AKADEMIJA ZA DIPLOMATIJU I BEZBEDNOST OSNOVNE STUDIJE

PREDMET: MEĐUNARODNA BEZBEDNOST

OBLICI ORGANIZOVANOG KRIMINALA

SEMINARSKI RAD

MENTOR: STUDENT:
Prof. Dr Milica Bošković Miloš Đorović

Decembar, 2019
 SADRŽAJ

UVOD..................................................................................................................................2

1. POJAM I DEFINICIJA ORGANIZOVANOG KRIMINALA..............................3

2. OBLICI ISPOLJAVANJA ORGANIZOVANOG KRIMINALA..........................5

2.1 Uslovi koji pogoduju nastanku i razvoju organizovnog kriminala..........................5

2.2. Osnovne karakteristike organizovanog kriminala...................................................6
2.3. Terorizam kao oblik organizovanog kriminala.......................................................7

3.KARAKTERISTIČNI OBLICI ORGANIZOVANOG KRIMINALA..................8

3.1. Ilegalne migracije i trgovina ljudima........................................................................8

3.2. Prostitucija..............................................................................................................8
3.3. Trgovina drogom......................................................................................................9
3.4. Ilegalna trgovina oružjem........................................................................................10
3.5. Reket.....................................................................................................................11
3.5. Pranje
novca..........................................................................................................11
3.7. Korupcija.................................................................................................................12
3.8 Računarski kriminal..............................................................................................12

3. POSTUPAK OTKRIVANJA I DOKAZIVANJA KRIVIČNIH

DJELA ORGANIZOVANOG KRIMINALA.......................................................14

4.1. Krivična djela organizovanog kriminala.................................................................14

4.2. Osnovni izvori saznanja........................................................................................14
4.3. Razjašnjavanje i dokazivanje..................................................................................14

ZAKLJUČAK................................................................................................................15
LITERATURA..............................................................................................................16

2
UVOD

Organizovani kriminal danas predstavlja jednu od najvećih prijetnji sigurnosti građana svih
država svijeta. Organizovani kriminal kao društveno negativna pojava, vješto, brzo i uspješno
se transformiše i prilagođava promjenama u društvu, na tržištu, i u zakonodavstvu, pa je danas
borba protiv organizovanog kriminala u svakoj pojedinačnoj zemlji, ali i na globalnom planu
teška i nezavisna.

Organizovani kriminal više ne poznaje granice država i režima.

Ne postoji jedna, općeprihvaćena krivično-pravna definicija organizovanog kriminala, uprkos
njegovoj rasprostranjenosti, možda i zato što se različito manifestuje u različitim dijelovima
svijeta. S obzirom da su glavni ciljevi organizatora sticanje ekonomske, a potom i političke
naravi, jasno je da se organizovani kriminal mora odvijati uz češće ( korumpiranih)
pojedinaca iz raznih oblasti političkog, privrednog i pravnog života. To, naravno dodatno
zadaje veće probleme, čineći ga perfidnim i konspirativnim, a samim tim teškim za otkrivanje
i suzbijanje.
U cilju borbe protiv svih vidova organizovanog kriminala, donijeto je niz važnih
međunarodnih dokumenata: međunarodnih, multilateralnih, regionalnih i bilateralnih
konvencija i ugovora, deklaracija, rezolucija zajedničkih stavova.

Cilj ovog rada je da sakupi i sistematizuje materijal uglavnom iz domaće literature za

organizovani kriminal, da razmotri pojavne i karakteristične oblike organizovanog kriminala

3
 1. POJAM I DEFINICIJA ORGANIZOVANOG KRIMINALA

Definiciju pojma organizovanog kriminala kao kriminalističkog pojma je vrlo teško dati, a da
se ne nabrajaju njegova obilježja koja ga karakterišu. Bez pretjerivanja možemo reći od
momenta kada je prvi upotrijebljen izraz – organizovani kriminal, jedan je od
najkontroverznijh pojmova kojim se operiše u humanitarnim naukama. Njegovo porijeklo nas
vodi u Englesku s početka 18. vijeka kada je djelatnost jedne bande kradljivaca na čijem se
čelu nalazio Jonathan Wild nazvana upravo tim imenom. Kriminalnih bandi bilo je i ranije, ali
ova je pokazala neke specifičnosti: Wild-ovi ljudi su prvo krali stvari, da bi ih ''gazda'' kasnije
pronalazio i vračao vlasnicima uz veliku naknadu, u protivnom, prodavao ih je preko svoje
mreže ne samo u Engleskoj, nego i u Francuskoj, Holandiji, Belgiji. Wild je imao zaštitu
tadašnjeg engleskog kralja George-a Prvog i tek kada je ovaj umro, biva optužen i obješen 24.
maja 1729. godine. Tako je djelatnost jedne bande koja je kriminalne djelatnosti obavljala kao
biznis, sa međunarodnim vezama i pod zaštitom najviše vlasti dobio naziv ''organizovani
kriminal'', da bi se kasnije ovaj izraz počeo upotrebljavati u najrazličitijem kontekstu, što
često stvara veliku konfuziju.

Današnje stanje organizovanog kriminala čini borbu protiv te društveno patološke pojave vrlo
složenom i teškom. Organizovani kriminal ima svoju specifičnu fizionomiju, višeslojnost,
prirodu i intenzitet njegove društvene opasnosti. Naravno, kako se mijenjaju opće prilike u
svijetu, sam način života i mnoge druge društvene promjene tako se mijenja i pristup ovom
problemu.

Društvo na kraju 20. i početku 21. vijeka suočava se sa kriminalom takve vrste i intenziteta
koji poprima apsolutno alarmantne razmjere. Ovo naročito pogađa države koje nemaju
stabilnu ekonomsko-političku situaciju, odnosno zemlje u tranziciji tzv. Zemlje trećeg svijeta.
Za organizovani kriminal državne granice ne predstavljaju prepreke, tako da on predstavlja i
globalni problem. Kako globalizacija utiče na sve segmente života, tako utiče i na
organizovani kriminal koji koristi trenutnu situaciju prelazeći granice, izlazeći iz okvira
države i postaje globalni transnacionalni problem u kojem gotovo da nema države koja nije
obuhvaćena ovim problemom. Teroristički napad na Sjedinjene Američke Države 11.
septembra 2001. godine je razotkrio da su terorizam, korupcija i podmićivanje instrumenti
organizovanog kriminala koji prijeti da poprimi planetarni značaj, i da ugrozi opstanak
čovjeka, ekonomije i životne okoline, kao i osnovana dostignuća i vrijednosti ljudske
civilizacije.

Konvencija protiv transnacionalnog organizovanog kriminala koja je potpisana u Palermu

2000. godine sadrži definiciju grupe za organizovani kriminal u kojoj se navodi: '' to je grupa
koja se sastoji od tri ili više lica, koja postoji jedno izvjesno vrijeme i koja djeluje sa ciljem
izvršenja jednog ili više ozbiljnih krivičnih djela, radi neposrednog ili posrednog ostvarivanja
naučne ili neke druge materijalne koristi. "1

Organizovani kriminal se može opisati kao oblik vladavine nezakonitog tržišta. U biti, radi se
o kriminalcima pojedincima koji rade u mrežama i koji djeluju na legitimnom i nelegitimnom
tržištu.'' Organizovani kriminal je vrsta bezakonite radnje u kojem postoji organizacijska
struktura slična korporaciji ili udruženju ''2. Osnovni cilj organizovanog kriminala je sticanje
1
Konvencija UN-a protiv transnacionalnog kriminala, Palermo 2000. godine
2
www.bs.wikipedia.org

4
materijalne koristi ili dohotka. Primjeri kriminalnih organizacija su: TALIJANSKA MAFIJA,
JAPANSKE JAKUZE, PIRATI itd. Dohodak se stiče prodajom droge, prostitucijom,
krijumčarenjem oružja, švercom, piratstvo u muzici i filmovima, pornografiji, trgovanje sa
zemljama pod embargom i ostalim zabranjenim radnjama.

Najobuhvatniju definiciju organizovanog kriminala dala je Evropska Unija 1994. godine. Ona
sadrži 11 zahtjeva, od kojih barem 6 moraju biti ispunjeni da bi se jedan krivični slučaj mogao
nazvati organizovanim kriminalom.

Ti uslovi su sljedeći:

1. da je kriminal rezultat djelovanja više lica

2. da svako od tih lica ima unaprijed određeni (kriminalni) zadatak
3. da je planirano da aktivnost traje duže ili neodređeno vrijeme
4. da se djelovanje odvija uz primjenu jednog ili više oblika interne kontrole i
disciplinu država
5. da je cilj vršenje teških krivičnih djela
6. da se kriminalna djelatnost planira i vrši u međunarodnim razmjerama
7. da se koristi nasilje i drugi metodi zastrašivanja
8. da se koriste privredne ili poslovne strukture (djelatnosti)
9. da se koristi pranje nezakonite dobiti
10. da postoji uticaj na politiku, medije, izvršnu i sudsku vlast ili društveno-
ekonomske prilike
11. da je motivisano sticanjem dobiti ili moći

Da bi ovaj slučaj bio kvalifikovan kao organizovani kriminal moraju obavezno postojati
uslovi iz tačke 1, 5, i 11, a ostali uslovi zavise od svakog pojedinog slučaja.

2. OBLICI ISPOLJAVANJA ORGANIZOVANOG KRIMINALA

2.1. Uslovi koji pogoduju nastanku i razvoju organizovnog kriminala

Organizovani kriminal teži da se permanentno razvija i nastoji da uspostavi ili učvrsti već
postojeće veze sa određenim organima koji će mu garantovati veći stepen sigurnosti i
proširenje polja kriminalističke djelatnosti kroz pojedine oblike legalnog poslovanja. Zbog
toga postoji opasnost da i oni vidovi organizovanog kriminalnog djelovanja, koji nisu
uspostavili vezu sa državom i njenim organima, prerastu u oblike organizovanog kriminala.
Zbog nedostatka artikala, ili uslijed dejstva sive eknomije, previsoke cijene u legalnoj prodaji,
građani (potrošači) su primorani da kupuju na crnom tržištu.

5
Prisustvo ''sive ekonomije'' u većem obimu, u određenom smislu, predstavlja povoljan uslov
za pojavu organizovanog kriminala, a ukoliko pojedine forme organizovanog kriminala već
postoje onda nastoji da uspostavi potpunu kontrolu nad svim tokovima ''sive ekonomije'',
posebno onih koji donose profit. Smanjenju ''sive ekonomije'' mogu doprinijeti odgovarajuće
ekonomske i pravne mjere, koje bi bile usmjerene na otklanjanje njenih uzroka i pojačanu
primjenu adekvatnih represivnih mjera u sklopu otkrivanja krivičnih djela i njihovih učinilaca
i strožije kaznene politike.

''Siva ekonomija'' u svojoj ekspanziji vješto se povezuje sa odgovarajućim oblicima

organizovanog krimnala. Pored pojedinaca, preduzeća, organizacija i grupa kao subjekt ''sive
ekonomije'' može se pojaviti i država, bilo svojim pasivnim odnosom prema nekim vidovima
''sive ekonomije'', ili kao aktivan subjekt konkretne djelatnosti.

''Siva ekonomija'' nije pratilac našeg vremena, već je pratilac svih ekonomskih sistema. '' Siva
ekonomija podrazumijeva one ekonomske djelatnosti pojedinca grupa ili organizacija, nad
kojima legalna državna vlast nema kontrolu. Ovim djelatnostima pripadaju ilegalno
privređivanje, raznovrsne novčane transakcije, koje nerijetko imaju legalnu formu, ali je
suština da se nad njima ne ostvaruje propisana kontrola i po tom osnovu država ne zahvata ili
djelimično zahvata dadžbine koje bi joj inače pripadale '' 3. ''Siva ekonomija'' i organizovani
kriminalitet ispoljavaju se u vidu ''pranja novca'', gdje se opet dolazi do izvršenja određenih
krivičnih djela iz oblasti privrednog kriminala.

U sklopu globalnih uslova koji pogoduju nastanku i razvoju organizovanog kriminala, treba
istaći one pojave koje su u direktnoj vezi sa organizovanim oblicima kriminalne djelatnosti,
naročito u oblasti općeg i privrednog kriminala:

- ratno okruženje,
- ekonomska blokada odnosa sa susjednim državama,
- prekid ekonomskih odnosa sa susjednim državama,
- inflacija koja se ispoljava u različitom intenzitetu,
- vlasnička transformacija i privatizacija društvene svojine,
- smanjena proizvodnja i ponuda proizvoda,
- niska primanja i pad standarda,
- nezaposlenost,
- ''siva ekonomija'' i ''crno tržište'',
- nekonvertibilnost domaće valute,
- monopolistički položaj velikih poslovnih sistema i dr. preduzeća,
- smanjena kredibilnost banaka,
- špekulativno ponašanje,
- težnja bogatih i dužnika za devalvacijom, prvih da bi uvećali vrijednost kapitala, a
drugih da bi obezvrijedili dugovanja.

Svi navedeni faktori u različitom obimu omogućuju nastojanje i razvoj novih oblika
kriminala i doprinose njegovom prerastanju u organizovani kriminal. Kada govorimo o vezi
organizovanog kriminala sa organima vlasti i državnim organima, ne može se u svakoj
situaciji i činiti odgovornom država za nastale uslove koji pogoduju nastanku i razvoju

3
M., Bošković. (1998). Organizovani kriminalitet. (I deo). Beograd, Policijska akademija. str.
16.

6
organizovanog kriminala. Mnogi uslovi nastali su voljom moćnih i neodgovarajućih pristupa
u rješavanju ekonomskih, sigurnosnih i drugih problema u društvu.

2.2. Osnovne karakteristike organizovanog kriminala

Organizovani kriminal nastoji da u različitim metodama (podmićivanjem i dr. vidovima

korupcije, ucjene, pritisci, iznude i sl.) dođe do najviših organa vlasti, kako bi osigurali što
veće ustupke i veći društveni status za šefove kriminalnih organizacija. Organizovani kriminal
svojim djelovanjem omogućava stvaranje uspješnih kriminalaca, koji na osnovu stečene moći
i slave, postižu određeni društveni ugled koji djeluje povratno na organe vlasti, policiju i
pravosuđe.

Organizovani kriminal podrazumijeva postojanje određenih veza sa državom njenim

organima, političkim partijama i uticajnim privrednim sistemima. Veza sa državnim i drugim
organima ne održava cijela kriminalna organizacija, već samo pojedini njeni članovi,
uglavnom iz samog vrha organizacije, koji ne učestvuju u neposrednoj realizaciji kriminalne
aktivnosti, već se predstavljaju kao pošteni i lojalni građani.

Govoriti o postojanju veze organizovanog kriminala u postojećim višepartijskim sistemima

nije moguće, a da se ne sagleda uloga i određeni značaj političkih partija i stranaka. To se
odnosi na one partije i stranke koje imaju politički uticaj u društvu i određeni status u
strukturi vlasti. Ne može se zapostaviti ni mogućnost uspostavljanja veza između
organizovanog kriminala i posojećih privrednih i finansijskih subjekata. Ova veza omogućava
stvaranje nezakonite dobiti, legalizaciju kriminalne djelatnosti i određenu zaštitu, jer
rukovodeći ljudi u privrednim i finansijskim subjektima svojim uticajem na nadležne državne
organe mogu pružiti odgovarajuću zaštitu najvišem sloju organizovanog kriminala.

U pojedinim diskusijama i raspravama, u sredstvima javnog informisanja, nerealno i

nenaučno se ukazuje na stanje u oblasti organizovanog kriminala i povećava opasnost od
njegove prisutnosti, pri čemu se čak neargumentovano tvrdi da je on potisnuo funkcionisanje
pojedinih segmenata države i njenih sigurnosnih struktura. To je najčešće posljedica
nepoznavanja suštine i sadržaja organizovanog kriminala i njegovog pogrešnog
interpretiranja, naročito u oblasti uspostavljenih veza kriminalnih organizacija sa državom i
njenim organima.

2.3. Terorizam kao oblik organizovanog kriminala

Razni oblici terorističkih djelatnosti prisutni su u mnogim zemljama svijeta i karakterišu ih

organizovanost, obučenost, opremljenost, brutalnost i nehumanost. Terorizam je prisutan u
svim društveno-političkim sistemima i u svim fazama razvoja društva. Terorizam je akt
organizovane subverzivne djelatnosti i svrha mu je izazivanje straha, panike i nesigurnosti
kod ljudi s ciljem nastupanja opasnosti za sigurnost zemlje. Terorizam je doživio izvjesnu
transformaciju. Sve više se ispoljava kao oblik organizovanog kriminala, čemu su doprinijeli
razvoj i dostignuća prirodnih i tehničkih nauka.

Savremeni terorizam kao vid organizovanog kriminala, teži da ostvari određene političke,
finansijske, vojne i druge ciljeve od otmica aviona, diplomatskog osoblja i lica iz viših
političkih, pravosudnih, policijskih i privrednih struktura, i ubacivanjem dobro pripremljenih
terorističkih grupa na teritoriju druge zemlje, u cilju ostvarenja planiranih ciljeva. Prostorno

7
djelovanje kriminalne terorističke aktivnosti ne poklapa se sa teritorijom države koja je u
sprezi sa kriminalnom terorističkom organizacijom. Ova sprega omogućava realizaciju
terorističkih akcija na prostorima druge države.

Terorizam kao oblik organizovanog kriminala, podrazumijeva postojanje dobro organizovane

i strukturisane kriminalne organizacije, koju finansira država sa kojom su uspostavljene
odgovarajuće konekcije, što pripadnicima terorističke organizacije obezbjeđuje imovinsku
dobit. Time se stiču nužni elementi za postojanje specifičnih oblika organizovanog kriminala.

3. KARAKTERISTIČNI OBLICI ORGANIZOVANOG KRIMINALA

3.1. Ilegalne migracije i trgovina ljudima

Šverc ljudima, oduvijek je poznata radnja prisutna na cijeloj zemaljskoj kugli. Međutim, tek u
posljednje vrijeme ova nezakonita aktivnost kao da poprima znakove epidemije. Ovaj
transnacionalni kriminal, na ovaj ili onaj način pogađa sve zemlje svijeta. '' Između 70 i 100
miliona migranata traži bilo kakav pristojan život van granica svoje domovine. Drugi podaci
govore da još najmanje 20 miliona bježi od rata ili su tokom ratova protjerani iz svojih
zemalja. Svi oni žele naći svoje mjesto pod suncem u zemljama u kojima se navodno ne krše
ljudska prava, gdje postoji slobodan protok kapitala, gdje ima dovoljno posla i hrane, gdje
navodno svako ima svoju šansu da uspije ''4.

Trgovina ljudima jedan je od najgorih zločina našeg doba, jer se trguje ljudskim bićima, čime
se čini neprocjenjiva povreda ljudskih prava. Muškarci su najčešće žrtve zbog prisilnog rada,
žene zbog prostitucije, a djeca zbog prosijačenja i prodaje porodicama bez djece.

Koja se prava krše?

- sloboda i dostojanstvo pojedinca,

- sloboda kretanja ,
- pravo na odlučivanje i izbor,
- jednakost među ljudima,
- pravo na život, rad i obrazovanje,
- pravo na zdravlje

Trgovina ljudima je posebno nehuman i ciničan oblik kriminala. Žrtve ovog oblika kriminala
većinom su žene. Kada je neka osoba vrbovana, oteta, prodana, prebačena u drugi grad ili
zemlju i zatim stavljena u ropski zaposlenički odnos nakon pružanja, najčešće ilegalne,
migracijske ''pomoći'', riječ je trgovanju ljudima.
4
Grupa autora (2002). SECURITAS, Časopis za teoriju i praksu sigurnosti. Sarajevo:
Federalno ministarstvo unutrašnjih poslova. str. 104.

8
3.2. Prostitucija

Prostitucija je oduvijek bila jedan od izvora prihoda organizovanom kriminalu, ali mnogo
izraženija u početnom periodu nego danas kad je organizovani kriminal postao značajan
ekonomski i finansijski faktor u mnogim zemljama svijeta. Prostitucija se često spominje ako
''najstariji zanat na svijetu''. Neosporno je da prostitucija postoji i u Bosni i Hercegovini i da
pokazuje tendenciju širenja i ispoljavanja kroz nove oblike: posredovanje, povođenje i
omogućavanje vršenja bluda čak i sa maloljetnicama.

'' U BiH ima između 260 i 900 noćnih lokala u kojima ''rade'' djevojke iz Moldavije,
Rumunjske, Ukrajine, Bjelorusije, Rusije, Jugoslavije, Kazahstana i Mađarske ''5.

'' Procjenjuje se da u Indiji radi gotovo 8 miliona prostitutki. U Nizozemskoj prostitucija čini
čak 5% ukupne ekonomje. U Hrvatskoj prema grubim procjenama ima oko 3500 prostitutki
koje na godinu zarađuju 30 miliona Eura (oko 219 miliona kuna) ''6.

Dobro organizovane kriminalne grupe vješto koriste prostituciju za svoju korist, a teška
ekonomska situacija i potreba da se obezbjede nužna sredstva za život, direktno su u uzročnoj
vezi sa širenjem prostitucije čiji akteri pronalaze nove oblike kriminalnog djelovanja. U
svojim nastojanjima da suzbiju prostituciju vlasti mnogih država podijelili su se oko pogleda
na korijene i uzroke prostitucije. Za neke je temeljni krivac potražnja, a za druge ponuda. Za
one koji analiziraju potražnju važni su razni parametri, npr. neravnomjernost broja žena i
muškaraca (npr. u Kini trenutno ima 70 miliona više muškaraca, nego žena što je plodno tlo
za prostituciju).

3.3. Trgovina drogom

Nedozvoljeni biznis sa trgovinom drogama donosi ogromne profite kriminalnom podzemlju.

Neki autori tvrde da godišnja zarada od prodaje heroina u Americi prelazi 30 milijardi.

''Ilegalna industrija droga posluje putem podjele na uvoz, velikoprodaju i maloprodaju, i

organizirana je i koordinisana od strane brojnih kriminalnih organizacija, a ne od nekakve
kriminalne elite ''7.

''Podaci Interpola, policije mnogih zemalja, te pojedina istraživanja ukazuju na ilegalno

transportovanje droge tzv. morskim putevima. Ti putevi vode od zemalja proizvođača do
zemalja potrošača droge. Heroin, kokain, i kanabis su bez sumnje najkriminogenije droge. To
se može nedvojbeno zaključiti po zaplijenjenim količinama, ilegalnom tržištu i brojem
narkomana na svijetu ''8.
Niz istraživača izučavalo je strukturu sistema distribucije heroina, kokaina i marihuane.
Poslovi sa heroinom su najbolje organizovani jer postoji nekoliko sindikata koji su
monopolisali uvoz heroina u SAD. Na vrhu piramide trgovine heroinom uvoznici su koji
koordiniraju uvoz u SAD. Uvoznici gotovo nikada ne vide i ne dodirnu heroin, njihov zadatak

5
Grupa autora (2002). SECURITAS...op. cit. str. 147.
6
www.It.wikipedia.org
7
Đ., Ignjatović...op. cit. str. 73.
8
B., Petrović. (2004). Narkokriminal. Sarajevo, Pravni fakultet, str.187.

9
je da obezbjede da čista droga u većim pakovanjima stigne do kriminalnih sindikata koji
obavljaju poslove veleprodaje. Trgovina drogom i sve veći prihodi koji donosi potiču
kriminal i terorizam, i prijetnja su svjetskoj stabilnosti, a poseban je problem narkotika u
Afganistanu, Kolumbiji, Mianmaru (Burmi) i Meksiku.

State Department je u svom godišnjem izvještaju za 2005. godinu naveo kako je ilegalna
trgovina drogom postala ''prijetnja nacionalnoj sigurnosti i međunarodnoj stabilnosti''.
Globalno su prihodi od droge tako veliki da je vjerovatno kako se većina velikih
međunarodnih kriminalnih preduzeća oslanja u određenoj mjeri na novac od droge kako bi
finansirale dio svojih operacija.

U Bosni i Hercegovini Krivični zakon utvrđuje sankcije za neovlašteni promet opojnim

drogama na slijedeći način:

'' Ko neovlašteno vrši međunarodnu prodaju ili prijenos ili nudi na prodaju ili radi prodaje
kupuje, drži, prevozi ili prenosi ili posreduje u međunarodnoj prodaji ili kupovini šalje,
isporučuje, uvozi, izvozi ili na drugi način neovlašteno stavlja u međunarodni promet
supstance ili preparate koji su propisom proglašeni opojnim drogama, kaznit će se kaznom
zatvora od jedne do deset godina ''9

3.4. Ilegalna trgovina oružjem

Veliki ratovi 20. vijeka su povećali legalnu trgovinu oružjem. Međutim, kraj Hladnog rata i
prelazak sa međunarodnih na lokalne i regionalne konflikte, premjestili su trgovinu ručnim i
lakim oružjem u sivu zonu koju je teško nadgledati.

'' Uloga Ujedinjenih nacija u borbi protiv ilegalne prodaje lakog i ručnog oružja je čvrsto
utemeljena. Nedavna odluka Generalne skupštine da počne rad na sporazumu o trgovini
oružjem je ključni korak ka kontroli međunarodne trgovine oružjem. Ta prodaja, prema
procjenama Svjetske organizacije, dovodi do više od 1300 smrtnih slučajeva dnevno, kaže
stručnjak za lako oružje Kit Kraus. Prodavac je spreman da plati znatno više od tržišne cijene,
jer po zakonu nema pravo da kupi to oružje ''10.

Poboljšani transport komunikacija uz pomoć Interneta, proširili su domet trgovine lakim

oružjem. Jedan broker koji raspolaže mobilnim telefonom, laptop kompjuterom i avionskom
kartom može da zaključi ugovore i pređe iz jedne zemlje u drugu bez ikakve kontrole. A
praktično je nemoguće sudski goniti nekoga za krivično djelo, ukoliko se ne može utvrditi
pravna nadležnost pod kojom je ono počinjeno.

3.5. Reket

9
Krivični zakon Bosne i Hercegovine, ''Službeni glasnik BiH'' broj 3/03, član 195.
10
www.voanews.com

10
Reket ili iznuđivanje novca je sistemska praksa iznuđivanja zastrašivanjem, pri čemu se
obično prijeti napadom na ličnost ili uništenje imovine. Danas su prisutna dva načina
iznuđivanja novca:

- traženje od žrtve da redovno plaća organizaciji tako što nepoznati izvršilac u ime
te organizacije prijeti silom,
- žrtva ličnim postupcima daje povod iznuđivačima ili uskoj poslovnoj zavisnosti
prema organizaciji kojoj se isplaćuje novac za ''zaštitu''.

Reket, koji je do nedavno bio nepoznat pojam na našim prostorima, izgleda da sve više uzima
maha. Gotovo svakodnevno čujemo da se reket događa na raznim nivoima vlasti u našoj
zemlji. Zakoni u našoj zemlji ne spominju pojam reketa. S druge strane, mnogo je toga što
nije predviđeno zakonom, ali i u praksi se uopće ne primjenjuje, onda samo možemo zamisliti
koliko stvara prostora za malverzacije nešto što nije zakonom sankcionisano i ohrabruje, i
pospješuje sve one koji se žele baviti tim vidom kriminala poput korupcije, reketiranja i sl.

3.6. Pranje novca

''Pranje novca'' je proces kojim neko pokriva postojanje, ilegalno porijeklo ili ilegalnu
upotrebu prihoda da bi ga zatim prikazao tako da on izgleda legitiman. ''Pranje novca'' odnosi
se na djelatnost kriminalaca koji teže da ''očiste'' novac stečen kriminalnim aktivnostima
(prljavi novac) kako bi se izgubio trag o njegovom porijeklu.

Razvoj metoda ''pranja novca'' zavisi od sposobnosti organizacije i reakcije pravosuđa. Pri
tome treba uzeti u obzir slijedeće faktore:

- ponuđene mogućnosti,
- sposobnost članova kriminalnih grupa,
- kvalitete eksperata i savjetnika,
- komplikovanost bankarskih i finansijskih transakcija.

Na osnovi ovih kriterijuma, savremene kriminalne organizacije sve češće se opredjeljuju za

''pranje novca'' koje ima karakter međunarodne finansijske transakcije. Prema nekim
procjenama, suma koja se u svijetu na ovaj način ''opere'' iznosi između 100 i 300 milijardi $.

U današnje vrijeme se susrećemo i sa fenomenom ''čudnog novca''. To je visoko usavršeni, po

logici stvari alternativan ekonomski sistem koji koriste međunarodni kriminalci, oni koji
izbjegavaju da plate porez, trgovci drogom, dileri oružjem, teroristi i vlade.

3.7. Korupcija

Općenito pod korupcijom se podrazumijeva zloupotreba javne službe radi lične koristi. Prema
Anić Goldsteinu, '' pod korupcijom se podrazumijeva kako davanje novca ili drugih
materijalnih dobara, privilegija i slično, s namjerom da primatelj čini ili djeluje po želji onoga
koji daje i podmićivanje državnih službenika i drugih osoba na uticajnim položajima, tako i

11
korištenje vlastitog društvenog položaja (funkcije) da bi se prisvojile ili nekome omogućile
neke protivpravne privilegije i / ili materijalna dobit ''11.

U novije vrijeme isključivo se naglašava ekonomska analiza fenomena i posljedica korupcije.

U tom smislu smatra se nastojanje da se radi lične koristi maksimizira prihod od službe, što
onda za posljedicu ima poremećaj u uslovima tržišne utakmice i ukupnu racionalnost
ekonomskog ponašanja. Korupcija u nekim zemljama predstavlja ozbiljan ekonomski i
politički problem. Korupcija je karakteristična za zemlje u tranziciji.

U posljednjih nekoliko godina na raznim nivioma pokrenuta je politička akcija suzbijanja

korupcije. Međunarodne organizacije, pojedine vlade, međunarodne nevladine udruge i
organizacije, te istaknuti pojedinci inicirali su izradu dokumenata i konkretne akcije za njeno
suzbijanje. Korupcija je neprihvatljiva u normalnom tržišnom nadmetanju i treba je
eliminisati.

3.8. Računarski kriminal

Računarski kriminal predstavlja oblik kriminalnog ponašanja, kod koga se korištenje

kompjuterske tehnologije i informacionih sistema ispoljava kao način izvršenja krivičnog
djela, ili se računar upotrebljava kao sredstvo ili cilj, čime se ostvaruje neka u krivično
pravnom smislu posljedica.

'' Tamno polje računarskog kriminaliteta je veoma veliko i određuju ga tri faktora:

- zapletena tehnologija, koja otežava otkrivanje takvog kriminaliteta,

- nesposobnost istražitelja,
- žrtve vode računa o mjerama osiguranja i većina se ne osjeća ugroženima zbog
takvih djela ''12.

Računarski kriminal počeo je rasti šezdesetih godina, a njegova raširenost još uvijek je veliko
pitanje. '' Adler, Mueller i Laufer dijele računarski kriminal u 5 grupa:

- računarska prevara – pronevjera čuvanih podataka ili obmanjivanje u zakonitim

transakcijama uz manipulaciju podataka ili programiranje, koje ima posljedicu
protivpravnu korist učinitelja ili treće osobe;
- računarska špijunaža – neovlašten pristup računarskim podacima sa namjerom
iskorištavanja baza, koje su vlasništvo vlade ili druge agencije ili privatnika;
- računarska sabotaža – oštećenje, onesposobljenje podataka ili programa;
- računarsko hakerstvo (upad u sistem) – je djelo kod kojeg se radi o nedozvoljenom
pristupu bazi podataka sa destruktivnom ili zlom namjerom koja ima motiv za
protivpravnu imovinsku korist, ili takođe računarsku špijunažu;
- krađa korištenog vremena, programa i mašinske opreme – ne podrazumijeva samo
neovlaštenu upotrebu računarskog vremena (vrijeme određeno za upotrebu, kojeg
neko plati npr. za pristup Internetu, a neko drugi ga upotrebljava bez dozvole
pretplatnika), nego i nedozvoljeno kopiranje programa i krađa računarske
opreme''13.

11
B., Petrović, Groazd, M. (2004). Kriminologija. Sarajevo, Pravni fakultet, str. 183.
12
B., Petrović, Gorazd, M. (2004)...op. cit. str. 181.
13
Isto, str. 182.

12
Učinitelji ovog kriminala mogu biti iz različitih društvenih skupina: studenti, amateri,
teroristi ili članovi organizovanog kriminala. Zbog različitog zakonodavstva i inkriminacija,
ovaj kriminal se često veže za ostale oblike kriminala bijele kragne, koji je veoma teško
otkriti.

4. POSTUPAK OTKRIVANJA I DOKAZIVANJA KRIVIČNIH DJELA

ORGANIZOVANOG KRIMINALA

4.1. Krivična djela organizovanog kriminala

'' Krivična djela organizovanog kriminala (po definiciji u širem smislu) ispoljavaju se u
oblasti općeg, političkog, privrednog i u novije vrijeme ekološkog kriminaliteta, s tim što
smo na našim prostorima identifikovali prve, teško uočljive oblike organizovanog
kriminaliteta (po definiciji u užem smislu) u oblasti privrednog kriminaliteta i njegove
specifične oblike u oblasti političkog kriminaliteta koji se ispoljavaju kao međunarodni
terorizam ''14.

Otkrivanje, razjašnjavanje i dokazivanje krivičnih djela organizovanog kriminala zahtjeva

složeniji i kvalitetniji pristup u odnosu na ona krivična djela koja izvrše pojedinci, jer je
potrebno otkriti kriminalnu organizaciju, razjasniti njenu kriminalnu djelatnost i utvrditi ulogu
svakog njenog pripadnika u izvršenju pojedinog krivičnog djela, a ukoliko je došlo do
saradnje između kriminalne organizacije i pojedinih organa, onda je potrebno utvrditi i
postojeće veze koje je kriminalna organizacija uspostavila sa državom, njenim značajnim
organima i drugim subjektima. Sve navedeno zahtijeva adekvatnu stručnost i iskustvo kako u
razjašnjavanju i dokazivanju elemenata konkretnog krivičnog djela, tako i utvrđivanje svih
bitnih činjenica koje se odnose na organizaciju i njenu djelatnost, i njene uspostavljene
kriminalne veze.

4.2. Osnovni izvori saznanja

U fazi pojave organizovanog kriminala, a posebno u situacijama kada postoji mogućnost da se

kriminalna organizacija konektuje sa državnim organima, teško je od bilo kojeg izvora sa
sigurnošću očekivati da ukaže na postojanje na postojanje svih elemenata organizovanog
kriminala. Dovoljno je da postoji sumnja da neka kriminalna organizacija održava konekcije
sa državom i njenim organima, pa da kao indicija posluži organima unutrašnjih poslova, da
daljom operativnom aktivnošću, odnosno primjenom indicijalnog metoda pokuša obezbjediti
odgovarajuće dokaze, sto nije nimalo lak i jednostavan zadatak. Kao osnovni organi
otkrivanja krivičnih djela koja se gone po službenoj dužnosti, organi unutrašnjih poslova
posebnu pažnju moraju obratiti na otkrivanje svih oblika organizovanog kriminala za koje
postoji sumnja da će se daljim razjašnjavanjem kretati ka organizovanom kriminalu, da po
otkrivanju krivičnih djela poduzmu adekvatne kriminalističke radnje i mjere radi utvrđivanja
odgovarajućih kriminalnih veza.
14
M., Bošković. (1998)...op. cit. str. 140.

13
''Organi unutrašnjih poslova u otkrivanju krivičnih djela organizovanog kriminala,
primjenjuju se odgovarajuće operativno-taktičke radnje i mjere kao što su: vođenje
informativnih razgovora, prikupljanje prethodnih obavještenja, praćenje, osmatranje,
provjera, pregled, uvid u određenu dokumentaciju, kontrola određene kategorije lica, objekata
i punktova, kao i pojedine operativno-tehničke metode (informator, suradnik) i operativno
tehnička sredstva (kontrola telefona, ozvučenje prostorija, kontrola poštanskih pošiljki,
teleprintera, telefaksa, tajno praćenje i filmsko snimanje)''15.

4.3. Razjašnjavanje i dokazivanje

Kod razjašnjavanja i dokazivanja krivičnih djela organizovanog kriminala, organi unutrašnjih

poslova treba da uspostave saradnju i da praktikuju zajednički rad sa drugim odgovarajućim
nadležnim organima, u zavisnosti od vrste krivičnog djela, ostvarenih pozicija organizovanog
kriminala i nastalih posljedica.

Organi unutrašnjih poslova operativnu djelatnost treba da usmjere na otkrivanje svih članova
kriminalne organizacije i da se, što je više moguće razjasni cjelokupna djelatnost organizacije,
bitno je insistirati na otkrivanje šefovske strukture te organizacije, njegovog ostvarenog
profita u svim oblicima i utvrđivanje postojanja određenih kriminalnih veza. '' Operativnu
djelatnost treba prilagoditi tako da je moguće prikupljanje činjenica, podataka, okolnosti i
informacija na osnovu kojih će se moći odgovoriti na sljedeća kriminalističko-taktička
pitanja:

- mjesto izvršenja;
- vrijeme izvršenja;
- oblik i struktura kriminalne organizacije;
- vrijednost protivpravno pribavljanje imovinske koristi;
- okolnosti koje su u vezi sa izvršenjem krivičnog djela;
- način uspostavljanja veze organizovanog kriminala i sa kojim organima je ta veza
uspostavljena;
- koja su lica iz organa vlasti, državnih organa i značajnih privrednih struktura i
finansijskih subjekata bila u sprezi ili još održavaju aktivne veze sa organizovanim
kriminalom sa kojim licima iz kriminalne organizacije;
- vrijeme trajanja kriminalnih veza i koji su vidovi kriminalne djelatnosti izvršeni
zahvaljujući tako uspostavljenim vezama ''16.

Za sve ove činjenice potrebno je obezbjediti i relevantne materijalne i lične dokaze.

15
M., Bošković. (1998)...op. cit. str. 145.
16
M., Bošković. (1998)...op. cit. str. 150.

14
ZAKLJUČAK

Danas organizovani kriminal, kao društveni fenomen i sigurnosni problem, predstavlja jednu
od najsloženijih prijetnji za ekonomsku i socijalnu stabilnost i sigurnost država, ali i za čitavu
međunarodnu zajednicu, da njegova internacionalizacija dovodi do ozbiljnih implikacija u
međusobnoj saradnji država, a postupak njegovog razjašnjavanja, spračavanja i dokazivanja je
dudgotrajan i težak posao koji od onih koji se protiv njega bore zahtijeva veliku spremnost i
odlučnost.

Rješavanje problema organizovanog kriminala se u suštini ipak sastoji samo u njegovom

držanju pod određenom kontrolom, jer danas ne postoji država koja je uspjela da potpuno
suzbije organizirani kriminaltet bez obzira kakvo zakonsko rješenje primjenjivala.

Borba protiv i organizovanog kriminala je u osnovi multidisciplinaran, međuresorski i

dugoročni projekat koji ima za cilj da pomogne u ostvarivanju širih ciljeva demokratije,
dobrog upravljanja i ekonomskog prosperiteta svake države pa i Bosne i Hercegovine. U
suprotstavljanju i organizovanom kriminalu, izuzev represivnog, potrebno je razviti i veoma
važnu preventivnu dimenziju. Širokim spektrom preventivnih mjera, mora se usmjeriti svi
raspoloživi potencijali za eliminaciju uzroka i uslova koji pogoduju nastanku organiziranog
kriminala, odnosno najvećoj mogućnoj mjeri limitiranje mogućnosti za njihovo postojanje.
Neophodno je, reducirati potrošnju proizvoda koje nude kriminalni klanovi kroz stimulisanje
proizvodnje legalnih firmi od strane nadležnih organa.

Pored navedenog, smatram da je u kontekstu ovog rada potrebno spomenuti i aktuelnu

reformu policije u Bosni i Hercegovini, kojom bi se trebala implementirati što kvalitetnija
rješenja koja regulišu oblast obavještajnog rada i razmjene obavještajnih podataka u borbi
protiv organiziranog i svih drugih oblika kriminala.

Djelovanje na suzbijanju organizovanog kriminala nije i ne smije biti obaveza samo onih
državnih tijela kojima ta obaveza proizlazi iz djelokruga rada, već djelovanje na suzbijanju
svih oblika organizovanog kriminala i korupcija treba biti društvena akcija najširih razmjera u
koju će se uključiti sva državna tijela, kao i zainteresirane organizacije, privredni subjekti,
nevladine organizacije, građani itd.

15
 LITERATURA

1. M., Bošković. (1998). Organizovani kriminalitet. (I deo) Beograd: Policijska

akademija.

2. Đ., Ignjatović. (1998). Organizovani kriminalitet. (II deo) Beograd: Policijska

akademija.

3. B., Petrović. (2004). Narkokriminal. Sarajevo: Pravni fakultet.

4. B., Petrović; Gorazd, M. (2004). Kriminologija. Sarajevo: Pravni fakultet.

5. Grupa autora. (2002). SECURITAS, Časopis za teoriju i praksu sigurnosti. Sarajevo:

Federalno ministrastvo unutrašnjih poslova.

6. Konvencija UN-a protiv transnacionalnog kriminala. Palermo 2000. godine.

7. Krivični zakon Bosne i Hercegovine, (''Službeni glasnik BiH'' broj 3/03).

Intrernet stranice:

- www.voanews.com
- www.bs.wikipedia.org

16