NAZIV UNIVERZITETA

SEMINARSKI RAD
PREDMET:
TEMA: MARKSIZAM

Profesor: Student:

Januar, 2020
 -SADRŽAJ-

O marksizmu ................................................................................................................... 3

Istaknuti marksisti .......................................................................................................... 5

Karl Marks.................................................................................................................... 5

Fridrih Engels .............................................................................................................. 6

Lenjin .......................................................................................................................... 7

Staljin ......................................................................................................................... 11

Rosa Luksembugr ...................................................................................................... 14

Lav Trocki ................................................................................................................. 15

Komunistički manifest ................................................................................................. 16

LITERATURA................................................................................................................17

2
 O Marksizmu

Marksizam je filozovski pravac, odnosno politička ideologija temeljena na spisima

Nemačkog filozofa Karla Marksa ( po kojoj je dobio ime ) i Marksovog prijatelja i
saradnika Fridriha Engelsa. Od svih tih spisa najvažnija je Marksova nedovršena knjiga
Das Kapital.

Marksizam, koji se temelji na engleskoj političkoj ekonomiji, francuskom utopijskom

socijalizmu i Nemačkoj idealističkoj filozofiji iz prve polovine 19. veka, nastoji dati
kritiku društva koja je istovremeno naučna i revolucionarna. Marksizam istoriju tumači
kroz sukob povlaštenih i potlačenih društveni klasa, te smatra da će svi društveni
problemi biti rešeni stvaranjem besklasnog društva zvanog komunizam. Kao prelazna
faza između kapitalizma (koga marksisti smatraju poslednjim stadijem klasnog društva) i
komunizma bi se trebao uspostaviti socijalizam u kome bi postepeno trebalo biti ukinuto
privatno vlasništvo nad sredstvima za proizvodnju.

Marksizam se danas uglavnom povezuje sa revolucionarnim socijalizmom, odnosno

raznim komunističkim pokretima i državama, iako su sve do 20. veka među marksiste
spadali i umereni socijalisti od kojih će kasnije nastati moderna socijaldemokratija.

Nakon pada Berlinskog zida i propasti komunistički režima u Istočnoj Evropi, marksizam
( koji je bio njihova službena ideologija ) je izgubio dosta pristalica.

Postoje i druga određenja marksizma, kao što su:

1. marksizam je istorijski i dijalektički materijalizam;

2. marksizam je teorija socijalizma;
3. marksizam je mišljenje revolucije;
4. marksizam je filozofija revolucije;
5. marksizam je teorija komunističke revolucije;
6. marksizam je kritička teorija istorije;
7. marksizam je najopštija koncepcija sveta;
8. marksizam je kritička teorija društva;
9. marksizam je “Weltanschaung“, tj. osnova stvaranja nove “integralne
civilizacije“;
10. marksizam je “celovito shvatanje“;
11. marksizam je “nauka o istoriji i društvu“;
12. marksizam je “filozofski sistem“;
13. marksizam je “filozofsko shvatanje istorije“;
14. marksizam je “teorija o istorijskom procesu“;
15. marksizam je “filozofija slobode“;
16. marksizam je “rukovodstvo za akciju“, itd.

3
Kao što smo mogli videti, postoje različita određenja pojma “marksizma“. Svako od njih
je manje ili više marksističko, isvako od njih je manje ili više kontroverzno.

Osnovna društveno – ekonomska postavka marksizma je: “U društvenoj proizvodnji

svoga života ljudi stupaju u određene, nužne, od njihove volje nezavisne odnose – odnose
proizvodnje, koje odgovaraju određenom stepenu razvitka njihovih materijalnih
proizvodni snaga. Celokupnost tih odnosa proizvodnje sačinjava ekonomsku strukturu
društva, realnu osnovu na kojoj se diže pravna i politička nadgradnja i kojoj odgovaraju
određeni oblici društvene svesti. Način proizvodnje materijalnog života uslovljava
društveni, politički i duhovni proces života uopšte. Ne određuje svest ljudi njihovo biće,
već obrnuto, njihovo društveno biće određuje njihovu svest. Na izvesnom stepenu svoga
razvitka materijalne proizvodne snage društva dolaze u protivriječnost sa postojećim
odnosima proizvodnje, ili ( što je samo pravni izraz za to ) sa odnosima svojine u kojima
su se dotle razvijale. Iz oblika razvitka proizvodnih snaga ti se odnosi pretvaraju u
njihove okove. Tada nastupa epoha socijalne revolucije. Sa promenom ekonomske
osnove vrši se brži ili sporiji prevrat u čitavoj ogromnoj nadgradnji... U opštim crtama
mogu se azijatski, antički, feudalni i savremeni buržoaski način proizvodnje označiti kao
naredne epohe ekonomske društvene formacije“. ( Marks )

4
 ISTAKNUTI MARKSISTI

- Karl Marks -

Karl Hajnrih Marks (1818 – 1883) je bio uticajan Nemački filozof, ekonomista i
revolucionar. Iako je imao dosta uspeha kao novinar i kao filozof, poznat je po istorijskim
analizama međuklasnih odnosa i konflikata.

Karl Marks je bio Nemac, iz bogate jevrejske porodice. Njegov otac, koji je bio
advokat, poslao ga je da studira pravo, međutim Marks je nakon prve godine napustio
pravo i prešao na filozofiju.

Najznačajnija dela su mu Kapital, u kojem praktično uspostavlja političku ekonomiju

kao, nauku, i Komunistički manifest u čijem je pisanju učestvovao i Fridrih Engels.
Komunistički manifest postavlja osnovne ideje koje će kasnije uticati na formiranje i
širenje komunističkog pokreta u svetu.

Još u svojoj mladosti, Marks raskida sa svojom hegelijanskom prošlošću i

spekulativnom filozofijom i prelazi na materijalističko shvatanje društva. Počinju da ga
interesuju oblici društvene prakse, jer njegova težnja nije da tumači svet već da ga
promeni. Glavni akcenat u svom radu Marks stavlja na ekonomiju. On zapravo dolazi do
zaključka da su proizvodne snage temelj društvenog života i istorijskog kretanja svakog
društva. Štaviše, način proizvodnje materijalnog života uslovljava društveni, politički i
intelektualni život. Ovakva materijalistička percepcija društva vodi nas do Marksovog
tumačenja istorije kao niza načina proizvodnje koji se dijalektički nadovezuju jedni na

5
druge. Proizvodni odnosi čine ekonomsku bazu koja se reflektuje i vrši ogroman uticaj na
društvenu nadgradnju: državu, religiju, porodicu...

Za Marksa istorija svakog dosadašnjeg društva je zapravo istorija klasnih borbi. Ako
napravimo jedan istorijski pregled razvoja dosadašnjih društava uočiće mo da je
čovečanstvo uvek bilo podeljeno na klase. Od drevnih civilizacija pa do danas postojali
su klasni antagonizmi koji su, kako to Marks primećuje, gurali točak istorije unapred.
Upravo je tu, on video polugu čitavog društvenog razvoja.

Za kapitalističko društvo karakteristično je to što je pojednostavilo klasne

antagonizme i čovečanstvo podelilo u dve glavne klase: klasu buržuja i klasu proletera.
Marks je podjelu izvršio na osnovu odnosa prema sredstvima za proizvodnju. Buržuji
poseduju sredstva na kojima rade proleteri. Rad proletera stvara višak vrednosti – profit,
koji prisvajaju buržuji. Marks je isticao ugroženost i potrebu za samoorganizovanjem
radničke klase.

Marksovo delo uticalo je na brojne kasnije, pa i savremene autore poput Gramšija,

Froma, Sartra, Altiesera i drugih. Marks se smatra jednim od klasika i temelja modernih
društvenih nauka.

- Fridrih Engels -

Fridrih Engels (Barmen, 28. septembra 1820. – London, 5. avgusta 1895.) je bio
njemački sociolog, filozof i revolucionar poznat kao bliski saradnik Karla Marksa i jedan
od suosnivača filozofskog pravca i ideologije zvane marksizam.

Porijeklom je bio iz izrazito religiozne i bogate trgovačke porodice. Gimnaziju je u

rodnom mestu, nakon čega odlazi u Bremen 1838. godine gde se posvećuje trgovini.
Humanističke i slobodarske ideje u Nemačkoj krče put, te ostavljaju dubok trag na

6
njemu. Tada štampa prve pjesme i kritičke prikaze o raznim njemačkim piscima u
hamburškom časopisu “Telegraph“.

Na Engelsa naročito djeluje Štrausovo delo Život Isusov, koje ga osvaja. U jesen
1841. odlazi u Berlin na odsluženje vojnog roka gde se upoznaje sa mladohegelijancima i
postaje njihov oduševljeni pristaša. Krajem 1842 upoznaje se sa socijalizmom i
komunizmom. Ka komunizmu će se usmeriti u Engleskoj gde radi (zahvaljujući očevim
vezama) u firmi Erment i Engels. U periodu od 1845. do 1849. Engels se najviše
zadržava u “Bruxellu“ (gdje je Marks morao emigrirati iz Pariza) i Parizu te sa Marksom
osniva komunističke dopisničke komitete i agitira među radnicima šireći socijalističke
ideje.

Nakon izbijanja revolucije u Nemačkoj (1848.) Engels se vraća u domovinu, gde

zajedno sa Karl Marksom stoji na krajnje levom krilu revolucionarnih snaga i učestvuje u
osnivanju lista Nove rajnske novine. Gušenjem revolucije, kao i prestankom izlaženja
spomenutih novina 19.maja 1849. Engels se pridružuje ustanku Falačkoj i kao ađutant
“Wilichova“ dobrovoljačkog odreda, nakon sloma ustanka i revolucije, emigrira u
Švicarsku, a odatle u London. Posle propasti revolucije dolazi do sukoba u Nemačkom
komunističkom pokretu u kojem Engels i Marks slikovito rečeno izvlače deblji kraj.
Marks odlučujuje završiti ekonomske studije, a Engels ponovo počinje raditi u firmi
svoga oca u Mančesteru te materijalno pomaže Marksa kako bi ovaj mogao završiti svoju
knjigu Kapital. Engelsova pomoć Marksu ogledala se i na drugi način. Kako je Marks
početkom 1850. – ih još uvek slabo vladao engleskim jezikom, Engels za njega piše
članke za časopis “New York Tribune“, a kasnije (1857. – 1858.) pomaže mu i u saradnji
u jednoj američkoj eciklopediji. Engels je boravak u Mančesteru iskoristio i za studij
prirodnih i društvenih nauka. Krajem 1870. godine Engels se definizivno preselio u
London i odmah se uključio u rad Internacionale (Čiji je jedan od osnivača) te postao
član njenog Generalnog veća. U okviru Internacionale bio je oštar kritičar anarhiste
Bakunjina i tražio je da se on isključi iz te organizacije. Nakon Marksove smrti 1883.
godine Engels intezivno radi na izdanju drugog i trećeg sveska Kapitala. Drugi svezak
završava 1884., a treći 1894. godine.

Zanimljivo je spomenuti da je Engels tečno čitao i pisao na dvadeset jezika.

7
 - Vladimir Iljič Uljanov “Lenjin“ -

Vladimir Iljič Uljanov “Lenjin“ ( Simbirsk, 22. aprila 1870 – Gorki kraj Moskve, 21.
januara 1924 ), ruski revolucionar, državnik, filozof i publicist; predvodnik Oktobarske
revolucuje 1917. u Rusiji; osnivač prve Komunističke partije i Komiterne; utemeljitelj
Ruske Socijalističke Federacije Sovjetskih Republika i Sovjetskog saveza.

Potekao je iz ugledne i dobro stojeće buržoaske porodice, a otac mu je, štaviše, za

svoje zasluge bio nagrdđen od cara naslednim plemstvom ( kao advokatski pripravnik
Lenjin se, čak i potopisivao kao "nasledni plemić"). Briljantan đak, obrazovan i
inteligentan studira i diplomira prava iako je morao menjati univerzitet, zato što je imao
neprilika zbog umešanosti brata Aleksandra u pripremanje atentata na cara (Aleksandar je
obejšen kada je Vladimir imao dvadeset godina, ali taj događaj, uprkos legendi nije,
izgleda, uticao na Lenjinovo revolucionarno opredjeljenje). Po diplomiranju odlazi u
Petrograd gde boravi dve godine kao advokatski pripravnik i, u svojoj dvadeset i petoj
godini, upoznaje Nadezdu Krupskaju, takodje plemićkog porekla, koja ce ga povezati s
revolucionarnim krugovima i mlobrojnim ruskim socijal-demokratima marksističke
orijentacije. U dvadeset petoj godini, 1895, odlazi prvi put u inostranstvo gde, u
Švajcarskoj, upoznaje velike figure ruskog marksizma toga doba - Plehanova, Akselroda
i Veru Zasulic . Niko njime nije naročito impresioniran, vraca se u Petrograd, postaje
"aktivni revolucionar", biva uhapšen i osuđen i poslan u dvogodišnje progonstvo u Sibir,
na obale reke Lene. Tamo ce se oženiti Krupskajom, koja će mu ostati saputnica i
saradnica čitavog života, a po reci Leni je uzeo i svoj pseudonim, Lenjin. Tokom dve
godine progonstva čita, lovi, šeta i piše svoje prve radove. To progonstvo je dobar
primjer kako se "krvavi carski rezim" odnosio prema svojim neprijateljima - Lenjin je

8
sam otputovao Transsibirskom željznicom u mesto prinudnog boravka, tamo ne samo da
je živeo slobodno, vec je radio i čitao sta je hteo, a i viđao se bez problema sa svojim
istomišljenicima, takođe prognanicima. Poučeni, valjda, tim iskustvom Lenjinovi saborci
su i stvorili Gulag s malo drugačijim režimom za "narodne neprijatelje". Početkom 1900,
pošto je "odslužio kaznu" Lenjin, dakako s urednim pasošem, odlazi u inostranstvo gde
će, praktično i s malim prekidima, boraviti sve do 1917. Privatno, Lenjin je krasan,
pristojan čovek, privržen porodici, koji živi bez materijalnih problema (najpre se izdržava
od očeve imovine, pomažu ga majka i sestra Ana, a potom će tašta, majka Nadežde
Krupskaje da mu obezbjeđuje egzistenciju, čudeci se kako jedan tko pametan čovek može
da živi a da "ne radi"). Sa svojom velikom ljubavi, takođe revolucionarkom Inesom
Arman, je prekinuo iz obzira prema supruzi i bio je veliki protivnik tzv. "slobodne
ljubavi" za koju se zalagala Aleksandra Kolontaj. Malobrojnim prijateljima - ukoliko se u
prijateljstvo nije umešala politika - ostao je veran i privržen do kraja života. Živeo je
uvek komforno, upravo mlograđanski, bez pravih materijalnih problema, pa i kad je
postao diktator nikakav preteran luksuz ga nije zanimao, niti je grabio nekakve
materijalne prednosti, privilegije ili slično.

U politici, međutim, to je potpuno drugi čovek - beskrupulozan, do krajnosti

menoralan, pragmatičan, surov i krajnje nemilosrdan prema svakom ko mu se usprotivi.
"Neradnik" on je zapravo veliki radnik, koji je dobar deo svog boravka u inostranstvu
proveo po bibliotekama, čitajuci i pišući iako njegov doprinos teoriji marksizma nije,
izgleda, posebno značajan kako zaključuje Elen Dankos ( autor ovog djela ), a ovo stoga
što je doktrina za njega "politički instrument" kako doći na vlast i očuvati je. Boreći se,
od samog početka, za prevlast u malobrojnoj ruskoj socijldemokratskoj partiji čiji je
"krem" u inostranstvu, dolazi do zaključka da je i radnička klasa zapravo jedna
primitivna, neobrazovana gomila, sklona zbog "stihijnosti", kompromisu kroz
sindikalizam s buržoazijom i kapitalom. On tu gomilu, a seljake posebno, prezire i 1902.
Objavljuje svoj čuveni tekst šta da se radi? u kome se zalaže za stvaranje čvrste, vojnički
organizovane, centralizovane partije profesionalnih revolucionara koja će oteloviti
"klasnu svest" i biti "avangarda" radničke klase. Brže pameti, sjajan polemičar, on cepa
na kongresima socijaldemokratije svoju partiju na "menjševike" (koji su, zapravo, većina)
i "boljševike" na čije se čelo uzdiže. U politici, zaista, ne poznaje prijatelja, niti je
zlopamtilo pa i dugogodišnje saradnike odbacuje ako se s njim ne slažu, a bez prekora
prima u redove svoje partije dojučerašnje protivnike samo ako mu se priklone. U
svetskom ratu vidi šansu revolucije ukoliko Rusija pretrpi poraz. Dolazi u Rusiju kad je,
zahvaljujući Februarskoj revoluciji, sve zapravo gotovo i tačno je da koristi Nemačke
pare i čuveni "plombirani voz" da bi stigao u Rusiju. Ali taj novac nije nikakvo "mito",
već naprosto sredstvo da se, propagandom, sruši privremena vlada, kao sto ni "Nemački
voz"nije pomoć neprijatelju već sredstvo da se, pomoću jednih "kapitalista" sruše oni
"domaći". Kao sto ni Brest-Litovski mir nije nikakva izdaja zemlje, već naprosto nužnost
da se očuva Revolucija.

Što se samog Oktobarskog prevrata tiče, jer tu nikakve "revolucije narodnih masa"
nije ni bilo, Lenjinove šanse da uspe bile su objektivno zaista ravne nuli, ali je tu on
ispoljio svoj politički genije. Godine 1917. U cijloj mnogomilionskoj Rusiji bilo je svega
24000 članova boljševičke partije, bez ikakkvog uticaja na mase, petrogradski garnizon je

9
brojao oko 200000 vojnika, a svega je oko 20000 bilo boljševicki nastrojeno. Medjutim,
Lenjin je imao hrabrosti da pokuša i uspeo je.

Naime, pripremajući “Oktobar” Lenjin je, iako je stigao u Petrogrtad tek marta 1917,
da bi se odmah bojeći se hapšenja, sklonio u Finsku tada još deo imperije odakle je i
poslao svoje čuvene Aprilske teze, ispravno je procenio situaciju. Iako se skoro dvadeset
godina borio protiv "stihijnosti" neukih masa, ocenio je da će mu upravo stanje haosa i
stihije omogućiti da se dočepa vlasti. Izbezumljene mase, iznurene ratom, glađu i
nesposobnom vlašću, želele su mir, seljaci zemlju i svi su bili nezadovoljni haosom u
celoj zemlji. Lenjin, nameran da razori postojeću vlast, izbacio je parolu "Sva vlast
sovJjetima!" i, preuzevši preko dojučerašnjeg menjševika Trockog kontrolu nad
Petrogradskim sovjetom, obećao mir, zemlju i samoopredeljenje potlačenim neruskim
narodima imperije i to odmah. Kerenski, koji je potcenjivao malu grupicu boljsevika i
mnogo se više plašio generala Kornilova i eventualne restauracije monarhije, nije uspeo
da spreči puč i privremena vlada je rasturena, a članovi pohapšeni. Istorija teškog i
krvavog ovladavanja Rusijom kroz gradjanski rat i surov teror nad protivnicima svih
boja, odbacivanje kao "burzoaskog relikta" Ustavotvorne skupštine za koju su se
boljševici do juče zalagali, "ratni komunizam" i pobune seljaka i mornara u Kronstatu,
rekvizicije hrane, streljanje i uzimanje talaca, E.Karer Dankos opisuje i potkrepljuje
uverljivim argumentima baziranim na dokumentima i izvorima, dokazujući da je u svemu
tome Lenjinova uloga ključna. Jednom na vlasti Lenjinovi saborci, Kamenjev, Buharin,
Zinovjev i drugi, kao i Staljin, doduše u senci, ali nikad u opoziciji vodji, zdušno su ga,
posle početnih kolebanja uoči puča, podrzali u svemu. Tuhačevski je bio taj koji je
nemilosrdno ugušio u krvi pobunu kronstatskih mornara koji su na svojim plećima izneli
"Veliki Oktobar", a s jednakom odrutnošću je nemilice ubijao pobunjene seljake i njihove
porodice u Tambovskoj guberniji. Iako se čovek grozi "sudske farse" u kojoj je Staljin
skoro sve te ljude pobio dvadeset godina kasnije, kada se sve ovo pročita oni su,
očigledno, itekako bili krivi za sve patnje ruskog i ostalih naroda sovjetske imperije. Kao
da se kroz njihovu sudbinu ispunila ona poznata biblijska - "Ko mac trgne, od mača ce
poginuti!"

Bez ikakvog iskustva u upravljanju državom Lenjin je bio namislio da od

imperijalne Rusije stvori nekakvu ogromnu zajednicu tipa “Pariske komune” što je i
opisao u svom najkonfuznijem delu Država i revolucija, pisanom u Finskoj s proleća
1917. Jednako je bio ubeđen da će ruska revolucija biti samo “iskra” koja će zapaliti pre
svega Zapadnu Evropu, gde je radnička klasa najbrojnija. Ali je računao da će, s pozivom
na pravo na samoopredeljenje, u tom globalnom podhvatu rušenja kapitalizma
učestvovati i narodi pod kolonijalnom igom. Kada su pokušaji revolucije u Nemackoj,
Bavarskoj, Madjarskoj i Austriji propali, odlučio je da bar očuva tu “iskru” za neka bolja
vremena. Za svega pet godina svoje vladavine stvorio je stravican državni “Levijatan”,
skršivsi nezavisnost koju su, u ime prava na samoopredeljenje za koje se sam bučno
zalagao, izvojevali azijski narodi carske Rusije, tako da je u nasleđe Staljinu ostavio
obnovljenu rusku imperiju. Otišao je relativno rano, tek prevalivši pedesetu godinu
životai ostaće zapamćen kao humanista u teoriji i na recima, a jedan od najnehumanijih
“vladara” modernog doba. I prema njegovim poslednjim spisima i pismima, umro je bez
trunke griže savesti u odnosu na tolike žrtve vlastite utopije. U istoriji će ostati zapamćen

10
po tome sto je uspeo da postavi temelje jednoj potpunoj utopiji koja će ipak potrajati
skoro čitav vek. 

Lenjinov kip na Trgu Oktobarske revolucije.

- Josif Visarionovič Džugašvili Staljin -

Josif Visarionovič Džugašvili Staljin (Gori, Gruzija 21. decembra 1879. – Moskva,
5. mart 1953.), boljševički revolucionar i posle doživotni diktator SSSR-a.
Godine 1912. Staljin je na partijskoj konferenciji u Pragu izabran u boljševički
Centralni komitet. 1917. god. bio je urednik lista Pravda dok su Lenjin i najveći deo
boljševičkog rukovodstva bili u izgnanstvu. Nakon Februarske revolucije Staljin i odbor

11
urednika Pravde pružili su podršku privremenoj vladi Kerenjskog i navodno odbili da
objave Lenjinov članak u kome je pozivao na njeno rušenje. Kada se Lenjin vratio iz
izgnanstva objavio je Aprilske teze koje su dodatno učrvstile njegov položaj. U aprilu
1917. godine Staljin je izabran za člana Centralnog komiteta kao treći po redu po broju
glasova partije, da bi u maju iste godine bio izabran za člana Politbiroa Centralnog
komiteta; na ovoj funkciji ostao je do kraja života. Prema svedočenjima mnogih
očevidaca Staljin je imao minornu ulogu u revoluciji od 7. novembra koju je uveličao po
dolasku na vlast. Međutim, mnogi pisci kao što je Adam Ulam naglašavaju da je svaki
čovek u Centralnom komitetu imao svoje zaduženje. Tokom građanskog rata u Rusiji i
Poljsko-Sovjetskog rata Staljin je bio politički komesar u Crvenoj armiji. Njegov prvi
položaj u vladi bila je funkcija Narodnog komesara za nacionalna pitanja (1917-23).
Takođe, bio je Narodni komesar za radničku i seljačku inspekciju (1920-23) i član
Centralnog izvršnog komiteta Skupštine Sovjeta (1917). U aprilu 1922. god. Staljin je
postao generalni sekretar vladajuće Komunističke partije, funkcija koja će vremenom
postati najznačajnija u zemlji. Ova pozicija nije bila previše omiljena u partiji ali je
Staljin u njoj video odličnu osnovu za sticanje uticaja i moći. Ova funkcija imala je
značajnog uticaja na donošenje odluke ko sme da pristupi partiji što mu je omogućilo da
partijske redove popuni svojim pristalicama. Sticanje širokih ovlašćenja u Staljinovim
rukama izazvalo je zabrinutost kod umirućeg Lenjina koji je u svom političkom
testamentu pozvao na njegovo uklanjanje. Međutim, ovaj dokument je ostao u tajnosti
zahvaljujući članovima Centralnog komiteta od kojih su mnogi takođe bili kritikovani u
testamentu. Posle Lenjinove smrti u 21.1. 1924. god. Staljin, Kamenjev i Zinovjev su
zajedno preuzeli upravljanje partijom ideološki se pozicionirajući između Trockog
(predstavnika levog krila partije) i Bukharina (na desnom krilu partije). Tokom ovog
perioda Staljin se odrekao tradicionalne boljševičke doktrine o sprovođenju
internacionalne revolucije u korist politike izgradnje socijalizma u jednoj zemlji što je
bilo u direktnoj suprotnosti sa teorijom Permanentne revolucije čiji je tvorac bio Trocki.
Staljin će uskoro promeniti stranu i prikloniti se Bukharinu. Zajedno su se suprotstavili
opoziciji koju su činili Trocki, Kamenjev i Zinovjev. Do 1928. god. (prva godina
petogodišnjeg plana) Staljin je postao vrhovni vođa, a Trocki je sledeće godine prognan.
Uspevši da izmanevriše Buharinovo desno krilo partije Staljin je zagovarao
kolektivizaciju i industrijalizaciju i može se reći da je u potpunosti preuzeo kontrolu nad
partijom i državom. Ipak popularnosti pojedinih lidera kao što su Sergej Kirov i tzv.
Ruitin Afer onemogućavala je Staljinu da ostvari potpunu vlast sve do velike čistke koja
je sprovedena u periodu od 1936. do 1938. god.

Prvi svetski rat i građanski rat imali su katastrofalne posledice za ekonomiju Rusije.
Industrijska proizvodnja je 1922. god. iznosila samo 13% od ukupne industrijske
proizvodnje iz 1914. god. Pod Staljinovim rukovodstvom nova ekonomska politika koja
je dozvoljavala određeni stepen slobode tržišta u kontekstu socijalizma, zamenjena je
krajem 1920. god. centralizovanim sistemom industrijskog razvoja podeljenim na
petogodišnje planove. Ovim planovima bila je predviđena brza industrijalizacija i
kolektivizacija poljoprivrede kojom je upravljao državni vrh. Uprkos prvobitnim
lomovima i neuspesima prvi Petogodišnji plan postigao je veoma brzu industrijalizaciju.
Sovjetski Savez, generalno označen kao najsiromašnija zemlja u Evropi je tokom 1922.

12
god. realizovao industrijalizaciju tempom koji je daleko nadmašivao tempo
industrijalizacije Nemačke u 19. veku i Japana u 20. veku.

Bez ikakvog početnog kapitala, bedne spoljne trgovine i skoro bez ikakve moderne
industrije Staljinova vlada finansirala je industrijalizaciju putem ograničavanja društvene
potrošnje da bi ostvarila višak vrednost za ponovno investiranje u industriju i putem
surove eksploatacije imućnog seljaštva. U najvećem broju slučajeva industrijski radnici
su bili nedovoljno plaćeni. Prvo, zarobljenici u gulazima su korišćeni kao besplatna radna
snaga. Drugo, česte su bile mobilizacije komunista i Komsomolaca kako bi učestvovali
na realizaciji velikih građevinskih projekata. Staljinov režim pokrenuo je prisilnu
kolektivizaciju poljoprivrede. Teorija na osnovu koje je kolektivizacija sprovedena
smatrala je da će se proizvodnja prehrambenih proizvoda poboljšati ukoliko se male i
neefikasne farme zamene velikim farmama za čiju obradu bi se obezbedila moderna
mehanizacija.

Kolektivizacija je značila i značajne društvene promene u obimu koji nije višen još
od ukidanja feudalizma u Rusiji 1861. god. i odvajanja države od vršenja direktne
kontrole nad zemljom i njenim proizvodima. Kolektivizacija je takođe prouzrokovala i
značajan pad životnog standarda seljaštva (ali ne svog; standard najsiromašnijeg sloja
seljaštva se popravio), što je prouzrokovalo žestog otpor ovog sloja stanovništva koji je
poprimao i nasilne elemente. U prvoj godini kolektivizacije poljoprivredna proizvodnja je
opala. Staljin je krivicu za loše rezultate svalio na "kulake" (bogate seljake) koji su se
opirali kolektivizaciji. Zbog toga je kulake, njihove pomagače i nekadašnje kulake
trebalo streljati, zatvoriti u gulage ili proterati u udaljene krajeve zemlje, u zavisnosti od
težine njihove krivice. Mnogi istoričari se slažu u stavu da su poremećaji u društvu koje
je izazvala prisilna kolektivizacija bili glavni uzrok velike gladi zbog koje je samo u
Ukrajini i oblasti donje Volge tokom 1932-33. god. umrlo pet miliona ljudi.

Staljinova vlada je glavno težište svojih socijalnih delatnosti usmerila na

uspostavljanje sistema besplatne zdravstvene zaštite. Sprovedene su obimne kampanje
suzbijanja zaraznih bolesti kao što su tifus, kolera i malarija; broj doktora je rapidno
povećavan brzinom kojom je to dozvoljavao postojeći obrazovni sistem; ukupan procenat
smrtnosti kao i smrtnost odojčadi je bio u stalnom opadanju. Celokupno obrazovanje je
bilo besplatno i dostupno svim slojevima stanovništva. Sprovođeno je masovno
opismenjavanje. Obrazovni sistem je značajno proširen i otvoreni su brojni novi
univerziteti. Generacija koja je rasla pod Staljinom bila je svedok otvaranja novih
poslovnih mogućnosti naročito za žene.

Za vreme Staljinove vladavine zvanični životni stil nazvan Real-socijalizam dobio je

svoj izraz i u umetnosti kroz umetničko slikarstvo, vajarstvo, muziku, dramu i
književnost. Do tada popularni pravci u umetnosti kao što su revolucionarni
ekspresionizam, abstraktna umetnost i ekeperimentalna avangarda bili su obeshrabrivani i
odbačeni kao formalistički. Staljinov odnos prema značajnim ruskim umetnicima
razlikovao se od slučaja do slučaja. Neki su pogubljeni ili poslati u radne logore, dok su
drugi uprkos stalnim pritiscima i proganjanjima nastavili da stvaraju.

13
 Za trideset godina vladavine Josif Staljin je ubio više ljudi nego carevi u toku četiri
veka. Preokrenuo je narodnu revoluciju zasnovanu na idealima o slobodi i jednakosti u
totalitarnu diktaturu, koju je održavao isključivo terorom. Iako je, uz to, načinio Sovjetski
Savez jednom od dve svetske supersile i proširio njegovu imperiju mnogo dalje od
granica koje su postavili carevi, čak su i komunisti koji su ga nasledili potvrdili njegovu
preteranumonstruoznost.
Lenjin je na samrti upozorio na Staljina, obućarevog sina koji je u rodnoj Gruziji
pljačkao banke da bi prikupio novac za boljševike, a uzdigao se do partijskog generalnog
sekretara 1922. Partijska hijerarhija učinila je šta je mogla, postavivši Zinovjeva i
Kamenjeva da dele liderstvo sa Staljinom, ali je on već bio suviše moćan da bi bio
zauzdan. Do 1928. bio je neprikosnoveni gospodar Moskve. Nikolaj Buharin, jedan od
najbližih Lenjinovih saradnika, poverio se prijatelju kad je bio proteran: "Staljin je
DŽingis-kan koji će nas sve poubijati."
Staljin je Rusiju odveo od drvenog pluga do nuklearnog doba za samo tri decenije.
Nadoknadio je napredak koji su napredne države ostvarile tokom više vekova, ali u
vreme tog procesa životi više od 20 miliona ljudi bili su žrtvovani.

Poznatiji Staljinovi citati:

- “Smrt jednog čovjeka je tragedija, smrt miliona - statistika.“

- “U deset godina mi moramo dostići Europu ili nas neće biti.“

- Rosa Luksemburg -

Rosa Luksemburg ( 5. marta 1870. – 15. januara 1919 ) je Nemačka političarka,

filozofkinja i revolucionarni vođa.

Rođena je kao dete židovske familije u ruskom delu Poljske, gde je u mladosti
učestvovala u revolucionarnom pokretu. Nakon što su njeni drugovi stradali od ruskih
carski vlasti, emigrirala je Švajcarsku gde je nastavila školovanje. Godine 1899. došla je

14
Nemačku gde se pridružila levom krilu Nemačke Socijaldemokratske partije (SPD).
Tamo se zalagala za revolucionarni nasuprot revizionističkom marksizmu. S
približavanjem Prvog svetskog rata zalagala se za protivljenje militarizmu. Kada su SPD-
ovi poslanici u “Reichstagu“ glasali za ratne kredite, to je smatrala ličnim porazom.
Godine 1916. se odmetnula od SPD-a i sa Karlom Liebknechtom osnovala tzv.
Spartakovsku ligu, koja će poslije postati jezgrom KP Njemačke. Nakon poraza Nemačke
u ratu i proglašenja republike, Luksemburg se protivila nastanku revolucije po ruskom
boljševičkom modelu, smatrajući da zato nisu stvoreni uslovi. Kada je došlo do nemira
početkom1919, Lksemburg je uhvaćena od desničarske “Freikorps“ milicije, mučena i
nasmrt pretučena kundacima.

Posle je dobila titulu jednog od najvećih komunističkih mučenika.

Partija, napredna garda radničke klase, treba samo da da uvid radničkim masama da
je socijalizam neizbežan, i da pokrene socijalističku revoluciju. Unutrašnje kontradikcije
kapitalizma, antagonizma između kapitala i rada, će pdržavati revoluciju. Revolucija će,
međutim, obrazovati mase, i načiniće revolucionare od njih, smatrala je Rosa
Luksemburg. Ona je još smatrala da je zadatak da samo obrazuje zaostale mase ka
nezavisnosti, da im omogući, da preuzmu moć sa sobom. Učenje o subjektivnom
elementu revolucije, je svest radničke klase o svojoj istorijskoj misli, koju partija može
da ostvari. Do same revolucije može doći samo kroz radničku klasu. Partija kojha govori
u ime radnika, ’predstavlja’ ih – na primer u parlamentima – i deluje umesto njih, će se
zaplesti, i sama postati instrument kontrarevolucije.

Njen verovatno najpoznatiji citat je: "Sloboda je uvek sloboda za disidente" (Freiheit
ist immer Freiheit der Andersdenkenden, koji se obično citira kao "Sloboda je uvek i
isključivo sloboda za onoga koji misli drugačije").

- Lav Trocki -

Lev Davidovič Bronštajn, poznatiji kao Lev Davidovič Trocki (26. oktobra1879. –
21. avgusta 1940.) je ruski političar, državnik, vojskovođa i revolucionarni vođa poznat
kao osnivač Crvene armije i smrtni neprijatelj Staljina.

Rođen u židovskoj familiji, Trocki je odmalena bio sklon buntovništvu, a u mladosti je

prihvatio marksizam zbog čega je bio uhapšen i prognan u Sibir, odakle je pobegao. U
Londonu se povezao s Lenjinom, ali vrlo brzo i razišao, prihvativši frakciju menjševika
među ruskim socijaldemokratima. S Lenjinom se pomirio uoči Oktobarske revolucije,
gde je uzeo aktivno učešće.

Nakon revolucije je Trocki uzimao važne položaje u boljševičkoj vlasti. Vodio je resor
vanjskih poslova sve dok zbog protivljenja miru u Brest-Litovsku nije podnio ostavku.
Nakon toga je imenovan za narodnog komesara za vojsku i mornaricu gde se istakao u

15
stvaranju Crvene armije te se smatra jednim od najzaslužnijih za boljševičku pobedu u
ruskom građanskom ratu.

Nakon Lenjinove smrti u SSSR-u je započela borba za vlast i određivanje kursa kojim će
krenuti kako nova država tako i radnički pokret. Trocki, koji se zalagao za permanentnu
revoluciju, izgubio je u okršaju sa Staljinom te je izbačen iz Partije i proteran iz SSSR-a.

Ostatak života Trocki je proveo u izgnanstvu, koristeći svaku priliku za žestoku kritiku
Staljina i njegove politike kao izdaje marksizma. Godine 1940. Staljinov agent Ramon
Mercarder ga je ubio u Meksiku.

Po Trockom je nazvana ideologija trockizam.

Komunistički manifest

Manifest Komunidtičke Partije, poznat i pod imenom Komunistički manifest, prvi

put je objavljen 21. februara 1848, predstavlja jedan od najuticajnijih svetskih političkih
trakata. Instaliran od strane Komunističkog saveza i napisan od strane osnivača teorije
komunizma Karla Marksa i Fridriha Engelsa, postavio je ciljeve i program Saveza.
Manifest predlaže pravac delovanja radi podizanja proleterske revolucije i svrgavanja
kapitalizma, i konačno kreiranje besklasnog društva.

Program opisan u Manifestu je izražen kao socijalizam ili komunizam. Ova politika
uključuje, između ostalog, ukidanje zemljišne svojine i pravo nasleđivanja, napredne
pridloške poreze, i nacionalizaciju proizvidnih dobara i saobraćaja. Manifest takođe
pominje i kontroverznu politiku ukidanja tradicionalne (buržoaske) porodice i uvođenje
zajednice žena. Ova politika, koju bi ostvarila revolucionarna vlada (“diktatura
proletarijata”), bi predhodila državnom i besklasnom društvu koje predviđaju socijalisti.
Termin “komunizam” se takođe koristi da označi vjrovanje i praksu Komunističke
partije, imajući u vidu različitost Sovetskog Saveza od osnova koncepcije Marksa i
Engelsa.

16
 - Korištena literatura -

- Kriza marksizma i kraj socijalizma od Brace Kovačevića

- Internet starnice Wikipedije

17