 978-99956-93-68-8
Botimi i parë: 2011
S H T Ë P I A B O T U E S E
© Të gjitha të drejtat janë të rezervuara
Të gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht te zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese
“Mediaprint” sh.p.k..
Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje,
huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo lloj
mjeti apo apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese
“Mediaprint” sh.p.k.
Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/ose
mjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund të
cënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..
Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.
Kontaktet:
www.mediaprint.al
Shtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:
Kutia Postare 7467 - Tiranë Tel.: 04 4500605 Tel.: 04 4500605
Tel.: 04 2258 156 Cel.: 069 40 44 441 Cel.: 069 40 50 380
Cel.: 069 40 44 443 Cel.: 069 40 20 201 Cel.: 069 20 79 021
botime@mediaprint.al distributor@mediaprint.al print@mediaprint.al
Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: botime@mediaprint.al
4
Përmbajtja
1. Rëndësia e lëndës së ekonomisë ..............................................................4
2. Përmbajtja e librit të ekonomisë ..................................................................6
3. Zhvillimi i aftësive ......................................................................................9
4. Objektivat mësimorë ....................................................................................11
4.1 Objektivat e arritjes ..............................................................................11
4.2 Objektivat specifike të arritjes ............................................................18
4.3 Objektivat për çdo temë mësimore ..................................................22
5. Metodat mësimdhënëse ..............................................................................30
6. Vlerësimi i nxënësit .....................................................................................35
7. Modele mësimore ........................................................................................38
7.1 Plani mësimor vjetor i mësuesit ...........................................................38
7.2 Model mësimi .....................................................................................48
7.3 Miniteste ..............................................................................................52
7.4 Test kapitulli .........................................................................................54
7.5 Fletë vlerësimi të nxënësit ..................................................................59
+DUWDHNRQFHSWHYH
5
Rëndësia
1 e lëndës së ekonomisë
Përvetësimi si duhet i bazave të ekonomisë është i domosdoshëm për të
kuptuar ngjarjet ekonomike dhe ndryshimet në ekonominë kombëtare dhe
ndërkombëtare. Ndërkohë individët dhe komunitetet janë duke u përpjekur
që të adaptojnë ndryshimet strukturore në shoqëri, të gjeneruara nga ndiki-
met e ndryshimeve teknologjike dhe konkurrenca e bashkëpunimi ndërkom-
bëtar.
Është shumë e rëndësishme që nxënësit të marrin vendime në jetën e
tyre, të jenë pjesëmarrës aktivë në një ekonomi globale, anëtarë produktivë
të forcës së punës e qytetarë të përgjegjshëm, si dhe promotorë të sistemit të
sipërmarrjes së lirë.
Mendimi ekonomik ose “mënyra ekonomike e të menduarit” është një
produkt themelor i studimit të lëndës së ekonomisë. Një mendim i tillë kritik
i përgatit nxënësit të analizojnë dhe të gjykojnë me kujdes jo vetëm efektet
afatshkurtra të vendimmarrjeve të tyre, por edhe efektet e tyre afatgjata dhe
rrjedhojat që këto vendime sjellin. Lënda e ekonomisë, gjithashtu, u ofron
nxënësve një kuadër vital, brenda të cilit nxënësit mund të marrin vendime
ekonomike personale, të analizojnë çështje dhe politika publike aktuale dhe
të kuptojnë marrëdhëniet komplekse ndërmjet sistemeve kulturore, politike
dhe ekonomike.
Përvetësimi i parimeve të përgjithshme të mendimit ekonomik synon
krijimin tek nxënësit të njohurive, shprehive dhe qëndrimeve e vlerave eko-
nomike, që janë në përshtatje me kërkesat e kornizës kurrikulare kombëtare.
Përvetësimi i njohurive ekonomike vjen në mënyrë graduale, nëpërmjet pro-
cesit të krijimit të aftësive të nevojshme të nxënësve, ndërgjegjësimit për rolin
e tyre si agjentë ekonomikë, si politikëbërës dhe vendimmarrës aktivë për
çështjet ekonomike.
Realizimi i përmbajtjes së lëndës konkretizohet me shembuj, ilustrime dhe
nëpërmjet ushtrimit praktik të nxënësve në rolin e tyre si prodhues, si shitës
të produkteve, si taksapagues, si zotërues burimesh materiale, si votues, kur
ata delegojnë kompetencat, si konsumatorë, si kursimtarë dhe pse jo, si in-
vestitorë. Në këtë mënyrë nxënësit aftësohen për të punuar në grup e për të
ndërmarrë veprimtari nxitëse, fokusohen në situata konkrete, trajtojnë kon-
cepte, fakte dhe situata ekonomike, bëjnë analiza dhe arrijnë në përfundimet
përkatëse.
Lënda e ekonomisë bërthamë synon që nxënësit:
duke përdorur arsyetimin ekonomik dhe konceptin e burimeve të kufi-
zuara, të bëjnë zgjedhjet ekonomike, që përfshijnë kostot oportune dhe të
marrin vendime të rëndësishme për jetën e tyre;
duke kuptuar instrumentet nxitëse të sistemeve të ndryshme ekonomike,
të aftësohen për të fituar një kuptim më të mirë për mënyrën sesi sistemet
ekonomike funksionojnë;
6
të ndërgjegjësohen se ne të gjithë jemi pjesë e një ekonomie botërore dhe
kjo kërkon që ata të ekzaminojnë bashkëveprimin dhe ndërvarësinë në mar-
rëdhëniet ekonomike, që rezultojnë nga këmbimi dhe tregtia.
Kjo do t’i ndihmojë nxënësit që të zhvillojnë aftësitë e tyre për të inter-

pretuar problematikën ekonomike në situata të reja të zhvillimit ekonomiko
- shoqëror, të zhvillojnë përkushtimin e vazhdueshëm në trajtimin e çështjeve
ekonomike dhe të pjesëmarrjes aktive në zhvillimin e qytetarisë, si dhe të
zhvillojnë mendimin kritik dhe aftësinë për të ndjekur problematikën eko-
nomike në perspektiva të reja të zhvillimit shoqëror.
7
2 Përmbajtja e librit të ekonomisë
Libri i ekonomisë trajton problemet kryesore mikroekonomike, mak-
roekonomike, si dhe ato të tregtisë ndërkombëtare. Ai studion parimet, kon-
ceptet, aspektet më të rëndësishme të jetës ekonomike e shoqërore.
Teksti i nxënësit është hartuar mbi bazën e objektivave, në të cilat përcaktohen
konceptet kryesore (njohuri, aftësi, qëndrime) që synojnë këto objektiva. Njo-
huritë e reja dhe përpunimi i tyre shprehen nëpërmjet objektivave të programit.
Konceptet
Në linjën e parë – “Ekonomia e tregut”, prezantohen këto terma dhe kon-

cepte kryesore:
pamjaftueshmëri, kosto oportune, faktorët e prodhimit, sistemi ekonomik,
pronë private, sistem çmimesh, konkurrencë, aftësi sipërmarrëse, fitim, fluksi
i qarkullimit ekonomik, treg, çmim, kërkesë, ofertë, ligji i kërkesës, ligji i
ofertës, çmim ekuilbër, sasi ekuilibër, elasticitet i kërkesës, elasticitet i ofertës,
çmim tavan, çmim dysheme, konsumator, buxhet personal, kredi, sipërmar-
rje, biznes individual, ortakëri, korporatë, aksion, obligacion, bilanc, pasqyrë
e rezultateve financiare, kosto fikse, kosto variabël, kosto marxhinale, kosto
mesatare, kosto totale, produkt i përgjithshëm fizik, marxhinal, mesatar, ligji i
të ardhurave zbritëse, strukturë tregu, konkurrencë e plotë, konkurrencë mo-
nopoliste, oligopol, monopol, oferta e punës, kërkesa e punës, paga, renta,
interes, etj.
Në linjën e dytë – “Ekonomia kombëtare”, prezantohen këto terma dhe kon-

cepte kryesore:
Buxhet i qeverisë, eksternalitet, taksa, taksë përpjesëtimore, taksë regresive,
taksë progresive, taksa direkte, taksa indirekte, parimi i aftësisë për të paguar,
parimi i përfitimit, deficit buxhetor, borxh publik, para, ofertë monetare,
funksionet e parasë, bankë tregtare, GDP, GDP reale, GDP nominale, GDP
për frymë, inflacion, deflacion, cikël, biznesi, rënie ekonomike, rritje eko-
nomike, krizë, piku, pika më e ulët, fuqi punëtore, papunësi ciklike, papunësi
sezonale, papunësi friksionale, papunësi strukturore, politikë fiskale, politikë
monetare, rezervë monetare, operacion i tregut të hapur, normë e rezervës së
detyrueshme, etj.
Në linjën e tretë – “Marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare”, prezantohen

këta terma dhe koncepte kryesore:
tregti, import, eksport, përparësi absolute, përparësi relative, tregti e lirë,
proteksionizëm, tarifa mbi importin, kuota mbi importin, barriera admin-
istrative, kurs këmbimi valutor, bilanc tregtar, bilanci i pagesave, integrim
ekonomik, zonë e lirë, bashkim ekonomik, bashkim doganor, etj.
8
Përmbajtja e tekstit është trajtuar përmes 3 linjave bazë, në të cilat kërkohet
që nxënësit të aftësohen dhe jo vetëm të përvetësojnë konceptet, parimet
kryesore ekonomike, por dhe t’i përdorin ato për të kuptuar dhe për të vlerë-
suar vendimet e së sotmes dhe të perspektivës.
Përmbajtja e çdo linje
Linja e parë : Ekonomia e tregut

Kjo linjë fokusohet në krijimin tek nxënësi të koncepteve e të arsyeti-
meve ekonomike për vendimmarrjen në kushtet e burimeve të kufizuara
ekonomike. Nëpërmjet kuptimit dhe analizës së këtij fakti, arrihet në një
qartësim ekonomik për idenë, se të gjitha zgjedhjet ekonomike shoqërohen
me një kosto.
Nxënësit njihen me veprimin e ligjit të kërkesës dhe të ofertës në eko-
nominë e tregut dhe pajisen me mjetet e analizës që ata mund t’i përdorin
edhe në linjat e tjera. Gjithashtu, ata njihen e diskutojnë për parimet, mbi
të cilat bazohet vendimmarrja e firmave, financimi i tyre, si dhe nivelet e
konkurrencës së tregut.
Linja e dytë : Ekonomia kombëtare

Aktivitetet ekonomike të qeverisë ndikojnë në mirëqenien tonë të për-
ditshme. Njohja me rolin dhe funksionet, që ka një qeveri në ekonominë e
tregut, dhe identifikimi e analiza e problemeve të ndryshme, si papunësia, in-
flacioni, rënia ekonomike, do t’i ndihmojnë nxënësit për të kuptuar më mirë
realitetin makroekonomik dhe politikat fiskale apo monetare që ndiqen për
stabilitetin e ekonomisë. Në këtë linjë, nxënësit mësojnë, gjithashtu, përm-
bajtjen, funksionet dhe format e parasë në një ekonomi monetare, si dhe rolin
e bankave tregtare dhe të Bankës Qendrore.
Linja e tretë : Marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare

Vendet dhe ekonomitë e tyre ndërveprojnë dhe ndërlidhen gjithnjë e më
shumë me njëra - tjetrën, duke pasur përfitime. Kuptimi për tregtinë e lirë,
proteksionizmin, si dhe kursin e këmbimit valutor, do t’i ndihmojë nxënësit
të kuptojnë më mirë ndërvarësinë globale ekonomike të vendeve.
Orët mësimore
Sasia e orëve mësimore sipas linjave në planin vjetor të mësuesit/es (shih
seksionin e fundit të këtij libri) është si më poshtë:
Linja e parë : Ekonomia e tregut - 39 orë;

Linja e dytë : Ekonomia kombëtare - 23 orë;
Linja e tretë: Marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare - 6 orë.
Gjithsej 68 orë.
9
Sasia e orëve mësimore për secilën linjë është rekomanduese. Mësuesit,
kur hartojnë planin vjetor, duhet të respektojnë sasinë e orëve vjetore të
lëndës; ata janë të lirë të ndryshojnë me 10% (shtesë ose pakësim) orët e reko-
manduara për secilën linjë. Kjo do të thotë se, mësuesi/ja mund të vendosë të
përparojë më ngadalë, kur vë re se nxënësit e tij/saj hasin vështirësi të veçanta
në përmbushjen e objektivave të nënlinjës, por mund të ecë më shpejt, kur
nxënësit e tij/saj demonstrojnë një përvetësim të kënaqshëm.
Një vend të rëndësishëm në zhvillimin e lëndës duhet të zënë edhe orët e

përpunimit të njohurive, gjatë të cilave nxënësve duhet t’u krijohet mundësia
të realizojnë detyra tematike, veprimtari praktike e projekte kurrikulare, të
zgjidhin situata problemore nga jeta, etj.
Në orët mësimore, që i përkasin përpunimit të njohurive, mësuesi/ja zhvillon
edhe tema me nismën e tij/saj ose me kërkesën e vetë nxënësve. Këto tema mund
të kenë pikënisje ngjarje aktuale ose thjesht kurreshtje të nxënësve.
Pjesë e përpunimit të njohurive është rishqyrtimi vjetor, i cili ka për qël-
lim të nxjerrë në pah konceptet dhe të përforcojë shprehitë e qëndrimet e
nxënësve.
Gjatë përpunimit të njohurive duhet t’i kushtohet kohë e posaçme veça-
nërisht kultivimit të:
aftësive të përgjithshme: aftësia e komunikimit, menaxhimit të informacion-
it, e zgjidhjeve problemore, e të menduarit kritik dhe krijues;
aftësive të posaçme lëndore: forcimi i personalitetit; aftësia për të vendosur në
kohë dhe hapësirë situatat ekonomike; aftësia për të kuptuar, për të analizuar
dhe për të argumentuar lidhjet shkak – pasojë; aftësia për të hetuar, për të
interpretuar dhe për të parashikuar ngjarje ekonomike; aftësia krijuese për
shkrimin e një eseje apo referati, duke sjellë një opinion dhe qëndrim të vetin;
aftësia për krahasimin dhe renditjen e veçorive të ngjarjeve ekonomike, siste-
meve ekonomike, strukturave të tregut; aftësia për të përdorur teknologjinë e
informacionit, si mjet burimor; aftësia për komunikimin e saktë të njohurive,
opinioneve, mendimeve, aftësia për punë kërkimore, punë në grup etj;
formimit të qëndrimeve: qëndrimi etiko - social etj, gjatë punës në grupe të
vogla nxënësish.
10
Zhvillimi i aftësive
3 Aftësitë që mund të përfitohen në lëndën e ekonomisë, klasifikohen në

aftësitë e të menduarit dhe strategjitë e të menduarit.
Aftësitë e të menduarit përfshijnë aftësitë për të mbledhur, interpretuar,
organizuar, analizuar, vlerësuar dhe sintetizuar informacionin.
Strategjitë e të menduarit përfshijnë përpunimin e informacionit, kur
nxënësit marrin pjesë në zgjidhjen e problemit, në procesin e vendimmar-
rjes, në hulumtimin e në konceptualizimin. Më poshtë ofrohen shpjegime
se si aftësitë dhe strategjitë e të menduarit mund të organizohen në lëndën
e ekonomisë. Nxënësit, gjatë zhvillimit të kurrikulës së ekonomisë, duhet të
fitojnë këto aftësi:
1. Për të mbledhur informacion.

Për këtë nxënësi duhet të jetë i aftë:
sTÔINDENTIlKOJÔBURIMETÔNDRYSHMEINFORMACIONIGAZETAREVISTAHARTA
diagrama, fjalor etj);
sTÔNJOHÔAVANTAZHETDHEKUlZIMETEBURIMEVETÔNDRYSHMETÔINFORMA-
cionit;
sTÔIDENTIlKOJÔTIPETDHELLOJETEINFORMACIONITTÔNEVOJSHÔMDUKEKUPTUAR
qëllimin për të cilin është përdorur informacioni;
s TÔ LOKALIZOJÔ INFORMACIONIN NÔ BURIME TÔ PRINTUARA OSE JO TÔ PRINTUARA
(elementet kryesore, idetë kryesore dhe elementet mbështetëse);
sTÔORGANIZOJÔINFORMACIONINEMBLEDHURNÔMÔNYRÔTÔRREGULLTETÔSAKTÔ
2. Për të përdorur informacionin:

Për këtë nxënësi duhet të jetë i aftë :
sTÔKLASIlKOJÔDHETÔKATEGORIZOJÔTÔDHÔNADUKEIVENDOSURNÔMÔNYRÔ
kronologjike dhe logjike, si dhe duke identifikuar dallimet dhe ngjashmëritë
e të dhënave;
sTÔVLERÔSOJÔTÔDHÔNATDUKEDALLUARFAKTETNGAOPINIONET
sTÔBÔJÔDEDUKTIMENGATÔDHÔNAT
sTÔBÔJÔPÔRGJITHÔSIMENGATÔDHÔNAT
3. Për të prezantuar informacionin:

sTÔmASÔNÔMÔNYRÔEFEKTIVEDUKERESPEKTUARKOHÔNQÔIÔSHTÔDHÔNÔNÔ
dispozicion;
sTÔPÔRDORÔMJETETÔNDRYSHMEVIZUALEPÔRTÔKOMUNIKUARIDETÔ
sTÔSHKRUAJÔNÔNJÔMÔNYRÔSHPJEGUESEDUKEPARAQITURMENDIMTÔQARTÔ
logjik;
sTÔNJOHÔDHETÔPÔRDORÔMJETEJOVERBALEKOMUNIKIMI
4. Për të marrë pjesë dhe për të ndërvepruar në grup:

11
s TÔ NDÔRVEPROJÔ ME QÔNDRIME POZITIVE DUKE DITUR QÔ TÔ TJERÔT MUND TÔ
kenë këndvështrime të ndryshme;
s TÔ MARRÔ PJESÔ NÔ PLANIlKIMIN DHE DISKUTIMIN NÔ GRUP DUKE NDJEKUR
procedurat demokratike që ndihmojnë vendimmarrjet në grup;
sTÔMARRÔPÔRGJEGJÔSIDHETÔREALIZOJÔDETYRATINDIVIDUALEOSETÔGRUPIT
sTÔPÔRCAKTOJÔÀÔSHTJETBAZÔPÔRTÔCILATDOTÔBASHKÔPUNOHET
sTÔKRIJOJÔHIPOTEZAOSEALTERNATIVATÔNDRYSHMEPÔRVEPRIM
Gjithashtu, është shumë e rëndësishme të theksohet se në lëndën e ekono-

misë nxënësit duhet të praktikohen për zgjidhjen e konflikteve dhe të problemeve
të ndryshme. Për këtë qëllim, nxënësit duhet të realizojnë hapat e mëposhtëm të
një procesi të vendimmarrjes e të zgjidhjes së konflikteve/problemeve:
sTÔPÔRCAKTOJNÔOSETÔIDENTIlKOJNÔPROBLEMIN
sTÔNGREJNÔHIPOTEZADHETÔINVESTIGOJNÔTÔDHÔNA
sTÔMARRINVENDIMEBAZUARNÔHAPIN
sTÔNJOHINVLERATEZGJIDHJESSÔKONmIKTEVE
sTÔRIPÔRCAKTOJNÔVENDIMINDUKEUPÔRPJEKURTÔNDREQINNDONJÔKONmIKT
nga zgjidhja e të cilit varen vlerat e intersat për të gjithë.
Nxënësit duhet të ndihmohen të kuptojnë që, ndërsa një problem mund

të zgjidhet duke vepruar në një mënyrë apo në një mënyrë tjetër, zgjidhja e
tij mund të krijojë një problem të ri. Ky kuptim duhet t’i nxisë nxënësit të
peshojnë me kujdes zgjidhjet alternative.
Aftësitë e marra më sipër duhet të aplikohen në zgjidhjen e konflikteve,
zgjidhjen e problemeve dhe në procesin e vendimmarrjes. Nxënësve duhet
t’u krijohen mundësi që aftësitë e mësipërme t’i përdorin në situatat e më-
poshtme:
1. Për të gjetur problemin/et duke:
sPARASHTRUARPYETJELIDHURMEPROBLEMINTÔTILLASIKUSHÀFARÔKUR
KUSIDHEPSE
sINDENTIlKUARASPEKTETÔNDRYSHMETÔPROBLEMIT
sPÔRDORURAFTÔSITÔTÔMENDUARITTÔANALIZÔSTÔSINTEZÔSDHETÔVLERÔSIMIT
2. Për të zgjidhur problemin e identifikuar nga mësuesi/ja ose të identifi-

kuar prej vetë nxënësve:
sDUKESHKRUARNJÔFJALIOSEPARAGRAFKUTÔDEKLAROJNÔPROBLEMIN
sDUKESHKRUARNJÔSERIPYETJESHQÔDOTÔSHÔRBEJNÔSINJÔGUIDÔPÔRZGJI
dhjen e problemit;
sDUKEZHVILLUARNJÔPLANPÔRZGJIDHJENEPROBLEMIT
sDUKERIPÔRCAKTUARPROBLEMINORIGJINALOSEIDENTIlKUARNJÔPROBLEMTÔRI
kur është e nevojshme.
3. Për t’u përfshirë në zgjidhjen e problemit:

sDUKEMARRÔPJESÔNÔPLANIlKIMINDHEDISKUTIMINNÔGRUPSIPASPROCEDUR-
ave demokratike të vendimmarrjes.
12
Objektivat mësimorë
4 4.1 OBJEKTIVAT E ARRITJES
Objektivat e përgjithshëm të programit të ekonomisë janë pasqyruar në

programin e kësaj lënde.
Objektivat e programit janë për të gjithë nxënësit. Kjo do të thotë që të
gjithë nxënësve duhet t’u jepet mundësia për t’i realizuar ato. Realizimi i
objektivave në kapituj ose në tema dhe renditja e tyre është zgjedhje e lirë e
zbatuesit të programit. Kështu, për shembull, nëse programi i lëndës “Eko-
nomi” kërkon që nxënësi/ja të jetë i/e aftë të formulojë ligjin e kërkesës dhe
ofertës ose të identifikojë nivelin e konkurrencës së tregjeve në ekonomi, kjo
do të thotë se të gjithë nxënësve duhet t’u jepet mundësia ta realizojnë këtë
objektiv. Për realizimin e këtij objektivi nxënësit duhet t’i jepen detyra, kohë
dhe mundësi të tjera që të mbledhë fakte për çështjen në fjalë dhe të bëjë
interpretimin e tyre.
Objektivat nuk duhet të mbeten abstraktë, të parealizueshëm e të
pamatshëm.
Nëse një mësues/ese nuk e bën këtë, kjo do të thotë se ai/ajo nuk e ka
zbatuar programin lëndor lidhur me këtë objektiv.
Një objektiv përmbushet në nivele të ndryshme nga nxënës të ndryshëm.
Mësuesi/ja duhet t’i ketë të qarta nivelet e arritjes së një objektivi nga nxë-
nësi/ja si më poshtë:
Aftësia për të identifikuar dhe për të përshkruar (nivel i ulët intelektual).

Aftësia për të shpjeguar dhe për të krahasuar (nivel mesatar intelektual).
Aftësia për të analizuar dhe për të vlerësuar, për të marrë dhe për të mbro-
jtur qëndrime të caktuara (nivel i lartë intelektual).
Për shembull, programi kërkon që nxënësi/ja të jetë i/e aftë:

Të përcaktojë çmimin ekuilibër të një produkti të dhënë, kur janë dhënë kërkesa
dhe oferta për këtë produkt.
Ky objektiv mund të arrihet në disa nivele, në të cilat nxënësi duhet:
Niveli bazë: të identifikojë çmimin dhe sasinë e ekuilibrit të kërkuar dhe të
ofruar kur është dhënë kërkesa dhe oferta.
Niveli mesatar: të bëjë dallimin ndërmjet një ndryshimi në sasinë e kërkuar
apo të ofruar të një produkti dhe një ndryshimi në kërkesën apo ofertën për
këtë produkt.
Niveli lartë: të analizojë ndërveprimin e ligjit të kërkesës dhe ofertës në
çmimin ekuilibër.
Programi realizohet edhe nëpërmjet zbatimit të kërkesave didaktike, për të
cilat mësuesi/ja duhet t’i ketë njohur nxënësit:
s.XÔNÔSIJADALLONKUNDÔRSHTITÔNÔPIKÔPAMJE
s.XÔNÔSIJASHPJEGONLIDHJENNDÔRMJETNJÔPIKÔPAMJEJEMEPASOJATQÔKA
13
zbatimi i saj në praktikë.
s .XÔNÔSIJA KRIJON QÔNDRIMIN E TIJSAJ PÔR ÀÔSHTJEN NÔ DISKUTIM TÔ
mbështetur me argumente, për të cilat ai mban parasysh edhe argumentet e
të tjerëve, të ndryshme nga të vetat.
Së pari, mësuesi/ja duhet t’i krijojë çdo nxënësi/eje mundësinë të shprehë

arritjet e tij/saj në të gjitha nivelet. Kjo do të thotë se mësuesi/ja nuk duhet të
paragjykojë si përfundimtare aftësitë e një nxënësi/eje që arrin nivelin e parë,
por t’i japë atij/asaj, me anë të pyetjeve të tjera, mundësinë të shprehet edhe
në nivelet e tjera.
Së dyti, mësuesi/ja duhet të vlerësojë nxënësin/en për nivelin e shprehur të
arritjeve, pasi t’i ketë dhënë atij/asaj të gjitha mundësitë të shprehë aftësitë
e veta.
Kujdes i veçantë duhet treguar në realizimin e objektivave që kanë të bëjnë
me zhvillimin e aftësive intelektuale dhe sociale të nxënësve, si ato të debati-
mit, diskutimit, punës në grup etj. Kështu mësuesi/ja mund të japë si detyrë
pyetje me nivel të ndryshëm vështirësie, në përputhje me interesa të ndry-
shme të nxënësve, të cilat mund të bëhen si pikënisje për diskutim dhe debat
në klasë dhe shpeshherë duke i sjellë si probleme të komunitetit ku jetojmë,
për ta bërë debatin më praktik dhe më me interes.
Më poshtë jepen objektivat, ndarë sipas arritjeve të nxënësve.
Linja parë: Ekonomia e tregut
Kapitulli 1.1: FARÔSTUDIONEKONOMIA

Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi/ja arrin:
s Në nivelin bazë
Të përkufizojë konceptet: pamjaftueshmëri, kosto oportune, sistem eko-
nomik.
Të japë shembull personal lidhur me marrjen e vendimeve dhe koston
oportune të saj.
Të përshkruajë veçoritë e shtyllave të sistemit ekonomik të iniciativës së
lirë.
Të përshkruajë rolin e fitimit në sistemin e sipërmarrjes së lirë.
Të identifikojë faktorët e prodhimit për një të mirë ose shërbim.
s Në nivelin e mesëm
Të shpjegojë konceptet: pamjaftueshmëri, sistem ekonomik, kosto opor-
tune dhe lidhjen shkakësore ndërmjet pamjaftueshmërisë dhe nevojës për të
zgjedhur, duke pranuar kosto oportune të saj.
Të shpjegojë sesi i përndan burimet sistemi i ekonomisë së tregut.
Të shpjegojë fluksin e qarkullimit të aktivitetit ekonomik që lidh familjet,
firmat e biznesit dhe qeveritë në ekonominë e tregut.
14
s Në nivelin e lartë
Të interpretojë një kurbë të mundësive të prodhimit.
Të analizojë dhe të vlerësojë mënyrën sesi sisteme të ndryshme ekonomike
e zgjidhin problemin ekonomik themelor.
Të analizojë sesi ndërmarrja e nismave ekonomike nxit përdorimin e buri-
meve natyrore, të kapitalit fizik dhe njerëzor.
Kapitulli 1.2: Kërkesa, oferta dhe çmimi i tregut

s Në nivelin bazë
Të interpetojë konceptet: treg, çmim, kërkesë, ofertë.
Të formulojë ligjin e kërkesës dhe ofertës.
Të përcaktojë çmimin ekuilibër të një produkti të dhënë kur janë të dhëna
kërkesa dhe oferta për këtë produkt.
Të bëjë dallimin ndërmjet një ndryshimi në sasinë e kërkuar apo të ofruar
dhe një ndryshimi në kërkesë apo ofertë.
Të dallojë çmimin tavan nga çmimin dysheme.
Të interpretojë kurbën e kërkesës dhe ofertës.
Të shpjegojë fakorët që shkaktojnë zhvendosjen e kërkesës dhe ofertës.
Të shpjegojë sesi çmimet e tregut janë ato që shtyjnë njerëzit të bëjnë
racionimin e mallrave e të shërbimeve dhe motivojnë njerëzit për prodhimin
e tyre.
Të shpjegojë sesi ndërhyrja e qeverisë mund të ndikojë tek tregu dhe sesi
çmimet e tregut ofrojnë informacion për nxitje për konsumatorët dhe prod-
huesit.
Të shpjegojë sesi ndikojnë në çmimin e tregut ndryshimet në kërkesë dhe
ofertë.
Të analizojë ndërveprimin e ligjit të kërkesës dhe ofertës në çmimin
ekuilibër.
Të vlerësojë sesi sistemi i tregut siguron plotësimin e nevojave të kon-
sumatorëve.
Të vlerësojë ndikimin e ndryshimeve të elasticitetit të kërkesës në sasinë e
kërkuar dhe të ndryshimeve të elasticitetit të ofertës në sasinë e ofruar.
15
Kapitulli 1.3: Konsumatori në ekonominë e tregut
s Në nivelin bazë
Të përshkruajë rëndësinë ekonomike të konsumatorit në ekonominë e
tregut, si dhe burimet e të ardhurave të individëve dhe format e tyre.
Të përgatitë një buxhet personal.
Të shpjegojë arsyet pse njerëzit kursejnë.
Të krahasojë metodat e ndryshme të kursimit.
Të shpjegojë avantazhet dhe disavantazhet e blerjes me kredi.
Të analizojë faktorët që ndikojnë në masën e kursimit.
Kapitulli 1.4: Fillimi i një biznesi dhe financimi i tij

s Në nivelin bazë
Të shpjegojë sesi tregu i lirë nxit sipërmarrjen.
Të listojë format kryesore të organizimit të biznesit.
Të dallojë burimet e brendshme, nga burimet e jashtme të financimit të
biznesit.
Të gjykojë për avantazhet dhe disavantazhet e secilës prej tri formave
kryesore të biznesit.
Të gjykojë për disa nga përgjegjësitë, kërkesat dhe përfitimet që lidhen me
sipërmarrjen.
Të shpjegojë qëllimet dhe format e burimeve financiare të biznesit.
Të dallojë ndryshimin ndërmjet aksionit dhe obligacionit.
Të analizojë/të vlerësojë dallimet dhe të përbashkëtat ndërmjet firmave
individuale, firmave me ortakë dhe korporatave.
Të analizojë një bilanc dhe një paqyrë të rezultateve financiare të firmës.
16
Kapitulli 1.5: Prodhimi, kostoja dhe të ardhurat e firmës
s Në nivelin bazë
Të bëjë dallimin ndërmjet kostove fikse dhe atyre variabël.
Të llogaritë koston e përgjithshme të prodhimit, koston mesatare dhe atë
marxhinale.
Të interpretojë grafikun e kostos fikse, variabël, të përgjithshme, mesatare,
marxhinale.
Të llogaritë produktin e përgjithshëm fizik, marxhinal, mesatar.
Të zbulojë veprimin e ligjit të të ardhurave zbritëse në gjendjen e biznesit.
Të vlerësojë efektet e kostove në të ardhuart e firmës.
Kapitulli 1.6: Struktura e tregut

s Në nivelin bazë
Të interpretojë konceptet e konkurrencës dhe të strukturës së tregut.
Të identifikojë nivelin e konkurrencës së tregjeve në ekonomi.
Të shpjegojë karakteristikat e secilës nga strukturat kryesore të tregjeve:
konkurrencë e plotë, konkurrencë monopoliste, oligopol, monopol.
Të diskutojë raportet dhe format e shkrirjes së biznesve.
Të krahasojë strukturat e ndryshme të tregjeve.
Të analizojë efektet ekonomike të strukturave të tregut mbi ekonominë
dhe konsumatorin.
Kapitulli 1.7: Tregjet e faktorëve të prodhimit

s Në nivelin bazë
Të interpretojë ofertën për punë dhe kërkesën për punë.
Në nivelin e mesëm
Të shpjegojë sesi kërkesa dhe oferta për punë/kapital/tokë, përcaktojnë
çmimin e punës, kapitalit dhe tokës.
17
Të vlerësojë shkallën në të cilën forcat e tregut dhe forcat jo të tregut
ndikojnë në pagat.
Linja e dytë: Ekonomia kombëtare
Kapitulli 2.1: Qeveria dhe ekonomia

s Në nivelin bazë
Të identifikojë dhe të shpjegojë funksionin e qeverisë në një ekonomi
tregu.
Të përshkruajë disa nga të ardhurat kryesore dhe shpenzimet në buxhetin
e qeverisë.
Të përshkruajë disa propozime për të ulur deficitin buxhetor.
Të shpjegojë pse pjesëmarrja e qeverisë në ekonomi ështe rritur gjatë
viteve.
Të shpjegojë arsyet e vendosjes së taksave nga qeveria dhe domosdosh-
mërinë e vendosjes së tyre.
Të krahasojë tipet e ndryshme të taksave, duke përfshirë taksat progresive,
regresive dhe proporcionale.
Të interpretojë konceptet e deficitit buxhetor e të borxhit publik dhe lid-
hjen e tyre.
Të analizojë ndikimin e taksimit dhe vendimmarrjet e qeverisë për poli-
tika sociale, ndaj subjekteve të veçanta.
Të analizojë përparësitë dhe mangësitë e deficitit buxhetor.
Kapitulli 2.2: Paraja dhe institucionet financiare

s Në nivelin bazë
Të identifikojë tipet e parasë në qarkullim, në vendin tonë.
Të interpretojë konceptin e parasë, karakteristikat dhe funksionet e saj në
një ekonomi monetare.
Të përshkruajë organizimin dhe funksionet e Bankës Qendrore të Shqipërisë.
18
Të vlerësojë rolin e veçantë të bankave si pranuese depozitash dhe dhënëse
huash për ekonominë, si dhe domosdoshmërinë e rezervës së detyrueshme
bankare.
Kapitulli 2.3: Treguesit kryesorë makroekonomikë

s Në nivelin bazë
Të përcaktojë treguesit që përdoren për të matur gjendjen e ekonomisë.
Të bëjë dallimin ndërmjet GDP-së reale dhe GDP-së nominale.
Të japë kuptimin për inflacionin e deflacionin.
Të shpjegojë konceptin e forcës punëtore.
Të shpjegojë konceptin e GDP-së dhe të përcaktojë se çfarë përfshihet në
llogaritjen e GDP-së.
Të përshkruajë metodat e matjes së GBP-së.
Të dallojë inflacionin e shkaktuar nga kostoja, nga inflacioni i shkaktuar
nga kërkesa.
Të dallojë format kryesore të papunësisë.
Të analizojë kuptimin e GDP-së për frymë, e shprehur në çmime aktuale
dhe çmime konstante.
Të vlerësojë ndikimin ekonomik të inflacionit dhe format kryesore të in-
flacionit.
Të analizojë fazat kryesore të ciklit të biznesit.
Kapitulli 2.4: Stabiliteti ekonomik dhe politikat makroekonomike

s Në nivelin bazë
Të përshkruajë mjetet e politikës fiskale;
Të përshkruajë mjetet e politikës monetare.
Të shpjegojë se politikat fiskale janë vendime për të ndryshuar shpenzimet
dhe/ose taksat nga qeveria.
Të dallojë instrumentet e politikës monetare nga ato të politikës fiskale.
Të analizojë rrugët, në të cilat politika monetare/politika fiskale ndikon
19
në papunësinë, prodhimin, inflacionin dhe normat e interesit, si dhe efektet
direkte e indirekte të politikës fiskale.
Linja e tretë: Marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare
Kapitulli 3.1: Tregtia ndërkombëtare

s Në nivelin bazë
Të shpjegojë konceptet e përparësisë absolute dhe krahasuese.
Të përshkruajë disa pengesa në tregtinë ndërkombëtare.
Të shpjegojë arsyet e luhatjes së kurseve të këmbimit valutor.
Të japë në mënyrë të përmbledhur argumentet që favorizojnë tregtine e
lirë.
Të bëjë dallimin ndërmjet bilancit të pagesave dhe bilancit tregtar.
Të argumentojë përfitimet që kanë vendet e industrializuara, kur këmbe-
jnë ndërmjet tyre.
Të analizojë përmbajtjen e tregtisë së lirë dhe përfitimet ekonomike të saj.
4.2 OBJEKTIVAT SPECIFIKE TË ARRITJES

Objektivat e arritjeve të një kapitulli përbëjnë bashkësinë e të gjitha ob-
jektivave specifike të hartuara për të gjithë objektivat e kapitullit ose të linjës
e të nënlinjës, të ndara në tri nivele, duke u nisur nga objektivat e programit.
Objektivat e programit janë më të përgjithshëm se ato të linjave/nënlin-
jave dhe këto të fundit përsëri janë më të përgjithshëm dhe kanë nevojë për
objektiva specifikë.
Një objektiv mësimor mund të jetë i niveleve të ndryshme. Nëse programi
kërkon që nxënësi/ja të përshkruajë një koncept, ligj etj, ky objektiv është i
nivelit bazë. Mirëpo ne na duhet që edhe kundrejt këtij niveli, të ndajmë tri
nivele arritjesh, pra tri objektiva specifikë, me tri hapa arritjesh.
Gjatë degëzimit në nivele mbahet parasysh fakti që arritja, që kërkohet
nga nxënësi sipas objektivave të programit, përbën arritjen maksimale që
kërkohet prej tij (për të cilën nxënësi/ja do të vlerësohet me notën maksimale
nëse i plotëson kriteret përkatëse).
Na duhet të theksojmë se mësuesi/ja duhet t’i rreshtojë objektivat specifikë
sipas renditjes së objektivave të linjës/nënlinjës, kurse për ta pasur më të lehtë
për përdorim në mësim, sugjerohet t’i rendisë sipas temave. Po kaq e rëndë-
20
sishme është të theksohet se mësuesi/ja do të formulojë objektiva specifikë të
mbështetur në objektivat e programit.
Formulimi i një objektivi specifik ka një strukturë të përcaktuar që është

standarde. Për këtë qëllim, gjatë hartimit të tij mësuesi/ja duhet të mbajë
parasysh disa rregulla të sakta dhe kritere.
Objektivi specifik është degëzim i një objektivi të përgjithshëm.
Ai ka 4 pjesë (kritere për t’u zbatuar):
Adresa
Detyra
Mënyra
Kushti
Adresa – Tregohet se për cilën pjesë të lëndës, kapitullit, temës po bëhet
fjalë. P.sh.
Në fund të klasës së 12-të në lëndën e ekonomisë nxënësi......
Në fund të kapitullit 2.1 nxënësi.........
Në fund të temës/orës së mësimit: “Kërkesa dhe faktorët që ndikojnë në
kërkesë”, nxënësi..........
Detyra – Kjo është një pjesë shumë e rëndësishme e objektivit specifik.

Në këtë pjesë përshkruhet se çfarë duhet të jetë i aftë (në gjendje) të bëjë
nxënësi/ja.
Është e rëndësishme të theksohet se kjo pjesë nuk duhet të mungojë as-
njëherë.
P.sh:
të përkufizojë koston oportune;
të shpjegojë sesi çmimet e tregut nxisin njerëzit të bëjnë racionimin e mallit
e të shërbimeve dhe në ç’mënyrë duhen motivuar njerëzit për prodhimin e tyre;
të vlerësojë shkallën me të cilën forcat e tregut dhe forcat jo të tregut
ndikojnë në pagat.
Kur përcaktohet detyra, për të cilën nxënësi/ja duhet të jetë i aftë ta bëjë
si duhet, është shumë e rëndësishme që kjo detyrë të jetë e matshme dhe
për të të jepen një ose dy kërkesa (p.sh.: të përkufizojë koston oportune dhe
pamjaftueshmërinë).
Mënyra - Kjo pjesë e objektivit tregon mënyrën si do të kryhet detyra.

Mënyrat e realizimit të detyrës mund të jenë nga më të ndryshmet. Për këtë
është e rëndësishme të përcaktohet një mënyrë, në bazë të së cilës nxënësi
duhet të punojë, pasi ka edhe mënyra të tjera të realizimit të detyrës. Nuk
mund të kemi patjetër këtë pjesë në një objektiv specifik, nëse ekziston vetëm
një mënyrë për të realizuar një detyrë të dhënë.
Kushti - Kjo pjesë e objektivit ka të bëjë me kushtin e realizimit të tij.

Edhe kjo pjesë jo gjithmonë është e detyrueshme. Si kusht i realizimit të
21
objektivit mund të jetë (p.sh.: brenda orës së mësimit, për 15 minuta), duke
u bazuar në tabelën e kërkesës dhe ofertës, nxitja e pjesëmarrjes në një lojë
me role etj.
Gjatë mësimdhënies çdo objektiv i programit degëzohet edhe në objekti-

va të ndërmjetëm ose nënobjektiva, ku përshkruhen arritjet hap pas hapi të
nxënësve, deri tek përmbushja e objektivit të përgjithshëm.
Më poshtë po japim disa shembuj formulimesh të objektivave specifikë,
bazuar në objektivat e programit.
Shembulli 1.
Linja: Ekonomia e tregut
Kapitulli: Kërkesa, oferta dhe çmimi i tregut
Objektivi: Në përfundim të klasës së 12-të nxënësi/ja arrin të përcaktojë
çmimin ekuilibër të një produkti të dhënë, kur janë dhënë kërkesa dhe oferta
për këtë produkt.
Objektivat specifikë:
Në fund të orës së mësimit nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë:
të përkufizojë çmimin ekuilibër;
të përkufizojë sasinë ekuilibër;
të gjejë çmimin ekuilibër të një produkti, bazuar në tabelën e kërkesës dhe
ofetës për këtë produkt;
të gjejë çmimin ekuilibër për një produkt të dhënë, bazuar në grafikun e
kërkesës dhe ofetës për këtë produkt.
Shembulli 2.
Objektivi: Në përfundim të klasës së 12-të nxënësi/ja arrin të interpretojë
lakoren e kërkesës dhe ofertës.
të ndërtojë lakoren e kërkesës, bazuar në tabelën e kërkesës për këtë
produkt, brenda 10 minutash;
të ndërtojë lakoren e ofertës, bazuar në tabelën e kërkesës për këtë produkt
brenda 10 minutash;
të shpjegojë pse grafiku i kërkesës ka pjerrësi negative (rënëse), bazuar në
ligjin e kërkesës;
të shpjegojë pse grafiku i ofertës ka pjerrësi pozitive (rritëse), bazuar në
ligjin e ofertës.
Shembulli 3.
Objektivi: Në përfundim të klasës së 12-të nxënësi/ja arrin të shpjegojë sesi
22
ndikojnë në çmimin e tregut ndryshimet në kërkesë dhe/ose ofertë.
të listojë faktorët që ndikojnë në ndryshimet në kërkesë;
të listojë faktorët që ndikojnë në ndryshimet në ofertë;
të shpjegojë faktorët që ndikojnë në kërkesë ose ofertë;
të identifikojë 4 produkte që janë bërë më të shtrenjtë ose më të lirë (për
çdo rast), krahasuar me produkte të tjera si rezultat i ndryshimeve në
kërkesë ose ofertë;
të shpjegojë grafikisht ndryshimet e çmimit të tregut për një mall të
caktuar kur kërkesa rritet dhe oferta ulet. (Këtu ka dhe raste të tjera: kërkesa
rritet oferta rritet, kërkesa ulet oferta rritet, etj).
P.s
Objektivat e mësipërm realizohen për më shumë se një orë mësimi. Orët
e mësimit përcaktohen nga mësuesi në bazë të ecurisë së nxënësve dhe të
nivelit të klasës ku jep mësim.
Shembulli 4.
Linja: Ekonomia kombëtare
Kapitulli : Treguesit kryesorë makroekonomikë
Objektivi: Në përfundim të klasës së 12-të nxënësi/ja arrin të dallojë for-
mat kryesore të papunësisë.
të listojë format kryesore të papunësisë;
të shpjegojë çdo formë papunësie;
të japë nga 2 shembuj praktikë për çdo tip papunësie, bazuar në përkufiz-
imin e saj.
Shembulli 5.
Linja: Ekonomia kombëtare
Kapitulli : Stabiliteti ekonomik dhe politikat makroekonomike
Objektivi: Në përfundim të klasës së 12-të nxënësi/ja arrin të shpjegojë
efektet direkte dhe indirekte të politikës fiskale në papunësi, inflacion dhe
rritjen e ekonomisë.
të identifikojë shembuj historikë të politikave fiskale të qeverisë shqiptare;
të shpjegojë, bazuar në shembuj praktikë, nëse politikat fiskale të zbatuara
nga qeveria shqiptare, kanë influencë në nivelin e prodhimit, papunësisë pu-
nësisë, nivelin e çmimeve apo në të tria;
të prezantojë politika fiskale që duhen rekomanduar për të rregulluar:
rritjen e papunësisë;
rritjen e inflacionit;
të shpjegojë secilin rekomandim;
23
të luajë një lojë me role (si anëtar i qeverisë) dhe duke u bazuar në titujt
e artikujve të mëposhtëm, të rekomandojë një politikë ekspansioniste apo
joekspansioniste dhe nëse qeveria duhet të blejë apo të shesë obligacione
shtetërore.
Kryetitujt e gazetave:
a. Norma e papunësisë rritet me shpejtësi.
b. CPI-ja rritet për 3 muaj rresht.
P.s
Objektivat e mësipërm realizohen për më shumë se një orë mësimi. Orët
e mësimit përcaktohen nga mësuesi, në bazë të ecurisë së nxënësve dhe të
nivelit të klasës ku jep mesim.
4.3 OBJEKTIVAT PËR ÇDO TEMË MËSIMORE

Më poshtë po japim objektivat e çdo orë mësimore.
Linja e parë: Ekonomia e tregut

Kapitulli 1.1. Çfarë studion ekonomia?
Tema:ÔSHTÔEKONOMIA
Në fund të orës së mësimit, nxënësi/ja arrin:
të përkufizojë konceptet: pamjaftueshmëri, kosto oportune;
të shpjegojë lidhjen shkakësore ndërmjet pamjaftueshmërisë dhe nevojës
për të zgjedhur;
të analizojë shembuj për zgjedhjet personale, biznesin dhe koston opor-
tune të tyre.
Tema: Faktorët e prodhimit

Në fund të orës së mësimit nxënësi/ja arrin:
të listojë faktorët kryesorë të prodhimit;
të shpjegojë përmbajtjen e secilit prej faktorëve të prodhimit duke i ilus-
truar me shembuj konkretë;
të interpretojë lakoren e mundësive të prodhimit.
Tema: Problemi ekonomik themelor dhe sistemet ekonomike

të shpjegojë problemin themelor ekonomik;
të thotë ç’është sistemi ekonomik;
të përshkruajë si i japin përgjigje problemit themelor ekonomik sistemet
kryesore ekonomike;
të analizojë zgjidhjen e problemit themelor të ekonomisë nga sisteme të
ndryshme ekonomike.
24
Tema: Shtyllat e sipërmarrjes së lirë.
të përshkruajë veçoritë e shtyllave të sistemit ekonomik të sipërmarrjes së
lirë;
të shpjegojë rolin e secilës nga shtyllat e sipërmarrjes së lirë;
të shpjegojë rolin e fitimit në sistemin e sipërmarrjes së lirë.
Tema: Skema e qarkullimit të aktivitetit ekonomik

të shpjegojë këmbimet, bashkëveprimin ndërmjet firmave dhe familjeve në
ekonominë e tregut;
të shpjegojë këmbimet, bashkëveprimin ndërmjet firmave dhe qeverisë në
ekonominë e tregut;
të shpjegojë këmbimet, bashkëveprimin ndërmjet familjeve dhe qeverisë
në ekonominë e tregut.
Kapitulli 1.2. Kërkesa oferta dhe çmimi i tregut

Tema: Kërkesa dhe faktorët që ndikojnë në kërkesë ( 2 orë)
të përkufizojë konceptin e kërkesës dhe të formulojë ligjin e kërkesës;
të interpretojë lakoren e kërkesës;
të analizojë faktorët që ndikojnë në kërkesë;
të bëjë dallimin ndërmjet ndryshimit në sasinë e kërkuar dhe ndryshimit
në kërkesë.
Tema: Elasticiteti i kërkesës

të përkufizojë elasticitetin e kërkesës;
të shpjegojë faktorët që ndikojnë në elasticitetin në kërkesë;
të vlerësojë ndikimin e ndryshimeve të elasticitetit të kërkesës.
Tema: Oferta dhe faktorët që ndikojne në ofertë

të përkufizojë konceptin ofertë;
të formulojë ligjin e ofertës;
te interpretojë lakoren e ofertës;
të analizojë faktorët që ndikojnë në ofertë;
të bëjë dallimin ndërmjet ndryshimit në sasinë e ofruar dhe ndryshimit në
ofertë.
Tema: Elasticiteti i ofertës

të përkufizojë elasticitetin e ofertës;
të shpjegojë faktorët që ndikojnë në elasticitetin e ofertës;
të vlerësojë ndikimin e ndryshimeve të elasticitetit të kërkesës dhe të ofertës.
25
Tema: Ekuilibri i tregut
të përkufizojë konceptet treg dhe çmim;
të shpjegojë vendosjen e çmimit të një produkti në një treg;
të analizojë ndërveprimin e ligjit të kërkesës dhe ofertës në çmimin
ekuilibër;
të analizojë funksionin racionues të çmimeve në ekonominë e tregut.
Tema: Ndikimi i ndryshimeve të kërkesës/ofertës në çmimin e tregut

të shpjegojë se si ndikojnë në çmimin dhe sasinë ekuilibër ndryshimet në
kërkesë;
të shpjegojë se si ndikojnë në çmimin dhe sasinë ekuilibër ndryshimet në ofertë;
të analizojë se si ndikojnë në çmimin dhe sasinë ekuilibër, ndryshimet e
njëkohshme në kërkesë dhe ofertë.
Tema: Kontrolli i çmimeve nga forcat jo të tregut

të përkufizojë çmimin tavan dhe çmimin dysheme;
të dallojë çmimin tavan dhe çmimin dysheme;
të shpjegojë se si ndërhyrja e shtetit mund të ndikojë në treg;
të analizojë raportin kosto - përfitim, lidhur me ndërhyrjen e qeverisë në
përcaktimin e çmimeve të disa produkteve.
Kapitulli 1.3. Konsumatori në ekonominë e tregut

Tema: Konsumatori
të përcaktojë burimet dhe format e të ardhurave të individit;
të shpjegojë qëllimet e kursimit;
të argumentojë nga se varet madhësia e kursimit;
të analizojë si dhe ku mund të investohen paratë e kursyera.
Tema:. Buxheti personal

të përkufizojë buxhetin personal;
të përgatitë një buxhet personal ose familjar;
të shpjegojë anët pozitive dhe negative të kredisë;
të analizojë kredinë konsumatore dhe hipotekare.
Kapitulli 1.4. Fillimi i një biznesi dhe financimi i tij

Tema: Sipërmarrja dhe biznesi i vogël
të jetë i aftë të përkufizojë termat: sipërmarrja dhe sipërmarrësi;
të shpjegojë përparësitë e biznesit të vogël;
të shpjegojë sesi tregu i lirë nxit sipërmarrjen.
26
Tema: Format ligjore të organizimit të biznesit (2 orë)
Në fund të orës së mësimit nxënës/ja arrin:
të dallojë firmën nga fabrika;
të listojë format kryesore të organizimit të biznesit;
të shpjegojë përparësitë dhe të metat e firmës individuale, me partnerë dhe
korporatat;
të shpjegojë organizimin e korporatës;
të analizojë përparësitë dhe të metat ndërmjet formave kryesore të orga-
nizimit të biznesit.
Tema: Burimet financiare të biznesit

të shpjegojë format e financimit të brendshëm;
të shpjegojë format e financimit të jashtëm;
të dallojë ndryshimin ndërmjet aksionit dhe obligacionit.
Tema: Kontabiliteti i biznesit

të shpjegojë domosdoshmërinë e pasqyrave financiare;
të shpjegojë ndërtimin e një bilanci;
të shpjegojë pjesët përbërëse të pasqyrës të të ardhurave dhe të shpenzi-
meve;
të analizojë pasqyrat financiare vjetore të firmës.
Kapitulli 1.5. Prodhimi, kostoja dhe të ardhurat e firmës

Tema: Prodhimi
të përkufizojë funksionin e prodhimit;
të llogarisë produktin e përgjithshëm, marxhinal, mesatar;
të shpjegojë funksionin e prodhimit në periudha afatshkurtra;
të zbulojë veprimin e ligjit të të ardhurave rënëse.
Tema: Kostoja e prodhimit dhe të ardhurat e firmës (2 orë)

të bëjë dallimin ndërmjet kostos fikse dhe kostos variabël;
të llogarisë koston totale, mesatare, marxhinale;
të interpretojë grafikun e kostos totale, fikse, variabël, mesatare, marxhi-
nale;
të llogarisë të ardhurat e përgjithshme, marxhinale dhe mesatare.
Kapitulli 1.6. Struktura e tregut

Tema: Konkurrenca e plotë
të interpretojë konceptin e konkurrencës dhe të strukturës së tregut;
të shpjegojë karakteristikat e konkurrencës së plotë;
27
të analizojë efektet pozitive të konkurrencës së plotë.
Tema: Monopoli
të shpjegojë karakteristikat e tregut monopol;
të shpjegojë format e pengesave për të hyrë në tregun monopol;
të diskutojë raportet dhe format e krijimit të monopoleve;
të analizojë efektet ekonomike të tregut monopol, mbi ekonominë dhe
konsumatorin.
Tema: Konkurrenca monopoliste

të shpjegojë karakteristikat e tregut konkurrencë monopolistike;
të shpjegojë rrugët e diferencimit të produktit, në tregun konkurrencë mo-
nopolistike;
të analizojë efektet ekonomike të tregut konkurrencë monopolistike mbi
ekonominë dhe konsumatorin.
Tema: Oligopoli
të përkufizojë oligopolin;
të shpjegojë karakteristikat e tregut oligopol;
të shpjegojë pse vendimet në tregun oligopol janë të ndërvarura.
Kapitulli 1.7. Tregjet e faktorëve të prodhimit
Tema: Tregu i punës

të interpretojë ofertën dhe kërkesën për faktorë prodhimi;
të interpretojë ofertën dhe kërkesën për punë;
të shpjegojë sesi oferta dhe kërkesa për punë përcaktojnë pagën ekuilibër.
Tema: Aspekte të tregut të punës

të shpjegojë faktorët jomonetarë që ndikojnë në pagë;
të shpjegojë forcat jo të tregut që ndikojnë në pagë;
të vlerësojë shkallën në të cilën forcat e tregut dhe jo të tregut ndikojnë në
pagë.
Tema:. Tregu i kapitalit dhe i tokës

të interpretojë ofertën dhe kërkesën për tokë;
të interpretojë ofertën dhe kërkesën për kapital.
28
Linja e dytë: Ekonomia kombëtare
Kapitulli 2.1. Qeveria dhe ekonomia

Tema: Roli i qeverisë në ekonominë e tregut
të argumentojë ndërhyrjen e qeverisë në ekonomi;
të shpjegojë dështimet e tregut;
të identifikojë eksternalitetet pozitive dhe negative.
Tema: Buxheti i qeverisë

të shpjegojë funksionet e qeverisë në ekonominë e tregut;
të shpjegojë mënyrat e ndërhyrjes së shtetit në ekonomi;
të përshkruajë disa nga të ardhurat dhe shpenzimet e buxhetit të shtetit.
Tema: Taksat
të përkufizojë taksën;
të shpjegojë parimet e vendosjes së taksave;
të krahasojë llojet e ndryshme të taksave;
të vlerësojë disa taksa kryesore në Shqipëri, bazuar në parimet e vendosjes
së tyre.
Tema: Deficiti buxhetor

të interpretojë konceptin “Deficit buxhetor”;
të interpretojë konceptin “Borxh publik”;
të përshkruajë një ose disa propozime për të ulur deficitin buxhetor.
Kapitulli 2.2. Paraja dhe institucionet financiare

Tema: Paraja, funksionet e saj
të përkufizojë konceptin e parasë;
të përshkruajë format dhe karakteristikat e parasë;.
të shpjegojë funksionet parasë në një ekonomi monetare.
Tema: Sistemi bankar (2 orë)

të përshkruajë mënyrën e organizimit e të krijimit të Bankës së Shqipërisë;
të shpjegojë funksionet e Bankës së Shqipërisë;
të shpjegojë rolin e bankave tregtare;
të shpjegojë domosdoshmërinë e rezervës së detyrueshme bankare.
29
Kapitulli 2.3. Treguesit kryesorë makroekonomikë
Tema: Produkti i përgjithshëm (2 orë)
të përcaktojë treguesit makroekonomikë;
të shpjegojë matjen e GDP-së;
të bëjë dallimin ndërmjet GDP-së reale dhe GDP-së nominale;
të përshkruajë metodat e llogaritjes së GDP-së;
të analizojë rëndësinë e përdorimit të GDP-së reale, GDP-së nominale
dhe GDP-së reale për frymë;
të argumentojë lidhjen ndërmjet GDP- së dhe mirëqenies sociale;
të analizojë rëndësinë e përdorimit të GDP-së reale, GDP-së nominale
dhe GDP-së reale për frymë;
Tema: Inflacioni (2 orë)

të përkufizojë inflacionin e deflacionin;
të dallojë periudha të inflacionit dhe të deflacionit;
të shpjegojë shkaqet e inflacionit;
të analizojë efektet e inflacionit në ekonomi.
Tema: Papunësia
të përcaktojë konceptin e forcës punëtore;
të identifikojë papunësinë në format e ndryshme të saj;
të shpjegojë punësimin e plotë.
Tema: Cikli i biznesit

të përkufizojë ciklin e biznesit;
të shpjegojë fazat e ciklit të biznesit;
të analizojë zhvillimin e ciklit të ekonomisë.
Kapitulli 2.4. Stabiliteti ekonomik dhe politikat makroekonomike

Tema: Politika monetare
të përshkruajë instrumentet e politikës monetare;
të shpjegojë përmbajtjen e politikës monetare;
të shpjegojë politikat monetare që përdoren në rastin kur ekonomia është
në rënie dhe kur inflacioni ështe në rritje;
të analizojë efektet ekonomike të politikës monetare të ndryshimit të nor-
mës së interesit.
Tema: Politika fiskale

të përshkruajë instrumentet e politikës fiskale;
30
të dallojë instrumentet e politikës fiskale, nga ajo monetare;
të shpjegojë politikat fiskale që përdoren, në rastin kur ekonomia është në
rënie dhe politikat fiskale, kur inflacioni ështe në rritje.
Linja e tretë: Marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare
Kapitulli 3.1. Tregtia ndërkombëtare

Tema: Tregtia ndërmjet vendeve dhe përfitimet prej saj (2 orë)
të përcaktojë konceptet me përparësi absolute dhe përparësi relative;
të shpjegojë arsyet e tregtisë ndërmje vendeve;
të demonstrojë me shembuj parimin e përparësisë relative në tregti;
të analizojë përfitimet që kanë vendet kur bëjnë tregti ndërmjet tyre.
Tema: Pengesat e tregtisë

të përshkruajë pengesat në tregtinë ndërkombëtare;
të shpjegojë efektet që krijon në ekonomi vendosja e pengesave në tregtinë
ndërmjet vendeve;
të përshkruajë format e integrimit ekonomik;
të analizojë efektet e tregtisë së lirë në ekonomi.
Tema: Kursi i këmbimit valutor dhe bilanci i pagesave

të përkufizojë konceptet: treg valutor dhe kurs i këmbimit;
të shpjegojë shkakun e luhatjes së kurseve të këmbimit valutor;
të bëjë dallimin ndërmjet bilancit të pagesave dhe bilancit tregtar;
të analizojë efektet në ekonomi të luhatjes së kursit të këmbimit valutor.
31
Metodat mësimdhënëse
5 Metodat që duhet të përdoren për realizimin e objektivave në lëndën e

ekonomisë, duhet të jenë të shumta dhe të larmishme. Eshtë shumë e rëndë-
sishme të përdoren metoda, teknika, strategji mësimore ndërvepruese dhe
gjithëpërfshirëse, që kanë të bëjnë me bashkëveprimin dinamik, fleksibël dhe
të hapur ndërmjet mësuesit dhe nxënësit si dhe vetë nxënësve. Gjatë përdor-
imit të këtyre metodave dhe strategjive gjithëpërfshirëse, duhet të kihen para-
sysh disa kërkesa: Mësuesi dhe nxënësi të jenë bashkautorë të orës së mësimit.
Mësuesi të luajë rolin e drejtuesit dhe të organizuesit të orës së mësimit, ndër-
sa nxënësit të gjithë të përfshihen gjatë tërë procesit mësimor. Kjo kërkon pla-
nifikimin dhe organizimin e veprimtarive të larmishme, ku të përfshihen të
gjitha nivelet e formimit të nxënësve.
Mësimdhënia dhe të nxënit duhet të jenë procese të lidhura dhe të ndërva-
rura nga njëra - tjetra.
Mësimdhënia duhet drejtuar në krijimin e njohurive e të vlerave intelek-
tuale, të shkathtësive, qëndrimeve dhe reflektimit individual dhe në grup.
Vërtet që këto metoda e teknika duhet të jenë të larmishme dhe të shumë-
llojshme, por kërkohet që ato:
të transmetojnë njohuri;
të zhvillojnë aftësi;
të kultivojnë vlera dhe qëndrime tek nxënësit.
Ndër metodat, që mund të përdoren gjerësisht dhe shpesh, mund të jenë:

Metoda e punës në grup:
Në grup të madh – (klasa). Nëpërmjet diskutimit, debatit, nxënësit mund të
diskutojnë për rrugët e përdorimit të parave të kursyera.
Në grup të vogël – (dyshe ose 3-4 nxënës). Në këto raste duhet të jepet
detyra, të diskutohet dhe mendimet të shkruhen në fletë, të prezantohen dhe
të diskutohen në grup të madh - në klasë. Nxënësve të ndarë në grupe të
vogla mund t’u jepet si detyrë të hulumtojnë tregun e mallrave/punës dhe të
shpjegojnë arsyet e ndryshimeve dhe të prirjeve të tyre.
Lojë me role ose simulimi, gjatë të cilave nxënësit simulojnë situata reale të
jetës së tyre të përditshme. P.sh. nxënësit mund të vihen në rolin e politi-
këbërësve dhe të marrin vendime ekonomike.
Metodat e hulumtimit, të cilat u japin mundësi nxënësve të praktikojnë
aftësitë e tyre, të nxjerrin përfundime dhe t’i zbatojnë ato në situata të reja
dhe/ose të japin opsione të ndryshme zgjidhjesh për probleme të caktuara të
jetës.
Teknika të metodave të hulumtimit mund të jenë:
Studimi i rastit – Studiohet një rast ose situatë e veçantë që eshtë kom-
plekse, mbi bazën e së cilës nxënësit bëjnë përgjithësime. Kjo metodë i ndih-
mon që nxënësit të kuptojnë më mirë çështjet e vështira.
Puna me projekte, që mund të jetë një veprimtari individuale ose në grup,
që kërkon investigimin dhe zgjidhjen e një problemi të caktuar e që bëhet
32
brenda një kohe të caktuar. Në këto raste, nxënësit duhet të punojnë nën
udhëheqjen e mësuesit.
Vizitat në biznese të ndryshme, qendra të ndryshme pune, për të njohur
problemet, proceset, dukuritë në jetën e tyre reale.
Vrojtimi kërkon që nxënësi të vëzhgojë një proces, një dukuri të caktuar,
një element të caktuar për të regjistruar çdo gjë që ndodh me këtë dukuri dhe
pastaj të përpunojë dhe të publikojë përfundimet.
Zgjidhja e problemit. Nga vetë emri kjo teknikë synon zgjidhjen e një prob-
lemi ose të një çështjeje të caktuar, problem i cili mund t’i jepet nga mësuesi
ose mund të identifikohet nga nxënësi.
Shpjegime më të hollësishme për disa metoda mësimdhënëse
Diskutimi
Një nga karakteristikat kryesore të arsimit është orientimi i të mësuarit
drejt metodës së diskutimit. Por diskutimet nuk janë dhe nuk duhet të jenë
raste apo orë mësimore, ku nxënësve vetëm t’u krijohet mundësia për të folur
apo për të bërë biseda interesante. Mbi të gjitha, orët e diskutimeve japin
mundësi që nxënësit të mësojnë, të marrin informacion, të mendojnë për ar-
gumentet, të zhvillojnë aftësitë e tyre ekonomike dhe të testojnë idetë që
prezantojnë. Megjithëse diskutimi bëhet duke vendosur në qendër nxënësin,
mësuesi duhet të jetë i përgatitur dhe i gatshëm të ndërhyjë, sa herë që e
sheh të nevojshme, për të rritur efektivitetin e metodës së diskutimit. Kjo
metodë dështon kur nxënësit e ndiejnë që nuk kanë mësuar ndonjë gjë të re
nga zbatimi i kësaj metode.
Zakonisht diskutimet ndahen në dy kategori kryesore :
1. Diskutim ku mësuesi luan rolin e drejtuesit apo orkestruesit - ai bën
pyetje, drejton përgjigjet, duke u përpjekur të çojë klasën dhe diskutimin në
drejtimin që ka parashikuar.
2. Diskutim ku mësuesi luan rolin e mediatorit – bën që biseda të zhvi-
llohet ndërmjet nxënësve.
'LVNXWLPLPXQGWsSsUNX¿]RKHWVLQMsELVHGsHTsOOLPVKPHTsNDQMsRE-
jektiv të caktuar. Që diskutimi të jetë i suksesshëm, është e nevojshme që
nxënësit të kenë një informacion dhe njohuri paraprake bazë, të mjaftueshme
QsPsQ\UsTsWsGLQsWsÀDVLQGKHWsPEsVKWHWLQDUJXPHQWHWHW\UHPHIDNWH
Diskutimi nuk është një monolog apo një seri pyetjesh. Diskutimi është efek-
tiv kur të gjithë nxënësit marrin pjesë. Dhe pjesëmarrja në diskutim mund
WsMHWsDNWLYHQ[sQsVLWÀDVLQSRUPXQGWsMHWsSDVLYHQ[sQsVLWGsJMRMQs
Megjithatë, mësuesi/ja duhet të synojë që të ketë numër më të madh nxënë-
sish aktivë në diskutim. Diskutimi nuk është leksion. Fjala në një diskutim
duhet të jetë e shkurtër. Është gjithashtu e rëndësishme të theksohet, se pas
një diskutimi është mirë të arrihet në një përfundim e në rast të kundërt,
duhet të kulmojë me një lloj përmbledhjeje. Gjatë diskutimit nxënësit shpre-
hin opinionin, pavarësisht nëse mbështetet ky opinion. Gjatë diskutimeve
nuk duhet të vihet re hierarkia dhe duhet të respektohet folësi.
33
Mësuesi/ja duhet të bëjë kujdes që të mos shprehë miratimin ose mosmi-
ratimin e vet për komentet dhe opinionet që bëhen gjatë diskutimit. Por nuk
duhet të lejojë gabime, sidomos kur është fjala për devijime nga linja, gabime
logjike ose edhe gjëra sipërfaqësore.
Problemi më i vështirë gjatë menaxhimit të diskutimit është mbajtja në
linjë - mosdalja nga tema. Kur ndodh që diskutimi del nga fokusi i problemit,
ai/ajo mund t’i drejtojë klasës një pyetje për ta ridrejtuar diskutimin në po
atë temë ose kur nuk arrihet rezultat me këtë teknikë, ai/ajo mund të përdorë
teknika të tjera si:
- të bëjë ndërhyrje të drejtpërdrejta duke thënë: « Më duket se po harroni
temën e diskutimit »;
- të bëjë një përmbledhje të çështjeve kryesore që kanë dalë deri në atë
moment;
- të bëjë një rishikim të fakteve të prezantuara;
- të kujtojë se çfarë është bërë dhe nuk është bërë.
Në fund të orës bëhet një përmbledhje përfundimtare, në të cilën duhet të
bashkohen të gjitha idetë dhe konkluzionet e rëndësishme të shkruhen edhe
në tabelë të zezë. Por përmbledhja përfundimtare nuk duhet të merret si ezau-
rim i çështjes. Është mirë që çështja të vazhdojë (kur ka akoma probleme të
SDSsUIXQGXDUD GXNH SODQL¿NXDU HGKH GKsQLHQ H QMs GHW\UH VKWsSLH SsU Ws
njëjtën çështje.
Diskutimet kanë vlerë të madhe sepse:
shërbejnë për të aftësuar nxënësit në drejtim të shprehive komunikuese;
shërbejnë për mbajtjen e qëndrimeve dhe sjelljeve sociale të nxënësve;
u japin mundësi nxënësve të praktikojnë të menduarin krijues;
u krijon mundësi nxënësve të menaxhojnë informacionin që marrin nga
shokët e tyre.
1sSODQLQPsVLPRUsVKWsSODQL¿NXDUQMsRUsPsVLPRUHGLVNXWLPPHWHPs
Probleme dhe aspekte të tregut të punës në Shqipëri.
Për realizimin e një ore mësimore diskutimi, nxënësit informohen para-
prakisht për temën (1-2 orë mësimore përpara) dhe orientohen në detaje për
mendimet, opinionet, faktet që do të paraqesin në këtë orë mësimi. Kjo varet
nga çfarë ata kërkojnë të diskutojnë, si dhe nga ajo se çfarë problemesh ka
tregu i punës në qytetin, fshatin, zonën ku ata/ato jetojnë.
Metoda hulumtuese
Një nga parimet e mësimdhënies është që nxënësit duhet të nxisin vetë
dhe të zhvillojnë të kuptuarin, zotësitë dhe qëndrimet vetiake. Prandaj puna
e mësuesit nuk duhet të përqendrohet vetëm në dhënien e njohurive, por më
shumë në drejtimin e nxënësve që ata të zbulojnë kuptimet, praktikën dhe të
interpretojnë faktet, parimet ekonomike. Ky nocion është bazë për metodën
zbuluese ose hulumtuese.
Një metodë quhet hulumtuese kur mbështetet në strategji zbuluese. Kur
mësuesi përdor këtë metodë, ai nuk duhet të imponojë, por të udhëheqë.
34
Çfarë duhet të bëjë ai që të marrë këtë rol? Ai duhet të parashtrojë çështje dhe
të bëjë pyetje problemore që kanë për qëllim zgjimin dhe rritjen e interesit të
nxënësve. Më pas vjen hapi tjetër: nxënësit ftohen për hetim të mëtejshëm.
Veprimtaria përmbyllëse është testimi i konkluzioneve dhe përgjithësime-
ve. Metoda rezulton e suksesshme, nëse nxënësit arrijnë t’i përdorin këto
konkluzione në situata të tjera.
Një nga qëllimet kryesore të kësaj metode është nxitja e mendimit të pavarur.
Për t’ia arritur kësaj, mësuesi/ja është mirë të përdorë taktika të tilla, si :
Të bëjë pyetje që të nxisë nxënësin të mendojë.
Të kërkojë prej tyre, që të bëjnë interpretime dhe të japin shpjegime.
Të kërkojë që nxënësit të nxjerrin përfundime nga të dhënat dhe informa-
cioni që disponojnë apo që kanë mbledhur.
Të kërkojë që nxënësit të kontrollojnë parimet dhe përfundimet e arritura
në situata të tjera.
Të kërkojë që nxënësit të kontrollojnë mendimin dhe logjikën e tyre.
T’i përballë nxënësit me zbatime dhe faktorë të tjerë, që kërkojnë riv-
lerësim të mendimit dhe pozicionit të tyre.
Disa forma të metodës hulumtuese janë:

a) Detyra tematike.
Procedura e kësaj metode është e thjeshtë. Hapat e procedurës në këtë
metodë janë:
Përcaktimi i çështjes që do të studiohet;
Dhënia nxënësve e burimeve të informimit për studimin që do të bëjnë;
Studimi i çështjes nga nxënësit (përpara se nxënësit të fillojnë hulumtimin,
mësuesi/ja bashkë me prezantimin e çështjes, duhet të vërë në dukje çështjet
që duhen pasur në konsideratë prej tyre);
Realizimi i diskutimit/prezantimit gjatë të cilit nxënësit flasin për ato që
kanë gjetur dhe bëjnë konkluzionet.
Shembull:
Në planin mësimor është përfshirë një orë detyrë tematike.
Hapat:
Përcaktimi i çëVKWMHV 'H¿FLWL EX[KHWRU GKH ERU[KL NRPEsWDU L THYHULVs
shqiptare në 10 vitet e fundit.
'KsQLDHEXULPHYH)DTMD]\UWDUHH0LQLVWULVsVs)LQQDFDYHZZZPLQ¿Q
gov.al), si dhe burime të tjera.
Paraqitja e disa pyetjeve dhe shtrimi i problemeve të mëposhtme, që do të
ndihmojnë hulumtimin për studimin e çështjes.
6DNDTHQsERU[KLL6KTLSsULVsGH¿FLWLEX[KHWRUQsNsWRYLWH"3RYLWLQH
IXQGLW".DTHQsLPDGKDSRLYRJsO"1[sQsVLWPXQGWsQGsUWRMQsHGKHJUD¿Ns
për ta paraqitur këtë borxh.
Sa % e këtij borxhi është borxhi i brendshëm dhe sa është ai i jashtëm?
Çfarë po ndodh me borxhin publik të Shqipërisë? Po rritet apo po zvogëlohet?
Nga ka ardhur kjo rritje e borxhit? Për çfarë është rritur ky borxh?
35
Për çfarë përdoret ky borxh. është një borxh i mirë apo i keq është një
borxh me të cilin abuzon qeveria apo është një borxh që ndihmon zhvillimin
e ekonomisë së vendit
është borxhi publik i Shqipërisë i rrezikuar është i leverdisshëm për
ekonominë dhe të ardhmen e vendit është i sigurt
%sQLQMsRVHGLVDSURSR]LPHSsUWsXOXUGH¿FLWLQEX[KHWRU
Bërja e prezantimit dhe diskutimi në klasë.
Shënim: Për të realizuar detyrën e mësipërme mund të ndahet klasa në
grupe, ku secilit grup i ngarkohet një detyrë e caktuar.
b) Puna me projekte.
Kjo metodë mbështetet në hapat e mëposhtëm:
Hapi i parë: Parapërgatitja për projektin
Paraqitet projekti që do të ndërmerret.

Caktohet koha e realizimit të projektit.
Formulohen objektivat e projektit.
Përcaktohen partnerët e projektit (mësues, nxënës, prindër, anëtarë komu-
niteti etj).
Përcaktohen aktivitetet e projektit.
Përcaktohen produktet e projektit.
Hapi i dytë: Puna rreth projektit

Zbatohen detyrat e përcaktuara nga mësuesi për të realizuar detyra të cak-
tuara.
Formulohen pyetësorë që do të shërbejnë për të mbledhur informacion.
Plotësohen pyetësorët dhe nxirren të dhënat.
Zhvillohen intervista të paracaktuara duke nxjerrë konkluzionet përkatëse.
Ruhen vrojtimet e bëra nga nxënësit.
Grumbullohen të gjitha materialet që kanë të bëjnë me pyetësorët, inter-
vistat, vrojtimet.
Sistemohen të dhënat dhe nxirren përfundime prej tyre.
Hapi i tretë: Raportimi rreth projektit

Nxënësit përgatitin raportin përfundimtar të rezultateve të projektit, me
mjete të ndryshme.
36
Vlerësimi i nxënësit
6 Vlerësimi i nxënësit/es përshkon gjithë procesin mësimor dhe shërben për

përmirësimin e këtij procesi. Vlerësimi i nxënësit/es nuk ka për qëllim të
vetëm vendosjen e notës dhe as nuk përfundon me vendosjen e saj.
Vlerësimi mbështetet tërësisht në objektivat e programit lëndor dhe më-
suesi/ja nuk ka të drejtë të vlerësojë nxënësit për ato objektiva të arritjes që
nuk përshkruhen në program.
Objektiv i vlerësimit nuk janë vetëm njohuritë dhe aftësitë, por edhe qën-
drimet e nxënësve: qëndrimet etiko - sociale në përgjithësi dhe ato të bashkë-
punimit me të tjerët, në veçanti.
Programi i ekonomisë ofron shumë mundësi për të vlerësuar përparimin

e nxënësve në mënyrë të tillë që ky vlerësim të shprehë ose të matë rritjen e
nivelit të dijeve dhe zhvillimin e personalitetit të nxënësit, të nxisë dëshirat
e tyre për arsimim të mëtejshëm apo për karrierë, si dhe të sigurojë dhënien
e një mendimi nga ana e nxënësve tek mësuesi, lidhur më atë se çfarë duhet
përmirësuar.
Vlerësimi mund të jetë formues, diagnostikues, përmbledhës (i përgjith-
shëm).
Vlerësimi diagnostikues përdoret për të vlerësuar njohuritë, shprehitë,
qëndrimet e nxënësve në fillim të vitit apo para çdo kapitulli.
Vlerësimi formues zhvillohet gjatë procesit të zhvillimit të lëndës. Kështu
mund të përdoren ushtrime të ndryshme për të vlerësuar aftësitë e nxënësve
në zbatimin e parimeve ekonomike, në analizën dhe vlerësimin e informacio-
nit, në marrjen e vendimeve apo në argumentimin e opinioneve.
Ka edhe forma të tjera që përdoren për vlerësimin formues dhe diagnos-
tikues që janë:
Puna në grupe, pjesëmarrje në diskutime.
Prezantimi i çështjeve apo problemeve të ndryshme ekonomike në formë
referati.
Detyra me karakter kërkimor apo projekte të ndryshme.
Kontrolli i detyrave të shtëpisë.
Materiale vlerësuese të përgatitura nga nxënësit.
Vlerësimi i përgjithshëm përdoret për të matur arritjet e nxënësve në fund
të një kapitulli apo në fund të vitit shkollor dhe shërben edhe për të vlerësuar
efektivitetin e programit. Objektivat e qartë të të mësuarit janë kyç për një
vlerësim të përgjithshëm të suksesshëm. Mësuesit duhet t’ua komunikojnë
objektivat nxënësve, që ata të dinë se për çfarë do të vlerësohen.
Llojet e vlerësimeve
Paratest.
Vlerësimi objektiv.
Vlerësimi subjektiv.
Vetëvlerësim.
Teste praktike.
37
Pjesëmarrja.
Lloje të tjera vlerësimi.
1. Paratesti. Mund të përdorët për të ndihmuar mësuesin të zbulojë nëse

nxënësit i arrijnë njohuritë bazë dhe nivelin e kërkuar të aftësive për të mësuar
materialet e programit. Ju mund të bëni parateste përpara çdo linje, moduli,
jave apo çështjeje.
2. Vlerësimi objektiv. Ky lloj testimi zakonisht realizohet me pyetje me al-
ternativë; e vërtetë apo e gabuar; me pyetje që kërkojnë përgjigje të shkur-
tra. Këto lloj testesh me përgjigje të prera dhe të sakta, nuk krijonë hapësira
për përgjigje të tjera. Testet objektive përmbledhin përgjigjet e vërteta dhe të
gjithë nxënësit duhet të mësojnë të njëjtat gjëra.
3. Vlerësimi subjektiv. Në këtë lloj vlerësimi është gjykimi i mësuesit, i cili
përcakton notën për nxënësin. Këto tipe testesh përfshijnë teste në formën
e eseve.
Këto teste – ese kërkojnë nga nxënësi më shumë kohë për t’u përgjigjur
dhe mund të vlerësohen me notë më shumë se ato të vlerësimeve objektive.
Këto lloj testesh përfshijnë përgjigje të një numri të vogël pyetjesh, që janë të
fokusuara në koncepte komplekse.
4. Vetëvlerësimi. Ky lloj testimi:
- ndihmon nxënësit të kuptojnë nëse e kanë kuptuar çështjen;
- u jep mundësi nxënësve që të masin vetë procesin e të mësuarit;
- zakonisht përdoret vullnetarisht;
- informon nxënësit, por jo mësuesin.
Shembuj të testeve vetëvlerësues që mund të përdoren, janë kuicet, lojërat,
simulimet, detyrat me shkrim etj.
5. Provime praktike.
Ushtrime praktike dhe detyra shtëpie janë të shpeshta për nxënësit. Nxë-
nësit, që i bëjnë detyrat praktike, zakonisht ndeshin pak probleme gjatë
provimeve me shkrim të kapitullit apo përfundimtare. Këta nxënës kapërce-
jnë problemet teknike dhe dinë çfarë të presin nga tipet e pyetjeve të provi-
meve përfundimtare.
Është e rëndësishme që nxënësit të dinë se pyetjet praktike do të jenë të
njëjta me ato që ato ndeshin në provimet e tyre.
6. Pjesëmarrja në klasë është një metodë alternative e vlerësimit të nxë-
nësve, që synon pjesëmarrjen në klasë dhe mund të përfshijë përgjigjen e
pyetjeve reflektuese, duke nxitur nxënësit që të marrin pjesë në diskutimet
javore në klasë, gjatë të cilave të ofrojnë teknika, këndvështrime të ndryshme,
opinione dhe rrugëzgjidhje alternative.
Vlerësimi mund të bëhet individual ose në grup, në klasë ose jashtë saj.
Nxënësi/ja vlerësohet me notë, ndërsa demonstron arritjet e tij/saj.
Në punimet e nxënësve me grupe të vogla, mësuesi/ja parashtron peshën e
vlerësimit me notë të grupit në tërësi dhe të secilit nxënës në veçanti.
Mësuesi/ja nuk e ka të detyrueshëm vlerësimin me notë të nxënësve në çdo
38
orë mësimore dhe vendosjen e notës në regjistër për secilën orë mësimore. Si
rregull, nxënësit dhe mësuesit duhet të bashkëbisedojnë lirshëm, si partnerë,
rreth përvetësimit të njohurive të fituara gjatë orëve të kaluara dhe mirëkry-
erjes së detyrave jashtë klase.
Herë pas here mësuesi/ja duhet të vlerësojë me notë, duke ua bërë të qartë
nxënësve që në fillim qëllimin e vlerësimit dhe kriteret e tij.
Vlerësimi me shkrim shërben për aftësimin e komunikimit me shkrim dhe
mund të realizohet jo vetëm me laps e letër, por edhe në rrugë elektronike.
Mësuesi/ja vlerëson nxënësin/en me notë për parashtrimet me shkrim, në
provimet periodike me shkrim dhe në prezantimet me shkrim të punimeve të
tij/saj, të zhvilluara vetë ose në grup.
Mësuesi/ja planifikon provime periodike me shkrim për blloqe të gjera
orësh mësimore, ku përfshihen një a disa kapituj, të cilët i bashkojnë objektiva
të ndërlidhura të të nxënit. Në përshtatje me qëllimin e vlerësimit me shkrim,
ai/ajo përdor lloje të ndryshme testesh: që nga minitestet disaminutëshe për
një objektiv të veçuar të të nxënit, tek ato njëorëshe; teste me alternativa ose
zhvillim, detyra tematike, projekte kurrikulare etj.
Një formë e parashtrimit me shkrim nga nxënësit është dhe provimi për-
fundimtar.
Portofoli i nxënësit/es, si një mundësi vlerësimi e vetëvlerësimi dhe për
dhënie informacioni prindërve për progresin e nxënësit, është një koleksion
i punimeve të tij/saj përgjatë vitit shkollor për lëndën. Ai mund të përmbajë
provime me shkrim, detyra tematike, projekte kurrikulare, ese, testime, foto-
grafi, produkte të veprimtarive kurrikulare etj. Përzgjedhjet për portofolin
bëhen nga nxënësit, ndërsa mësuesi/ja rekomandon.
39
Modele mësimore
7 Më poshtë jepen disa modele mësimore, që mësuesi mund të përdorë në

lëndën e ekonomisë.
7.1 Plani mësimor vjetor i mësuesit

Është shumë e rëndësishme të theksohet që modeli i planit, që po ofrojmë,
është hartuar mbështetur në programin mësimor, të hartuar nga MASH-i
dhe natyrisht duke mbajtur parasysh tekstin. Në hartimin e këtij plani është
ruajtur raporti i orëve mësimore për shtjellimin e njohurive të reja (70%) dhe
për përpunimin e njohurive (30%). Në përpunimin e njohurive janë përfshirë:
përsëritja brenda një kapitulli të njohurive bazë të tij (konceptet themelore);
testimi i njohurive bazë;
integrimi i njohurive të reja të një kapitulli, me njohuritë e kapitujve para-
ardhës;
integrimi i njohurive të reja, me njohuritë e lëndëve të tjera; (detyra tema-
tike, biseda etj);
përsëritje vjetore (pavarësisht nga ndarja në linja ose në kapituj, lënda
duhet parë si një e tërë);
testimi vjetor (nuk është i detyruar).
Gjithashtu, janë mbajtur parasysh dhe udhëzimet e MASH-it për orët e
provimeve dhe të projekteve (të paktën 1 orë mësimore projekt/provim për
çdo 18 orë mësimore). Ky plan përmban 3 orë projekte, gjithsej, të cilat mund
të vendosen nga mësuesi/ja dhe nxënësit, kur ata e vlerësojnë të nevojshme
dhe të domosdoshme. Gjithashtu, në këtë model janë planifikuar gjithsej 3
orë provim dhe nëse mësuesi e nxënësi e vlerësojnë të domosdoshme dhe të
nevojshme, mund të planifkohet dhe të zhvillohet një provim përfundimtar
për të gjithë lëndën.
Në hartimin e këtij plani është pasur parasysh dhe liria profesionale e më-
suesit, që nënkupton se i është shtuar ose pakësuar numrit të sugjeruar të
orëve të linjave, në masën 10%. P.sh. në qoftë se në program për linjën e parë
sugjerohen 41 orë, janë planifikuar 39 orë (por mund të bëhet edhe 42, në
qoftë se orët e projektit zhvillohen për problemet e kësaj linje). Pra linjës së
parë i janë pakësuar dy orë dhe i janë shtuar linjave të tjera. Shuma totale
e orëve të linjave duhet të jetë dhe është sa numri i plotë i orëve në planin
mësimor në këtë lëndë (68 orë).
Formati që përdoret për këtë plan mësimor, mbështetet në “Udhëzuesin
për zhvillimin e kurrikulës së re të gjinmazit”, miratuar nga MASH-i. Thek-
sojmë se ky plan është vetem një variant i një plani mësimor, që do të thotë që
mësuesi mund të hartojë çdo variant tjetër, ashtu siç ai mendon se i përgjigjet
nivelit dhe nevojave të nxënësve të tij. Ky plan apo çdo variant tjetër plani i
përgatitur nga mësuesi, mund të ndryshojë edhe gjatë vitit shkollor në varësi
40
të ecurisë së nxënësve të tij. Kjo do të thotë në qoftë se mësuesi nuk e quan
të arsyeshme vizitën në një Bankë Tregtare, mund ta zëvendësojë atë me orë
ushtrimesh, përsëritje apo shtim të një ore mësimore për shpjegimin e një
teme që nuk është asimiluar nga nxënësit, etj. Pra 30% i përpunimit të njo-
hurive mund të vendoset sipas përmbajtjes që shihet e nevojshme, si dhe atje
ku shihet e domosdoshme nga mësuesi. Është shumë e rëndësishme që:
zhvillimi i temave të ndjekë rrjedhën e tyre logjike dhe në këtë mënyrë,
mësuesi/ja nuk mund të zhvillojë p.sh. temën e elasticitetit të kërkesës, pa
zhvillur temën e kërkesës;
totali i orëve të planifikuara duhet të jetë 68 orë;
të respektohet totali (+/- 10%) i orëve për çdo linjë;
të realizohen jo më pak se 3 orë provim dhe 3 orë projekt.
41
Plani mësimor vjetor i mësuesit
KURRIKULA BËRTHAMË
LËNDA: EKONOMI
KLASA 12-të
34 javë x 2 orë = 68 orë
1. Synimi i lëndës
Lënda e ekonomisë synon që nxënësit:
s duke përdorur arsyetimin ekonomik dhe konceptin e burimeve të ku-
fizuara, të bëjnë zgjedhjet ekonomike, ku përfshihen kostot oportune
dhe të marrin vendime të rëndësishme për jetën e tyre;
s duke kuptuar mekanizmat nxitës të sistemeve të ndryshme eko-
nomike, të aftësohen të fitojnë një kuptim më të mirë sesi sistemet
ekonomike funksionojnë;
s të ndërgjegjësohen se ne të gjithë jemi pjesë e një ekonomie botërore
dhe kjo kërkon që ata të shqyrtojnë bashkëveprimin dhe ndërvarësinë
në marrëdhëniet ekonomike, që rezultojnë nga këmbimi dhe tregtia.
Kjo do t’i ndihmojë nxënësit që të zhvillojnë aftësitë e tyre për të inter-
pretuar problematikën ekonomike në situata të reja të zhvillimit ekonomiko
- shoqëror, të zhvillojnë përkushtimin e vazhdueshëm në trajtimin e çështjeve
ekonomike dhe të pjesëmarrjes aktive në zhvillimin e qytetarisë, si dhe të
zhvillojnë mendimin kritik dhe aftësinë për të ndjekur problematikën eko-
nomike në perspektiva të reja të zhvillimit shoqëror.
2. Objektiva të përgjithshëm
Në përfundim të këtij programi nxënësi/ja arrin:
s të shpjegojë se si problemet ekonomike bazë përbëjnë një sistem eko-
nomik, nëpërmjet të cilit u jepet zgjidhje problemeve dhe çështjeve
të burimeve ekonomike, shpërndarjes të së ardhurave, stabilitetit dhe
rritjes ekonomike;
s të klasifikojë sistemet ekonomike, mbi bazën e zgjidhjes që shoqëria u
jep çështjeve ekonomike themelore;
42
s të shpjegojë natyrën dhe veprimtarinë e sistemeve të ndryshme eko-
nomike;
s të identifikojë natyrën dhe tipet e sistemeve ekonomike, bazuar në kon-
ceptet e nxitjes ekonomike, ndërhyrjes dhe rregullimeve të qeverisë në
politikën e tregut;
s të shpjegojë ndërveprimin e forcave të tregut në përcaktimin e çmimeve
të mallrave dhe faktorëve të prodhimit;
s të trajtojë marrëdhëniet ndërmjet kushteve ekonomike dhe politikave
të qeverisë;
s të identifikojë faktorët që çojnë në stabilitet apo destabilitet ekonomik;
s të shpjegojë marrëdhëniet ndërmjet qeverisë, punës dhe konkurrencës
në sistemin e sipërmarrjes së lirë;
s të shpjegojë rolin e financimit dhe investimit në suksesin apo dështimin
e një biznesi, organizimin e bizneseve, strukturën e tregut dhe insti-
tucionet financiare që operojnë në një ekonomi tregu, marrëdhëniet
ndërmjet papunësisë, inflacionit, politikave monetare dhe fiskale dhe
efektet e tyre në ekonomi;
s të interpretojë se si burimet dhe të ardhurat ekonomike shpërndahen
përmes mekanizmit të çmimeve dhe politikave të qeverisjes;
s të përvetësojë konceptet ekonomike bazë që shërbejnë për të matur perfor-
mancën ekonomike dhe shpjeguar fenomenet ekonomike, si funksionon
jeta ekonomike dhe përse mendimi ekonomik është i rëndësishëm për çdo
individ;
s të shpjegojë se shkëmbimi i mallrave dhe shërbimeve, nxit ndërvarësinë
dhe zhvillimin ekonomik ndërmjet vendeve;
s të zotërojë terminologjinë bazë që përdorin ekonomistët, të demonstro-
jë mendimin kritik dhe aftësinë vendimmarrëse.
PLANI I SINTETIK
LLOJI I TEMAVE NUMRI I ORËVE

Njohuri të reja 48 orë
Përpunimi i njohurive 20 orë
a. Përsëritje 8 orë
b. Provime 3 orë
c. Projekte kurrikulare 3 orë
ç. Të tjera 6 orë
TOTALI 68 orë
43
44
45
46
47
48
49
7.2 Model mësimi
Më poshtë jepet një model ore mësimi, që është bazuar në metodën e si-
mulimit, sepse kjo lloj metode mund të përdoret jo rrallë në mësimdhënien në
ekonomi dhe mund të jetë efektive për orë të caktuara. Thelbi i kësaj metode
mësimdhënieje është që nxënësit simulojnë situata reale të jetës së tyre të për-
ditshme ekonomike. Ky model mësimi do t’i ndihmojë mësuesit të kuptojnë më
mirë medotën e simulimit dhe realizimin e saj në praktikë dhe do t’i aftësojë ata
për ta zbatuar më shumë këtë metodë, e cila përgjithësisht pëlqehet prej shumi-
cës së nxënësve. Mësimi i mëposhtëm mund të përdoret gjerësisht, sidomos në
klasat ku niveli i përgjithshëm i nxënësve është mesatar.
50
TEMA: Tregtia ndërmjet vendeve
Hyrje
Tregtia sipas shkencës ekonomike është shkëmbimi i vullnetshëm i të mi-
rave dhe shërbimeve. Marrja e vendimit për të tregtuar bëhet pasi palët, që
janë përfshirë në këtë shkëmbim, presin të arrijnë fitimin përkatës. Në mo-
mentin kur njëri prej partnerëve të tregtisë nuk është duke fituar prej saj,
atëherë shkëmbimi do të ndërpritet.
Njerëzit e arsyeshëm e gjykojnë kënaqësinë e tyre prej tregtisë nëpërmjet
ekonomizimit (krahasimi i fitimeve të pritura me humbjet e pritura).
Nxënësit duhet të përdorin aftësinë e tyre arsyetuese në ekonomi për të
shjeguar zgjedhjet që bëjnë pjesëmarrësit në rastin e simulimit të tregtisë që
do të jepet më poshtë në këtë mësim.
Konceptet
- Tregtia
- Nxitjet
- Kostot
- Përfitimet
Objektivat
Nxënësit, duke marrë pjesë në një seancë të të bërit tregti;
do të përshkruajnë nxitjet që i shtyjnë ata për të tregtuar;
do të listojnë kostot dhe përfitimet e parashikuara nga tregtia e tyre.
Përshkrimi i mësimit
Organizimi i orës së mësimit është parashikuar i tillë, që të synojë simuli-
min e të bërit tregti, mënyrë kjo që do të ilustrojë një vend tregtimi kompleks,
në të cilin tregtohen të mirat dhe shërbimet. Nxënësit e përdorin këtë përvojë
për të njohur në thellësi kushtet të cilat inkurajojnë ose dekurajojnë tregtinë
ndërmjet individëve/vendeve.
Koha e nevojshme
Një orë mësimi.
Materialet
Për çdo nxënës duhet të vendosen në një çantë të vogël një numër i madh
çikërrimash, të cilat ata mund t’i shkëmbejnë me njëri - tjetrin, si p.sh. qirinj të
vegjël, kuti të vogla me ngjitëse, çantëza të vogla me kokrra gruri, çamçakëzë,
stilolapsa, ngjitësa, fruta, perime, fletë - hyrje, përgjigjet e pyetjeve të fjalëkry-
qit të kaluar, karamele etj.
Procedura
U tregohet nxënësve se me anë të kësaj teme dhe ore mësimi, ata do të
kenë mundësinë të marrin pjesë në një aktivitet tregtie. Qëllimi i këtij ak-
tiviteti është njohja e nxënësve me arsyet e bërjes së tregtisë nga njerëzit.
51
$REJTOHETPYETJA0ÔRSENJERÔZITTREGTOJNÔ3HÔNOHENDISAPREJPÔRGJIGJEVE
të nxënësve në tabelë. Deklaroni se këto përgjigje janë hipoteza. Më pas
kërkohet nga klasa gjetja e disa arsyeve për t’i mbajtur ose hedhur poshtë
këto hipoteza.
I përshkruhet klasës situata e mëposhtme: Imagjinoni një individ që nget
makinën dhe shkon ta furnizojë atë me naftë në një pikë karburanti.
Ai i hedh makinës një sasi nafte, me vlerë 1 000 lekë, të cilat ia paguan
zotëruesit të pikës së karburantit.
0ÔRSÔRIKÔTUDREJTOHETPYETJA+USHHUMBIDHEKUSHlTOINÔKÔTÔSITUATÔ
(përgjigjja: Të dyja palët humbën dhe fituan njëkohësisht. Shoferi humbi
1 000 lekë për blerjen e naftës dhe fitoi disa litra naftë, ndërsa zotëruesi i
pikës së karburantit humbi disa litra naftë dhe fitoi 1 000 lekë).
Shpërndahen në mënyrë të pabarabartë sendet e tregtimit tek pjesëmar-
rësit. Për shembull, njërit prej tyre, i cili nuk ka asnjë send, i jepen për-
gjigjet e fjalëkryqit, disa më “fatkeqëve” u jepen nja dy sende më pak të
njohura, shumicës së nxënësve i jepen sendet më të ngjashme me njëra
- tjetrën (p.sh. stilolapsa ose karamele) dhe pak nxënësve u jepet një nu-
mër i bollshëm i sendeve të ndryshme (p.sh. 10 qeska me kokrra gruri,
etj). U kërkohet nxënësve të vendosin sendet e çdo pjesëmarrësi në një
çantë të madhe. Në këtë mënyrë, çdo nxënës e di realisht se çfarë ka për
të tregtuar. Gjatë përgatitjes së çantave përpiquni të krijoni kontraste të
dukshme, psh:
s nxënës që kanë shumë pak gjëra për të tregtuar;
s nxënës me disa sende jo shumë të njohura;
s nxënës me pak sende shumë të njohura;
s nxënës me sende të ndryshme për të tregtuar.
Organizohet një seancë tregtimi, 5 - 10 minuta, gjatë së cilës pjesëmarrë-
sit do të fillojnë një lloj tregtie që ata e zgjedhin vetë. Asnjërit nuk i kërkohet
të marrë pjesë në tregtim me detyrim.
Në fund të seancës së tregtimit kërkoni vëmendjen e nxënësve. Kështu u
kërkohet që të vendosin mbi tavolinat e tyre sendet që ata tashmë zotërojnë
pas seancës së tregtimit.
Më pas kalohet në diskutimin e rezultateve të këtij shembulli të krijuar e
të demonstruar në klasë. Drejtohen pyetje:
3APREJJUSHBÔNÔTREGTIMe ngritjen lart të dorës)
FARÔSENDESHTREGTUATMerrni disa përgjigje)
#ILATPREJSENDEVEISHINMÔSHUMÔTÔNJOHURADHEMÔPAKTÔNJOHURA
!TREGTOINDONJÔRIPREJJUSHMÔSHUMÔSENJÔHERÔDisa prej nxënësve do
të kenë bërë disa herë tregtimin e sendeve)
0SETREGTUAT
(Njerëzit përgjithësisht janë të prirur të heqin dorë prej sendeve të cilat i vlerë-
sojnë më pak, për të siguruar sende që i vlerësojnë më shumë.)
Pse njerëzit tentojnë të tregtojnë tek të tjerët një numër të madh të send-
EVEQÔATAIPÔLQEJNÔMÔSHUMÔ
(Sasira të mëdha të një sendi të mirë e ulin vlerën e çdo sendi të vetëm. Një kuti
52
që përmban 10 çamçakëzë është më e lehtë për t’u shitur sesa një çamçakëz i vetëm
që keni në zotërim.)
Verifikoni nëse gjatë seancës së tregtimit u shkoi gjithmonë keq nxënësve
që kishin pak sende, duke u drejtuar atyre pyetjet përkatëse. (Përgjigjja është:
Po për aq kohë sa sendet e tyre të marrin një vlerë të lartë).
(Nxënësve, të cilët zotërojnë vetëm dy qeska me kokrra gruri, mund të
mos u ecë tregtia, sepse ata kanë pak për të tregtuar dhe gjithashtu pjesëmar-
rësit e tjerë nuk i vlerësojnë shumë kokrrat e grurit.)
Drejtohen edhe pyetje të tjera për të nxitur më shumë pjesëmarrjen e të
gjithëve në diskutim, si:
Si ishte sjellja juaj gjatë tregtimit në përputhje apo në kundërshtim me
përgjigjet që dhatë në fillim për pyetjet në lidhje me atë se përse tregtojnë
NJERÔZIT
Çfarë kosto dhe përfitimi patët nga tregtia që bëtë. (Ajo që iu tregtua të
tjerëve përbën koston e tregtisë. Ajo që u mor nga të tjerët përbën përfitimin.)
!JENITÔKÔNAQURMETREGTINÔQÔBÔTÔ
(Ndoshta jo. Nxënësit, të cilët kishin pak për të tregtuar, ndoshta nuk
kanë mbetur të kënaqur. Nxënësit, të cilët kishin sende të tjera, nuk duan ta
ndiejnë veten si të “lënë pas dore”. Nxënësit, të cilët nuk gjetën atë që kërko-
nin, ndoshta janë të pakënaqur. Nxënësit, të cilët bënë dhe më pas kuptuan
se mund të kishin bërë një tregti tjetër më të mirë, mund të jenë të mërzitur.
Së fundi, nxënësit, të cilët nënvlerësuan kostot e tregtimit ose mbivlerësuan
kostot e tregtimit apo mbivlerësuan përfitimin e saj (ose që i bënë të dyja
këto veprime), mund të jenë të mërzitur. Tregtia nuk garanton lumturinë.
Ekonomistët deklarojnë vetëm atë që tregtia do të vazhdojë në rast se
njerëzit do të mendojnë se ajo ka sjellë një përmirësim, i cili nuk do të vinte
në rast se nuk do të ishte bërë tregtia.)
Nëse nesër do të mund të bëjmë një seancë tjetër tregtie, kush do të dëshi-
RONTETÔMERRTEPJESÔ
(Njerëzit, të cilët besojnë se përfitimet e tregtisë do të jenë më të mëdha
se kostot e saj, do të pranojnë. Njerëzit, të cilët besojnë për të kundërtën, nuk
do të jenë më të interesuar për të marrë pjesë.)
Në çfarë momentesh ka ngjashmëri ndërmjet seancës së tregtimit dhe
TREGTISÔNÔREALITET
(Krahasoni këtë seancë me shembullin e pikës së karburantit dhe nxirrni
ngjashmëritë. Disa ndryshime janë të dukshme. Gjatë këmbimit të sendeve
në seancën e tregtisë nuk janë përdorur paratë dhe pjesëmarrëve nuk u është
dashur të punojnë për të pasur sendet që ata tregtuan.)
Mbyllja
Ndani me nxënësit përfundimin e mëposhtëm: Ky aktivitet shërben për
të bërë një analogji me tregtinë botërore. Kujtoni konceptet e kostos, për-
fitimit dhe tregtisë botërore. Nxirret dhe përfundimi: Idetë, që mësuam sot
për tregtinë ndërmjet vendeve, do t’ju ndihmojnë për të kuptuar tregtinë që
zhvillohet në mbarë botën.
53
7.3 Miniteste
Minitestet përdoren nga mësuesi për të matur realizimin e objektivave mësi-
morë. Këto miniteste janë të shkurtra dhe përmbajnë shumë pak pyetje, mbase
edhe një pyetje të vetme dhe zënë pak minuta nga ora e mësimit. Ato mund të
jenë të ndryshme nga një klasë në një klasë tjetër, nëse niveli i klasës është i ndry-
shëm, dhe natyrisht dhe kur objektivat mësimorë kanë qenë të ndryshëm. Këto
miniteste zakonisht bëhen në fund të orës së mësimit ose të temës, por mund të
praktikohen edhe gjatë orës së mësimit, kur kalohet nga një fazë e saj në një fazë
tjëtër. Në këtë mënyrë, mësuesi/ja do të sigurohet që konceptet bazë janë kuptuar
prej nxënësve. Kjo do ta ndihmojë mësuesin/en nëse duhet vazhduar në hapat
e tjerë të mësimit apo duhet të ndalohet për të zbërthyer më mirë konceptet e
fazës së mëparshme. P.sh. mësuesi/ja mund të bëjë një minitest për të parë nëse
nxënësit e kanë kuptuar ligjin e ofertës në mënyrë që ai mund të kalojë në hapin
tjetër të shpjegimit të faktorëve që ndikojnë në ofertë. Nëse nxënësit nuk e kanë
kuptuar veprimin e këtij ligji, atëhëre hapi tjetër, shpjegimi i faktorëvë të ofertës,
nuk do të jetë efektiv, sepse nxënësit nuk do ta kuptojnë atë.
Shembuj minitestesh:
Shembull 1:
Tema: Ç’është ekonomia
FARÔÔSHTÔPAMJAFTUESHMÔRIA
______________________________
FARÔÔSHTÔKOSTOJAOPORTUNE
_____________________________.
Shënim: Përgjigjet e nxënësve mund të jenë të shprehura në mënyra të
ndryshme. Mësuesi/ja duhet të kuptojë nëse ata kanë realizuar objektivin
bazë të përcaktimit të konceptit të pamjaftueshmërisë dhe të kostos opor-
tune.
Shëmbull 2:
Tema: Faktorët e prodhimit
1. Faktorët e prodhimit janë:
( Burime natyrore, burime njerëzore, kapital/mallra, kapitale, aftësi

sipërmarrëse)
2. Burimet e mëposhtme shkruajini në kolonën e duhur në tabelën ë më-

poshtme, duke mbajtur parasysh kategorinë së cilës i përkasin.
Drurët e pyllit, sharra që pret dru, puna e sharrëtarëve, energjia diellore,
puna e sipërmarrësit të biznesit të prerjes dhe përpunimit të drurit, makinat
që transportojnë drutë, puna e shoferëve që transportojnë dru.
54
Burime natyrore Burime njerëzore Kapital Aftësi sipërmarrëse
Drurët e pyllit, energjia Puna e sharrëtarëve, Sharra që pret Puna e sipërmarrësit të
diellore puna e shoferëve që dru, makinat që biznesit të prerjes dhe
transportojnë dru. transportojnë drutë. përpunimit të drurit.
Shënim:
Jo patjetër mund të përdoren të dyja pyetjet në minitest, brenda të njëjtës
klasë. Kjo varet nga niveli i klasës.
Fjalët më të errëta janë përgjigjet e pyetjeve.
Shembull 3:
Tema: Sistemet ekonomike dhe problemi kryesor i ekonomisë
1. Plotësoni vendet bosh në fjalitë e mëposhtme, duke u përgjigjur py-
etjeve:
Problemi kryesor i çdo ekonomie ka të bëjë me:
_________________ (Çfarë mallrash dhe shërbimesh të prodhohen
dhe sa?)
_________________( Si të prodhohen mallrat dhe shërbimet?
_________________(Për kë të prodhohen mallrat dhe shërbimet?)
2. Në ekonominë e tregut vendimet ekonomike merren nga
_______________. (tregu)
3. Kur vendimet ekonomike në një ekonomi merren në mënyrë të
centralizuar nga qeveria, atëhërë kemi të bëjmë me sistem ekonomik
________________( të komanduar)
4. Në ekonomitë _______________ vendimet ekonomike merren nga
tregu dhe qeveria. (mikse/të përzier)
Shembull 4:
Tema: Format ligjore të biznesit
1. Forma e biznesit vetëm me një pronar dhe pa aksione quhet:
A. partneritet;
B. korporatë;
C. individual.
2. Një avantazh i organizimit të biznesit individual është:

A. përgjegjësi e kufizuar;
B. të pasurit e dikujt për të ndarë shpenzimet e hapjes së biznesit;
C. taksim jo i dyfishtë;
Ç. përgjegjësi e pakufizuar.
55
7.4 Test kapitulli
Testi i mëposhtëm është një lloj testi objektiv, më pikëzim. Në këto lloj
testesh ka shumë rëndësi pikëzimi që i bëhet përgjigjeve të pyetjeve. Në
praktikë ndeshen teste ku mësuesi p.sh. vlerëson me 3 pikë përgjigjen e saktë
të një pyetjeje me tre kërkesa (dhe, në këtë rast, pikëzimi është i drejtë). Por
ka dhe raste kur po me 3 pikë vlerëson përgjigjen e saktë të një pyetjeje me
4 kërkesa. Si do ta vlerësojë mësuesi një nxënës që pyetjes së fundit me katër
kërkesa i ka dhënë përgjigje vetëm për 3 kërkesa, apo një nxënës tjetër që i
KADHÔNÔPÔRGJIGJEKÔRKESAVE.ÔKÔTÔRASTPIKÔZIMIIGABUAREBÔNTESTIN
joobjektiv dhe nuk realizon barazi në vlerësim. Në testet më pikëzim mësuesi
duhet të përdorë vlerësimin me pikë dhe pastaj t’i kthejë ato në nota. Ky
kthim bëhet sipas tabelës së mëposhtme:
Përqindja e pikëve Nota
Nën 25% 4
25%-40% 5
40%-55% 6
55%-70% 7
70%-85% 8
85% -95% 9
95%-100% 10
TEST
Kapitulli 1.1, 1.2, 1.3 (Linja e parë)
I. Qarko shkronjën e e alternativës së saktë (20 pikë - një pikë për çdo
përgjigje të saktë).
1. Çfarë nënkuptohet me pohimin se çdo sistem ekonomik ballafaqohet

MEPROBLEMINEPAMJAFTUESHMÔRISÔ
Nganjëherë disa produkte mund të blihen vetëm me çmime të larta.
Nuk ka asnjëherë burime të mjaftueshme prodhimi për të kënaqur ne-
vojat e njerëzve.
Vendet e varfra ndeshen me pamjaftueshmërinë, kurse vendet e pasura e
kanë kaluar këtë problem me kohë.
ç. Të gjtha ekonomitë kalojnë çrregullime gjatë të cilave ekziston edhe
pamjaftueshmëria.
2. Marrëdhënia ndërmjet çmimit dhe sasisë së kërkuar është:

e zhdrejtë;
e drejtë;
as e drejtë dhe as e zhdrejtë;
ç. nuk mund të përcaktohet.
56
3. Në këto tipe ekonomish vendimet merren në tregje bazuar në pronësi
private, por gjithashtu qeveria ushtron ndikim të madh.
Ekonomi tregu.
Ekonomi të centralizuara.
Ekonomi mikse.
4. Kur numri i ofruesve në një treg rritet, lakorja e ofertës:
zhvendoset majtas;
zhvendoset djathtas;
mbetet e njëjtë;
ç. i ndryshon pjerrësia.
5. Mallrat e luksit tentojnë të jenë:

elastike në kërkesë;
joelastike në kërkesë;
shumë të kërkuara;
ç. asnjë nga të sipërpërmendurat.
6. Kur në një çmim të dhënë ka tepricë në kërkesën në treg, çmimi:

do të tentojë të rritet;
do të tentojë të bjerë;
do të mbetet i njëjtë;
7. Cili pohim nuk është i vërtetë:

Është pjesë e tregut një person që blen një akullore në një dyqan akul-
loresh.
Kurba e kërkesës për një mall duhet të jetë një vije horizontale.
Makroekonomia përfshin studimin e shkaqeve të inflacionit.
ç. Të gjitha të sipërpërmendurat.
8. Në një treg të dhënë, rritja e të ardhurave të konsumatorëve:

do të zhvendosë lakoren e kërkesës në të majtë;
do të zhvendosë lakoren e kërkesës në të djathtë;
do të zhvendosë lakoren e ofertës në të djathtë;
ç. do të zhvendosë lakoren e ofertës në të majtë.
8. Shpërblimi për përdorimin e tokës quhet:

rentë;
pagë;
interes;
ç. fitim.
57
10. Në qoftë se rritja në kërkesë dhe ofertë është në madhësi të njëjtë,
çfarë pritet të ndodhë me çmimin dhe sasinë ekuilibër:
Sasia mbetet e njëjtë dhe çmimi rritet.
Sasia ulet dhe çmimi rritet.
Sasia rritet dhe çmimi ulet.
ç. Sasia rritet dhe çmimi mbetet i njëjtë.
11. Cili nga grupet e mëposhtme të konsumatorëve blen të gjithë prodh-

IMINQÔREALIZONNJÔEKONOMI
Fermerët, punëtoret dhe familjarët.
Korporatat, investitorët dhe familjarët.
Familjet, bizneset dhe qeveria.
ç. Investitorët, spekullantët dhe industrialistët.
12. Malli është joelastik në ofertë kur:

ndryshimet në sasinë e ofruar janë më të vogla se ndryshimet në
çmim;
ndryshimet në sasinë e ofruar janë më të mëdha se ndryshimet në
çmim;
ndryshimet në sasinë e kërkuar janë të barabarta me ato në çmim;
13. Kur produktet kanë pak zëvendësues, ato tentojnë të jenë:

elastike në kërkesë;
joelastike në kërkesë;
me çmime të larta;
14. Kostoja oportune pasqyron koston e të mirave dhe shërbimeve të ma-

tura nga:
zyra e statistikës;
indeksi i çmimeve;
çmimi i çdo gjëje që është blerë;
ç. çfarë është sakrifikuar me qëllim që të merren të mira dhe shërbime.
15. Çmim tavan është:

nën nivelin e çmimit ekuilibër dhe rezulton në tepricë;
mbi nivelin e çmimit ekuilibër dhe rezulton në tepricë;
nën nivelin e çmimit ekuilibër dhe rezulton në mungesë;
ç. mbi nivelin e çmimit ekuilibër dhe rezulton në tepricë.
16. Kur ________ barazon ______, arrihet një çmim ekuilibër dhe sasi
____________.
Oferta - kërkesën – ekuilibër;
58
Oferta – kërkesën – disekuilibër;
kërkesa – ofertën – disekuilibër;
ç. kërkesa – ofertën – tregje.
17. Çfarë do të ndodhë në një treg konkurrues, në qoftë se sasia e ofruar

ÔSHTÔMÔEMADHESESASIAEKÔRKUAR
Konsumatorët do të kërkojnë më shumë produkte.
Çmimi i tregut do të ulet.
Ofruesit do të rrisin sasinë e produkteve në treg.
ç. Çmimi i tregut do të rritet.
18. Lakorja e mundësive të prodhimit pasqyron:
ndryshimin e çmimeve të produkteve në një ekonomi;

koston oportune të prodhimit të makinerive ose të pizave;
prodhimin maksimal të një ekonomie duke përdorur burimet prod-
huese që ka.
19. Nëse qeveria vendos një taksë prej 10 lekësh për çdo palë pantallonash
të shitura, cila nga alternativat e mëposhtme është më e mundshme të ndod-
HÔ
Konsumatorët do të paguanin një çmim më të lartë dhe do të blinin më
pak pantallona.
Konsumatorët do të paguanin një çmim më të lartë dhe prodhuesit do të
shisnin më shumë.
Konsumatorët do të paguanin një çmim më të lartë dhe ofruesit do të
merrnin fitime më të mëdha.
ç. Ofruesit do të rrisnin sasinë e shitjeve për të përballuar taksat ndaj
shtetit.
20. Cila nga alternativat e poshtëshënuara ndikon në elasticitetin e

KÔRKESÔSNÔLIDHJEMEÀMIMIN
Natyra e produktit (i domosdoshëm apo luksi).
Sasia e produkteve zëvendësuese.
Pjesa që zë në shpenzimet e konsumatorëve.
ç. Të gjitha të sipërpërmendurat.
II. Shënoni me V nëse pohimi është i vërtetë dhe me G nëse është i

gabuar.
( 11 pikë - një pikë për çdo përgjigje të saktë)
Një ulje në çmimin e vidiokasetave do të ulë kërkesën për bileta të

kinemasë.V
Mallrat dhe shërbimet kushtojnë më lirë kur blihen me kredi. G
Në qoftë se kërkesa për një produkt do të rritej, atëherë lakorja e kërkesës
59
do të zhvendoset në të majtë. G
Shpërblimi për punën quhet pagë.V
Në qoftë se dy mallra janë zëvendësuese në konsum, rritja e çmimit të
njërit mall do të shkaktojë rritje të kërkesës për mallin tjetër. V
Kur parashikohet që në të ardhmen çmimet e një produkti do të rriten,
konsumatorët do të ulin kërkesën për këtë produkt sot.G
Kur kostoja e prodhimit të një produkti pritet të rritet, atëherë dhe oferta
e tij do të rritet. G
Ka dy mënyra që një individ mund të marrë të ardhura, nga puna dhe
pasuria.V
Produktet, që kanë cikël të gjatë prodhimi, janë më elastike në ofertë se
ato që kanë cikël të shkurtër prodhimi. G
Një nga funksionet e sistemit të çmimeve në ekonominë e tregut është ai
informues. V
Ligji i ofertës përcakton se shitësit do të prodhojnë më shumë për çmime
të larta dhe më pak për çmime më të ulëta. V
III. Plotëso:
a). Faktorët, që ndikojnë në masën e kursimit, janë: (4 pikë)
1.
2.
3.
4.
c) Shtyllat e sipërmarrjes së lirë janë: ( 3 pikë)

1.
2.
3.
b) Faktorët e prodhimit klasifikohen në: ( 4 pikë)

1.
2.
3.
4.
D FARÔMBAJMÔPARASYSHKURVENDOSIMTÔINVESTOJMÔPARATÔEKURSYERA
(3 pikë)
1.
2.
3.
60
Tabela e vlerësimit
Nota 4 Nota 5/18 Nota 6/25 Nota 7 Nota 8 Nota 9 Nota 10

Nën 11 pikë 11-17 pikë 18-24 pikë 25-30 pikë 31-37 pikë 38-42 pikë 43-45 pikë
Shënim: Ky është një model testi që mund të përdoret, por mësuesi/ja mund të
shtojë ose të heqë pyetje në varësi të objektivave mësimorë që ai ka vendosur për
klasa të caktuara. Ndërkohë, për shkak të numrit jo të vogël të nxënësve në klasë,
mësuesi/ja është i detyruar të bëjë teste me dy grupe apo dhe me tre grupe.
7.5 Model flete vlerësimi

Mësuesi/ja mund të përdorë një model si më poshtë për të bërë vlerësimin
e secilit nxënës. Ky model mund të përdoret pas një veprimtarie mësimore,
pas një kapitulli apo grup temash/mësimesh. Mësuesi/ja mund ta ndryshojë
këtë fletë vlerësimi, të shtojë apo të heqë kërkesa në të, kjo sipas kritereve që
ai/ajo vendos si më të domosdoshme për nxënësit e tij/saj.
Fletë vlerësimi
Nxënësi_________________
Vlerësohet _________________________________________________
____ (përshkruhet me fjalë vlerësimi për momentet e mëposhtme)
Diskutim ____________________
Argumentim ___________________
Punë në grup _________________________
Të tjera ________________________________
Realizoi objektivin ______________________________
Rezultati përfundimtar ________________________________
(Footnotes)
1 Orë të sugjeruara janë orët e planifikuara nga specialistët për zhvil-
limin e linjës. Shuma totale e orëve të linjave duhet të jetë sa numri i plotë i
orëve në planin mësimor në këtë lëndë. Quhen të sugjeruara sepse i jepet liri
mësuesit që të shtojë ose të pakësojë numrin e sugjeruar të orëve, në masën
10%, sipas nevojave të klasës.
61
HARTA E KONCEPTEVE (për çdo linjë)
HARTA E KONCEPTEVE- LINJA 1
Objekti i studimit të ekonomisë është studimi se si shoqëria i menaxhon burimet e saj të

pamjaftueshme rralla), për të arritur maksimumin e mirëqenies për njerëzit.
Pamjaftueshmëria është mospërputhja e dëshirave materiale që janë relativisht të

SDNX¿]XDUDPHEXULPHWHNRQRPLNHUHODWLYLVKWWsNX¿]XDUD
Kosto oportune është alternativa më të mirë nga e cila hiqet dorë, për të arritur një objektiv
të caktuar.
Mikroekonomia- studion se si i marrin vendimet

familjet dhe firmat dhe se si bashkëveprojnë ato
Shkenca e ekonomisë ndahet në në tregje të caktuara.
Makroekonomia - studion dhe analizon sjelljen e

ekonomisë si një e tërë
Toka
Kapitali
Faktorët e prodhimit klasifikohen:
Puna
Sipërmarrja
Kufiri i mundësive të prodhimit tregon prodhimin maksimal të një ekonomie, duke përdorur
burimet prodhuese që zotëron.
Problemi themelor ekonomik Çfarë do të prodhohet?

është t’i japë përgjigje pyetjeve: Si do të prodhohet?
Për kë prodhohet ?
Ekonomi tradicionale - problemin ekonomik e zgjidh tradita
Ekonomi e komanduar - problemin ekonomik e zgjidh shteti

Sistemet ekonomike
Ekonomi e tregut - problemin ekonomik e zgjidh tregu
Ekonomi mikse – problemin ekonomik e zgjidh tregu+shteti

62
prona private
Shtyllat kryesore të sipërmarrjes së lirë konkurenca
sistemi i çmimeve
informues
Funksionet e sistemit të çmimeve në ekonominë e tregut nxitës
racionues
Kërkesa - listë me sasi të ndryshme të një produkti, për të cilën konsumatorët janë të
gatshëm dhe të afte të blejnë për çdo çmim të mundshëm, gjatë një periudhe kohe të dhënë.
Ligji i kërkesës - kur çmimi i një produkti bie, sasia e kërkuar për këtë produkt rritet, kur
çdo gjë tjetër mbetet e pandryshuar ose e anasjella.
pritjet e konsumatorëve rreth çmimeve

zëvendësuesit
të ardhurat e konsumatorëve
Faktorët që ndikojnë në kërkesë çmimet e mallrave të tjerë
numri i konsumatorëve plotësuesit
shijet dhe preferencat e konsumatorëve
Oferta - listë me sasi të ndryshme të një produkti për të cilën prodhuesit janë të gatshëm dhe
të aftë të ofrojnë për shitje, për çdo çmim të mundshëm, gjate një periudhe kohe të dhënë.
Ligji i ofertës - kur çmimi i një produkti bie, sasia e ofruar për këtë produkt ulet, kur çdo gjë
tjetër mbetet e pandryshuar ose e anasjella.
çmimet e faktorëve të prodhimit

kosto e prodhimit teknologjia
numri i prodhuesve taksat dhe subvencionet
Faktorët që ndikojnë në ofertë pritjet
çmimet e mallrave të tjerë
ngjarjet e natyrës
Çmim ekuilibri - çmimi në të cilën sasia e kërkuar është e barabartë më sasinë e ofruar.
*UD¿NLVKWQGsUSUHUMDHODNRUHVVsRIHUWsVPHODNRUHQHNsUNHVsVSsUQMsSURGXNWWUHJRQSLNsQ
ekuilibër
63
Tepricë oferte) sasia e ofruar është më Mungesë oferte) sasia e ofruar është më
e madhe se sasia e kërkuar, atëherë çmimi e vogël se sasia e kërkuar, atëherë çmimi do
do të ulet. të rritet.
Elasticiteti lidhur me çmimin) - shpreh masën e reagimit të sasisë së kërkuar/ofruar për një
produkt ndaj masës së reagimit të çmimit të tij
% e shpenzimit në buxhetin e konsumatorit
Faktorët që ndikojnë në elasticitetin e kërkesës zëvendësuesit

mallra luksi përkundrejt të domosdoshëm
koha
gjatësia e ciklit të prodhimit

Faktorët që ndikojnë në elasticitetin e ofertës
periudha kohore të shkutra
të gjata
Efekte të ndryshimeve të ofertës dhe kërkesës:
NDIKIMI NË NDIKIMIN NË
NDRYSHIMET NDRYSHIMET
ÇMIMIN SASINË
NË KËRKESË NË OFERTË
EKUILIBËR EKUILIBËR
ritet let let papërcaktuar
let ritet ritet papërcaktuar
ritet ritet papërcaktuar ritet
let let papërcaktuar let
Çmimi tavan maksimumi ligjor i çmimit Çmimi dysheme minimumi ligjor i çmimit
të shitjes së produktit. y çmim është nën të shitjes së një produkti. y çmim është mbi
çmimin ekuilibër. çmimin ekuilibër
puna
Burimet e të ardhurave të individëve janë
pasuria
të ardhurat.
parashikimi për të ardhmen
Masa e kursimit varet nga:
norma e interesit bankar
taksat mbi interesin bankar
64
Në investimin e parave të kursyera duhet të mbajmë parasysh:
¾Sigurinë
¾3sU¿WLPLQ
¾ ikuiditetin
Buxheti personalSODQ¿QDQFLDUPELVKSHQ]LPHWHSDUDYHWXDMD
Sipërmarrësi - SHUVRQL Ts NULMRQ QMs EL]QHV Ws UL Ts LGHQWL¿NRQ PXQGsVLWs H ¿WLPLW Qs QMs
DNWLYLWHWHNRQRPLNGKHTsSsUEDOOsWPsUUH]LNXQHSDVLJXULVsHWsSHQJHVDYHQsWUHJ
irma me një pronar të vetëm.

Format ligjore të biznesit irma me ortakë partnerë)
orporata
të brendshme
Burimet financiare të biznesit
të jashtme janë:
Nxjerrja e letrave me vlerë-obligacione.
Shitja e aksioneve të zakonshme.
Shitja e aksioneve të preferuara.
Marrja e borxheve.
Përdorimi i fitimeve.
Aksionet ± oHUWL¿NDWD Ts YsUWHWRMQs Obligacioni – detyrim në formë borxhi afat

]RWsULPLQ H SMHVVKsP Ws NDSLWDOLW Ws gjatë i lëshuar nga korporata për të siguruar
korporatës që i ka lëshuar. PMHWH¿QDQFLDUH
ilanci
Pasqyrat financiare të biznesit
Pasqyra e të Ardhurave dhe Shpenzimeve
Bilanci ±QMsIRWRJUD¿HJMHQGMHV¿QDQFLDUH Pasqyra e te ardhura dhe shpenzimeve –

të një shoqërie në një moment të caktuar. WUHJRQRSHUDFLRQHWHQMsVKRTsULH¿UPH
në një periudhë të caktuar kohe.
Funksioni i prodhimit lidhje e caktuar Të ardhurat totale (TR) paraqesin të
sasiore midis një numri njësish të inputeve DUGKXUDWHSsUJMLWKVKPHTsQMs¿UPsVLJXURQ
të domosdoshme dhe sasisë së outputit që nga shitjet e njësive të outputit të prodhuar.
dëshirojmë të prodhojmë.
Ligji i te ardhurave rënëse - pohon se kur njësitë e njëpasnjëshme të inputit variabël punë)
VKWRKHQPELQMsLQSXW¿NVNDSLWDORVHWRNsVKWHVDHWsDUGKXUDYHWRWDOHQs¿OOLPsVKWs
65
rritëse dhe më pas bie.
Kosto prodhimiWsUsVLDHVKSHQ]LPHYHPRQHWDUHWsQMs¿UPHSsUSURGKLPLQHPDOOUDYHGKH
shërbimeve gjatë një periudhe të caktuar kohe.
Kosto variabël - VKSHQ]LPH Ws ¿UPsV Ts Kosto fikse - VKSHQ]LPH Ws ¿UPsV SsU Ws
ndryshojnë në varësi me sasinë e outputit të UHDOL]XDU RXWSXWLQ SRU Ts QXN YDUHQ QJD
prodhuar. sasia e outputit të prodhuar
1. Konkurenca e plotë - numër i madh firmash që

prodhojnë produkte të njëjta dhe ka shumë lehtësi në hyrje.
2.Monopoli - një firme e vetme prodhon një produkt, i cili
nuk ka zëvendësues
Strukturat kryesore të tregut 3. Konkurenca monopolistike - numër i madh shitësish, ku

secili prodhon një produkt të diferencuar në një treg me
pengesa të pakta në hyrje.
4.Oligopoli - sundojnë një numër i vogël firmash të mëdha,
që prodhojnë produkte të homogjenizuara ose të
standartizuara
Monopol natyror -PRQRSROLTsOLQGVHSVHQMs¿UPHHYHWPHPXQGWsRIURMsQMsPDOORVH

VKsUELPSsUQMsWUHJWsWsUsPHQMsNRVWRPsWsYRJsOVHVDPXQGHQG\DPsVKXPs¿UPD
rijimi i monopoleve nëpërmjet bashkimeve.
Shkrirje horizontale
Tipet e bashkimeve Shkrirje vertikale
Shkrirje e përzier
Paga-çmimi i faktorit punë, përcaktohet në tregun e punës nga pikëprerja e kërkesës dhe
ofertës për punë
Renta - çmimi i faktorit tokë, përcaktohet Interesi - çmimi i faktorit kapital, përcaktohet
në tregun e tokës nga pikëprerja e kërkesës në tregun e kapitalit nga pikëprerja e kërkesës
dhe ofertës për tokë. dhe ofertës për kapital.
66
HARTA E KONCEPTEVE- PËRMBLEDHJE E LINJËS 2
Dështime të tregut -VLWXDWDQsWsFLODWWUHJXGsVKWRQQsDORNLPLQPHH¿oHQVsWsEXULPHYH

prodhuese.
EksternalitetetHIHNWHSR]LWLYHRVHQHJDWLYHTsUH]XOWRMQsNXUSURGKLPLRVHNRQVXPLL
një malli ose shërbimi ndikon në mirëqenien e një pale të tretë, i ndryshëm nga blerësi dhe
prodhuesi i kësaj të mire.
E mira publike- një e mirë, konsumi i të cilës nga një person nuk përjashton
konsumin e kësaj të mire nga të tjerët.
x artimi i një kuadri ligjor për një ekonomi

tregu
x artimi/zbatimi i politikave makroekonomike

Funksionet ekonomike të qeverisë stabilizuese
x Përmirësimi i efiçencës së ekonomisë

x artimi dhe zbatimi i programeve për
rishpërndarje të drejtë të të ardhurave.
Politika e taksave
Politika e shpenzimëve qeveritare

Mënyrat e ndërhyrjes së qeverisë në ekonomi
Politikat antitrust
Politikat rregulluese
Buxheti i shtetit - SODQ¿QDQFLDUTsSsUPEOHGKWsDUGKXUDWGKHVKSHQ]LPHWHTHYHULVsSsUQMs

SHULXGKsWsFDNWXDUNRKRUH]DNRQLVKWYLW
Taksat -SDJHVDWsGHW\UXHVKPHQsSDUDTsLQGLYLGsW¿UPDWLMDSLQTHYHULVs
Parimi i përfitimit
Parimi i aftësisë për të paguar

Parimet e vendosjes së taksave
Parimi i drejtësise horizontale
Parimi i drejtësisë vertikale
67
kombëtare
Në varësi të autoritetit që i vjel
vendore
progresive
Klasifikimi i taksave Në varësi të normës së taksës (%) regresive
përpjestimore
direkte
Në varësi të objektit ku do të aplikohet taksa indirekte
Defiçit buxhetor –VKSHQ]LPHWHTHYHULVsMDQsPsWsPsGKDVHWsDUGKXUDWHVDM
Borxh publikKXDTsTHYHULDPHUUSsUWsPEXOXDUGH¿oLWLQEX[KHWRU
Borxhi i brendshëm - huaja që një qeveri Borxhi i jashtëm - huaja që një qeveri ua ka
ua ka marrë banorëve të vet. marrë të huajve.
Paraja - gjithçka e pranuar gjerësisht si mjet pagese të mallrave dhe shërbimeve.
mjet shkëmbimi
Funksionet e parasë njësi e matjes së vlerës
ruajtëse e vlerës
Karakteristikat e parasë
6WDQGDUWXHVKPsULD . ranspotueshmëria
. Pranueshmëria . ëndrueshmëria
. Ndashmëria . Vështirësia në kopjim
Oferta monetare sasia e përgjithshme e parasë në qarkullim.
anka endrore. unksionet kryesore S )

- harton, aprovon dhe zbaton politikën monetare.
- hedh në qarkullim monedhat /kartmonedhat
kombëtare
Institucionet bankare - harton, aprovon dhe zbaton kurset e këmbimit
- liçenson apo ju heq licensat bakave tregtare
- shërben si bankë e qeverisë
- shërben si bankë e bankave tregtare
ankat regtare. unksioni kryesor

- Pranimi i depozitave
- hënia e kredive
68
Produkti i brendshëm bruto (GDP) - Vlera e përgjithshme e tregut e të gjithë mallrave
GKHVKsUELPHYHSsUIXQGLPWDUHWsSURGKXDUDQsQMsYLWEUHQGDNX¿MYHWsQMsYHQGL
Metoda e Prodhimit
Metodat e llogaritjes së GDP Metoda e Shpenzimeve
Metoda e të Ardhurave
GDPNOMINAL - mat P me çmimet korrente GDPREAL - mat P të llogaritur me çmimet

të vitit, për të cilin duam të bëjmë llogaritjen. e një viti që konsiderohet si bazë.
GDP reale për frymë - shpreh sasinë e mallrave dhe shërbimeve të prodhuara për një
person.
Inflacion UULWMD H YD]KGXDU H QLYHOLW Ws Deflacion - rënie e qëndrueshme e nivelit

përgjithshëm të çmimeve përgjatë një të përgjithshëm të çmimeve përgjatë një
periudhe. periudhe.
kërkesa
Shkaqet e inflacionit
kostoja
Fuqi punëtore - përfshin të gjithë shtetasit të aftë dhe të gatshëm për punë dhe që kanë
arritur moshën ligjore të punës
Norma e papunësie - përqindja e fuqisë punëtore e papunë
Papunësi friksionale
Papunësi strukturore
Format e papunësisë
Papunësi ciklike
Papunësia sezonale
Cikël biznesi - luhatje në rritje dhe në ulje e nivelit të veprimtarisë ekonomike, përgjatë disa
viteve.
69
Piku
ënia reçesioni)
Fazat e ciklit të biznesit
epresioni pika më e ulët)
jallërimi
Shkaqet e ciklit te biznesit:

a. Novacione apo shpikje
b. Ngjarjet politike.
c. Politikat qeveritare
Politika monetare - caktimi i ofertës monetare nga anka endrore.

kontrolli i normës së interesit
ë drejtpërdrejtë
kontrolli i kredisë
Instrumentet e politikës monetare
rezerva e detyrueshme
o të drejtpërdrejtë operacionet në treg të hapur
rifinancimi
Politika fiskale -QGU\VKLPLLWDNVDYHGKHVKSHQ]LPHYHTHYHULWDUHSsUPDOOUDGKH

shërbime, për të ndikuar nivelin e treguesve të përgjithshëm në ekonomi.
x Ekspansioniste zgjeruese) - rrit kërkesën e

përgjithshme, duke rritur shpenzimet qeveritare dhe/
Llojet e politikave fiskale ose ulur taksat
x Shtrënguese kufizuese) - ul kërkesën e përgjithshme
duke ulur shpenzimet qeveritare dhe/ose rritur taksat.
Stabilizuesit kryesor automatikë janë:
a) Ndryshimet automatike të të ardhurave nga taksat
b) Pagesat për papunësi, fondet e bamirësisë dhe pagesat transfertë
70
HARTA E KONCEPTEVE- PËRMBLEDHJE E LINJËS 3
Përparësi absolute -.UDKDVLPLPLGLVSURGKXHVYHWsQMsPDOOLED]XDUQs

produktivitet.
Përparësi relative - .UDKDVLPLPLGLVSURGKXHVYHWsQMsPDOOLED]XDUQsNRVWRQ

oportune
Specializim SsUGRULPLLEXULPHYHWsQMsLQGLYLGL¿UPHUDMRQLDSRYHQGLSsUWsSURGKXDU
QMsRVHSDNPDOOUDGKHVKsUELPHSsUWsFLODWHN]LVWRQSsUSDUsVLDUHODWLYH
arifat
uotat
Pengesa kryesore në tregëtinë ndërkombëtare mbargo
Subvencionet ndaj eksporteve
Pengesat jotarifore
Tregtia e lirëPXQJHVsHSHQJHVDYHDUWL¿FLDOHWsQGsUPDUUDQJDTHYHULDQsWUHJWLQsPLGLV

LQGLYLGsYHGKH¿UPDYHQsYHQGHWsQGU\VKPH
,QWHJULPLHNRQRPLNUHDOL]RKHWQsSsUPMHWPDUUsYHVKMHYHPLGLVYHQGHYHWsQGU\VKPHSsU
OsYL]MHQHOLUsWsPDOOUDYHVKsUELPHYHNDSLWDOLWGKHSXQsVPLGLVNX¿MYHNRPEsWDUs
ona e regëtisë së irë

ashkimi oganor
Nivelet e integrimit ekonomik regu i Përbashkët
ashkimi konomik
ashkim Politik
Kursi i këmbimit - është çmimi i valutës së një vendi, i shprehur në terma të valutës së një
vendi tjetër.
Bilanci e tregtisë - diferenca midis mallrave Bilanci i pagesave - pasqyrë e regjistrimit

të eksportit dhe atyre të importit të një vendi të të gjitha transaksioneve që bëhen midis
e një periudhe kohe të caktuar UH]LGHQWsYH YHQGDV GKH UH]LGHQWsYH Ws
vendeve të tjera.
71
Libër
mësuesi
Merita Shuka Ekonomia 12
Librat e mësuesit dhe planet mësimore për të

gjithë titujt që ne disponojmë, mund t’i gjeni
dhe t’i shkarkoni pa pagesë nga faqja e internetit Çmimi 300 lekë
www.mediaprint.al ISBN: 978-99956-93-68-8
Për më shumë informacion mund të na shkruani
në adresën e emailit: botime@mediaprint.al
ose të na kontaktoni pranë redaksisë në numrin
e telefonit: 04 2256158.
9 789995 693688
www.mediaprint.al

Eko 12 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eko 12 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Libër

Autore: Merita Shuka

Drejtoi botimin: Anila Bisha

Redaktore gjuhësore: Zenaida Agastra

Dizajni: Bledar Graceni

© Të gjitha të drejtat janë të rezervuara

Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: botime@mediaprint.al

Kjo do t’i ndihmojë nxënësit që të zhvillojnë aftësitë e tyre për të inter-

Në linjën e parë – “Ekonomia e tregut”, prezantohen këto terma dhe kon-

Në linjën e dytë – “Ekonomia kombëtare”, prezantohen këto terma dhe kon-

Në linjën e tretë – “Marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare”, prezantohen

Përmbajtja e çdo linje

Linja e parë : Ekonomia e tregut

Linja e dytë : Ekonomia kombëtare

Linja e tretë : Marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare

Linja e parë : Ekonomia e tregut - 39 orë;

Një vend të rëndësishëm në zhvillimin e lëndës duhet të zënë edhe orët e

3 Aftësitë që mund të përﬁtohen në lëndën e ekonomisë, klasiﬁkohen në

1. Për të mbledhur informacion.

2. Për të përdorur informacionin:

3. Për të prezantuar informacionin:

4. Për të marrë pjesë dhe për të ndërvepruar në grup:

Gjithashtu, është shumë e rëndësishme të theksohet se në lëndën e ekono-

Nxënësit duhet të ndihmohen të kuptojnë që, ndërsa një problem mund

2. Për të zgjidhur problemin e identiﬁkuar nga mësuesi/ja ose të identiﬁ-

3. Për t’u përfshirë në zgjidhjen e problemit:

4 4.1 OBJEKTIVAT E ARRITJES

Objektivat e përgjithshëm të programit të ekonomisë janë pasqyruar në

Aftësia për të identiﬁkuar dhe për të përshkruar (nivel i ulët intelektual).

Për shembull, programi kërkon që nxënësi/ja të jetë i/e aftë:

Së pari, mësuesi/ja duhet t’i krijojë çdo nxënësi/eje mundësinë të shprehë

Më poshtë jepen objektivat, ndarë sipas arritjeve të nxënësve.

Linja parë: Ekonomia e tregut

Kapitulli 1.1: ­FARÔSTUDIONEKONOMIA

Kapitulli 1.2: Kërkesa, oferta dhe çmimi i tregut

Kapitulli 1.4: Fillimi i një biznesi dhe ﬁnancimi i tij

Kapitulli 1.6: Struktura e tregut

Kapitulli 1.7: Tregjet e faktorëve të prodhimit

Linja e dytë: Ekonomia kombëtare

Kapitulli 2.1: Qeveria dhe ekonomia

Kapitulli 2.2: Paraja dhe institucionet ﬁnanciare

Kapitulli 2.3: Treguesit kryesorë makroekonomikë

Kapitulli 2.4: Stabiliteti ekonomik dhe politikat makroekonomike

Linja e tretë: Marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare

Kapitulli 3.1: Tregtia ndërkombëtare

4.2 OBJEKTIVAT SPECIFIKE TË ARRITJES

Formulimi i një objektivi speciﬁk ka një strukturë të përcaktuar që është

Detyra – Kjo është një pjesë shumë e rëndësishme e objektivit speciﬁk.

Mënyra - Kjo pjesë e objektivit tregon mënyrën si do të kryhet detyra.

Kushti - Kjo pjesë e objektivit ka të bëjë me kushtin e realizimit të tij.

Gjatë mësimdhënies çdo objektiv i programit degëzohet edhe në objekti-

4.3 OBJEKTIVAT PËR ÇDO TEMË MËSIMORE

Linja e parë: Ekonomia e tregut

Tema: Faktorët e prodhimit

Tema: Problemi ekonomik themelor dhe sistemet ekonomike

Tema: Skema e qarkullimit të aktivitetit ekonomik

Kapitulli 1.2. Kërkesa oferta dhe çmimi i tregut

Tema: Elasticiteti i kërkesës

Tema: Oferta dhe faktorët që ndikojne në ofertë

Tema: Elasticiteti i ofertës

Tema: Ndikimi i ndryshimeve të kërkesës/ofertës në çmimin e tregut

Tema: Kontrolli i çmimeve nga forcat jo të tregut

Kapitulli 1.3. Konsumatori në ekonominë e tregut

Kapitulli 1.1: FARÔSTUDIONEKONOMIA